Atmanand Prakash Pustak 033 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪ ) - સિદ્ધ હેમચંદ્ર વ્યાકરણની રચના સંવત્ . [<^^^^^I
~~-~~-~( લે-મુનિશ્રી હિમાંશુવિજયજી મહારાજ )
[ ગતાંક પૂર્ણ ૨૧ થી શરૂ] હૈમવ્યાકરણ કેટલા ટાઈમમાં બન્યું? જેમ હેમાચાર્યો પિતાના આ વ્યાકરણના પ્રમાણ વિષે કાંઈ લખ્યું નથી તેમ તે કેટલા ટાઈમમાં કે કયારે બનાવ્યું તે વિષે પણ તેઓએ મૌન સેવ્યું છે. પ્રબંધચિંતામણિકાર આ સંપૂર્ણ વ્યાકરણ એક વર્ષમાં બનાવ્યાનું લખે છે.
બને બાબતેની આલોચના હવે ઉપરનાં બને કથનની આપણે પરીક્ષા કરવી પડશે. પહેલાં એ વિચારવું છે કે પ્ર. ચિં. માં કહેલ સવા લાખ શ્લેક હૈમવ્યાકરણના મૂળના છે કે ન્યાસ વિગેરે ટીકા ગ્રંથના લેકે પણ આ ગણતરીમાં ભેગા છે ? સૂત્ર વિગેરે પાંચ અંગો ( લઘુ અને મેટી વૃત્તિ સહિત ) કે જે અત્યારે ઉપલબ્ધ છે તેનું પ્રમાણ ૩૦૦૦૦ ત્રીસ હજાર થી વધારે નથી એ ચિક્કસ છે, એટલે એ નક્કી છે કે પ્ર. ચિં, માં લખેલ સંખ્યા મૂળ અંગોની જ માત્ર નથી. ત્યારે સવા લાખ શ્લોકની પતિ કરવા તેમને “વોપરૂન્યાસ કે જેનું પરિમાણુ પરંપરાથી ૯૦૦૦૦ નેવું હજાર કલેકનું કહેવાય છે, અને ધાતુપારાયણ વિગેરે વ્યાકરણના તેમના બીજા ગ્રંથોને પણ સમાવેશ આમાં ( ૩૦૦૦૦ માં ) કરે જોઈએ. એમ કરવાથી જ પ્ર. ચિં. માં કહેલ સવા લાખ શ્લોક પરિમાણની વાત સાચી ઠરી શકે. મૂળ પાંચ અંગો અને બહાન્યાસ વિગેરે ટીકા ગ્રંથની બધી ગણતરી સવા લાખ શ્લોકની લગભગ થઈ શકે છે.
આ સવાલાખ કલેક એક જ વર્ષમાં બનાવ્યા હોય તેમ સંભવિત લાગતું નથી. જો કે હેમચન્દ્રાચાર્ય એક વિશિષ્ટ સમર્થ પ્રતિભાશાળી અને યુગપ્રવર્તક પંડિત હતા, પણ માનવીની લખવાની પ્રવૃત્તિ કમસર જ થાય, તેમાં
૧ જો કે આ આખો ગ્રંથ શ્લેકબદ્ધ નથી, પદ્યમાં છે પણ અનુટુપના ૩૨ અક્ષર પ્રમાણને એક શ્લોક ગણી ગ્રન્થનું પરિમાણ (માપ) લખવાની જૂની પદ્ધતિ છે. તે હિસાબે અહીં સવાલાખ શ્લેક સમજવા.