________________
૧૧ : દર્શનના ઉદ્યોતથી જ્ઞાનનો ઉદ્યોત : - 48
૧૯૫
મળે તેને ! મુક્તિની ભાવના ભૂલી જો માગી લે, તો તો ભોગ એનું ગળું જ પકડે. માગીને મેળવેલા ભોગ તો પોતાને નષ્ટ કરે. એને ફળ માનવું નકામું છે. વસ્તુતઃ એ ફળ નથી.
693
‘શ્રી જિનેશ્વરદેવે કહ્યું તે સાચું અને શંકા વિનાનું' આ માન્યતા દૃઢ થાય, તો ગમે તેવા ઉપસર્ગમાં ચલાયમાન થવાય નહિ. અને તો જ ‘લોકવિજય' કરી ‘શસ્ત્રપરિજ્ઞા’માં કહેલી અહિંસાનું પાલન યથાસ્થિત કરી શકાય. સમ્યક્ત્વ થયું એટલે સમ્યક્ત્વ પૂર્વેનું અજ્ઞાન તે પણ જ્ઞાનરૂપ થઈ જાય. વિશિષ્ટ જ્ઞાન બાકી રહે, એથી એને વિશિષ્ટ જ્ઞાની ન કહેવાય, તેમ અજ્ઞાની પણ ન કહેવાય, કારણ કે તેનું અજ્ઞાન માત્ર જ્ઞાન થઈ ગયું. દર્શનને આછું મૂકીએ તો એ વિનાનું જ્ઞાન એ જ્ઞાનરૂપ નથી. દર્શન કહો કે પ્રભુના વચનમાં શ્રદ્ધા કહો એ એક જ છે. શ્રદ્ધા એટલે શ્રી જિનેશ્વરદેવે ફ૨માવેલ તત્ત્વો ઉપર આત્માની રુચિ. અને તે રુચિને આવરનાર કર્મ ખસે ત્યારે જ દર્શન થાય. દર્શન પૂર્વેનું જે જ્ઞાન તે સમ્યજ્ઞાન નહિ પણ એને સામાન્ય રીતે સારી વિચારશક્તિ કહી શકાય અને દર્શનની પુષ્ટિનું જ્ઞાન તે તો દર્શન થયા પછીનું જ્ઞાન.
ઇંદ્રભૂતિમાં કઈ જાતની વિદ્વત્તાની કમી હતી ? એટલી બધી સામગ્રી હતી કે તેઓ પોતાને ‘સર્વજ્ઞ' મનાવી શકતા હતા. છતાં મિથ્યાત્વના યોગે એ જ જ્ઞાને પરમપ્રભુની સામે થવાની બુદ્ધિ સુઝાડીને ? અને જ્યાં મિથ્યાત્વને વમી સમ્યક્ત્વને પામ્યા કે તરત જ પૂર્વેનું જ્ઞાન જે અજ્ઞાનરૂપે હતું, તે જ્ઞાનરૂપે પરિણમી ગયું. આથી ખાસ વિચારવું જોઈએ કે સમ્યજ્ઞાનનો અર્થ શો ? કક્કો અને એકડો તો બધા એક જ ભણે છે ને ? એકનું ભણતર અજ્ઞાન અને એકનું ભણતર જ્ઞાન એનું કારણ ? સમ્યગ્દર્શન વિના સાચો વિવેક નથી, માટે જે હિત તથા અહિત બતાવી, અહિતથી બચાવે તથા હિતમાર્ગે લઈ જાય તે સમ્યજ્ઞાન. આજ તો જેમ જેમ ભણે, જેમ જેમ કેળવણી પામે, તેમ તેમ મોટે ભાગે આરંભસમારંભ વધે છે તથા માનપાનની લાલસા અને રંગરાગ વધે છે. શાસ્ત્ર કહે છે કે એ અજ્ઞાન ! કારણ કે સમ્યજ્ઞાન તો જેમ જેમ વધતું જાય, તેમ તેમ તે આત્મા તો આરંભસમારંભ તથા પાપથી વધુ ને વધુ કંપે. બાકી ઘડાને ઘડો તથા દુનિયાને દુનિયા તો સમ્યગ્દષ્ટિ ને મિથ્યાદ્રષ્ટિ બેય કહે. કક્કો તો બેયનો સરખો, પણ ભેદ ભાવનામાં ! સાધુ, શ્રાવક તથા મિથ્યાદષ્ટિ - ત્રણે આ આંખોએ જુએ, પણ જોવામાં લાખ ગાડાંનો ફેર ! ત્રણે જુદું જુદું જુએ. ચક્ષુ એક જ જાતનું, જોવાની ચીજ પણ એક જ, પરંતુ ત્રણેની ભાવના અને એથી ઉત્પન્ન થતા વિચારો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
