Atmanand Prakash Pustak 033 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

-
સિદ્ધ હેમચંદ્ર વ્યાકરણને રચના સંવત્ .
૩૫ સમયની અપેક્ષા રહે એમ દરેક માનવું જોઈએ. વળી તે વખતે હેમચન્દ્રાચાર્ય સિદ્ધરાજના પ્રેમભક્તિપાત્ર ખૂબ થયા હતા, એટલે તેમાં પણ તેમને સમય જતે હશે. એ બધું જોતાં એક વર્ષમાં આ વ્યાકરણનાં સૂત્ર વિગેરે મૂળ પાંચ અંગેની જ રચના હેમાચાર્ય કરી શક્યા હશે કે જેનું મા૫ ત્રીસેક હજાર શ્લોક જેટલું થાય છે, અને તેટલી રચના શક્ય પણ છે. વ્યાકરણની રચનાને સંબંધ આ પાંચ અંગે સાથે જ મુખ્ય છે. ટીકા ગ્રંથે તે હેમાચાર્યું ન બનાવ્યા હોત તો પણ તેમનું વ્યાકરણ અધુરૂં ન કહેવાત. તે પાછળથી વિશેષ સાધન તરીકે બનાવેલા છે.
આ પ્રમાણે હેમાચાર્યો વ્યાકરણના પાંચ અંગોને એક વર્ષમાં બનાવી વિ. સં. ૧૧૭ નું વર્ષ પૂર્ણ થતાં સિદ્ધરાજને આ વ્યાકરણ અર્પણ કર્યું. આ સંપૂર્ણ વ્યાકરણથી રાજાને અપાર હર્ષ થયે તેને વરઘોડો કાઢો અને રાજાના ભંડારમાં આ વ્યાકરણગ્રંથને મૂક્ય, પ્ર. ચિં. માં લખેલ વ્યાકરણ રચનાને એક વર્ષ જેટલે કાળ ૩૦૦૦૦ લેક જેટલા મૂળ ભાગ માટે જ સમજવું જોઈએ, એ મારો મત છે.
વ્યાકરણ બન્યા પછી સિદ્ધરાજ શૈવધર્મમાં માનનારો હતો. હેમાચાય જૈન ધર્મના આચાર્ય હતા. તેમસિદ્ધરાજ પાસે અનેક પંડિત, વધતી જતી હેમાચાર્યની કીર્તિને સાંખી શકતા ન હતા. તેઓ અવારનવાર સાચી જુઠી હેમાચાર્યની નિંદા કરી રાજાના કાન ભારતા હતા. આવી પરિસ્થિતિમાં સિદ્ધરાજ, હેમાચાર્યના ગ્રંથની સંપૂર્ણ પરીક્ષા કર્યા વગર જ તેનો પ્રચાર કરે, તેની મુક્ત કઠે પ્રશંસા કરે; તે માટે પુષ્કળ ધનવ્યય કરે એ નહિ બનવા જેવું છે. એટલે પ્રસ્તુત વ્યાકરણની રાજાએ પોતાના અર્જુન પંડિતે પાસે ખૂબ પરીક્ષા કરાવી. સંપૂર્ણ રીતે તેનું પારાયણ અને વાંચન કરાવ્યું. પંડિતોએ ખંતપૂર્વક પરીક્ષક દૃષ્ટિએ તેનું પૂર્ણ રીતે અવલોકન કર્યા પછી તેમાં વૈદિક ધર્મન્સમાજ રાષ્ટ્ર અને વ્યાકરણાદિ શાસ્ત્રોની દષ્ટિથી કોઈ બાધ તેમને જણાય નહિ એટલે રાજાને તેઓએ સદર ગ્રન્થ વિષે સારામાં સારો મત આપ્યો. એથી સિદ્ધરાજને હર્ષ વધે. હેમાચાર્યની ઉદારતા અને વિદ્વત્તા ઉપર તેની શ્રદ્ધા સજ્જડ થઈ. રાજાએ
૨. રા: પુર: પુૌવિદ્ગવિગતં તત: ચ વર્ષગવ રાશા પુસ્તकलेखनम् ॥ १०३॥ राजादेशानियुक्तैश्च सर्वस्थानेभ्य उद्यतेः । तदा चाहूय સો વનાં તત્રમ્ ૧૪ પ્રભાવક ચરિત્ર.