Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aanndaashrmsNskRtgrnthaavliH| granthAGka: 50 ayaMkaropAhvavAsudevazAstriviracitabhakAzAkhyavyA khyAsametA zrInivAsadAsaviracitA yatIndramatadIpikA zrutyAdivarNAnukramAdibhiH snaathiikRtaa| etatpustaka atyaMkaropAhavAsudevazAstribhiH saMzodhitam / hari nArAyaNa ApaTe ityetaiH puNyAkhyapattane AnandAzramamudraNAlaye AyasAkSarairmudrayitvA prakAzitam / zAlivAhanazakAbdAH 1827 khistAbdAH 1906 ( asya sarve'dhikArA rAjazAsanAnusAreNa svAyattIkRtAH) mUlyamANakacatuSTayasahito rUpyakaH (ru0144) For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aadrshpustkollekhptrikaa| bhayatasyA yatIndramatadIpikAyAH pustakAni yaH parahitaikaparatayA saMskara gArtha pradattAni teSAM nAmAdIni pustakAnAM saMjJAzca kRtajJatayA pradarzyante'ka' iti saMjJitam-mUlaM saMpUrNamAnandAzramasyam / 'kha' iti saMjJitam-mUlaM prathamapRSTharahitaM ddekknkaalejsNjnykpaatthshaalaasy| pustakasaMgrahAlayAllabdham / 'ga' iti saMjJitam-mUla saMpUrNa tailAlipyAM mudrita DA. bhANDArakara itye: tebhyo laMbdham / 'gha' iti saMjJitam-mUlaM saMpUrNa kAzyA mudritaM DA. bhANDArakara ityetebhyo labdham / For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org etatpustaka Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImadguruvarya paramapUjya vyAkaraNanyAya vedAntAdyanekazAstrAlaMkRtabhAratI kavidva nmAnyaparamavairAgyasaMpannavidyAdAnaikapravaNarAmazAstricaraNeSu cchAtrAntargatena kRpAbhilASiNA TIkAkRtA paramAdaranamratApUrvakaM samarpitam // For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha saTIkayatIndramatadIpikAyA vissyaanukrmH|| pR. paM. pR0 paM. prthmo'vtaarH| tatkhaNDanam .... .... 11212 maGgalAcaraNam .... .... 1 // 1 sakhyAtinirUpaNam .... 12 // 1 padArthAnAmuddezaH .... .... 2 / 7 zuktirajatAdijJAnasya satyapramANalakSaNam .... .... 313 tvam .... .... .... 12 // 1 avyAptyAdisvarUpam .... 4 // 2 svAmajJAnasya satyatvam .... 12 // 5 karaNalakSaNam .... .... 4 / 6 pittajanyajJAnasya satyatvam 12 // 7 pratyakSalakSaNam .... .... 10 aupAdhikajJAnasya satyatvam 101 nirvikalpakasyApi savizeSa | marIcikAjJAnasya satyatvam 13 // 2 viSayatvam .... .... 5 / 4 digbhrame jJAnasya satyatvam 13 / 3 indriyANAM saMbaddhavastuprakA. | alAtacakrAdijJAnasya satya. zakatvam .... .... 5 / 6 tvam.... .... .... 14 viSayendriyasaMnikarSaH .... 6 / 1 pratibimbajJAnasya satyatvam 1 // 6 smRteH pratyakSe'ntarbhAva: .... 73 dvicandrajJAnasya satyatvam.... 13 // 8 saMskArobodhakAraNAni .... 7 / 6 zabdasya na pratyakSajanakatvam 14 // 7 pratyabhijJAyA pratyakSe'ntarbhAvaH 81 jAtireva bhedaH .... .... 14317 anupalabdheH pratyakSe'ntarbhAvaH 82 paroktanirvikalpakanirAsaH 16 // 1 jahAdInAM pratyakSe'ntarbhAva 84 vedasyApauruSeyatvam .... 16 / 17 sarva vijJAnaM yathArtham .... 86 IzvarAnumAnakhaNDanam .... 17 / 10 AtmakhyAtiH .... .... 9 // 5 | dvitiiyo'vtaarH| tatkhaNDanam 9 / 8 anumAnanirUpaNam / .... 18 2 asatkhyAtiH .... .... 9 / 27 upAdhinirUpaNam .... .... 10 / 11 tatkhaNDanam .... .... 9 / 29 upAdhedvaividhyam .... .... 19 // . akhyAtiH 10 / 7 pazvarUpakathanam .... .... 19 // 9 tatkhaNDanam .... .... 10 / 9 pakSAdilakSaNam .... .... 19 / 10 anyathAkhyAtiH .... 10121 kevalavyatirekinirAsa: .... tatkhaNDanam .... .... 10126 paJcAvayavAH .... .... 20 / 5 anirvacanIyakhyAtiH .... 11 // 4 hetvAbhAsanirUpaNam .... 21 // 7 19621 For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra upamAnasyAnumAnAdAvanta .... .... zabdapramANalakSaNam vedasyamAmANyam RgAdibhedAH rbhAvaH arthApatteranumAne'ntarbhAvaH takanizcayavAdajalpavitaNDAcha. 'lajAtinigrahasthAnalakSaNAni 23 / 6 indriyalakSaNam ahaMkArabhedAH tRtIyo'vatAraH / .... .... **** www. .... .... .... 2004 yatralakSaNam arthavAdalakSaNam vidhitraividhyam smRteH prAmANyam itihAsapurANayoH prAmANyam 29| 4 purANeSu sAccikarAjasatAma 29 / 1 sabhedAH .... www. .... .... .... prameyanirUpaNam naiyAyikoktakarmanirAsaH sAmAnyanirAsaH -samavAya nirAsa: vizeSanirAsaH abhAvanirAsaH padravyANi .... caturtho'vatAraH / .... --- .... .... indriyANAM jIvena saha gama www. nam paJca tanmAtrANi paJca bhUtAni 29| 6 | AkAzalakSaNam 30 | 2 31 / 2 AkAzapratyakSam paJcarAtrasyaprAmANyam dharmazAstrAdInAM prAmANyam catuHSaSTikalAnirUpaNam .. 311 5 AkAGkSAdinirUpaNam .. 32 / yogarUDhyAdinirUpaNam 32 / 7 vAkyasya savizeSaviSayatvam 33 | 1 sarvazabdAnAM nArAyaNe paryava 4 sAnam 333 4 .... www.kobatirth.org .... viSayAnukramaH / .... pR0 paM0 1994 prakRtinirUpaNam ..... 22 / 9 | mahattattvanirUpaNam ... 23 | 6 | ahaMkAranirUpaNam .... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 / 7 34 / 11 **** .... jJAnendriyalakSaNam.... 25! 7 manonirUpaNam 25 / 8 indriyANAM bhautikatvani 27/10 rAsaH .... 27|11 viSayendriyasaMbandhaH 27|11 karmendriyalakSaNam 28| 1 6430 For Private And Personal Use Only .... .... .... 1000 68.0 AkAzasya rUpavattvam AkAzasya janyatvam dinirAsaH 08.0 vAyulakSaNam vAyumatyakSam tejIlakSaNam tejobhedA..... apAM lakSaNam pRthivIlakSaNam tamasaH pRthivItvam paJcIkaraNam .... .... .... **** **** www 4.00 **** .... .... .... 1300 .... 39| 6 4014 40 | 7 4019 .... 40 / 10 40 / 10 40 / 10 40/12 41 / 3 41 / 10 42 / 1 42 / 4 .... .... **** 1.48 13.0 .... .... .... 35 / 1 35 / 35 / 3 sakaraNam 36 | 3 | zarIralakSaNam 23 | 8 | raktazarIralakSaNanirAsaH .... **** .... 04 pR0 paM0 36 / 10 371 2 371 3 37 4 .... 37 // 8 37 / 9 37/10 38| 4 38 / 5 38 / 7 42 / 13 42 / 18 43 / 2 46 / 6 44 / 4 44 // 7 45|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vissyaanukrmH| pR0 paM0 pR. paM0 zarIrabhedAH ... .... 46 / 1 vivekAdisAdhanasaptakam .... 63 // 1 paroktatattvanirAsaH .... 47 // 3 sAdhanabhaktiphalabhaktinirUpa. paramANukAraNatvanirAsa:.... 47 4 Nam .... .... .... 63 // 9 brahmANDasaMnivezaH.... .... 47 / 7 vedAnteSu dhyAnasyaiva vidhAnam 64 // 1 pnycmo'vtaarH| paroktamokSopAyanirAsaH .... 65 / 1 kAlalakSaNam .... .... 49 / 11 sapta bhaGgAH.... .... .... 65 / 16 kAlasya nityatvaM vibhutvaM ca 49 / 12/ assttmo'vtaarH| yugaparimANam .... .... 50 // 3 jIvezvarasAmAnyalakSaNam 67 2 ssssttho'vtaarH| jIvalakSaNam .... .... 67 / 5 nityavibhUtinirUpaNam .... 51 / 7 jIvasya dehAdibhyo bhinnatvam 67 / 8 zuddhasattvasyAjaDatvam ... 51 8 jIvasyAgutvam .... .... 69 / 3 zuddhasatvasya nityatvam .... 52 / 6 jIvasya nityatvam .... 70 / 2 IzvarAdizarIrANi .... 53 / 7 jIvabhedAH .... .... 711 sptmo'vtaarH| jIvasya kartRtvabhokRtvAdi 72 // 3 dharmabhUtajJAnanirUpaNam .... 56 / 2 prakArAdvaitam .... .... 72 / 5 jJAnasya nityatvam .... 56 / 4 prakAryadvaitam .... .... 72 / 15 jJAnasya svataHprAmANyam .... 57 1 | jIvaviSaye bauddhAdimatanijJAnasya paroktakSaNikatvA rAsaH .... .... .... 7333 dinirAsaH .... ....571 4 | baddhamuktAdibhedAH jJAnasya guNatvaM dravyatvaM ca 583 | bhaktadvaividhyam .... 77 2 jJAnasyaiva mukhAdirUpatvam 591 2 prapannalakSaNam vahUnAM jIvaguNAnAM jJAnAva___ sthAvizeSatvam prapannabhedAH .... .... 77.12 .... 59 muktasvarUpam .... .... 7718 jJAnazaktyAdilakSaNam .... 60 muktasya brahmasAmyam .... 78112 bhaktiprapatyoH svarUpam .... 61 // 7 karmAGgakajJAnasya mokSopAya ' nityajIvalakSaNam .... 78 / 17 nvmo'vtaarH| tvam .... .... .... karmayoganirUpaNam .... 62 // ? | | izvaralakSaNam .... .... 79 // 7 jJAnayoganirUpaNam .... 62 // 5 Izvarasya jagadupAdAnatvAdi 79 / 9 bhaktiyoganirUpaNam .... 6 // 8 upAdAnAdilakSaNAni .... 811 1 yamaniyamAdinirUpaNam .... 62 / 12 nArAyaNe kAraNatvaparyavasAnam 81 // 9 "marv11 ... For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mAyAvAdimatanirAsaH Izvarasya vibhutvam paravyUhAdibhedAH www. 0.00 0000 Busd .... .... 0000 ... 9.00 .... 0830 1000 8000 www.kobatirth.org paralakSaNam vyUhalakSaNam 84 / 7 rasalakSaNam vibhavalakSaNam antaryAmilakSaNam..... avatAralakSaNam dazamo'vatAraH / adravyanirUpaNam ..... .... 90 | 1 | itaraguNAnAmantarbhAvaH, 86 | 7 | gandhalakSaNam 88| 2 | saMyogalakSaNam 88 | 5 | vibhAgakhaNDanam .... zaktilakSaNam 90 / 3 tattaguNAzrayoktiH, 100/2 sacalakSaNam rajoguNalakSaNam 91| 3 | tatvaikyAdinirUpaNam ....101111 8948 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayAnukramaH / pR0 paM0 82/13 tamoguNalakSaNam 83 | 8 | zabda lakSaNam 83 / 19 | sparzalakSaNam 83/20 | rUpalakSaNam samApteyaM viSayAnukramaNikA / For Private And Personal Use Only .... .... .... **** .... .... ** .... .... **** .... .... .... 9940 .... .... www. .... pR0 paM0 91 / 4 91 / 11 93 / 1 93 / 6 94 4 5000 94 9 95/ 1 96 / 1 97 / 1 971 8
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIH OM tatsadbrahmaNe nmH| atha yatIndramatadIpikA prkaashshitaa| zrIveGkaTezaM karizailanAthaM zrIdevarAja ghaTikAdrisiMham / kRSNena sAkaM yatirAjamIDe svame'dya dRSTAnmama dezikendrAn // 1 // yatIzvaraM praNamyAhaM vedAntArya mahAgurum / karomi bAlabodhArtha yatIndramatadIpikAm // 2 // yatIndramatadIpikA prkaashH| praNamya paramAtmAnaM vizvezaM sarvasAkSiNam / saMyunajmi prakAzena yatIndramatadIpikAm // 1 // dIpikA'pi viSayAnna bodhayenmandabuddhitimirAvaguNThitAn / tadrunApasaraNAya kRto'yaM yatna eSa timiraM vinAzayet // 2 // na tIkSNadhiSaNo na ca prathitagUDhazAstrArthavit tathA'pi muhurutsuko gurukRpAvalambI param / / azeSajagadAzrayaM paramapuruSaM cintayan yatIndramatadIpikA vivRNuyAmiti prArthaye // 3 // matkRtiriyamiti nArhati saMgrahameSeti paNDitairmAnyaiH / na svAnte karaNIyaM nAtrApUrva vilikhyate kiMcit // 4 // zrIbhASyAdinibandhAndRSTvA prAyastadIyasiddhAntAn / tattatprasaGgavazato vizadIkartuM yathAmati prayate // 5 // tatrApi yadi bhaveyurdoSAzcetovadhAnavaidhuryAt / AlambyaudAsInyaM svI kurvantu prakAzamamumAryAH // 6 // granthArambhe kRtaM gaGgalaM ziSyazikSArthaM nibadhnAti-zrIveGkaTezamiti / 1 pa. ne ca / For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAzrImanArAyaNa eva cidacidviziSTAdvaitatattvaM bhaktiprapattibhyAM prasannA sa evopAyo'prAkRtadezaviziSTaH sa eva prApya iti vedAntavAkyaiH pratipAda. yatA vyAsabodhAyanaguhadevabhArucibrahmAnandidraviDAryazrIparAGkuzanAthayAmunamuniyatIzvaraprabhRtInAM matAnusAreNa bAlabodhArtha vedAntAnusAriNI yati patimatadIpikAracyA zArIrakaparibhASA mahAcAryakRpAvalambinA mayA yathAmati saMgraheNa prakAzyate / ___ sarva padArthajAtaM pramANaprameyabhedena dvidhA bhinnam / pramANAni trINyeva / prameyaM dvividham / dravyAdravyabhedAt / dravyaM dvividham / jaDamajaDamiti / jaDaM ca dvidhaa| prakRtiH kAlazceti / prakRtizcaturvizcatitattvAtmikA / kaalstuupaadhibhedaattrividhH| apAkRteti / aprAkRtadezazca vaikunntthlokH| prakAzyata iti / dazAvatArA granthe'smingranthakAreNa nirmitAH / pramANatritayadravyaSaTkAdravyavibhAgataH // 1 // pramANaM prathame proktaM pratyakSaM smaraNaM tathA / dvitIye'numitivyAptihetvAbhAsA nirUpitAH // 2 // tRtIye pramitiH zAbdI caturthe dravyalakSaNam / caturvizatitattvAnAmutpattizcaiva varNitA // 3 // pazcame lakSitaH kAlastadbhedA apyupAdhitaH / nityA vibhUtiH SaSThe tu saptame buddhilakSaNam // 4 // aSTame varNitaM jIvasvarUpaM tahaNA api / avatAre tu navame paramAtmanirUpaNam // 5 // adravyaM dazadhA proktamavatAre tathA'ntime / evaM dazAvatAreSu padArthA varNitAH kramAt // 6 // zrINyeveti / pratyakSAnumAnazabdarUpANi trINyavetyarthaH / itareSAmeSvevAntarbhAva vakSyati / caturvizatitattveti / prakRtimahadahaGkAramanaHzrotratvakcakSurjihvAghrANavA. pANipAdapAyUpasthazabdatanmAtrasparzatanmAtrarUpatanmAtrarasatanmAtragandhatanmAtrAkAzavAyutejoppRthivIrUpANi caturviMzatitattvAni / upAdhibhedAt / vartamAnabhUtabhaviSyarUpopAdhibhedAt / 1 gha. shtyaatmi| For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzasahitA / dvividham / parAkpratyagiti / ajaDaM parAgapi tathA / nityavibhUtirdharmabhUtajJAnaM ceti / pratyagapi dvividhaH / jIvezvarabhedAt / jIvastrividhaH / baddhamunityabhedAt / baddho dvividhaH / bubhukSamumukSubhedAt / bubhukSudvividhaH | arthakAmaparo dharmaparatheti / dharmaparo dvividhaH / devatAntaraparo bhagavatparaceti / mumukSudvividhaH / kaivalyaparo mokSaparazceti / mokSaparo dvividhaH / bhaktaH prapannaceti / prapanno dvividhaH / ekAntI para maikAntI ceti / paramaikAntI dvividhaH / dRptArttabhedAt / paJcadhA'vasthita IzvaraH / paravyUhavibhavAntaryAmpacavatArabhedAt / para ekadhA / vyUhazcaturdhA / vAsudevasaMkarSaNapradhumnAniruddhabhedAt / kezavAdi vyUhAntaram / matsyAdayo vibhavAH punaranantAzca / antaryAmI pratizarIramavasthitaH / arcAvatArastu zrIveGkaTA dristigiriyA davAdvighaTikAcalAdiSu sakalamanujanayanaviSayatAM gato mUrtivizeSaH / adravyaM tu satvarajastamaH zabdasparzarUparasagandhasaMyogazakti bhedAddazaiva / evamupadiSTAnAmuddezakrameNa lakSaNaparIkSe kriyete / tatra pramAkaraNaM pramANam / pramANaM lakSyam / pramAkaraNatvaM lakSaNam / yathAvasthitavyavahArAnuguNajJAnaM pramA / pramA lakSyam / yathAvasthitavyavahArAnuguNajJAnatvaM lakSaNam / jJAnaM prametyukte zuktikAyAmidaM rajatamiti jJAne'tivyAptirata uktaM vyavahArAnuguNamiti / evamapi tatraivAtivyAptirbhrAntidazAyAmapIdaM rajatamiti vyavahiyamANatvAt / ata uktaM yathAvasthitamiti / yathAvasthitapadena saMzayAnyathAjJAnaviparItajJAnavyAvRttiH / dharmigrahaNe mithoviruddhAnekavizeSasmaraNaM saMzayaH / yathordhvatAviziSTe sthANurvA puruSo veti jJAnam / anyathAjJAnaM nAma dharmaviparyAsaH / yathA kartRsvena bhAsamAna Atmani kuyuktibhiH kartRtvasya bhrAntatvopapAdanam / viparItathA dvividham / 1 ma. 'nantAH / adeg / 2 ga raGgAdiSu / 3 ga. gugaMjJA / 5 ka. kha. ga. 'vizeSe sthA / For Private And Personal Use Only - uddezakrameNeti / nAmnA padArthasaMkIrtanamuddezaH / lakSaNeti / avyAptayativyAptayasaMbhavarUpadoSatrayarahitadharmavacanaM lakSaNam / yathAlakSitasyaitallakSaNamupapadyate na veti vicAraH parIkSA / yathAvasthiteti / avasthitaM vastvanatikramya yo vyavahAra 'idamamukaM vastu' ityAdistadanuguNaM tadupayogi jJAnamityarthaH / yathAvasthiteti jJAnavizeSaNaM vA / dharmaviparyAsa iti / pItaH zaGkha itivat / kartRtvena bhAsamAna iti / svargApavargasAdhanAnuSThAnavidhAnazAstrANAmarthavattvAya kartevA''tmeti mantavyam / prakRteH kartRtve mokSasAdhanabhUtasamAdhyabhAvazca syAt / prakRteranyo'smIti samAdhau prakRteH kartRtvAyogAt / * * kha. gha. sthitetipadeg /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAtajJAnaM nAma dharmiviparyAsaH / yathA vastuno vastvantarajJAnam / lakSaNasya trINi dUSaNAni santi / avyAptyativyAptyasaMbhavabhedAt / lakSyaikadeze lakSaNasyAvartanamavyAptiH / kapilavarNavatvaM gorlakSaNamiti lakSaNe kRte shuklaayaamvyaaptiH| lakSyAdanyatra vrtmaantvmtivyaaptiH| lakSye kApyavidyamAnatvamasaMbhavaH / yathA cakSurviSayo jIva ityukte'saMbhava eva / atroktadUSaNatrayAbhAvAtmaoNlakSaNaM svastham / sAdhakatamaM krnnm| atizayitaM sAdhakaM sAdhakatamam / yasminsatyavilambena jJAnamutpadyate tadatizayitamityucyate / tena pramAkaraNaM pramANamiti siddham / anadhigatArthagandra pramANamityAdikaM tu tattadvAdibhireva nirastatvAdanAdaraNIyam / __tAni pramANAni pratyakSAnumAnazabdAkhyAni trINyeva / atra, sAkSAtkaoNri tacca kartRtvaM naimittikamiti gItAbhASya uktam / tathA ca bhASyam-'AtmanaH svataH parizuddhasvabhAvasya pUrvapUrvakarmamUlasaGganimittaM vividhakarmasu kartRtvam ' (gii014|19) iti / dharmiviparyAsa iti / yathA zuktAvidaM rajatamityatra / ativyAptiriti / yathA zaGgitvaM gorlakSaNamiti lakSaNe kRte mahipyAdAvativyAptiH / atra ca lakSye vidya. mAnatve satItyapi bodhyam / anyathA'saMbhavena saMkaraH syAt / tatrApi lakSyAdanyatra lakSaNasya vidyamAnatvAt / nirastatvAditi / mAyAvAdinAmidaM lakSaNam / 'anadhigatArthagantR ' ityanena smRtenirAsaH / tasyA adhigatArthagantatvAt / etacca lakSaNaM naiyAyikaiH khaNDitam / dhArAvAhikabuddhisthale dvitIyAdijJAnAnAmanadhigatArthagantRtvAbhAvena tallakSaNasyAvyAptigrastatvAt / nacedAnI ghaTa ityAdipratItyA nIrUpasyApi kAlasya SaDindriyavedyatvAbhyupagamena dvitIyAdijJAnAnAM pUrvapUrvajJAnAviSayatattatkSaNavizeSavi. Sayatvena na tatrAvyAptiriti vAcyam / idAnI ghaTa ityAdau ghaTAderevendriyavedyatvAt / kAlasya tattvAbhyupagame tu 'AkAze balAkAH ' ityAdipratItyA''kAzasyApi cAkSuSapratyakSaviSayatApatteH / naceSTApattiH / mAyAvAdimata AkAzasyAcAkSuSatvAt / rAmAnujamate dhArAvAhikajJAnasyaikatvamAkAzasya pratyakSaviSayatvaM cAstItyanyadetat / sAkSAtkAriprameti / sAkSAtkAriNI yA prabhetyarthaH / atra kecit-indriyajanyA pramA sAkSAtkAriNItyucyate / etena pratyakSajJAne jAte sAkSAttvajJAnaM jAte ca tasminpratyakSapramANajJAnamityanyonyAzraya ityapAstam / indriyatvena tajjanyatvasya vivakSitatvAnmanojanye'numityAdau nAtivyAptiH zaGkanIyeti vadanti / taccintyam / muktanityezvara .. 1 gha. natvama / 2 gha. thA cAkSuSo jii| 3 ka. ga. 'mANala / / ka. ga. trINi / 5 gha. 'tkaarpr'| For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| mamAkaraNaM pratyakSam / anumAnAdivyAvRtyarthaM sAkSAtkArIti / duSTendriyajavyAvRttyartha prameti / tacca pratyakSaM dvividham / nirvikalpakasavikalpakabhedAt / nirvikalpakaM nAma guNasaMsthAnAdiviziSTapathamapiNDagrahaNam / savikalpakaM tu sapatyavamarza guNasaMsthAnAdiviziSTadvitIyAdipiNDajJAnam / ubhayavidhamapyetadviziSTaviSayameva / aviziSTagrAhiNo jJAnasyAnupalambhAdanupapattezca / grahaNaprakA. rastu AtmA manasA saMyujyate mana indriyeNendriyamarthena / indriyANAM prApyaprakAzakAritvaniyamAt / ato ghaTAdirUpArthasya zUrUpendriyasya ca saMnikarSe satyayaM jJAne'vyApteH / tasyendriyanirapekSatvAt / sAkSAttvalakSaNaM tu laiGgikatvazAbdatvasmRtitva. rahitaM jJAnatvamiti bodhyam / na ca vaizadyamAnaM sAkSAttvamiti vAcyam / suSuptyAdAva. vizadAtmasvarUpasya bhAnAt / prakAzAMzavaizadyasya parokSajJAne'pi sattvAcca / duSTendriyeti / duSTendriyajanye'nyathAjJAnAdau yathAvasthitavyavahArAnuguNajJAnatvarUpapramAlakSaNasyAbhAvAtteSAM pramAkaraNatvAbhAvAnna pramANatvamiti bodhyam / nirvikalpakaM nAmeti / kecittu jAtiguNadravyAdInAmanyonyasaMbandhaM vinA pRthakpRthagupalambho nirvikalpakapratyakSam / viziSTapratyakSe vizeSaNajJAnasya kAraNatvAt / daNDI devadatta itivadityAhuH / tanna / daNDadevadattayoH pRthagrahaNasya vizeSaNavizeSyabhAvaprayuktatvAbhAvAt / daNDadeva. dattayoH saMbandhAtpUrva yattayoH pRthagrahaNaM tattayoH saMbandhAbhAvAdeva / saMbandhottaraM tu pRthaggrahaNameva nAsti / tadAnIM vizeSaNavizeSyabhAvenaiva tayoH pratItatvAt / jAtivyaktyostu niyamena saMbandhAdekasAmagravidyetvAcca tayoH pRthaggrahaNaM naiva saMbhavati / tasmAnirvi. kalpake'pi sasaMsthAnameva vastvitthamiti pratIyate / dvitIyAdipratyayeSu tasyaiva saMsthAnavizeSasyAnekavastuniSThatAmAtraM pratIyate / saMsthAnarUpaprakArAkhyasya padArthasyAnekavastuniSThatayA'nekavastuvizeSaNatvaM dvitIyAdipratyayAvagamyamiti dvitIyAdipratyayAH savika. rupakA ityucyante / yadyapi prathamapiNDagrahaNe'nuvRttirna pratIyate tathA'pi jAtiH pratI. yata eva / nAnuvRtti tirapi tvanuvRttaM saMsthAnameveti vedArthasaMgrahe spaSTam / nanu pratha. mapiNDagrahaNajanyasaMskAranAzottaraM jAyamAnasya dvitIyapiNDagrahaNasya nirvikalpakatvaM syAt / tadAnImanuvRtteragrahaNAditi cediSTameva / dvitIyAditvena yadvitIyAdipiNDagrahaNaM tadeva savikalpakamityarthasya vivakSitatvAt / indriyANAmiti / tatra tvagindriyaM rasanendriyaM ca svasaMbaddhavastuprakAzakamityanubhavAdeva siddham / dUrasthagandho'pi vAyuvazAtsamIpagata eva ghrANendriyeNa gRhyata iti tadapi prApyaprakAzakAryeva / cakSuHzrotraviSaye tvnumaanmucyte| cakSurindriyaM zrotrendriyaM ca prApyaprakAzakAri, indriyatvA 1 ka. 'ziTaM pra / 2 kha. tu gu| 3 gha. 'NAM vstupraapykaari| 4 ga, pyakAri / 5 ka. kha. gha. cakSurAdirU / For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAghaTaH paTa iti cAkSuSajJAnaM jAyate / evameva spArzanapratyakSAdayo'pi / dranyagrahaNe saMyogaH saMvandhaH / dravyagatarUpAdigrahaNe samavAyAnaGgIkArAtsaMyuktA. zreyaNaM saMbandhaH / nirvikalpakasavikalpakabhinna pratyakSaM dvividham / arvAcInamanarvAcInaM ceti / arvAcInaM punardvividham / indriyasApekSaM tadanapekSaM ceti / tadanapekSaM ca dvividham / svayaMsiddhaM divyaM cati / svayaMsiddhaM yogajanyam / divyaM bhagavatmasAdajanyam / anarvAcInaM tvindriyanirapekSa muktanityezvarajJAnam / anarvAcInaM tu prasaGgAduktam / evaM sAkSAtkAripramAkaraNaM pratyakSamiti siddham / tvagAdIndriyavat / dUrasthaghaTAdimizcakSuSaH saMbandhastu vRttidvArA bodhyaH / indriyANAM yogyadeze vRttiprasaraNAt / syAdetat / unmiSitamAtraM cakSuzcandraM bodhayati / na caikasminkSaNe tAvAndezo vRttyA lavayituM kSamaH / krame tu pratiparamANvavaccheda vilambya gamanAtpratItirapi vilambeta / dUrAsannagrahaNakAlatAratamyaM ca syAt / vRttiprasaraNAbhAve tu prApyaprakAzakAritvaM na sidhyati / bhaivam / sUryodaye sakaladigvyApinyAH prabhAyA ivendriyavRtterapi tAdRzavegAtizayAGgIkAreNAdoSAt / tatra sato'pi kramasya durlakSyatayA padmapatrazatavedharItyA yogapadyAbhimAnAt / tAM ca vRttimAlokAdyanupravezAnuguNasaMnivezavAnambukAcAdiH svamAvAdeva na sarvathA pratibadhnAtIti tadyavahitasya yathAyathamavizadaM pratyakSa bhavatyeva / vastusvabhAvavaicitryaM cAvazyaM tvayA'pyabhyupeyam / anyathA hyaprApyagrahaNe'pi kuDyAdivyavahitaM na grAhya kAcAdivyavahitaM tu grAhyamityatra niyAmakAbhAvaH / aJjanAdisaMskRtanayanaprabhAyAH pRthivyAdAvanupravezAttadaktacakSuSAM nidhiprabhRterupalambhaH / atha zrotrendriyasya dUrasthazabdena kathaM saMbandhaH / sAMkhyAstu cakSurindriyasyeva zrotrendriyasyApi vRttidvAraiva saMbandhaH / na tu vAyuvazAdutpannasya zabdasye. ndriyadeza eva saMbandhaH / ata eva bherIzabdo mayA zruta iti amukadizi zabdo jAta iti ca dhIH saMgacchata ityAhuH / tanna / tathA sati dUrastho merIzabdaM vilambana zRNoti vAdakAstadAsannAzcAvilambeneti vaiSamyaM nirbIjaM syAt / tasmAdvAyuvazAtsamIpamAgacchanneva zabdo gRhyata ityabhyupeyam / evamapi bherIzabdo mayA zruta iti dhIrupapadyate / amukadizi zabdo jAta iti tvanumAnenApi gamyata iti bodhyam / dravyagrahaNa iti / tvak cakSurmanAMsi dravyAdravyagrAhakANi / zrotrajihvAmrANAnyadravyagrAha. kANi / saMyoga iti / taduktaM tattvaratnAkare-- 'tatra vRddhA vidAmAsuH saMyogaM saMnikarSaNam / saMyuktAzrayaNaM ceti yathAsaMbhavamUhyatAm ' iti / 1 kha. "ti jnyaa| 2 ka, kha, gha. degyaNasa' / For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| nanu yathAvasthitavyavahArAnuguNajJAnaM prametyuktam / evaM ca smRterapi yathAvasthitavyavahArAnuguNatvena prAmANyAtsmRterapi pramANatvena parigaNanAJca trINyeva pramANAnIti kathaM pratipAdyata iti ceducyate-smRteH prAmANyAGgIkAre'pi saMskArasApekSatvAttasyAH pratyakSamUlabhUtatvAnmUlabhUte pratyakSe'ntarbhAva iti na pRthakpramApakalpanam / atastrINya pramANAni saMbhavanti / smRti ma pUrvAnubhavajanyasaMskAramAtrajanyaM jJAnam / tatra cobuddhaH saMskAro hetuH / tadubodhazca 'sahazAdRSTacintAdyAH smRtibIjasya bodhakAH' ityuktaprakAreNa kacitsadRzadarzanAdbhavati kacidadRSTAtkaciccintayA |aadi zabdana sAhacaryasyApi grahaNAttenApi bhavati sAdRzyajA yathA-devadatta yajJadattayoH sadRzayordevadattadarzanena yjnydttsmRtiH| dvitIyA yathA-yAdRcchikI kAlAntarAnubhUtazrIraGgAdidivyadezasmRtiH / tRtIyA yathA-cintyamAne sati zrIpeGkaTezasya kamanIyadivyamaGgalavigrahasmRtiH / caturthI tu sahacaritayordevadattayajJadattayormadhye'nyataradarzanena tadanyatarasmRtiH / samyacapUrvamanubhUtasya sarvasya smRtiviSayatvaniyamaH / kacitkAladaiAdyAdhyAdinA vA sNskaarprmossaatsmRtybhaavH| smRteriti / sadRzAdRSTacintAdyaiH saMskArAnugrahe tataH saMskArobodhe yA pariNa. mati matiH sA smRtiH / sA ca svakAraNabhUtapramitibhrAntisaMzayAnurodhena svayamapi tAgrUpA satI triprakAreti sarvArthasiddhAvRktam / kecittu sarvA'pi smRtirayathArthavArthazUnyatvAt / nahi pAkarakte ghaTe zyAmatAmatiyathArthA / tadvannivRttapUrvAvasthe vastuni tattAmu. llikhantI smRtirayathArthevetyAhuH / tanna / smartavyasyApi viSayasya svakAle vidyamAna. tvAt / nahi smRtinivRttAmapi pUrvAvasthAM vartamAnatvenollikhati / tathAcedidamityevo. llikhet / api tu nivRttatvenaiva / anyathA tattollekhAbhAvaprasaGgAt / pAkarakte tu zyAmatApratyayo nivRttamapi zyAmatvaM vartamAnatvenollikhatIti viSamo dRSTAntaH / evamevAtItAnAgatAnumAnAgamayogipratyakSeSu naSTaviSayatve'pi yAthArya draSTavyam / nanvevaM smRteyathArthatve'pi pramANatvaM kutaH / kaNAdena tepvaparigaNanAditi cedatra sarvArthasiddhikArAHna hyakSapAdaH kaNAdaH kapila ityAdayaH prAmANikatvena parigrAhyAH / yuktiyuktaM tu gRhNImaH / na punastadvAkyagauravAditi / tathAca tairanuktamapi yuktiyuktaM cedgrAhyameva / tairuktamapi yukti viruddhaM cettyAjyameva / dRzyate ca smRteH pramANatvena parigaNanam - 'smRtiH pratyakSamaitihyamanamAnaM catuSTayam ' ityAdau / 1 ga. NajJAnatve / 2 ga gha. Nyeveti saMbhavati / smR / 3 gha. 'sya smR / For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikA- yathA smRteH pratyakSe'ntarbhAvastathA so'yaM devadatta iti pratyabhijJAyA api pratyakSe'ntarbhAvaH / asmanmate'bhAvasya bhAvAntararUpatvAttajjJAnasyApi pratya. kSe'ntarbhAvaH / bhUtale ghaTAtyantAbhAvo bhUtalameva / ghaTamAgabhAvo nAma mRdeva / ghaTadhvaMsazca kapAlameva / prAyaH puruSeNAnena bhavitavyametadUheH / puraH kiMsaMjJa. ko'yaM vRkSa ityanadhyavasAyo jJAnaM saMzaya uktH| etayorapi pratyakSe'ntarbhAvaH / puNyapuruSaniSThA pratibhA'pi pratyakSe'ntarbhUtA / sarva vijJAnaM yathArthamiti vedAntavidA matamityuktatvAt / bhramAdipratyakSajJAnaM yathArthameva / akhyAtyAtma athAnupalabdhipramANasya pratyakSe'ntAvamAha-asmanmata iti / antarbhAva iti / tathA ca prayogaH-abhAvajJAnamindriyajanyamindriyAnvayavyatirekAnuvidhAyitvAddhaTAdijJAnavaditi / nanu gajAbhAvavati kvacitpradeze vidyamAnamapi gajAmAvaM kAraNAbhAvAdananu. bhUyAnyatra gatazcaitro maitreNa ' tasminpradeze gajo dRSTaH kim ' iti pRSTaH saMstatpradeze gajAbhAvaM nizcinotIti tadarthamanupalabdhipramANamaGgIkAryameva / nAtra pratyakSaM kramate / tatpradezasyedAnImindriyAsaMnikarSAditi cetsatyam / tatpradeze gajAbhAvaH smartavyasya smaraNAmAvAdanumIyate / tathA ca prayogaH- vipratipannaH pradezo gajavattayA mayA'nanubhUtaH, smartavyatve sati tadvattayedAnImasmaryamANatvAditi / tathAca smaraNAbhAvAdanubhavAbhAvaH / anubhavAbhAvAcca viSayAbhAva iti tatsiddhyartha na pramANAntarApekSeti bhAvaH / etayorapIti / nanu saMzayasyAyathArthajJAnatvena kaNAdena pratipAdanAtkathaM prAmANyamiti cenna / sthANurvA puruSo vetyatra purovartivastujJAnaM sthANutvapuruSatvaviSayakaM jJAnaM caikameveti vaktuM na zakyate / purovartivastunaH sthANutvaviziSTatayA bhAne puruSatvaviziSTatayA bhAnAsaMbhavAt / evaM puruSatvaviziSTatayA bhAne sthANutvaviziSTatayA bhAnAsaMmavAt / tathAca tatra jJAnadvayamavazyaM vAcyam / tatra cordhvadravyamAnamanubhavaH / sthANupuruSabhAnaM tu smaraNam / tatrApi pUrvamanubhavaH / tena koTidvayasmRtihetusaMskArobodhe pazcAtkoTidvayasmaraNaM jAyate / yathArthatvaM tu dvyorpynyonirvivaadmev| uhaviSaye'pyevameva bodhyam / pratibhA'pIti / bhUtabhAvivastusAkSAtkArarUpAyA apyasyA yathArthatvameva / vastusAkSAtkArasya vastusadRzavastusAkSAtkArarUpatvAt / svaptadRze vastuni svasyAMzato vidyamAnatvAt / tadAha--sarva vijJAnamiti / akhyAtIti / AtmakhyAtirasakhyAtirakhyAtiH khyAtiranyathA / tathA'nirvacanakhyAtirityetatkhyAtipazcakam // 1 // 1 ga. degva evaM so / 2 ka. pa. haH / sNsh| For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| khyAtyanirvacanIyakhyAtyanyathAkhyAtyasatkhyAtivAdino nirasya satkhyAte. pakSasvIkArAt / yAMgAcArA mAdhyamikAstathA mImAMsakA api / naiyAyikA mAyinazca prAyaH khyAtIH kramAjaguH // 2 // satrA''tmakhyAti mA''tmano buddhaH khyAtirviSayarUpeNa pratibhAsaH / idaM rajatamiti buddhireva rajatarUpaNAvabhAsate / na tatra viSayAntarApekSA / ayaM ghaTa ityAdiSu sarvatra buddhareva viSayAkArollekhasaMbhavenAtrApi tathaivauci yAt / prayogazca-vimataM rajataM buddhirUpaM cakSurAdisaMprayogamantareNAparokSatvAtsaMmatabuddhivaditi vijJAnavAdino bauddhAH / taccintyam / caturvidhAnhetUnpratItya cittacaittA utpadyanta iti hi teSAM matam / tatra na tAvatsahakAri* pratyayAkhyAdAlokAde rajatAkArodayaH saMbhavati / tasya spaSTatAmAtrahetutvAt / nAppadhipatipratyayAkhyAccakSurAdeH / tasya viSayaniyamamAtrahetutvAt / nApi samanantarapratyayAkhyAtpUrvajJAnAt / vinAtIyaghaTajJAnAnantaraM vinAtIyarajatabhramodayAdarzanAt / nApyAlambanapratyayAkhyAdvAhyAt / vijJAnavAdinA tadanaGgIkArAt / tataH kathaM rajatAdyasatve vijJAnasya rajatAkArasamarpaNam / naca saMskArasAmarthena tatkalpanamiti vAcyam / vikalpAsahatvAt / tathAhi-sa saMskAraH kiM sthAyI kSaNiko vA / Aye kSaNika sarvamiti tvadIyasiddhAntahAniH / antye tasya dvitIyakSaNAvRttitvena rajatAkArakalpanAhetutvAyogAt / pakSadvaye'pi tasya saMskArasya jJeyatvena vijJAnamAtravAdahAnizca / kiMca sa rajatAkAraH kathamutpadyate / bAhyArthAjjAyata iti tu vaktumazakyam / tvayA bAhyArtha. syAnaGgIkArAt / jJAnamapi vizuddhaM tAvanna tajanakam / tasya mokSarUpatvAt / dRSTa kAraNana. nyajJAnaM tajanakamiti cettatrApi janakIbhUtajJAnameva rajatagrAhakamanyadvA / nA''dhaH / kSaNi. kayorjanyajanakayobhinna kAlInatvenAparokSarajatapratItyabhAvaprasaGgAt / nAntyaH / anyasya jJAnasya rajatajanyatke rajatAdirvAhyo'rtho'GgIkArya: syAt / ranatAjanyatve tu rajataM na tadviSayaH syAt / jJAnAkArApako heturviSaya ityaGgIkArAt / tasmAdAtmakhyAtipakSe rajatameva na pratIyeta / kiMca buddhibodhyayorabhedaM bruvatA viruddhadharmAdhyAsena bhedaH kazci. daGgIkRto na vA / na cetkSaNabhedAdyasiddhiprasaGgaH / aGgIkRtazcecchRtapItAdyanekAkAragrAhiNyekatra jJAne kathaM mithoviruddhazvetapItAditAdAtmyasaMbhava iti bodhyam / asakhyAti mAsato rajatAdeH khyAtiH pratItiriti zUnyavAdino bauddhAH / vAca. spatimizrA api zuktAvidaM rajatAmiti jJAne prasiddhayoH zaktirajatatvayoralIka evaM samavAyo bhAsata ityasatkhyAtimaGgIcakruH / taccintyam / asato bhAnAsaMbhavAt / anyathA zazazRGgAderapi bhAnaM syAt / nanu padArthasya sattvaM na sidhyatItyasatkhyAtiravazya For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAmeSTavyA / padArthazca pramANaprameyabhedena dvidhA bhinnaH / tatra prameyasiddhiH pramANAdhInA / pramANasiddhizca tasmAdeva pramANAdanyato vA / Adya AtmAzrayaH / dvitIye'navasthA / tathAca pramANAsiddhau prameyamapi na sidhyatIti sarvatrAsakhyAtireveti cenna / tvadukto'yaM pramANapratiSedhaH pramANasiddho na vA / Adye vyaahtiH| antye pramANapratiSedhaM svIkurvatA tvayA pramANaM kuto na svI kriyate / pramANapratiSedhasya pramANasya ca pramANAsiddhatvA vizeSAdityalamanena / mImAMptakAstvakhyAtimAhuH-akhyAti ma na khyAtirakhyAtirapratItiH / zuktirajatasthala idaM rajatamityatredamaMza eva pratyakSapratItiviSayaH / na rjtaaNshH| tasya cakSurAdyasaMnikarSAt / rajatamiti tu smRtyAkAradarzanamityAhuH / tadapi cintyam / rajatasya pratyakSatvenAnubhUyamAnatvAt / smaryamANasyApravartakatvAcca / na ca yathA zuSke patiSyAmIti vAravAdivazAtkardame patati tathaivAtrAvazAgatapravRttinyAyena rajatapratItyabhAve'pi pravRttiriti vAcyam / idaM rajatamityatredamarthabhUtabhAsvaradravyajighRkSayeva pravRtterupalabhya. mAnatvAt / nacArajate'pi rajatamedAgrahAtpravRttirastviti vAcyam / agrahasya kvaci dapi pravRttihetutvAdarzanAt / kiM ca yathA nivRttikAraNabhUtabhedagrahAbhAvAtpravartate tathA pravRttikAraNabhUtAbhedagrahAbhAvAskiM na nivarteta / yathA bhedagrahasya nivRttikAraNatvaM nedaM rajatamityatra dRzyata evamabhedagrahasya pravRttikAraNatvamidaM rajatamityabhrAntabuddhau dRSTameva / tatazcAmedagraharUpapravRttikAraNAbhAvAtpravRttipratipakSamatA nivRttiH kathaM na syAt / na ca satyarajate pravRttirapi rajatabhedAgrahAdeveti vAcyam / tathA'pi rajatArthinaH kadAcidranatAnnivRttirapi rajatAmedAgrahAditi dRzyata iti zuktirajatasthale nivRttikAraNabhUtarajatAbhedAgrahasadbhAvAnnivRttiranivAryavetyavadheyam / anyathAkhyAti mAnyasyAnyarUpeNa pratItiH / dezakAlAntaragataM rajatabheva zuktisaM. prayuktena doSopahatenendriyeNa zuktyAtmanA gRhyate / na caivamananubhUtasyApi grahaNaM syAditi vAcyam / sAdRzyAdeniyAmakatvAt / prayogazca-vivAdapadaM zuktizakalaM rajatajJAnavi. Sayo rajatopAyAnyatve sati rajatArthipravRttiviSayatvAtsatyarajatavat / rajatasyopAyaH kAraNaM khanyAdiH / tasya rajatArthipravRttiviSayatve'pi rajatajJAnaviSayatvAbhAvAdyabhicA. / ttadvAraNAya satyantaM vizeSaNamupAttamitti naiyAyikAH / tatrAnyathAtvaM kiM jJAne'thavA phala uta vastuni / nA''dyaH / rajatAkAraM jJAna zuktimAlambata iti jJAne'nyathAtvaM vAcyam / tatra rajatAkAragrastaM jJAnaM prati zukteH svAkArasamarpaNAsaMbhavaH / na dvitIyaH / phalasya sphuraNasya bhrAntau samyagjJAne vA svarUpato vaiSamyAdarzanAt / nApi tRtiiyH| vastunthanyathAtvaM hi zuktikAyAM rajatatAdAtmyaM kiMvA rajatAkAreNa pariNAmaH / Aye'tyantabhinnayostivatAdAtmyAsaMbhavaH / dvitIye tu bAdha eva na syAt / rajatajJAnamabAdhya For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| pariNAmajJAnatvAtkSIraMpariNAmadugdhajJAnavat / zuktiH punaH kSIravadeva bAdhyeta / tathA cAnyathAkhyAtidurvacA / prayogazca-vimatA zuktI rajatajJAnAviSayaH zuktitvAditarazuktivat / naca prAguktahetunA satpratipakSa iti vAcyam / tasya savizeSaNatvena durbalatvAt / - mAyinastvanirvacanIyakhyAtimAhuH / anirvacanIyakhyAti ma sattvenAsattvena cAnirvaca nIyasya rajatAdeH khyAtiH pratItiH / zuktirajatasthale ca rajataM na sat / bhrAntibAdhayorasaMbhavAt / nApyasat / khyAtibAdhayorasaMbhavAt / bAdhasya pratiyogipUrvakatvenAsatastadaH saMbhavAt / kiMtu zuktyajJAnapariNAmabhUtaM sadasadbhayAmanirvacanIyamapUrva rajatamutpadyate / tadeva ca tatra rajatajJAnaviSayaH / taduktam--- - 'sattve na bhrAntibAdhau sto nAsattve khyAtibAdhane / sadasayAmanirvAcyAvidyA''vidhaiH saha bhramaH' iti / / AvidyairavidyApariNAmabhUtai rajatAdibhiH / prapaJcamyApyanAdyavidyApariNAmabhUtatvAdani. vacanIyatvameveti / tadapi cintyam / anirvacanIyatvaM vAcyatvarAhityaM cetsarvavyavahAravirodhaH / brahmaNyapi tvayA vAcyatvarAhityAbhyupagamena tasyApi prapaJcatulyatvApattizca / sattvAsattvarahitatvamiticecchuktirajatAdAvapi prAtibhAsikasatvasya tvayAGgIkAreNa tatrAnirvacanIyavAnApattiH / na ca sattvapadena pAramArthikameva sattvaM gRhyata iti vAcyam / tathA'pi brahmaNyatiprasaGgAt / na hi brahmaNyapi pAramArthikaM sattvaM nAma kazciddharmastvaye. dhyate / tasya nirdharmakatvena tvyaa'nggiikaaraat| atha sadasadvilakSaNatvamevAnirvacanIyatvamiti cenna / tathAvidhasya vastunaH pramANazanyatvAt / sarvaM hi vastu nAtaM pratItivyavasthApyam / pratItizca kAcitsadAkArA ghaTAdiviSayA / kAcidasadAkArA ca shshshRnggaadivissyaa| na tatra tRtIyA vidhA kA cidupalabhyate / pratItiviruddhasyApi pratItiviSayatve'GgIkriya. mANe sarva sarvapratIterviSayaH syAt / sato'pi ghaTAderasatpratItiviSayatvaM syAt / asato'. pi zazazRGgAdeH satpratItiviSayatvaM syAt / kiMca prapaJcasya pratItibAdhAbhyAM sattvAsattvayoH siddhau tayoH samuccayo vikalpo vA syAnna tadvilakSaNatvam / kiMcaitadanirvacanIyatvaM svayaM sadasadvA / sattve kathaM tasyAsatyaprapaJcavRttitA / asattve tu kiM tena kRtaM syAt / kiMcAnirvacanIyarajatAdyutpattau ki kAraNam / na tAvatpratItiH / utpatteH prAktasyA asaMbhavAt / nApIndriyANi / teSAM jJAnakAraNatvAt / nApi tadto doSaH / tasya puruSAzrayatvena zuktAvanirvacanIyarajatotpAdakatvAyogAt / nApi duSTAnIndriyANi / teSAmapi svakAryabhUte jJAna eva vizeSakaratvAt / atha viSayagato doSaH kAraNamiti cetsa kiM viSayamAtraniSTho viSayapuruSobhayaniSTho vA / Adye puruSasya sarvathA nirdoSatvena bhramAsaMbhavaH / antye tUbhayaniSThadoSasya kevalaviSaye kAryotpAdakatvAsaMbhava iti bodhyam / For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikA - satkhyAti ma jJAnaviSayasya satyatvam / tarhi bhramatvaM kathamiti cedvi. SayavyavahArabAdhAddhamatvam / tadupapAdayAmaH-paJcIkaraNaprakriyayA pRthivyAdiSu sarvatra sarvabhUtAnAM vidyamAnatvAt / ata eva zuktikAdau rajatAMzasya vidha. mAnatvAjjJAnaviSayasya satyatvam / tatra rajatAMzasya svalpatvAttatra na vyavahAra iti tajjJAnaM bhramaH / zuktyaMzabhUyastvajJAnAzamAnahAttiH / svamAdijJAnaM tu satyameva / tattatpuruSAnubhAvyatayA tattatkAlAvasAnAvayAdInparamapuruSaH sRjatIti zrutyA'vagamyate / pItaH zaGkha ityAdau nayanavartipittadravyasaM. yuktA nAyanarazmayaH zAdibhiH saha saMyujyante / tatra pittagatapItimA bhibhUtaH zaGkhagatazuklimA na gRhyate / ata: svAnuliptazatavatpItaH zana iti pratIyate / sUkSmatvAtpItimA svanayananiSkrAntatayA svenaiva gRhyate na viSayavyavahArote / rajjvAM dUrataH sarpajJAne tataH samIpaM gataH sarpajJAnaM bhrama iti pratyeti / tatra yadyapi rajjvAM sazAnAM vidyamAnatvena viSayasya satyatvaM tathA'pi tadaMzAnAmarUpatvena tatrAyaM sarpa iti vyavahAro na bhavati / ata eva tasya bhramatvam / na tu viSayAsatyatvAt / rajjvAM sapAMzAnAM vidyamAnatvaM tu / tadeva sadRzaM tasya yattadravyaikadezabhAk ' / ityuktarItyA siddham / ata eva / ' somAbhAve ca pUtIkagrahaNaM zruticoditam / sogAvayavasadbhAvAditi nyAyavido viduH / / zuktikAdAviti / rajatasya tejastvena tadaMzAnAM paJcIkaraNaprakriyayA zukti. kAdithivyAM vidyamAnatvAdityarthaH / zrutyeti / tathAca zrutiH- 'na tatra rathA na sthayogA na panthAno bhavantyatha rathAtrathayogAnpayaH sRnate....sa hi kartA' (bR. 4 / 3 / 10 ) iti / rathe yujyanta iti rathayogA azvAH / ete ca padArthAstattatpuruSAnubhAvyA evetyanyeSAM na tadupalabdhiH / tattatkAlAvasAnA eveti tasyaiva svapradraSTunIgRtau na tadupalabdhiH / etAdRzavicitrapadArthakartRtvaM satyasaMkalpasyA'zcaryazaktarIzvarasya saMbhavatyeveti na kA cidanupapattiH / pratIyata iti / nanu dUrasthazaGkhasya sAmIpyAbhAvAttatrasthapittadravyaM pittopahatenApi puruSeNa kathaM gRhyata iti cenna / pittopahatena puruSeNa svanayananiSkrAntapittadravyajJAnajanitasaMskArasahAyena zaGkhasthaM pittadravyaM dUrasthamapi svacAkSuSarazmibhirjAyate / yathA''kAze'tidUragataH pakSI na draSTuM zakyate / paraM tu svasamIpadezotpatanakAlAdArabhya satataM dRzyamAnastatsaMskArasaha 1gha, bhinnA ny| For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| svanyaH / japAkusumasamIpavArtisphaTikamaNirapi rakta iti gRhyate / tajjJAnaM satyameva / parIcikAyAM jalajhAnamapi paJcIkaraNaprakriyayA pUrvoktavadupapadyate / pazcIkaraNaprakriyA tUttaratra vakSyate / digbhramo'pi tathaiva / dizi digantarasya vidyamAnatvAt / avacchedakamantareNa digitidravyAntarAnaGgIkArAcca / alAsacakAdau tu zaighyAttadantarAlAgrahaNAttattaddezasaMyuktatattadvastuna eva cakrAkAreNa prahaNam / tadapi satyameva / darpaNAdiSu nijamukhAdipratItirapi yathArthA / darpaNAdipratihatagatayo nAyanarazmayo darpaNAdigrahaNapUrvakaM nijamukhAdi gRhNanti / tatrApyatizedhyAdantarAlAgrahaNAttathA pratItiH / dvicandrajJAnAdAbapyanulyavaSTambhatimirAdibhi yanatejogatibhedena sAmagrIbhedAtsAmagrIdvaya kRtena cakSuSA dUragato'pi jJAyate tadvat / rakta itIti / japAkusumaprabhAbhibhUtatvAt tatra japAkusamaprabhA vitatA'pi sphaTikAdisvacchadravyasaMyuktA sphuTataramupalabhyate / tata eva ca tatsamIpavartino'nye ghaTAdayaH padArthA na raktA upalabhyante / paJcIkaraNaprakriyayeti / tathA ca tejaHpRthivyorapyambuno vidyamAnatvAttajjJAnaM satyameva / tatrendriyadoSeNa tejaHpRthivyoragrahaNam / adRSTa vazAccAmbuna eva grahaNam / ayathArthajJAnavAdibhirapi kacideva bhramasya svIkRtatvena tanniyAmakatvamadRSTasyAGgIkartavyameva / vidyamAnatvAditi / tathA ca pUrvadizaH pazcimadikatvena jJAnaM yathArthameva / pUrvasyAM dizi pazcimAdigaMzasya vastutaH sattvAt / vastuto diza ekatvAt / digbhedasyaupAdhikatvAt / yo grAmastatpazcimadiksthaiH pUrvadikstha iti vyavahiyate sa eva tatpUrvadiksthaiH pazcimadikstha iti vyavahriyate / dravyAntarAnaGgIkArAditi / etacca caturthe'vatAra AkAzanirUpaNe vakSyate / alAteti / alAtamulmukam / tadyadA cakravadbhrAmyate tadA vastutastatpratikSaNamaikaikadiksaMyuktamapi sarvadiksaMyuktamiva vartulAkAraM dRzyate / tatrAntarAlAgrahaNAdvartulAkArapratItirbhavati / vAstavikacakre'pi vartulAkArapratItAvantarAlAgrahaNameva mUlam / iyAMstu vizeSaH-vAstavikacakre'ntarAlAbhAvAdeva tadagrahaNam / atra tvantarAlasatve'pi zaighyAttadagrahaNamiti / gRhantIti / nanu svamukhasyaiva grahaNe svamukhasya svAbhimukhatvAbhAvena tasya svAbhimukhatvena kathaM pratItirityata Aha-tatrApIti / antarAlAgrahaNAt / darpaNamukhayoryadantarAlaM tadA haNAt / aGgulyavaSTambhaH / aGgulyA netranirodhaH / timiraH / netrarogaH tejogatIti / tejogatirava candragrahaNasAmagrI / sA ca dvidhA / ekA svAbhAvikI 15. 'do zaimyAda / 2 gha. 'yo ny| 3 ka. kha. ga. di ciraM / For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAmanyonyanirapekSa candradvayagrahaNe heturbhavati / sAmagrIdvayaM pAramArthikaM tena candradvayajJAnaM bhavati / * ataH sarva jJAnaM satyaM savizeSaviSayaM ca / nirvizeSavastuno'grahaNAt / evaM bhUtaM pratyakSa bhedaviziSTameva prathamato gRhNAti / bheda iti vyavahAre tu pratiyogyapekSA na tu svarUpe / tenAnavasthAnyonyAzrayadoSo'pi nAsti / uparyuparyapekSA'navasthA / parasparApekSA'nyonyAzrayaH / nanu dazamastvamasItyetadapi pratyakSa kiM na syAditi cenna / tvamityetasya pratyakSatve'pi dazamo'hamitya sya vAkyajanyatvAt / yadi dazamo'hamityasya pratyakSaviSayatvaM tarhi dharmavAMstvamasI. RjuH / dvitIyA tvaGgulInirodhAdimUlikA vakrabhUnA / tatraikA sAmagrI svadezaviziSTaM candraM gRhNAti / dvitIyA tu kiMcidvakragatizcandrasamIpadezagrahaNapUrvakaM candraM svadezavi. yuktaM gRhNAti / na ca candrasamIpadeze candrAbhAvAtkathaM tatra candragrahaNamiti vAcyam / candrAdhikaraNadezatatsamIpadezayorantarAlAgrahaNena dvitIya sAmagyA candramya svAdhikara. NadezasthatvenAgrahaNAcca tathA pratItaH / tatazca grahaNabhedana grAhyAkArabhedAdekatvagrahaNAbhAvAca dvau candrAviti bhavati pratItiriti bodhyam / . agrahaNAditi / vizeSarahitasya vastuno rUpAdyabhAvAnna tatra pratyakSaM kramate nirvikalpakapratyakSamapi guNasaMsthAnAdiviziSTaviSayakamevaMti prAguktameva / bhedaviziSTameveti / saMsthAnarUpajAtereva bhedasvarUpatvena tAdRzabhedaviziSTameva gRhNAtItyarthaH / yadi bhedo nAma jAtyapekSayA kazcidanyo'nyonyAmAvarUpaH syAttarhi tatsvarUpe pratiyogyapekSA syAGkaTaH paTAdbhinna iti / tatra ca ghaTaniSTho bhedo ghaTasvarUpa eva vA ghaTAdbhinno vA / Aye ghaTasvarUpe gRhIte svarUpavyavahAravatsarvasmAdbhedavyavahAraprasaktaH / svarUpamAtra. bhedavAdino bhedasya pratiyogyapekSAyAH kalpayitumazakyatvAt / hastaH kara itivaddhaTo minna iti paryAyatvaM ca syAt / antye ghaTaniSThe prathame bhede ghaTapratiyogiko dvitIyo bhedaH kalpyaH / tasmiMzca dvitIye bhede prathamabhedapratiyogikastRtIyo bhedaH kalpya ityanavasthA syAt / kiMca jAtyAdidharmaviziSTavastugrahaNe sati bhedagrahaNaM bhedagrahaNe sati jAtyAdidharmaviziSTavastugrahaNam / agRhIte hi ghaTasya paTA de'yaM ghaTanAtIya iti jJAtumazakyatvAdityanyonyAzrayaH syAt / ato jAtireva bheda ityaGgIkAryamiti bhedaviziSTasyaiva pratyakSamiti siddham / nanu yadi jAtireva bhedastahi tasya pratiyogya. pekSA na syAditi cediSTamevaitat / kathaM tarhi sA loke dRzyata ityata Ahabheda iti vyavahAra iti| dhrmvaaniti| naca dharmasyAtIndriyatvAnna pratyakSamiti vaacym| 1 gha. 'na dvicandrajJA / 2 ga. ' vijJA / 3 ga. degkSa prathamato bhedameva gR / / ka. degSo nA / For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| tyetasyApi pratyakSatvaM syAda / aGgIkAre'tiprasaGgAt / ata eva tattvamasItivAkyasya nAparokSajJAnajanakatvam / etena pratyakSapramAkaraNaM pramANam / pramo cA''tmacaitanyameva / caitanyaM ca trividhama-antaHkaraNAvacchinnaM caitanyam / antaHkaraNavRttyavacchinnaM caitanyam / viSayAvacchinnaM caitanyaM ceti / yadA trayANAmaikyaM tadA sAkSAtkAraH / so'pi nirvizeSaviSaya evAbhedameva gRhNAtItyAdikudRSTikalpanA nirstaa| tathA'pyayaM parvataH parabhAge vahnimAnityupadezajanyajJAnasya vahnayaMze pratyakSatva. prasaGgAt / naca vahnimattvena parvatasya pratyakSaviSayatvamasiddhamiti vAcyam / atrApi daza. matvaviziSTAkAreNa pratyakSaviSayatvAsiddheH / etena tattvamasIti vAkyaM svArthapratyakSajJAnajanakaM svataH pratyakSArthaviSayatvAddazamastvamasItyAdivAkyavadityanumAnaM nira. stm| tadevA''ha-ata eveti / pratyakSaprameti / mAyAvAdinAM matametat / Atmacaitanyameveti / atra pramANaM yatsAkSAdaparokSAdrama ' (bR. 3 / 4 / 1) iti zrutiH / aparokSAdityasyAparokSa. mityarthaH / brahmaNaH pramANavyApAradvArakaM pratyakSatvaM vyAvartayituM zrutau sAkSAditi vizeSaNam / antaHkaraNAvacchinnamiti / idaM pramAtRcaitanyamiti vyavahriyate / antaHkaraNavRttyavAcchinnamiti / idaM pramANacaitanyamiti vyavahriyate / viSayAvacchi. nAmiti / idaM viSayacaitanyamiti vyavahriyate / trayANAmaikyamiti / yathA taDAgodakaM chidrAnnirgatya kulyAtmanA kedArAnpravizya tadvadeva catuSkoNAdyAkAraM bhavati tathA tainasamantaHkaraNamapi cakSurAdidvArA ghaTAdiviSayadezaM gatvA ghaTAdiviSayAdyAkAreNa pariNa. mate / sa eva pariNAmo vRttirityucyate / tatra ca ghaTAdestadAkAravRttezca bahirekatra deze samavadhAnAttadubhayAvacchinnaM caitanyamekameva / vibhAnakayorapyantaHkaraNavRttighaTaviSayayorekadezasthatvena bhedAjanakatvAt / ata eva maThAntarvartighaTAvacchinnAkAzo na maThAvacchinnAkAzAdbhidyate / tathA cAyaM ghaTa ityAdipratyakSasthale ghaTAkAravRtterghaTasaMyogitayA ghaTAvacchinnacaitanyAvRttyavacchinna caitanyasyAbhinnatayA ghaTajJAnasya pratyakSatvamiti vedAnta. paribhASAyAmuktam / nirvizeSaviSaya iti / ghaTo'stItyatrAstitvaM tadbhedazca vyavahiyate / tatra dvayorapi vyavahArayoH pratyakSamUlatvaM na saMbhavati / astitvavyavahAraprayoja 1 ka. mAtcaM caa"| For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www.kobatirth.org yatIndramatadIpikA nirvikalpakaM tu nAmajAtyAdiyojanAhInaM vastumAtrAvagAhi kiMcididami. tyAdi naiyAyikamatamapi nirastam / nanu ' kANAdaM pANinIyaM ca sarvazAstropakArakam // ityuktatvAtkathaM gautamamatanirAsa iti ceducyate - nAsmAbhiH kAspena tanmatanirAsaH kriyate / yAvadiha yuktiyuktaM tAvatsvIkriyate / parakalpitataTAkopajIvanavat / ne ca taTAkasthaH paGko'pi svIkriyate / ataH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaghaTasvarUpa pratyakSAnantaraM ghaTetarasmRtau satyAM tAdRzetarapratiyogikabheda pratyakSa saMbhavena tayo bhinnakAlajJAnaphalatvAt / pratyakSajJAnasyaikakSaNavartitvAt / tatra pratyakSasya prAthamika svarUpaviSayakatvamavazyAzrayaNIyamiti na bhedaH pratyakSeNa gRhyate / kiMtu nirvizeSasa nmAtrameveti tadAzayaH / 4 nirastamiti / nirvikalpakamapi savizeSaviSayameva / tasya savikalpa ke svasmi nanubhUtapadArthaviziSTa pratisaMdhAna hetutvAt / nirvikalpakaM na sarvavizeSarahitasya grahaNam / tathAbhUtasya kadAcidapi grahaNAyogAt / anupapattezca / kenacidvizeSeNedamitthamiti hi sarvA prtiitirupjaayte| kiMtu guNasaMsthAnAdiviziSTaprathamapiNDagrahaNameva nirvikalpakam / tathaiva prAguktam | paramANukAraNatveti / idamapre caturbhe'vatAre vakSyate / vadapauruSe. yatveti / nanu vedavAkyaM sakartRkaM vAkyatvAdasmadAdivAkyavadityanumAnena tasya pauruSeyatvaM sidhyatIti cenna / anugrAhakatakabhAvenAsya hetoraprayojakatvAt / vAcA virUpa nityayeti zrutivirodhena kAlAtyayApadiSTatvAcca / kartRsmaraNAbhAvAcca tasyApaiauruSeyatvam / na ca jIrNakUpArAmAdiSu vyabhicAra iti vAcyam / upadezapAramparyeNa smartavyatve satyasmaraNasya kartrabhAvaniyatatvAt / vedasyAkartRkatvamiti paramarpipravAdAcca / nanu sarvavedakateri bhagavati vidyamAne'pi manvAdayastadanuvidhAyinaJca vedavaktAramapalapantIti vAcyam / teSAM tadapalApe prayojanAbhAvAt / na hi satyaniSThAstAdRzA mahAtmAno bhagavantamapyapalapantIti saMbhavati / na ca nityasya vedasya sphyakapAlAdibhiranityaiH kathaM yoga iti vAcyam / sphpakapAlapuroDAzAdInAmapi sAjAtyenAnAditvAt / na caivaM pratimanvantaraM caiSA zrutiranyA vidhIyate ' ityuktirasaMgateti vAcyam / anAdisiddhAnAM vedAMzAnAmanantatvAtkAmazcinmanvantare kazcidvedAMzaH pravartata iti tadabhiprAyAt / RcaH sAmAni 1 ghanyenAsya matasya ni / 2 gha. 'na khalu ta / For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| paramANukAraNatvavedapauruSeyatvezvarAnumAnikatvajIvavibhutvAni, sAmAnyasamA vApavizeSANAM padArthatvena svIkAraH, upamAnAdeH pRthakpramANatvakarapana, saMkhyAparimANapRthaktvaparatvAparatvagurutvadravatvAdInAM pRthagguNatvakalpanaM, di. zo'pi dravyatvakalpanamityAdisUtrakArAdiviruddhamakriyA nAsmAbhiH strI kri. yata iti na virodhH| iti zrIvAdhUlakulatilakazrImanmahAcAryasya prathapadAsena zrInivAsadA. . sena viracitAyAM yatIndramatadIpikAyAM pratyakSanirUpaNaM nAma prathamo'vatAraH // 1 // najira iti zrutistu prAdurbhAvamAtraparA / IzvarAnumAnikatyeti / nanu sityakurAdi sakartRkaM kAryatvAddhaTavadityanumAnAttatsiddhiriti cenna / tathA sati sapakSe yAdRksAdhyamava. gataM tAdRgeva pakSe syAt / nahi parvate'numIyamAno vahnirupNatvamapahAya sidhyet / tathA ca sa kartA kartRvyApakakAryakaraNakarmAdimAnasyAt / sa cAniSTaH / adhikaM tattvamuktA. kalApe ( 3 / 18 ) draSTavyam / nanvevamIzvarAnumAnadUSaNe vidyAcAro gurudrohI vedezvaravidUSakaH / ta ete bahupApmAnaH sadyo daNDyA iti zrutiH / / iti zAstravirodhaH syAditi cenna / anumAnadUSaNe'pyAgamAttasiddheH / anyathA'. smadAdipratyakSavedyatvaniSedhena tavApi taddUSakatvaprasaGgaH / AgabhenAnumAnena dhyAnAbhyAsarasena ca / tridhA prakalpayanprajJA labhate yogamuttamam / / ityAptoktAvanumAnapadaM mananaparamiti bodhyam / jIvavibhutveti / idamane jIva. nirUpaNe vakSyate / sAmAnyeti / idamapi prameyanirUpaNArambhe vakSyate / upamAnAderiti / idamanumAnanirUpaNe vakSyate / saMkhyati / idaM guNanirUpaNe vakSyate / dizo'pIti / idamAkAzanirUpaNe vakSyate // iti zrIyatIndramatadIpikAprakAze prathamo'vatAraH // 1 // For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatInamatadIpikAatha dvitIyo'stAra ayAnumAnaM nirUpyate / vyApyasya vyApyatvAnusaMdhAnAdhyApakAvizeSaNamiti snumitiH / tatkaraNamanumAnam / vyApyasya dhUmasyAmivyApyatvAnusaMdhAnAyA pakavizeSapramitirvahimamitiH / anadhikadezakAlaniyataM vyApyam / anyUnade: zakAlatti vyApakam / tadidamavinAbhUtaM vyApyam / tatmatisaMbandhi vyApakamiti / tena nirupAdhikatayA niyatasaMbandho vyAptirityucyate / seyaM yatra dhUmastatra vadviriti vyApti yo darzanAvRhyate / vyAptidividhA / anvayavyatirekabhedAt / sAdhanavidhau sAdhyavidhirUpeNa pravRttA vyAptiranvayavyAptiH / yathA yo yo dhUpavAnsa so'gnimAniti / sAdhyaniSedhe sAdhananiSedharUpeNa pravRttA vyAptirvyatirekavyAptiH / yathA yo'nagniH sa nidhUma iti / seyamubhayavidhA vyAptirupAdhisaMbhave duSyati / sAdhyavyApakatve sati sAdhanAvyApaka upAdhiH / yathA vahninA dhUme sAdhyamAna ArTendhanasaMvandha upaadhiH| maitrItanayatvena zyApatve sAdhyamAne zAkapAkajatvamupAdhiH / sa . atha dvitIyo'vatAraH / sAdhanavidhAviti / hetusadbhAve sAdhyasadbhAvo'nvayaH / sAdhyAbhAve sAdhanA. mAvo vyatirekaH / na punaH sAdhanAbhAve sAdhyAbhAvaH / 'vyApyavyApakabhAvo hi bhaavyoryaadRgissyte| tayorabhAvayostasmAdviparItaH pratIyate ' ityukteH / yathA vahineti / atra yatrayatra dhUmastatratatrA''ndhanasaMyomo vartata iti tasya sAdhyavyApakatvam / yatrayatra vahnistatratatrA''ndhanasaMyogonAsti , ayogolake vyabhicArAditi tasya sAdhanAvyApakatvam / evamagre'pi / svavyApakatvenAbhimatasya yo vyAekaH sa yadi svavyApako na bhavati tarhi svavyApakatvenAbhimate svavyApakatvaM nAstyeva / parvato dhUmavAnityanumAne vahivyApakatvenAbhimatasya dhUmasya vyApako ya ArdaindhanasaMyogaH sa vahnivyApako na bhavatItyupAdhilakSaNAdavagate vahivyApakatvaM dhUmasya nAstIti nizcayo bhavati / etadevopAdherdUSakatAbIjam / taduktam-nirupAdhikasaMbandhasya vyAptisvarUpatvAttadabhAvena vyAptimavasAdayannRpAdhiISaNamiti / upAdhivyabhicAreNa hetau sAdhyavyabhicArAnumAnamapi bhavati / yathA vahnirdhUmavyabhicArI, dhUmavyApakAi~ndhanasaMyogavya , ka, kha. degyamaM vyA / 2 gha. lavati vyA' / For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashsNhitaa| ghopAdhidvividhaH nizcitaH zaGkitazceti / nizcito yathA-vipratipamA sevA duHkhahetuH, sevAtvAdrAjasevAvaditi / atra pApArabdhatvamupAMdhiH / ayaM cezvarasevAyo nAstIti nizcayAdayaM nizcitopAdhiH / zaGkito yathA-vipratipano mIca etaccharI rAvasAne muktimAniSpannasamAdhitvAcchukAdivaditi / atra karmAtyantaparikSaya upAdhiH / sa ca niSpannasamAdhau vipratipanne jIve'sti nA. stIti saMdigdhatvAcchaGkitopAdhiH / ato nirupAdhikasaMvandhavayApyAmitti siMdam / ___ vyApyaM sAdhanaM liGgamityanarthAntaram / tasya dve rUpe anumityabhUtedhyAptiH pakSadharmatA ceti / paJca rUpANyapi santi / tAni ca pakSasattvaM sapakSasattvaM vipakSAyAvRttiravAdhitaviSayatvamasatpatipakSatvaM ceti / sisAdhayiSitadharmaviziSTo dharmA pakSaH / yathA'gnimattvAdisAdhane parvatAdiH / sisAdhayiSitasajAtIyadharmavAnsapakSaH / yathA mahAnasAdiH / sAdhyatatsajAtIyazUnyo vipakSa yA mahAhadaH / pravalena pramANena pakSe nizcitasAdhyAbhAvavatvaM bAdhitaviSayasvam / yathA mahAdo'nimAnityAdi / tadabhAvastvabAdhitaviSayatvam / samavalatayA pratIyamAnapramANoparodhAbhAvo'satpratipakSatvam / evaMbhUtaM vyApyaM dvividham --anvayavyatirekikevalAnvayibhedAt / pUrvoktapaJcarUpopapannaM vyApyamanvayavyatireki / yathA parvato'nimAndhUmavattvAt / yo yo dhUmavAnsa so'gnimAnyathA mahAnasam / yo'namiH sa nighUmo yathA mehAda iti / tAdRzameva vipakSarahita vyApyaM kevalAnvayi / yathA brI zabdavAcyaM vastutvAddhaTavat / vipakSAbhAvAtkevalAnvayI catUrUpopapatraH / kevalanyatirekiNi sAdhyApasiddhestavyatirekavyAptihA / aMta: kevalavyabhicAritvAt / vyApakavyabhicAriNo vyApyavyabhicArAvazyakatvAditi / parvatAdiriti / tathAca tAdRzaparvatAdirUpapakSavRttitvaM dhUmAderastIti prthmruupsNgtiH| sisAdhayiSitasajAtIyeti / sisAdhayiSito dharmaH parvatAdivRttirvatistatsa. jAtIyo mahAnasAdivRttirvahistAdRzavahirUpadharmavAnityarthaH / mahAnasAdiriti / tathAca tAdRzamahAnasAdirUpasapakSavRttitvaM dhUmAderastIti dvitIyarUpasaMgatiH / mahAhada iti / tathAca tAdRzamahAnarUpavipakSAvRttitvaM dhUmasyAstIti tRtiiyruupsNgtiH| caturtha darzayatipabaleneti / paJcamaM darzayati-samabalatayeti / sAdhyApasiddheriti / yathA pRthivI gandhavatI pRthivItvAdityatra gandho na prasiddhaH, pakSa evaM prasiddhazcetsiddhasAdhanam / sapakSe cetkevalavyatirekitvahAMniH / vipakSe cedyA 1 gha. yaM tvIzva / 2 kha. 'vAtsaMdigdhopA / 3 gha. tajjAtI / 4 gha. 'nasaH / yo / For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patIndramatadIpikAtirekinirAsa: / kevalAnvayinyanvayavyatirekiNi cAtyantAsIndriyArthagocaratA nirstaa| tadetadanumAnaM svArtha parArtha ceti dvidhA vibhajya kecidAhuH / sarveSAmanumA nAnAM svapratisaMdhAnAdivalena pravRttatayA svavyavahAramAtrahetutvamiti svArthAnumAnamevetyapare / tadanumAnabodhakavAkyaM pratijJAhetUdAharaNopanaya. nigamanarUpaM pazcAvayavasaMyuktam / tatra pakSavacanaM pratijJA / yathA parvato'mimAniti / liGgasya vacanaM hetuH / yathA dhUmavattvAditi / vyAptinirdezapUrvaka dRSTAntavacanamudAharaNam / tadvidhA / anvayivyatirekibhedAt / yathA yo yo dhUmavAnsa so'mimAnyathA mahAnasamityanbayodAharaNam / yo'namiH sa nirdhUmo yathA mahAhada iti vyatirekodAharaNam / dRSTAntanidarzanena vyApta. tayA pakSe hetUpasaMhAravAkyamupanayaH / so'pi vividhaH / anvayanyatirekame. dAt / tathA dhUpavAnityanvayopanayaH / ayaM ca na tathA nirdhUma iti vyatirekopanayaH / hetupUrvakaM pakSe sAdhyopasaMhAravAkyaM nigamanam / idamapi vividha tathaiva / yathA / tasmAdagnimAnityanvayena nigamanam / tasmAdayaM nira. mirna bhavatIti vyatirekeNa / evaM paJcAvayavavAdino naiyaayikaaH| ghAtaH / aprasiddhe ca sAdhye tadabhAvavyAptihA / pratiyogipramiti vinA'mAvapramiterayogAt / nanvastvevaM bhAvaptAdhyakasthale / pRthivItarebhyo bhidyate gandhavattvAdityAdya. mAvasAdhyakasthale tvamAvAmAvasya bhAvarUpatvena tasya ca mAvasya pratiyogipramiti vinA'pi siddhatvAttadvayAptiH sugrahaiveti ceddhAnto'si / vyatirekasya mAvAtmatve'pi vyatirekavyAptikathanAvasthAyAM sAdhyAmAvarUpatayA kathanamavazyaMbhAvi / yaditarebhyo na midyate tadgandhavanna bhavatIti hi vyatirekavyAptikathanam / anyathA sAdhyapratibhaTatvAbhAve vyatirekanyavahArAnupapatteH / namu zabdaH pRthivyAghaSTadravyAtiriktadravyAzritaH, zAndatvAdityatra sAdhyasya dravyAzritatvarUpasAmAnyarUpeNa prasiddhirastyeva / zabdaH kacidAzrito guNatvAdityanumAnena tasiddheriti cenna / sAmAnyarUpeNa prasiddhisatve'pi sAdhyatAvacchedakarUpeNa prasiddhyamAvAt / dhUmapahisaMbandhapratipattau padArthatvena tayoH prabIterasa tratvAt / : naiyAyikA iti / ayaM hi teSAmAzayaH / pratijJAvAkyamantareNa na hetuvAkyapra. yogaH kartavyaH / anyathA hetutvApratIteH / nApi hetuprayogamantareNodAharaNaprasara / udAharaNavAkyasya hetusAdhyayoAptipradarzanAtmakatvAt / udAharaNamantareNa ca nopa 15. sa itya / 2 ka. sa. 't / yathA / For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| . pratimAhetUdAharaNarUpayavayavavAdino mImAMsakAH / udAharaNopanaya. rUpAvayavadvayavAdinaH saugatAH / asmAkaM tvaniyamaH / kacitpazcAvayavaH / kacittyavayavaH / kaciyavayavaH / udAharaNopanayAbhyAmeva vyAptipakSadharmayoH siddhatvAt / tAvataivAnumityupapattezca / mRdumadhyamakaThoradhiyAM vistarasaMgrahAbhyAM vyavahAra upapadyata ityaniyama eva / evaM paJcAvayavasaMyuktaH saddhetureva valayanumApakaH / sa turityuktatvAdramasadRzadhUlIpaTalAna vddynumitiH|| anye hetubadbhAsamAnA hetvaabhaasaaH| te cAsiddhaviruddhAnakAntikapakaraNasa. makAlAtyayApIdaSTebhedana paJcamakArAH / tatrAsiddhastrividhaH-svarUpAsiddha AzrayAsiddho vyApyatvAsiddhazceti / svarUpAsiddho yathA-anityo jIvazAbhuSatvAddhaTavAditi / AzrayAsiddhastu vyomAravindaM surabhi, aravi. ndatvAtsarojAravindavaditi / vyomaarvindmaashryH| sa caasiddhH| vyApyatvA. siddho dvividhaH-eko vyAptigrAhakapramANAbhAvAdaparastUpAghisadbhAvAt / Ayo yathAyatsattakSaNikamiti / kssnniktvsvyoaaptigraahkmmaannaasiddheH| dvitIyo yathA-agnISomIyA hiMsA adharmasAdhikA, hiMsAtvAt RtubAhyahiMsAcaditi / bhatra nissedhytvmupaadhiH| ato hiMsAtvahetuH sopAdhikaH / sAdhyaviparItavyApto hetuviruddhaH / tadyathA-nityA prakRtiH kRtakatvAtkAlavat / nayaH / udAharaNena gRhItavyAptikasya hetostenaivA''kAreNa pakSadharmatApradarzanArtha. tvAdupanayasya / pakSadharmatAmAtraM hetuvAkyArthI vyAptasya pakSadharmatvamupanayavAkyArtha iti hetUpanayayorbhedaH / tato nigamanam / taccA''vazyakameva / tasya vipakSe bAdhakapramANAmAvadyotanArthamagnimAneveti sAvadhAraNasAdhyanirdezatvAt / tatazca pazcAvayavayuktaM vAkyameva paripUrNopadeza iti / dhyavayava iti / yadyapyayaM pakSaH sAdhyavyavasthApanAmAvAdanAdaraNIya eva tathA'pi buddhimataH sAdhyavyavasthApanasya sulabhatvAdatrokta iti bodhyam / hetvAbhAsA iti / vyAptiH pakSadharmatA ceti dvayamanumAnAGgam / tatra vyAptyabhAvena vyApyatvAsiddhaviruddhAnakAntikA hetvAbhAptAH / sAdhAraNAnaikAntike hetorvipakSagAmitvena vyAptivirahaH / asAdhAraNAnakAntike tu sapakSe vidyamAne'pi hetoH pakSamAtra. vRttitvena vyAptipradarzanAmAvAdyAptivirahaH / pakSadharmatAyA abhAvena svarUpAsiddhAzrayAsiddhau hetvAbhAsau / prakaraNasame tu pakSe sAdhyanizcayAvasAdanena vyAptimA iti ka. nayanAbhyA / 2 gha. 'nye tu hai| 3. nissidsy| For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndrapatadIpikAkutrakatvaM hetuH sAdhyAbhAvavyAta savyabhicArojnaikAntika: / sa ca dvividhA sAdhAraNo'sAdhAraNathaiti / pakSasapakSavipakSaTattiA sAdhAraNaH / yathA zabdo nityaH prapeyatvAtkAlavat / asAdhAraNastu vipakSasapakSavyAvRttaH / pathA bhraminityA gaMdhavatvAditi / prakaraNasamastu sAdhyaviparItasAdhakahetvantaravAn / pathevaro'nityaH / nityadharmarahitatvAt / Izvaro nityo'nityadharmarahitvA. diti / ayameva satpatipakSaH / kAlAtyayApadiSTo yathA-pasya hetoH sAdhyAbhAvApakSaH sa kAlAtyayApadiSTaH / yathA'niranuSNaH, padArthatvAjalavat / ayaM ca prtykssennossnntvaavdhaarnnaabaadhitH| - ekmanumAne nirUpite upamAnAderanumAnAdAvantarbhAvaH / yathA'tidezavAkyArthasmaraNasahakRtagosAdRzyaviziSTapiNDajJAnamupamAnam / gavayamajAnapi yathA kecit / svArasikasaMdehApavAdinA'pi viparItanizcayaprasaGgena bAdhatulyatvamApAdya pakSadhamatAbhaGga itynye| vyAptipakSadharmatvayordvayorapi vimrdnenobhydossaapaadnmitiitre| kAlAtyayApadiSTe tu sAdhyazUnye sAdhanavRttyA vyAptibhaGga iti kecit / siddhasAdhanavatsAdhya. saMdehAbhAvAtpakSadharmatvabhaGga ityapare / prakaraNasamastviti / ayaM ca saMdigdhaH / sAdhyaviparItaptAdhakahetvantaradarzanenAyaM hetuH svasAdhyaM sAdhayitumISTe na veti saMdehodayAt / ata evAyaM prakaraNasama ityucyate / prakaraNena pakSaNa smstutyH| pakSo hi sAdhya. vAnna veti saMdihyata iti tadartha prayukto heturapyatra svasAdhyaM sAdhayitumISTe na pati saMdihyata evetyubhayoH samatvaM bodhyam / nanu saMdehasyAnumAnAGgatvAttadutthApakasyAsya kathaM hetvAbhAsatvamiti ced bhrAnto'si / dvividhA khalu saMdehapravRttiH / ekA khArasiko sarvAnumAnasAdhAraNI / dvitIyA punaH pratikUlAnumAnadarzanajanitA / tatra prathamaivAnumAnAGgam / na tu dvitIyA / zaGkApanoMdanapravRttapUrvAnumAnaparipandhirUpeNAnumAnAntareNa pravartitatvAttasyA iti bodhyam / kAlAtyayApadiSTa iti / kAlasya sAdhanakAlasyAsyaye'mAve'padiSTaH prayukto hetaH kAlAtyayApadiSTaH / akAlaprayukta iti yAvat / ayameva bAdhitasAdhyaka ityucyate / atidezavAkyeti / atidezavAkyaM ca triprakAram / tatra prathama gosadRzo gavaya iti sAdhopamAne / tatsmaraNasahakRtaM yadgosAdRzyaviziSTapiNDajJAnaM tadevopamitikara Nam / dvitIyaM ca gavAdivavizapho ma bhavatyazva iti vaidhyopmaane / tatra ca govi. sarazapiNDajJAnamupamitikaraNam / tRtIyaM ca dIrghagrovaH pralamboSThaH kaThorakaNTakAzI pazuH kramelaka ityasAdhAraNadharmopAdAne / tatra ca tAdRzAsAdhAraNadharmaviziSTapiNDajJA 1 gha. 'ptaH / sAdhyAbhAvavyApto hetuviruddhaH / sa / For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzasahitA maustathA gakya iti kutazcidAraNyakavAkyaM zrutvA vanaM gato pApA smarampadA gosAdRzyaviziSTapiNDaM pazyati tadA tadrAkyAsmiraNasahAtagosAyanita ziSTapiNDajJAnaM jAyate tdupmaanmityucyte| smaraNarUpatvAttasya prtyksstrbhaav| vyAptigrahaNApekSatvAdanumAne'ntarbhAvaH / vAkyajanyatvAccharade caantrbhaav| arthApattirnAma divA'bhuJjAnasya puruSasya pInatvadarzanAdrAtrI bhojanaM kalpyate / etasyAnumAne'ntarbhAvaH / tarko nAma vyApyAGgIkAreNa vyApakapasaJjanam / tadyathA parvato'gnimAndhUmavavAdityanumAne dhUmo'stu vahnirmA'stvityukte yadi vahnirna syAttArha dhUpo'pi na syAdityetasya pramANAnugrAhakatvam / namupamitikaraNam / zabde cAntarbhAva iti / yathA'yaM gauriti vyaktivizeSe goza. bdavyutpAdane'pi vaktrabhiprAyamAlocya nyAyAnusAreNa sArvatrikI gozabdavyutpatti pratipadyante bAlAH / na hi buddhimanto yAvaduktameva gRhNanti / tathA'tidezavAkye'pi buddhimantaH zrotAro nyAyAnusAreNa goptAdRzyAdicihnonnIte gavayatvAdau vyutpadyante / nanvatidezavAkyazravaNakAle gavayatvAderapratyakSatvAtkathaM zAbdajJAnamiti cenna / arthapra. tyakSasya zAbdajJAne'tantratvAt / anyathA testailakSaNairindropendrAdizabdAnAM vyutpattina syAt / tadabhAve vaidikavAkyArthApratipattAvanuSThAnaM na syAditi bahuvyAkulI syAt / mAyAvAdinastu nagareSu dRSTagopiNDasya puruSasya gavayendriyasaMnikarSe sati bhavati pratIka tirayaM piNDo gopsadRza iti / tadanantaraM ca bhavatyanena sadRzI madIyA gauriti nishcyH| iyamevopamitirityAhuH / tanna / anumAne'ntarbhAvAt / tathA ca prayogaH-gaurgavayasa.. dRzo gavayasthasAdRzyapratiyogitvAt / yo yadgataptAdRzyapratiyogI sa tatsadRzaH / yathA vAmahasto dakSiNahasteneti / etasyeti / tathA ca prayogaH-devadatto rAtribhojI divA'bhuJjAnatve sati pInatvAt / jIvI devadattare gRhe netyatra bahiH sattvamapyanumAnAdeva sidhyati / nIcandevadatto bahirasti vidyamAnatve sati gRhe'sattvAditi / evameva sarvatra bodhyam / - taduktam ___ 'aniyamyasya nAyukti niyantoSapAdakaH' iti / aniyamyasyAvyApyasya nAyaktirnAnupapadyamAnatA / aniyantA'vyApako nopapAdaka ityarthaH / tathAca vyAptirava nAmAntareNAnupapattirityucyata iti nApattiH pramANAntaramiti bhAvaH / pramANAnugrAhakatvamiti / yadi vahnina syAttArha dhUmo'pi na syAt / 1 ka. sa. vAkyAcchatvA / 2 gha. gosdshpi| 3 gha. 'bde vA'nta / 4 dha. to vAhamA. ndhamAditi sthale dhumo / For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 24 yatIndramatadIpikA tarkAnugRhIta pramANapUrvakatvAvadhAraNaM nizrayaH / vItarAgakathA vAdaH / pakSadvaya sAdhanavatI vijigISukathA jalpaH / svapakSasthApanahInA tu vitaNDA avivakSi sazabdArthAropeNa dUSaNaM chalam / svavyApi dUSaNaM jAtirasaduttaraM jAtiriti syAccetkAryakAraNabhAvabhaGgaH syAditi tarkaH / sa ca yatra dhUmastatra vahniriti vyAptau kathitAyAM ' dhUmo'stu nAma paraM tatra vahninA kathamavazyaM bhavitavyam ' iti yadi zaGkA samAgacchettatastAdRzazaGkApasAraNadvArA'numAnamanugRhNAtIti bodhyam / tarkazva paJcavidhaH / AtmAzrayAnyonyAzrayacakrakA navasthA ke valAniSTaprasaGgabhedAt / pratibandIti tu kevalAniSTaprasaGgasyaivAvAntarabhedaH / tarkAntaramiti kecit / dustarkastu tyAjya eva / dustarkAvalambinaH kathAyAmanadhikArAt / vItarAgakatheti / parasparaviruddha * vAdinorvyavahAraH katheti kathAsAmAnyalakSaNam / sA ca kathA trividhA - vAdajalpavitaNDAbhedAt / vAde pramANata sAdhanam / vItarAgo'dhikArI | tattvajJAnaM prayojanam / taduktam - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' tatra pramANatarkAbhyAM sAdhanAkSepasaMyutA / " vItarAgakathA vAdastatphalaM tattvanirNayaH ' iti // jayArthI jalpAdhikArI / ata eva sa na vItarAgaH / ubhayorapi vAdinoH sAdhanavattve jalpaH / anyatarasya svapakSasAdhanavattve parasya dUSaNamAtrazaraNatve vitaNDA | kecittu vItarAgavitaNDA vijigISuvitaNDeti vitaNDAdvaividhyamAhuH / tasyAyamAzayaH - svapakSasAdhanaM parapakSadUpaNaM sAdhanasamarthanaM dUSaNasamarthanaM zabdadopavarjanamiti pachAr3o vAdaH / ekasminvAde vAdiprativAdinAvadhikAriNau / vItarAgakartRkavAdadvayasamuccayena vatirAgakathArUpo vAdaH pravartate / vijigISukartRkavAdadvayasamuccayena vijigISukathArUpo jalpaH pravartate / tatra yathA jalpArdhenaikenaiva vAdena vijigISuvitaNDA tathA vAdArghe. naikenaiva vAdena vItarAgavitaNDeti / vitaNDAyAmapi vAdiprativAdivyavasthAnupAlanaM kartavyameva / sarvatraiva pramANajJaiH svapakSasAdhanAdi kartavyatvena kalpitam / chalajAtinigra 1 hasthAnAditvakartavyatvena kalpitam / tatra cchalamAha- avivakSiteti / yathA navakambaersyaM devadatta iti nUtanakambalAbhiprAyeNa prayukte vAkye tatrAvivakSito yo navasvasaMkhyAviziSTo'rthastamAropya kazviddUSayati / nAsya navakambalAH santi daridratvAt / na hyasya dvitvamapi saMbhAvyate kuto naveti / svavyApIti / yatparasya dUSaNaM dIyate. tatsvasyApyAyAtItyarthaH / asaduttaramiti / uttarasyAsattvaM svavyAghAtakatvam / yathA parvato vahnimAndhUmAnmahAnasavadityatra yadyayaM parvato dhUmavatvena mahAnasasAdhamrmyAdvihni mAsyAttarhi dravyatvavattvena hadasAdharmyAbhAvavAneva vA kiM na syAditi / atra cava bhAvasAdhane'nayaiva rItyA mahAnasasAdharmyeNa vahnimattvamapi sidhyatItyasya For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| 25 paa| parAjaya heturnigrahasthAnamityeSAmanumAnAGgatvAdanumAne'ntarbhAvaH / kacitka. cinnaiyAyikamatAnusAreNoktamiti na virodhaH / ityanupAnaM nirUpitam / / iti zrIvAdhUlakulatilakazrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrInivAsadA. sena viracitAyAM yatIndramatadIpikAyAmanupAnanirUpaNaM nAma dvitIyo'vatAraH // 2 // atha tRtiiyo'vtaarH| anumAnanirUpaNAnantaraM zabdo nirUpyate-anAptAnuktavAkyajanitatadarthaH vijJAnaM zAbdajJAnam / tatkaraNaM zabdapramANam / anAptAnukta ityuktatvAddha. dasya pauruSeyatvamatanirAsa: / karaNadoSabAdhakapatyayAbhAvavadvAkyaM vA / sargAdau bhagavAMzcaturmukhAya pUrvapUrvakramaviziSTAnvedAnsmRtvAsmRtvopadizatItyuktyA vedasya nityatvamapauruSeyatvaM ca siddhamiti karaNadoSAbhAvo bAdhakapratyayAbhAvazca / svavyApitvaM svavyAghAtakatvaM ca bodhyam / sA ca sAdharmyasamAdibhedena caturvizati prakAreti gautamasUtre (5 / 1 / 1) spaSTam / dUSaNasamarthamapyasiddhaM chalaM, siddhamapi dUSaNAsamartha jAtiriti cchalajAtyodaH / nigrahasthAnamiti / nigrahasya khalIkArasya sthAnaM jJApakamityarthaH / yathA-zabdo'nityaH pratyakSaguNatvAdityukte pareNa so'yaM gakAra ityAdipratyabhijJAbalAdvAdha udbhAvite'stu tarhi nityaH zabda iti nityatvaM svIkurvanvAdI pratijJAM jahAti / tacca nigrahasthAnaM pratijJAhAnyAdibhedena dvAviMza. tividham / tattalakSaNAni tu gautamasUtre (5 / 2 / 1) jJeyAni // iti zrIyatIndramatadIpikAprakAze dvitIyo'vatAraH // 2 // atha tRtiiyo'vtaarH| anAptati / navayaM parityajyA''ptoktavAkyajanitatadarthavijJAnamityuktau tu vedasyA''ptoktatvasiddhaye tasya pauruSeyatvaM svIkArya syAt / karaNeti / karaNadoSo bAdhakapratyayazcetyetadubhayAbhAvaviziSTamityarthaH / atrAyaM prayogaH-vedaH pramANaM , karaNadoSa. bAdhakapratyayarahitatve sati vAkyatvAtsaMpratipannavAkyavat / apauruSeyatvAtkaraNadAparA. 1 gha. ttkaar'| For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 26 yatIndramatadIpikA nanu vedavAkyAnAM mImAMsakaiH kAryaparatayaiva prAmANyasvIkArAtsiddhabrahmaparavAkyAnAM vyutpatyasaMbhavAcca kathaM prAmANyamiti cenna / siddhabrahmaparavAkyAnAmapyupAsanAnvayasvIkArAt / pitA se sukhamAsta iti lokasiddhaparavAkyasyApi bodhakatvadarzanAdvAlAnAM loke mAtRpitRprabhRtibhirambAtAta mAtulacandrAhityam / bAdhakapratyayo'pi nAsti / sa hyanumAnAdvA zrutervA smRtervA laukikAkyAdvA / nA''dyaH / tAdRzAnumAnasyaivA''gamabAdhitatvenApramANatvAt / na dvitIyaH / tathA sati vedaprAmANyaM gaLe patitameva syAt / na tRtIyaH / tasyA vedamUlakatvena tadabAghakatvAt / nApi caturthaH / tasthAlaukikaviSaye pravRttyabhAvAt / tathA ca vedaprAmANyaM siddham / na ca saMdigdhArthabodhakatvarUpaM jJAnAnutpAdakatvarUpaM vA'prAmANyaM zaGkanIyam / sUkSmadRzAM tathA'nupalabdheH / na ca vedeSvanutoktInAmaprAmANyameveti vAcyam / na hi veda evAdbhutadRSTiH / kiMtu loke'pi / yatholUkAdInAmandhakAre'pi rUpadarzanam / mAnyAlAdInAmAhAraniharikaraNayorekasthAnavartitvam / vyAlAnAM cakSuHzravastvam / pakSiSu ca keSu cidaGgArAhAravattvam / matsyakUrma vihaGgAnAmIkSaNadhyAna saMsparzaiH putra poSaNam / nAlikeradvIpavAsinAmapakkAnnenaiva dehadhAraNamityAdi / 1 kAryaparatayaiveti / vRddhayorvyavahara tore katara vRddha prayuktazabdazravaNasamanantara manitAnyataravRddhasamavetaceSTAM dRSTvA'nyathA'nupapacyunnIyamAnA zabdazaktistadupapAdakakArthaparya vasAyinyevAvasIyate / taduktam ' kArye mAnAntarApUrve samastaM vaidikaM vacaH / pramANamiti hi prAjJA manyante mAnyabuddhayaH // padAnAM tatparatvena vyutpatteravadhAraNAt / Counting Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na khalvanyapare zabde vyutpatterasti saMbhavaH ' // " iti / upAsanAnvayeti / yadyapi brahma siddharUpaM tathA'pyupAsanAyAH kAryatvena tasyAzcA''tmA vA'ra ityAdivedAntavAkyeSu pratipAditatvena teSAM prAmANyamakSatameveti mAvaH / adhikaM samAsoktI prathamasUtrazeSe'nusaMdheyam / piteti / kena citpuruSeNa hastaceSTAdinA ' pitA te sukhamAste ' iti devadattAya jJApayeti preSito yajJadattasta. jJApane pravRttaH pitA te sukhamAste ' iti zabda prayuGkte / pArzvastho'nyo vyutpitsurmU-kavaceSTA vizeSajJastajjJApane pravRttaM yajJadattamanugatastajjJApanAya prayuktamimaM zabdaM zrutvA'yaM zabdastadarthabuddhiheturiti nizcinotIti kAryArtha evaM zaktirityAgraho nirmala iti bodhyam / idaM yAdRcchika vyutpattau zabdasya siddhavastuparatvaM darzitam / atha buddhipUrvaka * vyutpattau taddarzayati- bAlAnAmiti / mAtrAdihiM purovartinaM pazuM nirdizya ' ayaM gauH ' I 1. va pramANatvasvI' / 2 gha. nArUpakAryAnva / 3 gha. 'ti laukika / For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| diSvagulyA nirdizya tadabhidhAyinaH zabdAnmayuJjAnaiH krameNa bhUyaH zikSitAnA tattadarthabuddhyutpattidarzanAdvede'pi pariniSpanne'pyarthe zabdasya bodhakatvaM saMbhapatIti nApAmANyazaDakAvakAzaH / tIbhicArAdipratipAdakavedAMzasya kathaM mAmANyamiti na pAsnIyam / tasya dRSTaphaladarzanenAdRSTasvargAdiphalasApanAdau pravRttiprayojakatvAt / yUpAdityavAkyaM svAdityavadhUpamakAzanaparam / ataH karanasya vedasya mAmANyam / " sa vedaH karmabramamatipAdakapUrvottarabhAgAbhyAM dvidhA bhinnH| ArAdhanakarmapratipAdakaM pUrvakANDam / ArAdhyapratipAdakamuttarakANDam / ubhayormImAMsayoraikazAstrayam / bhAgadvayAtmako veda RgyajuHsAmAthavarUpeNa caturdhA'vasthitaH / punaranantaprakArazca / RgAdibahuprakAravAnvedo matrArthavAdavidhirUpeNa vividhaH / anuSTheyArthaprakAzako manaH / vidhyadhInapravRttyuttambhakavAkyavizeSo'rthavAdaH / iti vAkyaM prayute / evaM bahuzaH zikSito vyutpitsu lo yadA gozabdaM zRNoti tadA sa gozabda eva svasvarUpeNa zrotustasya tAdRzapazubuddhimutpAdayati / tato'sya pazormozabdasya ca kazcana saMvadho'stIti so'vadhArayati / tatra ca janyajanakabhAvAdInAmitarasaMbandhAnAmasaMbhavAtsvAbhAviko bodhyabodhakamAva eva saMbandha iti zabdArthasaMbandhagrahaNaprakAro loke prasiddha eva / abhicArAdIti / abhicAro mAraNam / zatruvadha ityarthaH / tatpradipAdako vedazca ' zyenenAbhicaranyaneta ' ityAdiH / sa veda iti / vedasAmAnyalakSaNaM tu alaukikopAyabodhakatvam / iSTaprAptyaniSTaparihArayoralaukikamupAyaM yo grantho vedayati sa veda iti tadarthAt / pUrvottareti / pUrvamAgaH * agniALe'' iSe tvorne vA ' ityAdiH / uttaramAga upaniSadrUpaH / aika. dhArUpamiti / upapatrApi dharmasyaiva pratipAdyamAnatvAt / alaukikaM zreyaHsAdhanaM hi. dharmaH / sa ca sAdhyarUpaH kriyAdiH pUrvabhAgena pratipAdyate / siddhastu brahmarUpo dharma uttarabhAgena pratipAdyate / siddharUpe vastuni dharmazabdaprayogo mahAmArate dRzyate / yathA ye ca vedavido viprA ye cAdhyAtmavido janAH / te vadanti mahAtmAnaM kRSNaM dharma sanAtanam ' // iti / Rgyajuriti / pAdenArthena copetA vRttabaddhA mantrA RcaH / vRttagItivAnatatvena prazliSTapaThitA matrA yaSi / gItirUpA mantrAH sAmAni / etanmizrito'tharvavedaH / evaM cAturvidhye'pyatharvavedasya trivantarbhUtatvena vastutastraividhyameveti prayAzabdenApi tasya prasiddhiriti bodhyam / maveti / prayogasamavetArthasmArako mantraH / yathAagnimILe' ityAdiH / vidhyadhInapravRttIti / pravRttipadaM nivRtterapyupalakSaNam / 1 gha. 'dhAyakaza 1 . sa. plaaii| For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAhitAnuzAsanavAkyamiha vidhiH / sa ca trividha:-apUrvaparisaMkhyAniyamabhe. dAt / te punnitynaimittikkaamyaadibhedaabhuvidhaaH| shriihiinmoksstiitypuurvvidhiH| manomayatvAdyupAsanavidhiviziSTavidhiH / imAmagRbhNamityazvarazanAvidhiH parisaM. khyAvidhiH / gurvabhigamana vidhiniyamavidhiH / saMdhyopAsanAdividhinityavidhiH jAteSTyAdividhinaimittikavidhiH / jyotiSTomAdividhiH kAmyavidhiH / evaM vidhyarthavAdamantrAtmakasya vedasya cchandaH kalpa: zikSA niruktaM jyotiSa dhyAkaraNamityetAnyaGgAni / chndo'nussttutrissttuvaadi| zrautasmArtapratipAdanaparA kalpaH / zikSA varNAtmikA / niruktaM pUrvArthapratipAdakam / jyotiSamadhyayanasadarthAnuSThAnakAlanirNayAtmakam / vyAkaraNaM tu zandasvarAdisamarthanaparam / evaM sAGgasya vedasya prAmANyaM siddham / uttammakaH sAdhakaH / ayaM ca vidhiniSedhAnyatarazeSamataH / prAzastyanindAnyataraparaM vAkyamarthavAda iti yAvat / yathA-'vAyurvai kSepiSThA devatA ' (tai0 saM0 2 / 11) ityAdi, 'so'rodIt ' (tai0 saM0 1 / 1 / 1 ) ityAdi ca / Aye 'vAyavyara zvetamAlameta bhUtikAmaH' iti vihitazvetapazvAlambhanasya prazaMsA / antye 'vigmyo rajataM na deyam ' iti niSiddhasya rajatadakSiNAdAnasya nindA / prakArAntareNa punastrividhaHguNavAdo'nuvAdo bhUtArthavAdazceti / taduktam 'virodhe guNavAdaH syAdanuvAdo'vadhArite / bhUtArthavAdastaddhAnAdarthavAdavidhA mataH // iti / Adityo yUpa iti guNavAdaH / agnihimasya bheSajamityanuvAdaH / vajrahastaH puraMdara iti bhUtArthavAdaH / parakRtipurAkalpAvapyarthavAdavizeSAveva / anyakartRkasya vyAhatasya vidhervAdaH parakRtiH / aitihyasamAcarito vidhiH purAkalpaH / purAkalpe hyevmaasiidityaadiH| apUrveti / kAlatraye'pi kathamapyaprAptasya prAptiphalako vidhirapUrvavidhiH / kathamapItyasya dRSTArthatvenAdRSTArthatvena vetyarthaH / yathA brIhInprokSatIti / nAtra vrIhINAM prokSaNasya saMskArakarmaNo viniyoga vinA mAnAntareNa kathamapi prAptirasti / viziSTavidhi. rapyapUrvavidhireva / kvacidviziSTavidhau sAmAnyarUpeNa prAptAvapi vizeSarUpeNa kathamapyaprAptirekhe / parisaMkhpeti / sarvatra prAptasya kvacidvidhiritaranivRttiphalakaH parisaMkhyAvidhiH / imAmagRbhNAnniti mantro razanAgrahaNaprakAzanarUpAlliGgAdeva prApnotIti * azvAbhidhAnImAdatte' iti na tatprAptyartho vidhiH / kiM tu gardabharazanAgrahaNe'pi mantraH prApnuyAditi sannivRttyarthaH |niymvidhiriti / pakSaprAptasyAprAptAMzaparipUraNaphalako vidhiniymvidhiH| 1 ga. 'manAdivi / 2 gha. dipratipAdanarUpam / zrau / 3 gha. 'kama / 4 kha. gha. 'tu sush| - For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| 29 atha zrutyaviruddhAcAravyavahAramAyazcittAdipratipAdakAsapraNItA smRtiH pramANam / hiraNyagarbhAdInAmAptatve'pi teSAM guNatrayAvazyakatvasaMbhavAttatkartR. kayogakapilAdismRtInAM manvAdismRtyaviruddhAMza eva pramANam / tattvaviparyAsAviruddhAMzo'pramANam / vedopabRMhaNarUpetihAsapurANayorapi prAmANyaM svataH siddham / tatra bhAratarAmAyaNayoH kacidvirodhamAne'pi tattvAMze vedAntavAkyabadavirodho zeyaH / sargAdipaJcapratipAdakapurANeSvapi sArikhakarAjasatAmasa vedopabRMhaNeti / taduktam -- itihAsapurANAbhyAM vedaM samupadvhayet / vibhetyarupazrutAdvedo mAmayaM pratariSyati // ___ iti / upabRMhaNaM nAma viditasakalavedatadarthAnAM svayogamahimasAkSAtkRtavedatatvAthInAM vAkyaiH svAvagatavedavAkyArthavyaktIkaraNam / sakalazAkhAnugatasya vedavAkyA, syAspabhAgazravaNAhuravagamatvena tena vinA nizcayAyogAdRpabRMhaNaM hi kAryameveti zrImA. vyakRdbhiH pratipAditam / svataH sidamiti / mUlabhUtazrutyanumAnAdevetyarthaH / sargAdIti / taduktam 'sargazca pratisargazca vaMzo manvantarANi ca / vaMcyAnucaritaM caiva purANaM paJcalakSaNam // ' . iti / tatha trividham - sAttvikarAjasatAmasabhedAt / taduktaM padmapurANe 'vaiSNavaM nAradIyaM ca tathA bhAgavataM zubham / gAruDaM ca tathA pAnaM vArAhaM zubhadarzane // ' sAttvikAni purANAni vijJeyAni zubhAni vai // brahmANDaM brahmavaivarta mArkaNDeyaM tathaiva ca / maviSya vAmanaM brAmaM rAjasAni nibodht|| mAtsyaM kauma tathA laiGgaM zaivaM skAndaM tathaiva ca / AgneyaM ca SaDetAni tAmasAni nibodhata ' // iti / sAttvikAdivibhAge kAraNaM mAtsye pradarzitam- . 'bhagneH zivasya mAhAtmyaM tAmaseSu prakIrtyate / / rAjaseSu ca mAhAtmyamadhikaM brahmaNo viduH| saMkIrNeSu sarasvatyAH pitRRNAM ca nigadyate / / 1 kha. gha. 'tryvshytv| For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAbhedabhinneSu tattvAMze virodhAbhAvAvirudAMzo'pramANamanyatsarva pramANam / pAzu. patAcAgamA api tathaiva / bhAgamadivyatatratatrAntarasiddhAntabhedabhinnasya zrIpArAmAgamasya kacidapi vedavirodhAbhAvAtkAtsnna mAmANyam / sAttvikeSvatha karapeSu mAhAtmyamadhikaM hreH| teSveva yogasaMsiddhA gamiSyanti parAM gatim // ' iti / bhanyatsarvamiti / anye tu zrutyavirodhinAM sAttvikAnAmeva purANAnAmupA. deyatvaM na punaH zrutivirodhinAM rAjasAnAM tAmasAnAM ca purANAnAmupAdeyatvam / teSAM saMsAravardhanAya bhagavatpravartitaH pitAmahAdibhiH pravartitatvAnna sAttvikaparigrAhyatvam / yataH zrutyuktamevAnusaranti sattvottarANi purANAni / tAmasAni punarapramANAnyevetyAhuH / pAzupatAdIti / atra pa zrutivirodhabhUyastvAtsattvottarasmRtipurANAditulyatvaM nAsti / tathA ca kacitsatvottarAMzasadbhAve'pi na sArvatrikavizvAsAspadatvamiti bhAvaH / taduktaM mUtasaMhitAyAm 'tathA'pi yo'zo mArgANAM vedena na virudhyate / so'zaH pramANamityuktaH keSAM cidadhikAriNAm // ' iti / AdinA kApilasaMgrahaH / yadyapi sAMkhyasya 'sAMkhyaM yogaH pAzcarAtram ' iti vedaiH saha kathanaM tathA'pi zrutivirodhe tasya bAdhyatvameva / na hi sAdharmyamAtreNa vaidharmya ni. vAryate / apAmagninA saha dravyatvasAdharyeNa sparzakRtavaidhAbhAvaprasaGgAt / vedavirodhAbhAvAditi / 'paJcarAtrasya kRtAsya vaktA nArAyaNaH svayam / ' iti bhagavadamihitatvena kartRdoSasaMbhAvanAyA bhapyamAvAca // 'pAzcarAtraM bhAgavataM tantraM vaikhAnasAbhidham / vedabhraSTAnsamuddizya kamalApatiruktavAn / ' ityatra vedabhraSTAnityasyAsaMdigdhavedArthajJAnAmAvavata ityartho bodhyaH / ata eva 'alAme vedamatrANAM pazcarAtroditena hi / cAreNa pravartante te mAM prApsyanti mAnavAH // brAhmaNakSatriyavizAM paJcarAtraM vidhIyate / zUdrAdInAM na tacchrotrapadavImupayAsyati // ' iti varAhapurANe bhagavatoktam / nanu tatkartari bhagavati mA madvibhramaH / vipralipsA. tu syAdeva / dRSTA hi bhagavato'pi vipralipsA 15. ttvaaviru'| For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| evaM khaansaagmsyaapi| dharmazAsrANAmapi tathaiva / zANDityapArAzarabharadvAjavasiSThahArItAdayo dharmazAstrapraNetArA / zilpAyurvedagAndharvabharatAdikamapyupayuktAMze tathaiva / zirapo nAma karSaNAdigopuramAkAranirmANAdipratipAdakaH / Ayurvedo vaidyakam / gAndharvo nAma gAnAdinirUpakaH / bharatAgamo nRtyAdinirUpakA / punazcatu:SaSTikalArUpeSu zAstreSu tattvopAyapuruSArthopayuktAni pramANAni / barSAlAbhara. 'vaM hi rudra mahAbAho mohazAstrANi kAraya / ityAdI kSipAmyajatramazumAnityAdau ceti cenna / dvidhA khalu bhagavataH pravRtti:bhasuramohanArthamAzritasaMrakSaNArtha ca / paJcarAtre sattvAttarajanasaMrakSaNArthameva pravRttiH / bhata eva sattvottarAH zANDityAdaya eva tacchAstrapravaktAraH / ato naitacchAstraM vipra. lipsAmUlakam / na ca sAGgeSu vedeSu niSThAmalabhamAnaH zANDilyaH paJcarAtratatramadhItavAniti vedAcchaiSThayavacanaM paJcarAtrasya vedavirodhakhyApakamiti vAcyam / zANDisyasya paJcarAtrazAstrAmyAsaparyantaM vedavAkyAdarthapratipattirvizadA nAbhUditi tttaatpryaat| yaSA bhUmavidyopakrame tadvidyAprazaMsArthamanedaM bhagavo'dhyemItyAdinA kRtnasyApi vedasyAnAdareNa jJAnahetutvAbhAvamuktvA mUmavidyAyA eva jJAnahetutvaM svI kriyate / naitAvatA bhUmavyatiriktavidyAnindA / bhapi tu bhamavidyAprazaMsaiva / tadvadanApIti bodhyam / na ca 'vAsudevAsaMkarSaNo nAma jIvo jAyate ' iti paJcarAtroktA jIvotpattivedaviruddheti vAcyam / zarIrAdyabhiprAyeNa tapokteH / yato vA imAni bhUtAni nAyante ' ( tai. u. 2011) itivat / evamiti / vaikhAnasAgamasyApi sAkSAdbhagavaduktatvAtkAspaina prAmANya. miti bhAvaH / catuHSaSTikaleti / catuHSaSTikalAzca zavatantroktAH zrImadbhAgavataTIkAyAM ( da. pU. bha. 49 zlo. 21) zrIdharasvAmibhinirdiSTAH / tathA hi-gItam 1 vAgham 2 nRtyam 3 nATyam 4 Alekhyam 1 vizeSakacchedyam ( taNDalakusumabaliprakArAH 7 puSpAstara* Nam ( dAnavasanAGgarAgAH 9 maNibhUmikAkarma 10 zayanaracanam 11 udakavAyam 12 udakaghAtaH 13 citrayogAH 14 mAlyagrathanavikarUpAH 15 zekharApIcyo. nanam 16 nepathyayogAH 17 karNapatrabhaGgAH 18 sugandhayuktiH 19 bhUSaNayojanam 20 aindranAlam 21 kautumArayogAH 22 hastalAghavam 23 citrazAkApUpabhakSavi. kArakriyA 24 pAnakarasarAgAsavayojanam 25 sUcIkarma 26 sUtrakrIDA 27 prahe. likA 28 pratimAlA 29 darvacakayogAH 30 pustakavAcanam 31 nATakAkhyAyikA 1 ka. gha. 'dividhAyakaH ! 2 zaTakogAcAryasyaiva nAmAntarametat / For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramasadIpikANAdisUrisUktayaH kAsnyena pramANatarAH / zrImadrAmAnujAcAryaprabhRtimiH bhaNItAH zrIbhASyAdiprabandhAH pramANatamAH / puruSasvAtacyAdhInaracanAvizeSaviziSTaM pauruSeyam / etena kAvyanATakAlaMkArAdInAmapi lakSaNamuktaM syAt / evAMkAkSAyogyatAsaMnidhimallaukikavAkyAnyapi pramANAni / yathA nadyAstIre pazca phalAni santItyAdIni / .. evaM vaidikalaukikasAdhAraNaM dvividham -mukhyavRttigauNavRttibhedAda mukhyttirbhidhaavRttiH| yathA siMhazabdasya mRgendre / sA'bhidhAvRttiyoMgarUnyA. dibhedavazAgahuvidhA / mukhyArthavAdhe sati tadAsamne'rthe vRttiraupacArikI / sA dvidhA-lakSaNAgauNIbhedAt / prathamA yathA-gaMgAyAM ghoSa ityatra ghoSA* darzanam 32 kAvyasamasyApUraNam 33 paTTikAvetravANavikalpAH 34 tarkakarmANi 35 takSaNam 36 vAstuvidyA 37 rUpyaratnaparIkSA 38 dhAtuvAdaH 39 maNirAgajJAnam 40 AkarajJAnam 41 vRkSAyurvedayogAH 42 meSakukkuTalAvakayuddhavidhiH 43 zukasArikApralApanam 4 4 utsAdanam 49 kezamAnanakauzalam 46 akSaramuSTikAkatha. nam 47 mlecchitakutarkavikalpAH 48 dezabhASAjJAnam 49 puSpazakaTikAnimitta. jJAnam 50 yantramAtRkAdhAraNamAtRkA 51 saMvAcyam 52 mAnasI kAvyakriyA 11 bhamidhAnakozaH 54 chandojJAnam 55 kriyAvikalpAH 56 chalitakayogAH 17 vastragopanAni 18 dyUtavizeSaH 59 AkarSakrIDA 60 bAlakrIDanakAni 61 vainAyi. kAnAm 62 vaijayikAnAm 63 vaitAlikAnAM ca vidyAnAM jJAnam 64 iti / eva. mAkAkSeti / AkAGkSA caikapadArthajJAne tadarthAnvayayogyArthasya yajjJAnaM tdvissyecchaa| sA ca puruSaniSThA'pi viSayabhUte'rtha Aropyate / tAdRzAkAGkSArahitArthabodhakaM vAkyamapra. mANam / yathA gaurazvaH puruSo hastItyAdi / yogyatA ca parasparAnvayaprayojakadharmavattvam / tenAgninA siJcatIti vAkyamapramANam / agnau sekAnvayaprayojakadravavyatvayogyatAyA abhAvAt / prakRtAnvayabodhAnukUlapadAvyavadhAnaM saMnidhiH / tena girieNktamagnimAndevadatteneti vAkyamapramANam / tathaiva prahare prahare'sahocAritAni gAmAnayetyAdipadAni na pramA. gAnIti bodhyam / . - yogarUDhayAdIti / AdinA yogarUdisaMgrahaH / tatra zAstrakalpitAvayavArthanirUpitA zaktiyoMgaH / yathA pAcakAdau / zAstrakalpitAvayavArthabhAnAbhAve samudAyArthanirUpitazaktI rUdiH / yathA maNinUpurAdau / zAstrakalpitAzyavAnvitavizeSyabhUtArthanirUpitA zakti 1 kha. 'mukkAdayaH / 2 gha 'mAptenocAritAnyAkAkSA / For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| pikaraNasya pApAttIre lakSaNA / dvitIyA yathA-siMho devadatta ityatra deva. datte shauryaadigunnyogH| evaM vaidikalaukikarUpaM sarve vAkyajAta savizeSaviSayakaM bhedaviSayakaM ca / pArIravAcakazabdAnAM yathA zarIriNi paryavasAnam , evaM bhagavaccharIrabhUta. brahmarudrAmIndrAdicidvAcakazandAnA tathA zarIrabhUtarmabhRtikAlAkAzamANAya - cidvAcakAndAnAM zarIriNi paramAtmani zrInArAyaNe paryavasAnamupapAda: yantyAcAryAH / vedAnta jJAnAvyutpattiH pUryata ityuktam / nArAyaNasya sarvayogarUtiH / yathA paGkajAdau / yaugikarUDhirapi caturthI vRttirastItyeke / mahAyogA khyA'pi kAcidvRttirastItyanye / / savizeSeti / zabdasya hi dvidhA pravRttiH / padarUpeNa vAkyarUpeNa ca / tatra prakRtipratyayayogena padatvam / yathA pAcaka iti / atra 'pac ' iti prakRteH pacanamarthaH / Nvulpatyayasya ca kartRrUpo'rthaH / tayoH saMbandhena pAcakazabdAtpacana kartRtvaM padbudhyate sa eva vizeSa iti prathamataH padameva tAvatsavizeSavastupratipAdakaM bhavatIti tatsamudAyarUpasya tattatpadArthasaMsargarUpavAkyArthapratipAdakasya vAkyasya savizeSavastupratipAdakatvamavarjanIyameva / ata eva ca vAkyasya bhedaviSayakatvamapi siddhaM bhavati / sarvatra vizeSatayuktavastunodharmadharmiNo denaiva pratIyamAnatvAt / etena ' tattvamasi' (chAM. 1817 ) ityAdivAkyAni nirvizeSAdvitIyabrahmarUpavastupratipAdakAnIti mAyAvAyuktamapAstam / nanvevaM tattvamasItyatra tattvaMpadArthayoH sAmAnAdhikaraNyaM kathamupapadyate / tathA ' idaM sarva yadayamAtmA (bR. 2 / 4 / 5 ) ityatrApIti cettatrA''ha-zarIravAcaketi / ayaM devo'yaM manuSya ityAdau devAdizabdA na kevalajIvavAcakAH / kiMtu zarIravAcakAH / zarIrarahitAnAM jIvAnAM sAmyena teSu devatvAdiprayojakabhedakadharmAbhAvAt / tatrApi na kevalazarIravAcakAH / kiM tu teSAM zarIriNi paryavasAnam / anyathA devo manuSyaH sukhI duHkhItyAdiprayogAsaMgataH / zarIrasya sukhAdivaiziSTayAbhAvAt / sarvatra zabdArthanirNaye prayoga eva zaraNam / vede'pi 'paJcadazarAtrA devatvaM gacchanti ' ityAdiprayogA dRzyante / na hi yajJakartRNAM zarIratvaprAptiH / taduktaM . savArthasiddhau-apRthaksiddhavizeSaNatvameva vyavahAraniyame tatram / asti cApRthaksidvatvaM zarIriNA zarIrasyeti / evamiti / tathA ca jovavAcakAnAM jaDavAcakAnAM 1 kha. gha. prakRti For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org yatIndramatadIpikA 34 zabdavAcyatvaM sarvazarIrakatvamityAdikaM tUparIzvaranirUpaNe pratipAdayiSyAmaH / iti zabdo nirUpitaH // iti zrIvAdhUlakulatilaka zrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrInivAsadAsena viracitAyAM yatIndramatadIpikAryA zabdanirUpaNaM nAma tRtIyo'vatAraH // 3 // * Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha caturtho'vatAra: / pramANanirUpaNAnantaraM prameyaM nirUpyate - prakarSeNa meyaM prameyam / taca dvividham - dravyAdravyabhedAt / dravyamupAdAnam / avasthA zreyamupAdAnam / nanu dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAbhAvAH sapta padArthA iti matAntarasthaiH saptadhA parigaNanAtkathaM dravyAdravyabhedena dveSA samarthanamiti ceducyate - utkSepaNApakSepaNAkuJcanaprasAraNagamanabhedAtkarma paJcadhA'vasthitamiti kalpane gauravAJcalanAtmakaM karmetyekadhaivopapattestasyApi saMyogamAdAyavopaca zabdAnAM tattadvizeSaNaviziSTa paramAtmaparyantArthapratipAdakatvana noktazrutyakta sAmAnAdhikaraNyAnupapattiriti bodhyam // iti zrIyatIndramatadIpikAprakAze tRtIyo'vatAraH // atha caturtho'vatAraH / I dravyAdravyeti / nanu dravyasiddhAvevAdravyAsiddhiH / adravyasya dravyapratiyogitvenaM dravyAsiddhAvasiddheH / tathA dravyamapyadravyasiddhipUrvakameva / avasthAzrayatvaM dravyatvamiti hi dravyalakSaNaM vAcyam / tacca na saMbhavati / avasthAyA adravyatvenAdravyAsiddhAvada - sthAyA anirUpaNAt / tathA cAnyonyasApekSatvAdravyamadravyamiti dvayamapi na sidhya - tIti cenmaivam / kiM dravyAdravyayorupalambhAnupapattiranyonyApekSayocyate, vyavahArAnupapatirvA / na tAvadupalambhAnupapattiH / ekasminneva kSaNe vizeSaNavizeSyayo re kajJAnagrahaNayogyayorvizeSaNavizeSyabhAvenopalambhAt / nApi vyavahArAnupapattiH / vyavahAro hi vyutpatyadhInaH / vyutpattizca dravyAdravyazabdayoryugapajjAyata eva / yugapadevopalabhyamAnayorAdhArAdheyayoranayoranukramAdravyAdravyazabdau vAcakAviti / tathA ca dravyAdravyazabdayoyutpattau vyavahAre pratItau ca parasparapaurvAparyAbhAvAnna kA'pyanupapattiH / gauravAditi / tattaddigbhedena dazavidhatvasyApi prasaGgAccetyapi bodhyam / saMyo gamAdAyeti / yo hi saMyogaH karmajanyatayA'bhyupeyate sa eva tAdRzakarmahetutayA'myu. ka. kha. 'ya upA For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| pata saMsthAnameva jAtiriti saMsthAnAtirekisAmAnyAnaGgIkArAtsamavAyasya samavAyAntarAjakAre'navasthAnAttasyApi saMyuktavizeSaNatayaivopapatte vedha. rayoraNutvavibhutvAdivibhAjakadharmamantareNa 'vizeSa' iti kiMcitpadArthAGgIkAre pagataiH prayatnAdRSTAdimirjanyatAm / na tu madhya karma / gauravAt / na hi madhye kimapi vizadamupalabhyate / yena gauravapArahAraH syaat| tagA ca saMyAga evaM karma / nanu tathAtve bhUtalaghaTayoH saMyogo yAvadupalabhyate tAvadghaTazcalatIti vyavahAraH kuto na bhavatIti cenna / saMyogasaMtAnanairantaryapratItezvalatIti vyavahArahetutvAGgIkAreNAdoSAt / yathA bhramaNe satyapi pratikSaNaM na bhramatIti vyavahAraH kiM tu nirantaratayA'nusaMdhIyamAneveva kSaNeSu tathaivAtreti bodhyam / na ca karmaNA saMyajyata iti pRthagvyapadezAdbhedasiddhiriti vAcyam / tatra karmazabdasya pUrvasaMyogavizleSArthakatvAt / saMsthAnamevati / taduktaM zrIbhASye-saMsthAnAtirekiNo'nekeSvakAkArabuddhibodhyasyAdarzanAttAvataiva gotvAdinAtivyavahAropapatteratirekavAde'pi saMsthAnasya saMmatipannatvAcca saMsthAnameva jAtiH, iti / saMsthAnamavayavasaMnivezaH / kiM cAnuvRttadhIreva sarvatra jAtisadbhAve pramANamiti vadadbhiH sarvazarIreSu zarIratvanAtiH kuto na svI kriyt| pRthivItvAdinA sAMkaryAditi cedghaTa. tvamapi tathaivAstu / tasyApi pRthivItvAdinA sAMkaryAt / suvarNasya tejasatvena pRthivIsvAbhAvavati suvarNaghaTe ghaTatvasya vidyamAnatvAt / samavAyasyeti / samavAyo hi na pratyakSaH / apRthaksiddhayorvastunoH svarUpAdbhinnasya samavAyAkhyasaMbandhasyAnupalabhyamA. natvAt / nanu ghaTatvaviziSTa ityAdivyavahArAnupapattyA sa kalpyata iti cetsamavAyavizievyavahArAnapapattyA punarapi samavAyAntaraM karapyamityanavasthA syAt / athaitadanavasthAparihArArtha ghaTaghaTatvAbhyAmeSa samavAyaH svabhAvAdeva saMvadhyata ityucyata tarhi ghaTaghaTatve eva svabhAvAnmithaH saMbadhyetAm / kiM caivaM jJAnArthayorapi viSayaviSayibhAvAdika svabhAvAtirekeNa samavAyavadanyadeva saMbandhAntaraM karapyaM syAt / tathA ca saMyuktavizeSaNa. taiva samavAyo nAnyatpadArthAntaramiti bhAvaH / jIvezvarayoriti / aNutvAdayo dharmA eka vizeSA nAnyatpadArthAntaram / gauravAt / yadyapi sameSu jIveSu mithoM vimAnakadharmAH svAbhAvikA na santi tathA'pi dezakAlanAtiguNAkArAdibhedenopAdhikAH santyeva / muktAnAmapi bhUtapUrvaira muktadazAyAM vidyamAnarupalakSaNatayA'vasthitaidoH jJAtuM zakyate / yoginazcAmuM bhedaM jAnantyeva / nanu samAnajAtIyatvAdivizeSaNaviziSTA muktAtmAnaH paramANavazca parasparavyAvartakadharmavanto dravyatvAddhaTAdivadityanumAnena vizeSasiddhiriti vAcyam / pRthaktvena siddhasAdhanAt / yadi pRthaktvatvarUpaikanAtyA kroDIkRtaiH pRthakvavastUnAmitaretaravyAvartanaM na syAdityucyate tarhi vizeSeSvapi tulyam / teSAmapi vizeSatvarUpaikopAdhikoDIkRtatvAt / kiM ca kalpyamAnasya vizeSasya va kApyupayogaH / For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAgauravAdatA karmasAmAnyavizeSasamavAyAnAM pRthagdravyatvenAnIkArAma dravyamA vyamiti vividho vibhAga upapadyate / / etenAbhAva: saptamapadArtha ityapi nirastam / abhAvasya bhaavaantrruuptvaad| bhAgabhAvo nAma pUrvAvasthAparamparA / pradhvaMsAbhAvo nAmottarAvasthAparamparA / atyantAbhAvAnyonyAbhAvau tu dharmAntarasvarUpAveva / etasya pratyakSe'ntarbhAva: pUrvamuktaH / upAdAnaM dravyamityuktam / guNAzrayo dravyamiti sAmAnyalakSaNaM saMbhavati / ___ tAni ca dravyANi SaT-prakRtikAlazuddhasatvadharmabhUtajJAnajIvezvarabhedAt / tatra jaDAjaharUpayorvimaktayomadhye jaDalakSaNamucyate-amizrasavarahita jaDam / tavividham-prakRtikAlabhedAt / tatra sattvarajastamorUpaguNatrayAzrayarUpA prkRtiH| tathAhi-na tAvadIzvarasya bhedadhiyamutpAdayanti vishessaaH| taddhiyo nityatvAt / nApya. smAkam / vizeSANAmasmadRzyatvAbhAvAt / nApi yoginAm / teSAM sarvajJatvena tattadU. peNa sarvavastuprakAzo'styeveti vizeSAnupayogAt / pRthaktvena siddhazceti / ____ amAvasyati / yo dezakAlAdibhedo vastusvabhAvaniyAmakaH sa eva lAghavAdamAvavyavahArasyApi niyAmako'stu / kimatiriktAbhAvakalpanena / anupalabdhezca / naca rUpAdInAmapyAzrayavyatirekeNAnupalambhAtyAgapraptaGga iti vAcyam / teSAmananyathAsiddha. buddhisiddhatvAt / amAvasya tu bhAvavizeSerevAnyathAsiddhatvena tyAgaH samucita eva / atha bhAvasya kathamabhAvatvamiti cedbhavato'pi kathamabhAvAbhAvasya bhAvatvamiti vibhAvaya / mAgabhAva iti / atiriktaprAgabhAvavAdino'pi kvacitprAgabhAvasya bhAvarUpatvamAva. zyakameva / ghaTadhvaMsasya yaH prAgabhAvaH sa ghaTarUpo ghaTaprAgamAvarUpazceti dviprakAra iti tenaivoktatvAt / evameva pradhvaMsAbhAve'pi / ghaTaprAgabhAvasya yo dhvaMtaH sa ghaTarUpo ghaTadhvaMsa. rUpazceti / dharmAntarasvarUpI / adhikaraNasvarUpI / prakRtIti / ekasyApi kAlasyAvasthAbhedena kSaNAdibheda ityavasthAzrayatvarUpadravyalakSaNasya nAvyAptiH / avasthAzcAtropAdhisaMbandhamAtrarUpA ityanyat / jJAnasyApi saMkocavikAsarUpAvasthAzrayatvamastyeva / jIvasyApi zarIradvArA . bAlyA. avasthAzrayatvaM prasiddhameva / paramAtmano'pi sUkSmo'vyaktAdidehaH sthUlarUpeNa pari. NamatIti tadvArA'vasthAzrayatvamastyeveti na doSaH / jahAjaDeti / jaDatvaM ca parata eva bhAsamAnatvam / prakRtiriti / baddhacetanAnAM jJAnAnandayostirodhAyakatvaM viparItajJAnajanakatvaM cAsyA eva / iyamevezvarasya krIDAsAdhanabhUtA dezabhedena kAlabhedena ca sadRzAsadRzavikArotpAdikA ca / tatra sattvaM jJAnaM sukhaM tadubhayasaGga ..ca janayati / rajo rAgatRSNAsaGgAnkarmasaGgaM ca manayati / tamo . . . . 1 kha. 'sthA bhAvapa / 2 gha. yo vAdra / 3 gha. 'gaNAzrayA pra .. For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| sA nityAkSarAvidhAmAyAzabdavAcyA ca. / tasyAM bhagavatsaMkalpApIna. guNavaiSamyAtkAryonmukhAvasthA'vyaktazabdenocyate / tasmAtmahAnutpadyate / sa mahAnsAlikarAjasatAmasabhedAtridhA'vasthitaH / mahato'haMkAra utpadyate / so'pi sAtvikAhaMkAro rAjasAhakArastAmasAhaMkArazceti trividho ptH| eteSAM trayANAM vaikArikastaijaso bhUtAdiriti nAmAntarANyapi saMbhavanti / teSu vaikArika iti prasiddhAdrAjasAhaMkArasahakRtAtsAttvikAhaMkArAdekAdazendriyANi jAyante / * sAcikAhaMkAropAdAnakaM dravyamindriyamitIndriyalakSaNam / indriyaM dvividhammAnendriyaM karmendriyaM ceti / jJAnaprasaraNazaktamindriyaM jJAnendriyam / tatvoDhAmanaHzrotracakSurghANarasanAtvarabhedAt / smRtyAdikaraNamindriyaM manaH / tacca hRdayadezatti buddhyahaMkAracittAdizabdavAcyaM bandhamokSahetubhUtaM ca / zabdAdipaJcake zAbdamAtragrahaNazaktamindriyaM zrotram / tanmanuSyAdInAM karNazaSkulyavacchinnapadezatti / dvijihAnAM nayanatti / evaM rUpamAtragrahaNazaktamindriyaM cakSuH / tatsa viparItajJAnamanavadhAnamAlasyaM nidrA ca janayatIti tattatraya uktam / akSareti / nityatvaM jJAnavirodhitvaM vicitrasRSTi karatvaM ca yathAkramamakSarAdizabdavAcyatve hetuH / tasmAnmahAniti / avyaktAvasthA'vyavahitottarAvasthAvi. ziSTamahaMkArAvasthA'vyavahitapUrvAvasthAviziSTaM dravyaM mahAn / evamuttaratrApi / vidheti / guNatrayAzrayAdavyaktAtsatvAdiguNonmeSabhedena tridhA mahAnutpadyata iti bhAvaH / ahaMkAra iti / ayameva dehAtmAbhimAnAdijanakA / rAjasAhaMkArasahakatAditi / asya sahakAritvaM nAmendriyaheto. sattvAMzasya calanassamAvena jasA prerakeNa pravartanam / indriyalakSaNamiti / zarIrasaMyuktaM jJAnakaraNamatIndriyamindriyamiti paroktalakSaNaM karmendriyeSvavyAptam / mana:zrotreti / manataH karmendriyatvaM tu m| tasya jJAnadvAraiva karmahetutvAt / tAvataiva karmendriyatve cakSurAdAvapyatiprasaGgaH / mAnasaM karmeti vyavahAre tu karmazabdaH zubhAzubhasaMkalpAdirUpajJAnavAcIti bodhyam / hRdayadezavRttIti / indriyAntarANAmapi hRtpradeza evaM kandasthAnam / sthAnAntareSvapi teSAM yathAsaMbhavaM vRttiH / taduktaM bhASye-hRdayasthAnAM cendriyANAM tattannArIbhedastattatpradezavizeSapramapattitra tatra kAryakaratvamiti / Atmano'pi hRtpradezo bhUyatA vRttiH / buddhyahaMkAreti / tathA ca mANyam-adhyavasAyAbhimAnacintArUpavRttimedAnmana For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 16 yatIndramatadIpikA SAM nayanatuti / gandhamAtra grahaNazaktamindriyaM ghrANam / nAsAgravRtti rasapAzragrahaNazaktamindriyaM rasanendriyam / jihvAgravRtti / sparzamAtragrahaNazaktamindriyaM svagindriyam / sarvazarIravRtti / nakhadantakezAdiSu prANamAnyatAratamyAtsparzAnupalambhaH / zrotrAdIndriyANAM bhautikatvapratipAdanaM bhUtApyAyitRtvenaupacA rikam / eteSAM viSayasaMbandhaH kacitsaMyogaH kacitsaMyuktAzrayaNamiti vRddhasaMmadAyaH / uccAraNAdiSvanyatamakriyAzaktatvaM karmendriyasAmAnyalakSaNam / taca vAkpANipAdapAyUpasthabhedAtpaJcadhA'vasthitam / varNoccAraNakaraNamindriyaM vAk / tacca hRtkaNThajihvAmUlatAludantoSThanAsAmUrdharUpasthAnASTakAte / mRgAdiSvadRSTavira . eva baddhyahaMkAra cittazabdairvyapadizyata iti / bhautikatveti / yattu vaizeSikA anumA* nena bhautikatvaM sAdhayanti / tathAhi - tvagindriyaM vAyavIyam / rUpAdiSu madhye sparzamAtrAbhivyaJjakatvAt / svedazaityAbhivyaJjakapavanavat / cakSurindriyaM tena. sam / rUpAdiSu madhye rUpamAtrAbhivyaJjakatvAt / dIpaprabhAvat / rasanendriyamAMdhyam / rUpAdiSu madhya rasamAtrAbhivyaJjakatvAt / dantAntargatatoyavat / ghrANedriyaM pArthivam / rUpAdi u madhye gandhamAtrAbhivyaJjakatvAt / kukumagandhabhivyaJjakatavaditi / taccintyam / vyaJjakatvaM kiM vyakti prati karaNatvaM hatutvamAtraM vA / na ''dyaH / svarUpAsiddheH / yasminsatyavilambena kAryotpattistasya karaNatvenendriyasaMyogasya karaNatve'pIndriyANAmakaraNatvAt / nAntyaH / indriyAdhiSThAnatatsaMskArAdimi* rvyabhicaritatvAt / bhUtApyAyitRtveneti / poSakatvanetyarthaH / zarIravinAze ca tatsthAnIndriyANIndriyApyAyakairbhUtairaMzato hIyante zarIrAntare punarApUryanta iti bhAvaH / bhata eva Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApyAyante ca te nityaM tadavasthaistu paJcabhiH / iti mokSadharma uktam / eteSAmiti / taduktaM tattvaratnAkare tatra - vRddhA vidAmAsuH saMyogaM saMnikarSaNam / saMyuktAzrayaNaM ceti yathAsaMbhava mUhyatAm // iti / tatra vAyvAdicatuSTayaM yathAyogyaM saMyogasaMbandhena gRhyate / sparzAdayastu saMyuktAzrayaNasaMbandheneti vivekaH / 1. For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - : prkaashshitaa| hAttadabhAvA / zilpAdikaraNamindriyaM pANiH / sa ca manuSyAdInAmaGgulyAdivRttiH / vAraNAdInAM nAsAvRttiH / saMcaraNakaraNamindriyaM pAdaH sa ca manu. pyAdInAM caraNavRttiH / bhujagapatagAdInAmuma:pakSAdivRttiH / malAdityAgakaraNamindriyaM pAyuH / sa ca tattadavayavavRttiH / AnandavizeSakaraNamindriyamupasthaH / sa ca mehanAdivRttiH / etAnIndriyANyaNUni / parakAyapraveze lokAntaragamanAdiSu ca jIvena saha gamanamindriyANAm / muktidazAyAmaprAkRtadezagamanAsaMbhavAdideva yAvatpalayaM sthitiH| karaNavidhurairanyaiH parigraho vA / karmendriyANAM zarIranAzAbAza iti pakSastu bhASyavirodhene neyaH / etena puruSendriyam, ___ aGgulyAdivRttiriti / nanu tAlupAdAdibhirapi mauktikagrathanalipikaraNAdizirUpadarzanAttatrApyetadindriyavRttiraGgIkAryeti cetsatyam / tatrAMzatA vRttirastyeva / na hIndriyANAM mitho virodhaH / indriyAntaravyApte deza indriyAntarAvasthAnasya cakSuH. sparzanAdau darzanAt / tatcadavayaveti / mAnthAlAdInAM tu mukhAdivRttiH / teSAmAsyenaiva viNmUtravisargAt / aNUnIti / aNUtvaM caiSAmupalavdhyayogyaparicchinnaparimANatva. mAtram / saha gamanamiti / aNutvAdevopapadyata iti zaSaH / ' ta ete sarva eva samAH sarve'nantAH' (bR. 1 / 5 / 13 ) ityAnantyazrutistu ' atha yo ha vaitAnanantAnupAste ' (bR0 1 / 5 / 13 ) ityupAsanavidhAnAdupAsanaphalabAhulyaviSayA / indriyANAmiti / nanu karmendriyANAM zarIreNa sahotpattivinAzau / na tu zarIrAntaragamanamiti cenna / 'prANamanUtkrAmantaM sarve prANA anUtkAmanti' (bR0 4 / 4 / 2) iti zruteH / sarvazabdana karmendriyANAmapi saMgrahAt / vinA pramANa saMkoce mAnAbhAvAt / -- yatrAsya puruSasya mRtasyAgniM vAgapyeti' (bR. 3 / 2 / 13 ) iti zrutau zarIranAze'pi karmendriyasyApi vAcazcakSurAdIndriyavadavinAzadarzanAcca / ata eva bhApye saptagatyadhikaraNe (bra0 sU0 21414 ) hastAdInAM jIvena saha mamanAbhAvAdanindriyatvamAzakya teSAmindriyatvaM siddhAntitam / hastAdIni karmendriyANyapi jIvena sAkaM gacchantyeva na tu vinazyantIti tdaashyH| ihaiveti| muktaparityaktAnIndriyANi kena citkaraNarahitena jIvena na gRhItA. ni cettaSAmihaiva jIvasaMbandhaM vinA'pi pralayaparyantaM sthitiH / gRhItAni cettena sAkameva / bhASyavirodheneti / idamanupadamevoktam / ' bhASyAvirodhena jJeyaH' iti pAThe yadyapi karmendriyANi jIvena sAkaM na gacchanti tathA'pi cakSurAdInAmiva teSAmapi jIvopa. karaNatvAvizeSAdindriyatvamastyeveti na tadbhASyavirodha ityarthaH / ata eva vedAntadIpe karmendriyANi jIvena sAkaM na gacchantItyuktam / puruSendriyamiti / jIvabhedenendriya 1 ka. bhAjyAvi' / 2 ka. 'na sheyH| For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAstrIndriyam, ekendriyavAdaH, svagindriyaikatvasvIkAra ityAdivimatapakSA nirastAH / rAjasAhaMkArasahakRtAdbhUtAdisaMjJakatAmasAhaMkArAcchabdAdipaJcatanmAtrANyAkAzAdipaJca mahAbhUtAni cotpadyante / bhUtAnAmavyavahitasUkSmAvasthAviziSTaM dravyaM tanmAtram / tadeva bhUtopAdAnam / viziSTazabdAdiviSayAdhikaraNaM bhUtam / tanmAtrANi zandatanmAtraM sparzatanmAtraM rUpatanmAtraM rasatanmAtraM gandhatanmAtramiti pazca / bhUtAni ca tathA-AkAzavAyutejoppRthivIbhedAt / tatra tAmasAhaMkArA. kAzayormadhyamAvasthAviziSTaM dravyaM zabdatanmAtram / kSIradanorantarAlapariNAmavat / tasmAdAkAzo jAyate / asparzavattve sati viziSTazabdAdhAratvaM zrotrA. pyAyitRtvaM cA''kAzalakSaNam / sa ce pratyakSA shbdmaatrgunnko'vkaashhetuH| nIla nama iti prtiite| paJcIkaraNaprakriyayA rUpAMzca / etenA''kAzasyAjanyatvanirAsaH / sUryaparispandAdibhirAkAzasyaiva mAcyAdivyavahAropapattau digiti na bhedasyAtrAvivakSitatvAt / tathAtve cendriyAnantyasyaiva vaktavyatvAt / ekendriyati / manu yathaikasyaiva manaso vRttibhedAstathaikasyaivendriyasya paJca vRtayaH / taccendriyamanyadvA kalpyaM tvagindriyameva vA'stviti cenna / tathA sati rUpAdiprakAzanazaktiniyamo ne syAt / sarvatra zabdAdhupalabdhiprasaGgAt / bhUtAnAmiti / dadhirUpeNa pariNamamAnasya payaso madhyamAvasthAvadbhUtarUpeNa pariNamamAnasya dravyasya tataH pUrvA yA kA cidavasthA tadviziSTaM dravyaM tnmaatrshbdeno| cyata ityarthaH / asparzavatve satIti / idaM pRthivyAdAvativyAptivAraNAya / kAle'tisyAptivAraNAya viziSTazabdAdhAratvamiti / pratyakSa iti / yadonmIlanaM cakSuSastadaivA's. kAzo'yamiti pratItaH / na ca nIrUpasya kathaM cAkSuSapratyakSayogyateti vAcyam / tatra nIlarUpasya sattvAt / kiMca tvanmate rUpavato'pi tadayogyatvaprasaGgaH / tatrAnubhavAnusAreNa yogyatA kalpyata iti cettulyamAkAze'pi / nIrUpasyApi rUpasya pratyakSatvadarzanAcca / na ca 'rUparUpirUpaikArthasamaveta ' etadanyatamatvaM pratyakSaprayojakamiti vAcyam / samavAyAnaGgIkAreNa rUpaikArthasamavetatvasyAnirUpaNAt / rUpaikArthasaMbaddhatvaM tattvamiti dAkAze'pi paJcIkaraNaprakriyayA tadastyeveti bodhyam / ajanyatvanirAsa iti / nIrUpadravyatvahetunA nityatvasAdhane svarUpAsiddhiH / AkAze nIlarUpasattvAt / nira. 1 gha. 'rAle klilp'| 2 gha. 'ca sh'| 3 gha. 'tI te ruu| For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashitaa| pRSadrivyakarapanam / diksRSTistvantarikSAdisaSTikyupapadyate / - AkAzAtsparzatanmAtram / AkAzavAyormadhyamAvasthAviziSTaM impa pI. sanmAtram / tsmaadaayuH| viziSTasparzavale sati rUpazUnyastram, asmadAdiparva. naikendriyagrAhyAdravyatvam, anuSNAzItaviziSTasparzavatve sati gabhUnyasvamityAdikaM vaayolkssnnm| tasminnAnAsalilAtapakusumAghaSayavayogAcchItoSNasaurabhAdimatItiH / sa ca tvagindriyApyAyakatvenopakaroti / tasya zabdasparzI gunnau| tatra zarIradhAraNAdiheturvAyuvizeSaH prANasaMjJakaH paJcamakAraH prANApAnavyAno. dAnasamAnabhedAt / hRdi prANaH, gude'pAnaH, sarvazarIrago vyAnaH, kaNTha udAnA, nAbhideze samAnaH iti niyamaH / jaGgameSviva sthAvareNuM prANasaMbandhastulya eva / sa ca sparzanapratyakSaH / etenaanumeyvaadniraasH| Sayavatvaheturapi svarUpAsiddha eva / paJcIkaraNaprakriyayA sAvayavatvAt / na pRthagiti / nana saMyuktasaMyogabhUyastvAlpatvanibandhane paratvAparatve vyApakadravyayogamantareNa kathaM syAtAmiti cenna / AkAzasaMbandhenaiva tasiddheH / kalpyamAnamapi diktatvamupAdhi. yogenaiva paratvAparatve janayatIti tAdRzopAdhiyogenA''kAzasyaiva paratvAdisiddho paryAsatvAt / viziSTasparkoti / imaM rUpAdAvativyAptivAraNAya / pRthivyAmativyAptivAraNAya vizepyadalam / vAyuvizeSa iti / na tu vAyumAtram / ' etasmAjjAyate prANo manaH sarvendriyANi ca / khaM vAyuyotirApa' (muM0 2010) iti sRSTivAkye vAyuprANayoH sahapAThAt / nApi vAyukriyA / prANaH spandata iti prayogAt / atra prANakriyayobhedena vyapadezAt / sthAvareSu / latAvRkSAdiSu / mUlaniSiktasaliladohadapArthivadhAtUnAmabhyAdAnAditi bhAvaH / nakharomadantakiNAdInAmapi mandaprANAzrayatvaM nyAyatattve pratipAditam / sparzanapratyakSa iti / parzanapratyakSa rUpavatvasyAprayojakatvAt / etena paJcIkaraNaprakriyayA vAyau rUpatattve'pi tasyAnudtatvAnna tatpratyakSamityapAstam / atre bodhyam ---vAyoH svabhAvAdadRSTAtmakezvarasaMkalpAdvA svArasikaM tiryakprasaraNam / pArthivAdidravyeNa vAmvantareNa vA'bhighAtavazAhamaNodhagamanAdayaH / te ca dUrasthena tRNarajju. . prabhRtInAM bhramaNordhvagamanAdibhiranumeyAH / tatratyena tu sparzanagrAhyAH / etena vAyo. nAnAtvamapi siddham / asya ca sarvataH pArthivApyoparodhe sati stambhA bhavatIti nyAyasiddhAJjane spaSTam / 1 gha. praannaadisN| 2 gha. 'ti / jdeg| 3 ka. kha ga. bheSu sthaa| 4 ka. kha. ga. 'Su ca praa| For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org yatIndramatadIpikA vAyutejasormadhyamAvasthAviziSTaM dravyaM rUpatanmAtram / tasmAttejaH / uSNasparzavasvabhAsvararUpavasvAdikaM tejaso lakSaNam / tasya bahiH pacanAdihetusvamanisUryAtmanA / antarvaizvAnarasaMjJakajATharAgmirUpeNa / divAbhItAdivyatiriktAnAM cAkSuSajJAna AlokAdirUpeNa sahakArI bhavati / taccaturdhA - bhaumadivyauda karajabhedAt / tatra pArthivamAtrendhanaM tejo bhaumam / tadIpAdi / jalapAtrendhanaM divyam | tatsUryAdi / pArthivajalendhanamaudaryam / tajjATharam / nirindhanaM teja Akarajam / tatsuvarNAdi / suvarNasya dravyAntarasaMsargAduSNasparzAbhAvaH / punaH sAmAnyena prabhAmabhAvAMzceti vibhaktaH / AvaraNasadasadbhAvAdhInasaMkocavikAsaH prasAritatejovizeSaH prabhA / sA ca prabhAvadbhiH sahotpadyate / saha nazyati / dravyarUpA guNabhUtA sAvayavA ca / anena prabhAyAH kevalaguNatvamatanirAsaH / prabhAviziSTaM tejaH prabhAvat / taccaturvidhamiti prtipaaditm| tattejaH zabdasparzarUpaguNavacca / 1 tejaHsalilayormadhyamAvasthAviziSTaM dravyaM rasatanmAtram / tasmAdApaH / zItasparzavatvaM nirgandhatve sati viziSTarasavazvamityAdyapAM lakSaNam / tAsAM zuklamadhurazItaikasvabhAvAnAmAzrayAdisaMsargabhedAdbhU parasasparzavaicitrayAropaH / tAH samudrasaridAdirUpeNa bahuprakArAH / zabdasparzarUparasavatyatha secanapiNDIkaraNAdihetavaH / Chood Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apRthivyormadhyamAvasthA viziSTaM dravyaM gandhatanmAtram / tasmAtpRthivI / viziSTagandhavattvaM rasavattve sati viziSTasparzazvAmityAdi pRthivIlakSaNam / sA surabhirmadhurA kRSNAdirUpA cAnuSNAzItasparzavatI / pAkajabheda dvicitravarNA vicitrarasA ca / vaizvAnarasaMjJaketi / vaizvAnaro nAma zarIrAntarvartI prANAdisaMyogAdazitapItapAkAdihetustejovizeSaH / dravyAntarasaMsargAditi / paJcIkRtabhUtArabdhavyaSTiprapaJce suvarNAdiSu pArthivAMzasya prabhUtatvAt / taijasatvoktistvitarAMsAdhAraNaM svataH zuddhatvaM sphurattvAdi cAnvIkSya kRteti bodhyam / dravyarUpeti / prabhAyA na rUpAdivatkevalaguNatvam | svAzrayabhUtAddIpAdanyatra tatsamIpe deze pramAyA vidyamAnatvAt / rUpavattvAdapi tasyA dravyatvaM sidhyati / guNabhUteti / niyamena dravyAzrayatvAdravyazeSatvAcceti bhAvaH / eteSu ca tattveSu bhAgata evottarottarasRSTiH / anyathA pRthivyekazeSaprasaGgAt / pUrvapUrvabhUtAnAmupalambhAdisiddhatvAcca / surabhiriti / svabhAvata ityAdiH / vicitrarasA ceti / kacidravatyopalambho'pi 1. vipra / 2. 'ridradAdi' / 3 gha 'dAtu vici' / For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| 43 asyASa manoprANApyAyakatyenopakArakatvam / mRtpASANAnauSadhAdibahupakArakhatI zabdasparzarUparasagandhaguNakA bhAraNotuzca / tapasaH pRthivyAmantarbhAvaH / nAguNavAttadarasthAntaratvAdA / ata evA''lokAbhAvamA dravyAntaraM vetyAdipakSA nirstaa| __ bhUteSu sarvaca paJcIkaraNaprakriyayA zabdAdInAM guNAnAmupalammA / pazIkaraNapakriyA tu bhagavAnabhUtAni sRSTvA, ekaikameva bhUtaM dvidhAutsa dvayorbhAgayoH svabhAgamekaM nidhApa bhAgAntaraM caturdhAkRtya tAzcaturbhAgAnbhUtAntareSu caturpu yojayati / evaM sarveSu bhUteSu kriyamANeSvekaikasya salilAtapAdiyogAdeva / taduNatvAditi / tasyAH pRthivyA muNo nIlavarNastadvizietvAt / tadavastheti / tamasaH prakRtivizeSAvasthatvena vAyuparyanteSu prAkRtapadArtheSu rUpAmAvena toyatenasonIlarUpAbhAvena ca pArizepyApArthivatvaM siddham / prayogazcatamo dravyaM pApivaM ca / abAMdhitanIlAdipratyayaviSayatvAt / ghaTAdivat / na ca rUpipratyakSa AlokasahakRtacakSuSaH kAraNatvadarzanAttamaHpratyakSe tadabhAvAnna tamaso rUpidravyasvamiti vAcyam / na hi yatkvacidyadapekSaM tatsarvatra tadapekSamiti niyamaH / svedAdizaisyagrahe vAyusApekSasya sparzanasyaupNyagrahe. tadabhAvasApekSatvAt / AlokAbhAvamAtramiti / kAzyapIyAnAmayaM pkssH| paraM tu sa na saMbhavati / tathA satyandhasyolUkAdInAM cA''lokasattva evAndhakArapratItirjAyate sA na syAt / amAvasya prAnirastatvAca / amAvasvarUpatve gADhatvaviralatvAdyanupapattezca / ' tamaH sasarja bhagavAn ' itizrutivirodhazca / etena rUpadarzanAmAvamAtraM tama ityapi nirastam / dravyAntaramiti / kaumArilairaGgIkRto'yaM pakSaH / sa ca gauravAdeva nirastaH / ityAdIti / AdinA nIlaguNamAtraM tama iti pakSasaMgrahaH / ayaM ca pakSo nIlamitirmitayA sphuraNAnnirAdhAranailyopalammAyogAcca nirastaH / na ca tamasaH pArthivatve tasya tejogatyAgatyanuvidhAnaM kathA miti vAcyam / yathAdRSTi svabhAvavyavasthApanAt / yathA'yaskAntasthitigatyanuvidhAna pRthagdravyasyApyayaso dRzyate tadvat / na ca tamasaH pArthivatve tayavahitasya prakAzasthasya ghaTAdeH kathaM pratyakSamiti vAcyam / jalAderiva tamasaH khabhAvAdeva dRggateraviruddhatvAt / paJcIkaraNati / tatra bhUteSvAkAzo'vakAzahetuH / vAyurvahanAdihetuH / tejaH paca. nAdihetuH / jalaM secnpinnddiikrnnaadihetuH| pRthivI dhAraNAdiheriti tatvatraya uktam / caturdhAkRtyeti / taduktaM tattvamuktAkalApe-dvedhA bhUtAni-mitvA punarapi ca minatyamekaM caturdhA tairekaikasya bhAgaiH paramanukalayatyardhama catubhiriti / etena For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 patIndramatadIpikAbhUtasyA svabhaugato'rthAntaraM caturNA bhUtAnAM bhAgasamuccaya iti bhavati / sathA ca svabhAgasya bhUyastvAtparabhAgasyA''lpIyastvAJca pRthivyaadivypdeshH| vede trivRtkaraNopadezastu paJcIkaraNasyApyupalakSaNam / bhUtaiH sAkaM mahadahaMkArI militvA sptiikrnnmitypyaahuH| eteSu caturvizatisaMkhyAkeSu paJca. bhUtAni prakRtimahadahaMkArAca zarIropAdAnAni / ekAdazendriyANi pratyekamasaMkhyAtAni pratipuruSaM bhimAni / AbharaNArpitaratnAnIva zarIramAkramya tiSThanti / zarIraM nAma cetanaM pratyAdheyatvavidheyatvazeSatvaniyamairapRthasido dravyavizeSa ityeke lakSaNam / niyamena yadAdheyaM niyamena yadvidheyaM niyamena yaccheSamiti paJcadhA vibhaktAnAM mAgAnAM paJcavardhAntareSu yojanamityapAstam / vede / ' tAsAM trivRtaM trivRtamekaikAM karavANi '[chA. 922ityAdau / caturvizatisaMkhyAkeSu / prakRtimahadahaMkAraikAdazendriyapaJcatanmAtrapacamahAbhUtAkhyeSu / zarIramiti / AdheyatvamAzritatpam / viSeyatvaM niyAmyatvam / zeSatvamaGgatvam / apRthaksiddha iti.| yAvatsattamasaMbandhAnahatvamapRthasiddhatvam / niyamenA''dheyatvaM niyamena vidheyatvaM niyamena zeSatvamityete'pRthaksiddheravAntarabhedAH / eka lakSaNamiti / asminpakSa AdheyatvavidheyatvazeSatveSvanyatamenaiva siddha itaradvayoccAraNaM vyarthamiti vyvcchedyprikleshH| ita eva vA'rucerAha-niyameneti / atrAyaM niSkarSaH-yasya ceta. nasya yadavasthaM dravyaM yAvatsattamasaMbandhAnaha svazakye niyantavyasvabhAvaM tadavasthaM tasya zarIramiti prathamalakSaNam / cetanasyetyasya caitanyaviziSTasyetyarthaH / tena caitanyasya tattadAzrayaM prati zarIratvavyavacchedaH / yadavasthamityavyAptiparihAraH / tasyaiva dravyasyAva. sthAntare viyogAt / dravyamiti kriyAdivyavacchedaH / yAvatsattamityAdinA jIvaM prati parakAyaprANendriyakuThArAdivyavacchedaH / prANAdInAM hi pRthageva sRSTAnAM zarIra. nirmANAtpUrvabhAvAt / tathA mokSAtpazcAdapi teSAmApralayAvasthAnAt / svazakya itya. saMbhavaparihAraH / na hi vihaGgamasAdhyaM vihAyogamanaM mAnuSamRgasarIsRpAdizarIrasya zAkyam / na ca tAvatA teSAmazarIratvam / niyantavyetyaniyantavyavyAdhyAdivyavacchedaH / vyAdhyAdInAM jvarAdyAtmikAnAM tadIyatvAt , svazakye pravartamAnatvAcca / evaM putrazarIrAdInAmapi svabhAvazabdenAvyAptiparihAraH / vyAdhyAdidazAyAM svazakye'pyazakyaniyamanAnA mAnuSazarIrAdInAmapi zarIratvAttadAnImetasyAzakyaniyamanatvasyaupAdhikatvAt / yasya patanasya padavasthaM dravyaM yAvatsattaM dhArya tadavasthaM tasya zarIramiti dvitIyaM kSaNam / putrazarIrAdikaM na yAvatsataM dhAryamiti vyavacchidyate / zeSa prAgvat / yasya cetanasya yadavasthaM dravyaM yAvatsattamazeSatAnahaM tadavasthaM tasya zarIramiti tRtIyaM lakSa. 15. bhaago'rssaa| For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzasahitA / 15 lakSaNatrayaM vA yojyam / IzvaratajjJAnavyatiriktaM dravyaM zarIramiti bA taTasthalakSaNam / etena ceSTAzrayaM zarIram indriyAzrayaM zarIram, bhogAya - vanaM zarIram, ziraHpANipAdAdimayaM zarIram, ityAdIni paroktAni zarIralakSaNAni nirastAni / " Nam / azeSatAnarhamiti pUrvavadeva putrAdivyavacchedaH / dAnAdinA teSAM svazeSasvanivartanasya zakyasyAt / zarIrasya tu dAsatvAcApAdanena parazeSatve'pi sAMsiddhikasya svasvazeSasvasya nivartayitumazakyatvAditi nyAyasiddhAne spaSTam / na ca zilAkASThA - divyavyAptiH / tatrApi svarUpataracaitanyasatvAt / zilAdizarIriNo'pi jIvA vidyanta ityahazyAdivRttAntazravaNAtsidhyati / ata eva vedArthasaMgrahe zilA kASThAdizabdAnAmapi tadantaryAmijIva tadantaryAmiparamAtmaparyantArthavAcakatvamuktam / lakSaNazraye'pi zarIrasvasya putratvAdivatsa pratiyogitvameva / taTasthalakSaNamAha - Izvareti / IzvaratajjJAnavyatiriktaM dravyaM 'jIvanityavibhUtiprakRtikAla' etaccatuSTayam / asmilakSaNe zikSA kASThAdiSvavyAptizaGkA'pi neti bodhyam / naiyAyikAyuktaM khaNDayati - eteneti / IzvaratajjJAnavyatirikta sarvadravyeSu zarIratvasyeSTatvenetyarthaH / kiMca ceSTAzabdena kriyAmAtravivakSAyAM ghaTAdiSvativyAptiH / prayatnavadAtmasaMyogAsamavAyikAraNaka kriyAvi vakSAyAM prayatnavadIzvarasaMyogAsamavAyikAraNa kakriyAzrayeSu bhUdharAdiSvativyAptiH / tatrataiH zarIratvasyAnabhyupagamAt / prayatnavajjIveti vizeSaNe prANAdiSyativyAptiH / buddhipUrvakaprayatneti vizeSaNe'pi buddhipUrva kAkuJcanaprasAraNAdidazAyAM teSvevAtivyAptiH / tathendriyAzrayatvamindriyasamavAyitvamindriyasaMyogitvaM vA / nA''yaH / zarIrendriyayoH samavAyAbhAvAt / indriyAvayavAnAM tanmate zarIratvaprasaGgAcca / nAntyaH / ghaTAdivyapi tatsaMbhavAt / na ca yAvatsattamindriyasaMyogo vivakSita iti vAcyam / animeSacakSupi prekSamANe puruSe tAtkAlikotpannavinaSTa budbudaprabhRtiSyativyApteH / tathA bhogAyatanatvaM bhogasthAnatvamAtraM cettadA gRhAdiSvativyAptiH / na ca yadAzrityaivA''smA bhogavAnbhavati tadbhogAyatanamiti vivakSitamiti vAcyam / asaMbhavAt / azarIrasyApi muktasya bhogavizeSAbhyupagamAt / naca duHkhAtmaka bhogo vivakSita iti vAcyam / tathA'pIndriyeSvativyApteH / IzvaramuktAdibhiricchAgRhItazarIreSvavyAptezca / tathA ziraHpANipAdAdimayaM zarIramityapi na lakSaNam / zilAputrakAdiSvapi tatsaMbhavAt / na ca prANAdimattve satIti nivezAnna doSa iti vAcyam / mRtazarIre'vyApteH / na ca yadA kadAcitprANAdisaMbandhamAtraM vivakSitamiti vAcyam / tathA'pi sthAvarAdizarIreSvavyApteH / teSu prANAdisattve'pi pANipAdAdisaMsthAnAbhAvAditi bodhyam / For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 yatIndramatadIpikA zarIraM dvividham- nityamanityamiti / tatra nityaM triguNadravya kALajIvazubhA zravAdikamIzvarazarIram / nityasUrINAM ca svAbhAvikai garuDathujagAdirUpam / anityaM dvividham / akarmakRtaM karmakRtaM ceti / prathamamIzvarasya mahadAdikapam / tathA'nantagaruDAdInAM cecchAgRhItaM tattadrUpam / karmakRtamapi dvividhamsvasaMkalpa sahakRtakarmakRtaM kevalakarmakRtaM ceti / pUrva mahatAM saubhariprabhRtInAmuttaraM cAnyeSAm / punaH sAmAnyato dvividham / sthAvarajaGgamabhedAt / sthAvarAH zilAvRkSagulmalatAdayaH / jaGgamAzcaturSA / devamanuSya tiryaGgArakibhedAt / udbhijnasvedajajarAyujANDajabhedA api vibhAgajadharmAH / ayonijazarIrANyapi santi / evaM paJcIkRtanAM bhUtAnAmeSANDotpAdakatvam / aNDospAdanAtpUrvasRSTiH samaSTisRSTiH / anantarasRSTirvyaSTi sRSTi: / mahadAdInAmutpattirnAma tAlIyapalAzatATaGkanyAyenAvasthAntarApattireva / senAvanarAzyAdivyavahAravat / pUrvAparAvasthAvizeSasaMbandhapAtreNa kAryakAraNabhedavyavahAraH / tatra pUrvA E B zubhAzrayeti / ' AdityavarNam ' ( zve0 3 / 8 ) ityAdizrutipratipAditamIzvarazarIraM zubhAzrayasaMjJakam / garuDAdInAmiti / Adipadena muktasaMgrahaH / devamanuyeti / asurayakSarAkSasAdayo'pi devayonayaH / bhUlokavataM brahmakSatriyaviTzUdrAdayo manuSyayonayaH / mRgapakSisarIsRpAdayastiryagyonayaH / nAra kiNastu rauravAdiSu duHkhekAzrayadustyajavigrahAH / ayonijazarIrANyapIti / etAni ca devAdiSu triSvapi saMbha vanti / prajApatimadhukaiTabhadhRSTadyumnairAvatasvedajAdidarzanAt / atra vyaSTijIvazarIrANAmIzvaraM prati zarIratvaM sadvArakamadvArakaM cetyeke / sadvArakaM jIvadvArakam / taccAnumavasiddham / asmadAdihastapAdAdInAM jIvadvArezvaraniyAmyatvadarzanAt / kiM tu suptimUrchAdyavasthAsu svAbhAvikamIzvaraniyAmyatvameva dehadehino dRzyate / idamadvAraka niyamakaM sadvArakamAtratve na syAt / ato'dvArakatvamapi tasya svIkAryam / na cAdvArakatva ekasya yugapadanekaM prati zarIratvamanupapannamiti vAcyam / tallakSaNayogena tadupapatteH / anekaM prati zeSatvAdivat / sadvArakamevetyanye / suSuptyAdiSu jIvasya jJAnecchArahisatve'pi tatsattAmAtreNa tadddvAraiva dehaniyamanAt / divyamaGgalavigrahAdyacitsu tu zarIratvamadvArakameva | paJcIkRtAnAmiti / taduktaM viSNupurANe For Private And Personal Use Only 1 ka. 'nityasU' / 2 kha. gha. 'vika 3 . jAdi / ghatAnA me / 5. gha. * lIpa / 6 kha. zeSaH saM /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prakAzasahitA / 17 vasthAprahANena vijAtIyAvasthAntaraprAptau tattvAntaravyapadezaH pRthivIparyanta eva / itthaM prakRtimahada haMkArekAdazendriya tanmAtra pazcaka bhUtapazcakavibhAgena caturviMzatitatvAni varNitAni / etena nyUnAdhikasaMkhyA katazvavAdino bAhyAH pAzupatAca nirastAH / paramANukA raNatvavAdino'pi nirastAH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakRtyAdaSa Izvarasya jIvasya ca bhogyabhogopakaraNabhogasthAnAni ca bhavanti / bhogyaM viSayAH / bhogopakaraNaM cakSurAdikaraNAni / bhogasthAnAni caturdaza bhuvanAntarvartyaNDajAtAni / aNDaM nAma kapitthaphalAkAraM paJcIkRtapaJcabhUtArabdhaM prAkRtadravyam / tadyathA - padmAkArA bhUH / karNikAkAro meruH / merordakSiNato bhArata kiMpuruSaharivarSANi trINi / uttarato ramyakahiraNyakakuruvarSANi trINi / purato bhadrAzvavarSam / pazcAt ketumAlAkhyaM varSam / madhye khilAnRtam / * nAnAvIryAH pRthagbhUtAstataste saMhati vinA / 1 nAzaknuvanprajAH straSTumasamAgamya kRtsnazaH // iti / tatakha yathA kazcinmRjjalAdInmelayitvaikaM dravyaM kRtvA bhittiM karoti tathezvara etatsarva melayitvA tairekamaNDaM sunatIti bhAvaH / nyUnAdhiketi / zUnyameva tattvamiti zUnyavAdino bauddhAH / azeSavizeSapratyanIkaM cinmAtraM brahmaikameva tattvamiti mAyAvA dinaH / svatantra svatantrabhedena dvividhaM tattvamiti pUrNaprajJAcAryAH / pRthivyAdIni catvAri bhUtAni tasvAnIti cAvIkAH / prakRtyAdIni caturviMzatisaMkhyAkAni tattvAni jIvana saha paJcaviMzatiriti nirIzvarasAMkhyAH / IzvareNa saha paDUviMzatiriti sezvarasAMkhyAH / ete sarve nirastA ityarthaH / pAzupatamataM ca sarvadarzanasaMgrahAdavaseyam / paramANukAraNasveti / naiyAyikAH paramANUnAmupAdAnakAraNatvaM vadanti / tatra kiM paramANavaH sAvayavA niravayavA vA | Adhe teSAmapyavayavAnAM sAvayavatvamityanavasthA / antye paramANUnAM mithaH saMyoga eva na saMbhavati / saMyogo hi kiMcidaMzAvacchedenaiva bhavati / itarathA sarveSu paramANuSvekaparamANu pradezamAtrAvasthiteSu svAdhikadezavyApi kAryArambho na syAt / avayavAspRSThe pradeze'vayavinaH sthiteradarzanAt / na cAvayavanAzAdavayavinAze kSaNama nAdhAro'vayavIti vAcyam / tathA kalpanAyAmapi pUrvaM tantusaMtrAnavacchinnapradeze paTasya vRtterakalpanAt / tathA ca vyaNukAdyArambhAnupapattau merusarSapAdivicitra bhedAsiddhiH / kiM ca digbhedena paramANUnAM sAvayavatvAvazyamAvena niravayavatvaM durvacamiti bodhyam / padmAkAreti / taduktaM viSNupurANe - 1. "sthAprA / For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 ytiindrmtdiipikaa| evaM navavarSayukta jambUdvIpaM lakSayojanavistIrNa samaparimANena jhvnnsaagre| NA''tam / sa siMdhurdviguNena saptavarSAtmakena plakSadvIpena peSTitaH / so'pIbhusamudreNa / so'bdhiA zAlmalidvIpena / sa punaH surAsamudreNa / sa kuzadvIpena / sa sAisamudreNa / so'pi krauJcadvIpena / sa dadhyarNavena / so'pi zAkadvIpena beSTitaH / sa kSIrArNavena / sa varSadvayavibhAjakavalayAkAramAnasottaraparvatasahitena puSkaradvIpena / sa zuddhajalArNavena / evaM dvIpAnAmuttarottaradvaiguNyaM draSTavyam / plakSadvIpAdipaJcasaptavarSAtmakA: saptadvIpAtmako'yaM dviguNIkRtayA kAJcanabhUmyA vRtH| kAJcanabhUmistu lokAlokaparvatena / parvatastvandhatamasA / tadandhatamo goMdakena / tadaNDakaTAhena / evaM bhUmeradho'talavitalarasAtalatalAtalamahAtalasutalapAtAlabhedAtsapta lokA adho nArakAste ca pApakarmaNAM pApAnubhavabhUmayaH / rauravAcA mukhyatayaikA viMzatiprabhedAH / tatastamaH / tato goMdakam / anantaramaNDakaTAhaH / __ evaM bhUmerupari lakSayojanAtsUryamaNDalam / tadeva bhuvarlokaH / tadupari candra. maNDalam / tasmAdupari nakSatrabudhazukrAGgArakabRhaspatizanisaptarSimaNDalAni / tadupari dhruvaH / sUryamaNDalamArabhya dhruvalokaparyantaM svarlokaH / caturlakSAtupari koTiyojanocchrAyo maharlokaH / tasmAdviguNo janalokaH / tatazcaturguNastapo. 'bhUpadmasyAsya zailo'sau karNikAkArasaMsthitaH / ' ( 2 / 2 / 9) ' bhArataM prathama varSa tataH kiMpuruSaM smRtam / harivarSa tathaivAnyanmerodakSiNato dvija // ramyakaM cottaraM varSa tathaivAna hiraNmayam / uttarAH kuravazcaiva yathA vai bhArataM tathA ' ( 2 / 2 / 12-13) dvIpamaNDalaprAntavartitvAdbhAratavarSavaddhanurAkAraM kuruvarSamityarthaH / * bhadrAzvaM pUrvato meroH ketumAlaM ca pazcime / varSe dve tu munizreSTha tayormadhya ilAvRtam / ' (2 / 2 / 23) ' navavarSa tu maitreya jambUddIpamidaM mayA / lakSayojanavistAraM saMkSepAtkathitaM tava // jambadvIpaM samAvRtya lakSayojanavistaraH / maitreya valayAkAraM sthitaH kSArodadhibahiH ' ( 2 / 3 / 27 / 18) ityAdiviSNupurANe dvitIyAMze spaSTamiti tata evAvadhAryatAm / / iti zrIyatIndramatadIpikAprakAze caturtho'vatAraH // 4 // 1 kha. tmikA: / 2 gha. yantaH sv| For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| 49 lokaH / tasmAdvAdazakoTayucchrAyaH satyalokaH / tatastamo grtodkmnnddkttaahth| evaM tiryagUlapramANena paJcAzatkoTiyojanatvaM bhUmeruktaM bhavati / zatakoTiyojanavistIrNavAdo mAnabhedena / aNDakaTAhastu kottiyojnocchraayH| tadaNDa dazottarAvaraNAvRtam / etAdRzAnyaNDAnyanantAni jalavubudavat / yugapadIvarasRSTAni / Izvarasya caturmukhaparyantA sRSTiradvArakA / tadanantaraM sadvAraketi vivekaH / vistarastu purANaratnAdiSu draSTavyaH / iti prakRtinirUpitA / / . iti zrIvAdhUlakulatilakazrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrInivAsadA. sena viracitAyAM yatIndramatadIpikAyAM prakRtinirUpaNaM nAma caturtho'vatAraH / / 4 / / atha pnycmo'vtaarH| athAcidvizeSaH kAlo nirUpyate-kAlo nAma guNatrayarahito jaDadravyavi. zeSaH / sa ca nityo vibhuzca / bhUtabhaviSyadvartamAnabhedena trividhaH / yugaparikSa. pracirAdivyapadezahetuH / nimeSakASThokalAmuhUrtadivasapakSamAsaRtvayanasaMvatsa atha paJcamo'vatAraH / nitya iti / sadeva somyedamagra AsIt ' (chA. 6 / 2 / 1 ) iti zrutAvazabdena 'nAsadAsInno sadAsIttadAnIm ' (te. baa.2|8|9|3) ityatra tadAnIMzabdena ca kAlasyai. vAmidhAnAtsRSTeH prAgapi kAlasyAstitvaM sidhyati / taduktaM parAzareNApi 'anAdirbhagavAnkAlo nAnto'sya dvija vidyate' iti / kecittu 'vidyA kAlo bhavatkRtau ' ityAdikAlotpattivacanAtkAlasyAnityatvamAhuH / tanna / prAguktaparAzaravacanAnusAreNaitadutpattivacanasyopAdhyutpattyabhiprAyakatvAt / kiM cotpatteH pUrva nAzataH pazcAcca kAlo nAstIti tairaGgI kriyate na vA / antye'smanmataM na niSiddhamiti nAsmAbhistatra kiMciduttaraM dIyate / Aye pUrvapazcAcchabdayonirarthakatvaM sArthakatvaM vA / prathame nirarthakanigrahasthAnApattiH / dvitIye kAlasyaiva tadarthatvAttatra kAlaniSedhe svavacanavirodhaH / tathA coktam - 'yataH kutazcitkAlAMzAtparataH pUrvato'pi vaa| kAlo na cettvaduktisthaM paurvAparyaM na sidhyati' iti / vibhuriti / sarvatra kAlavizeSaNatayA pratIteriti bhAvaH / nimeSeti / nimeSaH 1 gha. dvArikA / 2 gha. dvArike / 3 viSNurANam / 4 gha. makRpApAtreNa zrI / 5 ka. chAtatparAdinADI klaa| For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 50 yatIndramatadIpikA 1 rAdivyapadezahetuzca / manuSyamAnena mAsaH pitRRNAM dinam / teSAmamAvAsyo su madhyAhnam | manuSyamAnena vatsaro devAnAM dinam / teSAmuttarAyaNamahaH / dakSiNAyanaM rAtriH / evaM devamAnena dvAdazavarSasahasrasaMrUpAkaM caturyugamityucyate / tatra catuHsahasravarSasaMkhyAkaM kRtayugam / tatra pUrNo dharmaH / trisahasravarSasaMkhyAkaM tripAddharmavattretAyugam / dvisahasravarSaparimitaM sArdhapAdadharmavadvAparam / sahasravarSa saMkhyAkapekapAdadharmasaMyuktaM kaliyugam / eteSAM saMdhirdvisahasrasaMkhyAkaH / evaM caturyugasahasrANi brahmaNo divasapramANamucyata ityuktarItyA caturyugasahasrANi brahmaNo divasamAtrapramANakameva / evaM rAtrirapi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 brahmaNo'hni caturdaza manavo jAyante / indrA api tathaiva / tathA saptarSayazca / ekaikamanorekasaptaticaturyugaparimANaH kAlaH / evaM brahmamAnena brahmaNaH zatavarSajIvitam / etatsarvaM kAlAdhInam / evaM nityanaimittikaprAkRtapralayA api kAlAdhInAH / kAlasya svakArye prati svasyopAdAnatvam / akhaNDakAlo nityaH / kAryaH punaranityaH / evaMbhUtaH kAla Izvarasya krIDAparikaro bhavati / lIlAvibhUtAvIzvaraH kAlAdhIna eva kArya karoti / nitya vibhUtau tu kAlasya vidyamAnatve'pi tasya na svAtantryam / kecittu tatra kAlo nAstIti vadanti / anye tu tAmasamahAnkAla iti / ubhayeSAmAgamabAdhaH / - prasiddhaH / paJcadaza nimeSAH kASThA / triMzatkASThAH kalA | trizatkalA muhUrtam / muhUrtAni triMzadivasaH / triMzadivasAH pakSadvayarUpo mAsaH / dvau mAsAvRtuH / Rtava strayo'yanam / ayane dve saMvatsaraH / eteSAM saMdhiriti / kRtayugasya pUrvasaMvizvatvAri zatAni varSANi / aparasaMdhirapi tathaiva / tretAyugasya pUrvasaMvitrINi zatAni / aparasaMdhirapi tathaiva / dvAparasya pUrvasaMdhidve zate / aparasaMdhirapi tathaiva / kaliyugasya pUrvasaMdhiH zatam / aparasaMdhirapi tathaiveti saMkalanayA dvisahasrasaMkhyA saMpadyate / cAsya kAryaH / nimeSAdirUpaH / krIDAparikara iti / nikhilajagadutpattisthitilayalIlasya sarvezvarasyAyaM kAlo lIlopakaraNamityarthaH / sahakAritvena lIlopakaraNatvam / IzvareNa sRSTyAdinirvAhasamaye satyasaMkalpena svena kRtasya kAlaniyamasyAnusAreNa tattatkAlAgamanaM pratIkSya nirvahaNAt / ayaM ca nimebakASThAdirUpeNa pariNAmAtsRSTiviSayo'pi bhavatIti bodhyam / lIlAvibhUtAviti / baikuNThAtirikta sRSTiIMlAvibhUtiH / vaikuNTha sRSTirnityavibhUtiH / na svAtantrayamiti / 1 gha. yA madhyAnha: / ma / 2 ka. 'taM dvipAdadha / 3 gha vizvam / 4 anye tu ityArabhya bAdha ityantaH pAThaH ka. gha. pustakayorna dRzyate / For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prakAzasahitA / pratyakSacAdhazca / kecittu paDindriyavedyaH kAla ityapyAhuH / tenAnumevaSAda . nirAsaH / iti kAlo nirUpitaH // itizrIbAdhUlakulatilaka zrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrInivAsadAsena viracitAyAM yatIndramatadIpikAyAM kAlanirUpaNaM nAma paJcamo'vatAraH // 5 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha SaSThosvatAraH / atha nityaMvibhUtirnirUpyate - zuddhasattvadharmabhUtajJAna jIvezvarasAdhAraNaM lakSaNamajaDatvam / ajaDatvaM nAma svayaMprakAzatvam / tatra zuddhasamvadharmabhUtajJAnasAdhAraNalakSaNaM parAktve satyajaDatvam / tattu svayaMprakAzatve sati parasmA eva bhAsamAnatvam / atha SaSTho'vatAraH / 51 kAlaH saMpacyate tatra na kAlastatra vai prabhurityuktatvAt / SaDindriyeti / kSaNamayaM tiSThatItyAdiprakAreNa tattadarthavizeSaNatayA pratIteH / nIrUpasyApi rUpAderiva pratyakSaviSayatvamiSTameva / anumIyamAnastu na vizeSaNam / na hi vahnimanumAya vahnimAnparvata iti pratyakSaM bhavati / kiMca pratyakSapratItau vizeSaNatayA dRzyamAnasya kAlasyAnumeyatve pratyakSajJAnaviSayIbhUtAnAM ghaTAdipadArthAnAmapyAnumAnikatvaM prasajyeteti sautrAntikavAdaprasaGga iti bodhyam // 1 iti zrI yatIndra matadIpikAprakAze paJcamo'vatAraH / For Private And Personal Use Only nityavibhUtiriti / iyameva zuddhasattvazabdena vyavahniyate / zuddhaM sattvaM yatretya * rthAt / parAktve satIti / dharmabhUtajJAnasyeva zuddhasattvasyApi parasmai bhAsamAnatvAtparA - ktvam / bandhakAle tu zuddhasattvaM na prakAzate / suSuptau dharmabhUtajJAnavat / ajaDatva - miti / nanu prasiddhazAstreSu tAvadajaDatvaM zuddhasya sattvasya na pazyAmaH / atha rahasyAgamavAkyavizeSaistadeiSyeta tarhi SADguNyamayatvamapi tasyeSTavyam / tathA ca cetanatvaprasaGgaH / atastriguNavibhUterivAsyA nityavibhUterapi jaDatvameveti cedatra kecit -- niHzeSAvidyAnivRttihetutayA nirupAdhikajJAnavikAsasthAnatayA vA AyurdhRtamitivajjaDe'pyajaDatvopacAra iti / vastutastu kimAtmikaiSA bhagavato vyaktiriti prazne
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAzuddhasatvaM nAma triguNadravyavyatiriktatve sati savayattvaM niHzeSAvidyA. nittidezavijAtIyAnyatvam / sA vibhUtirUva'pradeze'nantA / adhaHpradeze yadAtmako bhagavAniti prativacanAtkimAtmako bhagavAniti punaH prazne jJAnAtmaka ityuktatvAjjJAnAtmakatvena mukhyamevAjaDatvamasyAH / __ svasattAbhAsakaM sattvaM guNasattvAdvilakSaNam / ityupabRMhaNasvArasyAcca / nanviyaM nityavibhUtiH prAkRtatriguNamayyevetyanityaiva / nityatvaM tvApekSikam / ata eva 'sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam' iti kAraNavAkya ekatvAvadhAraNamupapadyate / nityavibhUtenityatve tu jagatkAraNasya sdvisiiytvaapttiH| zuddhasattvavyavahArastu rajastamasorabhibhUtatayA'pyupapadyata iti cenmaivam / zrutAvekatvAvadhAraNaM srakSyamANavyapekSam / sRSTi kAlApekSayA srakSyamANasya jagata upadezakAlApakSayadekAragocarasya pralayadazAyAmavibhaktanAmarUpatayaikatvamavadhAryate / tathAcoktaM saMvitsiddhau yathA colanRpaH samrADadvitIyo'dya bhUtale / iti tattulyanRpatinivAraNaparaM vacaH // na tu tadbhUtyatatputrakalatrAdiniSedhakamiti / avazyaM caitatsarvairabhyupeyam / anyathA mAyAvAdimate'pyekatvAvadhAraNena pralaye mAyAyA vilayApattiH / aupAdhikamedavAdimate copAdhyaMzapradhvaMsaH syAt / yAda mAyopAdhivilayastairabhyupagamyeta tArha brahmaNastadupahitatvAmAvena vizvaprasUtyamAvAdanupahitasya jagatkAraNatvAnabhyupagamAtkAraNavAkyaM dattanalAJjali syAdityava. dheyam / zuddhasatvaM nAmeti / tamorahitatve sati sattvavatvamityapi lakSaNaM bodhyam / zuddhasattve pramANa tu 'AdityavarNa tamasaH parastAt ' (zve. 3 / 8) yo asyAdhyakSaH parame vyoman ' ( 0 brA0 2 / 8 / 9 )' sahasrasthUNe vimite dRDha une yatra devAnAmadhi deva Aste' ' tadviSNoH paramaM padaM sadA pazyanti sUrayaH' (mR0 pU0 5 / 10) ityAdizrutayaH / tadviSNorityatra vyatirekanirdezabalAtsvarUpAdede siddhe padazabdasvArasyAtsadA dRzyatvabalAca sadA pazyadanekadraSTaviziSTa sthAnavize. pAvIdhArIta viziSTavidhiodhyaH / taccA''kAzaM sanAtanamiti rAmAyaNaM divyaM sthAnamanaraM cAprameyamiti mahAmArataM cAtra pramANam / ananteti / zrutau nityavibhUterAnantyasya tamaHparatvasya ca pratipAdanenA''nantyatamaHparatvayoviruddhayorekatra samAvezAya kenaci 1 gha. vRttadai / For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| paricchinnA / acetanA svayaMprakAzA ca / AnandAvahatvAdAnandanAmikA / paJcopaniSanmatrapratipAdyatayA paJcopaniSadAtmikA / amAkRtapaJcazaktimanayA pazvazaktimayeti nigadyate / __sA vibhUtirIzvarasya nityAnAM muktAnAM cezvarasaMkalpAdbhogyabhogopakaraNabhogasthAnarUpA ca bhavati / bhogyamIzvarazarIrAdi / bhogopakaraNaM candanakusumapalabhUSaNAyudhAdIni / bhogasthAnaM tu gopurapuramAkAramaNDapavimAnodyAnapabinyAdikam / tatrezvarasya nityAnAM ca zarIrANi bhagavannityecchAsiddhAni / muktAnI zarIrANi teSAM pitrAdisRSTiyugapadanekazarIraparigrahA ityAdIni bhagavatsaMkalpAdeva bhavanti / bhagavato vyUhavibhavArcAvatArazarIrANyapyamAtamayAni / arcAvatAreSu pratiSThAnantaraM prasAdonmukhezvarasaMkalpAdhInamaprAkRta. zarIraimAtramAvirbhavati / prAkRtAmAkRtasaMsargaH kathamiti na zaGkanIyam / zrIrAmakRSNAdyavatArazarIravaditi pramANAnusAreNa parihAro draSTavyaH / pradezenA''nantyaM kenacitpradezena ca tamaHparatvamagatyA kalpyata ityAzayaH / svayaMmakAdhoti / kecitta niratizayadIptiyogAdasyAH svayaMprakAzatvavyapadezaH / evamevAtyantAnukUlarUparasagandhAdiyogAdAnandavyapadeza ityAhuH / bhogyati / iyaM ca nitymukteshvraannaamicchaanuruupshriirendriypraannvissyruupennaavtisstthte| indriyacchidravidhurA dhotamAnAzca srvshH| iti vacanaM tu karmakRtendriyAbhAvaparam / 'azarIraM vAva santam ' (chA. 112 // 1) ityAdiSu krmkRtshriiraadiprtissdhvt| tatra kAni ciccharIrANi nityAdInAmIzvarasya ca nityecchAparigrahAnnityAni / kAni cidanityecchAparigrahAdanityAni / muktAzca kadAcidazarIrAH kadAcicca sazarIrA iti bhASyam / indriyANi tu tatratyAni sarvANyapi nityAni / tatra vyomAdivadevopAdAnanirapekSatvAt / tatra kAni cinnityairIzvareNa ca. nityaparigRhItAni / muktAnAM tu tatparigrahaH zarIravatkAdAcitka eveti bodhyam / nityavibhUtirapi triguNavaccaturviMzatitattvAtmikA / kiM tveSAM tattvAnAM na prakRtivikRtibhAvaH / divyamaGgalavigrahAdenityatvazravaNAditi kecit / 1 gha. mayatayA / 2 gha. 'myiiti'| 3 gha. yA / mukaanaamiishv| 4 pa. nAM teN'| 5 ka. 'katAni / 6. 'ramatrAdi / For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAmuktAnAM zarIraparigrahastu vasantotsavaveSaparigrahAdivatsvAminaH kaiMkaryameva / IzvarazarIrasya pADguNyamiti vyvhaarH| SADguNyaprakAzakatvAt / nityaniravayaMniratizayaujjvalyasaundaryasaugandhyasaukumAryalAvaNyayauvanamArdavArjavAdayo divyamaGgalavigrahaguNAH / tasya vyApakatvaM gItAdiSu prasiddham / muktasya zarIraM nAstIti vacanaM tu karmakRtazarIrAbhAvaparam / tatratyendriyANAM nityatvAt / ata eva kAryakAraNabhAvAbhAvAtmAkRtavanna tatvAntaravyapadezaH / etena tatra zarIrAdikaM nAstIti matanirAsaH / tamasaH parastAdityuktyA prakRtyekadezapAdimatAnirAsaH / apraakRtshbdsprshruuprsgndhaashrytvaadaakaashaadivyaavRttiH| jJAnAtmakatvapratipAdanAjamiti mtniraasH| bhagavato'prAkRtadivyamaGgalavigrahastvastrabhUSaNAdhyAyoktasarvopAzrayaH / tadyathApuruSasya kaustubhAkAratvam / prakRteH zrIvatsarUpatvam / mahato gadArUpatvam / kaiMkaryameveti / nityamuktAnAM zarIrAdiparigraho bhagavadabhimatatakakaryarUpabhogAya bhagavato'pi svabhogAya svazeSabhUtanityamuktAnandanAya mumukSapAsyatvasiddhaye cesyukta. svAt / tatra bhagavataH svasaMkalpAdeva zarIrAdiparigrahaH / nityamuktAnAM tu kadAcitparamapuruSamAtrasaMkalpAtkadAcitparamapuruSasaMkalpAnuvidhAyisvasaMkalpAJceti bhAvaH / jJAnA. smakatveti / jJAnAtmakatvaM cAtra svayaMprakAzatvameveti nyAyasiddhAJjanam / anabhUSaNAdhyAyati / tatra hyetaduktam AtmAnamasya jagato nirlepamaguNAmalam / bibharti kaustumamaNisvarUpaM bhagavAnhariH / / zrIvatsasaMsthAnadharamanante ca samAzritam / pradhAnaM buddhirapyAste gadArUpeNa mAdhave // bhUtAdimindriyAdiM ca dvidhA'haMkAramIzvaraH / vibharti zaGkharUpeNa zArUpeNa saMsthitam / / calasvarUpamatyantajavenAntaritAnilam / cakrasvarUpaM ca mano dhatte viSNuH kare sthitam // paJcarUpA tu yA mAlA vaijayantI gadAbhRtaH / sA bhUtahetusaMghAto bhUtamAlA ca vai dvija // 1 kha. prahAdistu / 2 kha. degdyanirdoSanira / 3 ka. kha. prahA gu| 4 gha. rendriyaadi| 55. 'Datvama / 6 mahato ityArabhya cakratvam ityantaH pAThaH ka. pustake na dRzyate / For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prakAzasahitA / 55 sAttvikAhaMkArasya zaGkharUpatvam / tAmasAhaMkArasya zArGgatvam / jJAnasya khaDgarUpatvam / ajJAnasya tadAvarakatvam / manasazcakratvam / jJAnendriyANAM karmendriyANAM zararUpatvam / sthUlasUkSmabhUtAnAM vanamAlAtvam / cetazcakrati . cetanAsiramatistatsaMvRtirmAlikA bhUtAni svaguNairahaMkRtiyugaM zaGkhena zArGgayate / bANAH khAnidazA'pi kaustubhamaNirjIvaH pradhAnaM punaH zrIvatsaM kamalApate tava gadAmAhurmahAntaM budhA iti saMgRhyeoktaM padyamanusaMdheyam / 4 E Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sA vibhUtirAmodapramodasaMmoda vaikuNThAkhyarUpeNa caturvidhA punaranantA ca / tripAdvibhUtiparamapada paramavyomaparamAkAzAmRtanA kAmAkRta lokAnanda lokavaiku NThAyodhyAdizabdavAcyA / etasyAM vibhUtau dvAdazAvaraNopetamanekagopuramAkArairAhataM vaikuNThaM nAma nagaram / tatrA''nandanAmekaM divyAlayam / tadantaH, ratna - mayAnekastambhasahastrairviracitA mahAmaNimaNDapAkhyA sabhA / tasyAM sahasrapha * NAmaNitejovirAjito'nantaH / tasmindharmAdimayadivyasiMhAsanam / tadupari cAmara stairvimalAdibhiH sevitamaSTadalAtmakaM padmam / tadupari prakRSTavijJAnadhAmA zeSaH / tadupari vAcaH paramadbhutam / evaM nityavibhUtirnirUpitA / iti zrIvAdhUlakula tilaka zrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrInivAsadAsena viracitAyAM yatIndramatadIpikAyAM nityavibhUtinirUpaNaM nAma SaSTho'vatAraH // 6 // yAnIndriyANyazeSANi buddhikarmAtmakAni vai / zararUpANyazeSANi tAni dhatte janArdanaH // vibharti yaccAsiratnamacyuto'tyantanirmalam / vidyAmayaM tu tajjJAnamavidyA carmasaMsthitam // ityAdi / vimalAdibhiriti / vimalAdayazca nityapAriSadyA ityAhuH || iti zrIyatIndramatadIpikAprakAze SaSTho'vatAraH // 1. saru gha. NAM za' / 2 gha 5 kha. ga. 'mako divyAlayaH / ta' / 6 / gha. 'Nivi' / 7 ka. ga. hastAbhivi / kRtiyu / 3 ka. 'mANe jIvaM pra' / 4 kha. testa / For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAatha sasamo'vatAraH // 7 // atha kramaprAptaM dharmabhUtajJAnaM nirUpyate-svayaMprakAzAcetanadravyatve sati viSayitvam / vibhutve sati prabhAvadravyaguNAtmakatvam / arthaprakAzo buddhiriti tallakSaNam / taddharmabhUtajJAnamIzvarasya nityAnAM ca sarvadA nityameva vibhu ca / baddhAnAM tirohitameva / muktAnAM pUrva tirohitamanantaramAvirbhUtam / jJAnasya nityatve jJAnamutpannaM jJAnaM naSTamiti vyavahAraH kathamiti cena / jJAnasya saMkocavikAzAvasthAmAdAya tatsaMbhavAt / dRteH pAdAyathodakaM kSarati tathA jJAnamapIndriyadvArA niHsatyArthena saMnikRSyate / ahikunnddlvtsNkocvikaasau| atha sptmo'vtaarH| svyNprkaasheti|jnyaanN hi viSayaprakAzavelAyAM svAzrayasyaivA''tmanaH svayaMprakAzam / anyakAlAnyapuruSagataM tu smRtyanumAnAdiviSayaH saMsAriNAm / itareSAM tu sarvajJatayA'nyakAlAnyapuruSagatamapi svakIyena pratyakSeNa viSayI kriyate / tathA ca bhApyam-'yattvanubhUteH svayaMprakAzatvamuktaM tadviSayaprakAzanavelAyAM jJAturAtmanastathaiva na tu sarveSAM sarvadA tapai. veti niyamo'sti ' iti / ata evA''huH svadhIvizeSa sarvajJo'pyadhyakSayati vA na vA / Aye siddhA svataH siddhiranyatrAsarvaveditA // jJAnamastIti vijJAnaM svAtmAnaM sAdhayenna vA / pUrvatra svaprakAzatvaM sarvAsiddhirato'nyathA iti / nityameveti / tathA ca zrutiH- ' na vijJAturvijJAterviparilopo vidyate ' (bR. 4 // 3 // 30) iti / smRtirapi yathA na kriyate jyotsnA malaprakSAlanAnmaNeH / doSaprahANAnna jJAnamAtmanaH kriyate tathA / / yathodapAnakaraNAkriyate na jalAmbaram / sadeva nIyate vyaktimasataH saMbhavaH kutaH / / tathA heyaguNadhvaMsAdavabodhAdayo guNAH / prakAzyante na janyante nityA evA''tmano hi te iti / indriyadvAreti / etadarthameva hi jJAnasyendriyApekSA / etena jJAnasya nityatve. notpattyamAvAttasyendriyAnapekSatvameva syAdityapAstam / niHsRtyeti / niHsaraNaM caitat For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - prkaashshitaa| sarva zAnaM svata eva pramANam / svakAzaM ca / vimatipannA saMvitsvagatavyavahAra prati svAdhInakiMcitkArA svajAtIyasaMvandhAnapekSavyavahArahetutvAt / arthendriyadIpavat / na ca cakSurAlokayoH sajAtIyatvam / ahaMkArikataijasabhe. dAdbhedaH / anena jJAnasya kSaNikatvaM vikSaNAvasthAyitvaM prAtibhAsikavadhata. hArasya mithyAtvaM parataH prAmANyaM jJAnasyaivA''tmatvamityAdipakSA nirastAH / * stambhaH stambha ityAdidhArAvAhikaM jJAnaM tyekameva / nanvAgamabalAjJAnasya nityatvAGgIkAre kathaM jAgarasuSuptyAdibhedasiddhiriti cenna / yathA dAhakasya vaherdAhya saMnidhau maNyAdipativandhake dAhAbhAvaH / tadvajjJAnasya tirodhAyaka 'prajJA ca tasmAtprasUtA purANI' (zve. 418) iti zrutisvarasasiddham / nanvAkAzavadamUrtatvAdguNatvAca jJAnasya kathaM kriyAvatvamiti cet / kimidamamUrtatvam / kriyArahitatvamiti cedanyonyAzrayaH / sparzarahitatvamiti ceyabhicarito hetuH / sparzarahite'pi zabne kriyAdarzanAt / sa khalu zaGkhamukhAderdavIyaso'pi dezAnnodana. vizeSeNa loSTAdiriva yAvadvegaM pratiSThate / jJAnasya guNatve'pi dravyatvasyAne vakSyamA. NatvAtkiyAvatsamAviruddham / etenA''tmadharmabhUtajJAnasya svAzrayAdanyatra kathaM gamanamiti parAstam / svata eveti / taduktaM sarvArthasiddhau-ghaTo'stIti jJAnamutpadyate / tatra viSayAstitvameva prAmANyam / tattu tenaiva jJAnena pratIyate / ataH svataH prAmANyaM pratIyate / yatra punaH zuktau rajatajJAnamutpadyate tatrApi rajatamasti ' iti rajatAstitvameva pratIyate / na punarnAstitvaM tenaiva jJAnena pratIyate / ato viSayAstitvaM svena, nAstitvaM ca bAdhakena pratIyata iti svataH prAmANyapratItiraprAmANyapratItiH parata iti vibhAga iti / kiMca yathA jala uSNasparzasya na svatastvam / kiM tu paratastvam / tasya svatastvaM tu tejapti prasiddham / tathA jJAne pramANatvasya yadi paratastvaM syAhi tasyAnyatra kvacidapi svatastvamAvazyakam / tacca na saMbhavati / pramANatvasya jJAnamAtraniSThatvAt / atastasya jJAne svatastvamevAGgIkAryamiti samAsoktau vistaraH // ekameveti / dhArAvAhikavijJAnaM nArandhraniryAtamaNimayUkhavadekarUpam / taduktaM prajJAparitrANe 'stambhaH stambhaH stambha iti dhordhArAvAhikA mtaa| dhArAvAhikavijJAnamekaM jJAnaM mataM hi naH // 1 gha. 'citkarI svasvajA / For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 yatIndramatadIpikAsamovizeSasaMnidhAnAsaMnidhAnAbhyAM svApAdisiddhiA pustvAdivaJca / puMstvAdika bAlye tirohitaM yauvana Avirbhavati / yo yadAzritasvabhAvaH sa tasya guNa iti lakSaNalakSitatvAjAnaM guNaH / vizeSaNAdivat / yataH saMkocavikAzAvasthAvat, ato dravyamapi bhavati / AtmaguNabhUtajJAnasya dravyatvaM kathamiti na zaGkanIyam / prabhAvadekasyaiva dravyatvaguNatvayovirodhAbhAvAt / avasthAzrayo dravyamiti dravyalakSaNam / svAzrayAdanyatra vartamAnatvamapi prabhAvadevopapadyate / prayogazca-guNabhUtA buddhivyaM praptAraNAdimattvAtmabhAvat / jJAnaM dravyaM saMyogAdRSTAnyasve sati bhAvanAkAraNatvAdAtmavaditi / muktamAnasya yugapadanantadehasaMyogo nayana sUryAditejovatsaMbhavati / pratibandhAMzamokSAyainityaM jJAnaM hi jAyate / ciramapratibandhena ciraM tiSThati bhAsakam ' iti / anye tu dhArAvAhikavijJAnaM snehadazAdisamavAyasaMtanyamAnadIpavatsaMtatirUpamityAhuH / svApAdIti / yattu SaDarthasaMkSepe zrIrAmamitrairuktam - svataH siddhiriyaM saMvitsuSuptAvapi sphuratyeva / svAzrayAyaiva hi sA bhAti / avyavahAraniyamastu karaNoparatiniyamAditi / vivaraNe'pyevamevoktam / tatsarva prauDhivAda iti jJeyam / anyathA 'puMstvAdivatvasya sato'bhivyaktiyogAt ' (ba. sU. 2 / 3 / 31) iti sUtreNa tadbhApyeNa ca virodhAt / taddhavanayannAha-puMstvAdIti / kiM ca yathA sarvaviSaya. prakAzanazIlAyAH saMvidaH samastabAhyaviSayavaimukhyaM tathA''ntaraviSayavaimukhyamapi syAdeveti bodhyam / dravyamapIti / na tAvadasmAkamadravyameva guNa iti vaizeSikAdivannibandhaH / vizeSaNAdivat / yo yadAzritasvabhAvaH sa tasya guNa iti hi guNalakSaNam / na tu pAribhASikam / sarvavyavahAravirodhAt / ata evoktaM yAmunAcA: 'AzrayAdanyato vRtterAzrayeNa samanvayAt / dravyatvaM ca guNatvaM ca jJAnasyaivopapadyate ' iti / evaM ca kecidvyAtmakaguNAH kecitkevalaguNA iti dvividhA guNAH / pUrva jJAnAdayaH / uttare satvarajaHprabhRtaya iti bodhyam / anantati / atra ca jJAnaniSTho vegAtizayaH kAraNam / iSTaM ca vicitravegitvaM nAyanatApanAdimahasAm / tacca kASThAprAptaM yugapatricaturakSaNena vA vizvamAskandate / 1 kha. 'TAjanya / 2 ka. saGgo na' / 3 gha. 'yogaH sAya / For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzasahitA / 59 jJAnaM, matiH, prajJA, saMvida, dhiSaNA, dhIH, manISA, zemuSI, medhA, buddhirityavemAdayaH zabdA jJAnaparyAyAH / buddhirevopAdhibhedAtsukhaduHkhecchAdveSaprayatnarUpA / sukhAdijanakatayA jJAnAtireke pramANAbhAvAt / ' icchAmi dveSmi ' iti yavahArasya smarAmItyAdivajJAnavizeSeNaivopapatteH / nanu kAmaH saMkalpo vicikitsA zraddhA'zraddhA dhRtiradhRtihIMrdhIbharityetatsarve mana evetyuktam / jJAnarUpatvaM kathamiti cenna / jJAnasya manaHsahakAritvaniyamAnmana evetyupacA* rAduktamiti na virodhaH / evaM pratyakSAnumAnAgamasmRtisaMzaya viparyaya bhramavivekavyavasAya moharAgadveSamadamAtyadhairyacApalyadambhalo bhakrodhadarpastambhadrohAbhinivezanirvedAnandAdayaH sukhAdIti / sukhAdijanakatayA sukhAdivyatiriktajJAnAGgIkAre pramANAbhAvAdityarthaH / etaduktaM bhavati - viSayajJAnAni viSayAdhInavizeSANi sukhaduHkhamadhyasthasAdhAraNAni bhavanti / tatra yena viSayavizeSeNa vizeSitaM jJAnaM sukhasya janakamityabhimataM tadviSayajJAnameva sukham / tadatireki padArthAntaraM nopalabhyate / tenaiva ca sukhitvavyavahAro - papatteriti / upapatteriti / vaiSayikasukhaduHkhasvarUpatvaM ca jJAnasya viSayAdhInamiti viSayasyApi sukhaduHkhazabdavAcyatvamastyeveti sukhaM svarga ityAdivyavahAropapattiH / ata eva vedArthasaMgrahe ' viSayAyattatvAjjJAnasya sukharUpatayA brahmaiva sukham ' ityuktam / evaM pratyakSeti / smRtirnAma pUrvAnubhavajanya saMskAramAtra janyaM jJAnam / anadhyava - sAyo jJAnaM saMzayaH / viparyayo'nyathAjJAnam / tacca dharmaviparyAsarUpam / bhramo dharma * viparyAsaH / saMdehAnantaraM jAyamAna Uho vivekaH / vyavasAya udyamaH / bhayAdijanyaM vastutattvAnavadhAraNaM mohaH / rAgo viSayAnuvabhUSA / dveSo viSayajihAsA / viSayAnubhavajanyo jJAnavizeSo madaH / svaprayojanapratisaMghAnaM vinA parAbhimatanivAraNecchA mAtsaryam / ArabdhAyAH kriyAyA vighnopanipAte'pi tatsamApanasAmarthyaM dhairyam / tadabhAvo'dhairyam / cApalyaM caJcalatA / dhArmikatvakhyApanAya dharmAnuSThAnaM dambhaH / dharmavirodhena paradravyecchA lobhaH / taduktaM padmapurANe - 'paravittAdikaM dRSTvA netuM yo hRdi jAyate / abhilASo dvijazreSTha sa lobhaH parikIrtitaH ' iti / viSayAnubhava parapoDAphalakazcittavikAraH krodhaH / kRtyAkRtyAvivekakaro nimitto harSo darpaH / stambho'nArambhazIlatvam / pareSu svacchandavRttinirodho drohaH / 1 ka. gha. kajJA / 2ka. ga. gha. tsaryacA / 3 gha 'pada' / For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 yatIndramatadIpikAmumatidurmatimubhItituSTayunnatizAntiviraktiratimaitrIdayAmumukSAlajjAtitikSAvicAraNAjigISAmuditAkSamAcikIrSAjugupsAbhAvanAkuhanA'sUyAjighAMsAtRSNA. durAzAvAsanAca zraddhA bhaktiH pattirityevamAdayazca jIvaguNA anantA dharmabhUtajJAnAvasthAvizeSA eva / evaM jJAnazaktivalaizcarya vIryateja sauzIlyavAtsalyadijivasauhArdadhairyasAmyakAruNyamAdhuryagAmbhIyau~ dAryasthairyaparAkramAdayo bhagavato'nantakalyANaguNA jJAnarzaktivitatibhUtAH / tatra jJAnaM nAma sarvasAkSAtkArarUpam / zaktiraghaTitaghaTanAsAmarthyam / balaM dhAraNasAmarthyam / aizvarya niyamanasAmarthyam / vIryamavikAritvam / tejaH parAbhibharvasAmarthyam / mahato bhandaiH saha nIrandhraNa saMzleSasvabhAvatvaM sauzIlyam / vAtsalyaM doSe'pi guNatvabuddhirdoSAdazitvaM vA / AzritavirahAsahatvaM mArdavam / manovAkAryakarUpamArjavam / svasattAnapekSatadrakSAparatvaM sauhArdam / abhiniveza AgrahaH / AkrozanAvajJAdinanito viSayadveSAkhyazcittavikAro nirvedaH / iSTaprAptyAdijanmA sukhavizeSa AnandaH / mumatiH samIcInA matiH / tadviparItA matirdurmatiH / suprItiH priyatvam / sarveSu dRSTeSu toSasvabhAvatvaM tuSTiH / parAkramadAnAdismRtinanya utsAha unnatiH / indriyANAM viSaya. prAvaNyanirodhasaMzIlanaM zAntiH / doSadarzanAdviSayatyAgecchA viraktiH / premAkhyazcittavikAro ratiH / maitrI mitratvam / bhUteSu sarveSu duHkhAsahiSNutvaM dayA / mumukSA mokSecchA / akAryakaraNAdijanyo jJAnavizeSo lajjA / parapIDAnubhave'pi tatsahanecchA titikSA / vicAraNA sadvicArapravRttiH / nigISA jayecchA / bhogyavastudarzanazci. tavikAro muditA / paranimittapIDAnubhave'pi cittavikArarAhityaM kSamA / cikIrSA kriyAviSayecchA / kadaryavastuvilokanAdijanyazcittavikAravizeSo jugupsA gopanecchA thA / bhAvanA saMskAravizeSaH / kuhanA vismApanA vaJcanA vA / guNeSu, doSAviSkaraNamasUyA / nighAMsA hananecchA / tRSNA'bhilASavizeSo dharmAvirodhena paradravyecchArUpaH / durAzA duricchA / vAsanA saMskAravizeSaH / carcA pUnA / zraddhA vizvAsaH / maktiprapattyoH svarUpamanupadaM vakSyate / jJAnAvasthAvizeSA iti / teSu ca jJAnajanyatvA. dinA kvacidbhedapratibhAse'pi jJAnAtiriktatadaGgIkAre pramANAbhAvAdgauravAcetyAzayaH / parAkramAdaya iti / AdinA kSamAdisaMgrahaH / gha. 'zAdurvAsa / 2 ka. pratipa / 3 kha. NAdayo jJA / 4 ga. gha. zaktyorvita, 5 ga. 'tAH / jnyaa| 6 ga. gha. 'vanasA / 7 ka. vihaars| 8 kha. "pekSyaM ta / For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzasahitA / janmajJAnavRttaguNAnapekSayA sarvairAzrayaNIyatvaM somyam / AzritadoSagopana cAturyam | akampanIyatvaM sthairyam / abhagnapratijJatvaM dhairyam / parabalapravezanasA marthya zauryam / tannirAkaraNaM parAkramaH / svaprayojanamanapekSya paraduHkhanirAcikIrSA dayA paraduHkhaduHkhitvaM vA / kSIravadupAdhyabhAve'pi svAtvaM mAdhuryam / bhaktAnugrahahvadAnyatvAderAmUlato duravagAhasvaM gAmbhIryam / bhUtaM davA'pyatusvaptamaudAryam / evaM vadAnya ityAdAvapyUhyam / 61 jJAnavizeSabhRtayorbhaktimapatyoH svarUpaM kiMciducyate - bhaktiprapattibhyAM prasanna Izvara eva mokSaM dadAti / atastayoreva mokSopAyatvam / mokSopAyatve For Private And Personal Use Only bhaktiprapattibhyAmiti / ata eva ' bhaktyA tvananyayA labhyaH ' ( gI. 11 / 14 ) iti saMgacchate / mahanIyaviSaye prItirbhaktiH / saivAvasthAbhedAtparamabhaktayAdirUpatAM bhajate / sA cAntarikSAntarAdityada hara bhUmasanmadhUpakosalazANDilyodgItha puruSa pratardana. vaizvAnarAdividyAbhedAdbahudhA / nanvevaM bhaktermokSasAdhanatve ' tamevaM viditvA'timRtyumeti nAnyaH panthA vidyate'yanAya ' ( zve. 328 ) iti zrutivirodha iti cenna / etAsAM vidyAnAM buddhivizeSarUpatvAt / tayoreveti / tathA ca bhaktirUpApannopAsanadhyAnavedanAdizabdavAcyo'sakRdAvRtta bhaprAyaNAdanvahamanuvartamAno jJAnavizeSo mokSahetu. riti karmAGgakasya jJAnasya mokSahetutvaM siddham / na kevalasya karmaNaH / nApi jJAnasamucitasya / zrutau vedanameva vidhAyopAyAntaraniSedhena tadvirodhAt / vedanAGgatayA karmAnupraveze tu na virodhaH / tathA sati tasyopAyAntaratvAbhAvAt / na ca karmAnupravezarahitasya kevalasyaiva jJAnasya mokSahetutvamastviti vAcyam / tasyAdhyayanavidhi - siddhasAGgasaziraskAdhyayanagRhItAkSararAzivizeSApAtapratIta niratizaya puruSArtha sAdhanArthanirNayarAgaprAptazravaNamAtreNa niSpannasyAvidheyatvAt / tAvati siddhe'pi mokSAdarzanAcca / taduktamApastambena buddhe kSemaprApaNam / tacchAstrairvipratiSiddham / buddhe cetkSema- / prApaNamiva na duHkhamupalabheta ' ( A. dha. sU. 2 / 9 / 21 / 14-16 ) ga asyArthaH - ' Atmani buddhe jJAte sati tajjJAnameva kSemaM mokSaM prApayati ' iti yadaulominoktaM tacchAstraivipratiSiddham / zAstreSu hi vAkyArthajJAnottaraM dhyAnavidhirbodhyate / yAvadAyuSam ' iti maraNaparyantaM dhyAnAnuvRttizca pratipAdyate / yAvanna vimokSye ' ( chA0. 6 14 / 2 ) iti zarIrapAtAvadhizca mokSasya kriyate / ' tayordhvamAyannamRtatvameti ( cha. 816 | 6 ) iti nADIvizeSaniSkramaNaM 6 6 ' 1 kha vRtte gu' / 2 kha. sAmarthyam 3 gha tvAdimatvaM du / 4 gha prabhutvaM dadeg /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAnoktAnAM karmayogajJAnayogamabhRtInAM bhaktidvArava sAdhanatvam / karmayogo nAmo. padezAjIvaparayAthAtmyajJAnavatA zaktyanusAreNa phalasArahitAniSiddhakA. myanityanaimittikarUpaparigRhItakarmavizeSaH / sa tu devArcanatapastIrthadAnayajJA. dibhedabhinnaH / ayaM tu jIvagatakalmaSApanayanadvArA jJAnayogamutpAdya tadvArA sAkSAdvA bhaktyutpAdako bhavati / jJAnayogo nAma karmayogAnirmalAntaHkaraNasyezvarazeSatvena prakRtiviyuktasvAtmacintAvizeSaH / etasya sAkSAdbhaktyupayo. gitvam / evaM sAdhanAntarANAmapi bhaktyupayogitvagRhyam / bhaktiyogo nAma ymniymaasnpraannaayaamprtyaahaarNdhaarnnaadhyaansmaadhiruupaattaavaaNstaildhaaraavdvicchinnsmRtisNtaanruupH| sa ca vivekavimokAbhyAsa. gha mokSAGgatvena kathyate / acirAdimArgeNa gatizca mokSAtpUrva zrUyate / doSAntaramAhabuddhe cediti / na duHkhamiti / na hi jJAninAM mUrdhAbhiSikto'pi kSudhAduHkha. meva tAvatkSaNamAtra soDhuM pramavatIti / bhaktidvAraiveti / taduktaM nyAyasiddhAJjane' bhaktiyogaH paramaprAptyupAyabhUtaH / tadazaktasya tadbhaktiyogasiddhyarthamAtmAvalokanamapekSitam / tasya ca jJAnayogakarmayogI dvau pRthagupAyo / tatra jJAnayogaH svAtmAvalokane'ntaraGgaH / tathA'pi prathamaM sa duSkaraH / tadanadhikAriNastulyaphalaH karmayoga eka kAryaH / tadadhikAriNo'pi vyapadezyasya lokasaMgrahArtha karmayoga eva kaaryH| azaktasya jJAnayogazakti karmayoga evotpAdayati / tadA karmayogaM parityajya jJAnayogamanutiSThato'pi na doSaH ' iti / yamaniyameti / yamAdInAM svarUpaM yogasUtre pratipAditam / tathAhi-ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamaH' (yo0 sU0 2 / 30) / 'zaucasaMtoSatapaHsvAdhyApezvarapraNidhAnAni niyamaH' ( yo sU0 2 / 32 ) / 'sthiramukhamApsanam' (yo. sU0 1 / 46 ) / Asyate'nenetyAsanaM padmApsanAdi / tadyadA sthiraM niSkampaM sukhama. nudvenanIyaM ca bhavati tadA tadyogAGgatAM bhajata ityarthaH / ' tasminsati zvAsaprazvAsayorgativicchedaH prANAyAmaH' (yo0 sU0 2 / 49) / tasminsati Asanasthairya satItyarthaH / 'svaskhaviSayasaMprayogAbhAve cittasya svarUpAnukAra ivendriyANAM pratyAhAraH' (yo0 sU0 2 / 54) / indriyANi svasvaviSayebhyaH pratyAhiyante pratikUlatayA hriyante yasminniti pratyAhAraH / cakSurAdIndriyANAM rUpAdiviSayapravRttyamAve sati, indriyANi cittasvarUpamAtrAnukArANi yadbhavanti sa pratyAhAra ityrthH| 'dezabandhazci. .sa. vattAza' / 2 ga. gha. 'canAt / 3 ga. rthyaatraadaa| 4 gha. kssaatkaarm| 5 kha. tiyu'|| ga. cintanavi' / 7 kha. 'radhyAnadhAraNAsa' / For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzasahitA / 63 viveko nAma kriyA kalyANAnavasAdAnuddharSarUpasAdhana saptakajanyaH / tatra jAtyAzrayanimittAduSTAnnAtkAyazuddhiH / vimokaH kAmAnabhiSvaGgaH / abhyAsaH punaHpunarAlambana saMzIlanam / zaktitaH paJcamahAyajJAdyanuSThAnaM kriyA / kalyANAni satyArjavadapAdAnAhiMsAdIni / anavasAdo dainyAbhAvaH / anuddhastuSTyabhAvaH / atisaMtoSazca virodhItyarthaH / evaM sAdhana saptakAnugRhItA bhaktirdarzanasamAnAkArA'ntimapratyayAvadhikA ca bhavati / sa cAntimamatyaya etaccharIrAvasAne zarIrAntarAvasAne vA bhavati / vedanadhyAnopAsanAdizabdavAcyA bhaktiH parabhaktiparajJAnaparaMmabhaktirUpakramaaft pazyaGgakAca / sA dvividhA - sAdhanabhaktiphalabhaktibhedAt / uktasAdhanajanyA sAdhanabhaktiH / phalabhaktistvIzvarakRpAjanya zrIparAGkuzanAthAdiniSThA / madbhaktajanavAtsalyamityAdiSu stutinamaskArAdiSu ca bhaktizabdama tasya dhAraNA ' ( yo0 sU0 1 / 1 ) / dhyeyasvarUpe deze cittasya bandho viSayAntaraparihAreNa yatsthirIkaraNaM sA cittasya dhAraNetyarthaH / ' tatra pratyayaikatAnatA dhyAnam ' ( yo0 sU0 3 / 2 ) / tatra dhyayasvarUpe pratyayasya jJAnasyaikatAnatA tadAlambanatayaiva nirantaramutpattirdhyAnamityarthaH / tadevArthamAtra nirmAsaM svarUpazUnyamiva samAdhiH' ( yo0 sU0 3 / 3 ) / samyagAdhIyata ekAgrI kriyate yatra manaH sa samAdhiriti / sAdhanasaptaketi / atra vivekAdiSu kAraNatvaM vyAsajyavRtti / na tu pratye paryAptam / jAtIti / nAtiduSTaM kalajagRjanAdi / bhAzrayaduSTaM patitAdisvAmikam / nimittadRSTamucchiSTAdi / etattrividhadoSarahitAdannAtkAyazuddhirviveka ityarthaH / Alambaneti / AlambanaM zubhAzrayastasya saMzIlanaM punaH punaH parizodhanam / satyeti / satyaM bhUtahitam | ArjavaM vAkkAyAnAmaikarUpyam / dayA svArthanirapekSaparaduHkhAsahiSNutvam / dAnaM lomarAhityam / ahiMsA kAyena vAcA manasA ca parapIDAnivRttiH / AdipadAdanabhidhyAsaMgrahaH / abhidhyA parakIye svabuddhiH / yadvA niSkalacintA / athavA parakRtAparAdhacintA / tadbhAhityamanabhidhyA | dainyeti / dainyaM cAbhISTakAryapravRttyakSamatvam / tacca dezakAlave - SamyAcchokavastvAdyanusmRtezca bhavati / prapatyaGgaketi / prapattyaGgabhUtetyarthaH / sAdhanabhaktiriti / sA ca vyAsAdiniSThA / zrI parAGkuzanAyAdIti / parAGkuzanAthazcAyaM zrIrAmAnujAcAryAtprAcInatama stAmraparNI 1. tAdu / kha tAduSyada' / 2 gha 'ramajJA / 3 kha. 'ramA bhaktirUpakriyA kramavatI tyAca / khadhanyApa / For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAyoga aupacArikaH / nanu vedAnteSu zravaNamananayorapi vidhAnAtkathaM dhyAnameva vidhIyata iti ceducyate-adhItasAGgavedaH puruSaH prayojanavadarthAvabodhitvadarzanAttanirNayAya svayameva zravaNe pravartata iti zravaNasya praapttvaadnuvaadH| zravaNapratiSThArthatvAnmananasyApyanuvAdaH / tasmAddhyAnameva vidhIyata iti na virodhH| . dhyAnazabdavAcyA bhaktirvidyAbhedAbahuvidhA / kAzcana vidyA ucyante antarikSa vidyA, antarAdityavidyA, daharavidyA, bhUmavidyA, sadvidyA, madhu. vidyA, upakosalavidyA, zANDilyavidyA, udgIthavidyA, puruSavidyA, pratardanavidyA, vaizvAnaravidyA ityAdikA brahmavidyA / nyAsavidyA prapattiH / prapattirnAma ' AnukUlyasya saMkalpaH prAtikUlyasya varjanam / rakSiSyatIti vizvAso goptRtvavaraNaM tathA' // AtmanikSepakArpaNyam / ityAdyaGgapaJcakayuktA / etadehAvasAne mokSapadA sakRtkartavyA nyAsaH zArajAgatirityAdizabdaivedyA jJAnavizeSarUpoM / eSA prepattirgurumukhAdrahasyazA. streSu saMpradAyatayA veditavyetIha bAlabodhanArthe pratte granthe na prakAzyeti viramyate / tIranivAsIti prasiddhiH / vedAnteSviti / 'AtmA vA're draSTavyaH zrotavyo mantavyaH' (bR0 2 / 4 / 5) iti zrutau zravaNamananayovidhirastIti zaGkakAzayaH / prayojanavaditi / svAdhyAyasya svabhAvata eva prayojanavadarthAvabodhitvadarzanAdi. tyarthaH / zravaNasya prAptatvAditi / nanu pustakanirIkSaNAdivyAvRttyarthaM zrotavya iti vidhiH kiM na syAditi cenna / vedAntavAkyAnAmapi pustakanirIkSaNAdivyudAtasyAdhyayanavidhisiddhatvAt / vilekhanapaThanAdipratiSedhastu brahmamImAMsAyAmaniSTa eva / na ca gurUpasattyarthamayaM vipirastviti vAcyam / gurUpasattau zravaNazabdasya mukhyArthatvAbhAvAt / tasyAzcAtrAvihitatve'pi 'gurumevAbhigacchat ' ( muM0 1 / 2 / 12 ) iti bAkyAntarasiddhatvAcca / zravaNapratiSThArthatvAditi / AcAryopadiSTasyArthasya svAtma. nyevameva yuktamiti hetutaH pratiSThApanameva mananamiti bhAvaH / etena mantavya ityArambhaNasaMzIlanarUpamananavidhirayamityapAstam / zravaNazabdasya nyAyopetavAkpajanyajJAna iva mananazabdasya tatpratiSThApane'rthe prasiddhiprAcuryAt / etadehAvasAna iti / na ca prArabdhakarmaNo'samAptatve dehAntarasyApi prasaGga iti vAcyam / prapattau prArabdhasyApi nAzAGgIkArAt / yathA''huH-- gha. nte / 2 ka. degdyAnyasa / 3 kha. 'bda vAcyA jnyaa| 4 dha. 'pA |pr| 5 ka. 'prtip| 6 kha. vRttagumphe na / For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| 65 . bhaktiparayoreva mokSasAdhanatvena svIkArAtparoktopAyanirAsaH / yathA vedavAkhAnA madhye keSAMcinmate dehAtiriktAtmano'naGgIkArAnmokSe pravRttireSa na saMbhavati / anyeSAM mate jJAnasya kSaNikatvAttasyaivA''tmatvAtkasya prvRttiH| saMtAnasyeti cenna / anyaM pratyanyena yatno na kartavya iti na pravRttiH / apareSAM mate dharmAdharmAdisaptabhaGgIrItyA'naikAntavAdAna pravRttiH / vaizeSikAdipakSe 'sAdhanaM bhagavatprAptau sa eveti sthirA matiH / sAdhyabhaktistathA saiva prapattiriti gIyate / / upAyo bhaktireveti tatprAptau yA tu sA matiH / upAyabhaktiretasyAH pUrvoktaiva garIyasI / upAyabhaktiH prArabdhavyatiriktAghanAzinI / sAdhyabhaktistu sA hantrI prArabdhasyApi bhUyaso ' iti / yadyapyevaM prapattiH prArabdhamapi niHzeSaM vinAzayituM zaktA tathA'pi niHzeSavairAgyAbhAve rAgaviSayamaMzaM tadanubandhi duHkhaM ca sthApayati / niHzeSavairAgye tu niHzeSa nivartayati / ayameva paramaikAntinoIptAtayorbheda ityAhuH / keSAMcinmate / cArvAkANAM mate / anyeSAm / vijJAnavAdinAM bauddhAnAm / apareSAm / janAnAm / saptabhaGgIrItyeti / saptabhaGgAzca syAdvAdamaJjayA~ prtipaaditaaH| tathAhi-ekatra jIvAdI vastunya kaikasattvAdidharmaviSayaprabhavazAdavirodhena pratyakSAdibAdhAparihAreNa pRthagbhUtayoH samuditayozca vidhiniSedhayoH paryAlocanayA kRtvA syAcchabdalAJchito vakSyamANaiH saptabhiH prakArairvacanavinyAsaH saptamaGgIti gIyate / tadyathAsyAdastyeva sarvamiti vidhikalpanayA prathamo bhaGgaH / syAnnAstyeva sarvamiti niSedhaka. rUpanayA dvitIyaH / syAdastyeva syAnnAstyeveti kramato vidhiniSedhakalpanayA tRtIyaH / syAdavaktavyameveti yugapadvidhiniSedhakalpanayA caturthaH / syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca paJcamaH / syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakarupanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca SaSThaH / syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti kramato vidhiniSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca saptamaH / svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNAstyeva sarva kumbhAdi / na punaH paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNa / tathAhi-kumbho dravyataH pArthivatvenAsti nAbAdirUpatvena / kSetrataH pATaliputrakatvena, na kAnyakubnAditvena / kAlataH ziziratvena, na vAsantikatvena / bhAvataH zyAmatvena, na raktAditvena / anyathetararUpApattyA svarUpahAniprasaGga iti / avadhAraNaM cAtra maGge'na. 1 ka. pratipa / 2 ka. "tvAtka / 3 gha. tyA chana / For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikApASANakalpe mokSe pravRttiH kasyApi na saMbhavati / sAMkhyAdipakSeSvIzvarAna. GgIkArAtpuruSasya prakRtervA mokSa iti saMzayAna pravRttiH / mAyimate vyAvahA. rikavAkyasya pAramArthikAbhedajJAnAjanakatvAnna pravRttiH / bhAskarayAdevayostu karmajJAnasamuccayavAdo'pyuktAdeva nirastaH / zaivamate tu pazupateH prApyatvasvIkArAvedaviruddhabhasmadhAraNAdeH sAdhanatvena svIkArAcca tannirAsaH / evaM matiniipitA / / iti zrIvAdhUlakulatilakazrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrInivAsa. dAsena viracitAyAM yatIndramatadIpikAyAM buddhinirU paNaM nAma saptamo'vatAraH // 7 // mimatArthavyAvRttyarthamupAttam / itarathA'nabhimatatulyataivAsya prasajyeta / pratiniyatasvArthAnabhidhAnAt / taduktam - 'vAkye'vadhAraNaM tAvadaniSTArthanivRttaye / kartavyamanyathA'nuktasamatvAttasya kutracit ' iti / tathA'pyastyeva kumbha ityetAvanmAtropAdAne kumbhasya stammAdyastitvenApi sarva. prakAreNAstitvaprApteH pratiniyatasvarUpAnupapattiH syAt / tatpratipattaye syAditi zabdaH prayujyate / syAtkathaMcit / svadravyAdimirevAyamasti na paradravyAdibhirapItyarthaH / yatrApi cAsau na prayujyate tatrApi vyavacchedaphalaivakAravadbuddhimadbhiH pratIyata eva / yathoktam ' so'prayukto'pi vA tajjJaiH sarvatrArthAtpratIyate / - yathaivakAro'yogAdivyavacchedaprayojanaH ' iti / tathA caitannate'naikAntavAdAtsarvatrAnizcayAnna kvApi pravRttiH syAdityAzayaH / mAyimate / zaMkarAcAryamate / vyAvahArikavAkyasya / vyAvahArikasatyasya vAkyasya / mAyimate hi brahmaNa eva pAramArthikasatyatvaM nAnyasya kasyApIti tattvamasyAdi. vAkyasyApi vyAvahArikasatyatvameva / tathA ca yathA prAtibhAsikasarvyAivahArikaviSAdyajanakatvaM tathA vyAvahArikavAkyasyApi pAramArthikajJAnAjanakatvameva syAditi bhAvaH // iti zrIyatIndramatadIpikAprakAze saptamo'vatAraH // 7 // 1. gha. "kasya / 2 ga. gha. davoktaka / For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 67 prkaashshitaa| athaassttmo'vtaarH| atha jIvo nirUpyate-pratyaktvacetanatvAtmatvakartRtvAdInIzvarajIvasAdhAraNAni lakSaNAni / pratyaktvaM nAma svayameva svasmai bhAsamAnatvam / cetanatvaM jAnAzrayatvam / AtmatvaM zarIrapratisaMvandhitvam / kartRtvaM saMkalpajJAnAzrayasvam / evaM sAmAnyalakSaNalakSitasya vizeSalakSaNAnyucyante-aNutve sati cetanatvam / svataH zeSatve sati cetanatvam / evamAdheyatvavidheyatvaparAdhInakartRtvaparatantratvAdikamUhyam / sa ca dehendriyamanaHmANAdibhyo vilakSaNaH / yathA mama zarIramiti pratI. tyA dehaadyaavRttH| athASTamo'vatAraH / zeSatve satIti / zeSatvaM ca yatheSTaviniyogArhatvam / cetanatvamAtroktAvIzvare'tivyAptiH / zeSatvamAtroktAvacitpadArtheSvativyAptirata umayopAdAnam / jIvazcArya paramAtmanA svecchAnusAreNa viniyajyata eveti lakSaNasamanvayaH / Adheyatveti / AdheyatvamAzritatvam / vidheyatvaM niyAmyatvam / dehAnyAvRtta iti / cArvAkAstu deha evA''tmeti vadanti / ata eva sa dehAvadhikaH / na tu dehotpatteH pUrva dehanAzAnantaraM vA tasya sthitiH / dehAtmavAde pramANaM tvahaM jAnAmIti pratyayaH / jJAtA hyAtmA ahamiti cakAsti / dehazcAhaMkAragocaraH / sthUlo'haM kRzo'hamiti darzanAt / dehasya hi sthaulyaadiyogH| atastatsamAnAdhikaraNatayA'yamahaMkAraH zarIrAlambana ityavazyAzrayaNIyam / yadyapi bhautikeSu kASThaloSTAdiSu caitanyaM nopalabhyate tathA'pi mUtacatuSTayasaMghAtAtmakadehe caitanyAvirbhAvo nAnupapannaH / yathA kramukaphalatAmbUladalAdiSvavayaveSu pratyekamavidyamAno'pi rAgaH saMyogavizeSAdavayavinyAvirbhavati tadvat / paraM tvetadaramaNIyam / idaM zarIramiti zarIraviSayiNI matiH parAgvRttiH / ahaM jAnAmIti pratyamvRttirahamiti matiH / sA cedaMkAragocarAdbhinnameva svaviSayamupasthApayati / taduktam - _ 'na khalvahamidaMkArAvekasyaikatra vastuni ' iti / sthUlo'hamityAdistu lAkSaNikaH prayogaH / ata eva mamedaM gRhamitivanmamedaM zarIra 1 ka. kha. ga. "rIraM na / 2 ka. "sya jIvasya vi| For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAcakSuSA pazyAmi zrotreNa zRNomi vAcA vadAmItyAdipratyayAvAndriyebhyo vyAvRttaH / manasA jAnAmIti manaso jJAnakaraNatvapratIteH, miti bhedapratibhAsaH / kiMca caitanyamapi dehe nopapadyate / kAryadravyagatavizeSaguNAnAM kAraNaguNapUrvakatvAt / tAmbUlAdAvapi carvaNananitahatavahasaMyogasaMpAditapATalimabhiH paramANubhiNukAdikrameNa kAraNaguNapUrvaka eva rAgodayaH / kiMcAnumAnenApi dehasyAnAtmatvaM sidhyati tathA coktam -- utpattimattvAtpArArthyAtsaMnivezavizeSataH / rUpAdimattvAdbhUtatvAddeho nA''tmA ghaTAdivat // sacchidratvAdadehitvAdehatvAnmRtadehavat ' iti / kiM ca dehAtmavAde janmAntarAmAvenAkRtAbhyAgamakRtavipraNAzadoSaprasaGgaH / santi hi dehAntarAnubhAvyasvargasvArAjyAdisAdhanavidhAyinyaH zrutayaH / kiM ca jAtamAtro hi jantuH stanyAdivAJchAyuktastadarthapravRttyA nizcIyate / tadavasthasya ca rAgAdayo janmAntarIyasaMskArobodhamantareNa na yujyanta iti bodhyam / cakSuSeti / indriyAtmavAdinAmayamabhiprAyaH-jJAnaM hIndriyavyApAraphalam / atastadindriyasamavAyyeva bhavitumarhati / jJAnAzrayatvameva ca cetanatvamiti / kiM tvetadayu. ktam / cakSuSA pazyAmItyAdipratItivirodhAt / tatra hi draSTrAdizcakSurAdibhyo bhinna eva pratIyate / kiM cendriyANAM pratyeka cetanatva saMbhUya vaa| nA''dyaH / indriyAntaradRSTasyendriyAntareNa pratisaMdhAnAbhAvaprasaGgAt / asti ca tat 'yamahamadrAkSaM tamahaM spRzAmi' iti / nAntyaH / na hi paJcabhirindriyaiH saMbhUyekaM vastvanubhUyate'nusaMdhIyate vA / kiMcaikendriya vigame mrnnprsnggH| tattadindriyApAye tadindriyArthasmaraNAnupapattizca / tathA cAndho rUpaM na smaret / badhiraH zabdaM na smaret / jJAnasyendriyavyApArajanyatve'pi zastrAdivyApArajanmanaH pApAderiva parasamavAyitvaM nAnupapannam / manaseti / kiMca bAhyendriyeSu yathAyathaM svasvavi. SayasaMbaddheSvapi yato na yugapatsarve viSayAH pratIyante tato'vagacchAmaH, asti kiMcidaparamapi sAdhanaM yatsAhAyyakavirahAnna sarva viSayA yugapatprakAzante kiMtu kazcidevaikaH pratIyata iti manaptaH karaNatvasiddhiH / 'sukhadisaMvedanAni karaNavanti kriyAtvAt, rUpAdijJAnavat' ityanumAnamapyatra pramANam / tadevaM jJAnakaraNatayA'vagatasya manasaH kathamiva jJAne kartRtvam / kartRtvaM hi svAtavyaniyatam / svAtantryaM ca svacchandAnurodhena sAdhyasiddhayanuguNopakaraNasaMpAdanasAmarthyam / karaNatvaM tu pAratavyaniyatam / pAratanvyaM ca parAdhiSThA. nAdhInavyApAratvam / nanu prANa evaa''tmaa| prANAnvayini zarIre sAtmakatvapratItestada For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| mama prANA iti vyatirekoktaH, jAnAmyahamiti jJAnAca manaHmANajJAnebhyo vyaavRttH| sa cANuparimANaH / utkrAntyAdeH zravaNAtpramANAnusArAcca / aNutve yuga. padanekaviSayAnubhavaH kathamiti na zaGkanIyam / dharmabhUtajJAnavyAptyopapatteH / nanvayini nirAtmakatvapratItezcatyata Aha-mama prANA iti| kiMca prANo nA''tmA vAyu. svAhAhyavAyuvat / dehadhAraNayogyatArUpavizeSamApanno vAyureva prANaH / 'ApomayaH prANaH' (chaaN06|5|4) iti zrutistvApyAyanaparA / tejomayI vaagitivt| suSuptau vRttihIne'pyAramani prANasya vRtimattvadarzanAcca na tasyA''tmatvam / prANavRttyaiva hyazitapItadravyasya supu. sAvapi saptadhAtumAvena pariNAmaH zvAsaprazvAtau ca bhavataH / nanu saMvidevA''tmA, ajaDatvAdata Aha-jAnAmIti / ajaDatvahetustu nA''tmatvasAdhaka ityane bauddhamatakhaNDane sphuTI bhaviSyati / __nanu jIvAtmA vibhuH| shriirvyaapisukhaadyuplbdhH| dezAntare'pi tadbhogyavastUtpattezca / tatra hi jIvAdRSTaM kAraNamiti tasya tatra saMnidhAnamapekSyate / kAryakAraNayoH sAmAnAdhikaraNyaniyamAt / taccAdRSTabhAzrayamantareNa na saMbhavatItyagatyA jIvAtmano vibhutvamaGgIkAryamiti cettatrA''ha-sa ceti / utkrAntyAderiti / tathA ca ' utkrA. ntigatyAgatInAm ' (ba. sU. 2 / 3 / 20) iti sUtre bhASyam-utkrAntistAvacchrayate / 'tena pradyotenaiSa AtmA niSkAmati cakSuSo vA mUrno vA anyebhyo vA zarIradezebhyaH ' (bR. 42) iti / gatirapi 'ye vai ke cAsmAllokAtprayanti candramasameva te sarve gacchanti ' ( ko. 1 / 2 ) iti / Agatirapi ' tasmAllokAtpunaretyAsmai lokAya karmaNe ' (ba. 4 / 4 / 6) iti / vibhutve hyetA utkrAntyAdayo nopapadyeraniti / tapA 'bAlAgrazatabhAgasya zatadhA kalpitasya ca / bhAgo jIvaH sa vijJeyaH sa cA''nantyAya kalpate ' (zve. 569) 'ArAmamAtro hyavaro'pi dRSTaH ' ( zve. 18) ' svarUpamaNumAtraM syAjjJAnAnandaikalakSaNam / trasareNupramANAste razmikoTivibhaSitAH // ' ityAdizrutismRtayA'pyatra pramANatayA'nusaMdheyAH / pramANeti / hRtpradezAvacchinnopalambhasvArasyena tAdRzapramANAnusArAdityarthaH / yugapaditi / uzIrAdivAsitasvAdazItajalapAnAdau yugapadgandharasasparzopalambhena yugapadanekendriyasaMnidhAnamAtmano'vazya vAcyam / tacca vibhutvamantareNa na saMbhavatIti zaGkakAzayaH / dharmeti / yadyapi jIvA. smano na sarvazarIravyAptistathA'pi taddharmasya jJAnasya sarvazarIravyAptyA yugapadanekaviSayAnubhavaH setsyati / tathA ca zrutiH- 'prajJayA prANaM samAruhya ghrANena sarvAngandhA. nApnoti prajJayA cakSuH samAruhya cakSuSA sarvANi rUpANi pazyati' (kau. 26) ityAdiH / sUtrakArairapi 'guNAdvA lokavat ' (ba. sU. 2 / 3 / 26) iti sUtra evamevoktam / For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAetenaiva saubhariprabhRtInoM muktAnAM ca yugapadanekazarIraparigraho'pi saMbhavati / sa ca nityaH / pUrvAnubhUtArthapratisaMdhAnAt / nityazcejjIva utpanno jIvo naSTo jIva iti pratItiH kathamiti cenna / jIvasya dehasaMbandha utpattistadviyogo nAza iti pratipAdanAjIvasvarUpaM nityameva / sarvazarIravyApimukhAvRpalabdhirapi jJAnadvAraiva bodhyaa| 'sa cA''nantyAya kalpate' (zve. 5 / 9 ) ityatroktamAnantyamapi dharmabhUtajJAnadvAraiva bodhyam / 'nityaH sarvagataH sthANuH ' (gI. 2 / 24 ) ityatroktaM sarvagatatvamapyevameva / dharmabhUtajJAnadvArA jIvAtmanaH sUkSmAnupavezakSamatvAt / 'dehendriyamanaHprANadhIbhyo'nyo'nanyasAdhanaH / nityo vyApI pratikSetramAtmA bhinnaH svataHsukhI ' ( A. si. pR. 6 ) ityuktaM vyApitvamapi tathaiva / yattu viSNupurANe ' tasyA''tmaparadeheSu sato'pi / (vi0pu0 2 / 14 / 31) ityatra jIvAtmano'nekadeheSu sadbhAvapratipAdanena vibhutvaM sUcyata iti / tanna / jAtidvArA tathA pratipAdanAt / ekasya jIvAtmano'nyasmindehe'sa. sve'pi tajnAtIyasyAnyasya sattvAt / dezAntare bhogyavastUtpatistu jIvAtmano'Nutve'pi na viruddhA / jIvAtmakRtakarmanimittezvaraprItikopAtmakabuddharavAdRSTazabdArthatvAt / Izvarasya ca vibhutvena tadbuddheH sarvakAryasAmAnAdhikaraNyamavyAhatameva / etacca mUla evAnupadaM sphuTI maviSyati / nacA''tmanA'Nutve pRthivyAdyaNavattasya pratyakSatvaM na syAditi vaacym| vibhutve'pi tavA''kAzAdivibhvantaravadapratyakSatvaprasaGgAt / ' yathAnubhavaM svIkAryameva ' iti cenmamApi tulyam / pRthivyAdiparamANanAmapratyakSatvasyAsmAbhiranaGgIkArAcca / etenaiveti / yoginAM nAnAdehAdhiSThAnamapi jJAnadvAraivetyAzayaH / muktAnAM ceti / etacca 'pradIpavadAvezastathAhi darzayati' / (bra. sU0 4 / 4 / 15 ) iti sUtre bhASye spaSTam / etena "saMptAradazAyAM svarUpajJAnayoH saMkocAdaNuparimANamAtmasvarUpam / mokSadazAyAM tu sarvagataM sarvavyApi varUpaM jJAnaM ca vistIrNatayA prakAzate / etacca 'sa cA''nantyAya kalpate ' ( zve0 5 / 9) iti zrutyA'vagamyate / parAzareNApi 'viSNuzaktiH parA proktA kSetrajJAkhyA tathA parA' (vi. pu. 61761) ityAdinA saMkocavikAsayogitvamuktam " iti varadaviSNumizroktamapAstam / dharmabhUtajJAnadvArA tadupapatteruktatvAt / / pUrvAnubhUneti / ' na jAyate mriyate' ( kaa.2|18 ) * jJAjJau dvAvajAvIzAnIzau' (zve. 119 ) ityAdizrutayo'pyatra pramANam / kiM ca jIvAnityatve'kR. tAbhyAgamakRtavipraNAzarUpadoSadvayapraptaGgaH / jIvasyati / ' prajApatiH prajA asRjata ' (te. sN.9|7|3) ' sanmUlAH somyemAH sarvAH prajAH '( chaa.6|8|4 ) 'yato 1 gha. nAM yu| 2 gha. t / jIvautpannau jIvo naSTa / For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prakAzasaMhitA / 71 sa ca pratizarIraM bhinnaH / ekaparimANeSvanekeSu suvarNaghaTeko ghaTa iti vA imAni bhUtAni jAyante ' ( tai. 3|1|1 ) ' jIvAnvisasarja bhUmyAm ' ( ma.nA. 14 ityAdizrutayo'pyetadabhiprAyeNaiva yojyAH / nanu nityatve jIvAtmanAM ' sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam ( cha. 6 / 2 / 1 ) iti zrutipratipAditaM sRSTeH prAgekatvAvadhAraNaM virudhyata iti cenna / nAmarUpavibhAgAbhAva evaikatvamiti tadAzayAt / etenA''tmAnityatvavAdinazcatvAro'pi pakSA nirastA veditavyAH / tathAhi - kSaNika Atmeti vijJAnAtmavAdinaH / AzarIrasthAyIti prANendriyAtmavAdinaH / pralayAnta iti paurANikaikadezinaH / mokSAvadhika ityaupaniSadAmAsAH / tatra prathame AtmAnamuttarakAlAnavasthAyinaM manyamAno na kiMciduddizya pravarteta / pravRttirhi khalUttarakALe sukhaM duHkhanivRttiM vA'bhisaMdhAyaiva / sA'tra kathaM ghaTeta / phalakAle svAbhAvAtsvakAle phalAbhAvAt / dvitIye tu pAralaukikaM phalamabhisaMdhAya yajJAdau pravRttirna syAt / sAva sArvatrikI dRzyate / tRtIye mokSamArgopadezAnarthakyam / caturthe'pyAnarthakyameva / taduktam - " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahamarthavinAzazcenmokSa ityadhyavasyati / apasarpedasau mokSa kathAprastAvagandhataH ' iti / nanU 'vijJAnacana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati' (bR. 2 / 4 / 12 ) iti jIvavinAzaH zrUyate | maitram / asyAH zruterlokavIrUDhAnuvAdamAtratvAt / pratizarIramiti / saubharyAdikSetrajJavyatiriktasthala iti zeSaH / bhinna iti / ata eva kasya citsukhitvakAle'nyasya duHkhitvaM dRzyate / dehabhedastu na tanniyAmakaH / saumarizarIre tadadarzanAt / na ca dehabhedasyAniyAmakatve janmAntarAnubhUtasya kuto na smRtiriti vAcyam / saMskAranAzena tadupapatteH / na ca caitreNAnubhUte maitrasyAsmaraNamAtmaikye'pi saMskAranAzAdeveti vAcyam / tathA sati caitrasyApyasmaraNaprasaGgAt / kiM ca sukhaduHkhayorekAzrayatva ubhayapratisaMghAnamekasyaiva syAt / kazcidvaddhaH kazcinmuktaH kazcicchiSyaH kazcidAcArya ityAdivyavasthA ca na sidhyet / devamanuSyatiryagAdibhedena viSamasRSTizca nopapadyeta | karmabhedena tu na viSamA sRSTiH / jIvaikyapakSe hi kasya karma kasmAdbhinnamucyate / idaM karmAmukasyeti vyavasthAyA asaMbhavAt / evamevAntaH karaNabhedasyApyaniyAmakatvaM draSTavyam / prayogazca - caitrAtmA maitratAdAtmyarahitaH / tadanubhava jasmRtyanAdhAratvAtkadAcidapi tadgatasukhAdipratisaMdhAnarahitatvAdvA / ' nityo nityAnAM cetanazcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn ' ( kA0 1 / 13 ) ityAdizrutirapi jIvAnekatve pramANam / nanviyaM zrutiraupAdhikabhedAbhidhAyinI / ata eva ' bhoktA bhogyam / ( ve0 1 / 12 ) ityAdimirjIvaiikatvapratipAdikAbhiH zrutibhiravirodha iti cettatrA''ha - ekaparimANeSviti / For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 yatIndramatadIpikApratItivavrIhirAzAveko vrIhiritivaJca jJAnaikAkAratayaikatvavyavahAraH / na tu svarUpaikyam / pramANavirodhAt / __ svataH sukhI / upAdhivazAtsaMsAraH / ayaM ca kartA bhoktA zarIrI zarIraM ca bhavati / prakRtyapekSayA shriirii| IzvarApekSayA zarIram / tasya pratyakSazrutibhyAM eko vrIhiriti / eko brIhiH suniSpannaH supuSTaM kurute janamityAdau ythaa| rAmasugrIvayoraikyamityatrApyevameva / tayoH prakArasthaikyAt / jJAnakAkAratayeti / iya. devahi jIvAdvaitam / jIvAdvaitazabdasya prakArAdvaite tAtparyAt / jIvAnAmanekatve'pi seSAM prakArasyaikyAt / ' nAnAtmAno vyavasthAtaH / itinyAyasUtre'pi jIvAnekatvameva sthApitam / sAMkhyairapyuktam 'jananamananakaraNAnAM pratiniyamAdayugapatpravRttezca / puruSabahutvaM siddhaM traiguNyaviparyayAccaiva ' (sAM. kA. 18) iti / / tathA ca jIvabhedaniSedhavacanAni prAmANikasvarUpabhedavyatiriktadehAtmAbhimAnani. bandhanadevatvAdibhedaniSedhaparANItyuktaM nyAyasiddhAJjane / evaM jIvAnAM parasparaM bhede siddhe jIvabrahmabhedo'pi sidhyati / 'neha nAnA' (bR0 4 / 4 / 19) ityAdizrutayastu sarvasya brahmazarIratvena brahmazarIravyatiriktavastvantaraniSedhArthikAH / etadeva hi brahmAdvaitam / tasya prakAryadvaite tAtparyAt / brahmazarIrabhUtAnAM prakArANAM jIvAnAmanekatve'pi teSAM sarveSAmAtma. bhUtasyaprakAriNo brahmaNa aikyaat| muktAvapi na jIvabrahmaNoraikyam / 'sadA pazyanti sUrayaH' (nR0 pU0 1 / 10 ) ityukteH| kiMtu sAmyamAtram / ' mama sAdharmyamAgatAH ' (gI. .14 / 2) iti bhagavataivoktatvAt / . svataH sukhIti / taduktamAtmasiddhau 'nityo vyApI pratikSetramAtmA bhinnaH svataH sukhI ' iti / upAdhivazAditi / anAdikarmarUpAvidyAkRtAcitsaMsargAdityarthaH / upAdhiliGgaH dehaH prakRtyAtmako'nAdiriti mAnyAH / karteti / tathA ca zrutiH-' kartA vijJAnAtmA puruSaH ' (pra. 4 / 9 ) iti / ata eva 'yajeta svargakAmaH ' ' brahmetyupAsIta' (chAM. 3 / 1811) ityAdizAstrANAmarthavattvam | boddhureva hi zAsanaM nAcetanasya prdhaanaadeH| idaM ca 'kartA zAstrArthavattvAt (ba. suu.2|3|33) ityadhikaraNe spaSTam / yattu prakRteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvazaH / ahaMkAravimUDhAtmA kartA'hamiti manyate / / . (gI. 3 / 27 ) iti guNAnAmeva kartRtvaM smaryata iti / tatsAMsArikapravRttiSvasya kartRtA sattvarajastamoguNasaMsargakRtA na svarUpaprayuktetyAzayena / evamAtmanaH kartRtve siddhe tanmUlakaM bhoktRtvamapi tasyaivetyAha -bhokteti / prakRtyapekSayeti / prakRtivi. kArabhUtapAJcabhautikazarIrApekSayetyarthaH / iishvreti| 'yasyA''tmA zarIram ' (bR.31713) For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| svayaMprakAzatvaM ca siddham / prayogazca-AtmA svayaMprakAzaH, mAnatvAdarmabhUtavAnavaditi / bAnAputvApalatvAdaya etasya svruupniruupkpaaH|| etena jJAnasya kSaNikatvaM kSaNikasaMtAnarUpa Atmati baudapakSa:, bhUtacatuSTa. yAtmakatvAdehasya dehAvadhika Atmeti cArvAkapakSaH, gajadehe gajaparimANa: itizruteH / simiti / svasya cAsya svayaMprakAzatvam / parasya tu tajjJAnaviSaya. sayaiva prakAzate / svasyApi pramANAntarAvaseyANusvazeSatvaniyAmyatvanityatvAdiviziSTarU. peNa jJAnaviSayatvamastyeva / ahamiti pratyaktvaikatvaviziSTatayA tu svaprakAzatA sarva. daa| yogadazAyAM tu yathAvasthitApUrvAkAraviziSTatayA yaugikapratyakSeNa sAkSAkriyate / taduktamAtmasiddhau_ 'yogAmyAtamuvA spaSTa pratyakSaNa prakAzyate' iti / - 'atrAyaM puruSaH svayaMjyotirbhavati' (bR. 4 // 9) 'katama AtmA yo'yaM vijJAnamayaH prANeSu hRdyantaryotiH puruSaH' (bR. 4117 ) ityAdizrutibhizcA''tmanaH svayaMprakAzatvaM sidhyati / yadyapi ' hRdyantajyotiH puruSaH ' ityatra jyotiHzabdo mA. ktastathA'pi svaprakAzapradIpAdivallokadRSTayA'nyanirapekSatvaM svarasAvagataM na bAdhyam / svayaMprakAzatvamananyAdhInaprakAzatvam / idamevAjaDatvam / . jJAnasyati / itthaM hi bauddhamatam -saMvidaH svayaMprakAzatvAttasyA evA''tmatvam / kiM ca yaH saMvido'nyaM saMveditAramabhyupagacchati, abhyupagacchatyevAsau saMvidam / nAsatyAmeva saMvidi savettItyupapadyate / evaM cebhayavAdisaMpratipannatayA saiva paraM vaMditrI lAghavAdbhavatu kimanyena kalpitena / tasmAdanAyavidyAvazAtsamAropitAvAstavagrAhyagrAha. kavikalpollekhinI svayaMprakAzA saMvideva paramArthasatI saiva cA''tmeti / paraM tvetadayuktam / svayaMprakAzatvaM hi nA''tmatvasya vyApyam / kiM tu vyApakam / laaptrmpypryo| jakam / 'na vijJAturvijJAtaviparilopo vidyate' (bR0 4 / 3 / 30) iti zrutau saMvittadvatoH pRthagdarzanAt / taduktaM tattvamuktAkalApe* 'nityA sA yasya tadvAnapi nigamamitI gauravaM nAsya maarH| (ta. ka. 2 / 4) iti / kiMca saMvida Atmatve pUrvadharTaSTamapareArahamidamadarzamiti kathamiva pratyabhijAnIyAt / na ca saMvitsaMtAnAzrayaNena pratyabhijJopapadyata iti vAcyam / saMvidhyatiriktasya sthAyino'nusaMdhAyinaH saMtAnasyAbhyupagame svasiddhAntatyAgaH / anabhyupagame pratyabhi. jJAnupapattistadavasthA / na hyanyenAnubhUte'nyasya pratisaMdhAnaptaMbhavaH / bhUteti / prAgupapAditam / gajadeha iti / etadapi matamayuktam / bRhataH zarIrAdarupIyasi zarIre pravizato'paripUrNatvaprasaGgAt / vikAratvaprayuktAnityatvAdidoSaprama. 1 ka. jJAnavANa / 2 ka. katvAtkSaNi' / For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patIndramatadIpikApipIlikAdehe tatparimANo'to dehaparimANa Atmeti jainapakSaH, kartRtvabhoktaH tvAdikaM prakRtereva na tu puruSasyeti sAMkhpapakSaH, brahmAMzo jIva iti yAdavapakSA, sopAdhikabrahmakhaNDo jIva iti bhAskarapakSaH, avidyAparikalpita ekajIvaGgazca / kiMcaikakAle'nekadehAnparigRhNatAM saubhariprabhRtInAM svasvarUpamanekadhA kRtvA vattadehaparigrahaprasaGgaH / kiMca. paskAyapravezadvArA'nekazarIrANi parigRhNatA yoginAM - svarUpasya, sthUlazarIraM tyaktvA * tataH sUkSmazarIraparigraha samaye tasya sarvasyAvakAzAbhAvAcchaithilya : syAt / etacca . ' naikasminnasaMbhavAt / (bra sU0 2 / 2 / 32) ityadhikaraNe spaSTam / kartRtveti / etaccAnupadamevo. papAditam (pR0 72 paM 23) / brahmAMza iti / yAdavamate bhAskaramate / brahmaNaH saguNatvAGgIkArastulya ekaH / tathaiva prapaJcasya satyatvamapi / ata eva bandhamokSavyavasthA sidhyati / iyAMstu vizeSaH / bhAskaramate tattvamasIti zrutenIvabrahmaNorabhedaH svAbhAvikaH / bhedastvaupAdhiko devamanuSyAdikRtaH / acidbrahmaNostu bhedaH svAbhAvikaH / 'nirmalam ' (bra0 vi0. 21) ityAdizruteH / abhedo'pi ca tayoH svAbhAvika "eva / idaM sarvaM yadayamAtmA' (30 2 / 4 / 5 ) ityA. dizruteH / na cAcihmaNorbheda aupAdhika iti vAcyam / upAdheracitsvantI vAt 'upAdhi brahma' etadubhayabhedasyApyaupAdhikatvenopAdhyantarApekSAyAmanavasthAprasaGgAt / yAdavamate tu adhidbrahmaNoriva jIvabrahmaNorapi bhedAbhedI svAbhAviko / muktAvapi bheda. zrutastattvamasItyaityopadezAceti / paraM vetanna yuktam / tatra bhAskaramata upAdhibrahmavyatiriktavastvantarAnabhyupagamAdbrahmaNyevopAdhisaMsargAdaupAdhikAH sarve doSA brahmaNyeva syuH / tatazca ' apahatapApmA ' ( chAM0 8 / 7 / 1 ) ityAdizrutivirodhaH / yAdava. mate'pi jIvabrahmaNoM davadabhedasyApyabhyupagamAdbrahma svarUpeNaiva suranaratiryaksthAvarAdibhedenAvasthitamiti brahmaNo jIvabhAvena sarve jIvagatA doSA brahmaNa eva syuH / vistarastu vedArthasaMgrahAdavaseyaH / avidyoti / ayaM zAMkarapakSaH / tatra hi avidyAzabalaM brahmaiva jIvaH / sa ca sarvazarIreSvekaH / caitrAnubhUte maitrasthAnanusaMdhAnaM tvavidyAvaicitryAt / ata eva jIvaikyavAda upapadyate / tathA ' jJAnino mitrAmitrakathA kutaH' ' yadyanyo'sti paraH ko'pi ' ( vi. pu. 2 / 13 / 85 ) ' eka eva hi bhUtAtmA' (bra0 vi012.)' ghaTadhvaMse ghaTAkAzo na minno nabhaptA yathA' ityAdi saMgacchata iti / etadapi na samyak / ' pRthagAtmAnam ' ityAdizrutiSu jIvabrahmaNo: nirupAdhikabhedapratipAdanAt / AzrayAnupapattyAdisaptavidhAnupapattigrastatvenAvi. dhAyA nirUpayitumazakyatvAcca / saptavidhAnupapattayastu zrImASyAdau draSTavyAH / jovaikyavAdastu sAjAtyAdeva / ' paNDitAH samadarzinaH / (gI0 5 / 18) ityAdismRtibhirjIvAnAM sAmyabodhanAt / 'mitrAmitrakathA kutaH' iti tu na For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzasahitA / - 75 vAdaprakSaH, antaHkaraNAvacchinnAneka jIvavAdapakSa ityevamAdayo viruddhapakSA nirastAH / vibhutvavAdapakSo'pi / . nanu jIvasya vibhutvAnaGgIkAre'dRSTajanita dezAntaraphalopalabdhiH kathamiti cenna / jIvasya saMbandhAbhAve'pyadRSTavazAdevopapateH / adRSTaM nAma bhagavatprItya prItijanakajIvakartRkakarmavizeSajanyo jJAnavizeSaH / sa vizeSo bhagavatsaMkalpa eva vibhusvarUpaM bhagavantamAzritaH / ataH phalopalabdhiriti na virodhaH / sajIvastrividhaH - baddhamuktanityabhedAt / tatra baddhA nAmAnivRtta saMsArAH / se caturdazabhuvanAtmakANDakaTAhavartino brahmAdikITaparyantAzcetanavizeSAH / zrImanArAyaNanAbhikamalAdutpanno brahmA / brahmaNo rudraH / punarbrahmaNaH sanakadiyo yogino nAradAdidevarSayo vasiSThabhRvAdibrahmarSayaH pulastyamarIcidakSaikazya pAdayo nava prajApatayo babhUvuH / tebhyo devA dikpAlAcaturdazendrAzcaturdaza mana vo'surAH pitaraH siddhagandharvakiMnara kiMpuruSavidyAdharAdayo vasavo rudrA AdityA azvinau ca dAnarve yakSarAkSasa pizAcagulakAdayaH / evaM devayonayaH / manuSyA api brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAdijAtibhedAdbahuvidhAH / tiryaJco'pi pazumRgapakSisarIsRpa pataGgakITAdibhedAdbahuvidhAH / sthAvarA api vRkSa gulmalatAvIruttRNAdibhe .. f. & jIvaikyAbhiprAyam / kiMtu rAgadveSAbhAvAbhiprAyam / yadyanyo'sti / vi0 pu0 2 / 13 / 81 / ityatrAnyazabdo'nyAdRza ityarthakaH / eka evaM hi bhUtAtmA ' / ba0 bi0 12 / ityaikyamapi bhUtasaMsargazaGkitavRddhihAsa niSedhAbhiprAyam / ghaTadhvaMse ' ityAdikaM tvaupAdhikavaiSamyanivRttAvatyanta sAmyaM vyanakti / na hi ghaTadhvaMse ghaTAvacchinna AkAzAMzoM'zAntareNaikoM bhavati / antaHkaraNeti / ayaM pakSaH zAMkaramatAnuyAyinaH / taduktaM vedAntaparibhASAyAm -- jIvo nAmAntaH karaNAvacchinnaM caitanyamiti / tasya nAnAtvamapi tatraiva spaSTam / ayamapi pakSo na ramaNIyaH / kalpAntare'nubhUtasya kalpAntare'nusaMdhAnAnApatteH / antaHkaraNAvacchinna caitanyasya jIvatve jIvatvasyAntaHkaraNacaitanya -- etadubhayasamudAyavRttitvenAntaH karaNabhede jIvabhedasya durvAratvAt / asti hi kalpabhede cetobhedaH / santi ca karupAdau jAtismarAH svayamAgatavijJAnA iti bodhyam / ----- For Private And Personal Use Only nanviti / etaccopapAditaM prAgaNutvasamarthane ( pR0 69 paM0 12 ) gulmeti / gulmA anatidIrghaniviDalatA mAlatyAdayaH / latA dIrghayAyinyo drAkSAtimuktAprabhRtayaH / vorunA api yA vividhaM prarohanti tA guDUcIprabhRtayaH / 11. kha. 'padyate / 2. kAdiyoga 3. gha. kAya 4. 'krA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 yatIndramatadIpikAdAdahuvidhAH / vRkSAdInAM jalAharaNopayuktakiMcijjJAnasaMbandho'stveva / armANimatsu svalpA setyuktatvAt / ato devamanuSyatiryaksthAvarabhedabhinnA bddhaaH| jarAyujANDajodbhijasvedajAzca bhavanti / devamanuSyA jraayujaaH| teSu brahmarudrAdayaH sanakAdayaca sItAdraupadIdhRSTadyumnAdayo bhuutvetaalaadyshcaayonijaaH| tiryagAdayazca jarAyujA aNDajAH svedajAzca bhavanti / sthAvarAdaya udbhijjaaH| evaMbhUtA badau bIjAkuranyAyena viSayapravAhatayA'nAdikAlamavRttAvidyAkarmavAsanAruciprakRtisaMbandhaizcakravatparivartamAnairgajanmabAlpayauvanogratsvapnasuSuptimUrchAjarAmaraNasvarganarakagamanAdivividhavicitrAvasthAvantonAthanantaprakArAti - duHsahalApatrayAbhitaptAH svataHmAptabhagavadanubhavavicchedavantazcati / - te dvividhAH-zAstravazyAstadavazyAzceti / tayormadhye karaNAyattajJAnAnA badAnAM zAstravazyA'sti / tiryavasthAvarAdInAM tnnaasti| zAstravazyA dvividhA bubhukSako mumukSadazceti / tatra bubhukSavastraivargikapuruSArthaniSThAH puruSAH / te dvividhAH-arthakAmaparA dharmaparAzceti / kevalArthakAmaparA dehAtmAbhimAnavantaH / dharmaparAza alautikazreyaHsAdhanaM dharmaH' 'codanAlakSaNo'rthoM dharmaH / iti. lakSaNalakSitayadAnataparatIrthayAtrAdiniSThAH / te ca dehAtiriktAtmanaH paraloko'stIti hAnavantaH / dharmaparA dvividhA:-devatAntaraparA bhagavatparAzceti / devatAntaraparA brahmaredrendAranyAyArAdhanaparAH / bhagavatparAzcA''" jijJAsurA. yiityuktriityaa'dhikaarinnH| Arko bhraSTaizvaryakAmaH / arthArthI svapUrvaizvaryakAmaH / mumukSako dvividhA:-kaivalpaparA mokSaparAceti / kaivalyaM nAma jJAnayogA. tmakRtiniyuktasvAtmAnubhavarUpo'nubhavaH / acirAdimArgeNa paramapadaM gata eva citkoNe patityakapatnInyAyena bhagavadanubhavavyatiriktasvAtmAnubhava ityAhuH / ke picirAdimANa gatasya punarAvasyazravaNAtprakRtimaNDala eva kaciddeze svAtmAnubhara ityayAH / mokSaparAzca dvividhA:-bhaktAH prapannAzceti / bhaktAH punarapItasAsazirasvavedAH pUrvottaramImAMsAparicayAcidacidvilakSaNamanaradhikAtivApAnandasvarUpaM nikhiladhyapratyanIkaM samastakalyANaguNAtmaka brahmAvadhArya tatyAptyupAyabhUtAM sArabhakti svIkRtya tayA mokSa praaptukaamaaH| bhaktAvadhikArasvarNikAnAmeva / devAdInAmapyasti / arthitvasAmarthyayoH atha vA vRkSebhyo nyUnaparimANA udbhijA gulmAH kuracakAdayaH / latA vallayaH / bIjakANDaprarohiNyo vIrudhaH / svalpAseti / atra setyanena saMvitparAmRzyate / ka. NiSu svalpAMtyu / 2 gha. 'zca drau| 3 gha. 'dI jIvA bI' / 4 gha. jaagrsvn'| 5 gha. 'ntazca / te / 6 gha. degtA / ti / 7 ga. 'te ca dvi| 8 ka. 'tidhrml'| 9 gha. rudrA. gnyA / 1. gha. tyuktAdhi / 11. 'nuruu| 12 gha. titaH tykt| 3 kha. parikAsvA / For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| saMbhavAt / na zUdrAdhikAraH / apazUdrAdhikaraNavirodhAt / bhaktisvarUpaM tu buddhiparicchede pratipAditam / bhaktA dvividhAH-sAdhanabhaktiniSThAH sAdhya bhaktiniSThAzceti / vyAsAdayaH sAdhanabhaktiniSThAH / zrIparAkuzAdayaH sAdhya. bhktinisstthaaH| __ AkiMcanyAnanyagatikatvadharmaviziSTo bhagavantamAzritaH prapanaH / so'pi vividha:- traivargikaparo mokSaparazceti / traivargikaparo nAma bhagavata eva dharmArthakAmAbhilASI / mokSaparastu satsaGgAnityAnityaviveke sati saMsAre nirvedA. dairAgya utpanne mokSecchAyAM jAtAyAM tatsiddhyarthamAcAryoM vedasaMpanna ityAdhA. cAryalakSaNalakSitaM guruM saMzritya taddvArA puruSakArabhUtAM zriyaM pratipaya bhaktyAdhupAyAntare'zakto'ta evAkiMcanAnanyagatiH zrImanArAyaNacaraNAveyopAyatvena yaH strI karoti sa prapannaH / prapattiH srvaadhikaaraa| - sa ca prapanno dvividha:-ekAntI paramaikAntI ceti / yo mokSaphalena sAkaM phalAntarANyapi bhagavata evecchati sa ekAntI devatAntarazUnya ityrthH| bhaktijJAnAbhyAmanyatphalaM bhagavato'pi yo necchati sa paramaikAntI / sa dvividha:sa Atatheti bhedAt / avazyamanubhoktavyamiti prArabdhakarmAnubhavannetadehAva. sAnasamayamIkSamANo dRptaH / jAjvalyamAnAgnimadhyasthitasyeva saMsArAvasthite. ratiduHsahatvAtmapattyuttarakSaNamokSakAma aatH| 'mukto nAmopAyaparigrehAnantaraM nityanaimittikabhagavadAnAkaryarUpANi svayaM prayojanatayA kurvanbhagavadbhAgavatAparAdhAMzca varjayandehAvasAnakAle muktaduSkate mitrAmitrayonikSipanvAcanasItyAdiprakAreNa hArde paramAtmani vizramya muktidvArabhUtasuSumnAkhyanADyAM pravizya brahmarandhrAniSkamya hArdaina sAkaM sUryakiraNadvArA'miloka gatvA dinapUrvapakSottarAyaNasaMvatsarAbhimAnidevatAbhirvAyunA ca pathi satkRtaH sUryamaNDalaM bhivA nabhorandhradvArA sUryalokaM gatvA'nantaraM candra viSudruNendramajApatibhirgipradarzibhirAtivAhikagaNaiH sopacAraiH saha tacallokAnatItya prakRtivaikuNThasImAparicchedikA virajAM tIvA sakSamazarIraM vihAyA. mAnavakaraspadimAkRtadivyavigrahayuktazcaturbhujo brahmAlaMkAreNAlaMkRta indramajApatisaMbakanagaradvArapAlakAbhyanunyA zrIvaikuNThAkhyaM divyanagaraM pravizya sarvAdhikAreti / atra zUdrAdInAmapyadhikAraH / ka. bhkishcnaan| ka. gha. reNAzaga. pa. ti / a Sa. zyameva bho| 5 gha, mahaNAna / 6 ka. nADayA ' . gha. '18 sa. pa. deg siimp| 9. "tvi| .... tuma o'| 11 ka. pa. kAnabhyanujJApya shrii| For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 7 yatIndramavadIpikAgaruDAcantayuktapatAkAlaMkRtadIrghamAkArasahitagopuramatItyairamadAkhyAmRtasara:somasavanArUyAzvatthaM ca dRSTvA zataM mAlAhastetyuktaM paJcazaitadivyApsaromaNairupaicArito brahmagandhAdibhiralaMkRtastatrasthAnanantagaruDaviSvaksenAdInpraNamya taibahumato mahAmaNimaNDapamAsAya paryaGkasamIpe svAcAryAnpraNamya paryavasamIpaM gatvA dharmAdipIThoparikamale'nante vimalAdibhivAmaraha~stAbhiH sevyamAnaM zrIbhUlIlAsametaM zaGkhacakrAdidivyAyudhopeta jAjvalyamAnakirITamakarakuNDaloveya. hArakeyUrakaTakazrIvatsakaustubhamuktAdAmodarabandhanapItAmbarakAcIguNanUpurAdhaparimitadivyabhUSaNabhUSitamaparimitodArakalyANaguNasAgaraM bhagavantaM dRSTvA tatpA. dAravindayugule zirasA praNamya pAdena paryaGkamAruhya tena svAGke sthApita ko'sIti pRSTo brIprakAro'smItyuktvA tena kaTAkSitastadanubhavajanitaharSaprakarSAtsarvadezasarvakAlasarvAvasthocitasarvavidhakaryaratirAvirbhUtaguNASTaka uttarAva dhirahitabrahmAnubhavavAnyaH sa mukta ityucyate / muktasya brahmasAmyApattizrutistu bhogasAmyamAha / jagadyApAravarjanasya pratipAdanAt / tamya nAnAtvaM sarvalokasaMcaraNaM ca saMbhavati / nanu muktasyAnAvRttitvapratipAdanAdasmilloke saMcAra: kavamiti na zaGkanIyam / karmakartRtvasyaiva niSedhAtsvecchayA sNcrnnopptteH| ato mukto bhagavatsaMkalpAyattasvecchayA sarvatra saMcarati / . nityA nAma kadAcidapi bhagavadainabhimavaviruddhAcaraNAbhAvena jJAnasaMkocaprasaGgarahitA anantagaruDhaviSvaksenAdayaH / teSAmadhikAravizeSA .Izvarasya __ sAmyApattizrutiriti / 'niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti ' ( muM0 3 / 1 / 3) iti zrutirityarthaH / ' mama sAdharmyamAgatAH ' (gI0 14 / 2) ityatrApyevameva / mokSo hi sAyujyameva / na tu sAlokyaM sAmIpyaM sArUpyaM vA / teSAM svargAdivatphalA. ntaratvAt / sayugmAvo hi sAyujyaM bhogasAmyamiti yAvat / sayukzabdazca bhinnayorekatra sAdhAraNayoga darzayati / ' brahma veda brahmaiva bhavati / (muM0 3 / 2 / 9) itizruterapi sAmya eva tAtparyam / taduktam-' lokeSu viSNonivasanti kecitsamIpamRcchanti ca kecidanye / anye tu rUpaM sadRzaM bhajante sAyujyamanye sa tu mokSa uktaH' iti / . . . ka. kha. 'sarasaH so / 2 gha. tyuktapa / 3 ka. shtN.di| 4 gha. pacari / 5 gha. tastatratyAnanta / 6 gha.. hastaiH se / 7 gha. roTaM ma / 8 kha. hyaparikaroM' ! 9 gha..kAzo'smItyuktyA te / 10 ka. 'ragatvaM ca / 11. ka. makava' / 12 ka, 'bhi / 13 kha. azaGkAra / For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mkaasshitaa| nityecchayaivAnAditvena vyavasthApitAH / eteSAmavatArAstu bhagavadavatAravatsve chayA / evaM baddhamuktanitya bhedabhinno jIvo nirUpitaH / / iti zrIvAdhUlakulatilakazrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrInivAsadAsena viracitAyAM yatIndramatadIpikAyAM jIvanirUpaNA nAmASTamo'vatAraH / / 8 // 11. ...... .... atha navamo'vatAraH // athezvaro nirUpyate---sarvezvaratvaM sarvazeSitvaM sarvakarmArAdhyatvaM sarvaphala pradatvaM sarvAdhAratvaM sarvakAryotpAdakatvaM svajJAnasvetarasamastadravyazarIratvAmityAdInIzvaralakSaNAni / ayamIvaraH sUkSmacidacidviziSTaveSeNa jaga " mokSaM sAlokyasArUpyaM prAthaye na kadAcana / icchAmyahaM mahAbAho sAyujyaM tava suvrata' // ityatra mokSamityasya mokSatvena bhAsamAnaM sAlokyaM sArUpyaM ca na prArthaye kiMtu vastuto mokSarUpaM sAyujyamevecchAmItyarthaH / etena sAlokyAdibhedena mokSe tAratamya. mastItyapAstam / sAlokyAdiSu kvacinmuktizabdaprayogastu bhAktaH / muktitAratamyaM kvadbhistu muktireva zikSaNIyA / sarvakarmanivRttau svataHprAptabrahmAnubhave tAratamyAyogAt // iti zrIyatIndramatadIpikAprakAze'STamo'vatAraH / atha navamo'vatAraH / svajJAneti / svajJAnAtsvasmAJceta radyatsamastaM dravyaM taccharIrakatvamityarthaH / jJAnasya dravyatve'pi zarIratvAbhAvAtsvajJAnapadamupAttam / ata evezvaratajjJAnavyatiriktaM dravyaM zarIramiti zarIralakSaNamuktaM nyAyasiddhAJjane / ityAdInIti / Adipadena vyApa. katve sati cetanatvaM satyasaMkalpatvaM ca grAhyam / ayamiti / ayamevetyarthaH / "sadeva somyedamana AsIt ' (chaaN06|2|1) 'brahma vA idamekamevAgra AsIt / (bR0 114 / 10) ' AtmA vA idameka evAgra AsIt ' ( ai011) ityAdizrutiSu tathaivAbhidhAnAt / viziSTaveSeNa / viziSTa svarUpeNa / nanu bauddhA ArhatAzca paramANanAmeva jagatkAraNatvaM vadanti / vaizeSikAzca paramANunAmupAdAnakAraNatvamIzvarasya 1 kha. 'psthitaaH| 2 ka, kha. "taarstu| 3. gha. sarvakAryo p.sritv'| ' For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . patIndramatadIpikA:dupAdAnakAraNaM bhavati / saMkalpaviziSTaveSeNa nimicakAraNaM bhavati / kAlAyanta. nimittakAraNatvaM vadanti / tatra bauddhA vaizeSikAzca pArthivApyatainasavAyavIyAMzcatu. vidhAnparamANUnabhyupagacchanti, ArhatAH punarekarUpAnevetyanyat / tatkathamatrezvarasyaiva kAraNatvamucyata iti cenna / paramANau pramANAbhAvAt / tathAhi-na tAvatpratyakSam / mahattvAbhAvAt / nApyanumAnam / sadevetyAdhuktazrutivirodhAt / na cA''gamaH / anupalammAt / pratyutA''gamAdIzvarasyaiva jagatkAraNatvaM sidhyati / anyeSAM ca pramANAnA trivevAntarmAvaH / yattu 'sAMkhyAH pradhAnameva jagatkAraNam / yathA meghavimuktasyaikarasasya jalasya nArikelatAlacUtakapityAdivicitrarasarUpeNa pariNAmapravRttidRzyate tathA pariNAmasvabhAvasya pradhAnasyAnanyAdhiSThitasyaiva guNavaiSamyanimitto vicitrapariNAmaH saMbha. vati' ityAhuH / tanna / pradhAnasyAcetanatvAt / cetanameva hi ' evaM vicitrajagadAkAraNa pariNAmaH' iti saMkalpahetuH / yadi svamAvata eva pravRttistahiM pralayAnupapattiH / jIvavizeSo'pi na kAraNam / tasya karmaparatantratvAt / brahmarudrAdayo'pi sRjyatvasaM. hAryatvarUpakarmavazyatvazravaNAnjIvavizeSA eva / upAdAnakAraNamiti / kAraNaM trividham - upAdAnaM nimittaM sahakAri ca / tatra kAryarUpeNa pariNAmayogyaM vastU. pAdAnakAraNam / yathA ghaTaM prati mRttikA / upAdAnavastunaH kAryarUpeNa pariNAma yaH karoti sa karte nimittakAraNamucyate / yathA kulAlaH / kAryotpattyupakaraNaM vastu sahakArikAraNam / yathA daNDa cakrAdayaH / jagatastu trividhamapi kAraNamIzvara eva / sUkSmacidacidviziSTa upAdAnam / bahu syAmiti saMkalpaviziSTo nimittam / jJAnazaktayAdiviziSTaH sahakArItyAzayaH / nanvIzvarasyevApAdAnatve tasya savikAratvAt 'avikArAya zuddhAya ' (vi.pu. 1 / 2 / 1 ) ityuktaM nirvikAratvaM virudhyata iti cenna / cidacidrUpavizeSaNaviziSTasyezvarasya jagadrUpeNa pariNAme'pi vizeSyasya svarU. pasya vikArAbhAvAt / pariNAmastu vizeSaNadvAraiva / yathorNanAbhiH svarUpavikArAbhAve'pi svazarIrabhUtavizeSaNadvArA tantunAlarUpakArya pratyupAdAnaM tadvat / viziSTasvarUpeNa vikArAzrayatvamIzvarasyeSTameva / manuSyAvizarIraviziSTe svarUpato nirvikAre puMsi bAlyayuktvasthaviratvasthUlatvAdivat / nimittakAraNamiti / ekasyaivopAdAnatvaM nimittatvaM ca na virodhAvaham / yathaika eva jIvAtmA testairupAyaiH svasRkhAdInutpAdayati svayameva ca teSAM samavAyikAraNaM bhavati tadvat / kAlAdIti / taduktaM tattva. trayabhASye- ' sRSTI prasaktAyAM caturdazabhuvanasraSTuH samaSTipuruSasya brahmaNaH, tena sRSTAnAM nityasRSTikartRNAM dazAnAM prajApatInAM sRSTyapekSitasya kAlasya parasparamU. tpAdakAnAM sarvajantUnAM ca tattatpravRttayaH sarvAH svasminyathA paryavasyanti tathA'ntarAtmA sanpravRttiheturajoguNaviziSTaH sansRjati ' iti / For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "prakAzasahitA pImiveSeNa sahakArikAraNaM ca / kAryarUpeNa vikArayogyaM vastu, upAdAnam / kAryatayA pariNAmayitR, nimittam / kAryotpatyupakaraNaM vastu, sahakAri / yadvottarottarASasthAviziSTasvarUpApekSayA tadanuguNaniyatapUrvabhAvyavasthAviziSTaH mupAdAnam / yathA ghaTatvAvasthAviziSTamRdravyApekSayA piNDatvAvasthAviziSTa sadeva dravyam / pariNAmonmukhyAtiriktenA''kAreNApekSitaM kAraNaM nimittam / asminpakSe sahakArikAraNasya nimitte'ntarbhAvaH / evaM trividhakAraNapakSe kAra* gahuyapakSe ca kAraNalakSaNalakSitatvAdakhilajagatkAraNatvaM bhagavato nArAyaNasyaiva saMbhavati / nanu kathaM nArAyaNe kAraNatvaparyavasAnamiti ceducyate-nyAyasahitavedAnta. pAkyavicAreNaivaM paryavasyati / tadyathA-Adau tAvatmakRterjagatkAraNatvaM nopapadyate / IkSitRtvAdyabhAvAt / chAndogye tAvatsadAkAzaprANazabdavAcyAnAM jagatkAraNatvaM pratIyate / vAjasaneyake brahmazabdavAcyasya kAraNatvaM pratIyate / sarvazAkhApatyayanyAyena kAraNavAkyAnAmekaviSayatve matipAdayitavye chAga. pazunyAyena sAmAnyavAcakAnAM sadAdizabdAnAM vizeSa brahmANa paryavasAnaM vaktavyam / evamuktanyAyena brahmazabdavAcyasya taittirIyokta AtmazabdavAcye paryavasAna AtmazabdavAcyaH ka ityAkAGkSAyAM zrutiprasiddha indro vo tathA masiddho'nirvopAsyatvena prasiddhaH sUryo vA kAraNatvenoktaH somo vA'bhISTaphalapradatvenoktaH kubero vA yamo vA varuNo veti vizaya eteSAM karmavazyatvapa.. ricchinaizvaryavattvasaMhAryatvazravaNAnate jagatkAraNabhUtAH kiM tu zvetAzvatare zivasya kAraNatvaM bhAsata iti bhAti / evamatharvaNazAkhAyoM zaMbhuzabdavAcya. sya dhyeyatvaM kAraNatvaM bhAsate / tathaivAtharvazirasi rudrazabdavAcyasya sarvAtmakatocyate / taittirIye hiraNyagarbhasya jagatkAraNatvaM pratIyate / atrApi sAmA. nyavizeSanyAyAcchivazaMbhurudrAdizabdAnAM hiraNyagarbhazabdavAcyavizeSa paryavasAnaM yujyate / zivazabdasya zivamastu sarvajagatAM, zivaM karmAstu, panthAnaH santu te zivA ityAdibhimAlavAcakatvam / rudrazabdasyAgnivAcakatvam / evaM mahezvara. zaMbhvAdisAmAnyazabdA apyavayavazaktyA caturmukhe paryavasyanni kAraNavA. cizivAdizabdAnAM mukhyavRtyA rudraparatvaM vA kiM na syAditi na zaGkanIyam / / sarvazAkheti / sarvazAkhAmu pratyayo jJAnamekarUpamimi nyAyazarIm / 1 kha. myttaanimi| 2 ka. gha. ziSTaM tadupA / 3 gha. 'rigo ni / gha. sNhkRt'| 5 pa. cAra e / 6 ka. te / saMkalpajJAnAdyabhAvA / 7 ga. gha. 'IkSAdya / 8 1. zapraNavaza / 5 ka. 'tvena pra / 10 gha. degbdasya / 11 gha. sAnam / Adeg / 12 ka. vA'mi / 13 gha. tva gha. 'pazA / 15 gha. degyAM zivazada / 16 gha. garbhe vAcya / 11 For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patIndramatadIpikArudrasya caturmukhodutpattizravaNAdapahatapApmatvazravaNAca na rudrasya kAraNa Natvam / ato hiraNyagarbhamajApatisvayaMbhvAdizabdavAcye caturmukhe zivAdizabdAH paryavasyanti / evamapi mahopaniSanArAyaNopaniSatsu bAlopaniSanmatroM varuNIyapuruSasUktanArAyaNAnuvAkAntaryAmibrAhmaNAdiSu nArAyaNasyaiva paramakAraNatvasarvazabdavAcyatvamokSapradattvajagaccharIratvAdeH pratipAdanAtsvayaMbhUhiraNyagarbhapanApatizabdAnAM nArAyaNe paryavasAnaM yuktamiti nArAyaNa evAkhilaja. gatkAraNaM sarvavidyAveyazca / nenvantarAdityavidyA rudrapareti zaGkA na kartavyA / tasyA viSNuparatvasyaiva bahuSu pramANeSu siddhatvAt / bhargazabdasya sakArAntatvapratipAdanAcca / tarhi daha. ravidyAyAmAkAzazabdavAcyanArAyaNAntaryAmitayA rudrasya pratipAdanAdaharavidyA rudrapareti na zaGkanIyam / nArAyaNAntarvartiguNajAtasyaivopAsyatvena tatrAbhidhAnAt ! evaM sarvavidyAsvapyUhyam / ataH samastakalyANaguNAtmakaH prakRtipuru. pAbhyAM bhinnastAbhyAM viziSTaH parabrahma jagatkAraNaM nArAyaNa eva / nanvadvaitazrutyA brahmakyameva satyaM niguNaM ca / tadanyajjJAtRjJeyAdikaM tasminneva parikalpitaM sarva mithyA / brahmAvidyayA sNsrti| tattvamasItyabhedajJAnaM tannivartakam / tasmAnirvizeSacinmAtre brahmaNi vedAntAnAM tAtparyamiti matAntarasthaiH pratipAdanAtkathaM nArAyaNe tAtparya tasya samastakalyANaguNAkaratvAdikathanaM ceti ceducyate-kAraNatvapratipAdakazrutibhirnArAyaNasya kAraNatve siddhe bhedAbhedazrutyorghaTakazrutyA viSayabhedenAvirodhe pratipAdite nirgugapratipAdakazrutInAM heyaguNaniSedhakatvAjJAtRjJeyAdikalpakAvidyAyA evAmAmANyAbrahmakAryasya satyatvAdavidyayA saMsAre jIvagatadoSANAM brahmaNyapi saMbhavAttanivartakAntarasya vaktumazakyatvAt / ato'dvaitavAdasyAsaMbhavAnna nirvizeSacinmAtrabrahmasiddhiH / ato nArAyaNasyaiva jagatkAraNatvamokSapradatvAdiguNayogaH saMbhavatIti savizeSameva brahma / sUkSmacidacidviziSTaM brahma kAraNaM sthUlacidacidviziSTaM brahma kAryamiti kAraNAdananyatkAryamiti viziSTAdvaitavedAntinAM saMpradAyaH / navadvaitazrutyeti / mAyAvAdinAM matametat / .1 ka. degkhaadevotp| 2 gha. degdnp| / kha. meM svayaMbhaprajApatyAdi / 4 gha. ga. traaynnii| 5 kha. 'natvanta / 6 kha. kAnuka / 7 gha. hupramANaiH si / 8 kha. 't / garbhaza / 9 gha. 'tmakaM pr| 10 gha. bhinna tAbhyAM viziSTa paraM brahma jagatkAraNam / n'| 11 gha. brhmaatmaiky| 12 pa. zatvapra 13 gha. Naprati / 14 gha. mANikatvAt / 15 sva. vidyAyAH saM / For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| evamIzvarAGgIkArAnirIzvarasAMkhyamImAMsakAdimatanirAsaH / tasyaivopAdAnasvasvIkArAdyogapAzupatanaiyAyikAnAM mtniraasH|tainimittmaatreshvraanggiikaaraat| Izvarasya kArya pratyupAdAnavanimittatvavatkartRtvaprerakatvaniyantRtvazAstRtvasahakAritvodAsInatvAdikamapyupapadyate / bAlyayauvanAvasthAdayo doSA yathA zarIragatA na tu zarIriNi jIva evaM cidaciccharIriNaH paramAtmano'pIti na nirvikArazrutivirodhaH / niyamenA''dheyatvavidheyatvazeSatvAdeH zarIralakSaNasya jagati vidyamAnatvAjagaccharIra IzvarastadgatadoSairasaMspRSTazca / / ___ sa cezvaro vibhusvarUpaH / vibhutvaM nApa vyApakatvam / taccezvarasya tridhA svarUpato dharmabhUtajJAnato vigrahatazca / sa cAnanta ityucyate / ananto nAma trividhaparicchedarahitaH / trividhaparicchedastu dezataH kAlato vastutaH paricchedaH / satyatvAnatvAnandatvAmalatvAdaya Izvarasya svruupniruupkdhrmaaH| jJAnazaktyAdayo niruupitsvruupNdhrmaaH| sarvajJatvasarvazaktityAdayaH sRSTayupayuktA dharmAH / vAtsalyasauzIlyasaulabhyAdaya AzrayaNopayuktA dharmAH / kAruNyAdayo rakSaNopayuktA dharmAH / eteSAM svarUpaM buddhiparicchede nirUpitamitIha na mapaJcyate / ayamIzvaro'NDasRSTayanantaraM caturmukhadakSakAlAdiSvantaryAmitayA sthitvA sRSTiM karoti / viSNvavatArarUpeNa manukAlAdhantaryAmisvarUpeNa ca sthitvA rakSako bhavati / rudrakAlAntakAdInAmantaryAmitayA saMhAramapi karoti / ataH sRSTisthitisaMhArakartA ca bhavati / evaMprakAra IzvaraH paravyUhavibhavAntaryAmyarcAvatArarUpeNa paJcaprakAraH / tatra paro nAma tripAdvibhUtau kumudakumudAkSapuNDarIkavAmanazakukarNasarvanetrasumukhamumatiSThitAdibhirdivyAyudhabhUSaNaparijanaparicchadAnvitairdivyanagarapAlakaiH pariparabyUheti / taduktaM viSvaksenasaMhitAyAm - * mama prakArAH paJceti praahurvedaantpaargaaH| paro vyUhazca vibhavo niyantA sarvadehinAm // arcAvatArazca tathA dayAluH purussaakRtiH| . ityevaM paJcadhA prAhurmA rahasyavido jnaaH|' iti / 1. natvAdisvI' 1 3 kha. svk| 3 gha. prakAzitRtva ga. prakAzayitRtva 4 kha. yA 'kamupa / 5 gha. rIrIzva (pa. jJAnAnanda / 7 gha. pavizeSakA dh| 8 gha. 'mi . dInAM caant| For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra je www.kobatirth.org yatIndramatadIpikA 9 rakSite zrIvaikuNThAkhye pure caNDamacaNDe pracaNDabhadra bhadrasubhadrajaya vijayadhAtRvidhAtRprabhRtibhirdvArapAlakairupetazrImaddivyAlaye zrImahAmaNimaNDape dharmAdyaSTapAdaviracei.. tasiMhAsane zeSaparyaGke divyamaGgalavigrahaviziSTazcaturbhujaH zrIbhUnIlAsahitaH zaGkhaca* krAdidivyAyudhopetaH zrImatkirITAdidivyabhUSaNabhUSito'nanta garuDaviSvaksenAdibhirnityaiH sAmagAnaparairanyairmuktezcAnubhUyamAno jJAnazaktyAdyanantakalyANaguNaviziSTaH parabrahmaparavAsudevAdizabdavAcyo nArAyaNaH / vyUho nAma para evopAsanArthaM jagatsRSTyA ca vAsudevasaMkarSaNapradyumnnAniruddhabhedena caturghA'vasthitaH / tatra paiDguNapUrNaH zrIvAsudevaH / jJAnabalAbhyAM zrIkuNTha | rupe pura iti / puraM caitanniravadhikAnandayuktaM kAlakRtapariNAmazUnyaM ca / " yA vai na jAtu pariNAmapadAspadaM sA kAlAtigA tava parA mahatI vibhUtiH ityuktatvAt / zrIbhUnIleti / taduktam 6 vaikuNThe tu pare loke zriyA sArdhaM jagatpatiH / ubhAbhyAM bhUminIlAbhyAM sevitaH paramezvaraH ' iti / 4 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " hrIzca te lakSmIzca patnyau ' ( ci0 u012 ) iti tu nIlAyA apyupalakSaNam / hrIrbhUmiH / tatra lakSmIH pradhAnamahiSI / zrIbhUnIlAnAmanantagaruDAdInAM ca dehaH zuddhasattvamayaH / nIletyatra lIletyapi pAThaH / anantagaruDeti / ' yatra pUrve sAdhyAH santi devAH ' ( ci0Da011 ) ( yatrarSayaH prathamajA ye purANAH ' ( taiH 0 saM0 1/7/7) ityuktatvAnnityAsaMkucitajJAnAnAmanantAdInAmanubhavaviSayIbhUto'yam / taduktam C vaikuNThe tu pare loke nityatvena vyavasthitAH / pazyanti ca sadA devaM netrairjJAnena cAmarAH ' iti / " " ayameva muktaprApyaH / 1 * sUryakoTipratIkAzAH pUrNendvayutasaMnibhAH / yasminpade virAjante muktAH saMsArabandhanaiH // ityuktatvAt / tadAha - yuktaizceti / upAsanArthamiti / tathA copAsakAnugrahaH sRSTyAdayazca vyUhakRtyamiti siddham / saMsArisaMrakSaNamasyaiva kRtyam / upAsakAnugrahArthaM jagato rakSaNAya ca " ityuktatvAt / SaDguNeti / jJAnabalaizvaryavIryazaktitejAMsi SaDguNAH / tatra jJAnaM nAma sarvadA sarvaviSayaprakAzaka : svaprakAzo guNavizeSaH / zaktirjagatprakRtibhAvo'gha For Private And Personal Use Only 1. kSitazrIku / 2 gha 'paDamubhadraja' / ga. 'NDabhadrasubhadraja' / 3 ka. ga. 'pete zrI / ka. 'ye ma' / kha. 'ye zrImaNi' / 5 kha. 'mAnajJA' / 6 gha. 'yarthe ca 7 kha. "SaDaizvaryaguNaH zrI / gha. 'SaDguNaparipU /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| sNkrssnnH| aizvaryavIryAbhyAM prdyumnH| zaktitejobhyAmaniruddha iti guNavibhAgaH / eteSu caturpA pratyekaM trayastrayo'vatIrNAH kezavAdayo vyUhAntarANi dAdazamAsAnA dvAdazAdityAnAM cAdhidaivatAni / UrdhvapuNDreSu teSAmeva sthAnaM vidhIyate / tatra TitaghaTanAsAmarthya vA / balaM jagatkAraNatvaprayuktazramAmAvaH samastavastudhAraNasAmarthya vA / aizvarya kartRtvalakSaNaM svAtantryaM samastavastuniyamanasAmayaM vA / vIrya jagadupAdAnatve'pi svarUpavikArAbhAvaH / tenaH sahakArinairapekSyaM parAbhibhavanasAmarthya veti jJeyam / saMkarSaNa iti / jJAnabalAbhyAM pUrNa ityarthaH / saMkarSaNa aizvaryAdiguNacatuSTayasadbhAve'pi jJAnabalarUpaM guNadvayameva prakAzate / tasyAdhikRtakAryAnuguNatvAt / eva. mo'pi / taduktam - nigRhanaM catuSkANAM dvaMdvAnAM ca prakAzanam ' iti / etena mohanazaktayA manuSyAditanAtIyazaGkAspadeSu vibhaveSvapi hi siddhaM SADguNyaM kimuta vyUheSviti sarveSAM vyUhAnAM SaDguNAzrayatvena guNadvayoktirayuktetyapAstam / guNadvayokteH prakAzitaguNAbhiprAyakatvAt / saMkarSaNAdInAM kArya ca tattvatraye pratipAditam-'tatra saMkarSaNo jJAnavalAbhyAM yukto jIvatattvamadhiSThAya tatprakRtevivicya pradyumnAvasthAM prApya zAstrapravartanaM jagatsaMhAraM ca karoti / pradyumna aizvaryavIryAbhyAM yukto manastattvamadhiSThAya dharmopadezaM manucatuSTayaprabhRtizuddhavargasRSTiM ca karoti / ani-" ruddhaH zaktitejobhyAM yukto rakSaNasya tattvajJAnapradAnasya kAlasRSTemizrasRSTezca nirvAhakaH' iti / smRtAvapi 'balena haratIdaM sa muNena nikhilaM mune / jJAnena tanute zAstraM sarvasiddhAntagocaram // aizvaryeNa guNenAsau sRjate taccarAcaram / vIryeNa sarvadharmANi pravartayati sarvazaH // zaktayA jagadidaM sarvamanantANDaM nirantaram / bibharti pAti ca harimaNiptAnurivANukam // tejasA nikhilaM tattvaM jJApayatyAtmano mune ' iti / sa saMkarSaNaH / asau pradyumnaH / hariraniruddhaH / tathA ca saMkarSaNasya kArya zAstrapravartanaM saMhArazca / pradyumnasya dharmanayanaM sRSTizca / aniruddhasya tattvagamanaM rakSaNaM ceti / atrA''dyavyUhasya vAsudevasya SaDguNatayA'nusaMdheyatvAttasya parasmAdabhedaM vivakSitvA kaci. trinyUho deva ityuktamiti na tadvirodha iti bodhyam / pratyekamiti / kezavanArAyaNamAdhavarUpaM trayaM vAsudevAdvimAnyate / govindaviSNumadhusUdanarUpaM trayaM saMkarSaNAt / For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAkanakamabhaH kezavacatuzcakradharaH / zyAmo nArAyaNazcatuHzadharaH / maNibho mAdhavazcaturgadAdharaH / candrAbho govindazcatuHzAGgadharaH / paakiJjalkasaMnibho viSNuzcatuIladharaH / abjAbho mdhusuudnshcturmushldhrH| agnivarNastrivikramazcatuHkhaGgadharaH / bAlasUryAbho vAmanazcaturvajadharaH / puNDarIkAbhaH zrIdharazcatuSpadizadharaH / taDitpabho hRSIkezazcaturmudradharaH / sUryAbhA padmanAbhaH pnycaayudhdhrH| indragopanibho daamodrshctusspaashdhrH|| vibhavo nAma tattatsajAtIyarUpeNA''virbhAvaH / sa dazadhA-te ca matsyAdayo'vatAravizeSaH / tatra vedApahAridaityanirasanadvArA brahmaNe pramANapaMdatvArthoM matsyAvatAraH / devAnAmarAMmRtihetvamRtotpAdane mandarAdhAratvenAvatIrNa: kuurmaavtaarH| saMsArasAgaronmagnajanoddhartukAmaH svamahiSIbhUmyuddharaNArthamavatI! varAhaH / AzritaisaMrakSaNArtha mahAsuragrahastambhe'vatI! nRsiNhaavtaarH| trivikramo bhUtvA svapAdAravindodbhavena jalena jagatpIpApaharaNana tadrakSaNArthamavatIrNo vAmanaH / duSTakSatriyanirasanArtha parazurAmaH / zaraNAgatarakSaNArtho dharmasthApanArtha : zrIrAmaH / pralambAdinirasanAtha balabhadraH / mokSopAyadarzanArtha zrIkRSNaH / adharmiSThAnirasya pUrNadharmotpAdanArtha kalinirmocanArtha kalkyavatAraH / evamekaikAvatAreSvanantaprakArAH santi / patriMzadbhedabhinnAH padmanAbhAdayo'pi / punatrivikramavAmanazrIdhararUpaM trayaM pradyumnAt / hRSIkezapadmanAbhadAmodararUpaM trayamanirubAditi bhAvaH / maNiprabhaH / indranIlanimaH / 'indranIlanibhazyAmaM caturhastairgadAdharam ' ityuktatvAt / catuHzAdhara iti / catuHpadmadhara ityapapAThaH / 'caturbhujadhanuSmantaM candramaHsadRzadyutim ' ityuktatvAt / vibhava iti / vimavazva mukhyagauNabhedAdvividhaH / tatra mukhyaH sAkSAdavatAraH / gauNastvAvezAvatAraH / Avezazca svarUpAvezaH zaktayAveza iti dvividhaH / tatra svarUpAvezaH svena rUpeNa sahA''vezaH / sa ca parazurAmAdInAM cetanAnAM zarIreSu svAsAdhAraNavigraheNa sahA''vezaH / zaktayAvezaH kAryakAle vidhizivAdiceta. neSu zaktimAtreNa sphuraNam / atra gauNatvamicchayA''gataM na svarUpeNa / yathA rAmakRSNAdimanuSyatvaM matsyAditiryaktvaM cecchayA''gataM tadvat / patriMzadbhadeti / gha. ga. 'prabhAbho / 2 kha. tuH padma' / 3 gha. "rmusl| ka. padadha / 5 gha. catuHpA / 6 gha. degSAH / / 7 ga. nirAsapUrvaka ba / 8 ga. pradAnArthamavatIrNo ma / 9 gha. 'raH / amR / 10 gha. rAmaraNahe / 11 gha. raH / bhUmeruddha / 12 ga. degtara / 13 gha. paaph| 14 gha. NArtho'va / 15 kha. pa. kssnndh'| 11 gha. nAtha zrI 17 kha. rAmacandraH / 18 ga.. NaH kali / For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| deSibhaktahayagrIvanaranArAyaNAdayo'pi / evaM mukhyagoNapUrNAzAvezApavatArA bhuprkaaraaH| teSUpAsyAnupAsyavibhAgo draSTavyaH / avatArANAmicchaiva heturnakarma nanvahirbudhnyasahitAyAmekonacatvAriMzaduktAH / tathAhi 'vibhavAH padmanAmAcAstriMzaca nava caiva hi / padmanAbho dhruvo'nantaH zaktyAtmA madhasadanaH // vidyAdhidevakapilo vizvarUpo vihaMgamaH / krodhAtmA vaDavAvaktro dharmo vAgIzvarastathA // ekAmbhonidhizAyI ca magavAnkamaThezvaraH / varAho narasiMhazca pIyUSaharaNastathA // zrIpatirbhagavAndevaH kAntAtmAmRtadhArakaH / rAhujitkAlaneminnaH pArijAtaharastathA // lokanAbhastu zAntAtmA dattAtreyo mhaaprmuH| nyagrodhazAyI bhagavAnekazRGgatanustathA // devo vAmanadehastu sarvavyApI trivikramaH / naro nArAyaNazcaiva hariH kRSNastathaiva ca / / jvalatparazudhRgrAmo rAmazcAnyazcaturgatiH / vedavidbhagavAnkalkI pAtAlazayitaH prabhuH // triMzaca nava caivate padmanAbhAdayo matAH ' iti / tatkathamatra patriMzadityuktamiti cenna / kapiladattAtreyaparazurAmANAmAvezAvatAratvAttAnvihAyAtra SaTtriMzadityukteH / dadhibhakteti / tatrAmRtapradAnArthamaGgIkRto dadhimaktAvatAraH / vedapradAnArtho hygriivaavtaarH| zipyAcAryarUpe sthitvA zrImantraprakAzakRnnaranArAyaNAvatAraH / teSviti / taduktaM tattvatraye ' tatrAprAkRtavigrahA anahatsvabhAvavibhavA dIpAdutpannadopavatsthitA mukhyaprAdurbhAvAH sarve mumukSUNAmupAsyAH / vidhizivapAvakavyAsanAmadagnyArjunavittezAdirUpA gauNaprAdurbhAvAH sarve'haMkArayuktajIvA. dhiSThAtRtvAnmumukSUNAmanupAsyAH / iti / atrA''dizabdena kakutsthamucukundasaMgrahaH / vidhizivAdayazca vumukSUNAmevopAsyA iti bodhyam / iccheveti / 'saMbhavAmyAtmamAyayA' (gI0 4 / 6 ) ityatrA''tmamAyayetyasyA''tmecchayetyarthaH / na karmeti / . 1 ka. khyaguma / For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAprayojanaM tu duSkRtavinAzapUrvakaM sAdhuparitrANameva / ' antaryAmitvaM nAma svarganarakAyanubhavadazAyAmapi jIvAtmanaH muhavena yogibhirdraSTavyatayA hRdayapradezAvasthitaM rUpam / jIvena sAkaM vidyamAno'pi tantadoSairasaMspRSTo vrtte| acarcAvatAro nAma dezakAlaviprakarSarahita AzritAbhimatadravyAdika zarIratayA svIkRtya tasminnaprAkRtazarIraviziSTaH sannarcakaparAdhInasnAnabhojanAsanazayanasthitiH sarvapsahiSNuH paripUrNo gRhagrAmanagarabhaMdezazailAdiSu vartamAno mUrtivizeSaH / sa ca svayaMvyaktadaivasaiddhamAnuSabhedAccaturvidhaH / evamuktAmu ma ca ' pativratA dharmaparA hatA yena mama priyA / sa tu priyAvirahitazcirakAlaM maviSyati / ityetAdRzabhRguzApAdibhirnAta iti kathamuktamiti vAcyam / tatra zApo vyAjamA. amavatArastvicchAprayukta evetyAzayAt / prayojanaM tviti / ata evoktam 'paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm / dharmasaMsthApanArthAya saMbhavAmi yugeyuge' (gI0 4 / 8 ) iti / antaryAmitvamiti / ' ya AtmAnamantaro yamayati' (ba0 3 / 7 / 3) itizrutiratra pramANam / asya cAntaryAmiNaH sthitidvidhA-tatraikA svarganarakapravezAdisarvAvasthAsvapi sakalacetanAnAM sahAyabhUtasya tAMstyaktumasamarthasya sthitiH / aparA ca zumAzrayeNa vigraheNa sahitasya teSAM dhyeyatvArtha tAtrakSituM ca bandhubhUtasya hRdayakamale sthitiH| . arcAvatAraH / prtimaavtaarH| dezati / rAmakRSNAdyavatArepvayodhyAmathurAdidezaniyama ivAcarcAvatAreSu dezaniyamo nAstItyarthaH / evaM kAlaniyamo'pi / AzritAbhimatadravyAdikam / suvarNarajatazilAdikam / arcAvatArasyApi SaDguNAzrayatvam / taduktam 'sarvAtizayaSADguNyaM saMsthitaM mntrbimbyoH| mantre vAcyAtmanA nityaM vimbe tu kRpayA sthitam ' iti / 'bimba pratimA / sa ceti / devAlayAdiSvayaM vidyamAno mUrtivizeSaH kvacisvasaMvyakto bhavati / kvaciddevaiH sthApitaH / kvacitsiddhaH / kvacinmanuSyaiH / tatrA''dyatraya 11. degSTo draSTavyaH / 2 gha. hitAtri / 3 pa. prshstde| ga. 'prazasta shaiN| - For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| paJcAvasthAsvapi zrIviziSTa eva bhagavAnvartata iti zrutyA pramANasiddho'rthaH / tenakAyanoktaniHzrIkavAdo nirastaH / evamIzvaro nirUpitaH // iti zrIvAdhUlakulatilaka zrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrInivAsadAsena viracitAyAM yatIndramatadIpikAyAmIzvaranirUpaNaM nAma navamo'vatAraH // 9 // maitivAdavagantavyam / caturthastu prasiddha eva / ArSastUktAntarbhUta eva / zrIviziSTa eveti / ata evoktam 'nityaivaiSA jaganmAtA viSNoH zrIranapAyinI / yathA sarvagato viSNustathaiveyaM dvijottama // devatve devadeheyaM manuSyatve ca mAnuSI / viSNorevAnurUpAM vai karotyeSA''tmanastanum ' iti / anopAsakasya prathamato'rcAvatArasyopAsane'dhikAraH / tato vibhavasya / tato vyUhasya / tataH parasya / tato'ntaryAmiNaH / taduktam * upAsakAnurodhena bhajate mUrtipaJcakam / tada vibhavavyUhasUkSmAntaryAmisaMjJakam / / yadAzrityaiva cidvargastattajjJeyaM prapadyate / pUrvapUrvoditopAstivizeSakSINakalmaSaH / / uttarottaramUrtInAmupAstyadhikRto bhavet ' iti / 'vAsudevaH svabhakteSu vAtsalyAttattadIhitam / adhikAryAnuguNyena prayacchati phalaM bahu // tadartha lIlayA svIyAH paJca mUrtIH karoti vai / pratimAdikamarcA syAdavatArAstu vaibhavAH / / saMkarSaNo vAsudevaH pradyumnazvAniruddhakaH / vyUhazcaturvidho jJeyaH sUkSmaM saMpUrNaSaDguNam // tadeva vAsudevAkhyaM paraM brahma nigdyte| . antaryAmI jIvasaMstho jIvapreraka IritaH // ya AtmanItivedAntavAkyajAlairnirUpitaH / arthopAsanayA kSipte kalmaSe'dhikRto bhavet / / 1 kha. pivi / 2 kha. NaniSiddhArthaH / 3 ga. "yaH / etenai / For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patIndramatadIpikAatha dshmo'vtaarH| evaM dravyanirUpaNAnantaraM kramaprAptamadravyaM nirUpyate-saMyogarahitamadravyam / tadadravyaM ca sattvarajastamAMsi zabdasparzarUparasagandhAH saMyogaH zaktiriti dazamakArameva / tatra prakAzasukhalAghavAdinidAnamatIndriyaM zaktyAcatiriktama. dravyaM sattvam / tadvividham - zuddhasattvaM mizrasattvaM ceti / rajastamAzUnyadravyapAta sattvaM zuddhasattvam / tbhityvibhuutaavupcaarotttpvrtkeshvre ca / rajastamA vibhavopAsane, pazcAdvyUhopAsto tataH param / sUkSma, tadanu zaktaH syAdantaryAmiNamIkSitam ' iti ca // iti zrIyatIndramatadIpikAprakAze navamo'vatAraH // atha dshmo'vtaarH| saMyogarahitamiti / dravyayoreva saMyoga iti niyamAt / sacceti / nanu sattvarajastabhasA dravyAbhedena dravyatvameveti cenna / 'racanAnupapattezca ' (bra0 sU0 2 / 2 / 1) itisUtrasthamASyavirodhAt / tatra hi cakArAdanvayasyAnaikAntyaM samuccinotItyupakramya sattvAdayo dravyadharmA na tu dravyasvarUpam / sattvAdayo hi pRthivyAdidravyagatalaghutvaprakAzAdihetubhUtAstatsvabhAvavizeSA eva na tu mRddhiraNyAdivadvyatayA kAryAnvitA upalabhyante / guNA ityeva ca sattvAdInAM prasiddhirityuktam / sattvAdInAM dravyatvasyAprAmANikatayA guNazabdasyAsvArasyamayuktamiti zrutaprakAzikAyAmuktam / vedAntadIpe'pi cakArAtsattvAdInAM dravyaguNatvena zauklyAderivopAdAnakAraNatvAsaMbhavaM samuci. noti / sattvAdayo hi kAryagatalAghavaprakAzAdihetubhUtAH kAraNabhUtapRthivyAdigatAsta. ttatsvabhAvavizeSA ityuktam / sattvarajastamasA zabdAdipaJcAnAM ca bhUtAdyanupAdAnAnAM guNatvam / tadupAdAnAnAM tanmAtratvAvyatvamiti tu kRSNAvadhUtapaNDitairuktam / prakAzasukheti / anena rajastamasoAvRttiH / atIndriyamityanena zabdAdInAM vyAvRttiH / zaktyAdyatiriktamityanena zaktyAdivyAvRttiH / prakAzazca vastuyAthAtmyAvabodhaH / Adipadena jJAnamukhasaGgasaMgrahaH / taduktaM gItAbhASye-(146 ) jJAnasukhajananaM sattaM , ga. gaiza' / 2 ka. zUnyaM dra' / gha. zUnyavAta' / 3 ga. 'vyavRttisa / 4 ka, 'rAttattatpra / For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| sahacartisattvaM mizrasattram / tatriguNe tatsaMbandhini jIve copacArAditi neyam / lobhapravRttyAdinidAnamatIndriyaM zaktyAdyatiriktamadravyaM rjH| pramAdamohAdinimittamatIndriyaM zaktacAyatiriktamadravyaM tamaH / trINya. pyetAni yAvatprakRtivyAptAni prakRtivazyapuruSasaMbaddhAnyanityAni / nityasaM. tAnAni pralayadazAyAM samauni sRSTayAdau viSamANi sRSTisthitisaMhAropayuktAni IzvarasaMkalpAdisahakAribhedAtparasparAbhibhavodbhavakaNItyetAni sAdhAraNAni / sattvaguNastu samyagjJAnarUpasukhAdiheturmokSapadazca / rajoguNastu rAgAdyAtmakaH karmasaMGgaduHkhAdihetuH svargAdyAmuSmikapadaH / tamoguNastvajJAnarUpa AlasyAdiheturnarakapadazca / ataH sattvAdayo guNA na dravyarUpAH / asmadAdizrotragrAhyaH paJcabhUtavartI zabdaH / sa dvividhaH-varNAtmako'vapunarapi tayoH saGgajananaM ceti / mizrasattvamiti / idamevAzuddhasattvamiti vyvhiyte| lobhapravRttyAdIti / lomaH svakIyadravyasyAtyAgazIlatA / pravRttistu prayojanA manuddizyAri clsvmaavtaa| AdipadenA''rambhAzamaspRhAsaMgrahaH / Arambhazca phalasAdhanabhUtakArambhaH / indriyAnuparatirazamaH / viSayecchA spRhA / pramAdamohAdIti / akAryapravRttiphalamanavadhAnaM pramAdaH / viparItajJAnaM mohaH / AdipadenAprakAzApravRttisaMgrahaH / jJAnAnudayo'prakAzaH / apravRttizca stabdhatA / pazcabhUtavartIti / megho garnati zaGkho nadati bherI dhvanatItyAdivyavahAradarzanAt / 'namaste vAyo tvameva pratyakSaM brahmAsi tvAmeva pratyakSaM brahma vadiSyAmi' (tai0 1 / 1 1) itizrutau ca vAyoreva vedAtmanA pariNatirupalabhyate / tattu vAyoH zabdAdhAratva. mantareNa na saMjAghaTIti / ' tasya ha vA etasya mahato bhUtasya niHzvasitametadyadRgvedaH / (bR. 2 / 4 / 10 ) ityAdizrutirapyatra pramANam / viSNupurANe ca (2 / 14 / 32) veNurandhavibhadena bhedaH SaDnAdisaMjJitaH / abhedavyApino vAyostathA'sau paramAtmanaH // ityuktam / evaM nAbhidezAdeva nirgatasya vAyostAsvAdisthAnasaMbandhena tattacchabdapariNatihetutvaM prasiddhameva / atredaM bodhyam-lIlAvibhUtAviva nityavibhUtAvapi 1 ga. 'havRttisa / 2 ka. 'ndhijI / 3 ka. 'mAnAni / ga. sRSTidazAyAM vi|5 ka. "rANyetA / 6 kha. satyajJAna' / gha. samyaktvajJAna' / 7 gha. sukhahe / 8 ga. 'tmakakarma / 9 ka. saGgiduHkhahe / kha. 'satrIduH / 10 ga. "svrgnrkaadyaa'| For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 92 yatIndramatadIpikA rNAtmakacati / akacaTatapayAdiviziSTapaJcAzadakSarAtmako varNAtmakaH / devamanuSyAdInAM tAlvAdivyaGgyaH / bheryAdijanyo'varNAtmakaH / evaMbhUtaH zabdaH zrotrendriyeNa gRhyate / zrotrendriyagamanAdvyaJjakavAyvAgamanAdvA zabdagrahaH / nanu zrutyA zabdasya dravyatvaM pratIyate / adravyatvaM kathamiti cenna / akArAdeH 'praNavotpAdakatvaM vAcyadvArA saMbhavatIti prihaaraaddrvytvmuppdyte| iti zabdaH /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| asmadAdisparzanendriyagrAhyavijAtIyavyAvRttamadravyaM sprshH| sa ca trividha:zItoSNAnubhayAtmakabhedAt / apsu zItasparzaH / tejasyuSNasparzaH / kSitiSavanayoranuSNAzItasparzaH / sa ca punAvidhaH-pAkajo'pAkajazceti / pRthivyAM pUrvaH / itareSu trivitaraH / tatrAmRtagaralatUlopalagobrAhmaNacANDAlAdisparzavizeSo apAkajabhedAH / iti sprshH| ___ asmadAdicakSurindriyaikagrAhyavijAtIyavyAvRttamadravyaM rUpam / taccaturvidhamzvetaraktapItakRSNabhedAt / tatra salilakaladhautazaGkhazuktizazAGkAdInAM rUpavizeSAH zvetabhedAH / hutavahajapAdADimabandhujIvavidrupapadmarAgAdInAM tu rUpavizeSA raktabhedAH / kAJcanaharitAlaharidrAdInAM rUpavizeSAH pItabhedAH / marakatamadhukarajaladharatimiratamAladUrvAdInAM kRssnnbhedaaH| pItamapi raktAvAntarabhedaM kecidicchanti / zrutyanusArAt / prakArAntareNa rUpaM dvividham - zrotrendriyasyA''kAzasvarUpatvAttena sAkSAdeva zabdasya saMnikarSa iti vAcyam / zrotrendriyasyA''kAzatvAyogAt / asmadAdIti / asmadAdisparzanendriyagrAhyo yaH sparzastadvijAtIyAH zabdAdayastavyAvRttaM tadbhinnamityarthaH / vijAtIyavyAvRttapadAnupAdAne'nudbhutasparze'vyApti: syAt / tasyAsmadAdisparzanondriyagrAhyatvAbhAvAt / ghaTAdivyAvRttaye'dravyamiti / evamagreDapyUhyam / tejasyuSNa iti / 'sutaM patantaM prasamIkSya pAvake na bodhayAmAsa pati pativratA / pativratAzApabhayena pIDito hutAzanazcandanabinduzItalaH' ityasya tvayamAzayaH- hutAzanasya na zItalatvaM jAyate / api tu pativratAsaMka. lpavizeSeNa tasya dAhakatvamevoparudhyata iti / anuSNAzIta iti / anuSNAzIto'pi sparza eva / na tu zItoSNavirahamAtram / AkAzAdAvapi tathopalambhaprasaGgAt / vAyupRthivyoH sparzavattvasya zrutyAdisiddhatvAcca / na ca sparzasAmAnyaM taditi vAcyam / nirvizeSaM na sAmAnyamiti nyAyAt / cANDAlAdIti / AdinA kapikacchUsaMgrahaH / gobrAhmaNacANDAlAdiSu sparzabhedastu tattatsparzAdhInazuddhayazuddhibhedena bodhyaH / mRdutvakaThinatvAdayo'pi sparzavizeSA eva / sparzanenaiva tadupalabdheH / cakSuSA tu na tduplbdhiH| kiMtu tatra mRdutvAdivyAptarUpavizeSagrahaNena tadanumAnameva / kecittu mRdutvAdayaH saMyogavizeSA evetyAhuH / cakSurindriyaikagrAhyati / cakSurindriyamAtragrAhyamityarthaH / zrutyanusArAditi / ' yadagne rohita rUpaM tejasastadrUpaM yacchuklaM tadapAM yatkRSNaM tadannasya' (chAM0 6 / 4 / 1) 1 ga. prAyavijAtIyavyAvRtto'dravyaM / gha. grAhyamadravyaM / 2 gha. ssaaH| iti / 3 ga. 'dAH / asma / 4 ga. gha. 'tardhA / 5 ka. kha. gha. deg NadvividhA / For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikA bhAsvarAbhAsvarabhedAt / tejogataM bhAsvaram / kSitisalilagataM cAbhAsvaram / evaM catvAryeva rUpANi / tena citraM nAma paJcamaM rUpamiti mtniraas:| ata eva citragandhasparzarasAnAmapi nirAsaH / iti rUpam / asmadAdijilaikagrAhyavijAtIyetaro rasaH / sa poDhA-madhurAmalalavaNakaTuka. pAyatiktabhedAt / tatrekSukSIraguDAdirasA madhurabhedAH / cUtacizcAmalakAdirasA AmlAH / saindhavoSaravikArA lavaNabhedAH / kiMpAkanimbAdirasAH kaTubhedAH / harItakIbibhItakacUtAGkurAdirasAH kaSAyabhedAH / zuNThImarIcisa. paMpAdirasAstiktabhedAH / iti rsH| asmadAdighA~NagrAhyavijAtIyetaro'dravyavizeSo gandhaH / sa ca dvividhaHsurabhirasurabhizceti / pATIramRgamadaghusRNacampakAdigandhAH surabhibhedAH / ayaM ca gandhaH pRthivyekavartI pAkabhedAdbhinnaH / pavanasalilAdiSu gandhopa. lambhaH pArthivasaGgAdayo dahatItivadaupacArikaH / paJcIkaraNaprakriyayA sarva bhUteSu sarvabhUtaguNAnAM vidyamAnatve'pi prAdhAnyAbhiprAyeNoktamiti na virodhaH / pAkAguNAntarotpattiH svAzrayanAzAbhAvAdevopapatteH pIlupIkavAdimatanirAsaH / iti gndhH| itizrutau trayANAmeva rUpANAM pratipAdanAditi bhAvaH / tejogatamiti / tejasi rUpaM raktabhAsvaram / salile tu zuklabhAsvaram / pRthivyAM bahuvidhamamAsvaram / yadyapi mantrazAstre pItA bhUmiH zvetamambho vahnipavanau raktadhUmro dhaunIleti paJcAnAmapi bhUtAnAM rUpavattvaM dRzyate tathA'pi tatkevalaM dhyAnArthameva / yathA tatra mantravarNAnAmapi rUpaM dhyAnAthaM varNitaM tadvat / anyathA 'yadagne' ityuktazrutivirodhaH / anubhavavirodhazca / caturvidhasyApi rUpasya pRthivyAmupalammAt / zrutau pRthivyAH kRSNarUpoktistu na rUpAntaravirahaparA / kaluSajalAdau varNabhedastu pRthivI saMsargavizeSAdeva / citrmiti| yattu naiyAyikAzcitramiti kimapi rUpAntaramasti / bhanyathA zvetapItAdyanekatantvArabdhapaTasya nIrUpatvenApratyakSaprasaGgAdityAhuH / tanna / bhavayavAtiriktasyAvayavino'bhAvAt / avayaveSu ca zvetAderekaikasyaivopalammAt / surabhibhedA iti / etaduttaraM pUtivinAdigandhA asurabhibhedA iti pAThaH / pIlupAketi / pIlavaH paramANavasteSveva pAko na tvavayavinIti vaizeSikAH / avaya. , ka. kha. degsaH / asma / 2 gha. citrrsgndhaadisprshaanaampi| 3 ga. dirsnendriypraa'| 4 ka. kArabhedA lava / ga. kArAdirasA lava / 5 sa. ThomiricI s'| 6 ga. dAH / asma / 7 sa. 'ghrANendriyagrA / 8 pa. ga. degsa dvi' / 9 gha. bhedAbhannaH / 10 ga. gha. degvsNsrgaad| 11 ga. gha. gu| 12 kha. 'votpatteH / 13 ga. 'pAkAdima / gha. pAkama / For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzasahitA / 95 9 saMyuktapratyayanimittaM saMyogaH / sa ca sAmAnyaguNaH SadravyavRttiH / asya ca svAbhAva sAdezyamupalabhyamAnamaMzabhedamayuktatayA na vizeSAvaham / se kAryAkAryabhedAdvividhaH / pUrvaH parimitAnAmubhayapreraNAt / yathA meSayormallayorvA / kacidanyatarameraNAt / yathA sthANuzyenayoH saMyogaH / kecitsaMyogajasaMyogamapivarNayanti / hastapustakasaMyogAtkAya pustakasaMyoga iti / tanna / hastasaMyogAdeva kAyasaMyogasya jAtatvAt / etena vibhAgajavibhAgo nirastaH / vinyapi pAka iti piTharapAkavAdino naiyAyikAH / tadumayamapi nAsmAkaM saMmatam / paramANUnAM prAgeva nirastatvAdavayavAtiriktAvayavino'satvAcca / kiM tu vibhakteSvevAvayaveSu pAka uta saMyukteSvapItyeva cintA / tatra cAsmAbhiryathAsaMbhavamubhayamapi svIkriyata iti bodhyam / * saMyukteti / yattu dravyasvarUpameva saMyogo na padArthAntaramityAhuH / tanna / tathAsati viyuktayorapi svarUpAnapAyAtsaMyuktapratyayaH syAt / bauddhAzca nairantaryamAtrameva saMyoga ityAhuH / tatra nairantarya nAmAntarAlAbhAvaH / sa cA''sannadeza saMyoga eva / abhAvasya bhAvAntararUpatvAt / tathA ca saMyogo'vazyaM svIkArya eva / kiM ca saMyogasya sArvatrikopajIvanena sarvairanapavAdyatvameva / yataH prakRtipuruSasaMyogAdvizvasRSTiH / tAhazaireva saMyogavizeSairbrahmAdistambaparyantaM jagadvaiSamyam / indriyArthasaMyogAdvividhA matiH / jalAdisaMyogAdvI je'GkurotpattiH / pavitravastu saMyogAtsukham / apavitravastusaMyogA. duHkhamiti saMyoga kAryANi sarvatrAnubhUyante / svAbhAveti / svasya saMyogasya yo'mAvastena saha saMyogasya sAdezyam / samAno dezo yasya sa saMdezastasya bhAvaH sAde - zyam / sAmAnAdhikaraNyamiti yAvat / yasminvRkSe kapisaMyogastasminneva vRkSe tadabhAvo yadyapyupalabhyate tathA'pi na virodhaH / saMyogasyAgrAvacchedena tadabhAvasya ca mUlAvacchedena sattvAt / ekadezAvacchedena dvayoryugapatpratItau hi virodhaH / nAtra tatheti bhAvaH / kAryAkAryeti / kAryo'nityaH / akAryo nityaH / hastasaMyogAdeveti / hastasaMyoga eva kAyasaMyogaH / hastAdivyatiriktasyAvayavino'bhAvAt / kiM ca vyatiriktAvayavistrIkAre'pi hastasaMyogAdbhinnaH kAyasaMyogo na sidhyati / yena hetunA daivAvayavaH saMyujyate tenaiva hetunA tadaivAvayavyapi saMyujyatAm / na hi hastapustakasaMyogAnantarthaM devadattapustakasaMyogasyopalabhyate / For Private And Personal Use Only 1. bhedenaivapra N / 2 ga. 'saca kA' / ka. kha. 'sa kAryame / 3 ga. 'stapustakasaMyogAde vopapatteH / ete / 4 gha. 'yomo hastasya kAyatvAt / ete / 5ga. 'go'pi ni /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikAvibhAgo'pi saMyogAbhAva eva na pRthagguNaH / __ akAryasaMyogastu vibhudrvyyoH| ajadravyasaMyogaH zrutyA'GgI kriyate / anumAnAdapyajasaMyogasiddhiH / yathA vibhudravyaM vimudravyasaMyogavadravyatvAddhaTa. vat / vibhudravyamIzvarasaMyuktaM dravyatvAddhaTavat / IzvaraH kAlAdisaMyuktaH, vibhAgo'pIti / parasparasaMyukte dravyadvaye vidyamAne sati samupanato yaH saMyoganAzaH sa eva vimAgavyavahAraviSayaH / na tu naiyAyikAbhyupagato vimAgo nAma kazcihuNo'sti / na ca saMyogavinAzakatvena vibhAgaH svIkArya iti vAcyam / vibhAgakAraNatvena kalpitAkarmaNa eva saMyoganAzopapatteH / na ca saMyoganAze jAtasya saMyoganAzasyAvinAzitvena punaH saMyoge'pi vibhaktapratyayaH syAditi vAcyam / svanmate vibhAgAbhAvena vibhaktapratyayAmAve'pi saMyoganAzasya sattvenAsaMyuktapratyayaprasaGgAt / atha punarjAtaH saMyogo'saMyuktapratyayapratibandhaka iti cetsa eva vimaktapratyayasyApi pratibandhako'stu / na ca saMyogajanakasya karmaNaH saMyoganAzajanakatva. manupapannamiti vAcyam / rUpAdijanakatayA'bhyupagatasyAgnisaMyogasya rUpAdinAzakasvAbhyupagamAt / nanu siddhAnte'bhAvasya mAvAntararUpatvena saMyoganAzaH kiM. svarUpa iti ceducyate-uttaradezasaMyoga eva pUrvadezasaMyoganAzaH / utta. radezasaMyogasya pUrvadezasaMyogena saha virodhAduttaradezasaMyoga eva pUrvadezasaMyogaviruddhatvenA''locitaH pUrvadezasaMyoganAza iti parisphurati / na cottaradezasaMyogasya bhAvarUpeNa pratItiH kathamiti vAcyam / dvividhA dyuttaradezasaMyogapratItiH / jJAtapUrvadezasaMyogasya tadviruddhatvanaikA / svarUpeNa cAparA / tatra ye svarUpeNa pratipadyante te bhAvarUpeNAbhimanvate / ye punaH pUrvadezasaMyogaviruddhatvena pratipadyante te tvamAvarUpeNeti bodhyam / vibhudravyayoriti / tayorasaMyuktatve tu sAntaratvapraptaGgaH / na ca niravayavasya vimudravyasya kathaM saMyogaH / saMyogasyaikadezavartitvasAmAditi vAcyam / aupAdhikAMzabhedakRptyA tannirvAhAt / nanu saMyogasyAnyatarakobhayakarma vA hetuH / tadabhAvena vibhudravyayorna saMyoga iti cenna / vibhudravyasaMyogasya nityatvena kAraNasApekSatvAbhAvAt / zrutyeti / ' sarvavyApI ca bhagavAn ' (shve03|11) ' antarbahizca tatsarvaM vyApya nArAyaNaH sthitaH' (naa011|6 ) ityAdizrutayo draSTavyAH / kAlAdisaMyukta iti / na ca kAlasaMyoge kAlakAryatvaprasaGga iti vAcyam / tasyApi tadadhInavikAratvAt / taduktam 'kAlaH saMpacyate tatra na kAlastatra vai prabhuH' iti / - 1va. bhAgaH pinndds'| For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| dravyatvAddhaTavadityAdibhirvibhusaMyogasiddhiH / atha zakti:-sarvakAraNAnAM kAraNatvanirvAhakaH kazcidadravyavizeSaH zaktiH / tAMgamAbhyAM tarisaddhaH / pratibandhakamaNimantrAdisaMnidhau svarUpasahakArivaikalyAbhAve'pi yaduparodhAi. hano na dahati sAhyatIndriyA zaktiH / ayaskAntAdiSu tatmasidiH / sA zaktiH SaDvya ttiH / bhagavaniSThatvaM purANaratnAdiSu prasiddham / evaM sarvatrApIti zaktirnAma dharmavizeSaH siddhH|| nanu caturviMzatiprakArA gugA ityuktatvAtkathaM dazaiveti nirdizyata iti gheducyate-jIvAtmavizeSaguNAnAM buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnAnAM SaNNAM kiM ca yathA mUrtagatavikAravizeSaptiddhyartha vibhusaMyoga uktastathaiva kAlA. digatavikArasiddhyarthamapIzvarasaMyogo'vazyAbhyupeyaH / anyathezvarazarIratvamapi kAlAdene syAt / vAMgamAbhyAmiti / tatra tarkamAha-pratibandhaketi / Agamastu- 'zaktayaH sarvabhAvAnAmacintyA apRthavisthatAH / ( ahi. saM.) ityAdiSTavyaH / ayaskAntAdiSviti / AdinA dundumisva. nAdayaH / nanu zaktiH zaktiviziSTA na vA / naa''dyH| tasyA api zaktaH zaktiviziSTatvenAnavasthApAtAt / nAntyaH / tathA sati tasyAH kAraNatvaM na syAt / azaktatvAt / anyathA sikatAbhyo'pi tailamutpadyateti cenmaivam / zaktyantarAbhAve'pi kAraNAnAM kAryAnuguNyarUpatayA tasyAH siddhatvAt / anyathoSNatvamuSNaM na vA / Aye'navasthA / antye kArya na janayecchItavadityAdiprasanAt / SaDdravya vRttiriti / taduktamAtmasiddhau (pR0 11 ) sarvadravyeSu tatkAryasama. vigamyastatpratiyogizaktyAkhyo guNaH sAdhAraNa iti / na cAdravyeSu rUparasAdiSu zaktyamAvena kathaM teSAM kAraNatvamiti vAcyam / rUparasAyadhikaraNIbhUtadravyaniSThayaiva zaktyA rUpAdisamAnAdhikaraNayA teSAM zaktatvAt / kecittu rUpAdiSvapi zaktimi. cchanti / purANaratnAdiSviti / taduktaM viSNupurANe ( 1 / 3 / 2) 'zaktayaH sarvabhAvAnAmacintyajJAnagocarAH / yato'to brahmaNastAstu sargAdyA bhAvazaktayaH // bhavanti tapatAM zreSTha pAvakasya yathoSNatA ' iti / caturvizatiprakArA iti / yadyapi 'rUpa 1 rasa 2 gandha 3 sparzAH 4 saMkhyA 6 parimANAni 6 pRthaktvaM 7 saMyoga 8 vibhAgau 9 paratvA 10 paratve 11 buddhayaH12 ga. trApi zaktinAmakadha' / gha, ptr| For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 98 yatIndramatadIpikAjJAnavitatirUpatvena jJAnAntarbhAvasyoktatvAta, dharmAdharmayorapIzvarapItyaprItirU. patvenezvarajJAne'ntarbhAvAta, bhAvanAkhyasaMskArasya jJAnavizeSarUpatvAt ,vegotpA. sukha 13 duHkhe 14 icchA 15 dveSau 16 prayatnA 17 zca guNAH ' ( ka. sU. 1 / 1 / 6) iti sUtre saptadaza guNA uktAstathA'pi tatsUtrasthacakAreNAnuktasamuccayArthakena gurutva 18 dravatva 19 sneha 20 saMskAra 21 dharmA 22 dharma 23 zabdA24 nAM saMgraha ityupaskAravivRtyoruktatvAccaturvizatiprakArA ityuktam / jJAnAntarbhAvasyeti / ata evA''haH 'icchAdveSaprayatnAdizabdai/rabhidhIyate / arthabhedAnuviddhAste dhIvizeSAH prakIrtitAH' iti / . icchAdihetubhUtAnukUlAdiviSayA buddhirevecchAdivyavahAramAtanoti / tadatiriktakarupane na ko'pi lAbhaH / gauravadoSa eva labhyate / na ca jJAnecchAdInAM paryAyatvaM syAditi vAcyam / yathA jJAnatvAvizeSe'pi pratyabhijJAsmRtyanumityanubhavAdibhedeSu na paryAyatvaM tadvadatrApi vaktuM zakyatvAt / anyatheAbhyasUyAbhayadhRtikaruNAzAntituSTayAdivyavahArANAmapi viSayalAbhArthamarthAntaraM karapyaM syAt / yadyapi pAdayo duHkhamityAdivyavahArAtsukhaduHkhayoH zarIradharmatvaM pratIyate tathA'pi tadaupacArikam / mRtazarIre'nu. palambhAt / tathA ca tayorAtmadharmatvena dhIvizeSatvamupapannam / dharmAdharmayoriti / ciradhvastasya karmaNaH kAlAntaramAviphalAnuguNaM kimapi dvAramadRSTAkhyamupAdeyam / taccAntaH. karaNapariNatiriti sAMkhyAH / cetaso vAsaneti saugatAH / puMdharma iti nyAyavAdinaH / vibhurUpaM kimapi tattvAntaramiti jainakadezinaH / pudgalarUpamiti tatsayUthyAH / etacci. ntyam / pramANAbhAvAt / gauravAcca / kiM tu tattatkarmAcaraNapariNatezvarabuddhivizeSa evAdRSTam / ata eva ' sa evainaM bhUtiM gamayati ' (tai. saM. 201 / 1 ) ' enaM prItaH prINAti ' (te. saM. 574 ) ' eSa hyeva sAdhu karma kArayati tam ' ( ko. 38) 'kSipAmyajastramazumAn ' (gI. 16 / 19) ityAdiSvIzvaraprItikopAbhyAM phalaprAptirabhidhIyate / etena zarIrAdikaM bhoktavizeSaguNapreritabhUtapUrvakaM tadbhogasAdhanatvAtsnagAdivaditi siddhe jJAnAdyanupapattaH parizeSAjIvasamavetAdRSTasiddhiriti vaizeSikAdyuktamapAstam / asmaduktAdRSTAdeva niyamopapattavipakSe bAdhakAbhAvAt / jJAnavizeSeti / saMskAro hi dharmabhUtajJAnasyAvasthAvizeSaH / smRtyAdivat / jJAnasya dravyatvena tasyAvasthAvattvamupapadyate / tatrA''tmA nirvikAraH / dharma. bhUtajJAnaM tu savikAram / taccA''tmano nityAsAdhAraNadharmaH / tena dharmabhUtajJAnagatAH sarve vikArA jJAnadvArA jJAnAzrayAtmaparyantaM vyavahriyanta ityAhuH / vegotpAdaketi / zIghra gacchatItyAdiSu karmAtizayavizeSAditaro vego nAma kazcidguNo nopalabhyate / atiriktavegavAdyapi karmabhedAdvegabhedaM kathayati / tathA ca yAdRzakarmabhedAdvegabhedaH parika For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzasahitA / dakahetoreva vegAkhyasaMskAropapatteH, saMyogamAdAya sthitisthApakasyApi saMbhavAta, zabdAdigandhAntAnAM pratyakSasiddhatvenAGgIkArAt, vibhAgapRthaktva. yorapi saMyogAbhAvamAdAyopapatteH, paratvAparatvayordezakAlasaMyogavizeSamAdAyopepatteH, saMkhyAparimANadravatvasnehAnAM tattadravyasvarUpamAdAyopapatteH, rupyate sa eva karmabhedo vega ityucyatAmiti mAvaH / saMyogamiti / nanu zAkhAkodaNDacarmaprabhRtiSvAkarSagAdau sati kRtazcitkAraNavizeSAdbhUyaH svasthA. nAvasthAnaM bhavati sa kAraNavizeSaH sthitisthApaka ityaGgIkartavya iti cenna / niyatasaMsthAnavizeSasyaiva . tatra kAraNatvAt / na ca sthitisthApakavizeSAbhAve parAvartane drautyavilambAdikaM kathamiti vAcyam / tattasthitisthApakavizeSaniyAmakena tattatsaMsthAnavizeSeNaiva tatsaMbhavAt / sarvadA kriyotpattiprasaGgaH karSaNamokSaNAdi. sahakArisAhityena parihArazcobhayostulya eva / vibhAgeti / upapAditametatsaMyo. ganirUpaNe / pRthaktveti / sarvArthasiddhikArAstu * vyavahAra eva khalvarthatattvavibhAge nidAnam / yadbhinnamiti vyavahriyate tadeva pRthagiti / yatpRthagiti vyavahriyate tadeve. taraditi / ata eSAM zabdAnAM paryAyatvAdbhedAtirekeNa pRthaktvaM nAma na kazciddharmaH kalpanIyaH / bhedazca nIlapItAdirasAdhAraNo dharma eva / tathA ca sarvavastUnAM parasparavyAvartakAsAdhAraNadharma eva pRthaktvaM sa eva ca bhedaH ' ityAhuH / paratvAparatvayoriti / na ca paratvAparatvayordikkAlasaMyogavizeSasvarUpatve tayoH pratyakSaviSayatvaM na syAt / dikkAlayorapratyakSatvAditi vAcyam / AkAzasvarUpAyA dizaH kAlasya ca pratyakSa. tvasya prAgupapAditatvAt / saMkhyeti / tArkikAstu ekaThyAdipratItivyavahAraviSayo yo guNaH sA saMkhyA / sA punaH paramANvAdau nityaa| ghaNukatryaNukAdau tu tattatkAraNagataireka. tvairjanyate / dvitvatritvAdikaM tvanekAvagatitahakRtakakaniSThekatvajanyam / sA cAvagatirapekSAbuddhirityucyate / sA cApekSAbuddhistattatpuruSamAtraniSTheti tajjanyadvitvatritvAdika tattatpuruSairevAnubhUyate / kSaNikaM ca tat / tatkAlamAtrabhAvitvAdityAhuH / tatredamucyateyAdRzApekSAbuddhiviSayAdvitvAdyutpattistAdRzApekSAbuddhiviSayavastuvizeSopalambha eva dvitvAdivyavahAramAtanotu / kimatiriktadvitvAdikalpanena / na hyapekSAbuddhinirviSayA / ajJAnatvaprasaGgAt / nApi prkRtaanupyogivstuvissyaa| prakRtAsaMgatiprasaGgAt / tathA ca saviSayatve prakRtasaMgatatve ca siddhe yo'yaM viSayavizeSaH sa eva dvitvAdivyavahAramAtanotu / avazyaM caitadevaM vijJeyam / itarathA'tiriktasaMkhyAkalpane'pi saMkhyAyA guNatvena 1 kha. zabdasparzarUparasagambhAnA pacAnAM ma / 2 kha. gha. papAdayituM zakyatvAtsaMkhyA, For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 patIndramatadIpikA gurutvasya zaktyantarbhAvasya vaktumucitatvAcca dazaitreti suSThuktam / sasvarajastamAMsi prakRtiguNAstatsaMbandhijIvaguNAzca / savarUpaM jJAnaM sAsikaH kAla ityAdipratItirupAdhivazAdaupacArikI / zabdAdayaH paJca maka tikAryapaJcamahAbhUtaguNatvena prasiddhAH / zuddhasacvaM tu tripAdvibhUtyAM tatmavartakezvare ca / saMyogazaktirUpau guNau SadravyasAdhAraNAviti vivekaH / ityadravyaM nirUpitam / iti zrIvAdhUlakulatilaka zrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrInivAsadAsena viracitAyAM yatIndramatadIpikAyAM jIvanirUpaNo nAma dazamosvatAraH // 10 // guNasya ca dravyamAtravRttitvena guNagatAyAzcaturviMzatisaMkhyAyAH karmagatAyAH paJcatvasaMkhyAyAzcAnupapatteH / tatrA''zrayadvArA saMkhyA kalpane'pi guNAzrayANAM caturviMzatitvameva karmAzrayANAM paJcatvamevetyatra niyAmakAbhAvaH / pRthivyaptejovAyumanasAM paJcAnAmeva karmAzrayatve'pi na tatpaJcatvamutkSepaNAdibhedena paJca karmANIti vadadbhiH kaTAkSIkRtam / ekatvaM ca kAryabhUtaM nAstyeva / avayavAtiriktasyAvayavinaH kAryasyAbhAvAt / saMghAtaikya tu rAzivadaupacArikameva / nityamapyekatvaM bhedAbhAvarUpaM nAtiriktamiti kecit / . ata evaikatvavivaraNe pravRttA bhedAbhAvarUpatayaivaikasvaM vivRNvanti / ekatvabhramo bhedAdarzanAdabhUditi ca bhrAntiviSaye vyavaharanti / svasattvamevaikatvaM taccetarasadbhAve'pi vartata ityanye / parimANamapi nAtiriktam / kiM tu dezavyAptivizeSa eva tattatpratisaMbandhinirUpitasvarUpeNa tattatparimANamiti vadanti / dravatvamapi tattadvastu saMsthAnavizeSasvarUpameva nAtiriktam / tAvataiva syandanopapatteH / sneho'pi nAtiriktaH / kiM tu salilasvarU** pameva cUrNAdipiNDIbhAvamAtanoti / yadi piNDIbhAvasAdhanatvAtsalile snehAkhyo guNaH svIkriyate tarhi vizleSasAdhanatvAdAtapAdau raukSyAkhyaM guNAntaraM kiM na kalpyate / auSNyAdibhireva vizleSazcetpiNDIbhAvo'pi zaityAdibhireva syAt / kiM ca salilasyApi kvacitpiNDIbhAvAsAdhanatvaM dRzyate / zuSka mRtpiNDAdInAM salilasekena vilayadarzanAt / tasmAtsalilasvarUpameva sahakArivizeSamAsAdya piNDIbhAvasAdhanaM vizleSasAdhanaM ca bhavatIti yathopalambhamaGgIkAryam / cetananiSThaH snehastu buddhivizeSasvarUpa eveti di / gurutvasyeti / gurutvaM hi patanahetutayA naiyAyikaiH kalpyate / tadasat / sarvatra 1 ka. kha. 'mU / evaM For Private And Personal Use Only .
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prkaashshitaa| evaM draviDabhASya, nyAyatasa, siddhitraya, zrIbhASya, dIpasAra, vedArthasaMgraha, bhASyavivaraNa, saMgItamAlA, paDarthasaMkSepa, zrutaprakAzikA, tattvaratnAkara, prajAparitrANa, prameyasaMgraha, nyAyakuliza, nyAyasudarzane, mAnayAthAtmyanirNaya, nyAyasAra, tattvadIpana, tatvanirNaya, sarvArthasiddhi, nyAyaparizudi, nyAyasidAjana, paramatabhaGga, tatvatrayaculuka, tattvatrayanirUpaNa, tatvatrayaMpracaNDamAruta, ghedAntavijaya, pArAzaryavijayAdipUrvAcAryaprabandhAnusAreNa jJAtavyAnsiMgRhya bAlabodhArtha yatIndramatadIpikAkhyazArIrakaparibhASAyAmasyAM te pratipAditAH / adhyAtmazAstrANAM tattvahitapuruSArthapratipAdakatvAttatsAre'sminnapi prakRtijI. vezvaraparicchedaistatvasya nirUpitatvAvuddhipariccheda upAyasya nirUpaNAnityavibhUtipariccheda Izvaraparicchede ca puruSArthasya nirUpaNAca tattvopAyapuruSArthA nirupitA iti niravadham / ekaM tatvamiti pratipAdayanti sUrayaH / 'AtmA'nAtmA' iti vibhajya dvedhA nirUpayanti RSayaH / zrutyanusArAbhoktRbhogya. niyantarUpatattatrayamiti pratipAdayantyAcAryAH / heyam, tasya nivartakam, upA. deyam, tasyopIya iti caturdhA vibhajyAnusaMdadhate kecidAcAryAH / zrIpyam, mAptA, upAyaH, phalaM, virodhIti paJcadhA nirUpayantyaparadezikAH / arthapazcakameva saMbandhena sAkaM poDhA parigaNayya varNayantyanye guravaH / eteSAM tadvibhAjakadharmamAdAyAnusaMdhAnamupapadyate / vastutastu vedAntAnAM cidacidviziSTAdvaitamekameva brahmeti tAtparyam / ata eva cidacidviziSTaM brahmakameveti matvA bhagavA hetutvanirvAhakatayA'bhyupagatAyAH zakterevAtrApi svIkartumucitatvAt / / iti zrIyatIndramatadIpikAprakAze dazamo'vatAraH // iti zrImadvidvanmukuTaratnabhAskarazAkhyantevAsisakalavidyApAraMgatarAmazAstricchAtreNa taccaraNaprasAdalabdhajJAnalavaprotsAhitenAbhyaMkaropAhvavAsudevazAstriNA viracito yatIndramatadIpikAprakAzaH samAptimagamat / / 1 kha. prjaap| 2 ga. degna, darzanayA dha. degna, nAmayA' / 3 ka. "risiddhi| 4 Sa. y| 5 ka. kha. "saMgrAhya / 6 ga. ti dvidhA / ga. 'ti dvedhA vibhajya ni| . gha. 'nti / shrRN| ga. 'ntRrUpaM ta / gha. 'ntRtvarU' / 1 gha. "yantvAcA / 10 gha. pAya c| "kha. prApyaprAptAprAptyupAyaH / gha. prApyaM prAptAprAptyupAyaH / 12 ka. gha. yanti / artha / ka. gha. yanti / ete| For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 yatIndramatadIpikAprakAzasahitA bAdarAyaNaH 'athAto brahmajijJAsA' ityupakramya tameva prakAraM nirUpitavAn / atazcidacidviziSTo brahmazabdavAcyo viSNyAkhyaH paravAsudevo nArAyaNa evaikaM tatvamiti viziSTAdvaitavAdinAM darzanamiti siddham // iti vividhavicitraM mAnameyaprakAza ghanaguruvaradAsenoktamAdAya zAstrAt / yatipatimatadIpaM vedavedAntasAraM sa bhavati matimAnyaH satkaTAkalakSyaH // iti zrImadvAghUlakulatilaka zrImanmahAcAryasya prathamadAsena zrImadveGkaTagirinAthapadakamalasevAparAyaNasvAmipuSkareNa zrIgovindAcArya. sUnunA zrInivAsadAsena viracito yatIndrapatadIpi kAkhyA zArIrakaparibhASA samAptA // 1 ayaM zloko ga. pustake na dRzyate / 2 kha. bhAnumeva pr| 3 gha. mtidii| / gha. kariNIgo / 5 ka. sva. tAyAM yatIndramatadIpikAyAmadravyaparicchedo nAma dshmo'vtaar| For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatIndramatadIpikoddhRtAnAM makAzoddhRtAnAM ca zrutisUtrazlokA. dInAM varNAnukrameNa sUcIpatram - pR0 paM. .... pR0 paM0 ApomayaH .... .... .... 19 / 1 .... 92 / 21 ApyAyante.... .... .... 38 / 22 29 / 26 ArAmamAtro 19423 8325 AzrayAda .... 58022 73 / 11 39 / 15 icchAdveSa .... .... ...... 1026 .... .... 98 // 2 / 21 iti vividha 37 / 29 itihAsa zatahAsa ... .... 29 8 akAraM cA agneH zivasya arcAvatAra atrAyaM pu atha yoha adravyaM daza adhyavasAyA anAdirbhaga aniyamyasya antarbahi apahatapApmA alAme veda avikArAya azarIra ahamartha ahiMsAsa aSTame varNi 49 / 18 idaM sarva .... ... .... 23 / 25 indranIla 96 / 27 indriyacchidra 74 / 20 imAmagR .... 3219 74 / 14 86 / 19 .... 93618 28127 .... 302 19 / 15 8020 utkrAntiga.... 53 / 19 uttarotta .... 71 / 14 utpattimatvA upAyamaktiH upAyo bhakti upAsakAnuna 17/18 | upAsakAnuro 28 4 / 11 RcaH sAmA 54 / 18 8919 1817 69 / 10 15 // 84128 89 / 16 16 / 27 AgamenA AtmakhyAti AtmanaH svataH AtmAnama AtmAvA ida AtmAvAre AdityavarNa 74 / 26 79/23 / eka eva .... 64117/ ekAmbhonidhi 46 / 14 | eko vrIhiH 12 / 22 etasmAjjA.... .... 64 / 11 | eSa hyeva .... 72 / 5 41 / 17 9822 AnukUlyasya .... .... For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcIpatram / pR0 paM0 pR. 50 tatra pratya .... .... .... 13 / 13 .... .... 85 / 21 | tatra pramANa.... .... .... 24 / 11 aizvaryeNa tatra vRddhA 72 / 26 tathApi yo 26 / 18 9630 69 / 19 tasminsati ... katama AtmA ... .... 73 / 11 | 3824 kartA vijJAnA ..... 72 / 23 tatrApi ya .... .... .... za22 kartA zAstrA .... 3012 kANAdaM pA.... tathA heya .... .... 5325 kArye mAnA.... tadartha lIla.... .... 89 / 22 kAlaH saMpa .... tadeva vAsu .... (9/21 kSipAmyaja .... 923 tadeva sadRzaM 12 / 11 tadevArtha ..... ... .... 63 / 11 guNAdvA loka 19 / 33 tadviSNoH para 52 / 24 gurumevA .... 4124 tamaH sasarna.... 43 / 18 tamevaM vidi .... da ..... .... .... 61312 ghaTadhvaMse .... 74 / 27 tayordhvamA .... tasmAllokA.... caturbhuja .... 62 / 23 14 / 24 | tasya ha vA.... .... 91 / 22 cetazcakra ..... | tasyAtmapara.... ... 7011 tAsAM trivR.... jananamaraNa .... 72 / 10 tRtIye prami.... jambudvIpaM ..... 48127 tejasA ni .... .... 85 / 29 jIvAnviptasa 71 / 2 tejomayI vAk ..... 197 jJAjJau dvAvanA 70 / 28 tena prayo 19 / 17 jJAnamastIti .... .... 56 / 17 | tvaM hi rudra .... 317 jJAnino mi 74 / 25 triMzaca na .... 8718 jvalatpara .... 8716 | dazAvatArA ... 2 / 11 ta ete sarva .... .... 39 / 14 / dIpikA'pi / 1 / 12 tacchAstravi..... .... .... 61 / 22 dUre zandaH .... 9215 tattvamasi .... .... 5 11 devatve deva .... ..... 89 / 11 33 / 16 devo vAma .... 8711 calasvarU .... 1943 10 .... 219 For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcIpatram / 5816 56 / 19 4712 16 / 25 49 / 16 pR. paM0 pR0 50 dezabandha .... .... 62 / 28 pativratA dha.... dehendriyamanaH 70 / 9 padAnAM ta .... 26 / 20 | paravittA .... 59 / 26 na khavaha .... 725 paritrANAya.... 8813 na jAyate .... 70 / 28/ pAJcarAtraM .... 30 / 21 na tatra sthA 12 / 20 puMstvAdiva .... na tIkSNadhi.... 1314 pRthagAtmA .... 74128 na tu tadR ... 52 / 15 prakRteH kriya .... .... 72 / 27 namaste vAyo 91220 prajApatiH prajA .... 70/30 navavarSa .... .... 4825 prajJayA ghrANaM ...... .... 69 / 31 prajJA ca ta.... .... na vijJAtu .... 73 / 22 praNamya para.... ..... 110 nAnAtmAno.... 72 // 8 pratibandhAM .... 18010 nAnAvIryAH.... pratimanvantaraM nAsadAsI .... | pradIpavadA .... 70 / 21 nigRhanaM .... pramANaM prathame nityaH sarvagataH prANamanU .... nityA sA ya 73 / 24 nityaivaiSA .... 89 // 9 balena hara .... 85 / 19 nityo nityA 71 / 29 bAlAgrazata nityo vyApI 72 / 21 bibharti ya .... 59/20 niraJjanaH .... 78 / 19 buddhe kSema .... 61 / 22 nirmalam .... 4 / 13 buddha cetkSe .... 61 / 22 neha nAnA .... brahma vA ida 79 / 22 naikasminna .... 74 / 7 brahma veda .... 78 / 23 brahmANDaM .... .... 29 / 21 paJcadaza rAtrA 33 / 24 / brahmetyupAsI 72 / 24 paJcame lakSi.... 2 / 17 brAhmaNakSa .... 30126 paJcarAtrasya .... ...... .... 3019 paJcarUpA tu .... .... 54 / 26 bhaktyA tvana .... .... 61 // 9 paNDitAH sa.... ... .... 74 / 31 bhadrAzvaM pU .... ... .... 48 / 23 8510 2 / 13 39 / 18 69 / 21 ... 7rA14 For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcIpatram / 48118 yadyanyosti.... m 92 / 24 .... 1518 :::::: : pR. 50 pR. 50 bhArataM pratha .... 1425 bhUtAdimi .... 64122 71 / 11 bhUpadmAyA .... 48 // 17 yasyA''tmA 72 / 12 bhUrityeva .... 92 / 18 yasya vedAH.... bhoktA bhogya 71 / 31 yAnIndriyA ___.... yAvanna vi .... 11 / 27 matkRtiriya.... 1 / 18 yA ve na jAtu .... .... 84311 mama prakArAH 83323 ye ca veda .... .... 27/24 72 / 18 ye vai ke cA mama sAdharmya.... .... 69 / 18 78 / 20 yo asyAdhyakSaH .... 52222 mAtsyaM kauma 29 / 23 yogAcArA .... 9 / 3 mitrAmitra .... 74 / 32 yogAmyAsa.... 73 / 10 mokSaM sAlo.... 79 / 10 racanAnupa .... 90113 ya AtmanIti 90 / 6 ramyakaM cottaraM 4820 ya AtmAna 8815 rAjaseSu ca.... 29 / 27 yaneta svarga.... 72 / 24 yataH kutaH .... 49 / 26 lokanAma .... (7/12 yatIzvaraM 11 7 lokeSu vi ..... 78029 yato vA 70 / 31 vAkye'vadhAraNe 66 / 12 yatra pUrva 84117 vAcA virUpa 16 / 17 84 / 18 vAyu kSepi .... 28112 yatrAsya pu.... 39 / 19 vAsudevaH .... .... (9 / 20 yatsAkSAdapa 15 / 14 | vijJAnaghana .... 71 / 16 yattvanubhUteH .... .... 56 / 12 vidyA kAlo 49 / 19 yathA cola .... 52 / 13 vidyAcoro ..... 17 / 14 yathA na kriya 66 / 21 vidyAdhide .... 876 yathodapAna .... 16 / 23 vibhavAHpa .... yadagne ro .... .... .... 93230 vibhavopAsane .... .... 908 yadAzrityai .... 89 / 17 virodhe guNa..... .... .... 2017 ::: 31 / 18 yatrarSayaH 1/20 : ....874 For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 29 / 18 sargazca pra vyApyavyApaka .... __ .... .... 9 / 23 . i 3 9398 sUcIpatram / pR. 50 pR.pa. viSNuzaktiH 7025 49 / 15 veNurandhra .... 91 / 25 sadevaso .... .... 52 // 7 71 / 3 vaikuNThe tu .... 84120 79 / 21 vaikuNThe tu .... 84113 sanmUlAH saumya 70 / 13 vaiSNavaM nA 29 / 15 .... ..... 1817 sarvavyApI .... sarvAtizaya .... zaktayaH sarva.... 97.13 sahasrasthUNe .... zaktyA jaga 5 / 23 sAttvikAni zaucasaMtoSa .... 62 / 20 | sAttvikeSvatha zyenenAmi .... 2717 / sAdhanaM bhagavatprAptI zrIpatirbha .... 7 / 10 sutaM patantaM .... .... zrIbhASyAdi 1220 sUryakoTi .... .... zrIvatsasaM .... 54 / 20 so'prayukto'pi zrIveGkaTezaM .... 1 // 5 somAmAve .... so'rodIt .... 2013 sa enaM prItaH 9821 stambhaH stambhaH 1727 sa evainaM .... sthirasukha .... saMkarSaNo .... 89 / 24 smRtiH pratyakSa 729 saMbhavAmi .... 8726 svadhIvizeSa 56015 saMsthAnAti .... 21111 svarUpamaNu .... 19 / 24 70 / 5 svasattAmAsa 52 // 5 sa cAnantyAya 70 / 23 svasvaviSaya.... 12221 sacchidratvA.... 689 sattve na bhrAnti 11 // 9 hRdayasthAnAM.... .... 37 / 27 sadA pazyanti 72 / 17 hozca te .... .... .... .... 8415 sadRzAdRSTa .... 77 66 / 19 12 / 17 ... .... 62 / 21 .... - For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asminpranye'bhihitArthAnAM vizeSazabdAnAM varNAnukrameNa sUcIpatram pR0 paM. akhyAti .... . ajaDatva .... 19 / 14 .. .. .... aNutva bhativyApti .... atizayita.... atharvan .... . ... ... aSTa pR. 50 apRthaksiddhatva .... .... 44113 .... 10 / 7 aprakAza .... .... 91 / 18 51 // 8 apravRtti .... 91618 7 // 15 abAdhitaviSayatva 39 / 13 abhidhyA .... 63024 4 / 4 abhiniveza ..... 10 / 12 4 / 6 abhyAsa .... 63 / 2 27127 ayana .... 10 / 18 71 / 4 arcAvatAra.... 3 / 10 85 69 / 23 arthavAda 83 // 9 arthApatti 23 // 1 63225 arthArthin 76 / 18 6 / 6 avyApti 4 / 2 63 // 4 azama .... 9116 11 / 4 asaMbhava .... 44 13 // 4 asatkhyAti 9 / 27 18 // 3 asatpratipakSatva 19 / 15 18 // 2 asAdhAraNa 22 // 3 22 // 1 21 // 8 12 asUyA 60122 10 / 21 ahiMsA 63 / 23 2711 .... adravya adharya ananta anabhidhyA .... bhanarvAcIna ... ... anavasAda .... anirvacanIyakhyAti.... anuddharSa .... bhanumAna .... anumiti ..... anaikAntika antaryAmitva anyathAkhyAti anyathAjJAna anvaya .... .... anvayavyatirekin anvayavyApti ap .... .... apUrvavidhi .... .... .... .... .... ... .... zA 3 / 20 . 42 / 6 .... ... 18015 Akaraja .... 19 / 17 AkAGkSA .... 18 // 8 AkAza .... 42 / 13 | AtmakhyAti 28122 Atmatva .... .... .... 409 .... 9 / 5 . .. For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUcIpatram / Adheyatva ..... ... 1 44.12 Rc pR. paM. 1714 ..... 2726 2018 bhAnanda Ayurveda bhArambha .... AnaMva.... 77 / 12 6013 Rtu 31 // 4 9115 ekAntin 6013 63621 aizvarya .... 76 / 18 50 / / Ate .... audarya .... Alambana Asana audArya .... aupacArika indriya Izvara kathA karaNa karaNatva 46 6828 17 / 4 68 / 27 uttarakANDa udAharaNa uddeza .... unnati 34 / 12 27 // 8 kartRtva 20 7 karman 23 karmayoga karmendriya kalA 12 / 1 38 // 7 upanaya 60 / 10 28 // 7 63 / 4 49 / 11 22 / 7 9017 upabRMhaNa kalyANa upamAna kAla upastha kAlAtyayApadiSTa 34 / 8 kASThA upAdAna 81 / 1 kahanA upAdAnakAraNa .... .... (014 kevalAnvayin upAdhi ... 18 / 11 kaivalya ..... upAyabhakti 15 / 8 kriyA .... ...... .... .... 84 krodha .... .... 1022 .... 1919 76 / 19 63 // 3 59 / 28 For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSamA .... .... . .. 12 / 1 gandha gandha tanmAtra.... gAndharva gAmbhIrya gulma sUcIpatram / pR0 paM0 .... 60 / 20 jJAnayoga jJAnendriya 941 9 jyotiSa 42 / 18 31 // 5 tanmAtra 31 // 5 tamas 7528 tarka.... titikSA .... ghANa | tRSNA 23 / 3 6018 60114 10 / 23 42 / 1 60 / 856 cakSus tejas .... cacA cAturya trividhapariccheda svagindriya 3 / 10 .... 38 // 2 24 cApalya cikIrSA cetanasva 0 dambha chala .... jaDa.... jalpa 19 / 24 60117 61 / 3 63 / 22 59 / 28 63 / 22 5018 65 42 // 5 6024 .... 1/divya jAti.... jigISA jighAMsA |durAzA 6022 durmati 6014 jIva.... 175 dRpta .... 72 / 7 dainya.... jIvAdvaita jugupsA 77.15 6125 3414 . . . jJAna..... ..... ... 60 / 21 / 7 dravya.... 84129 1816 For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcIpatram / dharmabhUtajJAna dhairya ..... dhyAna dhyAna .... nigamana .... .... .... nigrahasthAna .... nitya .... .... pR0 50 19 / 29 parAvRtti .... 1722 19 / 21 parisaMkhyAvidhi 28121 parIkSA 2 / 24 | pANi .... .... .... 39 // 1 pAda .... ... .... 39 / 2 dhAraNA 12|28/paayu pAyu .... .... ... 19 / 3 59 / 23 pAratanvya ... ... ... 18328 11 // 2 purAkalpa 28121 | pUrvakANDa .... .... .... 27 7 pRthivI 42 / 18 prakaraNasama .... .... .... 22 // 4 21 / 1 prakArAdvaita 72 // 7 prakAryadvaita .... .... .... 72 / 11 nityavibhUti .... 51 // 7 prakRti 3610 81 // 2 pratijJA nimitta 201 .... 81 // 5 pratyaktva 17 // 3 nimittakAraNa 8015 pratyakSa niyama 12 / 20 pratyagvRtti 1723 niyamavidhi .... 28 / 29 pratyAhAra .... nirukta 24 // 8 pradhvaMsAmAva 39 // 4 nirvikalpaka.... / / prapatti 1449 12 prapanna nizcaya .... / 1 prabhA nairantarya 99 / 13 pramA 2 / 14 pramANa 213 pakSa.... .... .... .... 19 / 10 91 / 17 paccIkaraNa .... 43 // 1 prameya 34) 7 para ..... .... (5 / 20 pravRtti 91 / 14 parakRti .... 28020 prAgamAva / paramaikAntin / 77 / 13 prANa... .... 41 // . parAkrama .... .... .... 11 // 3 prANAyAma .... 12 / 23 12 / 21 nirveda . ... dev 12 / 8 .... pramAda .... For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcIpatram / pR060 pR. 50 | maitrI phalamAkta 63 / 10 .... 6017 7821 59 / 20 9117 baddha 71 / 7 60 / 7 c66 81 / 4 yajus bala.... .... bAdhitaviSayatva brahmAdvaita 2726 6219 12 / 26 32 / 28 ..... 32 / 21 19 / 13 yama 72 / 15 yoga | yogarUDhi 76 / 24 yogyatA 62 // 8 31 // 5 rajas 6 022 rati pakta bhaktiyoga bharatAgama bhAvanA .... bhata 40 5 rasa.... bhAma .... 425 rasatanmAtra rasanendriya bhrama 91 / 3 2016 94 // 4 42 / 13 311 59 / 21 32 / 27 9 // 6 42 / 1 mada rUDhi manana .... rUpa manas lajjA 323 60 / 10 71/20 59 / 24 rUpatanmAtra mantra mArasarya 59 / 22 lakSaNa mAdhurya mAdeva ...... ..... ..... 60 / 10 latA mApta . .... .... .." mizrapsattva .... .... .... .... 7718 mukhyavRtti 32 / 7 vAc muditA 60 / 19 vAtsalya .... mumukSA .... ..... .... .... 60 / 17 vAda.... .... muharta .... .... 90118 vAyu .... .... 911 .... 3 // 6010 24 / / For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcIpatram / pR. 50 1010 vAsanA .... .... 2019 (107 84.30 91 1 91 / 11 10 / 7 29 // 1024 vicAraNA .... vitaNDA ... .... .... 25 // 2] | zakti vidhi ... ... .... 28 // 1 sazabda vidheyatva .... zabdatanmAtra vipakSa .... 19 / 12 zabdapramANa.... viparItajJAna . 2221 zarIra .... viparyaya ... vibhava .... yaaraan vibhAga zikSA .... vibhutva 83 // 8 zilpa .... vimoka virakti viruddha 21 / 15 59 / 20 zeSatva 41 / 1 59 / 19 zAnti // 16 2 5119 60116 zuddhapsattva antarraamanar 12 / 1 90 4 - viveka vIrudh (4112 6711 11 // 2 6034 0 zraddhA 37 / 11 81||5/shrotr veda.... 27118 vaizvAnara saMkhyA 18115 99 / 19 32 // 23 911 9019 219 1920 saMnidhi vyatireka .... saMyoga vyatirekavyApti saMvatsara vyavasAya .... vyAkaraNa vyApaka vyApti 18 // 6 saMsthAna .... vyApya 18 // 4 satkhyAti .... vyUha .... .... .... 84) 7 satta ___... 9 saMzaya 59 / 18 39 / 11 12 // 1 .... 9.3 .... For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : sUcIpatram / pR0 paM. .... satya sapakSa ... pR. 50 satpratipakSa .... 2216 sumati ..... ___... ... .... 13 / 21 sauzIlya. .... sapakSa .... .... ... 1911 sauhArda ......... 1011 saptamana .... .... ... 69 / 17 stambha ..... .... 59 / 29 saptIkaraNa .... 41 // 3 sthairya .... 61 // 2 samAdhi .... .... .... 6015 9 // 1 savikalpaka.... 5 / 3 sparzatanmAtra 41 // 2 sahakArikAraNa 8019 spRhA : .... ..... 91 / 11 sahakArin .... smRti..... ......... sAkSAttva .... 19 / 18 sAdhanamAkti.... ...... .... 13 // 9 svayaMprakAzatva 73 / 15 sAdhAraNa 22 // 2 svayaMsiddha .... .... .... / sAdhyabhakti.... 11 / 1 svAtantrya .... 68 / 27 sAman 2727/ sAmya .... 2017 sAyujya .... 78022 hetvAmAsa .... ..... 21 // 7 suprIti - 6014 75 . ... .... - For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itarAntarbhUtapadArthAnAM varNAnukrameNa sUcIpatram h m .... .... m bhatyantAmAkaH adRSTam .... anupalabdhiH .... aparatvam .... arthApattiH .... m .... m m .oan m upamAnam .... m .... m karma.... m m .... gurutvam chalam jalpaH jAtiH pR. 50 8 / 3 pRthaktvam 75 / 4 pratimA .... / 2 pratyabhijJA 99 / 3 prayatnaH 23 // 1 prAgamAva: 59 // 2 mAvanA 22 3 medaH 14 bhramaH .... 34 / 12 ratimAtsaryAdayaH 100 / 1 vAdaH 23 // 6 vitaNDA .... 23 // 6 vibhAgaH 23 // 6 vizeSaH 43 // 2 vegaH 26 // 6 saMkhyA 4012 saMzayaH 59 / 2 samavAyaH 99/ 4 sAmAnyam .... 19 / 2 / sukham // 3 sthitisthApakaH 23 // 6 snehaH .... 99 / 3 smRtiH .... m m .... m ... m .... .... h dik .... .... h duHkham .... h m dravatvam h m . ... dhvaMtaH .... nigrahasthAnam paratvam .... parimANam .... h s .... .... For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only