________________
આચારાંગસૂત્રનાં વ્યાખ્યાનો ૩
તો આરંભ-સમારંભ વગેરેની વૃત્તિ ઊછળ્યા જ કરે. એથી જ સમ્યગ્દર્શનવાળા જ્ઞાનની જરૂર છે. અને જે આત્મામાં નિર્મળ સમ્યક્ત્વ આવે, તે આત્માને ઉત્તમ શું દેખાય ? એ જણાવવા પાંચમું અધ્યયન ‘લોકસાર’ નામનું કહ્યું છે, એ વાત ચોથા સાથે પાંચમાનો સંબંધ જોતાં સ્પષ્ટ થાય છે. ચોથા સાથે પાંચમા અધ્યયનનો સંબંધ દર્શાવતાં ટીકાકાર મહર્ષિ શ્રી શીલાંકસૂરિજી ફરમાવે છે કે
૧૮૦
" इहानन्तराध्ययने सम्यक्त्वं प्रतिपादितं तदन्तर्गतं च ज्ञानं, तदुभयस्य च चारित्रफलत्वात् तस्यैव च प्रधानमोक्षाङ्गतया लोकसारत्वात् तत्प्रतिपादनार्थमिदमुपक्रम्यते । ”
“આ શ્રી આચારાંગ સૂત્રમાં આની પૂર્વના એટલે કે ચોથા ‘સમ્યક્ત્વ’ નામના અધ્યયનમાં ‘સમ્યક્ત્વ’નું પ્રતિપાદન કર્યું, અને સમ્યજ્ઞાનનું પ્રતિપાદન તો સમ્યગ્દર્શનના પ્રતિપાદનમાં આવી જ ગયું. હવે સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યજ્ઞાન એ બંનેયનું ફ્ળ ચારિત્ર હોવાથી અને તે ચારિત્ર મોક્ષનું પ્રધાન સાધન હોવાથી લોકમાં એ જ સારભૂત વસ્તુ છે : એ જ કારણે ચારિત્રનું પ્રતિપાદન કરવા માટે આ પાંચમા અધ્યયનનો ઉપક્રમ કરવામાં આવે છે.”
આ ઉપરથી સ્પષ્ટપણે સમજવામાં આવી જશે કે સમ્યજ્ઞાન, એ સમ્યગ્દર્શનના પેટામાં જ સમાઈ જાય છે. અને એ બંનેના ફળ તરીકે ચારિત્ર જ છે. તેમ જ ચારિત્ર એ સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યજ્ઞાનના ફળ તરીકે હોવાથી જ તે લોકમાં એક સારભૂત વસ્તુ છે.
વધુમાં સારભૂત વસ્તુઓનું ભાન કરાવવા માટે શ્રુતકેવલી ભગવાન શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીજી મહારાજા એક પ્રશ્ન કરતી અને એક ઉત્તર આપતી, - એમ બે નિર્યુક્તિની ગાથાઓ લખીને સમજાવે છે કે
"लोगस्स उ को सारो ? तस्स य सारस्स को हवइ सारो ? | तस्य सारो सारं जड़ जाणसि पुच्छिओ साह । ।१ ।। "
“ચૌદ રાજલોક સ્વરૂપ જે લોક, તેનો સાર કોણ ? તે લોકના સારરૂપ સારનો બીજો સાર કોણ ? અને તે લોકના સારના પણ સારને જો તું જાણે છે, તો મારાથી પુછાયેલો તું કહે.”
આ પ્રકારે પ્રશ્ન કરી ઉત્તરમાં કહે છે કે
:
708
"लोगस्स सारं धम्मो, धम्मं पि य नाणसारियं बिंति । नाणं संजमसारं, संजमसारं च निव्वाणं ।।२।। "
“સઘળા પણ લોકનો સાર ધર્મ છે અને અનંત જ્ઞાનીએ ધર્મને પણ જ્ઞાનરૂપ સારવાળો, જ્ઞાનને સંયમરૂપ સારવાળું અને સંયમના સાર તરીકે નિર્વાણને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
