________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
o
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. यशस्तेजोरूपैरलिपत जगन्त्यर्धघुसृणैः कृतो यात्रानन्दो विरमति न किं सिद्धनृपतिः ? ॥२३॥
આ શ્લોકમાં “તો યાત્રાનઃ વાક્યથી બુઠ્ઠલર, સિદ્ધરાજે કરેલી છેલ્લી સોમેશ્વર વિગેરેની યાત્રા સમજે છે, તેથી તે સદરહુ હૈમવ્યાકરણની રચના તે યાત્રા પછી એટલે કે વિ. સં. ૧૧૯૭ પછી કલપે છે.
ડે. બુહલરના મતની સમાલોચના જે ૨૩ મા શ્લોકથી 3. બુહલ વ્યાકરણની પૂર્તિ સેમેશ્વરની યાત્રા પછી કલ્પી છે તે શ્લોકને તેઓ અર્થ ઉલટી રીતે સમજ્યા છે. ઉક્ત શ્લોકમાં રાજાની યુદ્ધયાત્રાના ઉત્સવનું વર્ણન છે; તીર્થયાત્રાનું નહિ. “ આ સમુદ્રના કાંઠા સુધી સિદ્ધરાજે જયસ્થંભ રોપ્યા. પવિત્ર–ઉજવલ ગુણરૂપી ચંદરવાથી જગને ઢાંકયું. યશ અને પ્રતાપરૂપી કેસરથી સમસ્ત જગતને આછો લેપ કર્યો–પીળું બનાવ્યું. આ પ્રમાણે યાત્રોત્સવ-યુદ્ધને ઉત્સવ કર્યો છતાં હજુ સિદ્ધરાજ કેમ વિરમતું નથી ? શત્રુઓ ઉપર મીઠી નજર કેમ રાખતા નથી?” ઉત્સવમાં થાંભલા, ચંદરવા અને કેસરને ઉપયોગ થાય છે, આ પદ્યમાં રૂપક બનાવી તે બધું ઘટાડ્યું છે. ઉક્ત પદ્યને આવો અર્થ કરે મને ઠીક લાગે છે. જે ડૉ. બહુલરની કલ્પનાથી “યાત્રાનન્દ નો અર્થ આપણે સોમેશ્વરની છેલ્લી યાત્રાનો અર્થ કરી હૈમવ્યાકરણની પૂર્તિ સં. ૧૧૭ પછી માનીએ તો આપણને અનેક શંકાઓ અને મુશ્કેલીઓ નડે છે. તેમાંની કેટલીક અહીં લખું છું—
વ્યાકરણ બન્યા પછી સિદ્ધરાજે રાજપંડિતે પાસે તેને સંપૂર્ણ વંચાવી તેણે પરીક્ષા કરાવવામાં જે સમય કાઢયો તે ઘટી શકે નહિ કે જે
પરીક્ષા કરાવવાની વાત આપણને સાવ સાચી જેવી જણાય છે. ૨ તેની સેંકડે નકલો કરાવવામાં અને પૂર્વોકત કાર્યમાં ત્રણ વર્ષ વીત્યાની પ્રભાવચરિત્રની વાત ઘટે નહિ, કેમકે સિદ્ધરાજનું મૃત્યુ સં. ૧૧૯
માં થયું છે એમાં કોઈને ય મતભેદ નથી. ૩ વ્યાકરણના પ્રચાર માટે સિદ્ધરાજે જે મદદ આપી, મહેનત લીધી
તેને માટે ચાર વર્ષથી ઓછા સમય માનવું પડે કે જે ઠીક નથી લાગતું.
For Private And Personal Use Only
