________________
૪૮૨]
શ્રી આનંદઘન-ચેવીશી અર્થ—જે રૂપ ન હોય તે બંધન સંભવ્યું ક્યાંથી ? એટલે જેને બંધ નહિ તેને છુટકારે અને શરીર સંભવતાં નથી. અને બંધન અને મોક્ષ વગર સાદિ અનંતને ભંગ છે તે સુસંગત કેમ હોઈ શકે? ()
વિવેચન–હવે આ પ્રાણી શકામાં અંદરની શંકા કરે છે. આપ અરૂપી છે, તે અરૂપીને બંધન ન હોય, કારણ કે બંધન માટે રૂપની જરૂર છે. તે પછી આપને બંધન કેમ સંભવે? અને જ્યાં કર્મને બંધ ન હોય ત્યાં પછી તેમાંથી મોક્ષ કાંઈ પણ હોતું નથી, કારણ કે બંધન હોય તે તેમાંથી મુકાવાનું–છૂટવાનું હોય. અને જ્યારે બંધ અને મેક્ષ ન હોય તે સાદિ અનંતને આપને ભાંગ કહેવાય છે, તેને સંભવ કેમ હોય? આ તે મારી ગૂંચવણમાં વધારે જ થતું જાય છે. આપની બધી વાત જેમ જેમ હું વિચારું છું, તેમ તેમ મારી શંકાઓ વધતી જાય છે. તે આપનું ધ્યાન હું કેમ કરું, તે આપ મને સમજાવે.
ચાર ભાંગા છેઃ અનાદિઅનંત, અનાદિસાંત, સાદિઅનંત અને સાદિસાંત. તેમાં આપને સાદિઅનંતને ભાંગે છે તે બેસતે કેમ આવે? સર્વ સિદ્ધો આ સાદિ અનંતને ભાગે વતે છે. સર્વ જીવોને આશ્રયીને મોક્ષ અનાદિ અને અનંત ભાંગે છે, એટલે મોક્ષની આદિ પણ નથી અને અંત પણ નથી. પણ પ્રત્યેક જીવ આશ્રયી મોક્ષની આદિ ખરી, પણ અંત નહિ. તે આપના સંબંધમાં સાદિઅનંતને ભાંગે સુસંગત કેમ થાય, અને આપનું ધ્યાન હું કેમ કરું તે આપ મને સમજાવે. (૪)
દ્રવ્ય વિના તેમ સત્તા નવી લહે રે, સત્તા વિણ એ રૂપ? રૂપ વિના કેમ સિદ્ધ અનંતતા રે, ભાવું અકલ સરૂપ ચરમ૦ ૫
અર્થ—દ્રવ્ય-ચીજ વગર સતા-તાપણું ન હોય, અને સત્તા વગર રૂપ તે કેમ હોઈ શકે? અને રૂ૫ વગર સિદ્ધની અનંતતા કેમ હોઈ શકે ? ત્યારે આપનું અકળ સ્વરૂપ મારે કેમ ધ્યાવવું તે આપ મને જણાવે-સમજાવે. (૫)
વિવેચન–અને વધારે શંકા સમાધાન કરાવવા માટે પ્રભુને કહે છે કે દ્રવ્ય વગર સત્તા હોઈ શકે નહિ અને સત્તા વગર રૂપ કેમ સંભવે ? અને રૂ૫ વગર સિદ્ધની અનંતતા કેમ હોય? તે અકળ-અકલ્પ સ્વરૂપને કેવી રીતે ભાવું? આ ગાથામાં દ્રવ્યાનુયેગનું ઊંડું તત્ત્વજ્ઞાન છે, તે આપણે સમજવા યત્ન કરીએ. | શબ્દાર્થ-દ્રવ્ય = વસ્તુ, ચીજ. વિના = વગર, સિવાય. સત્તા = સતા, હોવાપણું, છતાપણું. નવી = ન (નકારાત્મક). લહે = પામીએ. સત્તા = સત્તા, હોવાપણું. વિણ = વગર, સિવાય. એ = કેમ, શ. ૩૫ = આકાર. રૂપ = આકાર, સ્વરૂપ. વિના = વગર, સિવાય. કેમ = કઈ રીતે, કેવી રીતે. સિદ્ધ = મોક્ષમાં ગયેલાની. મુક્તની. અનંતતા = પાર વગરપણું. ભાવું = ધ્યાવું, જાણું. અલ = ન કળી શકાય તેવું, અકર્યા. સરૂપ = સ્વરૂપ. (૫).
