________________
ભક્તચરિત્ર શ્રેષ્ઠ કેણુ?
શ્રી મનોરમ' વર્ણોમાં કયો વર્ણ કે છે?
એટલે શું છે તે ખાડાટેકરાવાળો ભાગ રહ્યો હતો સામાન્ય માન્યતા છે એવી છે કે સહુથી શ્રેષ્ઠ તેના ઉપર વસી ગયા. બ્રાહ્મણ, એથી નીચે આવે ક્ષત્રિય, ત્રીજો ક્રમ વૈશ્યનો આ વર્ણ ભલે હોય! વર્ણની જુદાઈ ભલે હોય! અને સહુથી નીચો ક્રમ શ નો !
પરંતુ પરસ્પરનું અવલંબન એ સાચામાં સાચી વસ્તુ ગીતામાં કહ્યું છે તેમ ગુણ અને કર્મથી બની રહેતું. બ્રાહ્મણને શદ્રોનો પણ ખપ અને વેશ્યને ચતુર્વણું વિભાગો ઈશ્વરે જ પાડ્યા. ગુણ અને કર્મથી ક્ષત્રિયને પણ ખપ. સંસ્કારકક્ષા સગવડ પ્રમાણે ભલે વિભાગ સચવાતા હોય તે તેમની વિરુદ્ધ કઈ કંઈ જુદી જુદી હોય, પરંતુ માણસાઈ અને અમુક કહે નહિ. પરંતુ ગુણ-કર્મ ધી વર્ણ પામેલાં માતા- અમુક ગુણલક્ષણ ચારે વર્ણમાં ઉદ્ભવ્યા સિવાય પિતાને ઘેર જન્મ લેનાર બાળકેને પણ તેમનાં રહે જ નહિ. ગામને શનિવાસ પણ પ્રમાણમાં ગુણ-કર્માની પરીક્ષા કયો સિવાય વર્ણની છાપ સમાજે ચ હતો. દ્રોને વેદ ભણવાને ભલે અધિકાર ચટાડવા માંડી અને ધીમે ધીમે જન્મ એ જ વર્ણની ન હોય છતાં શુદ્રોને પણ પ્રભુ કાઈ ને કાઈ સ્વરૂપે છાપ બની ગયા. બ્રાહ્મણ ૫ પામેલાં માતાપિતાને આછીપાતળા દેખાયા વગર ન જ રહે–પછી તે પીપઘેર જે બાળક જન્મ લે એ જન્મથી જ બ્રાહ્મણ ળાના વૃક્ષનું સ્વરૂપ હય, તુલસીના પૂજનીય જ્યારે ગણાય અને લગભગ જીવે ત્યાં સુધી બ્રાહ્મણપણને હોય કે પછી પથ્થરના પાળિયાનું સ્વરૂપ હેય. વેદની પકડી રાખે, ગુણ-કર્મ ભ બ્રાહ્મણનાં ન હોય તો- ઋચાઓ ભણનાર બ્રાહ્મણને વેદોચ્ચારથી જેટલો પણ! શુદ્ર માતાપિતાને ઘે. જન્મેલું બાળક જીવનભર સંતોષ થાય એટલો જ આધ્યાત્મિક સંતોષ શ દ્રોને શ દ્ર રહે–પછી ભલે તેને માં બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય કે પિતાના એકતારા સાથેના ભજનકીર્તનમાં પણ વૈશ્યનો ગુણ હોય !
થયા જ કરે. આ ગામના નિવાસ રામાભાવિક રીતે જ કોઈ એ શનિવાસમાં તુલાધાર નામનો એક દ્ર જળાશય ઉપર રચવામાં આવે, અને એ જળાશય રહેતો હતો. બે ટંક શદ્રને ઘટતું સૂકું-લખું સતત વહેતી નદી હોય તો વળી એ નિવાસસ્થાન ખાવાનું મળે એટલી અંગમહેનત કરી એ પોતાનો વધારેમાં વધારે અનુકુળ. વતયુગ હોય કે કલિયુગ વખત પ્રભુભક્તિમાં ગાળતો હતો. શાસ્ત્ર ભણ્યા હોય તોપણ ગ્રામરચના આ ધોરણે જ થવાની, વગર પણ તે પ્રભુ અણુઅણુમાં વસી રહ્યા છે એ નર્મદાનો સુંદર કિનારો એ તે તેના ઉપર એક સુંદર ભાવ અનુભવતો. પ્રભુને ધરાવ્યા સિવાય તે જમતો ગામ વસ્યું હતું. ચારે વર્ણ ના લેક એમાં વસતા નહિ. ત્રણે ઉચ્ચ વર્ણની સ્થિતિ આર્થિક રીતે સારી હતા અને વર્ણવ્યવસ્થા ૦ ડીભૂત થયેલી હોવાથી એટલે તેમાંથી કોઈને સ્વાભાવિક રીતે જ ચોરી બ્રાહ્મણો બ્રહ્મપુરીની આસ સ રહેતા હતા, ક્ષત્રિય કરવાનું મન ન રહે. શૂદ્રોને તો બધી જ વસ્તુઓની વાંટાને નામે ઓળખાતા વેભાગમાં રહેતા હતા, ખોટ અને સમાજ જેને ગુને કહે એવી ઢબ સિવાય વૈો અવરજવરને માર્ગ–વ તુઓની ખપતનો માર્ગ જોઈતી વસ્તુ મેળવવાનો બીજો માર્ગ જ નહિ, એટલે જોઈ વિચારીને પોતાનું નિ સિસ્થાન બાંધતા, અને કદી કદી તેમનું વલણ એ તરફ વળે અને ઊંચી શદ્રોને તો ગામને છેવાડાનો જ ભાગ મળે ને ? ઊંચ ત્રણે વર્ણ તેમના તરફ તિરસ્કારભર્યું વલણ દાખવે વર્ણ પિતાની પસંદગી કરે. લે ત્યાર પછી શૂદ્રોએ જ. પરંતુ ભક્ત તુલાધારને પોતાનો શ્રમ જે આપે પિતાનાં ઝૂંપડાં બાકી રહેલ ' જમીનમાં ઊભાં કર- તે સિવાય બીજું કાંઈ પણ મેળવવાની ઈચ્છા રહી વાનાં અને સગવડ-અગવડ દેડી ગામને છેવાડે રહેવાનું ન હતી. એટલે તેની પ્રતિષ્ઠા શ દ્રોમાં જ નહિ પરંતુ
જે માણસમાં જ્ઞાન, ભક્તિ અને કર્મ–ત્રણે ગ્ય પ્રમાણમાં હોય તેનામાં જ સાચે જ્ઞાન, સાચે ભક્તિ ગ અને સાચે કર્મવેગ રહેલ છે.
