Atmanand Prakash Pustak 012 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

૨૬૪
આત્માનઃ પ્રકાશ.
अप्रच्युतानुत्पन्न स्थिरैकस्वनावत्वं नित्यत्वं ।
અકાઇ વખતે જેનું નષ્ટપણું નથી તથા કાઇ વખતે જેની ઉત્પત્તિ પણ નથી. છે તેવુ ને તેવુ જ સ્થિર એક સ્વભાવરૂપ હોય તેનું નામ નિત્ય છે. તા એ લક્ષણ - આત્મામાં કેમ ઘટે ? કારણ કે કોઈ વખત સુખના ભાતા તા કાઈ વખત દુઃખના ભોકતા, ઇત્યાદિ નિત્ય પક્ષમાં નહીં ખની શકે તેમજ ખીજા પણ ઘણા દોષો આવે છે, તે આ પ્રમાણે જન્મમરણાદિક થાય છે તે પણ નહીં થાય, તથા મોટા શરીરમાં માટે અને નાનામાં નાના થઇ રહે છે, તે પણ નહીં ખની શકે, તથા જ્ઞાનનું આછાપણુ તેમ અધિકપણુ તે પણ નહીં ઘટે.
જો અનિત્ય પક્ષ માનશા તે ક્ષણ ક્ષણમાં વિનાશી માના છે કે પ્રાણવાયુ નાશાનંતર નાશ માના છે. જો ક્ષણક્ષણમાં વિનાશી માનતા હશે તેા ઐદ્ધ મત માં પ્રવેશ થશે, અને જો પ્રાણવાયુ નાશાનંતર નાશ માનશે તે અમારા મત સિદ્ધ થયા. અમે પણ ચાર ભૂતથી શરીરમાં ચૈતન્યની ઉત્પત્તિ થઇ માનીએ છીએ, પૃ. હદારણ્યાપનિષમાં પણ કહ્યું છે કે—
विज्ञानघन एव एतेच्यो, नूतेयः समुत्थाय તાન્યેવાનું વિનતિ, ન મેત્ય સંજ્ઞાશ્તીતિ
અર્થ-જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્માજ પૃથ્યાદિ ચાર ભૂતથી ઉત્પન્ન થાય છે, તે ભૂતના વિનાશ થવાથી જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્માના પણ વિનાશ થાય છે, માટે પરલેાક સજ્ઞા નથી. આશ્રુતિ પણ આત્મા તથા પરલેાકાદિકના અભાવ સિદ્ધ કરે છે. અને તમેાએ પણ પ્રાણવાયુ નાશાન ંતર નાશ માનવાથી અમારા મતજ સિદ્ધ કર્યાં, માટે આત્માની સિદ્ધિમાં પૂર્વાંકત જેટલું તમારૂ* કહેવુ' છે તે સર્વ વ્યર્થ છે.
ઉત્તરપક્ષ—અમે કેવળ નિત્યપક્ષ તેમજ અનિત્યપક્ષ પણ માનતા નથી, કિંતુ નિત્યાનિત્ય પક્ષ માનીએ છીએ. માટે આત્માની સિદ્ધિમાં તમારા કહેલા એક પણ દોષ આવી શકતા નથી, કેમકે વ્યવહારની અપેક્ષાએ ગમનાગમનાદિ ક્રિયાએ કરી કમ` ભેદોના કર્તા છે, અને નિશ્ચયની અપેક્ષાએ ચિદાનંદમય શુદ્ધાત્મા કમ ભેઢાને કાઁ નથી. માટે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ આત્મા ઉત્પન્ન પણ થતા નથી. તેમ વિનાશ પણ થતા નથી; સ્થિર એક સ્વભાવવાળે છે, તેના તેજ છે. ફકત પર્યાય (કોઇ વખત વિશેષ જ્ઞાની તા કોઇ વખત ન્યૂન જ્ઞાની ઇત્યાદિ ) ની અપેક્ષાએ અનિત્ય માનીએ છીએ. એ માટે સુખ દુઃખાદિના ભોગવવાવાળા આ વિશેષણમાં પણ ખાધ આવી શક્તા નથી. તેમ જન્મમરણાદિકના અભાવ રૂપે દોષ ૫
આવી શકતે નથી, કારણકે જીવ દ્રવ્ય કાઇ કાળમાં વિનાશ પામતુ જ નથી; પણ કના સચાગે પલટણ સ્વભાવવાળું હોવાથી જન્મ મરણાદિમાં બાધ આવી શકતા નથી. લેક પણ જીવની સાથે પ્રાણના સચાગ વિચાગનેજ જન્મ મરણુ ઉ