________________
એ પછી
મુનિશ્રી થપ્રભસાગરજી “ચિત્રભાનુ દુર્ઘત્તિ પોતાના પ્રિયના આદેશથી કંઠમાં ને શરીરમાં માદકતાને મૂકી ઉત્તેજક સૂર છેડે છે. એક જ રંગમહેલમાં બે ગાનાર:: બંનેના સૂર જુદા, બંનેના ભાવ જુદા, બંનેનાં ગીત જ; એક સંયમપ્રધાન, બીજી વિકારપ્રધાન! સવૃત્તિ નિજાનંદના તાર પર સંયમનું ગીત છેડતી હોય છે, ત્યારે દુર્વત્તિ બહિભવના વિલાસી તાર પર વિકારનું ગીત ઝીંકે છે!
આપણા અત્તરના રંગમહેલમાં બે વ્યક્તિઓ શાસન ચલાવી રહી છે. એક આમે ને બીજું છે મન. બંને પિતાનું અખંડ પ્રભુત્વ સ્થાપવા યુગયુગથી અવિશ્રાન્ત પ્રયત્ન કરતાં આવ્યો છે. આત્મા જેને સજે છે તેનું વિસર્જન કરવા મન સતત પ્રયત્નશીલ રહે છે અને સમય મળતાં એ વિસર્જન કરે પણ છે. જો કે મનની પસંદગી સામે આ ત્માને અણગમો હોવા છતાં એ નિભાવી લે છે. કારણ કે મન આત્માને મંત્રી હોવા છતાં પેતાની નતિનો અમલ કરવામાં પણ કુનેહબાજ છે.
આત્મા ને મન પોતાના કુટુંબ સાથે એક જ રંગમહેલમાં વસે છે. પણ બનેને પંથ ન્યારા છે. એકને ૫થ મુક્તિ છે, બીજાનો પંથ બંધન છે. સવૃત્તિ એ આત્માની પત્ની છે. દુર્ઘત્તિ એ મનની પ્રેસી છે. જીવનના રંગરહેલમાં સદત્તિનું સંગીત ચાલતું હોય છે ત્યારે આત્મા ડોલતો હોય છે ને એની સુમધુર સૂરાવલિમાં મગ્ન બની સ્વર્ગીય આનંદ અનુભવતો હોય છે. આ દૃશ્ય મનથી જોયું જતું નથી. એ ઈર્ષાથી સળગી જાય છે. એ પોતાની પ્રેયસી દુત્તને જમાડીને કહે છે: “સખી! મને ચેન નથી. આત્માને આનંદ જોઈ હું અગનમાં જલી રહ્યો છું. તું તારું વિલાસી સંગીત છે કે જેથી આત્માના આનંદમાં અગન પ્રગટે.”
- આ રીતે વિરોધી સૂર ને ગીત સામસામાં અથડાતાં સંગીતના લયની મઝા બગડી જાય છે. એમાંથી કર્કશતાપૂર્ણ કોલાહલનો ઘેર વનિ પ્રટે છે. આ અવ્યવસ્થાથી આત્મા ને મન બંને કંટાળી જાય છે. એકને દુઃખ આપવા જતાં બંનેને દુઃખ મળે છે. એકેનેય સુખ નહિ. આત્મા કંટાળીને દેવસાન્નિધ્યમાં જવા પ્રયત્ન કરે છે, ત્યારે મન થાકીને વિલાસગૃહમાં જવા પ્રયત્ન કરે છે. અહીં આત્મા ને મન ખેંચતાણમાં ઉતરે છે. આ પ્રસંગે જ જીવનનું વિભાજન થાય છે. માણસના જીવનમાં મંથનની આ પળ અતિ સૂચક છે. આ પળ એવી છે કે જેમાં બેમાંથી એકને પસંદ ગી આપવાની હોય છે: વૈરાગ્ય કા વિલાસ; ત્યાગ ક. ભેગ; અમૃત કી સરા! બંનેને એક જ સાથે મેળવવા પ્રયત્ન કરનારનું આવી પળે મૃત્યુ થાય છે!
આ વિશ્વમાં સુખ કે દુઃખ જેવું છે જ નહીં. કોઈ પણ માણસ સંપૂર્ણ રીતે સુખી છે જ નહીં. આપણે આ જીવનસાગરમાં તરી રહ્યા છીએ. જેમાં તરી શકે છે તેઓ પોતાને સુખી માને છે. જેઓ ડૂબી જાય છે, તેઓ પિતાને દુઃખી માને છે. અને ઘણી કામનાઓને વળગનારા તૂ જ છે.
સત્યનું આચરણ ન કરનાર કપટી, લેભી અને પ્રપંચી માણસ દંભી, પિકળ અને લુચા માણસને સાચા સંતો સમજે છે અને દંભ વિનાના સીધા સાદા પુરુષને નકામા નિર્માલ્ય માણસ સમજે છે.
