________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સિદ્ધ હેમચંદ્ર વ્યાકરણને રચના સંવત્, રણના મૂળ પાંચે અંગે પુરાં કર્યા પહેલાં સિદ્ધરાજે યાત્રાને પ્રારંભ નહિ જ કર્યો હોય. વ્યાકરણ પૂરું થયા પછી પંડિતેને તેની પરીક્ષા માટે સોંપી સિદ્ધરાજે વિક્રમ સંવત્ ૧૧૯૩ પછી જ વૈદિક અને જૈનતીર્થોની યાત્રા કરી હશે.
બીજી બાબત એ છે કે જૈન તીર્થોની યાત્રા કરવા રાજા ગયે એમ જ્યારે પિતે હેમચંદ્ર જ લખે છે, તે તે વખતે હેમચંદ્ર વગર રાજા ગયે હશે એ કેમ બની શકે ? તેમ હેમચન્દ્ર પણ સાથે રહી ધમપ્રભાવના કરવાને આ લાભ કેમ છેડે ? વળી કેટલાક પ્રબંધે સોમેશ્વરની યાત્રા વખતે હેમચન્દ્રાચાર્યની હાજરી સ્પષ્ટ રીતે પૂરવાર કરે છે, તેથી એમ માનવું કાંઈ વાંધાભર્યું નથી કે ૧૧૯૩ પછી જ સિદ્ધરાજ જયસિંહે આ તીર્થયાત્રા કરી હતી અને હેમાચાર્ય પણ તેની સાથે હતા.
હવે આ યાત્રા કયા વર્ષે કરી તે ચોક્કસ રીતે જો કે કહેવાની હિમ્મત નહિ કરી શકાય પણ સિદ્ધરાજનાં જીવનના છેલ્લા પ્રસંગમાં તે થઈ છે એવું અનુમાન દ્વયાશ્રય કાવ્યના વર્ણનથી સ્પષ્ટ કરી શકાય છે, કેમકે આ યાત્રાથી પાછા ફર્યા પછી સિદ્ધરાજે વધુ કાર્યો કર્યા નથી. તેની જીંદગી ત્રણ વર્ષથી વધારે ટકી નથી એમ સ્પષ્ટ જણાય છે. એ હિસાબ મુજબ વિ. સં. ૧૧૯૬ ના લગભગ રાજાએ યાત્રા માટે પ્રયાણ કર્યું હોવું જોઈએ.
ડૉ. બુલરનું કહેવું છે કે “હેમાચાર્યે પિતાના વ્યાકરણની પતિ રાજાએ સોમેશ્વર વિગેરેની યાત્રા પૂરી કર્યા પછી કરી હશે, યાત્રા કર્યા પહેલાં તેની પૂર્તિ માનવામાં આ વ્યાકરણની પ્રશસ્તિના ૨૩ મા શ્લોકથી વધે ઉભે થાય છે. જે ૨૩ મા શ્લેકથી તે ડૉ. બુહલર વાધ વિધ) સમજે છે તે શ્લેક આ છે –
जयस्तम्भान सीमन्यनुजलधिवेलं निहितवान् वितानैर्ब्रह्माण्डं शुचिगुणगरिष्ठैः पिहितवान् ।
૧ બને ધર્મના તીર્થોની યાત્રા રાજાએ એક જ સાથે કરી હતી. પબંધ ચિં. પ્ર. ચ. અને બીજા પણ જૂના-નવા ગ્રંથે થોડા ફેરફારથી પ્રસ્તુત યાત્રાનો ઉલ્લેખ કરે છે.
૨ જુઓ પ્રભાવક ચરિત્રમાં હેમચન્દ્રાચાર્ય ચરિત્ર
For Private And Personal Use Only
