________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આશ્રવ મિંમાસા.
૨૩
પોષણ મેળવવાનું, શરીરની રચનામાં જોઈતા તો પુરા પાડવાનું અને તેના સંવધનનું કાર્ય તે તે પર્યાતિ-જ કરી શકે છે. મનને બીજો અંશ એ વન
સ્પતિ મનના કાર્યમાં હાથ ઘાલી શકે નહીં અથવા તેની વતીનું કાર્ય બજાવી શકે નહીં. વનસ્પતિમાં, ઝીણું જતુઓમાં, પશુઓમાં અને મનુષ્યમાં મનને આ વા નસ્પતિક અંશ આહારમાંથી નવા જીવન પુટ બાંધવાનું કામ કર્યા જ કરતો હોય છે અને દેહની શરૂઆતથી તે તેના અંત સુધી તેનું કામ ચાલતું જ હોય છે. જુના અને સી ગયેલા પુટેને તે કાઢી નાંખી તેનું સ્થાન સજીવન અને નવા પુ. ટોને મળતું રહેલું હોય છે, એટલું જ નહીં પણ મનને આ અંશ રકતના અભિસરણ ઉપર નિયમન રાખવાનું કામ કરે છે. કેમકે અભિસરણ દ્વારા જ શરીરના બધા ભાગમાં નવા પુટ મેકલી શકાય છે. ખોરાકને પચન કરે, એક રસ કરે અને તેને તેના સ્થાનમાં મેકલી દે એ પણ આ શકિત જ કરે છે. ઘા રૂઝવવાનું, દદ સામે લડવાનું અને હરકેઈ પ્રયતને શરીરને આરોગ્ય રાખવા આ તત્ત્વ હરહમેશ મથ્યા કરતું હોય છે. વૃક્ષે કે જેમાં માત્ર આ જ તત્તવ હોય છે તે કદી પણ રેગી હેતા નથી. પશુ કે જેમાં આ મનમાં દખળ કરનાર મનની બીજી કળાએ ખીલી નથી તેઓ પણ ભાગ્યે જ નબળા કે રેગી જોવામાં આવે છે. માત્ર મનુષ્ય જ આ તત્ત્વના કાર્યમાં પોતાને પ્રાપ્ત થયેલી મનની અધિક - ગ્રતકળાના બળ વડે ડખલ કરી વિનાકારણું ખરાબી વહોરે છે. આ મનનું કાર્ય બાહ્ય મનની સપાટી ઉપર થતું નથી પણ તેના આંતર મનની ઊંડાણમાં આપણે ન જાણીએ, તેમ થયા કરતું હોય છે. વનસ્પતિ પશુ અને મનુષ્યમાં આ તત્ત્વ એક જ પદ્ધતિએ એક સરખું કાર્ય કરે જાય છે. કામ કરવા માટે તેને કેઈની આજ્ઞાની જરૂર પડતી નથી; સલાહની પણ તેને અગત્ય નથી. જ્યાં બાહો મન તરફથી તેવી સલાહ સ્વીકારવા તે મન ઉપર ફરજ પડે છે, ત્યાં ઉલટું તેના સરળ માગમાં વિના પડે છે. મનુષ્યના મનના બંધારણમાં વિવેક, શુદ્ધિ, આદિ ઉચ્ચ અંશેના વિકાસ સાથે આ વનસ્પતિના જીવન કાળને અંશ રહેવા પામ્યું છે તેથી તેને કશું જ શરમાવાનું નથી. જ્યારે આત્મા દેહ વિના પોતાનું કામ નિભાવવાની હદે આવશે ત્યારે વનસ્પનિ-મન પણ આપોઆપ તેના માસ બંધારણમાંથી નીકળી જશે. અત્યારે મનુષ્યના માનસ બંધારણુમાં આ મને શું ભાગ ભજવે છે તે જરા વિશેષ સ્પષ્ટતાથી જોઈએ.
મનના આ પ્રદેશ ઉપર દેહને નિભાવી રાખવાની ક્રીયાઓ ચાલ્યા કરતી હોય છે. આપણા બા મનને તેના કાર્યનું જરા પણ ભાન નથી. ખોરાક જઠરમાં પચતું હોય છે, અથવા રસપણે પરિણામ પામતા હોય છે વિગેરે કાર્યો બુદ્ધિ અને નુભવી શકતી નથી. આ મન બાહ્ય મનની સાથે માત્ર ત્યારે જ સંદેશા ચલાવે છે કે જ્યારે તેને કાંઈ વસ્તુ કે પદાર્થની પિતાના કામ માટે જરૂર હોય છે. ખેરાક
For Private And Personal Use Only
