________________
700
– ૧૨ : સમ્યગ્દર્શન એટલે અંકુશ - 49 – ૧૮૧ કહે છે, અર્થાતુ લોકનો સાર ધર્મ છે, ધર્મનો સાર જ્ઞાન છે, જ્ઞાનનો સાર સંયમ છે અને સંયમનો સારનિર્વાણ છે.” ખરેખર, આ રીતે લોકના સાર તરીકે ધર્મ, ધર્મના સાર તરીકે જ્ઞાન, જ્ઞાનના સાર તરીકે સંયમ અને સંયમના સાર તરીકે નિર્વાણ, જે આત્માને ન દેખાય તે આત્મા માટે સમ્યક્ત્વ ઘણું જ છેટું છે. સમ્યકત્વ વસ્તુ જ એવી છે કે એની પ્રાપ્તિ થતાંની સાથે જ લોકના સાર તરીકે ધર્મને, ધર્મના સાર તરીકે જ્ઞાનને, જ્ઞાનના સાર તરીકે સંયમને અને સંયમના સાર તરીકે નિર્વાણને જાણવાનું સામાન્ય જ્ઞાન તો થઈ જ જાય છે અને એ જ કારણે સમ્યક્ત્વની શ્રી જિનેશ્વરદેવના શાસનમાં ઘણી જ મહત્તા મનાય છે. એ સમ્યક્ત વિનાની કોઈ સારી પણ કરણીની ખાસ કિંમત અંકાતી નથી, એટલું જ નહિ પણ એના વિના કરાતી ક્રિયાઓ છાર ઉપર લીંપણ કરવા જેવી મનાય છે.
સમ્યગ્દર્શન, એ આત્માની સાચી જ્ઞાનશક્તિને વિકસિત કરનાર છે અને એ રીતથી વિકસિત જ્ઞાનવાળો થયેલો સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા મોક્ષ અને મોક્ષના પ્રધાન અંગભૂત સંયમને સાર તરીકે જુએ છે. એથી એ આત્માની દૃષ્ટિમાં એ બે જ આવે. દુનિયાની બીજી ઘણીયે વસ્તુ દૃષ્ટિમાં તો આવે અને જાય, પણ એ આત્માની દૃષ્ટિને થંભાવે તો આ બે જ : આ બે જ એ આત્માની દૃષ્ટિને ખેંચે. આ બે સિવાય કોઈ પણ વસ્તુ સમ્યગ્દષ્ટિ આત્માની દૃષ્ટિને રૂંધે નહિ. દુનિયાની ચીજ એને પોતાનો ન બનાવે. એ આત્માની દૃષ્ટિ કોઈ પણ જગ્યાએ ચોંટે તો આ બે જ જગ્યા છે.
સમ્યગ્દષ્ટિની તથા મિથ્યાદૃષ્ટિની દૃષ્ટિમાં આટલો જ ભેદ અને તે એ જ કે મિથ્યાદષ્ટિ આત્માની દષ્ટિ દુનિયાના રંગરાગમાં અને આરંભસમારંભમાં ઝટ બેસી જાય, રમી જાય અને ચોંટી જાય, ત્યારે સમ્યગ્દષ્ટિ આત્માની દષ્ટિ ત્યાં એ રીતે ચોંટે જ નહિ. એ આત્માની દૃષ્ટિમાં નિર્વાણ અને સંયમ સિવાયની બીજી વસ્તુ સાર તરીકે ન દેખાય. સમ્યકત્વની આ પરીક્ષા છે.
સમ્યકત્વ વિનાના આત્માની દૃષ્ટિમાં નિર્વાણ અને સંયમ જેવી વસ્તુઓ જ સાર તરીકે ભાસતી નથી, કારણ કે જેની જેવી દષ્ટિ હોય, તેને તેવી જ વસ્તુ સાર તરીકે જણાય. આજના સ્વેચ્છાચારીઓને દષ્ટિ સુધારવી નથી અને સાર જોઈએ છે ? દર્શનનો ખપ નથી અને જ્ઞાનનો ઉદ્યોત તથા ચારિત્રનો પ્રકાશ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
