________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
1
કપ
પ્રતિબિંબ પેઢી દર પેઢી સાંભળતા આવ્યા છીએ માટે તેનું જ અનુસરણ કરવું જોઈએ, એ એમના યુક્તિવાદને મુખ્ય આધાર બન્યો.
જીજ્ઞાસુઓએ-વિચારકોએ પૂછવા માંડયું “યજ્ઞથી અમુક ફળ મળે એમ તમે કહો છો, પણ તેમાં પ્રમાણુ શું છે ?”
જવાબ મળેઃ “ બીજું શું ? શ્રુતિ, એટલે કે પરંપરા.”
બીજે પ્રશ્ન આ “શ્રતિમાં ભ્રમણ પણ હોઈ શકે, એને પ્રમાણે ભૂત કેમ મનાય?”
“શ્રુતિને આધાર વેદ વેદ અપૌરુષેય છે. એ તે તમારે માચે જ છૂટકે.” યજ્ઞવાદના યુક્તિવાદની આ સામાન્ય રૂપરેખા થઈ.
બાળજીવોને ભલે એ યુકિતવાદથી સંતોષ થાય, પણ સ્વતંત્ર વિચારકેને એથી સંતોષ ન થયું. એમણે વધુ વિચાર કરવા માંડે અને એ વિચારને પરિણામે એમને જન્માંતરના રહસ્યની કંઈક ઝાંખી થઈ. જન્માંતરની સાથે આત્માના અસ્તિત્વની શ્રદ્ધા વધુ દ્રઢીભૂત બની. પણ આત્માના સ્વરૂપને નિર્ણય કરતાં એમને અનેક ગુંચવાડામાંથી પસાર થવું પડયું. એકે કહ્યું: પ્રાણવાયુ છે તે જ આત્મા છે. બીજાએ કહ્યુંઃ મન એ જ આત્મા. ત્રીજાએ કહ્યું: વિજ્ઞાન એ જ આત્મા. ચેથાએ જરા વધુ આગળ જઈ ઉચ્ચાર્યું: “જે આનંદમય છે તે જ આત્મા.” આમ આત્માના નિર્ણયને લગતે પ્રવાહ આગળ ચાલ્યો,
આત્માની પછી તરત જ બીજે પ્રશ્ન આ સમસ્ત વિશ્વઘટનાને અંગે ઉભે થયો. આ સુંદર દેહ, આ પહાડ, જંગલ, પશુ પ્રાણું, નદી, તળાવ આ બધું ક્યાંથી આવ્યું? ઇશ્વર અને જીવ તથા ઇશ્વરના ભેદભેદ વિષે વિચારકેએ દર્શનની નવી નવી ધારાઓ વહાવી.
શ્રીયુત વિધુશેખર શાસ્ત્રીજીએ, પિતાના લેખમાં એ બધાનું બહુ સુંદર ક્રમિક અને બુદ્ધિગમ્ય વર્ણન આપ્યું છે. નવા નવા વિચારકેએ, કેવા પ્રશ્ન ઉભા કર્યા, એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં મતભેદ થતાં કેવાં સમન્વય ઉપજાવ્યાં અને આખરે જૈનદર્શનનાં બીજ વૃક્ષરૂપે કેવી રીતે પરિણમ્યાં તે તેઓ બતાવે છે. જૈનદર્શનના સંબંધમાં શ્રી શાસ્ત્રીજીના વિચારો બહુ સમજવા જેવા છે. હવે પછી એમની પિતાની જ વાણીમાં આપણે એ વાત વાંચશું.
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
