________________
૮૬
દશવૈકાલિકમૂલસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
ગંધન અને અર્ગંધન. તેમાં ગંધન કોઈને કરડે, તો મંત્રવાદી મંત્રથી બોલાવે, તો તે ઝેર પાછું પી જાય પણ અંગધન સર્પ બળી મરે પરંતુ ઝેર ન પીએ. તેન ઉપસંહાર આ પ્રમાણે છે - જો તિર્યંચ પણ કુળના અભિમાનથી જીવિતને તજે, પણ વમેલું ઝેર પાછું ન પીએ. તો હું જિનવચનજ્ઞ વિષય વિપાક્તા દારૂણ ફળ જાણનારો કઈ રીતે ભોગને વાંછુ? આ જ વિષયમાં બીજું ઉદાહરણ કહે છે -
જ્યારે અરિષ્ટનેમિએ દીક્ષા લીધી, ત્યારે રથનેમિએ રાજીમતીને પરણવા ઇચ્છા જણાવી, પરંતુ રાજીમતી પણ કામભોગથી નિર્વિર્ણ થઈ ગયેલી, તેણીએ જાણ્યું કે આ મારામાં આસક્ત છે. કોઈ વખતે તેણીએ મધ ઘી સાથે પેયી પીધી. સ્થનેમિ આવ્યો ત્યારે રાજીમતીએ મીંઢણચૂર્ણ ફાકી વમન કર્યું. પેચીની ઉલટી થઈ. સ્થનેમિને તે પીવા કહ્યું. તે બોલ્યો વમેલું કેમ પીવાય? રાજીમતીએ તેને કહ્યું - તો અરિષ્ટનેમિ સ્વામી વડે તજાયેલી મને કેમ પીવા ઇચ્છો છો? આ વિષયનું અધિકૃત સૂત્ર કહે છે -
-
(૧૨) રાજીમતીએ કહ્યું - તારા પૌરુષને ધિક્કાર થાઓ. હે યશના કામી! ઉલટો અર્થ છે - હૈ અપયશના કામી! તને ધિક્કાર થાઓ, કેમકે તું અસંયમ જીવિત હેતુથી, ભગવંતે તજેલીને વમેલા ભોજન માફક ગ્રહણ કરવા ઇચ્છે છે, તેથી તારે જીવવા કરતાં મર્યાદા ઉલ્લંઘવાથી મરવું સારું છે. આ પાપ કરવું સારું નથી. પછી રાજીમતીએ ધર્મ કહ્યો. રથનેમિ બોધ પામ્યો, દીક્ષા લીધી. તેને બોધ આપીને રાજીમતીએ પણ દીક્ષા લીધી. કોઈ દિવસે, તે રથનેમિ દ્વારાવીમાં ભિક્ષાર્થે સ્વામી પાસે આવ્યા. વરસાદને કારણે કોઈ ગુફામાં પ્રવેશ્યા. રાજીમતિ પણ સ્વામીને વંદનાર્થે ગયેલા. વાંદીને ઉપાશ્રયે પાછી જતા હતા. માર્ગમાં વર્ષાથી ભીંજાતા તે જ ગુફામાં પ્રવેશ્યા, ભીંજાયેલા વો ખુલ્લા ફરી પસાર્યા. તેણીના અંગ - ઉપાંગ જોઈને રથનેમી તેણીમાં આસક્ત થયા, રાજીમતી પણ તેની ચેષ્ટાથી તેના અશુભ ભાવોને ઓળખી ગયા.
ત્યારે તેને આમ કહ્યું -
(૧૩) હું ભોગરાજ - ઉગ્રસેનની પુત્રી છું, હું અંધકવૃષ્ટિ - સમુદ્ર વિજયનો પુત્ર છે. આપણા બંનેનું ઉત્તમ ફળ છે. આપણે ગંધનકુળના સાપ જેવા ન થઈએ. - ૪ - સુખે સંયમમાં ચર - સર્વ દુઃખ નિવારક ક્રિયાને કર.
(૧૪) જો તું આવી ઇચ્છા કે પ્રાર્થના કરીશ કે જ્યાં જ્યાં સ્ત્રીઓ જોઈશ, તેમાં તેમાં આ શોભન કે અશોભન છે, આ સેવવા યોગ્ય છે એવો ભાવ કરીશ, તો વાયુથી હણાયેલ ‘હડ' વનસ્પતિની જેમ અસ્થિત આત્મા થઈશ. સંસાર સાગરમાં પવનથી પ્રેરિત સુખ-દુઃખના ક્ષયનું નિબંધન જે સંયમ તેના ગુણોમાં મૂળ - ચિત્ત ન રહેવાથી આમ તેમ ભટકીશ.
ચાસ્ત્રિ લીધેલ રાજીમતીનું આવું વૈરાગ્યોત્પાદક સુભાષિત વચન રથનેમીએ સાંભળ્યું. ત્યારે અંકુશથી હાથી વશ રહે તેનું દૃષ્ટાંત ઃ- વસંતપુર નામે નગર હતું. ત્યાં એક શ્રેષ્ઠીવધૂ નદીમાં ન્હાતી હતી. તેને જોઈને યુવકે પૂછ્યું, તું સુખથી ન્હાઈ? આનંદથી શોભીત છે. હું અને આ કિનારાના વૃક્ષો તારા પગે પડીએ છો, ત્યારે તેણી બોલી - તને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
