________________
૪૭૬]
શ્રી આનંદઘન-વીશી જોઈએ. પરાવલંબનની જરૂરિયાત છે, પણ અંતે તે છોડી દેવા જેવાં છે, ત્યાગવા જેવા છે. એમાં જે અઘટિત ઉતાવળ થાય તે પ્રાણી યેગથી ભ્રષ્ટ થાય છે. માટે તેને સમય અને પિતાની વૈયક્તિક લાયકાત બરાબર વિચારવા ઘટે. પણ હાલ નહિ તે વહેલામોડાં આ પરાવલંબન અને સાધનને ત્યાગવાનાં જ છે. પરાવલંબન ત્યાગવાને પિતાને સમય પાકી ગયે છે તેને નિશ્રય બરાબર કરે ઘટે. અંતે આત્મા સ્વાવલંબી થાય ત્યારે તેની આનંદ મેળવવાની ઇચ્છા પૂરી થાય છે અને આત્માનું વીર્ય કુરે છે.
જ્યારે આ પરાવલંબન અને બાહ્ય સાધનને ટેકે છૂટી જાય અને આત્મા સ્વાવલંબી થાય ત્યારે જ્ઞાન અને વૈરાગ્યથી એ અક્ષય દર્શન પામે, વસ્તુઓ કે વ્યક્તિએ એની નજરમાં બરાબર આવી જાય. તે વખતે એને વસ્તુસ્થિતિને બેધ (જ્ઞાન) અને વિરાગતા એની બાજુએ મદદમાં રહે છે અને વસ્તુતત્ત્વબોધ અને વૈરાગ્યની મદદ લઈ એનામાં આનંદને સમૂહ જાગૃત થાય છે. આ જ્ઞાન અને વૈરાગ્યને મહિમા બરાબર સમજવા યોગ્ય છે. જ્ઞાનથી વસ્તુ ખરેખરી અંતિમ અવસ્થાએ શું છે તેનું મૂલ્ય બેસે છે, અને વૈરાગ્યથી તેના ઉપરથી અણઘટતે રાગ કે આકર્ષણ દૂર થાય છે. આવી આત્માની અનંત જ્ઞાન-દર્શનમય સ્થિતિ, જેને મૂળ ગુણ કહ્યા છે, તેનામાં રમણ કરતાં જે આનંદસમૂહ જાગૃત થાય છે તેને અંતે, પરભાવને ત્યાગ કરવાથી અને પિતા ઉપર આધાર રાખવાથી, પિતે જાતે અનુભવ કરે છે. આત્મા પિતાના મૂળ ગુણમાં રમણ કરે એવી ઈચ્છવા ગ્ય સ્થિતિ તે સાતમા ગુણસ્થાનક પછી પ્રાપ્ત થાય છે, તે આ કાળમાં અને આ શરીરમાં લભ્ય નથી, તેથી આલંબનને લાભ લે અને તેને ત્યાગ આવતા ભવાંતરમાં થઈ જશે એમ આશા રાખવી અને આલંબને અને સાધનોને પુષ્ટ કરવાં, અને છેવટે પ્રગતિ થતાં આત્માના મૂળ ગુણમાં રમણતા કરી આનંદસમૂહ જાગૃત થશે, એમ ધારણું રાખવી. (૭)
ઉપસંહાર આ પ્રમાણે આ વીશમું સ્તવન પૂર્ણ થયું. એ કૃતિ જ્ઞાનસારની હોય કે અન્ય કોઈની હોય, તે શંકાસ્પદ છે. પણ ખૂદ જ્ઞાનસાર કહે છે કે આ બન્ને સ્તવને પણ આનંદઘનજીનાં સ્વકૃત છે અને જ્ઞાનવિમળસૂરિએ મહાવીરસ્વામીના સ્તવનને અર્થ પણ લખે છે. આમાં સત્ય શું હશે તેની ખબર પડતી નથી. આમાં ભારેભાર તત્ત્વજ્ઞાન આલેખવા છતાં તત્વજ્ઞાન કેવી શુષ્ક રીતે અપાયું છે તેની સાથે આનંદઘનની કૃતિ કેટલી ઊંચી છે તેને ખ્યાલ આવે એ માટે ત્રેવીસમા અને ચોવીશમાં જિનેશ્વરની કૃતિઓ સરખામણી માટે આમાં આપવામાં આવી છે. આ કૃતિ આનંદઘનજીની હોય એમ મને ભાષા પદ્ધતિને અંગે લાગતું નથી. વિવેચન તેટલા માટે સંક્ષેપમાં કર્યું છે અને જેટલાં સ્તવને પર જ્ઞાનવિમળસૂરિએ અર્થ કર્યો છે તે પણ અત્ર છાપવામાં આવ્યું છે.
આ સ્તવનમાં વીરત્વ-બહાદુરીની માગણી કરી છે તે ભૂમિકામાં જણાવ્યું. છે, પણ
