________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. યુક્તિવાદ માણસ માગે છે ખરા, પણ તે સંસ્કાર અને શ્રદ્ધાથી એ ઘેરાચેલે રહે છે કે હેજે એમાંથી છુટી શક્તો નથી. એક તરષ્ટ્ર યુક્તિ અને બીજી તરન્ન સંસ્કાર તેમજ વિશ્વાસ એ બન્ને વચ્ચે, પછી તે, ઠંદ્વયુદ્ધ ચાલે છે. યુક્તિ ઉત્તરમાં ખેંચી જાય તે સંસ્કાર અને શ્રદ્ધા દક્ષિણ તરફ ઘસડી જવા મથે છે. કોઈ કઈ વાર આવા પ્રસંગે વચલે તેડ કાઢવો પડે છે તે કઈ વાર પ્રબળની છત અને દુર્બળની હાર પણ થાય છે. યુકિત બળવાન હોય તે તે બાજી જીતી જાય અને સંસ્કાર બળવાન હોય તે મનુષ્ય તે તરફ ઝુકે.
“ આત્માને ઓળખ” એવી મતલબની જૈન દર્શને સિંહગર્જના કરી તે વખતે, તે જમાને યજ્ઞ-યાગના ક્રિયાકાંડમાં ગળા સુધી બેલે હતો. આ યજ્ઞના હિમાયતીઓ કહેતા કે જ્યાં દુઃખને છોટે નથી તેવા કેઈ સ્થાનમાં જવું હાયલાંબા વખતને માટે ત્યાં રહેવું હોય તે તિબ્દોમ યા તો વિશ્વજિત યજ્ઞને આશ્રય લે. મતલબ કે યજ્ઞ કરવાથી તમને સ્વર્ગનું સુખ મળશે.
યજ્ઞયાગના સંસ્કારથી–વિશ્વાસથી ઘેરાયેલા આદમીને સ્વર્ગને એ રાહ ગમી જાય એ સ્વાભાવિક છે. ઓછા પ્રયને સંપૂર્ણ સુખ અને અમરતા મળતી હોય તે વધુ કડાકૂટમાં કોણ ઉતરે ? યાજ્ઞિકોએ જુદા જુદા યજ્ઞના વિધિ અને મનહર ફળનાં એવાં વર્ણન ઉપજાવી કાઢ્યાં કે લેકેને એમ લાગ્યું કે યજ્ઞ સિવાય શાશ્વત સુખને બીજો કોઈ માર્ગ નથી અને હોય તે પણ બીજા માર્ગો એટલા વિકટ છે કે પરંપરાથી ચાલ્યો આવતો આ માર્ગ છેડવા જે તો નથી જ.
પણ કઈ યુગમાં બધા જ બાળજી હાય-બધા જ ગતાનુગતિકો હેય એમ નથી બનતું જીજ્ઞાસુ અને વિચારક પણ હોય છે. એમને પગલે પગલે શંકાઓ મુંઝવે છેઃ “ પૂર્વ તરફ માં રાખીને જ આ યજ્ઞક્રિયા શા માટે કરવી ? યજ્ઞની વેદીને આકાર અમુક પ્રકારને જ શા માટે જોઈએ? એ વિધિ ન પાળીએ તે ક હેટ અનર્થ થઈ જવાને હતો ?” યજ્ઞવાદીઓ એ શંકાને જે જવાબ વાળતા તેમાં જીજ્ઞાસુઓને યુક્તિવાદને નામે મેટું મીંડુ જ હાથ લાગતું. યજ્ઞવાદીઓને યુક્તિવાદ વસ્તુતઃ યુક્તિવાદ જ ન હતે. યુક્તિમાં સંપૂર્ણ સ્વાધીનતા હોવી જોઈએ તે તેઓ કયાંથી લાવે? શ્રુતિ એટલે કે આ પ્રકારે અમે સાંભળ્યું છે અથવા અમુક વિધિ અમે
For Private And Personal Use Only
