________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નયચક્રના સંક્ષિપ્ત પરિચય.
* ૧૩૭
મહાશય આ બાબતમાં વિશેષ પ્રકાશ પાડશે અને અમારું ધ્યાન તે તરફ ખેંચશે તે અમે અંત:કરણથી તેમના આભારી થઈશું,
ગ્રંથકારેનો સમય.
આ. શ્રી મલવાદીએ ભતૃહરિનું ખંડન કર્યું છે, તેથી તેઓ ભહરિના સમકાલીન અથવા ઉત્તરકાલીન અવશ્ય હોવા જોઈએ એ નિર્વિવાદ છે. ચીની યાત્રી ઇસિંગની નોંધ પ્રમાણે ભર્તુહરિનો મૃત્યુસમય વિક્રમ સંવત ૭૦૬ સામાન્ય રીતે માનવામાં આવે છે. મારી દષ્ટિએ અનેક કારણેથી ઈલિંગની આ નેંધ વિચારણીય છે. વસુરાતને ભર્તુહરિના ગુરુ તરીકે માનવામાં આવે છે. પ્રસ્તુત નયચક્ર ટીકામાં પણ ભર્તુહરિના ગુરુતરીકે વસુરાતનો ઉલ્લેખ છે જ. આ વસુરાતને વિક્રમના ચોથા સૈકામાં વસુબંધુને સમકાલીન માનવામાં આવે છે. જે વસ્તુસ્થિતિ આમ હોય તો ભતૃહરિને મૃત્યુસમય સંવત ૭૦૬ કઈ પણ રીતે ન ઘટી શકે. તેથી ભર્તુહરિને સમય વિચારણીય છે. આ શ્રી મલવાદિને સમયનિર્ણય ભર્તુહરિના સમયનિર્ણય ઉપર આધાર રાખે છે.
ટીકાકારને સમય વિશેષાવશ્યકભાષ્યકાર ભગવાન શ્રી જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણ-સમકાલીન હાય એમ લાગે છે. જેસલમેરના ભંડારમાં મળી આવેલી ભાષ્યની પ્રતિના અંતે ભાષ્યકારે જ આપેલી તે ગાથાઓના આધારે ભાગ્યની રચના વિક્રમ સંવત ૬૬૬ માં થઈ છે એ જાતને નવો જ પ્રકાશ હમણાં પડ્યો છે. નયચક્રટીકામાં “પvors=ા માવા” વિગેરે ત્રણ ગાથાઓ ઉદધૃત કરેલી છે. તેથી નયચક્ર ટીકાની રચના ભાષ્યની રચના પછી થઈ હોવી જોઈએ. આ. શ્રીસિદ્ધસેનગુણિને સમય લગભગ વિક્રમની આઠમી સદીના પૂર્વાર્ધ સુધી ગણવામાં આવે છે તેથી, તથા ધર્મકીર્તિ વિગેરે કેઈને ઉલ્લેખ પ્રસ્તુત ટીકામાં ન હોવાથી ટકાની રચના સં. ૬૬૬ થી ૭૦૦ ની વચમાં ગમે ત્યારે ઘણે ભાગે થઈ હશે.
ઉપસંહાર,
ઉપર ગ્રંથ અને ગ્રંથકારોને માત્ર સંક્ષિપ્ત પરિચય આપે છે. ગ્રંથની મહત્તાને તથા ગ્રંથકારોના અદ્દભુત વ્યક્તિત્વને સાચો પરિચય તો ગ્રંથના પરિશીલનથી જ થઈ શકે. આ પરિચય આપતાં કંઈ પણ અસંગત કહેવાયું હોય તો આશા છે કે સજજને અવશ્ય ક્ષમા આપશે,
એક સત્ય વાત પ્રકટ કરી દઉં કે આ લેખના લખાણની જવાબદારી મારી છે, છતાં આનું
१ श्रीवीरवत्सरादथ शताष्टके चतुरशीतिसंयुक्ते । जिग्य स मल्लवादी बौद्धांस्तव्यन्तरांश्चापि ॥ ८३ ॥ [ કમાવવરિત્ર, વિનયસિંદસૂરિકવન્ય] આ પ્રમાણે પ્રભાવક ચરિત્રકાર શ્રીપ્રભાચન્દ્રાચાર્યે આ શ્રીમલવાદિના બૌદ્ધવાદિવિજયને સમય વિક્રમ સંવત ૪૧૪ આપે છે. ૨ વિશેષાભાષ્યમાં વાવળિગા . || ૬ વોક ! ૨ કવર મેળ IT એવો ક્રમ છે.
નયચક્રવૃત્તિમાં ૬ વોલ | ૧ || Torarળના | ૨ | મારુંમેન રૂ. એ કમ છે,
For Private And Personal Use Only
