________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
વાર્ષગયનું ષષ્ઠિત શું ગ્રંથકારના સમયમાં વિદ્યમાન હશે? એક એવું સ્થળ આવે છે કે ગ્રંથકારે જે વાતને સાંખ્યમતના નામે રજૂ કરી છે તે જ વાત લગભગ અક્ષરશ: પાતંજલગદર્શનના વ્યાસ ભાગ્યમાં ( ન્યૂઝ ફાર) ઉધૃત કરવામાં આવી છે. ક્યા ગ્રંથમાંથી એ પાઠ ઉધૃત કર્યો હશે એ ચોક્કસ નથી કહી શકાતું. પંચશિખના સૂત્રપાઠમાંથી ઉદ્ધરણ કર્યું હશે એમ મનાય છે. નયચક્રમાં વાર્ષગણતંત્રને પણ એક સ્થળે ઉલ્લેખ આવે છે. એ પછી ષષ્ટિતંત્ર જેવા કઈ વિશિષ્ટ ગ્રંથને આશ્રીને છે કે સામાન્ય રીતે સાંખ્યદર્શનને આશ્રીને છે એ વિચારણીય છે,
ઉપર જેનાં નામ ઉલેખાદિ દ્વારા જાણી શકાય છે તેવા કેટલાક જ દુર્લભ અથવા મૂળ સ્વરૂપે અપ્રાપ્ય ગ્રંથે આવી જાય છે. જેનાં નામ નથી જાણી શકાય એવા તે કેટલા ચે અજ્ઞાત ગ્રંથો બાકી છે.
નિરૂપણ શૈલી. આ. શ્રીમલવાદિની નિરૂપણુશલીમાં અનેક સુંદર અને વિશિષ્ટ લાક્ષણિકતાઓ રહેલી છે. જેમ રાજસિહાસન ઉપર વિરાજમાન રાજા વાદ-પ્રતિવાદિએનાં પરસ્પર વિરોધી કથનને ધ્યાનપૂર્વક પહેલાં સાંભળી લે અને પછી નિષ્પક્ષપાતભાવે કેઈને પણ તેજોવધ યા અપમાન કર્યા સિવાય મધુર શૈલીથી ફેંસલો આપે તે રીતે જૈનેન્દ્રશાસનરૂપી સિંહાસન ઉપર આરૂઢ થયેલા સ્યાદ્વાદ નૃપતિ, એકાંતવાદને પકડીને પરસ્પર કલહ કરતા વાદિઓનાં પરસ્પર વિરોધી મંતવ્યને પહેલાં ધ્યાનપૂર્વક સાંભળી લઈને પછી પરસ્પર વિરોધનું નિવારણ કરતો બધી દષ્ટિઓને સમન્વય કરીને નિષ્પક્ષપાત ચુકાદો જાણે સાક્ષાત આપતા ન હોય ! એ જ બરાબર, ગ્રંથ વાંચતાં, આભાસ-અનુભવ થાય છે. એક વાદી પહેલાં પોતાનાં મંતવ્યનું પ્રદર્શન કરે છે, પછી બીજે વાદી ઊભો થઈને પૂર્વના વાદીના કથનનું ખંડન કરીને પિતાના મતનું સમર્થન કરે છે, આ પ્રમાણે ક્રમશ: સળંગ ચાલ્યા કરે છે. વચમાં પ્રસંગે પ્રસંગે પરસ્પરના દષ્ટિબિંદુઓને સમજવા જેવી અનેકાંતષ્ટિના અભાવે વિધની કેટલી બધી ક્ષુદ્રતા અને અપ્રતિષ્ઠિતતા છે એ બતાવવામાં આવે છે. અને છેવટે વિસ્તારથી એને ચુકાદો આપવામાં આવે છે.
ઘણાખરા દાર્શનિક ગ્રંથોમાં વિપક્ષીઓ ઉપર ખૂબ જ કઠોર આક્રમણ કરવામાં આવ્યું હોય છે, કેટલાકમાં શબ્દાટાપથી ભરપૂર ઉપહાસ જ ખૂબ ઉડાવવામાં આવ્યો હોય છે, જ્યારે કેટલાકમાં વાગબાણોનો એટલે બધે વરસાદ વરસાવવામાં આવ્યા હોય છે કે વિપક્ષીએના હૃદયને જ વીંધી નાખે છે. આ. શ્રી મહલવાદીનું મૂળ નામ તે મલ હતું પણ સમર્થ વાદિ હોવાને લીધે મલવાદ નામથી જ તેમની પ્રસિદ્ધિ હતી. આ. શ્રીમતલવાદના
ચાધ્યાતૈિવ તથા માથા આ પ્રમાણે ટીકાકારે જણાવ્યું છે. જો કે મુદ્રિત Aવેતાશ્વતરમાં પુર્ણ ટુર્વ ગાથા નથી, તો પણ ૧ લી અને ૩ જી ગાથા બરાબર સાથે શ્વેતાશ્વતરમાં જ મળે છે. તેથી એવી સંભાવના થાય છે કે પ્રચલિત શ્વેતાશ્વતરમાંથી એ કદાચ પડી ગઈ હોય. જો કે આ પ્રમાણે કહેવું એ વધુ પડતું સાહસ છે જ, પરંતુ ઘણા ગ્રંથમાં આવી રીતે પાઠે પડી જવાનું બન્યું છે. ગુરુપરંપરાના ભેદથી તે આવા પાઠોની હાનિવૃદ્ધિના પ્રસંગે ઘણું મળી આવે છે. પાઠકને ઠીક લાગે તો આ વાત ઉપર વિચાર કરે.
For Private And Personal Use Only
