Atmanand Prakash Pustak 045 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

૧૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ટકાની શૈલીનું નિરીક્ષણ કરવાથી સહેલાઈથી સમજાશે કે ટીકાના આધારે વચલા બે ચરણે ઉદ્ધાર કરવા કેટલા બધે દુષ્કર છે?
બીજા ગ્રંથમાં અવતરણો મળી આવવાથી મૂળ તારવવામાં ઘણી સહાય મળે છે. અમે આ રીતિને પણ ઉપગ કરી જે. પણ એમાં ખાસ કહી શકાય તેવી કશી સફળતા ન મળી. એટલું થયું કે ઉપર જણાવેલ લોક અને વિધિ-નિયમમત્તિ .....આ ગાથાસૂત્ર ઉદ્ધરણરુપે અન્ય ગ્રંથમાંથી અમને મળી આવ્યાં. બાકી જેન દાર્શનિક અને આમિક સાહિત્યને લગતી જેટલી સામગ્રી મળી તેને માટે ભાગ અમે તપાસી ગયા. પણ એમાંય ખાસ કંઈ સફળતા ન મળી. અનેકાન્તજયપતાકા તથા ધર્મસંગ્રહણી વૃત્તિમાં મઝુવાદિના નામે જે અવતરણો જેમાં તે પણ સંમતિની આ શ્રી મદ્વવાદિત જે વ્યાખ્યા હતી તેમાંનાં જ હશે એમ લાગે છે. પાછલા ઉપલભ્ય જેન દાર્શનિક ગ્રંથોમાં આનું શાબ્દિક અનુસરણ પણ કંઇ જોવામાં ન આવ્યું. આવા મહાન દર્શનપ્રભાવક ગ્રંથનું પાછળના ગ્રંથમાં અનુકરણ કેમ નથી થયું? એવો મનમાં પ્રશ્ન ઊભું થાય એ સ્વાભાવિક છે, પણ આનાં કારણેની વિવેચનામાં ઊતરવાનું આ સ્થાન ન હોવાથી જે વસ્તુસ્થિતિ છે તે માત્ર જણાવી છે.
ગ્રંથની ઉપલબ્ધિ-અનુપલબ્ધિ પાછળ પણ એક ઈતિહાસ રહ્યો હોય એમ લાગે છે. વિક્રમ ના તેરમા શતકમાં, કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીમાન હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજના ગુરુબંધુ શ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિના શિષ્ય ચન્દ્રસેનાચાર્યું ઉત્પાદાદિસિદ્ધિ નામના એક સુંદર અર્થગંભીર પ્રકરણની રચના કરી છે. આમાં ઉત્પા-ચય-શશુ સત્ એ વાતને સિદ્ધ કરવાને મુખ્યતયા પ્રયત્ન છે. પણ આડકતરી રીતે અનેક વાદનું વિશદનિરુપણ એમાં આવે છે. આ પ્રકરણના લગભગ બરાબર અંતભાગમાં નીચે મુજબ ઉપસંહાર આવે છે. अत एव तदागमादपरागमानामनृतत्वम्, उक्तञ्च मल्लवादिना
" विधि-नियमभङ्गवृत्तिव्यतिरिक्तत्वादनर्थकवचोवत् ।
जैनादन्यच्छासनमनृतं भवतीति वैधर्म्यम् ॥ १ ॥" ઉતારાવિશેષમાવાઈ વરઘાનાવશે . [૩રપારિસિદિ. 9. ર૨૨ ] આમાં શ્રીચન્દ્રસેનાચાર્ય પ્રસ્તુત ગ્રંથના પરમમૂલભૂત ગાથાસૂત્રને ઉધૃત કરીને વિશેષ ભાવાર્થ જાણવા માટે એનું સ્વાસ્થાન જ જોઈ લેવાની ભલામણ કરેલી છે, કારણ કે આપણે ઉપર જઈ ગયા તેમ આ ગાથાસૂત્રને અર્થ આખા નયચક્રમાં વ્યાપી રહેલો છે. એટલે
કાણમાં એનો અર્થ પતે એમ ન હોવાથી સ્વાસ્થાન જેવાની ભલામણ કરવી જ રહી. આ હકીકતને પ્રસ્તુતમાં એ સંબંધ છે કે ઉપરના આધારે ઉત્પાદાદિસિદ્ધિપ્રકરણની રચના થઈ ત્યાં સુધી નયચક્ર-ભાષ્ય–ટીકા અવશ્ય વિદ્યમાન હોવાં જોઈએ. નહિતર ગ્રંથકાર સ્વસ્થાન લુપ્ત મનાતું હોત તે સ્વસ્થાન જેવાની ભલામણ કરત જ નહિં. પરંતુ એમ લાગે છે કે તે સમયે ગ્રંથના આદર્શો બહુ વિરલ થઈ ગયા હશે ખરા. અને કેટલાક સમય પછી અપ્રાપ્ય પણ થઈ