________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૬
આત્માનંદ પ્રકાશ
તેમની પોતાની ભૂમિકાએ જ શેભે છે, તેમ આ “કષાયે” પણ પશુપણાના ભૂમિકાને જ શોભે તેવા છે. મનુષ્યત્વની ભૂમિકાને નહીં. *
આ સ્થળે આ “ સંજ્ઞા–મન” ના કાર્ય પ્રદેશનું વર્ણન કરવા અમને અધિકાર નથી. તે વિષય એટલે વિશાળ છે કે તમારા મુખ્ય વિષયના પેટામાં તેને સમાવી શકીએ તેમ નથી. અન્ય કોઈ પ્રસંગે તે ચર્ચવાની તક લઈશું. દુકામાં એટલું જ વક્તવ્ય છે કે આ કષાયે વખાર આપણુ પશુત્વની ભૂમિકાએથી આપણને-મનુષ્યોને-વારસારૂપે સાંપડેલી છે. એ વિચિત્ર મહાન ભંડારમાં, આપણ પિતાના તેમજ આપણા પૂર્વજોના સંસ્કાર ભરેલા છે. અને પેઢી દર પેઢીથી આપણને તે સેંપાતા આવતા હોય છે, જે કાળે આપણું પૂર્વ જે છેક જંગલી - શામાં હતા અને જંગલની બેડેમાં વાસ કરી વગડામાંથી મળી આવતા પદાર્થો ઉપર ગુજારે કરતા તે અવસ્થાના સંસ્કારે પણ વંશ ક્રમાનુગત આપણું માનસ બંધારણમાં ચાલ્યા આવે છે. અનેક જાતની રૂચીઓ, લોલુપતાએ, આસક્તિઓ, વિકારે, લાગણીઓ આવેગે ત્યાં વસે છે. "શુની દશામાં ભેગતૃષ્ણને છીપાવવા માટે આપણે જે અત્યાચાર કરતા, જે બેશરમ લંપટતા દર્શાવતા અને તેમાં આડે આવનાર તરફ જે ક્રોધને જુસ્સે ઢળતા તે હજુ આ વખારમાં ભરેલા છે. આખું પશુખાનું આપણા હૃદયની ગુપ્ત ઉંડાણેમાં છુપાએલું છે. પરંતુ તેને અથ એવે નથી કે એ બધા પશુઓને આપણે છુટા મુકવા જોઈએ અને તેમને જેમ ફાવે તેમ નિરંકુશપણે આપણા તેમજ અન્યના તરફ વતવા દેવા જોઈએ. પશુઓ તેમ કરે છે તે ચોગ્ય છે. તેમને વિકાળ થવાની જરૂર છે, લઢવા માટે તત્પર રહેવાની તેમજ બીજાના હક ઉપર ત્રાપ મારવાની પણ જરૂર છે, પરંતુ હાલની મનુષ્ય વની ભુમિકાએ એ બધું આપણે વળેટી ચુક્યા છીએ. અને પુનઃ પશુ જેવા બનવું અને તેમને સુલભ એવું વર્તન આ ભૂમિકાએ રાખવું તે ખરેખર મનુષ્યપણુને લજવવા તુલ્ય છે.
આપણું પોતાનું હૃદય જ પશુઓ જેવું વર્તન ચલાવવા સામે વાંધો ઉઠાવે છે. આત્માની ઉચ્ચ અને પ્રગતિમાન અંશમાંથી એવા પ્રકારને સ્વર ઉદ્દભવે છે કે પશુત્વની હલકી ભૂમિકામાં પાછા હઠવું એ ખોટું છે. અને ઈશત્વની ભૂમિકા તરફ ધપતા ચાલવું એ “સારૂં” છે; આ વિશ્વમાં “સારૂં” શું અને “ખોટુ” શું એ માપવાનું ધોરણ એક જ હોઈ શકે. અને તે એજ કે જે વડે આપણે આગળ વધતા જઈએ તે સારૂ અને જે વડે પાછા હઠતા જઈએ તે “ ” આના અર્થ એ નથી કે પશુઓની માનસીક ક્રિયાઓ બધી અગ્ય અથવા અધમ છે ના તેમ મુદ્દલ નથી. તેથી ઉલટું પશુઓમાં, જે આપણું ભૂમિકાએ અધમ અને છેટું ગણાવા ચગ્ય છે તે ઉચ્ચ અને સારૂં” ગણવા યોગ્ય છે. માત્ર આપણે
For Private And Personal Use Only
