________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આરવ મિમાંસા.
૨૧૭
જ બીજા કારણેથી તે છેક શિથીલ અને કાયમી બનેલું જોવામાં આવે છે. આનું કારણું બીજું કાંઈજ નહીં પણ આત્માના સંકલ્પ બળની ખામી છે. મન એ આમાનું એક આંતર હથીઆર છે અને જ્યારે તે હથીઆર ઉપર તમોગુણ પ્રધાન નિમિત્તાને કાટ ચલે ન હોય તે પણ તેને ઉપયોગહીન રહેવા દીધાથી તે ગમે તેવું તીવ્ર અને કાર્યક્ષય હોવા છતાં તદન નકામુંજ બની જાય છે. આત્મા સતત વિકાસના ક્રમ ભણી ગતિ કરતા રહે તે અથે અલબત તેના સ્થલ અને સૂક્ષમ કરશે સત્વગુણ પ્રધાન અને ઉત્તમ કેટીના હોવા જોઈએ. પરંતુ વાસ્તવીક કાર્યના માટે એકલા સાધને બસ નથી. તે સિવાય એક બીજા મહાન તત્વની હંમેશાં અપેક્ષા રહે છે. અને તે તન તે આત્માને પ્રગતિમાન થવાની સંકલ્પ છે. ઉત્તમ પ્રતિના સાધને પણ ઉપયોગ વિના નિ સત્વ અને નિબલ બની જાય છે. તે સાધને જે કાંઈ કામ આપી શકે તેમ છે તેને બધાજ આધાર આત્મા જેટલા સંકલ્પબળ વડે તેને જે દીશામાં જે તેના ઉપર રહે છે. જેમ નિર્બળ અને બેદરકાર સેનાપતિના હાથ તળેનું ગમે તેવું બળવાન સૈન્ય પણ ચગ્ય ને તૃત્વ અને જનાની ખામીથી લગભગ નિષ્ફળવત્ છે, તેમ આત્માની યોજક શક્તિ–સંકલ્પબળ જ્યારે ઢીલું બને છે ત્યારે ગમે તેવા ઉત્તમ પ્રકારના બહા સાધને પણ ઢીલા બની જાય છે. અધિકારીના બંધારણની અસર અધિકારી તળેના સત્વે ઉપર થયા વિના રહેતી નથી. દેરનારને રંગ દેરાતા સત્વે ઉપર બેસી જાય છે, અને જે પ્રકારે સંકલ્પના પ્રકાર, પ્રમાણ અને દીશાની ગતિ અનુસાર તે તે સાધનને પ્રકાર, પ્રમાણ અને દીશાની ગતિ બંધાય છે. અને ક્રમે ક્રમે નિર્બળ અને અધોગામી સંકલ્પ તેના સાધનને પણ બગાડી નાંખે છે. જેમ રોગી મનુષ્યના ઉદરમાં ગયેલા ઘી અને દૂધ જેવા ઉત્તમ અને પોષક આહારે માત્ર રાગ વૃદ્ધિનું જ કાર્ય કરે છે, અને રોગની વધતી જતી ગત્તિમાં પિતાનું બળ પણ ઉમેરી દે છે તેમ નિબળ અને અગતિમાન સંકલ્પબળના શોધકાર તળે આવતા બધા પ્રકારના શુભાશુભ સાધને સંકલ્પની પ્રધાન ગતિમાં પિતાનું બળ ઉમેરે છે, અને તેના વેગ અને પ્રમાણમાં વધારે કરે છે. આથી સાધનેને અધે આધાર ઉપર કહ્યું તેમ નિયામકના ઉપરજ અવલંબીને રહે છે. એક સંયમી મનુષ્ય ઉત્તમ, પૌષ્ટીક અને જ્ઞાનતંતુને બળ આપનાર આહાર પરમાણુ ગ્રહણ કરી તેને પિતાને ઉન્નતિક્રમમાં સહાયકરૂપે બનાવે છે ત્યારે એક કામી વિષયી મનુષ્ય તેવા જ અહારના પરિણામે પ્રગટતી શક્તિને ઉપગ ધૃષ્ટતાને અધિકાધિક ભ્રષ્ટ કરવા માટે કરે છે.
પ્રમાદવાળી અવસ્થાના ઉદ્દભવમાં ઘણું કરી ના બન્ને પ્રકારના કારણે મુખ્યતઃ રહેલા હોય છે. અને તેમાં મને તેમજ તેવા જ અન્ય ગૌણ નિમિત્તે ને કેટલો ફાળે છે, તે વિવેકી મનુષ્યએ પોતાની રમજને ઉપયોગ કરી શોધી કહાડવું જોઈએ. જ્યાં સુધી તેમ કરવામાં નથી આવતું, ત્યાં સુધી તેને નિવારવાના
For Private And Personal Use Only
