________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આસવ મિમાંસા, માં જોડાવા અત્યંત તત્પર હોઈએ છીએ તે આખરે તે દુશમન ગમે તેમ કરીને પણ તે પ્રયત્નને બીજી ક્ષણ, બીજી કલાક કે બીજા દિવસ ઉપર મુલતવી રખાવ્યા વિના મતેષ પામતોજ નથી, અને જ્યારે એક વખત મુલતવી રખાવવાની તદબીરમાં તે સરળ થાય છે ત્યારે તે જ ક્ષણથી મનુષ્યનું બધી બાબતમાં અધઃપતન શરૂ થાય છે. એક તરફથી આપણે કર્તવ્યને સંકલ્પ એક ક્ષણ, એક કલાક કે એક દીવસ માટે ઢીલો બને છે, અને પુનઃ તેવા પ્રયત્ન માટે આપણે અધિક નિ. બળ અને નાલાયક થઈએ છીએ, ત્યારે બીજી તરફથી વિજય પામેલા પ્રમાદને તેના સહાયક મિત્રનું મંડળ આપણી અવનતિને અધિક બુરાઈની હદે લઈ જવા માટે તેને આવી ભેટે છે. એ મિત્ર વગમાં આપણને દબાવી રાખનાર એક “સ્વચંવાહિતા” નામની શકિત મુખ્યપણે છે. ઘણા વાચકે આ દુમનનું નામ આ સ્થળે પ્રથમજ સાંભળતા હશે, અને તેમ હોવાથી જ તે શત્રુ સર્વથી અધિક ભયંકર છે. જે શત્રુનું કાર્ય સ્પષ્ટ હોય છે, અને જેને તેના કાર્ય ઉપરથી તુત - ળખી શકાય છે. તે રાત્રુથી બહુ ડરવાનું રહેતું નથી કેમકે તેનાથી બચવા અને બની શકે તો તેને સંહાર કરવાને ઉદ્યોગ મનુષ્ય ધારે તે કાળે કરી શકે છે, પણ જે દુશમન દેખાયા વિના અસ્પષ્ટપણે પોતાનું અધમ કાર્ય વિસ્તાર જતો હોય છે તેનાથી બચવા અથવા તેને વિનાશ કરવા મનુષ્ય ભાગ્યેજ પ્રયત્ન કરી શકે છે.
આ “ સ્વયંવાહિતા શકિત” ને પશ્ચિમ તરફના આત્મવિઠ્ઠ પુરૂષ automatism ના નામથી સંબોધે છે, અને મનુષ્યના આત્માની રણભૂમિ ઉપર દેવી અને આસુરી તત્વેનું જે સતતું યુદ્ધ ચાલી રહ્યું છે તે યુદ્ધમાં વિજય પામનાર સત્વને એ શકિત મીત્રરૂપે મળી જાય છે. આપણી ઘરગતુ ભાષામાં એ શકિતને આ સ્થળે “ટેવ” ના નામથી ઓળખીશું તે પણ ચાલી શકશે. એક વખત પ્રમાદના જોરથી દબાઈને પ્રયત્ન ભ્રષ્ટ થયા. પછી આપણામાં એવું વલણ બંધાઈ જાય છે કે જેથી પુનઃ પુનઃ પ્રયત્ન ભ્રષ્ટ થઈ જવાય છે અને એ પ્રમાણે પાંચ ૫ચીસવાર થયા પછી કાવ્યમાં જાવા માટે આવશ્યક સંકલ્પ તદૃન બળહીન મૃતપ્રાય અને નિષ્ફળ બની જાય છે. તે પછી પ્રમાદનું કાર્ય બહુજ હલકુ અને છે. આપણને કર્તવ્ય હિન કરવા માટે તેને બહુ સલાહ કે બળ વાપરવાપણું રહેતું નથી, પણ માત્ર ઉપર જણાવેલી સ્વયંવાહિની શકિત-દેવ વડેજ આપણે પુનઃ પુનઃ જ્યાં છીએ ત્યાંના ત્યાંજ ગળીઆ બળદની માફક પડયા રહીયે છીએ. પ્રયત્નમાં જોડાવાને સંકલ્પ ઉદ્દભવવો એ એક ટેવ રૂપે થઈ જાય છે અને તે સાથે સંકલ્પ પાછે તુટી જશે અને આપણે હાલ જ્યાં છીએ ત્યાંના ત્યાં રહેવાનું નિર્માણ સ્થિર રહેવું એ પણ એક ટેવરૂપે બની જાય છે. પ્રયત્નને પ્રત્યેક સંકલ્પ અને તેની નિષ્ફળતા એ આત્માનું વધારે ને વધારે અધઃપતન કર્યું જાય છે, અને તે સાથે આ ત્મા વધારે ને વધારે કેદી બને છે. તેના સંકલ્પને કાર્યકર કરવાનું તેનું સામર્થ્ય અધકાધિક દુર્બળ બનતું જાય છે, અને આખરે હાલ જે ભૂમિકાને તે શોભાવે છે.
For Private And Personal Use Only
