________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સેમેશ્વર અને શત્રુંજયની યાત્રા. સિદ્ધરાજે સોમેશ્વર વિગેરેની છેલ્લી યાત્રા બહુ ઠાઠથી કરી હતી તેવા ઉલે બે અન્યાન્ય ગ્રંથોમાં આવે છે, પણ તેને સંવત્ જડતો નથી. તે વખતે સંવત્ આપવાની પદ્ધતિ બહુ પ્રચારમાં આવી ન હતી, તેથી જ તે સમયના અનેક મહત્વના બનાવોના સંવત, માસ કે દિવસના ઉલેખે ઐતિહાસિક ગ્રંથમાં પણ બહુ જ ઓછા મળે છે.
હેમચન્દ્રાચાર્ય કે જેઓ સિદ્ધરાજના પ્રિય ગુરૂ અથવા જ્ઞાનગોષ્ટીના મિત્ર હતા, અને ચૌલુક્ય વંશના ઈતિહાસના મુખ્ય લેખક હતા તેમણે
દ્વયાશ્રયમાં યશ વર્માને હરાવ્યા પછીના લખાણમાં સોમેશ્વર, શત્રુંજય વિગેરેની યાત્રાનું વર્ણન કર્યું છે. પ્રબંધચિંતામણિકાર યશવને જીત્યા પહેલાં એક સેમેશ્વરની યાત્રાને ઉલ્લેખ કરે છે, પણ તે મીનળદેવીને નિમિત્તે કરેલ યાત્રા હેવી જોઈએ, જે સિદ્ધરાજની યુવાવસ્થામાં થઈ હતી. માળવાને જીત્યા પછી ફરી બીજી વાર રાજા વધુ ઠાઠથી વૈદિક અને જૈનેનાં મેટાં તીર્થો (સેમેશ્વર, શત્રુંજય, ગિરનાર) ની યાત્રા કરવા ગયા હતા એ માનવા જેવી બાબત છે. તેનું કારણ એ છે કે-રાજા માળવાની જિતથી બહુજ પ્રશ્ન થયે હતું. તેનું રાજ્ય દરેક રીતે વધ્યું હતું. તે વૃદ્ધ, ધર્મ પ્રેમી અને કૃતકૃત્ય પણ થયો હતો, તેથી તેનામાં ધર્મતીર્થોની યાત્રા કરવાની વૃત્તિ જાગે એ ધર્મપ્રધાન ભારતીય રાજાઓ માટે તદ્દન સંભવિત છે. દ્વયાશ્રયમાં આ યાત્રાની તારીખ કે તેનું વર્ષ નથી લખ્યું પણ મારી કલ્પના પ્રમાણે હેમ ચાર્યના સંપૂર્ણ મૂળ પંચાંગી સિદ્ધહેમચંદ્ર વ્યાકરણની રચના પૂરી થયા પછી જ આ યાત્રા સિદ્ધરાજે કરી હશે.
હેમચન્દ્રાચાર્યને સિદ્ધરાજ જયસિંહે પ્રાર્થના કરી વ્યાકરણ બનાવવાના કામનાં રોકાયા હતા. આવું મહત્વપૂર્ણ કાર્યો કે જે સંપૂર્ણ મગપુર્વક સ્થિરવાસમાં જ કરી શકાય એ વાત રાજા પણ સારી પેઠે જાણો હિતે, તેથી પોતાના હિતકારી આચાર્યના તેવા કાર્યમાં વિન્ન નાખવાની પ્રવૃત્તિ તે રાજા કરી શકે નહિ. બીજી બાજુ હેમાચાર્ય ઉપર તેનો સ્નેહ પણ વધી ગયે હતે. પિતે વિદ્યાને પ્રેમી હોઈ કરી યાત્રા જેવી ધાર્મિક મુસાફરીમાં હેમાચાર્યને સાથે લેવા તેણે અવશ્ય ઈછયું હશે, એ દષ્ટિએ હેમાચાર્યો વ્યાક
૨ જુઓ ચૌદમા અને પંદરમા સર્ગમાં,
For Private And Personal Use Only
