________________
૪૫૦ ]
શ્રી આનંદઘન-ચાવીશી આપ તે ધ્રુવપદમાં હુ‘મેશને માટે આરામ કરી રહેલા છે. ધ્રુવપદમાં આરામ કરતા હોય તેની અને મારી વાતની હું સરખામણી કેમ કરુ? હું તે પા () ભાગે પણ નથી. આપ તે ધ્રુવપુખ્તમાં આરામ કરી રહ્યા છે.
આ આખુ સ્તવન વિચારણા માગે છે અને કોઈ વિભાગ ન બેસે તેા પાતાથી વધારે વિજ્ઞાન કે ગુરુની પાસે તેની સમજણ લેવી, પણ સામાન્ય રીતે વાત બેસાડવા પ્રયત્ન કર્યો છે તે પ્રમાણે અર્થ બેસી જાય તેા સારી વાત છે. (૮)
ઉપસ‘હાર
આ પ્રમાણે આ આનંદઘનજી (લાભાનંદજી)ને નામે કોઇએ બનાવેલ આ પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું સ્તવન પૂર્ણ થયું. તે સ્તવનમાં કર્તાએ પોતાની વિદ્વત્તા દેખાડી છે, પણ તેની ભાષાના અને આનંદઘનજીની ભાષાના જેને પરિચય થયા છે અને શૈલી (slyle)તા જેણે અભ્યાસ કર્યો છે તે આન ધનજીએ પ્રથમ ૨૨ સ્તવનામાં જે ભાષા વાપરી છે તેનાથી આ ભાષા જુદી પડે છે એ તુરત સમજી શકશે.
આ સ્તવન કોઈ વિદ્વાન મુનિએ આનંદધનજીને નામે બનાવેલ છે અને જોકે જ્ઞાનવિમલસૂરિ આને આનંદઘનના સ્તવન તરીકે જણાવે છે, પણ તે અન્ય કોઇની કૃતિ હોય એમ જરૂર લાગે તેવું છે. આ તેવીશમા સ્તવનની રચના ‘ધ્રુવપદ રામી’ એ શબ્દ ઉપર થઈ હાય તેમ લાગે છે. તીર્થંકર અથવા સામાન્ય કેવળી એક વખત મેાક્ષમાં જાય પછી આ સંસારમાં પાછા આવતા નથી, તેએ અવતાર લેતા નથી; અને તેમનાં જન્મ-મરણના ક્ષય થયા તે જ ધ્રુવપદ છે. આ સિદ્ધના જીવા ધ્રુવતાથી હંમેશને માટે એ પદમાં રમણ કરનારા હોય છે. એ ધ્રુવપદને અંગે સ્તવનકારે સારા વિકલ્પો ઉઠાવ્યા છે. તે પ્રથમ તે સવાલ ઉઠાવે છે કે સત્ વસ્તુ જાણતા હેાવાથી તેને સવવ્યાપી ગણી શકાય નહિ. હવે સર્વ વ્યાપી ગણવામાં એક માટ દોષ આવે છે. કેટલાક જીવેા અભવ્ય હોય છે, ઘણા જીવા મિથ્યાત્વી હેાય છે. તે પરભાવને કેવળી કે પ્રભુ જાણે ખરા પણુ તદ્રુપ થતા નથી, નહિ તે સÖવ્યાપી માનવામાં તે પણ મિથ્યામતિ થઈ જાય, આ દૃષ્ટિબિંદુથી વિચાર કરતાં પ્રભુ કે કેવળી સ`વ્યાપી નથી, તે તે પોતાની શુદ્ધ દશામાં મસ્ત રહે છે અને ધ્રુવપદમાં આરામ લે છે અને રમણ કરે છે. આ રીતે સČવ્યાપિત્વમાં અનેક દોષો આવે છે. તે વિચારી આ સ્તવનમાં એમ બતાવી આપ્યું છે, અને સ વ્યાપિત્વના આખા સિદ્ધાંત જ રદ ખાતલ કર્યો છે. આ રીતે આ સ્તવનમાં એક મહાન સિદ્ધાંતનું સ્થાપન કરવામાં આવ્યું છે અને તે રીતે આ સ્તવત ઘણું ઉપયાગી છે. જૈન તત્ત્વજ્ઞાન પ્રમાણે સÖવ્યા પત્થ માનવામાં આવતું નથી, પણ જ્ઞાનની દૃષ્ટિએ સર્વવ્યાપિવ છે એને તેમાંથી ખુલાસા મળે છે.
અને પારસમણિની વાત તો દંતકથાથી ચાલી આવે છે. તે મણિથી કોઈ પણ વસ્તુનું સોનું થઈ જતું હતું. આ વાતનું રહસ્ય આર્થિક દૃષ્ટિએ બેસે છે, બાકી એવા પારસમણ
