________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૧
સિદ્ધ હેમચંદ્ર વ્યાકરણને રચના સંવત. ૪ હેમચંદ્રાચાર્યની હાજરી સોમેશ્વરની છેલ્લી યાત્રામાં બધા ગ્રંથે કહે છે, તેને કાઢી નાખવી પડે, કે જે કાઢવી ઈતિહાસથી વિરૂદ્ધ જણાય છે, અને ડૉ. બુદ્ધર પણ તે કાઢી નાખવી પસંદ ન જ કરે. એ બધી બાબતો જેમાં હું એવા વિચાર ઉપર આવ્યું છું કે સેમેશ્વરની યાત્રાએ જતાં પહેલાં જ હેમાચાર્યો વ્યાકરણ પૂરું કર્યું હતું.
તારણ આ આખાય લેખનું તારણ એ છે કે માલવાના રાજા યશોવર્માને જીતીને આવ્યા પછી અને સામેશ્વર, ગિરનાર તથા શત્રુંજયાદિ વૈદિક, જૈન તીર્થોની છેલ્લી યાત્રા કર્યા પહેલાં ગુજરાતના રાજાધિરાજ સિદ્ધરાજ જયસિંહે શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્યને પ્રાર્થના કરી ગુજરાતના ગૌરવને વધારવા માટે વિ. સં. ૧૧૯૩ ના છેડા ઉપર સિદ્ધ હેમચન્દ્ર શબ્દાનુશાસન નામનું વ્યાકરણ બનાવરાવ્યું અને વિ. સં. ૧૧૯૬ પછી સિદ્ધરાજે તેને અનેક રીતે પ્રચાર કર્યો. હૈમ ન્યાસ વિગેરે વ્યાકરણના ટકા ગ્રંથે તેની પાછળ બન્યા છે.
આ લેખમાં હૈમ બહન્યાસ, હૈમ કાવ્યાનુશાસન અને દ્વયાશ્રય કાવ્યને પણ પ્રસંગોપાત વિચાર કરવામાં આવ્યો છે.
આ વિષય વિષમ છે. સાધને ઓછાં છે તેથી ઘણુંખરૂં કામ કલ્પનાથી લઈ મારી અત્ય૯૫ મતિથી મેં અહી ટૂંકમાં વિચાર કર્યો છે, મારે મત દર્શાવ્યું છે. તે સંપૂર્ણ સાચે જ છે એમ હું દાવો નથી કરતો. સજ્જડ યુક્તિ અને પ્રમાણેથી મારા મતનું ખંડન કરવા હરકેઈને હું પ્રાર્થ છું. તેનું સાચી રીતે ખંડન થતાં હું મારા મતને ફેરવવા વિલંબ કે સંકેચ નહિ કરું એમ ખાત્રી આપું છું. ગુજરાતના સાક્ષરે એ વિષે વધુ મૌલિક અને સ્પષ્ટ વિચારો પ્રકટ કરે એમ ઈછી વિરમું છું.
લેખક:- મુનિ હિમાંશુવિજય ન્યાય-કાવ્યતીર્થ
For Private And Personal Use Only
