________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
એ તે થાળી જેવું ગોળ પાટિયું જ થઈ જાય. માટે આપણું પ્રસ્તુત નયચકમાં પણું એવું એક બીજા આરા વચ્ચે અંતર જોઈએ. ગ્રંથકારે આ અંતરની કલ્પનાને પણ બહુ સુંદર રીતે ઘટાવી છે. વિધિ વિગેરે આરા પછી બીજા બીજા આરાનું ઉત્થાન થાય છે ખરું, પરંતુ બીજો આરા તરત જ પિતાના મતની સ્થાપના શરૂ નથી કરતે. પહેલાં તે આગળ આવી ગયેલા અનંતર નયના દોષે બતાવે છે અને પછી પોતાના મતનું પ્રદર્શન કરે છે. આ વાત ગ્રંથકારના શબ્દમાં જ નીચે મુજબ છે.
___“पूर्वनयमतापरितोषकारणमुत्तरनयोत्थानम् उत्तरोत्तरसूक्ष्मेक्षिकया पूर्वस्य दोषदर्शनात् મતલૌરિત્યાદિ (સ્થામિ) મારા શામ[qt. ૪૩૧)
આમ જે ખંડનાત્મક ભાગ છે તે અહીં એક બીજા આરા વચ્ચેનું અંતર છે. આપણે પણ “લેક વ્યવહારમાં અમુક અમુક બે અભિપ્રાય વચ્ચે આટલું અંતર છે” એમ બેલીએ છીએ. ગ્રંથકારે નયચક્રની કલપના બરાબર સંગત અને સુંદર બનાવી છે.
પરંતુ હજુ પણ ચક્રની યેજના પૂરી થવાને થોડી વાર છે. તુંબ, આરા અને અંતર તે આવી ગયાં, પણ નેમિ (ચક્રધારા) હજુ બાકી છે. ચક્રમાં નેમિ પણ હોય છે. તેમ અહીં પણ નેમિ હોવી જોઈએ. વળી નેમિ પણ એક અખંડ વલયાકારે નથી હોતી. પહેલાં તે અખંડ ગેળ નેમિ લાકડાને કેરી નાંખીને બનાવવામાં આવે તો જ થઈ શકે. આ કષ્ટમાં રથિક કે સૂત્રકાર એકે ય ઊતરવાનું પસંદ ન કરે, પરંતુ કદાચ અખંડળ નેમિ હોય તો પણ કામમાં ન આવે. ભારે દબાણ આવતાં કે ટક્કર લાગતાં તરત જ તેમાં ફાટ ચીરા પડે નકામી બની જાય. આથી અનેક ટુકડાઓ સાંધીને જ ગેળ નેમિ બનાવવામાં આવે છે. મોટા ભાગે આવા ચાર ટુકડાઓ ગાડાના પૈડામાં હોય છે. પાંચ પણ હોઈ શકે. ત્રણ પણ હોઈ શકે. આપણા ગ્રંથકારે આ નેમિની યોજના પણ બરાબર કરી છે. ગ્રંથના આંતરિક સ્વરૂપને ખ્યાલમાં લઈ ત્રણ વિભાગ પાડયા છે. એક એક વિભાગને માર્ગ એવું નામ આપ્યું છે. ચાર ચાર આરે એક માર્ગ પૂરો થાય છે. એટલે બાર આરામાં આવા ત્રણ માર્ગો આવે છે. આ વાત ગ્રંથકારના શબ્દથી જ આપણે જોઈએ. ___ " इति चतुर्थोऽरो नयचक्रस्य समाप्तः प्रथमश्च मार्गों नेमिरित्यर्थः अर्धमेकं पुस्तकं સમાત ” [૫૦ ૨૨-૧] “અણનો મત પ્રિતીયો મા મરિયાણાના [મા. ૭-૨]
જો કે ચોથા તથા આઠમા આરાના અંતે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણેનું જેમાં પ્રથમ દ્વિતીય માર્ગની સમાપ્તિ જણાવતું વાકય છે તેમ બારમા આરાના અંતે ત્રીજા ભાગની સમાપ્તિને જણવતું વાક્ય નથી મળતું; તે પણ ગ્રંથકારને માર્ગદ્રયની કલ્પના અભીષ્ટ જ છે એમ દશમાં અરની આદિમાં આવતા ઉલ્લેખથી સ્પષ્ટ જણાય છે. એ ઉલ્લેખ નીચે મુજબ છે. _ विध्यादिसकलभङ्गात्मकसम्यग्दर्शनाधिकारे वर्तमानेऽविकलनयस्वरूपक्षानमूलत्वात् सम्यग्दर्शनस्य विध्यु-भयविकल्पचतुष्टयात्मको मागौं व्याख्याय नियमविकल्पचतुष्टयात्मके तृतीये
For Private And Personal Use Only
