________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રતિષિ’ખ.
૪૩
શરૂઆતની પાંચ-દશ જેટલી પંક્તિએમાં, શાસ્ત્રીજી, આત્માની શેાધ શી રીતે થવા પામી હશે, તેને કઇક ચિતાર આપે છે. પાતાને જાણ્યા સિવાય, અન્યને જાણવાનુ જ્યારે નિષ્ફળ બન્યું ત્યારે પ્રથમ દ્રષ્ટાએ આત્મા જેવી વસ્તુ સ્વીકારી અને પહેલવહેલી વિચારધારા એ રીતે અસ્તિત્વમાં આવી.
અહીં સ્પષ્ટપણે શાસ્ત્રીજી જૈન દાર્શનિક માનીનતાના ઉલ્લેખ કરે છે, અને તે પછી એ માનીનતા ઉપર જ સરસ વિવેચન ઉમેરે છે. એમના પેાતાના શબ્દોમાં એ હકીકત વાંચવા જેવી હાવાથી અહીં તેનુ થેડું અવતરણ આપું:જૈન દાર્શનિકાએ ઉચ્ચાયુ: જે એકને જાણે છે તે સર્વને જાણે છે, અને જે સર્વ જાણે છે તે એકને જાણે છે.
66
અનેકની તે કોઇ સંખ્યા જ નથી, સીમા જ નથી; એટલે એકને જાણ્યા પછી અનેકને જાણવામાં ઘણી સરળતા લાગે છે. કેાઇ જીજ્ઞાસુ પૂછે કે વિશ્વસમસ્તને જાણવાને કાઈ રાજમાર્ગ છે ? તા એના ઉત્તર એટલે જ કે પહેલાં આત્માને ઓળખાઃ આત્માને આળખ્યા પછી બીજી વસ્તુઓ આપે। આપ સમજાશે.”
આત્માને ઓળખવા અને આત્મા જ આનંદ તથા સુખનું એક માત્ર ધામ છે એ દર્શનશાસ્ત્રની મુખ્ય ધારા બની. પછી એમાં બીજી વિચારધા રાએ ઉમેરાતી ચાલી.
આત્મા છે અને આત્મા આનદરૂપ છે એમ કહેવાથી બધું આવી જતું નથી. આત્મા અને આનંદના યાગનું ખરાખર રક્ષણ થવુ જોઇએ. એટલે આત્મા અને આનંદની સાથે નિત્યપણાને સંબંધો
ધાયા.
બૌદ્ધ દાર્શનિકાએ એ જ વાત જરા ફેરવીને કહી. એમણે કહ્યું: આત્મા જેવું કંઇ નથી, બધું દુઃખમય છે અને અનિત્ય છે. આ વિચારધારા જૈનાદિ દર્શનકારેથી ઉલટી છે, પણ તે એક જ સ્થાન ઉપર પહેાંચતી હાવાનું શાસ્ત્રીજી કહે છે. આપણે એ વાત ઉપસ’હારમાં જોઇશુ.
આત્મા છે, આત્મા આનંદમય છે અને આત્મા નિત્ય છે એ સૂત્ર શેાધાયા પછી, એને અનુસરતા યુક્તિવાદ આર ભાયા. કાઇ પણ શેાધક કે જીજ્ઞાસુને યુક્તિ વિના સતાષ ન થાય. આત્મા છે, તે વસ્તુતઃ એનું સ્વરૂપ શુ' ? આત્માના અસ્તિત્વનું પ્રમાણ શું ? આત્માનું અ ંતિમ લક્ષ્ય શું? આવા અનેકાનેક પ્રશ્ના ઘેાળાવા લાગ્યા. એ પ્રશ્નાની ચર્ચા અને નિરાકરણે ભારતમાં વિવિધ દશ ને જન્માન્યાં.
For Private And Personal Use Only
