Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dina satata niyamAvalI nI muni birina vijaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ che saMkalita saMskRta niyamAvalI e preraka-A saMklanakAra parama pUjya vardhamAna taponidhi AcAryabhagavaMta zrImadvijaya bhuvanabhAnu sUrIzvarajI mahArAjA parama pUjaya paMnyAsapravara sva. zrI padyavijayajI gaNivara ma. - vartamAna saMkalanakAra parama pUjya adhyAtmayogI AcAryabhagavaMta zrI. vi. kalApUrNasUrIzvarajI ma. nA praziSya munivara zrI divyaratna vi. ma. sA. . saMzodhaka vidvAna munivara zrI abhayazekhara vi. ma. nizrA pUrtha munizrI divyaratna vijayajI ma. pUjya munizrI ajitazekhara vijayajI ma. pUjya munizrI vimalabodhi vijayajI ma. prakAzaka zrI naminAtha jaina che. saMgha naminAtha jaina maMdira jaina maMdira roDa, (rAjAjI TrITa) kAkInADA - 533 01 (AAP) copies * 1000 (Edition: 2) Rs. 25.00 Composed By: Printed By: Hansa Compugraphics Trishul Offsets, Bangalore - 360 001. Bangalore - 560 020. | 0 280855. 0 363786/260655 -
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ I bIjI AvRtti aMge :pahelI AvRttimAM na caDhelI keTalIka bhUlonuM parimArjana karavAno prayAsa karavAmAM Avyo che. bAkI rahI gayelI bhUlo mATe micchAmi dukkaDama. dhyAna doravA saune vinaMtI. saMvata 2048nuM kAkInADA nagaramAM comAsuM ArAdhanAmaya rAM. enA zikhararUpe kAkInADAmAM prathama vAra upadhAna tapanI suMdaratama ArAdhanA thai. A sutonI anumodanA hetu kAkInADA zrI saMghe zAnakhAtAnI rakamano sadavyaya karI A pustakanA puna: prakAzanano lAbha lIdho che. tethI teo dhanyavAdapAtra che. - muni ajitazekhara vijaya bIjI AvRtti - vIra saMvata 2519. saMvata 2049 -: prAptisthAna :zrI kumArapAla vI. zAha zrI caMdrakAMta esa. saMghavI c/o divyadarzana TrasTa (adhyApaka) 36, kalikuMDa sosAyaTI, kanasAno pADo maphalIpura cAra rastA, pATaNa - 38425 dholakA - 387810 u. gu.O
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ * Azirvacanam *************************** nA pAsA - ar links Inf. mein It Run sana 4 MIR CA Renament Entrem ii. AMIT non mein Rster-miyanent medias Indainait rineRN HEE + rasAmela mein Hmm.ini nin win awni mur ARI AAN in Ah malaMAMAnnan Amit on MonIMIo Om Annu wither train a n idth yri mir Jamya minimummy aur miran in him nimire,ma kiMRRAS Iron m eth men Arained waliram at Rinar Arun. OF Year caraman Run nirhua sa mata Main ame antav Anm. . ___w.cm, mat E5. -Am anamrjR. ********* nAs. n yein dini Remi n0 NR * Asanki un Re Pait 441 - Uditi) meaninomni-52itn * Maini T ianmarAmA rAmAH, rAma rAma rAmAn ! Ithi 374 * Huitin ganr fami 35, 1.1: rAmeNa samaya rAmAna rAmasya rAme re rAma * A nni, rAmAbhAm (54 rAmaH / .. .. aanirAmempaH 1 Rame. In | sapanA zarmaSa 55manee. (Ayay incipal sittin AKE at jiMME Hygir ani ani tigav sin. Gafunj rument trevai ashj niv d5 5 5Rinft Ajay nextarji. ********************************************* rAma rAmAgAma 44.35.. moga **********
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvika kicita eko'pi zabdaH samyakprayuktaH svarge kAmadhugbhavati A paMkti zabdaprayoganI mahattA darzAve che. tIrthaMkaranI vANI 35 guNothI yukta hoya che. temAM vANInA doSothI rahitatA paNa eka guNa che. susaMskRta zabdonI A mahattA che. jema apazabdo azAMtinA bIja vAvI barabAdInA kAraNa bane che, tema suvacana paNa josusaMskRta na hoya, to AMdhI sarjI zake che. 'gapIyatA' nA sthAne 'gaMdhIyatA' zabde sarjelo itihAsa suvidita che. tethI zabdone sabhya saMskArita banAvavA vyAkaraNanuM jJAna khuba Avazyaka che. vyAkaraNane yAda karIe eTale saMskRta vyAkaraNanA be mahAna praNetA yAda : AvyA vinA na rahe. vartamAnamAM zrI pANIni ane kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrasUri mahArAje banAvelA vyAkaraNo ja prAya: paThana-pAnamAM che. A banne mahApuruSAe vyAkaraNanA niyamonuM sUtrabaddha saMklana karI saMskRtabhASAne sAyanTIphIka bhASA (SCIENTIFIC LANGUAGE ) - kompyuTara bhASA( COMPUTER LANGUAGE ) banAvI dIdhI che. gaNitanA nirapavAda siddhAntonA AdhAre vartanuM kompyuTara saMskRta bhASAne sauthI propara bhASA ( proper language) gaNe che. bhagavAnanI AjJAmujaba jIvana vyatIta karatAM sAdhu-sAdhvIone divasabharamAM 15 klAkano svAdhyAya karavAno che. saMskRtabhASAmAM nibaddha suvizALa sAhityanA adhyayana vinA te zakya nathI. Ama saMskRtabhASA badhAe ja abhyAsa karavA yogya che. ane tethI saMskRta vyAkaraNanuM jJAna khuba Avazyaka che. vartamAnakAlInajIvonA AyuSya ane medhAnI alpatA joi5.pU. nyAyavizArada, vardhamAnataponidhi A.de.zrI.vi. bhuvanabhAnusUrIzvara ma.nA ziSyaratna laghubaMdhu saMprAptasamAdhi sva. paM.pU. padmavijaya gaNivare ekaMyugIna jIvo kevI rIte zIghra-saraLa tAthI saMskRta vyAkaraNanuM jJAna meLave evI karuNAbhAvanAthI prerAi uparokta mahAvyAkaraNomAMthI cUMTI cUMTI mahattvanA niyamonI rUparekhA dorI. ane pachIto siddhAntamahodadhi A de.zrI.vi.premasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyamAM e saMklananA AdhAre adhyayanano zirasto cAlu thayo. anya samudAyo paNa AkarSAyA. vAraMvAra e niyamAvalInI mAMgaNI thatI. A
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ . * * * phaerfect ja. : A badhI vAtone dhyAnamAM lai5.pU. suvizALagaranAyakaAcAryavaryazrI : vi. bhavanabhAnurIzvarajI mahArAjanI preraNA ane kRpAthI pa.5. adhyAtmayogI AcAryadeve. bI.vi. kalAparNarIzvarajI ma.nA ziSya pU.viddhakaryazrI kalAprabha vijaya.ma.nA ziSyaratna vardhamAna tapasvI thI divyaratna vijya mahArAja khaMtathI : e niyamAvalI nuM saMklana karyuM. pU.vAyakuzAgradhI mArA guruvaryazrI abhayazekhara | vijaya mahArAje sUkSamadaSTithI AmUlacUla nirIkSaNa karyuM hovAthI A saMklananI upAdeyatAmAM jabbara vadhAro thayo che. | saMskRta vyAkaraNanI A koI TekSa buka (Text Book) ke repharansa buka (Reference Book) nathI. paraMtu niyamasaMklanano eka alpa prayAsa mAtra che. tethI sudhArA vadhArA aMgenA sUcano AvakArya che. saMskRta abhyAsuvarNa niyamonI noTa banAvavAnI kaDAkUTamAMthI bace, ane eTalo samaya niyama yAda rAkhavAmAM ane rUpono pAThakaravAmAMphALavI zake, eja zubha udeza che.paripUrNa thAya tevI abhilASA che. A granthasarjanamAM Arthika sahakAra dAtAo tathA FreepaperdenAra mahAnubhAvo dhanyavAdapAtra che. teo badhAno ullekha anyatra karela che. aneka munivarono anekavidha sahakAra prApta thayo che. e Na avismaraNIya che. Hansa CompugraphicsnA pArTanarazrI azvinabhAI, bheMza, tathA tejasa ane IndoVijay OffsetnAvijayabhAe zIdhra-suMdara komyuTara TAIpa kampojhIga ( computer type composing ) ane prinTIga (printing) karI ApyuM che. teo paNa dhanyavAda pAtra che. ane sahu koI saMskRtabhASAnA mAdhyamathI zAstra adhyayana dvArA saMskRta jIvana jIvI zreya: pAme tevI zubhecchA. koNa . .. . . ' t, S; ane : : : Eii : - - - BANGALORE 11 - MAY 1989 mu. ajitazekhara li. - kI ( : ' ja
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'B2 64 60 70 83 10 84 16 I viSayAnakama 1) varNa vicAra 25) zvastana, sAmAnyabhavi, kriyAti. 2) zabda tathA rUpanA prakAra AzIrvAdArthanA niyamo 3) kALanA cha-arthanA cAra bheda 26)paro bhUtakALanA niyamo 4) gaNa-gaNakArya svarUpa 27 adyatana bhUtakALanA niyamo 5) 146, tathA 10mAM gaNanA niyamo 28)saMkhyAvAcaka zabdo 6) cArakALanA pratyayanathA niyamo 6 29) saMkhyApUraka zabdo 72 7) vara saMdhi 30) aniyamitanAmanA rUpa 74 8) saMdhi na thavAnA sthAna/choDavAnAmu 6 9 31) svAmitvadarzaka pratyayo |9) vyaMjana saMdhi 32) thvi-pratyaya 10)visarga saMdhi 13 33) adhikatA-zreSThatA darzakavizeSaNa 11) vibhaktinI samajuti 34) prerakarUpanA niyamo 12) vAkyaracanAnAM niyamo 35) icchAdarzaka (sanana) 13) karmaNi prayoganA niyamo 36) pratyaya 1) vyaMjanAntanAmonA niyamo/pratyaya 24 37) samAsa prakaraNa 96 15) hetvartha vagere dattanA niyamA 29 38) haju samAsa 97 16) pahelI bukanA aniyamita dhAtuo 33 39) tatyuma 1) vibhaktiion 17) bIjI bukanA gaNonA cArakALanA (2) nantapuruSa karmadhAraya 107-8 niyamo (4) dvigutapuruSa prAdi. tapuruSa la2-3 18) 5-8 gaNanA niyama19) navamo sAtamo gaNa (6) gati tapuruSa ?upapada tapuruSal14-5 20) bIjA gANanA niyamo 40) tatyu.nA uttarapadamAM pheraphAra 116 117 41) tatpa. mAMliMga vidhAna 21)trIjo gaNa 118 rara) seTa, veTa aniTa kArikAo jara) bahutrIti samAsa 122 23) zvastana bhavi Adi cArakALanA 43) avyayIbhAva samAsa 128 ja karmavatihAra samAsa pratyayo 128 ja5) susupsamAsa/pUSodarAdi samAsa ra4) cha kALanA sAmAnya niyamo 46) kUdana pratyayonA niyamo 124 47) takti prakaraNa 126 saMza e.eka, vakavacana varta= vartamAnakALa bI. bIje, ta-nRtIya .= zastana bhUtakALa agha= adyatana bhUtakALa. sAmA. = sAmAnya bhavi. = bhaviSyakALa.pu. = purA, vibha. = vibhakti | tatyu. tatpaSa dvi dvivacana, bahu bahuvacana 5.= para = parasmapada A= Atmapada 47 49. 00000000
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ *| zrI naMdIkTa pArzvanAthAya nama: kula varNa + 46 temAMthI... * - anusvAra dA. ta. . svara 13. :visarga gha.ta. . ! vyaMjana - 33 = 45 vyaMjananuM vargIkaraNa- (1) 13 aghoSa vyaMjana. (2) 25 sparza vyaMjana * 20 ghoSa vyaMjana. 13 uSmAkSara = 33 14 aMta:stha (ardhasvara) 11mahAprANa = 33 uSmAkSara anunAsika - 25 sparzavyaMjana aMta:stha. mahAprANa F/ ' ' zuM kaMThyatAlavya mUrdhanya | daMtya occa - dr khr mr mr hr hr nfr dr pdr dr ' ' | ' - 20kahe che ' -13 aghoSa - _| _- 20ghoSavAna--- * 5 anunAsika ane 4 aMta:stha vyaMjana sivAyanA ra4 vyaMjana puruM kahevAya * uparokta 9, 3 uSmAkSara ane 2 sivAyanA vyaMjana 20 kahevAya. svara vicAra svara013 temAMthI... = hasva svara 5 dIrgha sAdA svara - 4 | dIrdha saccAra - ja. 0 have vara - 5, 2, 3, 4, 7 = - sAdA - , , , , () 4 0 dIrtha svara - - sa mara -- che ne, gau =ja che
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ $ und and an w $ mA + rU ke huM = - mA + = che | A + 3 ke 4 = go ] A + go - gau ! zabdanA be aMza - 1. prakRti A cAra svara A rIte saMdhithI banatA hovAthI sabhyasara kahevAya che. 2. pratyaya $ 1 prakati 2. pratyaya dhAtu - nanAma dhAtu - | --nAma ke dhAtu - je mULa zabdo kiyAne jaNAve che. ThatApa "vat "nam' vagere... ke nAmana je mULa zabda vastune jaNAve che. ta. gRha "vAla "nA' vagere..... ke rUpa - mULa zabdo parathI je zabdo vAkya prayogamAM bolAya tene rUpa kahe. rUpa be prakAre - 1 dhAtu + pratyaya = dhAtunuM rUpa dA.ta. vati | 2 nAma + pratyaya = nAmanuM rUpa bata. ninaH | 1dhAtu parathI je zabda bolavAmAM vaparAya te dhAtunuM rUpa kahevAya. bata. 'pati' 'vati ityAdi... 2 nAma parathI je zabda bolavAmAM vaparAya te nAmanuM rUpa kahevAya. gha.ta. ninA' 'mAtA ityAdi.... saMyakata vyaMjano = joDAze 2 +5 = kSa. * 5 + = 9. * 6 + ya = 0 * s + a = . 0 m + 2 = . * + 2 = 6 * n + ga = 3. * + 5 = . t + 6 = 2. 2 + 5 = 4. * va + ta = /vA. 6 + =dra * 6 + 7 = hR. * 6 + ta = hai : 6 + ya = hai * 6 + ra = 0 + 3 = hR. + ma = * s + ra = * s + + 6 =x 0 0 + kha = + + + + + kriyApadanA rUpo che kALamAM ane cAra arthamAM thAya che. arthAta dhAtune pratyaya lAgIne thatA rUpo dasa prakAranA che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALanA cha bheda - vartamAna kALa, bhUtakALa traNa prakAre, bhaviSyakALa be prakAre. 0 vartamAna kALa - vartamAnanI kriyAnuM sUcaka rUpa te vartamAnakALanuM rUpa. dA.ta. sa gacchati te jAya che. - 0 bhUtakALa - (1) hyastanabhUtakALa (2) adyatanabhUtakALa (3)parokSabhUtakALa. (1) bhUtakALamAM thayelI kriyAnuM sUcaka rUpa te ghastanabhUtakALanuM rUpa. gha.ta. so gAt = te gayo. (2) 24 kalAkamAM thai gayela kriyAnuM sUcaka rUpa te adyatanabhUtakALanuM rUpa. A.ta. so gAmam = te gaikAle gayo. (3)A aitihAsika vAta jaNAvatA, B aNagamatI vAtane sAva uDADI devA mATe bolAtA atyaMta jUThA ane C abhAna avasthAmAM bolAtA-- vAkyomAM parokSanA rUpo vaparAya che. dA.ta. a morAnA vapUva rAma rAjA thayo. b eke bIjA para AkSepa karatAM kahyuM teM kAnapuramAM corI karI tyAre e vAtane UDADavA bIjo kahe huM kAnapura gayo ja nathI. ahIM parokSakALano prayogathAya. arthAta..... ahai Anapura 7 nAma C nidrAyAM ahaM vilalApa - nidrAmAM maiM vilApa karyo traNe bhUtakALanA sthAne adyatanabhUtakALa no prayoga paNa thAya che. = *parokSa ane adyatanabhUta nA sthAne ghastanabhUta no prayoga paNa thAya che. 0 bhaviSyakALa - 1. vastanabhaviSyakALa 2. sAmAnyabhaviSyakALa. 1. bIje divase thanArI kriyAnuM sUcaka rUpa te svastanabhaviSyakALanuM rUpa. dA.ta. savo nayapurUM pantA = te AvatI kAle jayapura jaze. 2. koi paNa bhaviSyamAM thanArI kriyAnuM sUcaka rUpa te sAmAnyabhavi nuM rUpa. dA.ta. sa nAgapurM gamiti = te nAgapura jaze. *bhyastanabhaviSyanA sthAne sAmAnyabhaviSyano prayoga paNa thAya che. arcanA cAra prakAra - AjJArtha. 3 yiAtipatyartha 2vidhyartha. 4AzIrvAdArtha -- 1. AjJArtha - koine AjJA karavA ke potAnI icchA jaNAvavI vagere arthamAM A arthanA (pratyaya cukta) rUpo vaparAya che. jemake pitA putrane AjJA kare ke ghaDo laI Ava tyAre paTamAnaya evo prayoga thAya. mAre sAmAyika karavuM che. (karavAnI icchA che) to 'ahaM sAmAyi rava' evo prayoga thAya. 3
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 vidhyartha - Ama karavuM joie ityAdi vidhi jaNAvavAnA arthamAM ke saMbhAvanA vagare arthamAM A arthanA (pratyaya cukta) rUpo vaparAya che. dA.ta. (1) zrAvake ubhayaTaMka pratikramaNa karavuM joie. -zrAva samayAtaM pratimAM yaMt' / (2) teno Aje AvavA saMbhava che.-so gadya Acchet '| 3. kriyAtipatyartha - prathama kriyA para bIjI kriyA AdhAra rAkhatI hoya tyAre A arthanA (pratyaya cukta) rUpo vaparAya che. A yitipatyarthane saMketArtha paNa kahe che. temaja AnA rUpo traNe kALanI saMbhAvanAmAM vaparAya che. dA.ta. jo te bhaNyo hota to pAsa thAta 'apaThiSyat tarhi uttIrNo abhaviSyat ' / = 4. AzIrvAdArtha - koine AzIrvAda ApavA ityAdi arthamAM A arthanA (pratyaya cukta) rUpo vaparAya che. dA.ta. tAruM kalyANa thAo-tava tyALa mUt uparokta cha kALa ane cAra arthamAMthI be kALa ane be artha gaNakArya sahita che. (vartamAnakALa, hyastanakALa, AjJArtha, vidhyartha) ane......zeSa cAra kALa ane be artha gaNakArya rahita che. (adyatanabhUtakALa, parokSabhUta 0, myastana/sAmAnyabhaviSya 0 yiAtipatyartha/AzIrvAdArtha) * gaNa eTale zuM? eka sarakhA rUpavALA dhAtunA samudAyane gaNakahe che. saMskRtamAM tamAma dhAtune dasa gaNamAM vibhAjita karelA che. gaNakArya eTale zuM ? te te gaNanA vikaraNa pratyaya lAgatA dhAtumAM thatA pheraphArane gaNakArya kahe che. prathama bukamAM - gaNakArya sahitanA kALa / arthano samAveza che. tethI cAra (16, 4, 6, 10) gaNanA dhAtuonA be kALa (vartamAna / hastana) nA ane be arthanA (AjJArtha / vidhyartha ) rUpo Avaze. dvitIya bukamAM - gaNakArya rahitanA kALa arthano samAveza che. tethI cha (2, 3, 5, 7, 8, 9) gaNanA dhAtuonA uparokta be kALa ane be arthanA rUpo temaja daza (1thI10) gaNanA zeSa cAra (adyatana/parokSabhUtakALa ane svastana / sAmAnya bhaviSya> kALanA ane be (yiAtipatyartha/AzIrvAdArtha) arthanA rUpo Avaze. dhAtu + gaNanI nizAnI -aMga. aMga + kALano ke arthano pratyaya = rUpa bane. 4
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNa dasa gaNanI nizAnIo nizAnI Ja vikAraka 7 0 dvirukti. ya gaNa a na,n dhAtunI vacce Ave. u nA,nI,n paka nu 10+ aya vikAraka. 1 lA, 4 thA, 6 za ane 10 mAM gaNanI nizAnImAM aMteJa hovAthI te Ja kArAMta aMgavALA kahevAya che. tenA rUpo karavA sarala che. tethI A cAra gaNane prathama bukamAM lIdhA che. viAraka- je gaNanI nizAnI lAMgatA dhAtunA svaramAM pheraphAra thAya te nizAnI vikAraka kahevAya ane na thAya te avikAraka kahevAya che. dhAtune gaNanI vikAraka nizAnI lAgatA dhAtunA svaramAM yathAsaMbhava pheraphAra thAya te pheraphAra be prakAranA thAya - guNa ke vRddhi nizAnI eTale vikaraNa pratyaya. nizAnI ***** guNa vRddhidarzaka koSTaka ***** svara - a iI 3, , a o ai au = tR, t guNana al vRddhina A Al 1. cothA ane chaThThA gaNanA dhAtuone gaNanI nizAnI lAge tyAre dhAtunA svaramAM leza mAtra pheraphAra thato nathI. A.ta. nRta nRt + ya + ta = nRtyati. - te nAce che. (gaNa cotho) 'sukha'- sRn + = + ta = sRti = te sarje che. (gaNa cho) " 2.pahelA gaNanA dhAtuone gaNanI nizAnI lAgatA aMtya koi paNa svarano ane upAMtya hastasvarano guNa thAya che. dA.ta. nI'nI + Ja = maiM *- mU + ga mo + Ja ar Ar Ja= naya (aMga) naryAta (pa) = nava (aMga) mati (rUpa)
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ # vudha+ma = von + ga = voi (aMga) vadhati (rUpa). 3.dazamA gaNanA dhAtuone gaNanI nizAnIga lAgatA aMtya koi paNa svaranI ane upAMtya 1 nI vRddhi thAya. temaja upAMtya hasvasvarano guNa thAya che.. dA.ta. - 6 + ya = + mAn + ya = rAjayaaMga) rAta (rUpa) & dhum - puN + ya = pu + zo + 6+ ya = poSI (aMga) popati (35) apavAda zuM , , 6, pR, mu A cha dhAtuo dasamAM gaNanA hovA chatAM dhAtunA svaramAM guNa/vRddhi thAya nahiM. dA.ta. # #Ska d + a = thaya (aMga) thati (35) paNa.... 1thati rUpa na thAya. kriyApadanA rUpo banAvavA mATenA pratyayo be prakAranA che. 1. paramaipadI pratyaya. 2. AtmAnapadI pratyaya cAra kALanA pratyaya paraaipadI 1 vartamAnakALa eka di bahuvacana eka vi. bahu prathama puNaSa - mi ta ma ] [ re re, dvitIya purUSa = si tha tha | se . je ple tIya purUSa - ti sanmAnti | te te mane , AtmapadI prathama purUSa na dvitIya purUSa na tRtIya purUSa ga 3 ta tu tAm 2. rAtanabhUtakALa - ta | mam | i thA ta vahi mahi thAma baMne tA mA che 3. ArAI prathama purUSa + gari rAva gAma dvitIya purUSa 0 tam | tRtIyapurUSa tu tAruM ganuM mAre mAre thI 4 itAm antAm tAm
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama purUSa dvitIya purUSa - tRtIya purUSa sa ta va ta tAm 4 vidhyartha ma | ta | | Iya Ivahi Imahi thAH IyAthAm Idhvam Bta cAtAm ti 1.5 thI ane thI zarU thatA pratyAyanI pahelA aMganA aMtya no thAya che. ane ma thI zarU thatA pratyayanI pahelAM ma no lopa thAya che. dA.ta. jamT)'- accha + ma = cchiAmi ! ccha + kam = + gam = ma ccham | 2.zcatana, adyatana ane kriyAtipatyarthanA pratyayo lAgatA vyaMjanAdi dhAtunI pahelAM ka no Agama thAya che. ane svarAdi dhAtumAM AdyasvaranI vRddhi thAya che. dA.ta. zAstanabhUtakALa aghatanabhatALa kriyAtipasyartha gan agacchat. agamat. agamiSyat. upasargavALA dhAtumAM upasarga ane dhAtunI vacce A kArya thAya che. dA.ta.0 gava + mam = avAcchat | | - vara saMdhi 5 - avagraha nizAnI | 1. ke A + = ke A = A * ma + a = A. zrata ratra + azoka = satrAzojA * sa + ma = mA. dAta. nina + AjJA = jinAjJA | * + = mA. zrata. zAtA + atra = zAtAtra | . * mA + = . dAta. nAjJA + A = mArA ! keTalIka vAra pAchaLano svara " sUcavavA eka avagraha ane ' sUcavavA be avagraha mUkAya che. dA.ta. * trADazo | * ninADA | 2. e ke A + hasva/dIrgha rU, 3, 22, = baMne svaranA sthAne pachInA svarano guNa thAya.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ meTado ... a A + i I = e a A + u u U = o a A + R R = ar . ___ a A + lu 3 la = al / .... atra + iti = atreti / . dina + IzaH = dinezaH / . * mAlA + icchati = maalecchti| * ramA + IzaH = ramezaH / * sUrya + udayaH = sUryodayaH / * mahA + RSiH = maharSiH / * vRkSa + Urdhvam = vRkSordhvam / * sidhda + RSiH =siddhrssiH| * krIDA + unnati = kriiddonntiH| 3. a A + e ai = ai ( 12 manIra) a A + e = ai a 3 A + ai= ai / u... atra + eva = atraiva / * sadA + eva = sadaiva / ... . atra + airAvataH = atrairaavtH| * mAlA + aicchat = mAlaicchat / 4. A A + o au = au . (jana. 252 bhaNI) u.t.. jina + oghaH= jinaughH| * bimba + oSThaH = bimbausstthH| . * gada + auSadhiH = gadauSadhiH / 5.625 hI i, u, R, lR + Aadlya 212 = potapotano 252 .... nadI + IzaH = nadIzaH / * vAri + iti = vaariiti| * madhu + udakam = madhUdakam / * kartR + Rte = kartRte / 6. hI i, u, R, tR + vitIya s12 = maza: ya, r la, v + vitIya 52. u... * nadI + atra = nad + y + atra - nadyatra / . * madhu + iti = madh + v + iti = madhviti / * pitR + AjJA = pit + r + AjJA = pitrAjJA / 7... e, ai, o, au, + / spara = maza: aya, Aya, av, Av + o 12
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghAta * mate+mAtmAnam = ma +a+ mAtmAnam = macatayAtmAna * garavI + satata = mad + Av + 3tvatataH = avagutvatatA uparokata karyuM AvuM vagerenA r r no vikalpalopa thAya che. ane... tyAre pharIthI saMdhi thAya nahiM. uta tabai + ta = tamati = tasmA rUti .. rAme + ta = rAmayiti- rAma ti | * AvI + 3tvatataH = gavAvutataH= garavI 3tvatataH | * manyate + AtmAnam = manyatayAtmAnam= manyata AtmAnam / nIranAmAnomAM sAMdhi thAya nahi. 1. koipaNanAmake dhAtunAdvivacanane aMte raheladIrgha "'ke' pachI koi paNa svara Aveto saMdhi thAya nahiM dA.ta. jI + mArohanti = fImArokti * + a = vajegam | 2. padanA aMte ke aAveto saMdhi thAya nahi. paratu pAchaLanA mano lopa thAya che. ane kyAreka avagrahacinha mUkAya che. eno uccAra thato nathI. zrata - vane + garavo gati = vaneDoti .. 3. gamI kem + koi paNa svarA .ta. gamI + garavI = saMdhi thAya nahi = amIravAda | 4.4thI7 sudhInA svara + hastha 28 =vikalpe saMdhi thAya. ane jayAre vikalpe saMdhi thAya nahiM tyAre pUrvano dIrdhasvara hasva thAya. dA.ta. pitA+Si = virSa athavA pitatra | TI - | saMdhi chUTI pADavA mATenA keTalAka mudAo. 1. A kArAMta zabda pachI repha(6) hoya to tyAM ke mAno tra sAthe saMdhi hovAno saMbhava che. gha. ta. * sarSi siddha + RSi * maharSi mahA + draSiH
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. saMyukta vyaMjananA ane yuvA' hoya to tenI jagyAe anukrame rU, 3, tra " svaranI saMbhAvanA samajavI. ane saMyukta vyaMjana upara je vara hoya tene pachIno svara samajavo. dA.tao 'madhyatra + satra | 'dhAtratra' - dhAtR + atra ha. dhvati - madhu + rUti | 3. a saMbhavita saMdhi sthAne "mapachI "tha hoya te "'' "ga' pachI "va' hoya to mane pachI tha' hoya to ?' "A pachI ' hoya to gau samajavA. ane '' 4 * para je svara hoya, te pAchaLano svara emaja rahe. gha.ta. 4 matiyAtmiAnam = manyatve mAtmAnam | b sAmAnyathI be svaranI saMdhi thayela na hoya to visargano lopa thayela samajavo. athavA to "pa,mo " nI jagyAe "ga' ane che, bau' nI jagyAe mA thayela samajavo. dAta. A rAma phucchati = rAma rUchati | athavA.... rAme phucchati | ta ma ta = mane ti | vyaMjana saMdhi sparza vyaMjana ra5 -5 anunAsika = (20) * 20 + 3 uSmAkSara += (24) zu) - 1. 20 + aghoSa - a.ta. 4 mad + ti = svargano prathama vyaMjana + aghoSa. _H = sat + ti = Atti | 2 20 + ghoSa ke pratyaya sivAyano svara = sva vargano trIjo bhaMjana + ghoSa ke pratyaya sivAyano svara zrata A sat + ma = 3 TA vinAt + kAti = vanavAsthati paNa jo pratyAyanosvara hoya to A saMdhi na thAya.paNa svara vyaMjanamAM bhaLI jAya. aa. ta. A marun + ga = marutI thAya. paNa marutA na thAya kemake 'mA' svara pratyayano che. 3. 20 + pratyaya sivAyano anunAsika = svavargano anunAsika 1 athavA svAvargano trIjo - + pratyaya sivAyano anunAsika vyaMjana thAya | a. Atad + murAri = patanurAri .
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo. pratyayano anunAsika hoya to pUrvano nitya anunAsika thAya che. u... 0 vAg + maya - vAGmaya / 0 cit + maya = cinmaya / 4. 20 +ha hoya to ha / sthAne pUrva vano yotho vyaMzana yAya. udo ud + hAra - uddhAra / 0 vAg + hastau - vAgghastau / 5. 20+ zanIhimAMz + 252, ardhasva23 janunAsi = 20 + va cha + 222, 2023 nuna ld.. avadat + zaThaH - avadatchaThaH / ane...niyama 14 thI avadacchaThaH / 6. 5nte n + c cha, T Th, t th + adhun / = anusvAra ane. ] - cha, T Th, t th + adhuT anume z S s / (dhuTa siAyana ane. 12) 8 uto narAn +ca= narAMzca / 0 narAn + TIkate - narAMSTIkate / 0 biDAlAn + tADayati = biDAlAstADayati / 7. 15i - + mAsa2 ra 3 ha anusvAra + BA2 ra 3 ha and. vidvAn + s + au = vidvAMsau / . . han + si - haMsi / 0 ran ramyate - raMramyate / | 8 + l - ta.. asmin + loke = sAnunAsi l + l ] - asmillokaH / 9 te 21352 52 G N n + is // 252 . . = G N n 17ya + I 252 uto bhagavan + iti - bhagavanniti |sohii-52 52 G N n hoya, to niyamanAye. # bhagavAn + atra - bhagavAnatra 10. R S pachI nuard na bhAye to no N thAya che. jenI thye OMdhya, oSya ya, va, ha 3 912 sAye to n no N thAya che. ta Rna - RNa / 0 pra + namati = praNamati / / 0 rAma + ina = (rAmena) rAmeNa / 0 pUrvAhna = pUrvAhaNa / parantu narAn mAM narANa nathAya bho na usin. cha. apavAda - jo jUnI pAchaLa tarata daMtyavyaMjana hoya to n no na thAya.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ut. o 'ramante' sthAne 'ramaNte' hai thAya, bha n pachI tya ta cha. 11. m + sparzavyaMzana = anusvAra ke pachInA vyaMjananA varNano anunAsika+sparza vyaMjana. u.d.0 grAmam + gacchati = grAmaM gacchati // grAmaGgacchati / sam + bandhaH = saMbandhaH atha sambandhaH / / 12. m + ya v l - ... sam + yacchati __ = anusvAra 3 | - saMyacchati . . ___sAnunaus - y v l - athAto y v l . sayyacchati / 13. m + r mAsaha 7 ... grAmam + rakSati .... = apazya+ r mAsara ha | = grAmaM rakSati / .. anusvAra). - vanam + sarati =vana sarati / .. . bAlam + hasati = bAlaM hasati / 14.. daeya nanA yogamAyanoTAmo pyAya. mUrdhanya vyaMjananA yogamAM daMtyano teTalAmo mUrdhanya thAya. ratat + TIkA = taTTIkA / ) mArSa + ti - mArTi / 8 ta tat + ca = tacca / tad + 'jJAtvA = tajjJAtvA / sa avadat + chaThaH = avadacchaThaH / 15. ya + la . ) bhagavat + lIlA - l + la - bhagavallIlA / 16. 625512 , mA adhyaya3 sanI A + cha = 621:52 , mA adhyaya 75sano A + ccha ... ava + chidyante - avacchidyante / pari + chedaH - paricchedaH mA + chinddhi - mAcchinddhi / / A + chidyante - Acchidyante / 17. 52 + cha - na) lakSmI + chAyA = ha.52 + ccha visthAya - lakSmIcchAyA / lakSmIchAyA 18. a A sipAyana sparaya r + s = a A siAyanA 52vya r + Sa ...) vAk + su - vAkSu / / rAme + su - rAmeSu / 12
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ % E3 19. 5nta sno visarga yAya che. .d.. zanais zanais - zanaiH zanaiH / 20. pahAta s r + adhopazUnya ut * punar + punar - visarga + adhopazUnya = punaH punaH 21. r + r d + da Aye to pUrvano r da dopAya bhane tena pUrvano 12.hI yAya che. ghaud. * punar + rathena - punArathena / * lida +Dhi= lIDhi / * hariH rakSati - harir + rakSati - harIrakSati / 22. sam, pari, upa + kR * sam + kriyate - saMskriyate / = sam, pari, upa + skR - * pari + kAraH pariSkAraH * upa + kAraH upaskAraH / niyama sa uY53to nathI. ta* upakAraH / 23. c + 24mAno dhoSa vyaMzana -ut.. vAc + bhyAm __ = g + 24 bhAMnA dhoSa vyaMjana = vAgbhyAm / 24. ca 3 j + adhoSa vyaMzana Fut * vAc + su __ = k + aghoSa vyaMjana - - vAkSu / 25. nAmanA padanA ane aneka vyaMjana Ave to prathama vyaMjana rahe bAkInA vyaMjana lopAya ane prathama vyaMjananA sthAne vargano prathama ke tRtIya vyaMjana thAya che. ud * marut + s - marut : marud / 26. ud + sthA . ..* ud + sthAya = ud + thAya - ud + thA ._ niyama padAthI utthAya / 27. D1 54mA r + k kh 3 p ph / - S + k kh 3 pa ph sud.* nir + kAzaH - nisskaashH| * nir + khanati - niSkhanati / *. nir + padyate - niSpadyate / * nir + phalam - niSphalam / visarga saMdhi 1. a +visarga + a dhoSa - ud * naraH + aTati = na bhaNIna. o + a dhoSa - naro'Tati / * naraH + gacchati - naro gacchati / 2.a+visarga + a sipAyano 212 | ut.* naraH + icchati - a+ visarga noTopa+ a sipAyano 12 - - nara icchati / 13
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. A + visarga + svara De ghoSa vyaMbhana = A narAH gacchanti = narA gacchanti / NOTE :- r De bhUrdhanya vnA sthAne visarga thayela hoya to uparokta trAsa niyama na lAge.paraMtu r ker mA Msvara bhaLI jAya. + visarga lopa + svara ke ghoSa vyaMjana narAH aTanti = narA aTanti / 4. a = a A = narAH icchanti = narA icchanti / 5. visarga + z + a punaH Agacchati punarAgacchati / A sivAyano svara + visarga + svara ke ghoSa vyaMjana sivAyano svara +6+ svara ke ghoSa vyaMjana hariH + gacchati harirgacchati / hariH + aTati = S + T Th } s + t th visarga + z S s vikalpa z S s c ch, c ch s + T Th, t th z S s = 2005 hariti / rAmaH + calati rAmaH + TIkate rAmaH + tarati Elec = bAlaH + SThivati = bAlaSSThivati / bAlaH SThivati / bAlaH + sRjati 7 visarga bAlassRjati / bAlaH sRjatiH / + z S s + aghoSa vyaMjana + z S s + aghoSa vyaMthana vikalpe lopa athavA z S s Blueto ni: + spRhaH = niHspRhaH / nispRhaH / 8 vADyAM saH bhoH, eSaH + vyaMna visarganolopa + vyaMjana F bhoH + janAH = bho janAH / eSaH 9 visargano lopa thayApachI saMdhi thAya nahI 14 rAmazcalati / = rAmaSTIkate / rAmastarati / ld bAlaH + zAmyati bAlazzAmyati / bAlaH zAmyati / nisspRhaH / saH+gacchati # sa gacchati / +rama - eSa ramate / ta rAmaH icchati = rAma icchati /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaktinI samajutI prathamA vibhakti ktane lAge. dvitIyA vibhakti karmane lAge. tRtIyA vibhakti karaNane lAge. caturthI vibhakti saMpradAnane lAge. paMcamI vibhakti apAdAnane lAge. chaThThI vibhakti saMbaMdhane lAge. saptamI vibhakti adhikaraNane lAge. ane aMtanI vibhakti saMbodhanamAM lAge. koNa kare che? = @ roti ? gujarAtI pracaya | 1 : koNa? JramezaH 2. kim zuM? Tim (zUnya) 3. ne zenAthI? hitena vaDe, dvArA) 4. kasmai zA mATe? IIya (vAste, sAru khAtara.) (konA mATe ) 5. | zemAMthI? [mR|i mAMthI|pAsethI, uparathI, nelI.) 6. vacce konuM? Teva | nI | no, nI, gunA, roTarI, sarA). 7. minuM kayAM?' | | gALe | mAM |nIce, upara, aMdara, vize, aMge) 2 mATe 1kriyAno kartA. - A che kAraka kahevAya che. 2.kriyAnuM karma NOTE:- kriyApadane lIdhe thatI vibhakti 3.kiyAnuM karaNa. te kAra vibhakti kahevAya che. jakiyAnuM saMpradAna aud. vRkSAt patati / rathena gacchati ramezaH pakriyAnuM apAdAna grAmam / mahezaH rAmazca gacchataH / 6. kriyAnuM adhikaraNa- II kriyApadanA sivAyanA padane lIdhe lAgatI vibhakti upapadavibhakti kahevAya. dA.ta. maheza rAmeLa ( chati | 15.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAtunA kyA arthamAM 1. m vagere dhAtumAM 2. c tu vagere dhAtunA arthamAM.. 3. zI Aph ane sthA dhAtuo 4. A + 6 dhAtu (AroharaNa karavAnA arthamAM) 5. spRha dhAtu... 6. prati + vA dhAtunA arthamAM vAkya racanA karavAnA niyamo kaI vibhakti javAnA sthAnane dvitIya lAge. kyAreka caturthI paNa lAge che. je kahevAnuM hoya tene dvitIyA. je ne kahevAnuM hoya tene dvitIyA. caturthI ke SaSThI lAge. jo dhi upasarga sahita hoya zIlAM to je sthAne kriyA thai hoya te .... adhyAsAmahai / sthAnanA nAmane dvitIyA lAge. jenI spahA hoya ene caturthI ke vikalpe dvitIyA paNa thAya. udAharaNa grAmaM gacchati / grAmAya gacchati . jayAM caDhavAnuM hoya tene dvitIyA dda: Aroti / vibhakti lAge che. * '...nA badalAmAM ApavuM ke e arthamAM ApavAnI vastune dvitIyA vibhakti lAge ane badalAmAM levAnI vastune paMcamI vibhakti lAge che. 16 nRpa, nRpAya, nRpa kathAM kathayati 1 modakAya spRhayati / modakaM spRhayati tailebhyo mASAn (= talanA badalAmAM aDada Ape che.) pratiyacchati /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ brANebhyo modakAn dadAti / yacchati 7. (trIjo gaNa) jene ApavAnuM hoya ene catuthI tA (ya ) vagere | ane je vastu ApavAnI ApavAnA arthavALA hoya tene dvitIyA vibhakti dhAtuomAM.. lAge che. 8. mRvagere smaraNa | jenuM smaraNa hoya tene dvitIyA | mAtara mAnuM arthavALA dhAtuomAM. athavA...chaThThI vibhakti lAge. | vI mati ! 0000000000 hariH rAmAya zarta 9. 9(devAdAra hovuM arthamAM) dhAtumAM.. devAdAra vyaktine prathamA. leNadAra vyaktine caturthI. ane devAnI vastune dvitIyA lAge. devAdAra leNadAra niSkAn dhArayati / devAnI vastu. 10. n dhAtumAM | jene game- je vyakti khuza thAya vAtAva mo: tene caturthI lAge. ane... rovA je vastu game tene prathamA lAge. (gamavAnA arthamAM 11. phreza dhAtunA.. | karmane dvitIyA ke pachI vibhakti lAge. pradvAna ke prasavAnAm iisstte| 12 ko, droha, IrSA | jenA para kodha vagere hoya cheSTI virA asUyA Adi. ene caturthI vibhakti lAge. | kuti | artha vALA dhAtuomAM.. uparsaga sahita dhAtu hoya to zreSThI vira dvitIyA vibhakti lAge.ane.. saMtuti | ja ajIva vastu hoya to zreSThI karmaNi saptamI vibhakti lAge. kuti |
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ kai vibhakti? uThaharaNa dhAnA kayA aSadanA yogamAM 1. vinA avyayanA yogamAM | bIjI, trIjI athavA paMcamI vibhakti lAge. dharma' dharmeNa dharmAt vinA na mokSaH / rAte (vinA)nA yogamAM |dvitIyA athavA paMcamI | vibhakti lAge. | puNya, puNyAt | Rte na nIvitam | 3 ad, f, tam tenAthI saryuM evA arthamAM garva vartana | vagere avyayo.... || vaparAyA hoya tyAre jenAthI saryuM vihaM nIvitela | vagerene tutIyAvibhakti lAge. | te tena !. ja. zarIranA avayavamAM | zarIranI khoDa batAvatA avayavane tRtIyA lAge. | pAdena u. | pa.sara, sArva, sAmu jenI sAthe hoya te vyaktine | . rAmeLa lai mA arthamAM.. | tRtIyA vibhakti lAge. kacchatA da.fdha, antarA vagere jenA para dhikkAra Adihoya avyayanA yogamAM.. tane dvitIyAvibhakti lAge. fdhavA nAma" rAmamantarA na gacchati 7.tulya, sAdu vagere jenA tulyasidaza hoya tene samAnArthaka zabdonA ! tutIyA ke SaSThI lAge. yogamAM.. pitrA, pituH sazaH mAtrA, mAtu tulyam | 8. nama bacayanA ogamAM... jene namaskAra hoya ene caturthI vibhakti lAge. namastubhyam / ninA namaH | 18
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8.svasti,svadhA, bhadraM nu seya vagaire chIme | svAhA adhyayanA yogamA. neyaturthI vilA . | svasti saMghAya / agnaye svAhA / 10. hitanA yogama.... bahatIye mene yaturthA | ziSyAya vibhakti lAge. | hitaM icchati / 11. utpatti arthamAM. jayAMthI utpatti hoya tene | paMcamI vibhakti lAge. paMkAt jAyate | iti paMkajam / ghaTAt anyaH paTaH 12. pRthak, nAnA, bhinna, nAthAlinnahoyatene anya pArena yogamata |yabhI vilA.un. 13. bhI, bhaya, vagere bhayavAcaka arthamAM.. nanAcI laya loya tene. paMcamI vibhakti lAge. caurAt bhayaM vartate / vyAghrAt bhayam / 14.zreSTha, pradhAna, momA zreSTha, pradhAna vagere rAmaH nRNAM prathama vagere arthamA... loya nepaThI saptamI. . nRSu vA shresstthH| Ane nirdhAraNaSaSThI/saptamI vibhakti kahevAya che. jAmAtari snihyti| 15. saneha, vizvAsa jenA para neha Adi hoya | mAtuH putre atIvasneho kore arthama..... tene satabhI. milige. vartate / upasarga * sam, ava, pra + sthA bhAtmane bane. satiSThate, avatiSThate, pratiSThate / * A + kram (68y/Sing) Atmanepada bane. sUryaH Akramate / * vi + ji (viyathayo) Atmane bane. vijayate / * vi, A, pari, upa + ram parasmaipa bane. viramati, Aramati, pariramati, uparamati / 19
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ * gujarAtImAM je kriyAne sahAyakAraka che evuM kriyApada lAgatuM hoya te kriyAnuM saMskRtamAM AjJArtha rUpa vAparavuM ane enA gaNakarmane prathama vibhakti lagADavI .ta. mUrkhAone babaDavA mUrvA natu | sati saptamI * jayAre pahelI kiyAnA AdhAra para bIjI kriyA thatI hoya, tyAre pahelI kriyAnA dhAtunuM vartamAna kRdana banAvI tenA rtAnuM vizeSaNa banAvavuM ane... baMnene saptamI vibhakti lagADavI. dA.ta. * zAthe zAti sati nA kuLI gADIta - agavad - amUva. anAdara apachI * jayAre bIjI kriyA prathama kiyA pratye anAdara vyakta karatI hoya, tyAre prathamakriyAnA vartamAna kRdanta ane ktane vikalpa SaSThI vibhakti lAge che. and guroH pazyataH (sataH) ziSyo'vinayamakarot / athavA gurau pati (kSati) ziSyo vinayamo vAkya prayoga - traNa prakAranA hoya che. kartari prayoga. 2. karmaNipayoga. 3 bhaleprayoga. 1 kartari prayoga-je vAkya prayoga ktane mukhya kare te kartari prayoga kahevAya.A prayogamAM i prathamA vibhaktimAM hoya, yiApada kartAne anusare ane...tyAre ktanA vacana Adi kriyApadane lAge. hata. *khanA paTa parani= lo thAne jue che. 2. karmaNipayoga-je vAkya prayoga karmane mukhya kare te karmaNiprayoga. A prayogamAM karma prathamAmAM hoya ane kriyApada karmane anusare eTale ke karmanA vacanAdi kriyApadane lAge ane tyAre kartAne tRtIyA lAge. u.ta.* ne pI te = lo 1 thaDo jovAya che. bhAre prayoga - jayAM dhAtu, akarmaka hoya athavA to dhAtunA karmanI vivekSA na hoya ane kartAnI vivakA goNa hoya tyAM bhAve prayoga hoya. A.ta.* 3 niSNapi - mAM re | NOTE:-A kriyApadane koNa pUchavAthI je javAba Ave te kartA ane kriyApadane zuM / kone pUchavAthI je javAba Ave te karma. 20
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ B kriyApada haMmezA prathamAmAM je zabda hoya tene RprathamAna padane anusare che. eTaleke prathamAmAM je pada hoya enA vacana ane puruSa kriyApadane hoya. | karmaNi prayoga mULa dhAtu + + Atma-padI pratyayo = karmaNiw. dA.ta. an + 4 + + = jAte 1. karmaNi prayogamAM lAgato ja pratyaya avikAraka che. paraMtu dasamAM gaNanA dhAtumAM guNa/vRddhi thAya che. dA.ta. A yu-ghoti | paratu purUMdhyate | 2 dhAtunA ane have hoya to dIrgha thAya che. hA.ta nu - nUyate | ja ni - nIyate | || 3. dhAtunA aMte hasva tra hoya to teno ura thAya che. zrata. - 5 - priya - yite | 4. saMyukta vyaMjana para hasva hoya tyAre man thAya che. ghara - muM - mati | 5.2, nAI dhAtunA 2 no paNa gat thAya che. da. dhAtunA aMte dIrdha hoya to zuM thAya che. - ghAta nIti na tU - tIti | 7. paraMtu jo dIrdha oDhya vyaMjana ke va para hoya to { thAya che. - ghAta - 5 pUti | a lUti | 8. hA, (aMgavALAma, sthA, zai, pa (viva) so, hAM (trIjo gaNa parasmapada) ATalA dhAtuomAM karmaNimAM aMtya svarano dIrtha zuM thAya che. dA.ta. je rIte | ma sthIyo , na ghIyo . 8. aJc, aJja, bhaJja, raG, saJ, sva, daMz dhvas bhraMz z granth vanyU mam r tam nyU 3ndra hRdu A 18 dhAtuomAM anunAsikano lopa thAya che. zrata na maLyuM te ! ja na maLyo ! 21
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1035, 6, 15, 6, 3, vara, , , , ziva, va6, sva6, cA, ca, cha, vra, prajJa, jha, tham A 19 dhAtuomAM saMprasAraNa thAya che. @ @ saMprasAraNa eTale? vRta @ @ @ @ vRt eTale? svara sahitanA r no anukrame rU, , thAya che. .ta. 4 var + 1 + te = 3 + + = 3Ite | ja n + + + te - rUd + 4 + te . jyate | . " praN + + = + 2 + + 1 + 2 = pRSNa cate | dvikarmaka- je dhAtunA be karma hoya te dhAtu kirmaka kahevAya che. * kriyApadane kone ane zuM e be prazna pUchavAthI javAba jUdA jUdA Ave to e kriyApada dvikarmaka kahevAya. ghaTatA ja 'pam thAt kathAti ahIM thatA = kahe che. e kriyApada che. che zuM kahe che? thAt tathati 2i) kone kahe che nupam tethI ahI thAm ane nUpa" A be karma che. ja na pa rodhi, seva zarta nati vagere dvikarmaka prayogo che. kone pUchavAthI je javAba maLe te gauNakarmI. gha.ta. " piyaH roja zuM pUchavAthI je javAba maLe te mukhyakarma. I ahIM to kriyApada che. zuM dohe che? := dudha dohe che. - A mukhya karma kahevAya. ' kone dohe che? - gAyane dohe che. - A gaNa karma kahevAya. gopAttena no payaH kuhA - A karmaNi prayoga thayo. 11. nI, 8 6 va A dhAtu ane tenA bIjAkirmaka dhAtuonuM kriyApada vAkyamAM vaparAyela hoya, ane vAkyamAM bane karmano nirdeza hoya to karmaNiprayogamAM mukhya karmane prathamA ane gauNakarmane dvitIyA vibhakti lAge che. dAtA mAM prAme niyati - kartari prayoga ahIM nA mukhyakarma ganA grAma nI - karmaNi prayogaI hovAthI prathamA vibhaktimAM. 22
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. kura, thAvuM paDyuM che, 6, pRSTha, , , zAsa, ni, mathu, muSa, temaja tevA bIjA dvikarmaka dhAtuonA vAkya prayogamAM AvelA be karmomAM gauNa karma karmaNi prayogamAM prathamAmAM Ave che. vAta che; nauH payaH kure 1 vAra ghana ghana yAte | ni ke zarta nIyate phevaH | 13. 'dhAtuno 6 Adeza thAya che. dhAta. - prayate | che "jU dhAtuno vat Adeza thAya che. a.ta. 1 3vyo che $ "pa dhAtuno bahu Adeza thAya che. dA.ta. - gadyate | $ 'za' dhAtuno zat Adeza thAya che. ta. rAvyo ! 14:46, gana, tane A traNa dhAtuomAM vitye no lopa thAya che. ane tyAre ma no mAM thAya che.. dhAtA che je cite athavA thAya che. - A rIte be che gar bacate athavA jAya che ke prakAre rUpo zuM tana ma tanya athavA to te . I ' thAya che. 15. kartarithI karmaNi karavuM hoya tyAre kartAne tutIyA vibhakti lAge. ane karmane prathama vibhakti lAge. temaja yiApada karmane anusare. aad vayaM zAlA gacchAmaH - asmAbhiH zAlA gamyate / 16. karmaNithI rtari karavuM hoya tyAre ktane prathamA karmane dvitIyA ane kriyApada kartAne anusare &. asmAbhiH jinezvaraH pUjyate - vayaM jinezvaraM pUjayAmaH / bhAve prayoga kartAne tRtIyA vibhakti lAge. *prathamA vibhakti koIneya lAge nahiM. . * kiyApada tRtIya puruSa ekvacanamAM vaparAya che. zarmaka dhAtu zarikSa taLA sarA-sthiti-, vRddhi-kSa-rItimam zayana-krIDA rucidIptyarthaH dhAtugaNamakamarkamAhuH // 1 // a- lajajA arthavALA, sarA arthavALA (pUvagere), sthiti arthavALA, jAgRti arthavALA, vRddhi- laya, dIpti, ane maraNa arthavALA, - zayana,kIDA ruci vagere arthavALA dhAtuo akarmaka che. 23.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAkya prayogamAM je kriyApadane koNa ane zuM e bane prazna pUchavAthI eka ja javAba maLe e kriyApada akarmaka kahevAya che. " a.ta. 4 navA tiSThanti - ma sthIyate | 1 rameza gupo mavati - ramezana - pU . AvA vAkya prayogamAM kriyApada akarmaka che. e vAta uparokta be prazna pUchavAthI jaNAya che. 'janA panti - ane te A sthaLe zuM kriyApada sakarmaka hovA chatAM karmanI vivalA nathI. vyaMjanAta nAmo puliMga/ strIliMga nAmonA po mATenA pratyayo. ekavacana dvivacana, S prathamA vibhakti dvitIyA vibhakti tRtIyA vibhakti caturthI vibhakti paMcamI vibhakti chaThThI vibhakti saptamI vibhakti na | saMbodhana ka. bahuvacana as as bhis bhyas bhyas $ $ $ $ bhyAm bhyAm bhyAm Am os os au / as napuMsakaliMga nA pratyayo prathamA-dvitIyA vibhaktimAM 2 0 { $ ane..bAkInA pratyayo puMliMga jevA vyaMjanAMtanAmanA pratyayonA traNa vibhAga thaze. 1. pahelA pAMca pratyayo - 2 gau, , mam ane gau 5) 2. dvitIyA bahuvacanathI mAMDIne savarAdita) pratyayo. 3. vyaMjanAdi ) pratyayo. 24
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pahelA pAMca pratyaya mATenA niyama A prathama vibhakti eka vacanano pratyaya lopAya tathA zabdanI ane rahelA saMyukta vyaMjananA aMtya vyaMjanano paNa lopa thAya. sa.d. o marut + s - marut / / bhagavat + s - bhagavAnt -bhagavAn / B at, vat, mat, vas, yas ta vizezobhA paTe pAMca pratyayo bhane saMbodhanamAM upAMtye na umerAya che. d. 0 bhagavat + as - bhagavantaH / saMsAdhanamo bhagavan ! 0 dhImat + as - dhImantaH / saMsAdhanamA dhIman / 0 zreyas + as - zreyAMsaH / saMotunamA zreyan / C vat mat as in ta nabhomA prathama viyanamai Sitya s52 dhAya che. ta bhagavat + s - bhagavAn / tevIsazasa.....zrImAn / dhImAn / paremA samA. D an yas vas ta nabhomA paci viya pratyayo pUrva Guiya 12 hAI thAya che. ud rAjan + . rAjA, rAjAnau, rAjAnaH / rAjAnam, rAjAnau... / zreyas + zreyAna, zreyAMsau, zreyAMsaH / zreyAMsama, zreyAMsau.. / . vidvas + vidvAn, vidvAMsau, vidvAMsaH / vidvAMsam, vidvAMsau... / E zAs jakS cakAs daridrA jAgR pAMya tu tebha lon unAtuna vartamAna kRdanta puliMganAmomAM na lAge nahiM. . 4.ta. zAsat + zAsat zAsatau zAsataH / zAsatam, zAsatau... / dadat + dadat dadatau dadataH / dadatam, dadatau.... / / F mahat mAM pale pAya 35i Suiya 12 thAya che. ta: mahat - mahAna, mahAntau, mahAntaH / mahAntama, mahAntau.. / GumA meyayana 's' pratyaya 52 7ti A00 ba, ga, dn| sthAne maza: bha, gha, dhyAya.. d. budh + bhut / guh + ghuT / duh + dhuk / (2) svAdi pratyaya mATenA niyama ta an nmon| anI pratyaya pUrva yopAya che. parantu anI pada saMyuna ma va vyaMzana yA kaLAsa mApA mAravAna mAna 25
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ta. rAjan + rAjan + as - rAjJaH / 52ntu...Atman + Atman + as = AtmanaH / b an mon| a no pulisIliMgamA saptamI ekavacana pratyaya pUrve vikalpa lopa thAya che. ... rAjan + i = rAjJi atha rAjani / 2.vas namo bhA pratyaya pUrvavasno us thAya, bhane / us pUrva i hoya to dopAya. ed. vidvas + vidvas + as - viduSaH, viduSA tyA sedivas - sedivas + as = seduSaH, seduSA sanle 3vyaMjanADhi pratyaya mATenA niyama pratyayanI pUrva.... 1. an in tAnAbhomAya nyAya. ... rAjan + bhyAm = rAjabhyAm / 2. vas ta nabhomAs no dyAya che. au.t. vidvas + bhyAm = vidvadbhyAm / 3.as ta nabhobhA sno o thAya che. ... manas + bhyAm = manobhyAm / bAkInA nuM aMtavALA nAmomAM juno thAya che. un. cakSus + bhyAm - cakSuAm / 4. tAlavya vyaMjana saMtavALA nAmomAM tAlavya vyaMjanano ane. diz nAzno k gdhAya che. u... vAc + bhyAm - vAgbhyAm / vAc + su - vAkSu / diz + bhyAm - digbhyAm / 52ntu... rAj viz dviS bhI T, D bhane druha muha snuha sniha mAM k, g ana Ta, DthAya. tebha upAnaha bhAt dyAya. 26
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ san 5. aMtya vyaMjanamAM thatA pheraphAra (vyaMjana thI zaru thatA pratyaya pUrve) vAc + vAk - vAg / rAj + rAT-D / payomuc + payomuk - m / sRj + sRTa-D ziSaj + bhiSak - g / liha + liT-D sak - g / turAsAha + turAsAT- T ! diz + dik - ga / vizvavAha - vizvavATa - Da / dRz .. dRk - g / tviS + tvid - T / spRz spRk - g / viz + viT - D / mRz + mRk - g / praccha + praT - D / uSNiha uSNiT - dd| | devej + deveT - D / bhRjj bhUTa - D / suvRzc + suvRT ... D / upAnaha + upAnada - t / Dabala pheraphAra | muha + muk-g te muT-D / naz + nak-g-naT - D / sniha - snika-rateza sniTa-D / takS + tak-ga-taTa - D / snu + snuka-g tebha snuTa-D / druh + dhruk-g-dhruTa - D / 6. z itun (viz ) ch aum (pracch) tathA vazc (vRzc), bhrasj (bhRsj), sRja, mRj, yaj, rAj, bhraaj||2|| Aadwi in eirno SthAya cha. anApa noTa, DthAya cha.ut.viz + viS - viT - viD / napuMsaka banAvavAnA niyama 16 kArAMta sivAyanA nAmone prayamA bahuvacana anedvitIyA bahuvacanamAM upAMtye umerAya che. Etd. jagat + jagat + i - jaga + n + t + i - jaganti zreyas + zreyas + i - zreyAs + i (jIyana niyamayI Guiya 12 ) zreyA + n + s + i - zreyAMsi / vidvas + vidvA + n + s + i - vidvAMsi / / 27
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. kArAMta sivAyanA nAmomAM prathamA bahuvacanano upAMtya svara dIrgha thAya che. dA.ta. * nAmanuM ja nAma + = + 3 = nAmAni | 3. 'aaMtavALA vartamAna kRdantamAM prathama/dvitIyA vibhaktinA dvivacana ane bahuvacanamAM upAMtye 'na umerAya che. dA.ta. # naI ke |SThat + = + 7 = n + $ = chattI ! ke gat = chat + $kaccha + na + 7 + = nacchatti ! paratu. yA 'pa' vagere bIjA gaNanA ane chaThThA gaNanA vartamAna kRdantamAM prathama/dvitIyA vibhakitanA dvivacanamAM vikalpa umerAya che. dA.ta. thAtI athavA cAntI | (bIjo gaNa) 4 vAta vizatI athavA vilantI | (chaThTho gaNa) 4. trIjA gANanA ane rAsA) AAdi pAMca bIjA gANanA vartamAna kRdantamAM prathama/dvitIyA vibhaktinA dvivacanamAM na umerAya nahiM ane.. bahuvacanamAM vilpa umerAya. ekavacana dvivacana bahuvacana ghAta ke rAtrI ga) tuM, ravatI, rati ke ranti ! # zAs - zAsa, rAsatI, zAti ke zIkSatti | cIliMga rUpa mATenA niyama 1.vyaMjanAnta vizeSaNonuM napuMsaka prathamA vibhakti dvivacananuM rUpa e strIliMganuM aMga bane pachI navI pramANe rUpa karavA. ekavacana dvivacana bahuvacana dhAta che pavit + pavitI, mAvatyi, pavityA * vizat - vizatI vizantI, vizantyau vizatya: vizatyaH vizantyaH / 2.3 kArAMta ane 2 kArAMta vizeSaNomAM dargha umerI pachI 'navI jevA rUpa karavA Thata ke vahu + $ = vahI # # + 6 = vastra 28
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sysis kUdatta vibhAga kudana eTale? dhAtune pratyaya lAgIne banatuM nAma je adhuro artha jaNAve. ha.ta. khAvAne, ramIne, lakhato vagere... kukana 1) athaya rUpa kRtta (2) vizeSaNa rUpa kadana 1 hetvartha kRdana 2. saMbaMdhakabhUtaka. 3. karmaNibhUta * 4. vartamAna rtari paraspa+ AtmAne ga mAna | tyA pratyaya | tuma artha vizeSa vikAraka pheraphAra|| guNa/vRddhi daSTAMta seTamAM huM avikAraka. saMprasAraNa. seTamAM rU. avikAraka. bIjI bukanA | saMprasAraNa. dhAtuomAM mAna nA seTamAM | badale mana lAge 'nA' | netu| | nItva . vi . vasitum / uSitvA / zrotum | muvI | 6. vartam | | tvA . '' porayatuma | voyitva | | nItaH | nayat | niyamAnA pad ) ) vat che. zravat ! kSamALA. vRtiH | | patiH | | porayat | mImAnA 6. rtaribhUta kRdanta pratyaya che 5. vartamAnakarmaNikudanta mAna Aje vizeSaNa tavat svarUpa che vizeSaNa nItavat / daSTAMta - nIyamANaH 29
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' cAlu aMga + 6+ tum cAlu aMga + 6 * aa = ta dasamAM gaNA mAtuo mATe guNa/vRddhi +TM + karmaNibhUta kRdaH + vat 9 ' aMga na mat/ mAna karmaNiaMga + mAna O O = hetvarthakRdanta dA.ta. vAjiMtum / saMbaMdhabhUta kRdanta dA.ta. vAmitvA| karmaNibhUta kRdanta dA.ta. tiH / kartaribhUta kRdanta dA.ta. tivat / vartamAnayudatta za.ta. vAyat / vAcALa / karmaNi vartamAna kRdanta dA.ta. varyamALa = = saMbaMdhabhUta kRdanta dvA 1. karmaNi prayogamAM je dhAtuomAM saMprasAraNa thAya te dhAtuomAM ahIM paNa saMprasAraNa thAya. dA.ta var ke pannA 2. upasargavALA dhAtune tathA vi' pratyayAnta dhAtuone tvA nA badale ya lAge. parantu jo upasargavALA dhAtunuM ane hasta svara hoya to tya lAge. dA.ta. anusUya / zuvastIpUrva : vinitya / lagADavo. 3. dasamA gaNanA upasargavALA yAtumAM mAtra guNa/vRddhi karIne 'ya' ke 'stya' A.ta. vi + 6 - vidArya / karmaNibhUta kRdanta ta A. saMbaMdhabhUta kRdantanI jema saMprasAraNa thAya. vat che puSita / B. karmanuM vizeSaNa bane tethI karmanA liMgAdi lAge. dA.ta. meLa ghaTA bhRtAH / mun ane akarmaka dhAtuonuM karmaNibhUta kudanA C. gatyarthaka dhAtu, vi, kartaribhUta kRdanta tarIke paNa vaparAya. dA.ta. kartari karmaNi rAmeNa grAmo agamyata rAmeNa grAmaH gataH rAmaH grAmaM agacchat rAmaH grAmaM gataH rAmaH grAmaM gatavAn D, karmaNibhUta kRdanta bhAve prayogamAM napuMsaka dA.ta. vAta muktaH E. dasamA gaNamAM mAtra guNavRddhi thAya. 30 ekavacanamAM vaparAya. bAlena suptam / dA.ta. 'zu' che potiH /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAna (Atmane) vartamAna kartari kRdanta + al (paramaiM ) 1. tRtIya puruSa bahuvacananA rUpamAMthI nti (paraaipada) ane (Atmanepada) kADhI tenA sthAne kramaza: bat ane mAna lAge che. dA.ta. nAyanti naya + at navat / vane vandra + mAnaH =vamAnaH / vartamAna rmaNi kRdanta 1. karmaNi vartamAnakALa tRtIya puruSa bahuvacananA rUpamAMthI ane kADhI mAna lagAvavAthI bane. dA.ta. nayane ke nIya + mAnaH nIyamAnaH / 2.karmanuM vizeSaNa bane. kartAne tRtIyA vibhakti lAge. mAna dA.ta. aai nIyamAna ghaTa pati harivaDe lai javAtA ghaDAne jue che. kartaribhUta kRdanta ke tavat 1. kartAnuM vizeSa bane. tethI kartAnA liMgAdi lAge. Sl. rAmaH ghaTAn akarot = rAma: kaTAntavan / 2. pulliMgamAM tavat . tenA rUpa maLavat pramANe thAya. napuMsakaliMgamAM - kRtavat tenA 35 jagat pramANe thAya. = JO strIliMgamAMka nRtavatI tenA rUpa navI pramANe thAya. 1 / 3. karmaNibhUta kRdantane vat * lagADavAthI paNa bane. A.ta. ta+vat =otavat vidhyartha kRdanta - tavya, anIya, 1. guNa thAya. dA.ta. ke vyam / 2. semAM rU lAge dA.ta. ras - rakSitavyam / T -> 3. dasamAM gaNamAM guNa/vRddhi pUrvaka maya lAgI rU lAge dA.ta yudh- joyitattvam / atrIya ka 1.guNa thAyA.ta. ke raLIyaH / 2. dasamA gaNamAM yathAyogya guNa/vRddhi dA.ta. yuk + SovaLIyA / I Ano thAya. dA.ta. vA che taiyam / liRRnI vRddhi thAya. dA.ta. vR dha Aryam / = III 6 / 3no guNa thAya. dA.ta.nI che taiyam / ka vyam / IV no av thAya. dA.ta. mU che bho mam| v upAMtya haiM / 3no guNa thAya. dA.ta. mukh mokhyam / VI aMtya r no, jno t thAya. upAMtya ga nI vRddhi thAya. A.ta. par ke pAThyam / 31
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. vidhyartha kRdanta karmanuM vizeSaNa bane. kartAne tRtIyA ke SaSThI lAge. A.ta. mA rUDuM rtavyam / mama rUDuM rtavyam ( mAre A karavA yogya che.) 2. vidhyarthakRdanta bhAve ane karmaNi prayogamAM Ave. dA.ta. mayA sthAtavyam / maiM ane a pratyaya * kriyA karanAra arthamAM dhAtu paratu athavA Ja pratyaya lAge che. * haiM pratyaya pUrve guNa ane Ja pratyaya pUrve guNa/vRddhi thAya. 'nI netR / nAya / vRSu' vadhatu / varSa rakS rakSitu / rakSa | tuM ! jA / gam gantu | gamaruM / nhandu / kAja| * haiM / a pratyaya lAge tyAre te dhAtunA karmane SaSThI lAge. El.ch. rAmaH janAn nayati = rAma: banAnAM netA / (netR) sAdhu rAgaM hanti = sAdhu: rAvaNya hantA / (handu) *strIliMgamAM tR + phailAge. gha.ta.nI nI + ane... gadda nA badale rUA lAge. dA.ta. nI + aa - nAyiA ! Note :-tR pratyaya pUrve semAM rU lAge che. dA.ta. rakSitR / + ph netrI / bhAva kRdanta dhAtunA arthano sUcaka kRdanta bhAvadanta dA.ta. 7m (javuM) gamana (javuM) / pratyaya che ana ti pheraphAra - vikAraka liMga - napuMsaka rUpa manam / poSaNam ! tyA, ti ane dhAtu to tiH / zeSaH / puSTi / ' thAya pratyaya para chatAM vadh nam zam RRN ane van dhAtumAM anunAsika no lopa thAya che. pratyaya che tvA ti saMbaMdhakabhUta ku 'gam' vikAraka puliMga gatvA matvA [maH ! avikAraka strIliMga rAmasya gamanam naramya rakSaLanuM ke keTalAka dhAtumAM pUrve -nno -[ thAya che. ane pAMca Ja nI vRddhi bhAvakRdanta tiH gataH 'man' matiH mataH Note:- bhAvakUdantanA keTalAka sthAne kartAne ane keTalAka sthAne karmane SaSThI vibhakti lAge. dA.ta. kartAne hI sa karmane SaSThI. 32 che. dA.ta. par ke pA| dan mantarkSaN kSiN karmaNibhUtakR. -------
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAtu 1 pada - * dhitIyakanA niyamo pahelI bukanA gaNonA aniyamita rUpo mum | dhUNa | viSNu | paLu gaNa - parasTe | parame | parasma | parame | parame artha- chupAvavuM tapAvavuM | javuM vakhANavu stati karavI gopAyati || dhUpAyata | viSNAti | pati nAta ! ATalA dhAtuomAM kartari cAra kALamAM nitya mAya lAge. ane... rtari cha kALa, karmaNi, prerakamAM vikalpa mAya lAge. dA.ta. 'jopati.. tyAdi. cha kALamAM junuM gocatA athavA pitA ' karmaNimAM gopAdhyate | mukhya prerakamAM ropAyathati / pati ! "pad ane pan dhAtune Ane padamAM bAra lAge nahiM. dA.ta. paNa te 2. prA | tAm | pram | m! hastam | tram | | | chin prakAzavuM. prakAzavuM bhamavuM cAlavuMkaMTALavuM. gabharAvuM icchavuM. ghUMka yam | sam + | + vam a (11) dhAtuo, pahelA kTadevuM prayAsa karavo Acamana karavuM che tathA cothA gaNana che. dA.ta. prAzo - prArayo | zad - snAyate | saMyati - yati | 3. apsa, te pahelA tathA pAMcamA gaNanA che. ghAta akSata - moti | takSati - toti 4.3 luMTavuM. kApavuM) parasmapadI cothA tathA cha8 gaNano che. che. ma pa vananuM ghaData.surata - tRti | pa. , pUrva, , , , , , , phUpa 5 a A (11) dhAtu pahelA ane dazamA gaNanA che. dA.ta. yogati - yaunati | vagere.... da. muM, vasta" , jhil A cAra dhAtuno upAMtya svara paramaeNpadamAM dIrgha thAya.dA.ta.mati - pati vattAmati -vastAgRti | vagere... A 33.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. zabh tam dam zram mad bhram kSam zAMta thavuM. thAkI javuM. damanakaravuM. thAkavuM. bhUlakaravI. bhamavuM. mApha karavuM. A cothA gaNanA sAta dhAtuonA upAMtya svara paraaipadamAM dIrgha thAya che. 6. zamzAsyati / bhrama bhrAmyati / aleTyu 6 ala 1-4.8465 0 8. z (52smai) parasmai.) svaJja (Atmane) raj' (ubhayapaTTI) AtA dhAtusobhAM anunAsi sopAya cha.. dazAmi che ba 2. lupa, lie, khid, kRt, pizu, sic, "vid, muc, A (8) chA gAganA dhAtuomAM cAra kALanA pratyayomAM dhAtunI vacce anunAsika umerAya che. - limpati - te / sic t.. lup lumpati / lip 10. nIcenA dhAtuomAM sUcita Adeza thAya. siJcati / dhmA mnA ghrA R sR dhamati jighrati manati Rcchati dhAvati kUkava saMghavuM vicAravuM. jatuM. | doDavuM. zad zIyate / vidhyati bhRjjati - te nAzapAmavuM. vidhavuM. bhuMjavuM. vyadh bhrasj vrazc masj vRzcati majjati kApavuM. DUbavuM. 17. 6zamA bhAganA tantra, cit, dhAtuo mAtra AtmanepadI che. yam dA yacchati yacchati kAbumAMrAkhavuM .ApavuM. 11. ha' vAtuno '3' cAra kALamAM sarvatra dIrgha thAya. bAkInA cha kALamAM svarADi vihAra pratyaya lAge tyAre hIrgha thAya chata. gUhati / agUhat / 12. 606 bhAganA 'a' nI thaaisA hasva meM hIrgha 'i-u'no iy uv thAya. 64. ri riyati / nU dhU dhuvati / nuvati bhars, mantra, tarj vid, daMz zere jIbha prAya: ubhayapaTTI che. I dyati / cho 34 saj sajjati - te / taiyAra thayuM. taM tantr tantrayate / cit * cetayate / bhars -- bhartsayate / 54. so, zo, do cho thothA gAnA dhAtubhAM 'o' no soca thAya che. chata so svati / zo zyati / do chayati /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15. dhAtumAM rahela dIrdha no avikAraka pratyaya pUrve (hava) s thAya. ane oSThaya ke "3 " vyaMjana para (hasva) { thAya. dA.ta. 9 (cho gaNa) - viti | 6 ke s + avikAraka vyaMjana = dIrgha zuM ke 36 + avikAraka vyaMjana 'ghA.ta. 3 + (karmaNino) + 7 = zIrvati | pU + 4 + te * pUti | 16. dhAtumAM have ? ke 3 para aMte.... 1 + avikAraka vyaMjana = dIrtha chuM ke 5 + ane s + avikAraka vyaMjana a.ta. (4 the gaNa) - sid + 4 + ta =sIvyati | 2, 3 5, 7 8 tathA 9 mAM gANa mATenA kALanA pratyayo * uparokta cha gaNanA cAra kALanA parame/Atmane pratyayo prAya: pUrvokta 1 4, 6 10 gaNanA pratyayone samAna che.chatAM temAM je pheraphAra che tene | AvA cosa bokSamAM lakhyA che. * je pratyaya vikAraka che tene te AvA vartuLa AkAramAM lakhyA che. je pratyayonI nIce AvuM karela che. te pratyayo mAtra trIjA gaNanA dhAtu ane bIjA gaNanA pAm nam Adi pAMca dhAtuo mATenA che. pratyaya vartamAnakALa AtmAne ekavacana dvivacana prathamapura - mi) { dvitIyapurUSa = () tha tRtIya purUSa = (tti ta bahuvacana | ekavacana dvivacana bahuvacana { L. vare maTe da | R | the che aniAgari se | Ate | 35
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAsatanabhUtakALanA pratyayo parame Atmane ekavacana dvivacana bahuvacana | ekavacana dvivacana bahuvacana . 4 yabhaY3. . dvatIya535 - tRtIya 35 + (am) va (s) tam (t) tAm ma / i ta thAs an/ us | ta . vahi mahi AthAm| dhvam AtAm ata | AtAma ata AvArthanA pratyayo yamapu35 - Ani) (Ava) Ama) / (ai) Fany35 . hi tam ta sva tRtIya53 + (tu) tAm antu/atu| tAm Avahai) AthAm AtAm aamhai| dhvam atAm yAma yAva | yAma prathama 3 . dvatIyaY35 tRtIya535 + vidhyarthanA pratyayo Iya yAs | yAtam yAta | IthAs yAt / yAtAm | yus / Ita Ivahi Imahi IyAthAm Idhvam .IyAtAm Iran dvitIya bukanA cha gANa mATenA sAmAnya niyamo 1. aMganebhAta. i u + 21 za1i2pratyaya. = iy uv + svasivira pratyaya. ... Ap + anu + anti = Apnuvanti / 2. aneka svarI aMgane ane asaMyukta vyaMjana para hasva ke dIrgha ? ke 3 hoya to tei I no iy no thAya che. bhane u Uno uv nasale v thAya che. u.ta. bibhI + ati = bibhyati / ninI + iva = sinyiva / juhu + ati = juhvati / cinu + anti = cinvanti / 36
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamo/ AThamo gaNa pAMcamA gaNanI nizAnI che ? niyamo AThamA gaNanI nizAnI - 3 || fma Adi vikAraka pratyaya lAgatA aMtyAno guNa thAya che. dA.ta. ri vinomiA nivam | vinavAni ! tana ne tanoma . | ||. A baMne (pa-8) gaNanA dhAtunA aMgamAM asaMyukta vyaMjana para 3 + vArvi-mAri pratyaya to 3 no vitye lopa thAya. gha.ta. ' vindha / vinuvaH | vinma / vinamaH | I. A baMne (pa-8) gaNamAM asaMyukta aMga upara di no lopa thAya che. dA.ta. 'i vinu | tanuM che tenuM ! V. "' (9mo gaNa)nuM aMga 'vikAraka pratyaya parve thAya dAta. vomi | ajavam | ravAnA avikAraka vAha-mAdi-9 pratyaya pUrve gun thAya. dA.ta. pharva kurma karyAm | ryAva | zeSa avikAraka pratyaya pUrve thAya dA.ta thaH | ta | navamo gaNa gaNanI nizAnI, nA, nA, 6 "vikAraka pratyaya pUrve 'nA' pratajJA (nA) - nAnAmi | - avikAraka vyaMjanAdi pratyaya pUrve nI ' A.ta. nAnIvaH | avikAraka svarAdi pratyaya pUrve -' dA.ta. nAnA | niyamo 1. sI, tU, , pU ane dIrgha ' kArAMta dhAtumAM svara hasva thAya che. gha.ta. 'sI' je sinAti | hU ke gunAti ja ke gRti | - 2. dhAtunI vacce rahelo anunAsika lopAya. dA.ta. 'vajra' - vakhAsi | tanma - tanati | 3. vyaMjanAnta dhAtumAM AjJArtha dvitIya puruSa ekavacanamAM nIti nA. badale "mana lAge. dA.ta. pram () ; pRhA 37
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ . sAtamo gaNa gaNanI nizAnI +, s gaNanI nizAnI dhAtunA svara ane aMtya vyaMjananI vacce lAge. * vikAraka pratyaya pUrve na(svara sahita) dA.ta. rutti / * avikAraka pratyaya pUrve 6 (svara rahita) dA.ta. hambA / 1. dhAtuno anunAsika lopAya dA.ta. macchu ke matti / ane..... vyaMjana vikAraka pratyayamAM 'a ' dhAtune 7 nA badale khe lAge. .ta. tuM be tRtyu + ma parantu avikAraka pratyayamAM tuM H / bIjo guNa tRLaddhi / tRta (1) vA, rA, mA, mA, pA, yA, tA rahyA, plA, zrA, snA vagere A kArAMta dhAtumAM ghastanabhUtakALa trIjo puruSa bahuvacanamAM aMtya Ja + annA badale vikalpe * s' lAge che. dA.ta. dA aduH adAn (2) as (hovuM-thavuM) A dhAtumAM avikAraka pratyaya pUrve ga lopAya. dA.ta. svaH / maiM / B dhAtu aMte s+ske dh thI zaru thatAM pratyayo to dhAtuno * s' lopAya. dA.ta. ak + sa = agni / ane / s + che dhve ahIM avikAraka pratyaya hoi as + sva * sva Jano lopa thayela che. s '' C paraaimAM ghastanabhUtakALa bIjo/trIjo puruSa ekavacananA * pratyayanA badale kramaza: 's* * * thAya che. dA.ta. AsI / sIt / D paramaiM. AjJArtha dvitIya puruSa ekavacananuM * dhi " rUpa thAya che. ane... Atmane vartamAnakALa prathama puruSa ekavacananuM * a' rUpa thAya che. 6 9 (3) r ' (javuM ) paraspaipada nA vartamAnakALa trIjo puruSa bahuvacanamAM vRtti 'rUpa = thAya che. AjJArtha trIjo puruSa bahuvacanamAM * catturUpa thAya che. 6 (4) dhi + 5 (Atmane. bhaNavuM) mAM rU no svarAdi avikAraka pratyaya pUrvec' thAya. AstanabhUtakALamAM * haiM ' nI vRddhi karatA pahelAM . kac karavo. dA.ta. vi + $ + $ - adhi + v + rU = adhi + v + rU adhyayi| 38
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) 3, 3, tu - A hasva sakArAMta dhAtu + vikAraka vyaMjanAdi pratyaya = guNanA badale vRddhi + vikAraka vyaMjanAdi pratyaya dA.ta. "lu ja naumi ! nauSi / nauti | * (6) "tu ane dhAtune jana vikAraka pratyaya pUrve vilpa (dIrgha) lAge. ane.. tyAre vRdbhiA badale guNa thAya. tathA vyaMjana avikAraka pratyaya pUrve paNa vikalpa "' lAge. A.ta. tu ja toti ke tarata ja ka saiti ke ravIti | vikAraka avikAraka vyaMjanAdi pratyaya pUrve aMga - sau ke tavI | tu ke tuvI svarAdi pratyaya pUrve aMga che tevuM stuv ( t (a. 5. savA dhAtuna badhA pratyayo para aMga thAya. | .ta. ye zeva. I temaja tRtIya puruSa bahuvacana nA bate gata tAm nA badale kramaza: te rata ratAm pratyayo lAge. zrata zarate gorata | zetAma | 8) jU" dhAtumAM vartamAnakALa parasmapadamAM pAMca vadhArAnA rUpa thAya. ekavacana | dvivacana bahuvacA dvitIyapuruSa ke dravIti gAtha | tUtha: mAhiduH tIyapuruSa vravIti kAra | DUta: Adatu | vRtti sahu | I vyaMjanAdi vikAraka pratyaya pUrve dhAtumAM dIrgha zuM umerAya che. a.ta.chuM + ti = r + $ + ti - vra + 1 + $ + tivravati | 9) "' (Atmapada) mAM AjJArthanA badhA pratyayo avikAraka che. data. sutre sutA suvAmarde ! (10) a, ba, , , sat mAM vidhyartha sivAyanA vyaMjanAdi pratyaya pUrve "rU' umerAya. dA.ta. raDhi , nakSati | paratu... hyastanabhUtakALamAM jUnA badale huM ke zuM ane "tU' nA badale 'a' ke "t ' pratyaya lAge. au.d. arodaH : arodIH / arodat 3 arodIt / 39
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11)A han + dhUTa saviDAra pratyaya hoya to..... han nontopAya... han + thas = hathaH / | B han + svAhizavira pratyaya hoya to... ' han / no atopAya. ane... hanIp thAya cha... han + anti = han + anti =ghnanti / tathArthamA han + hi nuM jahi 35 thAya. (12) 'Iz 'ID' (mAtmana) + partamAna. se / dhve tathA saarthn| sva dhvam pratyaya to dhAtunI madhyamA i merAya. au.t. Iz + i + se = IziSe / Iz + i + sva = IziSva / Iz + i + dhve = Izidhve / Iz + i + dhvam = Izidhvam / (13) mRj + [4123 pratyaya = ena. jo jiyAya. ta. mAmi / / mRj + 252 apichAra pratyaya = vilpe jiyAya. u.ta. mRj + anti = mAnti mRjanti / (14) * vaz' + viDAra pratyayo to in 'uz ' thAya. ... uzvaH / uzmaH / (15) zAs + vyaM sivitA pratyaya. ___ = ziS + vyaM gavihAra pratyaya. u... zAs + vas - ziS + vas = ziSvaH / (16) / zAs, jas, cakAs, daridrA, jAgR bhane vidyAtumai anna le ustA ... azAsuH / ajakSuH / ajAgaruH / || vid sipAyana pAya dhAtuma * anti' * antu' te. .... ati' 'atu' mAge. ...zAsati / zAsatu / jAgrati / jAgratu / cakAsati / cakAsatu / parantu.... 'vid ' bhai vidanti / vidantu / (17) zAs + hi = zAdhi / / cakAs + hi = cakAdhi cakAddhi / (18) daridrA + svarA bhvi|2 pratyaya to A no dopa.ta. daridrati / daridrA + vyaM gavi026 pratyaya to A ho. iun. ... daridritaH / vyaM vira pratyayamai + daridrAti / . - - 401
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) A vid zartha 35ivilye vidAm + kR na 35 . au.t. vedAni vedAva vedAma vidAMkaravANi / vidAMkaravAva / vidAMkaravAma / B 'vid' navartamAna 35 vikSye pratyayo auIna yAya. temAM ekavacananA pratyayo vikAraka jANavA. 'vid' na mAna na parokSa pratyayAyo ekavacana dvivacana bahuvacana . . . .. . ... .. .. .. .. .. (veda 555 535. + dvitIya 535 + tRtIya535 - vidva vidathuH | vidatuH / vidma N vida / / | viduH / / veda sAmAnya niyamo (21-33-anuFus - item - 'bhuud|) 1. ataha + 243 zUnya / ___ = da + 243 zUnya. J ut. liha + si - lida + si = leda + si / 2. da = 3 S + s / u... leT + si k + s / = lek + Si - lekSi / (a A : siyano 252, dhya, r + stos noSthAya) 3. vargIya cotho + 7 ane 8 thI zarU thatA pratyaya = yi sotho + gha thI 23thatA pratyaya a... leT + ti liT + thas / (in E niyama bhu = leT . dhi / - liT + dhas d + d to pUrvano - leT + Dhi liT + Dhas / dadopAya ma... pUrvano .- leDhi / - lIDhaH / yahI thAya che.) - -- 41
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. me rI yAtunArale 'd' bhane aMta. ha + 243 zUnya hoya, toha no gh + 243 zUnya hoya. u... duh + duh + si = doha + si - dogh + si 5. parIyAtunane b g da aMta pAya yotho + s dhva zUnya tunAle trIno yotho ati yi yotho + s dhva, zUnya (ole b - g - drAne bh - e - 5 55 cha.) . ...dogh + si - dhok + si = dhokSi / 6. padanI asiddha avasthAmAM 28 + vargIdha trIjo ke cotho = sapanotrI + ya trIne yoyo. ut. duh + thas - duy + thas = dudh + dhas = dug + dhas (28 ...33 -5anunAni.) = dugdhaH / sahI 28 mAnez S s hoya tomaza: j D d thAya che. at cakS + dhve - cakS + dhve - caD + dhve - caDdave / 7. dhAtunA aMganA aMte vyaMjana + bhUtakALanA r r pratyaya hoya to te s t nodo5. ut. ahan + s = ahan / ahan + t = ahan / 8. padAne anunAsika sivAyano vyaMjana = e vargano pahelo athavA trIjo na anene pahAte * ' hoya to tano 'T ' '' yAya. ut amA* + s t = amA + + amArTa - hUM / 8. vazca, sRj, mRj, yaj, rAj, bhrAj L 243 zUnya tathA z, ch isuanAtuo / tya, no S + 243 2nya ut sRj + ta ( tanta) sRS + ta - sRSTa / 10. I aMganA mata s + spratyaya / ut 'zAsa' azAt, azAda, azAH / II saMganamatad + s pratyaya ut. 'vid' - ta, d : + 0 avet, aved, aveH / III innamata s + t pratyaya / ta. 'zAs' - t d + c azAta, azAd / 42
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11.joDAkSaramAM Adya zuM ke zuM + 24 ke 0 Ave to huM 2 no lopa + 24 ke 0 u.ta. * vas + R =26 + se - 2 + 2 = 2 + 1 =jakSe | * + te = k + te + 2 = 2STa | 12. bIjI bukanA cha gaNamAM dhAtu aMte 24 + AjJArtha hi = 24 + dhi dA.ta.ti6 - tid + ra = sid + fdha = nit + Dha = sIDhi || 13. { + dhAHi pratyaya ) gha.ta. 'bAhuM, = 0 + dhari pratyaya I A + = mAdhdha | NOTE :- A sAmAnya niyamo dhAtu sAdhita nAmonA rUpo vakhate paNa prAya: lAge che. trIje gaNa 1. trIjA gaNanA dhAtumAM dvirukti (abhyAsa) karavAmAM Ave che. arthAta dhAtuno Adya vyaMjana svara sahita bevaDAya ane jo Adya eklo svara hoya to e svara bevaDAya che. ... dA - dAdA / nij - ninij / iS - iiS / 2. navA AvelA hitamAM thatA pheraphAro (1) vargIya bIjAno pahelo thAya. ta. n - n pat | - vargIya cothAno trIjo thAya. .ta. dha i dhAdhA rAdhA | () kaMcano teTalAmo ja tAlavya thAya. no na thAya ghAta lan 0 nuM, un = un ! hA - hAphI, nAhI | c) dIrgha svarano hasvasvara ane 2 no ga thAya che. tadAdAnuM dadA / jAhA nuM jahA / kR. kRkR, cUka, cakR / (0) saMyukta vyaMjanamAM mAtra prathama akSaranI dvirukti thAya. paNa jo prathama akSara uSmAkSara hoya ane bIjo akSara aghoSa hoya to aghoSanI dvirukti thAya. dA.ta. TI - sIddI - gIta spardha - paspardha / svan - sasvan / 43
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ (E) mA, hA (u. rj) bhR, pR, pR tathA RnA disatamA 252no 25 i thAya che. . ut mA - mAmA mimA / bhR - bhRbhR-bRbhR-bibhR / R - RR-iR / / hA - hAhA-jahA-jahA-jihA / pR - pRpR pipR / E) pUrvabhArata dizatinA 'i' ane, 'u' pachI AI vitIya 12 mAye tosanubhe 'i', 'u'no'iya; 'u' thAya che. a... iR iyU / niyama (E) thI. iR yetAne. (F) thI. ino iy thayo (7) nija, vija, viSa, dhAtunI ditimA i no e thAya ana svAhi . vikAraka pratyaya pUrve dhAtunA upAMtya no guNa na thAya gha... nij ninij = nenij + mi = nenejmi, nenijvaH, nenijmaH / svahi vi127 pratyayamAM- anenijam / 3 tRtIya puruSa bahuvacananA anti ane manu pratyayanA badale gati ane tu pratyaya ye dA - dadati / dadatu / 4. stanatA tRtIya puruSa nayana na an ' pratyayanale us' | pratyayA. us dAta paheAno dopabhanee hI i, u, R no nae thAya..ta bhI - bibhI - abibhe + us = abibhayuH / | 5. mA, hA (Atmanepada) + vyaMzana bhAvikAmAtuna A no I thAya. ane... 25||shivirmaa Ano topa thAya che. ut.ejna savisarama mA - mAmA mamA mimA + vahe .= mimIvahe / svaziviramA mA - mimA + ate = mimate / 6. hA (52smai ) + vyaMna mAvikA pratyaya . - hAna Ano viye i/I +zanazavira pratyaya u...hA - jahA + vas = jahivaH / jahIvaH / II vidhyartha tathA svarAdi avikAraka mAM dA no mA lopAya che. ...vidhyarthamA - jahA + yAt - jahyAt / svAbhi - jahA + ati - jahati / III prArthanIne pu0 me010 mAipo thAya jahAhi, jahihi, jahIhi / bhI + vyaMzana mAvi pratyaya bhi bhI + vyaMzana vi27 pratyaya u...'bhI' bibhI + vas = bibhivaH bibhIvaH / parantu bibheti / - - 44
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ * A ,dhA + badhA avikAraka pratyaya = aMtya mA no lopa + avikAraka pratyaya data '' hA + va = sa dha tathA + vat = ruthvaH B AjJArtha bIjo puekava0 mAM "rA' nuM di' ane "ghara nuM gheTi rUpa thAya. C "rA' nuM aMga hatA + avikAraka , dhva, tu zu pratyaya = vat + avikAraka , dhva, tuM, tha pratyAya zrata. 3 + thar = ratva: | ravA + = duSya | hA + re le | hA + te = ra . D 'gha'nuM aMga tathA + avikAraka n dhva, t pratyaya = dhan + avikAraka 6 ThuM, tu zuM pratyaya dA.ta. rathA + tha = datya | raghar + R = haste | radhA + Tve = ghaTUrve | 2dhA + 7 = ghare ! gaNakArya rahita cha kALa (artha) ahIM dhAtunA traNa bhAga pADavAmAM AvyA che. seTa = jene umerAya. I aniTa = jene 'na umerAya. veTa = jene "vikma umerAya. dhAtu - 1 svarAMta dhAtu, 2. vyaMjanAnta dhAtu 1 avarAMta dhAtu- A aneka svarI tamAma dhAtuo seTa che. B seTanI kArikAmAM batAvelA eka svarI dhAtuo seTa che. 1 c bAkInA ekasvarI dhAtuo aniTa che. 2. vyaMjanAMta dhAtu - A kArikAmAM batAvelA aniTa che. B bAkInA badhAya se che. svarAna seTa karizna * joti-4-chuzI-7-1-su-ziva-DI-mi ! vRvRJbhyAM ca vinaikAco'janteSu nihatAH smRtAH // 45
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-hI U R ta tathA yu, ru, kSNu, zI, snu, nu,kSu, ziva, DI, zri,vR, vR (16/5 522.) ane, vinA ekAca (= messarI vinA . = ane ) Aid tumao se che. pAtamA * zakla-pac-muci-ric-vac-vic / sic-pracchi-tyaj-nijirbhajaH / bhaJ-bhuj-bhrasj, msji-yj-yu|ruj-rny-vijir-svnyji-sny-sRjH // 1 // * ad-kSud-khid-chid-tudi-nudaH / pad-bhid-vidyatirvinad / zadsadI-svidyati skandi / hadI-krudh-kSudhi-budhyatI // 2 // * bandhiyudhi-rudhI-rAdhi,vyadh-zudh-sAdhi-sidhyati / . manya-han-Ap-kSip-chupi-tapaH,tipas,tRpyati-dRpyatI // 3 // * lipa-lup-vap-zap-svap-sRpi-yabh-rabh-labh-gam-nam-yamo ramiH / kruzir-dazi-dizI-dRz-mRz-riz-ruz,-liz-viz-spRza-kRSiH // 4 // : tviS-tuS-dviS-duS-puSy-piS-viS-ziS-zuS-zliSyato ghasiH / vasatir-daha-dihi-duho-naha-mihaM-ruha-liha-vahistathA // 5 // anudAttA - halanteSu dhAtavo dvayadhika zatam / / artha- k zak. c pac, muc, rica, vica, vac, sic. cha praccha, j tyaj, nij, bhaj, bha, bhuj, bhrasj, masj, yaj. yuj, ruj, raJja, vij, sva, saGg, sRj. d ad, kSud, khid, chid, tud, nud, yad, bhid, vid, zad, sad, svid, skanda, had dh krudh, kSudha, budha, bandha, yudh, rudha; rAdha, vyadha, zudh, sAdha, sidh, n man, han, m Apa, kSip, chup, tapa, tip, tRp, dRp, lip, lup, vap, zapa, svap, sRp bh yabha, rabha, labha. m gam, nam, yam, ram. z kruz, daMz, diz, dRz, mRz, riz, ruz, liz, viz, spRz. S kRS, tviS, tuSa, dviS, duS, puS, piS, viS, ziS, zuS, zliS. s ghas, vas. ha daha, diha, duha, naha, miha, ruha, liha, vah / / paro (102) jornia (halanta) dhAtumo mAnida (anudAtta) cha ___46
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ veTa dhAtunI kArikA * svaratiH sUyate sUte, paJcame navame ca dhUJ / tanaktiH vRzcatizcAntA, vanaktizca tanaktinA // 1 // * mArTi mArjati jAnteSu dAntau klidyati syandate / radhyatiH sedhatiH dhAntau pAntAH paJcaiva kalpate // 2 // * gopAyatistRpyatizca trapate dRpyatistathA / mAntau kSAmyati kSamate'znute kliznAti nazyati // 3 // * zAntAstrayo'thAkSatizca niSkuSNAtizca takSatiH / tvakSatizca SakArAntA hyatha hAntAzca gAhate // 4 // * padadvaye gRhatizca RkAropAntyagarhate / / tRhati tRhati druhyatayo bRhati muhyati // 4 // * stRhati snihyati snuhyatyete veTakAhi dhAtavaH / (ajantAnAM tu thalyeva veT syAdanyatra sarvadA // 6 // ) svarAnta veTa * sva,* sU (gaNa 4 Atmane), * sU (gaNa 2 Atmane) * dhU:- (UR . Sm.56 Guj) dhU-(2 na. .paElsea seauq.)vyaMjanAnta veT (33) c taJc, vrazc, j aJ taGg, mRj, d klida, syanda, dh radha sidha, p klup, gupa, tRp, trapa, dRp, m kSam, z| az, kliz, naz, kSa akSa, nis + kuS, takS, tvakS, ha gAha, guha, garha, tRha, druh, bRha, muha, stRha, sniha, snuh. vyasanana bhaviSyakALa AdicAranA pratyaya | stanalaviSya parasmai Atmane tAhe tAsmi | tAsvaH | tAsvaH / tAsi | tAsthaH tAstha / tA.. tArau __ tAraH / tAse tA tAsvahe | tAsmahe / tAsAthe | tAdhve / tArau | tAraH / | 47
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ parasmai syAmi syasi syati sAmAnya bhaviSyakALa) Atmane syAvaH syAmaH / sye / syAvahe | syAmahe / / syathaH syatha / syase syethe | syadhve / syataH / syanti / syete | syante / syate yAsam / yAH yAt Caunalal) yAsva yAsma / sIya | sIvahi yAstam / yAsta / sIyAsthAm yAstAm / yAsuH / sISTa | sIyAstAm / sImahi / sIdhvam / sIran / syAva / syam syaH (tipaya syAma sye | syAvahi syata / syathAH syethAm syan syata syatam syatAm syAmahi / syadhvam / synt| syat syetAm - AzIrvAdanA parasmapadI pratyayone choDIne bAkInA badhA pratyayo vikAraka che. ane tyAM guNano niyama lAge che. 'smane t thI 13 yatA pratyayonI pUrva.. / sedAtune nitya 'i' un. // dhAtune piye. 'i' ge. | zanidAtune 'i' nAge. * kiyAtipatyartha ane adyatanamAM hAstana bhUtakALanI jema dhAtunI pUrve na Ave svarAdi dhAtu hoya to A svaranI vRddhi thAya. upasargasahita dhAtu hoya te baMnenI vacce ma lAge. aud. agamiSyam / 48
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha kALanA sAmAnya niyama 1. dhAtunA aMte o au hoya to teno A thAya. ghAta che + dhAtA stana. / dhAsyati sAmAnya. 1 adhAsyatra kriyAti. aSAt adyatana.| devAt AzI. gai gAtA / hai ka khAtA / zo + A pramANe anya kALamAM paNa A karIne rUpo karavA. 2.mimI TI mAM vikAraka pratyaya pUrve A thAya. ane... tau mAM vikAraka pratyaya pUrve vikalpe zAtA / thAya. dA.ta. ni ( gaNa pAMca.A0 pheMkyuM ) = mAtA ! vI ( gaNa cAra A0 naSTa thavu) = lAtA tau( gaNa 5/4 A0 coMTavu)= tAtA ke..tetA / mI ( gaNa 9 ubhuM hiMsA karavI)= mAtA / anya kALamAM paNa 'A ' karavo 3.A dazamA gaNa sivAyanA nave gaNanA mULa dhAtu para ja samAna rIte cha kALanuM kArya thAya. arthAt gaNanI nizAnI lAge nahiM. B dazamA gaNanA dhAtune guNa - vRddhi saha'a' lAge. 4. gup dhUp AdimAM viklpa Aya lAge. gopiti / joyiti / Rtu mAM vikalpe T lAge. m mAM viklpa dazamAM gaNanI jema rUpa thAya. dA.ta. AmAMpaDre cakame / kAmayiSyate miSyate . / - = 5. (1) gat no yU Adeza thAya. mavitA / bhaviSyati / amUt / avit / (2)jUno var Adeza thAya. vattA |vati / vAra ! avazeSat / (3) pram no prakh ke man Adeza thAya. dA.ta. prajA / mA~ 6. mRt ane dRz+ vyaMjana vikAraka pratyaya - dAmraSTA / ane...draSTA parantu jayAre kSed no 'rU' lAge tyAre gu thAya che. sasarjitha / prUr ane z + vyaMjana vikAraka pratyaya dA.ta. mRt + 6 + tha 7. 'varidrA' no 'A' lopAya paNa adyatanamAM vikalpe A lopAya. A.ta. vRddhidriSyati / adrIrmadrAsIm| 49
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. pR' dhAtu adyatana ane AzIrvAdArtha sivAya paraaipadI bane mIsma / 9. '' dhAtune parokSa sivAya jayAM seT no rU lAgavAno hoya tyAM badheya dIrgha phlAge. dA.ta. prahItA / 10. AzIrvAdArthano saudhvam parokSano che ane adyatananA m pratyaya pUrve I dhAtunA aMte ga ke A sivAyano svara hoya to no thAya che. II parantu jo tenI pUrve rU hoya ane rU nI pahelA aMtaHsthA ke haiM hoya to dh no vikalpe haiM thAya che. dA.ta. + ve ve = aafridhve / vavarive vR + ve 11. 66, mudda, nuhUnni (ve) + 24ke0o A.ta. 'dud'- dropA, + 2430 thayA ha to no dh kendra thAya = = 12. 'na' + 24 ke zUnya nak + 24 ke zUnya vrata nahu + tA = nA / nanah + tha nanadh + tha 13. 'an' no vyaMjanAdi pratyaya para viklpa 'vI'Adeza thAya che. pratyaya para nitya 'vI' Adeza thAya che. san + yAt = vIyAt| parantu.. 'va' thI zaru thatA A.ta. anitA vetA / 14. upAMtya hastha vALA aniT dhAtu + aghoSa vyaMjana vikAraka pratyaya Ave to '' no viklpa 'a' ke ' ' thAya. parantu. mRNz dhAtumAM nitya haiM thAya che. dravya / piMtha | ' / - - = = &d tRp + tha - 15. 'mahtva' ane 'nas' + aghoSa vyaMjana vikAraka pratyaya Ave to seTno rU na lAge ane tyAre dhAtumAMnA jJa pachI r umerAya. dA.ta. man + T magl | parokSamAM che mamaGga / nak + tA = maMjA ke nazitA ! parokSamAM- nak + T 15. paN no kyA ane vazA Adeza thAya. parokSamAM viklpa thAya. dA.ta. vAtA / vAtA ! parokSamAM be pakSe / temaja parastredamAM paDyo AtmanepadamAM -pache ! paramaipadamAM vau / AtmanepadamAM vaze| 16. 'chuM' ne 'rU' lAge tyAre viklpa guNa thAya. dA.ta. RvitA vitA / 50 = nanaddha / = naneSTa|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17.A kuda, sphuT, truTa, sphura, nu, dhU Huzu cha tu tathA ku, guj, kuca, muja, gura, chur, puTa, luT AuzanAtumomA I parokSa prathama ane tRtIya puruSa ekavacananA pratyaya pUrve... II pre2 'aya' nIpUrva..... III ane adyatana karmaNi tutIya puruSa ekavacana " pratyaya pUrve guNa ane vRddhi thAya che. ad. kuT + a = cukoTa / kuT +aya + ti = koTayati / matanama + kuT + i = koT + i = akoTi / B vipratyaya pUrva.... zudina yAya. a.a. 'kuT' kuTitA / kuT + thaM = cukuTitha / c parokSa prathama puruSa ekavacanamAM aMtya svaranI vRddhi vindha thAya. guNa na thAya, tathA upAMtyasvarano mAtra guNa thAya. ud. 'kuT' + kuT + a = cukoTa yA cukuTa / 'nu' + nu + a = nunAva athavA nunuva / _ 'ku' - ku + a = cukAva athavA cukuva / 18. 'vij' (LLP10/750/380) yAtune ilAge tyAre zurana thAya. ... vij + i + tA - vijitA / parokSamai vivije / vivej| 18. rabha-labh mAM parokSa tathA // 2 // chorI 12 pratyaya 52 'n' no sArAma thAya... 'rabh + rambhitA / 'labh + lambhitA / 20I adhi + i + dhyAtipattyartha tathA adyatananA pratyaya. = adhi + gI +' yAtipattyartha tathA satanA pratyaya. ahI jI' Adeza vidhe thAya. ane tyAre guNa na thAya. u.ta. adhi + a + gI + sta = adhyagISTa adhyaiSTa / adhi + a + gI + syata = adhyagISyata adhyaiSyata / II parokSa vagere kALamAM no ' thAya che. '' thayA pachI kALanA pratyaya saviDAra ... adhi + gA + e = adhijage / 21. kRt, nRt, chad, tRd, nRt // se dhAtumAne bhayatanasiyana aule pratyayo 52 visye i . But kartiSyati / kartyati /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ rara.' dhAtu tathA dIrgha kArAMta dhAtuone parokSa bhUtakALa tathA AzIrvAda ane paraeNpada adyatana bhUtakALa sivAyanA rUpomAM vikalpa dIrgha lAge. u.d. vR + varItA / varitA / parokSama vavaritha / kR + karItA | karitA / AzAbhA - variSISTa / stanalaviSya 1. iS, ruS, riS, saha, lubh pAMya yAtumai 40 mayi pratyayanI pUrva vipe 'i' . 'iS' + iS + tA - eSitA eSTA / 'lubh' + lubh + tA = lobhitAM lobdhA / 2.saha, vaha dhAtumA nyAre ha no da thAya mane te da no pachInA da 52 dopa thAya tyAre pUrvanA mana mAM thAya che. ut. 'saha' - saha + tAhe - sad + dhAhe = sat + DhAhe - - soDhAhe bhaya sahitAhe / vaha + voDhAsmi / 3.klRp (Atmanepa: 32) tu vikSye 5256 jane cha. ane tyAre 'i' na. un. But klaptAsmi / kalpitAhe kalptAhe / sAmAnya bhaviSya ane kriyAtipatyartha | 1hajU ane hRsva kArAMta aniTa dhAtu seTa bane tethI 6 lAge. . . .'han' - haniSyati / ahaniSyat / 'kR' + kariSyati |akrissyt| 'sva' + svariSyati / asvariSyat / 2.gam, inoza. gam tathA adhi + i (sma29 2) wi'i' un. ut gam + gamiSyati / agamiSyat |adhi + i = adhijigamiSati / (29swi pAsa ium.uta. gam + jigamiSati) 3.klRpa, vRt, vRdh, zRdh, syand, pAMya pAtu vikSye 52spahI bane. ane. tyAre 'i'.un.... 'klRp' - kalpsya ti / akalpsya t / mAtmanema - kalpsyate - kalpiSyate / akalpsyata / akalpiSyata NOTE uparokta pAMca dhAtu IcchAdarzakamAM paNa vitye paramaipada bane che. aud klRp + cikalpiSate - ciklRpsate = ciklRpsati / 4 yAtuna ta s + sA pratyaya ta vas + syati __ = t + sAhityaya = vat + syati = vatsyati / ta / 52
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvAdAI paraspapada 1. badhAya pratyayo anikAraka che tathA seTa dhAtune paNa 'na lAge. dA.ta. vi viyAt ! pU + mUyAt | 2. karmaNinA niyamo lAge.zcata. 3 ka kriyAt 3. TA, , , , , , so, hA ATalA dhAtuomAM aMtyasvarano ' thAya. dA.ta. vA ja reyAt | * *yAt | 4. saMyukta para A kArAMta dhAtunA kAno vikalpa ' thAya. dA.ta. "bleka rasteyAt - anAthAt ' preyAt - prayat | 5. zAn nuM ziSyAt | n nuM vadhyAt | 8 nuM maryAt | (2 gaNa)nuM pAyAn pa (1gaNa)nuM revAn ! A pramANe rUpa thAya che. 6. dazamAM gaNanA dhAtumAM mAtra guNa/vRddhi thAya che. dA.ta. "mRd + marthAt 'AtmAnapada 1AI veTa dhAtuo II dIrgha kArAMta dhAtu II saMyuktapara hasvatra kArAMta tathA TV v dhAtune vidhe DuM lAge. ane. tyAre guNa thAya. dA.ta. 'jU - savirISTa-sothISTa ! [ + tariSISTa-tIrSISTa | 'jU - tariSISTa-vRSISTa ! " varizISTa-vRSISTa | B naM lAge tyAre svAdIrgha 'tra kArAMta dhAtumAM aMtya " no temaja anya dhAtuomAM upAMtya hasva svarano guNa na thAya. dAtaNU smRSTi-smRSiISTa mun - mukSISTa | $ + paSTa | C guNa na thAya tyAre dIrgha 2 no-36 thAya che. dA.ta.rUM ke tathiISTa - tIrvAda | 2. dazamA gaNanA dhAtumAM guNa/vRddhi uparAMta mA paNa lAge. dA.ta. "kRNa je mayavISTa | Dan Dan Dan Dan Dan Dan Dan Dan Dan Dan Dan Dan Dan Dan Dan 53.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ (potakALa) parame Atmane vahe mahe - sAthe ple e Ate . Ire (6) ) nathu atum ma sas - vartuLa0 mAM ApelA traNa pratyayo vikAraka che bAkInA paMdara avikAraka che. niyamo -1parasmapadanA... 1 prathama purUSa ekavacanamAM vikalpa aMtya koipaNa svaranI ane upAMtya nI vRddhi thAya. ane vikalpa aMtya svara tathA upAMtya hasvasvara no guNa thAya. a.ta. " ka vAra-cAra | In dvitIyapurUSa ekavacanamAM aMtya koipaNa ane upAMtya hava svarano guNa thAya. bata. + artha che III tRtIyapurUSa ekavacanamAM aMtya koipaNa svaranI ane upAMtya nI nitya vRddhi thAya. tathA upAMtya hasvasvarano guNa thAya. dA.ta. 'guvo | 2. trIjA gaNanI jema dviruktinA niyama lAge.' | dA.ta. '$ $T | - ahIM dvirukta no 1 thayo. 3. vyaMjana thI zaru thatA pratyayanI pahelA setathA anidhAtune avazya 'rU' lAge. Tra dhAtune vidhe lAge. u.ta. 'vRdhuM ja yuvudha + $ + = vudhava | yuvRdhu + $ + tha = yuvadhitha | ve dhAtumAM "mu - mumuk + $ + 3 = muvi mumuhUM | apavAdaI , , , 3, tu, du, su, zuM A dhAtuone zuM na lAge. ta. veva | II hasva i kArAMta aniTa dhAtane tha pratyaya parve na lAge. dA.ta'muM - mamartha | ' tatartha ! 54
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ III 12ita zanida, pathye a na nta zanida, tathA sRj-dRz mAM tha pratyaya pUrva vispe izAge. u.ta. 'nI' + ninayitha - ninetha / 'zak + zekitha - zazaktha / 'sRja' + sasarjitha - samraSTha / IV svR, sU (2,4 2)dhU (5,4 25) peho| chata tha pUrva vidadhe 'i' ge anyatra nitya iun.un.'sva' + sasvaritha-sasvartha / sasvariva / ___ 'dhU' + .dudhavitha-dudhotha / dudhuviva / VR, vye, ad, ghas, ve, sam + kR unAtune. tha pratyaya pUrva 'i' un.ut R , Aritha / . 'vR' dhAtune, tha pUrva vi . u... vR + vavaritha-vavartha / 4. dviti pore yt|| 32 // 2 . I di i,u + vitIya 52 iya, uv + vitIya 212 a.a.'i' + ii + a = iai + a = iy + ai + a = iyAya / / II dina i u + satIya 212 = na bhaNIna.I I U ta 'iSa' - ISiva / III i (6) bhAM svarA bhavi0 pUrva diiI yAya... Iyiva / IV tune mata sasaMyuna vyaM0 52 i I + seTno i + bhavi0 pratyaya = + seTno i+zavira pratyaya tai' + i + i + va = ii + iva - Iy (niyama III zrIbAI thayo) + iva =Iyiva / . 'nI' - ninI + iva - ninyiva / 4. AtaMtayAtune prathama sane ta050 050ane. MBA au pratyaya lAge | B'A'tapAtu + sei 35 pratyaya = A no dopa Ent'dA' + dadA + a = dadA + o - dadau dadiva, daduH / -- 'dhA' + dadhau / 6. dIrgha kArAMta, saMyukta para hastha kArAMta, tathA 2 ane nA ATalA dhAtuone badhA pratyayo para guNa thAya. ut'kR' + kR + iva = cakariva / 'R' + Ariva / 'Rccha' + Anarchiva / 'jAgR' + jajAgariva / 'sva' + sasvariva / 55
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ II paratu zuM DU pU A traNa dhAtumAM avi. pratyayo para vizve guNa na thAya.' ane. tyAre hAI 'R'no 25 'R' thAya. u.. zU + zazU + athus = zazR + athus = zazrathuH / guyAya tyAre zazarathuH / pratyaya 52 zazR + va = zazriva bhane zazariva / 7. dhAtu mAheza thaye . * bhU nuM babhUva u.t. babhUva babhUviva... / * ji nuM jigi ...jigAya-jigaya / . * hi na jidhi .t. jighAya-jighaya / * ci nuM cici | .t. cicAya-cicaya / ciki) ... cikAya-cikaya / * adhi + I na adhijagA an.d. adhijage / * UrNa na UrNanu urNanAvaH UrNanava / * dI haiM dIy .. didIye / * de nuM digi ... digye / * dyut nu didyut .. didyute / * pyai nuM pipI ... pipye / * ad nuM ad| ... Ada / ghas jaghAsa - jaghasa / tha pratyaya 52 nitya i .. jaghasitha / * * * * * 4 8. gam, han, jan, khan, ghas + 21 vi026 tathA seno i + vyaM0 vi0 pratyaya = ghAtuno aTopAya. au..pAtu | aMga | ci05035 | 12 3035 jagm jagmiva / jagmuH / jajJivahe / jajJire / cakhniva / cakhnuH / jakSiva / jakSuH / jaghan jaghniva / jaghnuH / jajJa cakhna jakSa 56
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. dhAtu aMte m + va ke mo = n + vake ma gha.ta. lam valam + = rakSaa | rU lAge tyAre pakSamiva | (patra thavAnA niyamo) 1. be sAdA (=asaMyukta) caMDanI vacce na hoya ane dviruktimAM jo vyaMjana badalAya nahi to, tevA dhAtunA 5 no avikAraka pratyaya temaja rUtha pratyaya pUrve thAya. ane tyAre dvirukti na thAya. dA.ta. ' ' - n + a + r + $ + va = pariva | 6 + + + 6 + $ + tha = vitha - papastha || 2. tU tuM, maga, tra; rASTra dhAtumAM paNa 'pha thAya che. - zrata. tU - tatAra-tatara, riva, | wt ja tiva . trar ka pava, gepima | 3. nR prama, trAM , nuM prALu, prAza, tA, cam svam vana, ATalA dhAtuomAM virbhe thAya che. | dA.ta. 'jhu - narava - nevi | pram - vapramiva - premiva | 4. zrampa , ram A dhAtumAM badhAya pratyayo pUrve vidhe thAya. ane tyAre anunAsika lopAya gha.ta. zram - zretha - zastha | zrefthava -Azranthiva | 5. za[, 36 ane 4 thI zaru thatA dhAtumAM zuM na thAya . dA.ta. " ja zIsa | zarIra, zasiva... | vam ka vIma | saMprasAraNa niyama) karmaNinI jema parokSamAM paNa saMprasAraNa thAya che. vizeSa niyamo nA vikAraka pratyayo pUrve dhAtunI dvirukti thayA pachI dviruktimAM saMprasAraNa thAya. saMyukta caMdra hoya to AkhA saMyukta vyaMjananI dvirukti karI pachI saMprasAraNa karavuM dA.ta,yajJa yak + = 3yAna ke rUthana | sva + supa ke suSya | II avikAraka pratyayo para saMprasAraNa thayA pachI dvirukti thAya. - dA.ta. 4 - sun - suput = supupiva suSupima | 57
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. praccha, bhrasj, vazca, mAtra tuma saMprasAsana yAya.. u.ta. 'praccha' + papraccha, papracchiva, papracchima / / 3.vyaj-vyadh dhAtumA 'vi' nI. dviti. thAya. u.ta.vyac + vivyAca-vivyaca / viviciva-vivicima / vyadh + vivyAdha-vivyadha, vividhiva, vividhima / 4he dhAtu + tamAma pratyaya = hU. + tamAma pratyaya au.t..he . juhu + a = juhAva : juhava / pazvino vilpe zu thAya. u... zuzAva - zuzava, OM zizvAya - zizvaya / 6. 've' dhAtuno vi026 pratyaya pUrva uvay ane.zavira pratyaya pUrva Uya, Uv zana po 23. uta. ve + ve + a = uvay + a = uvAya, uvaya / ve + va = Uy + va = Uyiva / atha Uv + va = Uviva / , athavA to 'va' no badhAya pratyayo para 'va' karIne rUpa karavA u... ve + ve + a = vA + a = vavA + a = vavA + au = vavau / ve + va = vavA + i + va = vav + i + va = vaviva / 7.1 vye + vi27 pratyaya ... vye + vivyAya / = vivyA + vi||2 pratyaya J. II vye + savira pratyaya / | ta. vye + vivyiva, vivyima / / = vivI + avizA pratyaya / (n rAma thAna niyamo.) 40 a thI zasthatA ane, aMta. saMyu'ta. yAtuma, 'R' thI. zaru yatAyAtumai, ane III) 'az' (5 ..) tuma dviruti. pachI na lAge che. temaja dvirukti mAM na hoya to A thAya che. aat. 'a + aa = a + n + a + a / = A + n + a + a = Anada / . 58
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rj + aRj = a + n + Rj + e = A + n + Rj + e = AnRje / 'az' + aaz nuM Anaze / 2 radh, rabh + s pratyaya 1 utradh + rarandha / = 1thye 'n' mAge + 252 pratyaya) jabh + jajambhe / apavA '' mAM adyatanamAM '' lAge tyAM mana na lAge. 52ntu parokSamaiun.u.. rarandhiva / Am yuta parokSa I silina yAya. II Am vi.2 cha. III pAtuna aMtya o' ane Guiya GER 12no zu.52ntu samAM tune gu/khi pUrva 'ay' ge pachI 'Am' un. Iv' Am 'hAya pachI . kR, bhU, as na parosa 35 un. Am nIyana pAtumAne dAge. 1.a-A siAyanahI sparathI zaru thata yAtuna u... Iz + Iz + Am + cakre = IzAJcakre / 2. sivAyanA aMte saMyukta vyaMjanavALA sivAyanA hasvasvarathI zaru thatA ghAtune. u...'indh + indh +Am + cakre = indhAJcakre / 3. I dazamA gaNanA dhAtane | preraka dhAtane II IcchAdarzaka dhAtane ___IV ma.sAdhita yAtune ane.. V. anesvarItune Am dAge . ut. I 'katha' + kathayAMcakAra / II 'dAp (dApayati)' dApayAMcakAra / III 'jijJAs' - jijJAsAJcakAra / V putrIya + (putrIyati)-putrIyAJcakAra / putrIyAMbabhUva / v 'cakAs' + cakAsAJcakAra / 4. daya, aya, As, kAs, thAtumai 'Am' 511yA . '. ta day + dayAMcakre / 'ay + ayAJcakre / - 'As' + AsAJcakre / 'kAs' - kAsAJcakre / 5. kam pAtune vilpe un. ut. kAmayAmbabhUva - cakame / 6. uS. vid, jAga, Rt, daridrA Huzuri viyAge. parasuvimAM guNa na thAya. 59
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asa .ta. 'uS' - oSAMcakAra / uvoSa / .. vid - vidAJcakAra / viveda / jAgR + jAgarAmAsa, jajAgAra, jajAgara / / Rt + Anarta / daridrA - dadaridrau - daridrAJcakAra / 7. gup, dhupa, vicch, paNa, pan dhAtumA 'Aya' hA tyAra Am yuta thAya. d. gup + gopAyAmAsa - jugopa / 8. bhI, hI, bhR, hu zutrI thAtumA dviti. thAya pachI Am vispege.... 'bhI'- bibhayAMcakAra bibhAya-bibhayaM / 'hI' - jihayAMcakAra / jihAya-jihaya / 'bhR' + bibharAMcakAra-babhAra / 'hu' + juhavAMcakAra / juhAva-juhava / 8. 'Urgu' bhaAm nA ... UrjunAva - Urjunava / 10.'as' na sAmAnya zata.35 yatA nathI. bhUnAthAya che. Am yata parokSamA aumA 'as' nanIye bhu04435 thAya che. Asiva || Asima / Asitha AsatuH __ Asa / . Asa || AsatuH AsuH / 11. 52pahI yAtune kR. 9, as na parosa 5256 35 dAge. ane AtmAnapadI dhAtune ' nA Atmapada nA rUpo lAge. 'bhU','as' na52bhai56 |po . karmaNi parokSa " uparokta badhA niyama lAgyA pachI Atmane padanA pratyayo m. u... 'pac' + pece / | adyatana bhUtakALa | 24 klAnI aMdaranA bhUtakALa mATe vaparAya. * adyatanamAM tamAma dhAtuo sAta prakAramAM vibhAjita thayela che. (1).do - 2 mAtra 5256 cha i (gA), sthA, pA, bhu, dA, dhA (dA dhA de,do,dhe kore tumao avazya tathAghrA, dhe, zo, so, cho vipe prathama prAramA mAye. (2) 42- khyAtIryatI pANI zinA 52, mAtmane yaha dhAtumao avazya sAye tathA 'zvayati jIti' rinapAto. kitye sAye. 60
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane vizve 4thA/ pamAM mAM jAya. tathA riTara kArikAnA AtmopadI (25) dhAtuo A prakAramAM samAveza pAme che. (3) je prAra- dazamAM gaNanA dhAtu, aneka svarI dhAtu, keTalAka sAdhita dhAtu, ane... #ma, zra, , 4 dhAtu avazya Ave. tathA.... , ziva A be dhAtu vikalpa Ave. (4) jo prakAra- uparokta traNa prakAramAM nahiM AvelA A kArAMta dhAtu, tathA yama, ram (vi.nA pari uparsaga sahita) ane na dhAtu Ave. A prakAra mAtra paramaipadI che. NOTE : dhAtu 35 ke upasarga yukta hoya to kathA prakAramAM Ave. (5) 7 prakara-zu' dhAtune choDIne ja , 6 ane 2 aMtamA hoya, ane -A sivAyano svara upAMtye hoya tevA aniTa dhAtu A prakAramAM Ave. 1 '' dhAtu cothA prakAramAM ave che. II mR, rR, 6 (15./u.) vikalpa Ave. (6) jayo prAra- uparokta pAMca prakAramAM na AvelA tamAma ani dhAtuo Ave. (7) 5mo prakAra- uparokta pAMca prakAramAM na AvelA tamAma se dhAtuo AvA prathama prakAranuM pratyaya tAma (1) A prakAranA dhAtunA Atmane padI am rUpa cothA yA pAMcamA prakAra pramANe thAya. : 2 (2) pU dhAtunA karmaNi rUpa pAMcamAM prakAra : - pramANe thAya. (3) DA, ghA, cA ane madha + 3 nA rUpa cothA prakAra pramANe. (4) 3 pratyaya pUrve dhAtunA mA no lopa thAya. stha - azu: | (5) dhAtumAM kazuM nA badale 'sanuM lAge che. ane svarAdi pratyaya pUrve 6 umerAya che. dA.ta.T + + + san apUvanuM ! (6) dhAtuno " Adeza thAya che. dA.ta. pha gat | parame AtmAne dvitIya am va ma / i vahi mahi prakAra s tam ta / thAH ithAm dhvam - t tAm an / ta itAm anta 61
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. hare dhAtu para a lAgyA bAha pratyaya lAge. chata. krudha = a + krudh + a + t 2. 'a' thI zaru thatAM pratyaya para A'a' sopAya. chata. 'krudh' a + krudh + a + am = akrudham / 3. 'va' khane 'ma' pratyaya para 'a' no 'A' thAya che. chata. krudh akrudhAva / akrudhAma / 2. I dhAtunA svaranI guga he vRddhi na thAya. dha.. akrudham / parantu... II hIrdha-hastha 'R' azaMta tathA 'dRz' dhAtubhAM gue| thAya che. chata 'R' Aram / 'sR' - asarat / 'dRz' - 3. dhAtunA upAMtya anunAsino soya thAya che. chAtI bhraMz + 4. dhAtunAM thatA Adeza dhAtu * as(4 ge|)- * khyA - * pat * vac * zAs - * fea> * hve Q deza asth khya papta voc ziS zva hva - . vid AtmanepadI rUpa sAtamAM prakAra jevA thAya. * lup AtmanepahI 35 yothA prahAra nevA thAya. akrudhat / 5. dhAtunA bhinna bhinna prakAramAM thatA rUpa. * lie, sic, hve khAtmaneyahI dhAtunA upa jIbha / yothA prakAra prabhAge thAya. lip alipata alipta / * zak khAtmanepahI 35 yothA/pAMyamA prahAra bheAthAya. 6. azakiSTa / azakta / udAharaNa 62 * vid AtmanepadI rUpa cothA/pAMcamA prakAra jevA thAya. avediSTa / avitta / Asthat / akhyat / apaptat avocat / aziSat / azvat / ahvat-ta / adarzat / abhrazat / d. avikSata / alupta /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ | khyAtIryatI AridhAtu | * khyA, R, mu, he, zak, uca, muca, vac, sic, luTa, pat, klid, kSvid, mad, vid, zad, sad, svid, Rdha, krudh, kSudha, grudha, ra, zudh, sidh, Apa, kupa, gup, dipa, yup rupa, lip, lup, sRpa, kSubh, tubh, nabha, labha, klam, kSam, gam, tam, dam, bhram, zam, zram, sam, kRza, naz, bhRz, bhraz, vRz, tuS, tRS, duS, viS, puS, pluSa, riS, ruSa, viS, vuSa, vyuSa, ziS, zuSa, haS, as, kus, ghas, jas; tas, das, bas, bis, byus, mas, mus, yas, vas, vis, vus, zAs, druha, muha, sniha, snuha / * (87) dhAtumao che. avazya. dvitIya ramA mAye che. zvayatIjIyati ariana dhAtuo * ziva, jU, gruc, gluc, gluJca, praca, mluc, rica, vica, zuc, nija, yuj, vij, sphuTa, cut, cyut, bhrut, zcut, zcyut, kSud, chid, chUd, tRd, bunda, bhid, rud, skanda, budha, rudha, tRp dRpa, stambha, dRza, zliSa, ghuSa, uha, tuha, duha, bRh / *ge 36 pAtuocha.:vispe dvitIya prabhAva cha. ruci-ghuTi Reurbho * ruca, ghuTa, ruT, luT, lul, dyut, vRt, zvit, zvid, syanda, mid, svid, vRdha, zRdha, klRp, kSubh, tubh, nabha, zubha, saMbha, bhraz, bhraMza, dhvaMs, bhraMsa, saMs / * kula dhAtuo che. bIjA prakAramAM parasma padamAM Ave che. tRtIya 12 . pratyayo bIjA prakAra mujaba. 15 dvirukti thAya. I dhAtune malAge. III pAtuna aMtya i, u nobhaza: iy, uv, thAya che. u... zri - azizriyam / IV IItutya ono to5 thAya che. u... dru - adudruvam / 23. dazamAM gaNanA tathA preraka dhAtunA aMgamAMthI nAno lopa thAya che. . ... 'bhU' - bhAvayati = bhAv bane. 63 , Yu
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. dIrgha svara hasva thAya. dA.ta. mAt = man jo emAM , je hoya to zuM thAya. ane... o gau hoya to 3 thAya. pachI dvitti thAya. dA.ta. "vu - poraya - vo - - 99 3. abhyAsa pachIno varNa laghu hoya to abhyAsanA ma no thAya. (laghu=pote hasva svara hoya ane pachI saMyukta vyaMjana na hoya to guru-pote dIrgha hoya athavA pachIno vyaMjana saMyukta hoya to hasva paNa guru bane.) ___ud. bhav + babhav bibhav / 4. abhyAsanI AgaLa ke pAchaLa guru svara na hoya athavA abhyAsano svara guruna hoya to abhyAsano svara dIrgha thAya. dA.ta. vimA - vIkhava - avImavat | parantu '+ -nit ahiM dIrgha na thAya an + spar pavUt ahI pachIno svara guru hovAthI niyama traNa ane pote guru hovAthI niyama cotho lAgaze nahi. sarvat = parvata = vidyutat | 5. varAdi dhAtumAM pachInA vyaMjananI svara sahita dvirukti karavI. .ta. 'mad + Adit | svarAdi dhAtumAM svara pachIno vyaMjana saMyukta hoya ane temAM prathama varNa na 3 4 - hoya to tenI dvirukti na karatA pAchaLanA vyaMjana nI dvirukti karavI. dA.ta.' + ga gargad rnid = gArnin | 'ubja' + aubjijat / 'unda' + undada-undid = aundidat / 6. vAdIrgha 5 aMte hoya tevA dhAtumAM dvirukti pachI ma ke aMte hoya tevA auSThaya, aMtastha ke na vyaMjana hoya to abhyAsano 'ka' na thatA DuM thAya.e sivAyanA 3 kArAMta dhAtumAM abhyAsano svara '5' thAya. u.ta. 'zuM vaya- va-va- va = pUrvavat | kU manunavat | paranuM 'jU ka vImavat | [ ka apIpa | 'tU' atItavat | apavAda 3, zuM, 6, , , , dhAtumAM vitye keka thAya che. dA.ta. ' + siddhavat | kasuvat | 'zuM - zrIzra-zazrad = zizravat ! zuzravat | 64
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. ano. 'i' yA Rumal I kath, vara, zal, raca, spRha, sUca, mRga, dhvan, artha, pAr, gad, vaNa, zap ATalA dhAtuomAM gano vagere pheraphAra na thAya. ...'kath' + acakathat / 'dhvan' + adadhvanat / 'var' + avavarat II smR, dR, tvara, pratha, mRd, stU spRz pAtuna disimAM anoina thAya. tema04 12 hII nAya... 'smR + asasmarat / 'dR' - adadarat / 'prad' + amamradat / III gaN . tuma visye 32342 thAya... ajIgaNat / ajagaNat / IV veSTa, ceST dhAtumA vipe 'i' un. ..'veST + avaveSTat.- aviveSTat / 8. bhrAj, bhASa, bhAs, dIpa,jIva, mIla, pID, kaNa, caNa, raNa, baNa, bhaN, zraNa, haTha, Dhe, lup, luT, luTa, pore thAtumomai Guitya 12 visya thAya che... 'bhrAj' + abibhrajat / ababhrAjat / 9. zAs, ej, kAz, krID, kSIba, khAd, khela, Dhauk, tAya, dAz, deva, nAtha, prod, bAdha, yAc, yodh, rAdha, rAj, lA, lepa, loka, loca, vepa, vel, zlAgh, zlok, sek, seva, heS, seva, sAr, vAs, nivAsa, vagere dhAtumomai Bityas52 25thAya che. ... 'zAs' + azazAsat / ej + ejijat / 10. he, svap mAM sNs||2|| yAya. 'ziva' mA vi sN5||2|| yAya. E.ta. azizvayat / azUzavat / ajUbavat-ajuhAvat / 11. dhAtunA upAMtya hrasva ' no guNa vikse na thAya. arthAt hasva ' vikalpa kAyama rahe. ane dIrgha 2 virSe hasva thAya che. u.ta. 'vRt' - vartay = varta 3 vRt / dviti yatA vavat OM vRvRt thAya. vavarta avavartat / vRvRt vavRt vivRt - avIvRtat / 'kRt' - kIrta acikIrtat / kRt acIkRtat / / 12. Azayana thatA yo 'pArnu, apIpyat / 'sthA nuM pre2 sthApaya ne atiSThipat / 'ghrA nuM ajighrapat / ajighripat / * adhi + i (mA) tuM adhyAyipat / adhyajIgapat / 65
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ * adhi + i ( my) adhyajIgamat / * Irdhya muM, airSiSyat-aijiyat / . * Urgu nuM auNUnavat / 'cakAs nu acIcakAsat - acacakAsat / * dyuta nuM adudyutat / ' sphur hU~ apusphurat / yaturtha AR pratyayo . 52 sAmane ... : sam sva sma / si svahi smahi . sIH stam sta : sthAH sAthAm dhvam / / : sIta stAm suH sta sAtAm sata . . . - - - - - - - - - - - - - - - - . . . . . . paMyama para pratyayo parame Atmane. | iSam iSva iSma / iSi iSvahi iSmahi / / IH iSTam iSTa / iSThAH iSAthAm idhvam __ It iSTAm iSu / - iSTa iSAtAm iSata - - - - - - - - - - caturtha7 paMcama prakAranA sAmAnya niyama (1) anya pAMca prakAramAM na AvelA ve dhAtuo vidhe ahIM Ave. (2) saMyu. na. 5271/hI Rid vR, dhU dhAtu vispe Aye. (3) tRp-dRp dvitIya 52mAM pAye. (4) dA, dhA, sthA bhane 54mA yothA 512mA bhane 52maipamA pAMyama 52mAM. (5) 'han' 525hI, A + han sAmanehI sahI mAye. NOTE :- 52256 pAMyamA prA2mA han no mAheza 'vadh' ane sAmane pahamai vikma 'va' thAya che. (6) stu, kram AtmanepahI yothA 52mA Aye. (7) stu, sU, dhU, aJja, dhAtu dhAtu 5254i pAMyama 52mA mAye. 66
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramaipadI (1) dhAtunA svaranI vRddhi thAya. caturya prakAranA niyama akArSIt / 'nI' t.. 'kR' (2) 24 ane esva svara pachI 'sta', 'stha' ahatam / l... ahan + stam (3) 'han' no anunAsiGa lopAya ahata (4) AtmanepakI 1. dhAtunA aMtya hasya/dIrgha ''-'3'no guNa thAya. e sivAya kyAMya guNa na thAya. aMtya hIrdha RR no 'ir' 'ur' thAya che. -> stR stR taci ci + sta = aSTa / 2. dA, dhA aMgavAnA dhAtu tathA 'sthA' dhAtunA aMtya svazno (= A no) 'i' thAya jane guza na thAya. El.ch. 4 + FETT = samasthiSi / dhA - adhiSi / dA - adita / = ahan + sthAH ahasthAH (Atmanepa6) kRSa + sIt akAt * akrAkSIt 35 thAya. - anaiSIt / 'rajj' - arAMkSit / thI zaru thatA pratyayano 's' sopAya. = = 3 gam tathA upa + yam bhAM vilye anunAsiGa sopAya. .. sama + gam = samagaMsta/samagata / upa + yam = upAyata / upAyaMsta 52ntu ud + yam bhAM avazya lopAya. ud + yam udAyata / upAyaMsta / 4.hasva svara, anunAsika ke r pachI 'kta' ane 'stha" pratyayano 'p' lopAya. EL.CL. T adi / 5. dhAtunA aMtya hasva no tathA upAMtya svarano guNa na thAya. El..''- abhRSTa / bhid - abhitta / apAdi / (paMcama prakAranA niyama parasmaipaTTI 1. dhAtunA aMtya svaranI jane 'vad, dhAtunA upAMtya anI vRddhi thAya che. ghata. lU avAdit / car- vad + sta = = astISTa / 6. dIpU, jan, budh, pur, tAy, pyAy ne viulyekhane padne nitya tRtIyapuruSa ekavacanamAM 'kta'nAM badale ' lAge. tyAre vRddhino niyama lAge. 6. budh abodhi / pad 67 vraj' tathA 'r' 'l' saMtavANA alau + It = alAvIt / acArIt /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.95ityas552no zuethAya che. jAgR-zvi bhAMtya 512no guethAya ch| jAgR + ajAgarIt / kRt + akartIt / budh + abodhIt / / 3. r, l siyanavyAta. yAtuna Suitya anI vilya vRddhi u.d. gad + agadIt - agAdIt / a508 -1 ha, m, y iaum tathA kSaNa, vadha, jan, zvas, kuTa, has, caT, cat, cad, patha, matha, has, lag, unAtumai dina yAya. vadh + avadhIt / 4. Urgu bhAviye 212 322 na. thAya. vikSye gu/vRddhi yAya. d. auMviSam, aurNAviSam, aurNaviSam / AtmapadI 1. aMtya svara ane upAMtya hasva svara no guNa thAya 'lU' + alaviSTa / 'mud + amodiSTa / 2. 'daridrA' no A piye TopAya. adaridrIt / adaridrAsIt / 3. dIpa, jan, pUra, pyAya, tAy dhAtune vijaya 625, i . tyAre min| niyama al. u... dIp + adIpi-adIpiSTa / 4.tan, man, van, san, kSaNa, kSiNa, RNa, ghRNa, tRNa, (8 bhai punAn, N kArAMta) dhAtuono anunAsika dvitIya,tRtIya puruSa ekavacananA pratyaya pUrve vispe topAya. ane...te. 'iSThAH', 'iSTa' pratyayasthAna maza: 'thAs'- 'ta' pratyaya lAge che...tan + ataniSThAH / atathAH /ataniSiSTa / atata / 5.Urgu bhai piye zu. thAya. aurNaviSi auviSi / . . pratyaya - SaSTha prakAra : A prakAra mAtraparasmapadI che. ....... tuno siSam siSva siSma | * yam + ayaMsiSam, ayaMsiSva - ma... / sIH siSTam siSTa * nam - anaMsiSam, anaMsiSva - ma... / sIt siSTAm siSuH * vi + ram - vyarasiSam siSva..ma.... / * mi /mI - amAsiSam siSva .. ma.... / * lI + alAsiSam siSva ma.....* zo - azAsiSam - siSva ..ma.... / 68
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sam saH sat paramepaTha sAva satam satAm - saptamaprakara Atmanepaka sAma si sAvahi sAmahi / sata sathAH sAthAm sadhvam san sata sAtAm santa 1. diha - duh - liha - guh sAmane54bhI loya tyAre (prathama puruSa dvivacana (3)dvitIya puruSa ekavacana/ bahuvacana ane (c) tRtIya puruSa eka vacananA pratyayomAMthI 'x' no vikalpa lopa thAya. ut. 'diha'- adhikSAvahi ath| adihi / adhikssthaaH| adigdhAH / __adikSadhvam / adhigdhvam / adhikSata / adigdha / avatana bhalita 1. tamAma dhAtunA rUpo mAtra cothA pAMcamAM ane sAtamAM prakAramAM thAya. sAtamAM prakAranA dhAtu mATe sAtamo prakAra . bAkInA anid dhAtu mATe cotho prakAra ane se dhAtu mATe pAMcamo prakAra . A badhAmAM AtmAnapada rUpa e ja adyatana karmaNi rUpa. 2. tRtIya puruSa eka vacanamAM mAtra pratyaya lAge tyAre A. upAMtya hastha svarano guNa thAya ane aMtya svara tathA upAMtya '' nI vRddhi thAya. ut. 'tud + atodi / paTh + apAThi / a5156 kam, cam, A + cam, ram, nam, gam vam pAtune chona 'am' viatun badha, jan dhAtumA zulina thAya. u... 'kam' D. akAmi / jan + ajani / kSam + akSami / B. A. zeta aMgaghAtubhI 'ya' bherAya u... pA + apAyi / [C dasamAM gaNanA guNa vRddhi thAya paNa gaNanI nizAnI na lAge ... cur + acori / pID + apIDi / 3. 32s paatun| po. gup + agopi / agopAyi / mRj + amArji / 'i'- agAyi / 'adhi + i' - adhyAya / adhyagAyi / han + aghAni / 69
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ((saMkhyA vAcaka zabda0) 1 pa thI navIna sudhInA saMkhyA vAcaka zabdo vizeSaNa bane. ane vacana/vibhakti vizeSa pramANe lAge. thI ratun zabdamAM liMga paNa vizeSa pramANe thAya.. zrata, * ratvAro paTA, ti: triyaH | >> tvari tAni |. 2 pazvana thI navarAzana sudhInA saMkhyA vAcaka zabdonA rUpa traNeya liMgamAM eka sarakhA thAya che. 3 poviMzati vagere saMkhyA vAcaka zabdo yA to vizeSaNa bane yA to svayaM vizeSya bane, ane je vastunI e saMkhyA hoya, te vastune SaSThI vibhakti bahuvacana lAge. dA.ta. viMzatiH vaTa | athavA paTAna viMzatiH | 4 viMzati thI pachInA badhAya saMkhyA vAcaka zabdo strIliMgamAM che. ane eka vacanamAM rUpa thAya. paratu.... jayAre vizanA be-traNa vagere joDA hoya tyAre dvivacana ke bahu vacana paNa lAge. ut.. brAhmaNAnAM dve viMzatiI / . brAhmaNAnAM tisraH viMzatayaH / 5 ( virati, SaSTi, saptati, gati, navati, dinArUpa mati pramANe thAya. hA.ta. viMzati , viMzatima viMza ityAdi... kroTi Tima . vagere. (8) triA. ratnAzita, pakvAzat nA rUpo sarit strIliMga pramANe thAya che. dA.ta. trizata, trizatI, trizatI | (c) zata, sara, tala vagere zabdonA rUpo vana (napuMsaka) pramANe thAya .ta. zatam / saham !0 sakSam | 6 di, vagere saMkhyA vizati vagere zabdanI pahelA lakhavAthI 21, 22, 23 vagere saMkhyA bane che. dA.tapraviMzati = 21 * patrazat = 31 paratu di no dA, tri no trayam ane gaSTanno aSTA AdezathAya che. A Adeza 1 viMzati ane trizat zabda para avazya thAya. dA.ta.0 viMtiH | >> goviMzatiH | >> aSTaviMzatiH | 2 vArit thI navati sudhI vilse thAya. ghAta.vatvAriza - diyatvariza | tra tvariza - trivatvarizat | 3 tathA.. kazIti ane zata vagere para na thAya. dA.ta. * yajJatiH | >> zItiH | * zitam | * trizatam | 70
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA zAyaka zabdo 1 eka 6 SaS 2 dvi 7 saptan 3 tri 8 aSTan 4 catur 9 navan 5 paJcan 10 dazan 11 ekAdazan 16 SoDazan / 12 dvAdazan / 17 saptadazan / 13 trayodazan 18 aSTAdazan / 14 caturdazan / 19 navadazan ekonaviMzati / 15 paJcadazan / 20 viMzati / eka, dvi, tri parenAiyo 50 strI0 | puM0 . / strI0 ekaH / ekA / dvau / ekam / ekAm / dvau / dve / ekena / / ekayA / / dvAbhyAm / / dvAbhyAm ekasmai / / ekasyai / dvAbhyAm / dvAbhyAm ekasmAt / ekasyAH dvAbhyAm / dvAbhyAm ekasya / / ekasyAH dvayoH / ekasmin / ekasyAm / eka ! | eke ! dvau / trayaH / trIn / tribhiH / tribhyaH / tribhyH| trayANAm / triSu / trayaH ! dvayoH dvayoH / / strI puM0 / strI, timraH / catvAraH / / catasraH / timraH / caturaH / catasraH / tisRbhiH / / caturbhiH / catasRbhiH / tisRbhyaH / / caturvyaH / catasRbhyaH / tisRbhyaH / caturthyaH / / catasRbhyaH / tisRNAm / caturNAm / catasRNAM / tisRSu / / caturyu / / catasRSu / timraH / catvAraH / catasraH / . napuMsakamAM rUpo / ekam / dve / / trINi / | ekam / dve / / trINi / | saMbodhana- trINi ! catur + catvAri eka porena catvAri |ousIyo puliMga pramANe karavA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcan aSTan (aSTA) dazan paJca / SaT / paJca / paJcabhiH / | SaDbhiH / paJcabhyaH / / SaDbhyaH / paJcabhyaH / / SaDbhyaH / paJcAnAm / SaNNAm / paJcasu / | SaTsu / paJca / SaT ! / aSTa - aSTau / daza / aSTa - aSTau / daza / aSTabhiH-aSTAbhiH / dazabhiH / aSTabhyaH-aSTAbhyaH / 'dazabhyaH / .. aSTabhyaH-aSTAbhyaH / dazabhyaH / aSTAnAm / dazAnAm / aSTasu - aSTAsu / / dazasu / aSTa - aSTau / | daza / - Note - a saptan, navan // 35 paJcan pramANe 2.. b dazan bhaNI ekAdazan thI navadazan sudhiin| yo 32 // . . . . . . eka : 57 : * , 3 saMdhyAus * pahelo bIjo, vagere saMkhyApUraka kahevAya saMkhyAvAcaka zivulyas Note .......... . A prathama,agrima, Adima / saptan thI dazan sudhaan| : dvi, tri : dvitIya, tRtIya / - 09mA n no doSa zrI - catur caturtha, turya, turIya / - ma authI saMbhyApUra paJcan-SaS : paJcama, SaSTha / . jana. ...saptan - saptamaH / B ekAdazan thI navadazan bhai n 25 zyAcI saMdhyA52 jane. ud ekAdazan ekaadshH| c1. vizati thI 152 saMdhyAmA 'tama' pratyaya sAthI saMdhyA526 jane... viMzatitamaH / triMzattamaH / ekatriMzattamaH / 72
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. viMzati pAre zo sAmAsi 54mAM hoya tyAre vipe aMtya tit no doparI a QuuthI saMdhyA 527 jana..tathA.. viMzati vagereno asamAsamAM paNa vidhe A rIte thAya. ... ekaviMzati IF ekaviMzaH ekaviMzatitamaH / dvicatvAriMzat // dvicatvArizaH - dvicatvAriMzattamaH / viMzaH, triMzaH, catvAriMzaH paJcAzaH / / 3. SaSTi thI bhAMDI tamAma saMdhyA52bhA nitya tama pratyayAn. ja SaSTitamaH / zatatamaH / 4. saMdhyA 52: vizeSAne cha. tethI..ni bhAM deva pramANe po thAya. napuMsaka mAM vana pramANe rUpo thAya. Note:-1 prathamA vimasina yana putirAmA prathama / prathame 35 thAya. 2. dvitIya/tRtIya naual tirAmAvirUpe sarva (sarvanAma.) pramANe 35 thAya che. (A vikalpa mAtra 4 thI 7 vibhaktinA eka vacanamAM che.) dvitIya puM0 35o mAtra sadhyayanamAthAya che. puliMga rUpo strIliMga rUpa dvitiiyaay| dvitIyasya / : dvitiiyaayai,| dvitIyAyAH / dvitIyasmai dvitIyasya) : dvitIyasyai,J dvitIyasyAH dvitIyAt / dvitIye / : dvitiiyaayaaH| dvitIyAyAm / dvitIyasmAt/ dvitIyasmin : dvitIyasyAH dvitIyasyAm ....................................... 5 strIliMga rUpa 1. prathama thI tRtIya sudhAra tathA turya,turIya (caturtha na. 5yAyavAcI zawal) saMkhyApUraka zabdane A lagADIne mAtA pramANe rUpa karavA aud. prathamA, prathame, prathamAH / dvitIyA, dvitIye, dvitIyAH / 2. caturthI,thI bhain S2 // saMdhyA 526 27Evia I aust nadI mA.po 72.ut caturthI, paJcamI / .. .. .. 73
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAra artha 1 vAra arthe A. ekavAra. bevAra bahuvAra. B. saMta lAmo artha // 15 // mATe saMdhyApAya06 52 kRtvas . pratyaya lagADAya che. zabdanA aMtya vyaMjanano lopa karavo. A kriyA vizeSaNa adhyayanane cha.... paaNy||2 = paJcakRtvaH / C. eka thI catur sudhAmananIya pramANe yA vizeSa jAne.. ... . eka ja sakRt / . dvi M dviH / * tri G triH / . catur catuH 2.* yad / yAvata = reTaj. 1 // yAvat pore vizepAra * tad [D. tAvat = bej. bane che. mATe traNe liMgamAM enA * etad // etAvat = {. po thAya che. bhagavat // * kiM kiyat = 32. . po. on tizata yAvAn yAvantau yAvantaH / strIniwi yAvatI yAvatyau yAvatyaH / / napuMsaswiF yAvat yAvatI yAvanti / nyAyo 12 // thAvat vagerene svas lagADavAthI jeTalI vAra, teTalIvAra vagere arthamAM yA vizeSAnane che. * yad I yAvatkRtvaH = dI2.. * tad // tAvatkRtvaH - telI2 * etad etAvatkRtvaH = mshii||2 ___. kiM kiyatkRtvaH - BhIra (aniyamita nAmanA rUpa) "pratyayo vyaMjanAntanAma pramANe gopA puMliMsa gopAla / 4 gope gopAbhyAm gopAbhyaH / 1 gopA gopau gopAH / / 5 gopaH gopAbhyAm gopAbhyaH / 2 gopAm gopaNai gopaH / / 6 gopaH gopoH gopAm / 3 gopA gopAbhyAm gopAbhiH / / 7 gopi gopoH gopAsu / saM0 gopAH / gopA 206-vizvapA, dhUmrapA, zaGkhadhmA, somapA, baladA, vagere A kArAMta puMlliMganA rUpo karavA. - 74
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. mAtra asamAsita pati zabdanA rUpa pati - sthAbhI. liMga. 3. zrI - sabhI. strI0 1 patiH patI patayaH / 1. zrIH zriyau zriyaH / 2 patim patI patIn / 2. zriyam zriyau zriyaH / 3 patyA patibhyAm patibhiH / / 3. zriyA zrIbhyAm zrIbhiH / 4 patye patibhyAm patibhyaH / 4. zriye-zriyai zrIbhyAm zrIbhyaH / 5 patyuH patibhyAm patibhyaH / / 5. zriyaH-zriyAH zrIbhyAm zrIbhyaH / 6 patyuH patyoH patInAm / 6. zriyaH zriyAH zriyoH zriyAm-zrINAm 7 patyau patyoH patiSu / | 7. zriyi-zriyAm zriyoH zrISu / / saM0 pate / |saM0 zri! A pramANe ghI, pU vagere dhAtu sAdhita strIliMga manAtathA sudhI, (striiliN)||35121|| 4.sakhi 5i cha 35 la. sakhA, sakhAyau, sakhAyaH / sakhAyam, sakhAyau, sakhIn / bAkInA rUpa pati zabda pramANe. | 5. strI 5 . (6. avI, tarI, tantrI, 1 strI striyau striyaH / lakSmI, tathA pradhI vagaire 2 striyam-strIm striyau / striyaH / strIH / I ata hone. 3 striyA strIbhyAm strIbhiH / prathamAyanamA s 4 striyai strIbhyAm strIbhyaH / nitya lAge. arthAta visarga 5 striyAH strIbhyAm strIbhyaH / kAyama rahe. bAkInArUpo 6 striyAH striyoH strINAm / nadI pramANe yAya. 7 striyAm . striyoH strISu / / aviiH| avyau, avyaH / | stri / tyA.... 4 sudhiye sudhIbhyAm sudhIbhyaH / 7 sudhI puM0 zreSTha nigo 5 sudhiyaH sudhIbhyAm sudhIbhyaH / 1 sudhIH sudhiyau sudhiyaH / / 6 sudhiyaH sudhiyoH sudhiyAm / 2 sudhIMm sudhiyau sudhiyaH / / 7 sudhiyi sadhiyoH sudhISu / 3 sudhiyA sudhIbhyAm sudhIbhiH / / sudhi - sudhI / 75
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ napuM0 liMgamA sudhi (72) I vAri 11 // 35 thAya. ta sudhi, sudhinI, sudhIni / tRtIya vi. eva. thI svarAdi pratyayo para vizve puMlliMga javA rUpa thAya. u... sudhinA OM sudhiyA / 8. prathamAnta sivAyanI vibhaktithI jeno vigraha thaI zake tevA samAsa thayelA, tathA / pUrvapadamAM nAma ke upasarga hoya | uttarapada dhAtu sAdhita nAmahoya ane IVte. 206 saMyu. 52 i, I u, U rAta hoya. ta... pratyayo 52te .i,I 3 u,U nobhaza: ya, v thAya... pradhI, pradhyau pradhyaH / strIliMgamA nadIvat thAya. 0vi0ma050 mA visarga yAya... pradhIH / A.B5rota bhu sAsi 56.hoya // saMyusa 52 i,I u,U ARita. hoya to...i, Ino iya, u, U no uv thAya. . tatha.... varSAbhU, punarbhU ne choDana. bhU i n Aadwi pauv thAya che. aud asAmANiS 48ma + nIH niyau, niyaH / saMyu. 52 + suzrIH, suzriyau, suzriyaH / varSAbhU -hemo liMga . svayaMbhU - 50 1. varSAbhUH varSAmvau varSAbhvaH || svayaMbhUH svayaMbhuvau svayaMbhuvaH / 2. varSAbhvam varSAmvau varSAbhvaH || svayaMbhuvaM svayaMbhuvau svayaMbhuvaH / . 3. varSAbhvA : varSAbhUbhyAm varSAbhUbhiH || svayaMbhuvA svayaMbhUbhyAm svayaMbhUbhiH / 4. varSAbhve varSAbhUbhyAm varSAbhUbhyaH || svaMyabhuve svayaMbhUbhyAm svayaMbhUbhyaH / 5. varSAbhvaH varSAbhUbhyAm varSAbhUbhyaH | svayaMbhuvaH . svayaMbhUbhyAm svayaMbhUbhyaH / 6. varSAbhvaH varSAmvoH varSAbhvAm || svayaMbhuvaH svayaMbhuvoH . svayaMbhuvAM / 7. varSAbhvAm varSAbhvoH .. varSAbhUSu svayaMbhuvi svayaMbhuvoH svayaMbhUSu / 8. varSAbhU ! svayaMbhU / 10. papI - sUrya dhuliMga papye papIbhyAm papIbhyaH papIH papyau papyaH papyaH papIbhyAm papIbhyaH papIm papyau papIn papyaH papyoH papyAm papyA papIbhyAm papIbhiH papyi papyoH papISu ppii| A rIte vI vagere dIdhuM huM kArAMtanA rUpa karavA 76
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ kroSTUn 11. kroSTuH ziyA .. | 1. kroSTA kroSTArau kroSTAraH tA.ka. saMbodhana 2. kroSTAram kroSTArau dvivacana ane 3. kroSTrA-kroSTunA kroSTubhyAm kroSTubhiH bahu vacana sarvatra 4. kroSTre-kroSTve kroSTubhyAm kroSTubhyaH prathama vibhakti 5. kroSTuH- kroSToH kroSTubhyAm kroSTubhyaH dvivacana ane 6. kroSTuH- kroSToH kroSTroH kroSTvoH kroSTUnAm bahuvacana 7. kroSTari-kroSTau kroSTroH kroSTvoH kroSTuSu ___ kroSTar - kroSTro ! . tulya hoya che. o SARit. nAma 12 grAmaNI puM0 neta. 13. go-04,MME (puM0 strI0) grAmaNIH grAmaNyau grAmaNyaH / gauH gAvau gAvaH / grAmaNyam grAmaNyau grAmaNyaH / gAm gAvau gAH / grAmaNyA grAmaNIbhyAM graamnniibhiH| gavA gobhyAm gobhiH / grAmaNye grAmaNIbhyAM grAmaNIbhyaH gave gobhyAm gobhyaH / grAmaNyaH grAmaNIbhyAM grAmaNIbhyaH / gauH gobhyAm gobhyaH / | grAmaNyaH grAmaNyoH . grAmaNyAm / gauH gavoH gavAm / grAmaNyAm grAmaNyoH grAmaNISu / gavi gavoH goSu / grAmaNIH! gauH| sApramANe senAnI porenI A pramANe dyo vagere tamAma aMtavALAnA rUpa karavA. o rAta nmn| 35 4213. 14 go karAMta nAma glau - caMdramA glAve glaubhyAm . glaubhyaH / glauH glAvau glAvaH / / glAvaH glaubhyAm glaubhyaH / glAvam glAvau . glAvaH / glAvaH glAvoH glAvAm / glAvA glaubhyAm glaubhiH / / glAvi glAvoH . glauSu / / glauH / A rIte nau vagere sau kArAMta zabdanA rUpa karavA. 77
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15. ai arAMta nAma rai saMpatti. strI0 * KT: yau rAyaH rAyam rAyau rAyaH rAyA rAbhyAm rAbhiH rAye rAbhyAm rAbhyaH - * rAyaH rAbhyAm rAbhyaH 1 rAyaH rAyoH rAyi rAyoH * 7: 1 A pramANe chelR kArAMta zabdanA rUpo karavA. anaDuhA anaDuhe rAyAm rAsu anaDuhaH anaDuhaH anaDuhi 1 - 16. asthi anaDudbhyAm anaDudbhyaH anaDuhoH anaDuhAm anaDuhoH anaDutsu asthi asthi asthnA astha asthnaH asthUnaH asthina asthi / asthe ! 17 tRtIyA eka vacana thI svarAdi pratyaya para * asthi asthan * sakthi * dadhi dadhan * akSi Aheza thAya che. jane rAjan prabhAge tho thAya che. 18. anaDuha baLada. puMliMga anaDvAn anaDvAhau anaDvAhaH 17. div dyauH anaDvAham anaDvAhau anaDuhaH anaDudbhyAm anaDudbhiH anaDudbhyAm anaDudbhyaH hAu napuM. 78 asthinI asthinI asthIni asthIni asthibhyAm asthibhiH asthibhyAm asthibhyaH asthibhyAm asthibhyaH divaH divi dyauH| asthnoH asthnoH zrI prabhAge dadhi sakthi vagerenA rUpa karavA. asthnAm * asthiSu sakthan akSan hivasa / svarga. strI0 divau divaH divam divau divaH divA dyubhyAm dyubhiH dive dyubhyAm dyubhyaH divaH dyubhyAm dyubhyaH divoH divAm divoH dhuSu anaDvan ! Note div no s tathA jIbha vyaMnAhi pratyayo para chu Aheza thAya. St. dyauH, dyubhyAm, dyubhiH /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. aryaman - sUrya. 50 aryamA aryamanau aryamanaH / oututho rAjan vA thAya cha aryamanam aryamanau aryamnaH / pUSan, vRtrahan pore ha AMta Avaiwi pApramANe samApuM. 1 vRtrahan bhAM anopAya tyAre na noN thAya..ta vRtrahan + i = vRtrahaNi / 2 adapAya tyAre hanI ghnaH thAya. u... vRtrahan + as - vRtraghnaH / 21. zvan, yuvan, bhane maghavan no di0vi050 thI 12 pratyayo 52 maza: zun, yUn, bhane maghon maheza thAya. dA.ta. tRtIyA thI saptamI sudhInA eka vacananA rUpa. zunA, zune zunaH zunaH zuni yUnA, yUne yUnaH yUnaH yUni maghonA, maghone maghonaH maghonaH maghoni 'zvan - tarI. puM. . 22. panthAn - bhArga. puM0 zvA zvAnau zvAnaH / panthAH panthAnau panthAnaH zvAnam zvAnau zunaH panthAnam panthAnau pathaH zunA zvabhyAm / zvabhiH pathA pathibhyAm pathibhiH zune zvabhyAm zvabhyaH pathe pathibhyAm pathibhyaH zunaH zvabhyAm zvabhyaH pathaH pathibhyAm pathibhyaH zunaH zunoH zunAm pathaH pathoH pathAm zuni zunoH zvasu pathi pathoH . pathiSa zvan / panthA ! mathin, RbhukSin n| yo panthAn prabho 21 // parantuRbhukSin bhane prathama viya pratyayamA n merAya na&l.sud. RbhukSA RbhukSANau RbhukSANaH RbhukSANam RbhukSANau ...... 23. prAc // 5 // pAMya 35 // pramaupl... prAG prAJcau prAJcaH . prAJcam prAJcau / All uo. pratyac, udac, avAc, samyac, tiryac, pore po sama . 79
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ GLAL pratyayo 52 pratyac + pratIc udac + udIc... samyac + samIca tiryaca - tirazc maheza thAya. . a...dvitIya vimasi. nayana pratyac + as - pratIcaH / sa.4 prabhArI udIcaH tyahi... strIliMgamAM rUpo. * prAc + prAcI * samyac + samIcI. * avAc + avAcI * pratyac + pratIcI * tiryac + tirazcI * udac- udIcI nadI hai| po 421 // Note :prAc 206 pUla khoya tolA sazahi pratyayo 52 55 // J // ud. prAc + as = prAJc + as = prAJcaH / napuM0 mA 35 prAk / prAg prAcI prAJci / / 350 pramo . 4 prAk / prAg prAcI prAJci ) pramANa tirthan vageremAM rUpa karavA. 24. puMs - puruSa. puM0 25. giru l, strI0 pumAn pumAMsau pumAMsaH gIH girau - giraH | pumAMsam pumAMsau puMsaH girama girau. giraH | pramANa puMsA pumbhyAm pumbhiH girA giyA'm girbhiH| dhur, pur puMse pumbhyAm pumbhyaH gire giyA'm giryaH vagere ra puMsaH pumbhyAm pumbhyaH giraH giAm giryaH| saMtA puMsaH puMsoH puMsAm giraH giroH girAm tathA.. puMsi puMsoH puMsu - giri giroH giryu | AziSa gIH / zo // 35 121 // . 26. Apa strI0 // yo mAtra huyayanamAthAya che. ApaH apaH adbhiH adbhayaH abhyaH apAm apsu ApaH / 27. ahan Ei14 (Ago) ahnaH ahobhyAm ahobhyaH ahaH ahrI/ahanI ahAni ahnaH ahoH ahaH ahrI/ahanI ahAni ahi ahani ahroH ahA ahobhyAm ahobhiH ahaH / ahe ahobhyAm ahobhyaH ahAm ahassu 80
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. dIrghAhan ( go) puMiin pacheda 7 35 dIrghAhA; dIrghAhaNau dIrghAhaNA dIrghAhaNam dIrghAhaNau dIrghAhaNaH / zeSa po. ahan..1 2 ... dIrghAhaNA tyahi 28. pUrva, apara, avara, dakSiNa, para, uttara, adhara, sva sarvanAma rI Ave che. ta pUrvasmai, aparasmin / paraMtu... uparokta zabdo jayAre kAla, dizA, thAnake puruSano saMbaMdha batAvatA hoya, tatha...anta artha viary (adhovAsa) hoya tyAre visya sarvamatarI Ave che. ... pUrve- pUrvasmin / apare - aparasmin / pUrva / yo pUrvaH pUrvo . pUrvAH-pUrve pUrvam pUrvI * pUrvAbhyAm pUrveNa A rIte pUrvaiH / pUrvAya - pUrvasmai pUrvAbhyAm pUrvebhyaH apara vgeren| pUrvAt - pUrvasmAt pUrvAbhyAm pUrvebhyaH rUpa karavA. pUrvasya pUrvayoH pUrveSAm pUrvAnAma pUrve - pUrvasmin pUrvayoH pUrveSu pUrvAn 30. anya, anyatara, katara-katama, yatara-yatama, tatara-tatama, ekatara-ekatama, vagere tara-tama ta ho saMdhyApAyI sa majane . bhane.... tyAre napuMsa prathamA bhane dvitIya vimati mevayanamA ta t, d bhAve... anyat - d / anyatarat - d / 31. carama, alpa, katipaya bhane ardha 2060vi010 10 bhAviye sarvanAma prabhArI 35 thAya che. ta caramAH- carame / alpA:- alpe / 32. nema za00 sarvanAma cha. 52ntu, 50 ki0kya namAvi rAma // 35 thAya. ta neme - nemAH / 33. vAha nabhomA 60vi0950 thI 12 0 pUrva vAhano pUrva a sAthe maNI 'auha' mAzayAya. ta vizvauhe, vizvauhaH..... ityAdi / 81
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvavAT - D vizvavAhau vizvavAha nA 35 vizvavAham vizvavAhau vizvauhA - vizvauhe - vizvauhaH * vizvauhaH "vizvauhi "vizvavAT-D ! vizvavAhaH vizvauhaH vizvavADbhyAm vizvavADbhiH vizvavAbhyAm vizvavAbhyaH vizvavAbhyAm vizvavAGbhyaH vizvauhoH vizvauhAm vizvauhoH vizvavATSu = 35. turAsAha + vyaMnAhi pratyaya turASAT - D + vyaMnAhi pratyaya 36. jarA, nirjara + svarAhi pratyaya * } KR jaras, nirjaras + svarAhi pratyaya ziSa pratyaya para jarA zAlA prabhAge itha thAya nirjara 11 rAma prabhAga 35 thAya arvantam arvatA arvate 39. arvan - dhoMDo dhuM0 arvA arvantau arvantau arvantaH arvataH arvadbhyAm arvIdbhaH arvadbhyAm arvadbhayaH arvadbhyAm arvadbhayaH arvatoH arvatAm arvatoH arvatsa arvataH arvataH avata arvan ! * sAnu (pu.nayuM.) khA prabhAge vAh aMtavALAnA 3po 42vA. 34. uzanas - zubhayArtha puM0 // za06nA 35 candramas abhAge thAya.parantu pra0 vi e 10 mAM visarga na lAge... EL. uzanA / 82 &... turASADbhiH,... bhyaH chatyAhi. K-fa186-1 jarA jarasA / jarayA / 38. nInA zabhobhAM prathama pAMca pratyaya choDIne zeSa svarAdi pratyaya para vikalpe Aheza thAya che. snu / 35 dhuM. bhAM guru ThevA thAya. napuM. mAM. madhu jevA thAya.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ / . . . . . . . . .... .... ..... .. / danta (50) dat 35 marut / thAya.. pRtanA (eallo) pRt 35 sarit nAthAya. : pAda (puM0) pad 35 vid vA thAya. : asRj (napuM0) asana 35 nAman yA thAya. * Asya (napuM0) Asan 35 nAman payAya. : udaka (napuM0) udan 35 nAman yathAya. 7.dos (napuM0) doSan 35 nAman nAthAya. 5035 rAjan thAya. : zakRt (napuM0) zakan 35 nAman yAya.: : nizA (strI0) niz 35 vizthAya. : mAsa (puM0) mAs 35 candramas yAya : : mAMsa (Ajo) mAns 35 payas nAthAya. - nAsikA (strI0) nas 35 manas nAthAya. hRdaya (Ajo) hRd 35 vidyAya. 36. mAs, mAns, zahano svyaM zana pratyaya 52 sopAya 52ntu su pratyaya 52 to5 na. thAya. mAs + mAbhyAm / su + mAHsu-mAssu / mAns + mAnbhyAm / mAnsu svAmitva pratyaya . (1) svAmitva (1) arthamAM ne mat pratyaya lAge cha. __dhI (khi)+ dhImat = bhujiyAgo paratu zabdano aMtya ke upAMtya varNa meM kAra hoya athavA zabdane aMte ke 6itye a A hoyatImat na sthAna prAya: vat gecha. ta lakSmI + lakSmIvat / (sabhIyAgo) bhAs + vat = bhAsvat (= zigo )dhana + vat - dhanavat / (2) bhUmi 206mA mat un... bhUmimat ( = lumiyAgo) svAmitva arthamAM ma kArAMta zabdane pratyaya paNa lAge. bhane... tyAre aMtya adapAya. 83
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. ut. dhana + in = dhanin / zaza + in = zazin / daNDa + in - daNDin / mAyA, medhA tathA as aMta hone arthamA vin pratyaya * tapas + vin = tapasvin - tapasvI / * manas + vin = manasvin - manasvI / * yazas + vin = yazasvin - yazasvI / . * mAyA + vin = mAyAvin - mAyAvI / .. Dj = sadRza artha. A arthamAM ta6 vagere sarvanAmane traNa pratyayo lAge. 1 dRza 2 dRz / 3 dRkSa * te + tAdRza, tAdRza, tAdRkSa * Raj+ tvAdRza tvAdRza, tvAdRkSa * - kIdRza, * bhaa|| - mAdRza, mAdRza, mAdRkSa | * IdRza, | IdRkSa | . kIdRkSa (cci pratyaya * abhUtatadbhAva 1 je pahelA tevuM hatuM nahi te tevuM athavA tenA jevuM thayuM evo artha jaNAvavA mATe zabdane thvi pratyaya lAge che. 2 AmAM zabdane zuM lAge. pachI jo zabda karma rUpa hoya to ? ane kna rUpa hoya to pU ane kyAreka dhAtunA rUpo lAge. ... (na gaGgA) agaGgA gaGgA Iva bhavati = gaGgIbhavati / . (na svaM ') asvaM svaM karoti-svIkaroti / (I ta tht| 3232) 1. avyaya sipAyana asaMta.tathA A asaMta. a - Ano do5 thAya. (tanA sthAna hAI I ).. dhanIbhavati / gaMgIbhavati / 2. aMtya 252 i3 u hoya to thAya. InA . ut zuci + zucIbhavati / paTu + paTUbhavati / 84
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. aMtya svara sva R hoya to rI thAya I na lAge. .. mAtR 4. n azaMta tathA manas, vyaMvanano topa thAya. 6. cetIbhavati / mAtrIkaroti / aruS cakSuS, cetas, rahas, rajas za06nA aMtya rAjan rAjIbhavati / cetas adhikatA ane zreSThatA darzaka vizeSaNa adhiktA- be vastumAMthI ekamAM bIjA karatA adhika paNuM- vadhupaNuM batAvavuM hoya te arthabhAM tara pratyaya lAge che. hA dvAbhyAM adhikataraH / zreSThatA - tevA prakAranI badhIya vastumAM tenI zreSThatA batAvavI hoya (sarvAdhipAzuM jatAvayuM hoya) to... tama pratyaya pAega lAge che. d. sarveSu adhikatamaH / tara arthabhAM Iyas ane.. tama arthabhAM iSTha pratyaya lAge che. mahIyas mahiSTha / laghu laghIyas laghiSTha / khAneM tara tamabhAva hepAya che. Sl.ed. mahat niyama 1. Iyas- iSTha pratyaya lAgatA pahelA zabhanA aMtyasvarano athavA aMtya vyaMzana sahita upAMtya svazno sopa thAya che Iyas laghIyas / - 1 laghu + iSTha mahat + Iyas = ta laghu + Iyas 85 B * laghu + mah + iSTha = Iyas mah + iSTha mahat + iSTha = 2. Iyas rUja pratyaya guNavAcI vizeSaNane lAge che. dhAtu sAdhita vizeSArAne lAgatA nathI. tara - tama pratyaya nadhAyane lAge che. Sl. pRthu prathIyas, prathiSTha / pAcakatara pAcakatama / 3. pRthu, mRdu, bhRza, kRza, dRDha, parivRDha za06nA Rnora thAya che. prathIyas prathiSTha / mRdu mradIyas tet pRthu mradiSTha / 4 sthUla, dUra, hrasva, kSipra, kSudra bhAM A aMtya svara sahita vyaMbhana sopAya tathA yuvan zamAM van no lopa thAya ane.... B. sopa thAya pachI aMtya svarano ane upAMtya hasva svarano guNa thAya che. 6. sthUla - sthUla stho sthavIyas-sthaviSTha / vayas daviSTha / dUra dUra do = lagh + laghiSTha / == - mahIyas / mahiSTha /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasIyas hasiSTha / = hasva has yuvan - yu-yo yavIyas - yaviSTha / 5. bhUNa zanhone pratyaya lAgI vizeSANu janyA hoya to Iyas lAgatA pahelA te pratyayo sopAya .ta. balavat khahI balIyas / bala + iSTha tethI.. bala + iyas DeTalAI zahanA aniyamita zate Iyas 1. prazasya - zreyas rUjI 2. aMtika zreSTha / varSIyas varSiSTha / jyAyas jyeSTha / yavIyas yaviSTha / kanIyas kaniSTha / kanIyas kaniSTha / alpIyas 3. vRddha - 4. yuvan 5. alpa 10 guru 12 bahula - - - B B - 6. bADha sAdhIyas sAdhiSTha 8. sthira - stheyas stheSTha / - garIyas gariSTha / 11 uru - varIyasM variSTha / baMhIyas baMhiSTha / 13. bahu 4 14 dIrgha drAghIyas drAghiSTha 1 bhUyas bhUyiSTha / puliMga / napuMsaka liMga rUpa * iyas aMtavANAnA 35 zreyas zabha bhevA thAya. -- iSTha pratyaya vat sopAya baliSTha / lAgIne banelA vizeSaNa nedIyas nediSTha / - alpiSTha / 7. priya - preyas-preSTha / & sphira * iSTha saMtavANAnA yuM . 35 deva khane napuM. 35 vana prabhAge che. strI liMga rUpa * iyas ne hIrdha I lAgI nadI ThevA 3pa thAya. hA zreyasI / iSTha ne AlAgI mAlA ThevA 35 thAya cha.. zreSThA spheyas- spheSTha / tara-tama pratyaya tara adhikatA darzaH pratyaya. tama zreSThatA harza pratyaya. A banne pratyayo vizeSaNane, kriyApadanA rUpane, tathA keTalAka avyayane lAge. * laghutara laghutama / * pAcakatara tama / * uccaistara - uccaistama / * dhAtumAM tathA keTalAka avyayomAM adhikatA-zreSThatA batAvavA mATe keTalIka vAra tara-tama pratyayanA sthAne tarAm - tamAm pratyaya lAge che. &L.. * pacatitarAm uccaistarAm pacatitamAm * tamAm tara - tama aMtavANA nAmane strI0mAM A pratyaya lAgI mAlA ThevA 35 42vA. 86 -
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ * reraka rUpanA niyama dareka dhAtunA preraka rUpa thai zake che. preraka dhAtunA bIjA pAse jaDa ke cetana) kriyA karAvavI ke te kriyAmAM bIjAne preraNA karavI AvuM jaNAvavA thato prayoga preraka kahevAya che. u.ta. "meM khAdhuM A vAkyamAM bolanAra vyakti svayaM khAnAra che. tethI ahIM prerakabheda nathI. paratu.. mane khavaDAvyuM ahI tene khAvAnI kriyA karavAmAM bIjA taraphathI preraNA maLe che. mATe preraka kahevAya. . kam - eTale javuM. samaya che eTale mokalavuM. voti - te kare che. riyati - te karAve che. 1. sAmAnya vAkya no kartA sAmAnyakartA ke prayojaya kartA kahevAya. ane te ja kriyAmAM je preraka bane te prayojaka kartA kahevAya che. a.ta. rAma chiti = rAma jAya che. ahI rAma karyA che. zaratha: rAma namayati = dazaratha rAmane mokale che. ahI dazaratha preraka che.rAma prayojayakartA che. 2. preraka banAvavA mATe dhAtu para dasamA gaNanI jema guNa-vRddhinA niyama tathA maya lAge. dazamA gaNanA dhAtunuM mULa rUpa ja preraka rUpa bane che." A preraka rUpo ubhayapadI che. tALu ja gati - gAyate | 3. dhAtunA aMtya che je mo gau no thAya che. dhAta. che ka ghAyati | 4.0 mam ja javuM . #m + cAhavuM 0 vam - khAvuM che yam - damana karavuM A sivAyanA an aMtavALA ane nIcenA dhAtumAM vRddhi na thAya. ga, tala, , , , , , , , , , lagna, 2, 5, va, ma, na huM, jevuM, , , [, zag, zra, vavatha, , pram vya, zrad, nyU, vanyU, inpha mad, skhad, mRd, can, jan, dhvan, vana, svan, lag, jvara, tvara, vat hU, haju, va, us, , y{ mR, 6 7, zrA, rA (haNavuM) vagere. dA.ta. gaja = ati | ra - rati | 87
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ a51 anupasarga vam, nam van jvala, hal, hala, dhAtumA visye vRddhithAya. parsa loya to na thAya... nam namayati - nAmayati / . pra + nam + praNamayati / 5 I . pA (1 e. pI) pA (2 // 4 // 2 // 2) tu siyana A Ata. pAtu, tathA II vai (Sury) vye, hve, zo, cho so siMpAyana e ai aueidod, III tathA R, hI, rI, blI dhAtuma aya Lond paya m.sud. * dA, de, do + dApayati / dhe, dhApayati / gai gaapyti| R (CIRLorg, / 4 saya)arpayati rI + repayati / 52ntu zo - zAyayati / hve , hvAyayati / / 6. mi, mI, dI, ji, krI tuma aMtya 12no A ||y. 5chI paya dAge cha... mi (sy) mI yo + mApayati / ji. + jApayati / krI + krApayati / . 7. kSe, zrA, zre, jJA dhAtumA 12 ra thAya. temA anupasarga snA glai dhAtumA vi 125 thAya che. sarga hoya tyAhI 04 2se. a.. + kSapayati / trai + apayati / jJA + jJapayati (jJA loya to jJApayati thAya) snA - snapayati snApayati glai + glapayati glApayati saMsarga hoya. tyAre- upasnApayati praglApayati 8. jabha, radh, ra, labh dhAtuma anunAsi merAya. u... jabh + jambhayati / radh + randhayati / .. 8. gup pore pAya dhAtuna pre27 35 are thAya.1 bhUgadhAtu 52 aya auvIna. and. gup + aya + ti = gopayati / 2 Aya merI 752 aya auvInata. gup-Aya + aya + ti = gopAyayati / 10. dIdhI, vevI, daridrA dhAtuno bhaya 212 dopAya ane. aya un. a... dIdhI dIdhayati / vevI vevayati / daridrA daridrayati / 11nIranA dhAtuonA upanA Adeza) pAtu: / 35 // dhAtu : n . / gamayati |adhi + i.marA12jA adhigamayati / adhi+i. sa. adhyaapyti| prati + i :ullaseii | pratyAyayati / i 88
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jA pAtu 5 35 knu-8004 shyo| knopayati | ruh : / rohayati-ropayati kSmAya dhR / mApayati || lA an I lAlayati / gUha :chupAparyu - gRhayati || lI yathayo. - lInayati-lApayati jAgR:anj vi+lI : vikSaya thayo - vilApayati duS :52 / dUSayati vI : vApayati-vAyayati duS :oSita 2j ! dUSayati- ve : vAyayati / - doSayati vA :vAyu : vApayati-vAjayati dhU : j dhUnayati | vi+smi: sa vismAyayati / prI : zuza 25 / prINayati. vi+smiArtha / bhI : - bhAyayati, :pAmavu vismApayati / bhayo bhApayati zad nAzapAmadhu -zAtayati / bhISayati | zad rj / zAdayati / mRj sA 5j | mArjayati | sidh tayAra 42j I sAdhayati / raJ :zira zyo - raJjayati- | sidh : 2j .sedhayati / 'rajayati sphAya solAyo sphAvayati / ci le 2 / cAyayati- sphur :gory | sphorayati cApayati camakavuM sphArayati bhras tang bhrajjayati || han : ghAtayati / bharjayati / 12 peka karmaNi | 1 yAra apa bhAMaya sopAya..ta. budh ja bodhyate / 2 nalaviSyA/ sArthamA vipe aya hopAya. &... budh / bodhitA bodhayitA / bodhiSyate-bodhayiSyate / - abodhiSyata-abodhayiSyata / / 5 parIkSAmA Am yu. parosa bha yAyata. bodhayAMcakre / 4 satana pAMyama ramA vi aya dopAya. ... abodhi- abodhAyi 13. preraka kudatta kadanta mATe dazamA gANanI jema niyamo samajavA. 89
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa- Buitya 2552 // sopasarga dhAtune saMois sUtaTantamA ya. pratyaya lAgatA pahelAM mA nA ga no lopa thAya. ou... praNamaya + ya = praNamayya / prayogayatani vimatividhAna, 1) sAmAnya zata tRtIyA vimati.un. ... virAgI saMsAraM tyajati - guruH virAgiNA saMsAraM tyAjayati / 5 nIcenA prayogomAM prayojayakartAne ddhi vibha. Ave che. 1 gatyartha dhAtuo muniH grAmaM gacchati - zrAvakaH muni grAmaM gmyti| 2 nodhArtha dhAtumao-ziSyaH zAstraM bodhate - guruH ziSyaM zAstraM bodhyti| 3 bArA tumao-bAlo'nnaM bhuGkte - mAtA bAlaM annaM bhojayati / 4 N06 pAtuo-kSullakaH vyAkaraNaM paThati - guruH kSullakaM vyAkaraNaM pAThayati / 5 dhAtumo-sainikAH zerate - senApatiH sainikAn zAyayati / A apavAdamAM apavAda 1. nI, vaha, khAd, kranda, zabdAya unAtuna yogamA prayoyani tRtIyA vimati ta. kiMkaraH bhAraM vahati kiMkareNa bhAraM vaahyti| 2.dRz dhAtumA prayozayani .dvi.vi.ma.un. ... bAlaH jinaM pazyati / - jananI bAlaM jinaM darzayati / 3 ha kR dhAtuna prayozayAtani. di. /ta. mili un. aud.- cauro dhanaM harati = nAyakaH cauraM caureNa vA dhanaM hArayati / zrAvakaH sAmAyikaM karoti = guruHzrAvakaM zrAvakeNa vA sAmAyika kArayati ja sakarmaka dhAtunA karmanI vivekSA na hoya tyAre ddhi./4. vibha. lAge ta. ramezaH karoti - dinezaH ramezaM / ramezena kArayati / -
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ IcchA darzaka(sanatta) IcchAdarzaka rUpano artha kriyA karavAnI IcchA athavA kriyA karavAnI taiyArI. dA.ta. maffmad icchAdarzaka rUpa) teno artha javAnI IcchA athavA javAnI taiyArI, 5 mumUvuM = maravAnI taiyArIvALoathavA maravAnI aNI para honAra. apavAda che 0 keTalAka rUpo chachAdarzaktA na hovA chatAM tevA lAgatA hoya che. 1. tevA rUpono artha IcchAno nahiM paraMtu sAdo artha karavo. 2. tevA rUpone IcchAdarzaka banAvavA virukti karyA vinA pharIthI IcchAdarzaka pratyaya lAge. dA.ta. gugu (ghUNA karavI)nukun + $ + 6 + ti = kukSita jugupsA karavA icche che. IcchAdarzaka banAvavAnA niyama 1) dhAtumAM AghavyaMjananI dvirukti thAya. jam nIm | pachI trIjA gaNanI jema dviruktinA niyamo lAge. 2) 1 seTa dhAtune ra lAgyA pachI zuM lAge (2 aniTamAM na lAge tethI sIdho 6 lAge. 3 gaNakArya kALomAMsa ( svara sahitano) lAge.niyamita 3). saMdhinA niyamAnusAra sUno jU thAya. te vakhate dhAtunA 6 no na thAya. dA.ta. 1 guNa = sun | che. AtmAnapadI dhAtunA rUpa AtmapadamAM thAya. dA.ta. mana ne nimaM| 5) cAra kALamAM dhAtunA rUpo cha8A gaNa mujaba karavA kasa kALamAM rUtho gam - jigamiSati 2.ajigamiSat 3.jigamiSatu +jigamiSet 5.jigamiSitA 6.jigamiSiSyati 7.jigamiSAMcakAra 8.jigamiSyAt / 9. niSyit 10.nimiSaSat | seno lAgavAnA niyama 1. pra, pU, hasva 2 tathA 7 kArAMta ane 3-4 kArAMta dhAtune na lAge. zrataprad ka nivRti | = rUpUti |
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ a55 R (1525bhe. 4) dR (E AL. 2052 72yo) dhR (FAL. 24 // 2) pU(1.pavitra 2j) 20 yAtune i Age che. ___ ... R + aririSati / dR + didariSate / dhR + didhariSate / pR + pipaviSate / 2.smi, aJja, praccha, az ne nitya i un .ta. aJ + aJjijiSate / smi + sismayiSate / 3. klRp, vRt, vRdh, zRdha, syand uzu yAtune 525bhI ina. . aud. klRp + ciklRpsati / vRtt + vivRtsati - vivartiSate / 4. klRp ane. syand dhAtune AtmanemA vilya i un cha. ... klRp + cikalpiSate - ciklRpsate / syanda + sisyandiSate - sisyantsate / 5. R aidultu, iv ta dhAtu tathA daridrA, zri, Urgu, yu, bhR, vR, sva, Rdh, dambha, bhrasja, jJapa, tan, pat, kRt, ghRta, chat, tRd sAne nRt dhAtumA vispe isa ld. div + dubUSati-dideviSati / daridrA- didaridrAsati - didaridriSati / zri + zizrISati - zizrayiSati / a517 z2a, pR koI Rivi viyU hAI I che. d. jR + jijarISati / I mI. jijariSati / iun. jijIrSati / iunI nahI. 2 kU (121)ga (Ang) me tumais ui.. ta. kR. cikariSati / gR + jigariSati / gR (Ene) + * jigariSati / * jigarISati / * jigISati / / ma 35 thAya che. kram, gam, sva, dhAtune 5254mA i . parantu sAmane un. ut. gam + jigamiSati - saMjigaMsate / kram + cikramiSati - cikraMsate / svR + sisvariSati - susUti / 92
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNa karavA aMgenA niyama sAmAnyathI guNaniyama un. * i + s pratyaya vi02 che. ta vRt + vivartiSati vivRtsati |div + dideviSati / duyUSati / eklo pratyaya avikAraka che. u... nI - ninI + s + a + ti = ninISati / 1.ya, v siyana irrit eirule tumai Gitye rakhe ra i- u. no i + e dAge tyAre vijaya zusa thAya che. . .. dyut + didyutiSate - didyotiSate / klid - ciklidiSati, ciklediSati, ciklitsati / 2.rud vid, muS dhAtubhai Yena.yAya. vid + vividiSati / muS + mumuSiSati / sAmAnya niyama : 1 graha, praccha, svap, dhAtubha saM thAya che. ... graha + jighRkSata / pracch - pipRcchiSati / svap- suSupsati / roino gam thAya. salyAsa 52 5chIna j no ga ha no gh thAya ( han - ghana) ci no ci ki thAya cha. 3. dhAtu aMtyaya i - u inya cha adhi + i nAza adhi + gam no temA han no 12 ciouya che... dru- dudruSati / / adhi + i adhijigaaNste| - jighAMsati / aMtya // R - R no Ir thAya che...kR + cikIti mR + mumUti tR + titIti / 4. mi, mo, mA, dA, dhA (Anirun ) zak, pat, pad, dhAtumai A. yAtuna 12no i thAya. B.dviruti. na. thAya C.parAMta yAtune s ne. ho ts l u.. dA - ditsati / rabh + ripsati / 4. A. niyamita 35 prati + i + pratISiSati / tan + titAMsati, titaMsati, titaniSati / dambha - dhipsati, dhIpsati, didambhiSati / _ jJAp + jIpsatI, jIjJapayiSati / Ap + Ipsati / pU + pipaviSate / R + aririSati / yu + yiyaviSati / 93
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. preraka ane dasamAM gaNamA aMga uparathI icchAdarzaka rUpa thAya. aut. cur + cucorayiSati / budh + bubodhayiSati / noTa:- adyatana trIjA prakArano niyama cho lAge. da.ta. pUjamAvI - vipAvapati | 6. zI, zra, , , dhAtunA rUpa AtmAnapadamAM thAya. 7. IcchAdarzaka aMgane (ha) lagADavAthI icchAdarzaka nAma bane che. . dA.ta. fIrSa Tim | 8. IcchAdarzaka aMgane A lagADavAthI bhAvavAcaka nAma bane che. dA.ta. vizISa = karavAnI icchA. (ya pratyaya ) navagaNanA koipaNa vyaMjanAdi ekasvarI dhAtunA punarAvartananA arthamAM ke adhikyanA arthamAM A prakAra nA rUpo thAya. (javuM) (khAvuM) 2. (javuM) jhaLuM (DhAkavuM) ane... dUdha sUri mUtri dhAtuomAM paNa A prakAranA rUpa thAya che. badhAya rUpa AtmAnapadamAM thAya. AtmapadI cA 1. dhAtumAM karmaNi prayoganI jema badhA pheraphAra thAya pachI pratyaya lAge. .ta. rA - vIra nI manIya | pR + artha " - pUrva | 2 prA - A dhAtunA mA no huM thAya. ane hA & no rI thAya dA.ta. prA ke prIya bA ke bIca 5 ka . ' 3. karmaNi mujaba saMprasAraNa thAya che ane zAn nu zirSa, bAm nuM thAya che. tathA upAMtya 6, 3 2, vALA 2ja kArAMta dhAtuono svara dIrgha thAya. 4. sAmAnya niyama mujaba dvirukti thAya. svarAdimAM pachInA vyaMjananI dvirukti thAya. dviruktinA, 3 no guNa thAya ane. ma no na thAya. punaH punaH bhavati athavA atizayena bhavati : bobhUyate / 94
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH punaH pacati = pApacyate / R + arAryate / kR + cekrIyate / vyac + vicya, vivicya-vevicyate / 5. am, an idumudi lina a pachIn / cha. ane a no A thatonadhI. ta. yam + yamya, yayamya, yaMyamyate / jan + jaMjanyate-jaJjanyate / / 6. car, phala, japa, jabha, daha, daMz,bhaJja, paz, tuma niyama (5) aun. car + caMcUryate - caJcUryate / jap + jaMjapyate / jApyate 7. vaJc, saMs, dhvaMs, bhras, kas, pat, pad, skand dhAtubha dvili pachI nI dAge che. ane. anoA na. thAya. u.t. vaJc + vanIvacyate pat + panIpatyate 8. Guitye R , tR (bhUgadhAtu saMYAthI ) anurmomAMdiruti pachI ja lAge che. manoga thato nathI u... graha + jarIgRhyate / vRt + vavRtya, varIvRtyate / 9. A pratyaya para po cotho gANa Atmapada pramANe thAya che. a. budh + botudhyate, abobudhyata, bobudhyatAm, bobudhyeta, bobudhAMcakre, abobudhiSTa, bobudhitA, bobudhiSyate, abobudhiSyata, bobudhiSISTa / . tyaGlubanta (12) ghaNI vAra pracayano lopa thAya che. sAmAnya niyama mujaba dvirukti thAya che. dirAta i, u na zusa bhane anoA thAya che.... dA. dAdA / bhU + bobhU niyama (1) (7) hI un. vizeSa niyama-1 pAMtye. 25 R suit tuma dvizata. a pachI ra, ri, 3 rI. vA. .ta.vRt + varvat, varivRt varIvRt / 26pAMtye,425 la Aidtubha disata. a pachI l li, lI unche. a.d. klup + calklup, caliklRpa, calIklup / 3 AnA rUpa trIjo gaNa paraaipada pramANe. bhU + bobhoti-bobhavIti / abobhot / abobhavIta / bobhotu-bobhavItu / bobhUyAt / bobhavitA / bobhaviSyati / abobhaviSyat / bobhUyAt / bobhAva / bobhavAJcakAra / abobhAvIt / abobhavIt abobhot / abobhuut| 95
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAsa prakaraNa) samAsa lakSaNa be ke tethI vadhAre padone joDI ekapada banAvavuM te samAsa samAsa nA upayogI mudAo (samAsa suboSikamAMthI lIdhelA) samAsamAM vaparAyela chellA nAma sivAyanuM nAma jo svarAMta hoya to mULa zabda kAyama rahe che. jemake oivinTo ! ane jo vyaMjanAta hoya to pAm pratyaya pUrve je aMga hoya e aMge levAya che. a.ta. viM . apavAda - karmadhAraya ane bahuvrIhi samAsanuM prathama pada jo mahad hoya toM tenuM maha thAya che. dA.ta.mapuruSa ane jo prathama pada sarvanAma hoya to mULa zabda Ave che.tatI pusta= tatyutam amAruM cUruM = garbhagRham | paratu...Amad ane sukhapUrvapada tarIke eka vacanamAM hoya to kamaza mat ane tuM thAya. jemake mama pitA mati tava mAtA = tvaknati | samAsanA artha pramANe dareka padone vibhakti lagADI chUTAM pADavA athavA artha anusAra jarUra pramANe zabdo umerIne paNa chUTA pADavA te samAsano vigraha kahevAya che. gha.ta. rAnapurUSa = : puruSaH | kAki samAsa lakSaNa kArika varavahuto dara, na cAlI rmadhArayaH | ' yasya yeSAM bahuvrIhiH zeSastatpuruSaH smRtaH // samAsa prakAra 1) da% (2) tatpama (3) bahuvrIhi () avyayabhAva (5) susupa (1) samAsa lahANa jayAre be athavA tethI vadhAre padora ane) thI yukta hoya tyAre eno lopa karI te padone joDavA te ja samAsa kahevAya che. 6.6 1 itaretara 2 samAhAra 3 eka zera 1 rUtata je samAsanA tamAma pada mukhya hoya te. 1) A samAsamAM be vastuno samuccaya hoya to kicana ane tethI vadhAre vastu ono hoya to bahuvacana thAya. ane samasta samAsanuM liMga aMtima zabda - - 96.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANe A dA.ta. rAmara parata = rAmaparatI | janakazca putrau ca = janakaputrAH / rAmazca lakSmaNazca bharatazca - rAmalakSmaNabharatAH / sarpazca kukkuTazca mayUrI ca sarpakukkuTamayUryaH imAH / apavAda : maravara vaDavI mavaDavI ahIM aMtima vaDavA zabda strIliMga chatAM samasta samAsanuM liMga puM. thAya che. 2 traNa - mahorAtra ahI ra zabda strIliMga chatAM aMte puM. eka vacanano prayoga thAya che. 2) paraspara yonino saMbaMdha dharAvanAra athavA.. vidyAno saMbaMdha dharAvanAra X kArAMta nAma ane hoya to chellA zabdanI pUrvanA zabdanA 28 no thAya che. zrata hotA ja potA ja rA pa = hotRpotAneSTAraH / mAtA ca pitA ca = mAtApitarau / samAsamAM jo putra zabda hoya to paNa A niyama lAge. ghata. pitA 2 putra = pitAputrI devatA jasamAsa - vedamAM prasiddha devatA vAcaka zabda vaparAyelA hoya tyAre A samAsa thAya che. AvA sivAyanA prasiddha sAhacarya saMbaMdha dharAvanAra devonA dvandrasamAsa karatAM pahelA pUrvavartI zabdanAaMtya svarano A karaze. u.ta. sa'yazca candramAzca - sUryAcandramasau |agnishc marucca =agnAmarutau / / parantu nirava vAyu9 = anIvArdU ke vAdhvanI noTa:- ni zabda pachI phona ke varuNa zabda Ave to gana noM dIrgha thAya. agnizca somazca = agnIsomau / varuNazca - agnIvaruNai / samAhAra ji- A samAsa, samAsamAM AvelA padonA vAkyonA samudAyane pradhAna kare che. (1) samAsanA vigrahamAM aneka pada hovA chatAM samAsa thayA pachI rUpa napuMsaka ekavacanamAM ja Ave dAtagAhAra nidrA ja ghare 2 = hAnidrAmaya noTa:-samUha artha jANavA mATe vimahamAM samAsamAM Avela padanI saMkhyA pramANe tat sarva nAmanA SaSThI vibhaktinA rUpane samAhAra zabda sAthe joDavAmAM Ave che. dA.ta. badAra nidrA 2 the 2 (pateSAM samAhAra) 97
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AhAranidrAbhayam / 2) samAsamAM ja nIcenA sthAnomAM thAya.. 1. shriir||in - hastau ca pAdau ca (eteSAM samAhAraH) = hastapAdam / 2. ma nasarga AN - sarpanakulam / 3. 40 sAdhana. veNuzca mRdaGgaM ca = veNumRdaGgam / 4. zusiyana utu + zAkazca apUpazca = zAkApUpam hoya to zabdazca sparzazca = zabdasparzI / 5.710tu 06 + yUkA ca likSA ca =yUkAlikSam / 6. bhinna zilAnadI zipAyI nAma - gaGagA ca zoNazca = gaMgAzoNam / kosalAzca kurukSetraM ca = kosalakurukSetram / noTa:-A samAnaTiza hoyato na thAya. ut. gaGgA ca yamunA = gaGgAyamune ime / B grAma ke nagara vAcaka zabda hoya to na thAya ta. suratazca bharucazca - suratabharucau / , 3) vikalpa samAhAra kunda samAsa vRkSa, maga, Na, dhAnya, masAlA pazuvAcI paMjInAmano tathA pUrva / apara, adhara / uttara vaDavA neno spei samAhAra. ... vRkSa + Amrazca nIbazca = AmranIMbau / mRga + rurukRSNasAram-rurukRSNasArAH / tRNa + kuzakAzam kuzakAzAH / dhAnya + yavagodhUmam yavagodhUmAH / paMkhI + zukakapotam - shukkpotaaH| dai + azvavaDavam - azvavaDavau / pUrvAparam - pUrvApare / __ adharottaram - adharottare / / 4) 52 (2/3) niyama bhATe vizeSa niyamo 1 cheda AGEna mata.. tavya d, Sa, hoya to tema a merAya. ta. vAk ca tvak ca = vAktvacam / 2 aMtyahI 252 6 thAya.e - ai no i mAne. o-au no u thAya che. au.t. yUkA ca likSA ca-yUkAlikSam |dhaanaashc zaSkulyazca = dhAnAzaSkuli / 5) guNavAcaka zabda paraspara virodhI hoya to vitye samAhAra thAya. u..sukhaM ca dukhaM ca = sukhadukham // sukhaduHkhe / 6) nIcenA zabdo bahuvacanamAM hoya to ja samAhAra thAya. 98
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 senAnain+ rathikAzca azvArohAzca = rathikAzvAroham / - badarANi ca AmalakAni ca = badarAmalakam / vanaspatiyore, plakSAzca nyagrodhazca = plakSanyagrodham / 52ntu badaraM ca AmalakaM ca = badarAmalake / rathikazca azvArohazca = rathikAzvArohau / __ plakSazca nyagrodhazceti plakSanyagrodhau / ekavacanamAM hovAthI rUtaratara samAsa thayo. 7) aniyamita samAhAra * gAvazca azvAzca = gavAzvam / * putrAzca pautrAzca = putrapautram / * strIkumAram / * uSTrakharam / * uSTrazazam / * mAsazoNitam / * darbhazaram / * dAsIdAsam / * tRNopalam |tyhi... 8)nitya itaretarAja * dadhi ca payazca = dadhipayasI / * sarpimadhunI / * RksAme / * zuklakRSNau / * idhmAbarhiSI / . adhyayanatapasI / * AdyavasAne / * ulUkhalamUsale / * vAGmanase (vizeSa niyamayI manas bhAM abheshyo)| 9) kunda samAsamAM zabdamAM thatA pheraphAra * dyauzca pRthivI ca = dyAvApRthivyau / * dyauzca pRthivI ca =rodasI / * dyAvAbhUmI / dyAvAkSme / * uSazca sUryazca = uSAsAsUryam / * jAyA ca patizca = jAyApatI, jampatI, dampatI / * akSiNI ca bhrUvau ca =akSibhUvam / . strI ca pumAMzca = strIpuMsau / * dhenuzca anaDvAn' ca = dhenvaDuhau / . dArAzca gAvazca = dArAgavam / * Uru ca aSThIvantau ca = uurvsstthiivm|. naktaM ca divA ca =naktadivam / ..rAtrau ca divA ca = rAtrindivam / . ahani ca divA ca =ahrdivm| 3. ekazeSa dvandra lasaNa - eka ja zabda be vAra athavA tethI vadhAre vAra sAthe Ave athavA eka ja varganA eka strIliMga ane eka puMlliMga ema be zabdo Ave to teno samAsamAM eka ja pada rAkhI zeSa padano lopa karavo te. A. eka zabda beke vadhu vAra Ave tyAre ekavAra dvivacana ke bahuvacanamAM lakhAya ... ... * rAmazca, rAmazca, rAmazca rAmAH / 99
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ (B. eka ja varganA strI ane puruSa hoya to paM. kAyama rahe. ane jo napuMsaka hoya to te kAyama rahe. u.ta. * mAtA ca pitA = = pitarI brAhmaNa vIhmaLa ra = brAhmaNa * prati 1 lA 1 = prAtI | * taTa tarI taTas = tari | che hu samAsamAM zabdone goThava vAno krama che 1. 6, 3 kArAMta zabda prathama mUkavo. Haat. zakunizca bhImazca = zakunibhImau. harizca harazca = hariharau paNa harI na thAya harigurava dina: thAya, 2. svarAdi zabda prathama Ave che. dA.ta. varSa thati = karavAthI thAya paNa...thAkvIna thAya. 3. jayAM ekathI vadhu svAdi zabda hoya tyAM A kArAnta zabda prathama Ave |A.ta. mana= rUdrAnI paratu nIdro na thAya. 4. alpa svara ane hasvasvaravALA prathama mUkAya. .ta. hari naMga = vinaMbathI paNa dhanaMgatharI na thAya. zarava za = zaza . 5. Rtu ane nakSatranA nAma krama pramANe bANAdi jAtinA, AzramanA, vedanA nAma UMcatAnA krame, ane pUjayonA samudAyamAM vadhu pUjanIya sau prathama mukAya. ta. * hemanta zivasantA * kRttioSiI * dhaSThiramImI | brihitrivitra ! * pravaryAEA sAmayajJApa * namotsikkAvArthopAdhyAya sarvasApu ! che tanduruSa samAsa D - pa. pAdi 1 vibhakti2.6 3. karmadhAraya.- 4. hiMgu tAtAriNI | | - 6. gati -7. upapada 100
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - A samAsa utarapada pradhAna che. uttarapadanA liMga jAti lAge. * vigraha karatI vakhate ene prathamAvibhakti lAge. * uttarapada strI hoya ane mA, { 5 hoya to te hasva thAya che. je nuM zu thAya che, dA.ta. * prApta navi = prAptIvivAda | vahunADi | * atimatiH * paMDyUH | tyAgapaSyamIH A sthAne aMtena hovAthI hava na thAya ja zabdamAM strI pratyayanA ke na hoya te havana thAya. bata. sukuM ghI sudhI ! 1. vibhakti tatpa lANa + prathamA vibhakti sivAyanA cha vibhaktithI vigraha pAmanAro tapuruSa samAsa e vibhakti tapuruSa samAsa.AnA dvitIyA vibhakti tapuruSa tRtIyA vibhakti tapuruSa vagere cha bheda che. ' 1. dvitIyA vibhakti - A. 1 dvitIyA vibhakti vALA nAmano zrita, tIta, patita, mata, atyad, prAta, grAnna, amI kumukSa vagere IcchAdarzaka nAma Adi zabdo sAthe thAya che. A.ta. 0 M zritaH = zritaH | kurNa pratItaH = kuratItaH | * suvApannA | * gaMjJavumukSu | prAtaH 0 tAMtyid: I ItyAdi..... 11 prata, Apanna zabda prathamapada tarIke paNa Ave. dA.ta. * prAptIvi, 0 goviprAtaH 0 vivApannaH | B. koi paNa kArya athavA sthitinI sAthe pUrvapadamAM dvitIyAnta kAlavAcI zabda Ave tyAre thAya. dA.ta. * saMvatsara vAla = saMvatsaravA | * muhUrta suvam = muhUrtaluham | . nitya samAsa - urvI () AvA samAsano vigraha na thAya. jo karIe no artha badalAya jAya. dA.ta. urvam mA palaMga para caDhelo) 2 tAtIyA vibhakti 1 nIyAnta nAmano pUrva saMza, sama, kana, na vAcI tathA satta, nipuNa, mitraW, gavara vagere zabdo sAthe thAya. dA.ta. mAre pUrva = mAlapUrva | jAtrA sa = mitula: panya sama = panIlama pana manaH - po: mANena viza: = mAvitta: | vAva nadI = vAha ! In pUrvapada sAdhana ane uttarapada kArya rUpa hoya tyAre thAya. - - - 101
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ u... zaMkulayA khaNDaH = zaMkulAkhaNDaH / vajreNa vraNaH. = vajravraNaH / In pUrvapada i ke sAdhana uttarapada dhAtu sAdhita rUpa hoya tyAre thAya. u... hariNA trAtaH = haritrAtaH / nakhaiH bhinnam = nakhabhinnam / v jayAre artha no artha dhana hoya tyAre tRtIyAntano artha zabda sAthe thAya. | .. dhAnyena arthaH = dhAnyArthaH / vuttarapada khAvAnI vastu hoya ane pUrvapada temAM mizraNa karavAnI vastu hoya tyAre yAya. E... guDena saha dhAnAH guDadhAnAH / dadhnA odanaH = dadhyodanaH / vi qtIyA ane samAsa A. sAthI rej = aJjasAkRtam / mathI 5 = januSAndhaH |pore. nayAre...saMzaya hoya tyAre manasAguptA / manasAjJAyI / nahiMta2 manoguptaH / manojJAyI / B. Atman 206no saMdhyA 52% 1256 sAye thAya. and. AtmanA paJcamaH iti AtmanApaJcamaH / 3. tulita (1) pUrva vi2 (parima) hoya. utta256 Ni (paribhI) hoya. tyAre thAyA ut. kuNDalAya hiraNyam = kuNDalahiraNyam / (2) bali, hita, sukha, rakSita, pore ho sAthe yaturyanta nAmano samAsa thAya. u.t. bhUtebhyo baliH = bhUtabaliH / gave hitaM = gohitam / artha (prayo4) Al-ta. // yaturthI tatpuruSa samAsa hetuM vizeA hoya. te liMga ane vacanane anusarIne vigrahamAM zabdanuM rUpa levuM u... dvijAya ayaM = dvijArthaH caruH / dvijAya ime = dvijArthe mAle / dvijAya imAni = dvijArthAni pustakAni / . (3) samAsa ___ parasmaibhASA, AtmanebhASA / parasmaipadam, Atmanepadam / 4. paMcamI vimAna I bhaya, bhIta, bhIti, bhI pore layAya tathA apeta, apoDha (2khita.), mukta,patita, apatrasta (seto) vagere zo sAthe paMthabhyantanAbhanosAsamAsa. thAya. ... caurAd bhayaM = caurabhayam / sukhAd apetaH = sukhApetaH / cakAt muktaH = cakramuktaH / / - / 102
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vat patitaH = vapatitaH | tAMt patrasta = taraMgApatrataH | II paMcamI ala samAsa pUrvapadamAM to, atpa, gati, (najIka) tU tathA tevA arthavALA chuM kaThinAI) vagere zabda hoya ane uttarapadamAM kUdana hoya to aluka samAsa thAya. tot mut: = tonu: | mAt mup: = maMtpanma: | ntivAtiH | zrutiH | 5. yaSThI vibhakti tanduruSa . pazyanta nAmano bIjA nAma sAthe A samAsa thAya. rAjJa puruSa = rojhapuruSaH | pratikramaNya vetA = pratikramaNavetA | apATha 1 rjA arthamAM ane arva pratyaya lAgelA dhAtu sAdhita nAma sAthe na thAya. dA.ta paTeca 7 = patta . moranaca pAvara = goranAra ema samAsa na thAya. kemake kartA arthamAM 7 ane 2 pratyaya lAgelA che. kUNAM bhakSaNam = bhumIkSA ahIM ga pratyaya kartA arthamAM nathI tethI samAsa thayo. prati apavAda. 1. yAna, pUna, rivAra, rodra parvata dhAraNaarthamAM na hoya tyAre) nApa, adhyApa, satsava (naSTa karanAra)veSa zabda sAthe A samAsa thAya. brAhmaNasya yAjakaH = brAhmaNayAjakaH / jinasya pUjakaH = jinapUjakaH / rajJaH parivAra = rAparivAra bhuvaH mai = bUma | ityAdi... paranuvajha0 mata ahI samAsa na thAya. kemake A zabda dhAraka arthamAM che. I. eka ja kUdattanA karmane jayAM SaSThI vibhakti Ave. ane kartAne tRtIyA vibhakti Ave tyAre samAsa na thAya '. ' dhAta. mAryo mAM rohoDagopena ahIM samAsa na thAya. II. nirdhAraNa SaSThI tathA saMkhyApUraka sAthe samAsa na thAya gha.ta. dina: zreSThaH | satAM papta: | Iv guNanA peTA bheda rUpa koI paNa laukika guNa vAcI zabda sAthe samAsa na thAya dA.ta. paTaca zudal | prati apATha 1. ditIya, tRtIya, vArtha, turIya, tu jayAre samUhanA eka bhAgane 103
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaNAvavAnA arthamAM hoya tyAre saMkhyApUraka sAthe samAsa thAya che. ghAta ditI dhilAya = dvitIyapakSA, mikSadvitIyam (bhikSAno aDadho bhAga) paratu... fpakSI fmakSA ditI ( bhikSanI bIjI vAranI bhikSA) ahIM samAsa na thAya kemake samUhanA bhAga arthamAM nathI. B. pUrva, apara, madhara, sattara ane ardha napuM) nI sAthe avayavI vAcaka SaSThacatta nAmano thAya. ane tyAre pUrva vagere zabda pUrvapadamAM Ave. A.ta. #Aya pUrva = pUrvaH | (kaparAya.) upapratya: ma = apippalI | paratu pramaca mardha = prAmA thAya. kemake kaI puMliMga che. Note niyama B mAM avayava/avayavI samAsa che. tethI vastu ekathI vadhu na hovI joie. dA.ta. pUrva chAtrALam * gaI piAtInAm ahI samAsa na thAya. C kAlano bhAga darzAvatA zabdo sAthe te kALavAcI SaSThayana zabdano thAya. ane bhAgavAcI zabda prathama Ave. dA.ta. gahR madhyam = madhyAha | D eka banAva banyA pachI amUka kALa thai gayo hoya to kALa darzaka nAma sAthe te banAva sUcavatA parAnta zabdano samAsa thAya ane kALadarzaka zabda pUrvapadamAM Ave ghAta. 0 saMvatsa rIkSita mI = saMvatsarIkSitaH | mAsaH nAtA: mA = mAlagAtA. | E SaSThI alaka samAsa 1)niMdA arthamAM che vIrIta | * devAnapriya =bhUkha) 2)niMdA vAcaka hoya evA zabdanA uttarapadamAM putra zabda hoya tyAre vikalpa aluka samAsa thAya. dA.ta. * vAca: putra = vAca:putra / rANIputra: niMdA gamyamAna na hoya to mAtra brAhaputra ema thAya. 3) sagapaNa ke vidyA saMbaMdha dharAvatA kArAMta nAmono A samAsa thAya. dA.ta. * hotu: putra | * vitu: nAmAtA. | parantu uttarapadamAM svarU ke pati zabda hoya to vindha thAya ane mAtuH pitu sAthe sva no aluka thayo hoya tyAre sva nA s no vizve 6 thAya. alukana thayo hoya tyAM nitya pU thAya. dA.ta mAtRthvasa | aluka nathI. alukamAM mAtudhvI ke mAtu:svalA ! svasuH pati = svasuHpatiH/svasRpatiH / 104
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4)oto. vaacoyuktiH| * divaspatiH / * dizodaNDaH (= ALLAHi R rAnI 1) * bRhaspatiH (= pati-surazuru) * pazyato haraH (= sonI athapA hepata yorI 3) / saptamI vibhakti tatyuma 1 pUrvamA saptabhyanta AI ma sana 1254mA zauNDa, dhUrta, kitava, pravINa, savIta, antara, adhIna, paTu, paNDita kuzala, capala, nipuNa, siddha, zuSka, pakva, bandha pagere za06 hoya to samAsa thAya. au.a. * akSe zauNDa : = akssshaunnddH| * caurye pravINaH - cauryapravINa / * vAci paTuH = vAkpaTu : / * sabhAyAM paNDitaH = sabhApaNDitaH / / * karmaNi kuzalaH = karmakuzalaH / * viNAyAM nipuNaH = viNAnipuNaH / 2 pUrvapadamAM divasa ke rAtanA avayavoya ane uttarapadamAM karmaNibhUta50 hoya tyAre samAsa yAya... pUrvANe kRtam = pUrvAhNakRtam / a1ya135 na hoya tInathAya. ud. ahani dRSTam / / 3 nirdhAraNa SaSThIno SaSThI tapuruSa thato nathI. eTale evA arthamAM jayAM samAsa thayo hoya tyAM e saptamI tapuruSa samAsa jANavo. ut.. puruSottamaH = puruSeSu uttamaH / / nRzreSThaH = nRSuzreSThaH / e.....* puruSANAM uttamaH / * nRNAM zreSThaH / yo samAsa.na. thAya. 4 nindA arthamAM phri vagere zabda sAthe A samAsa thAya. u.ta . . tIrthe kAkaH = tIrthakAkaH / * nagarakAkaH / * tIrthe dhvAGkSaH iva - tIrthadhvAGkSaH / . nagaravAyasaH / ityAdi (darekano artha kAgaDAnI jema atilobhI ) . * kUpe maNDUkaH iva = kUpamaNDUkaH / (MEET- huniyAthI sata-hATago) meza arthamA - * kUpakacchapaH, * udumbaramazakaH * udapAnamaNDUkaH / 5. saptabhyanta namanI siMha' vagere zo sAthe prazaMsA bhyamAna hoya to thAya. aut * samare siMhaH = samarasiMhaH / * bhUmau vAsavaH = bhUmivAsavaH / 105
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. saptamI Alu samAsa 8. niMA arthamAM.. samAsa artha samAsa merezUH + | gharamAMzUra devyarDa: henardI ka | gharamAM vAcALa. paatrekushlHnokhuM : + | vAto karavAmAzUro. govinayI artha gharamAM Thaga. khAvAmAM kuzaLa. . | vAtomAM jItanAro b. ala samAso - 1 vijhiH | jhiH | vizeSasaMjJAmAM mora, pRSTha | I pUrvapadamAM mUIgna ane masta sivAyanA zarIranA aMgavAcI zabda hoya ane uttarapadamAM ma sivAyanA zabda hoya tyAre A samAsa thAya. dA.ta. DetiH | karasanomA | paratu mUrdhaziva, mukAma vageremAM vibhaktino lopa thAya che. IT pUrvapada saptamya na hoya ane uttarapada kudana hoya tathA baMne zabda maLIne vizeSa saMjJAvAcaka zabda banato hoya to A samAsa thAya A.ta. ruda( kamala). *tajvara (hAthI. A zabda saMjJA vAcaka che) * na cADIyo) * phevara: AkAzamAM pharanAra paMkhI, vidyAdhara vagere) khatveza: ( mAchalI) paratu ruMvaraH vageremAM samAsa na thAya. kema ke A saMjJAvAcaka zabda nathI. v pUrvapada kAlavAcaka zabda hoya ane uttarapadamAM ta2, tame, tana ke zata zabda hoya to vikalpa A samAsa thAya che. dA.ta. pUrvISNAta / pUrvANatiH | v pravRTa, zara, vAta, hin zabda + = (= utpanna thanAra ) Ave to avazya alupha samAsa thAya. parantu saMjJA vAcakana joIe. gha.ta. pravRSinaH * zaniH | * vivigaH | * vAteka | VM varSa, kSaya, zara, vara + na = utpana thanAra) = vidhe aluka samAsa thAya. gha.ta. vana / varSanaH | Vaa vyaMjanAtake ma kArAMta zabda + aya, vAsa, vAsita, vanya (kAlavAcI na hoya to) = vidhe aluka samAsa dA.ta. * veza / uzayaH | * gAme vAsa: / grAmavAsa: | 106
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ VIII saptamyanta + r pratyayAMta, siddha, vanya, sva (vedasivAyamAM) zabda Ave to aluk samAsa na thAya dA.ta. sthanDitazAvI | samasyaH / vagere.... 2. naL tatpuruSa 1. pUrvapaThamAM nagno uttarapadamAM bIjA zabda sAthe nag tatpuruSa samAsa thAya. Note: + uttarapada vyaMjanAdi hoya to r nA sthAne g karavo ane svarAdi hoya to z nA sthAne an karavo. dA.ta. .na. brAhmaNaH anuttve / 2. uttarapadamAM avyaya hoya to paNa A samAsa thAya. ghata na 3ai 3. nIcenA lakhelA samAsomAM na ja kAyama rahe che. * namrAT (vAdaLa) nAt (rakSA karanAra) 7 navevAH| - nAH = - svarga (- 4 sukha, Ja = duba * abrAhmaNaH| * na avaH = anavaH / - na arvA yatra = jyAM du:kha nathI te) 0 nAsatya: (na asatya satya) * nA; (=noLiyo) namuktti / ityAdi... 4. nIcenA zabdoprANI bhinna arthamAM hoya to vikalpe 7 rahe che. nA ke aH (-parvata ke vRkSa) * vRSalaH agaH zItena / prANI hoya to - 5. aniyamita c tatpuruSa samAsa dA.ta. na panthAH * na pumAn na strI - apanthAH, apatham / napuMsakaH / * na mitram 107 = amitram /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. karma dhAraya tatpaSa | * karma=kriyA ane dhAraya= AdhAra. kiyAno AdhAra kevala uttarapada na hoya paratu Akho samAsa hoya te karmadhAraya. ta. acchati ahIM gamana karavAnI kriyAno AdhAra eklosarpanathI paNa kALo sarpa che. * A samAsamAM pUrvapada koi guNa darzaka vizeSaNa ke nAma hoya che ane uttarapada rUpAkhyAna thAya tevo koi paNa zabda hoya che. ane te be padonI vacce prathamAM vibhakti no saMbaMdha hoya che. jemake * 3ttama banaH - 3ttamagana: | * vandra va 3SyataH = vandrozvataH | karmadhArayanA ThavidhAna 1. upamAna pUrvapada 2.upamAnottarapada 3. vizeSaNa pUrvapada ' 4. vizeSaNobhayapada 5. vizeSaNottarapada 6. kupUrvapada 7. supUrvapada 8. mayuracaMsakAdi 9. madhyamapada lopI upamA upameya karmadhAraya * je vastu sarakhAvAya te upameya jenI sAthe sarakhAvAya te upamAna. ane baMnemAM je sarakhApaNa te sAdhAraNa dharma (upameya - upamA) 1. upamAna pUpiTha pUrvapadamAM upamAnano uttarapadamAM sAdhAraNadharma darzaka pada sAthe thAya. u.ta. yunaH rUva zyAma = nAma . vidyut iva capalaH - vidyuccapalaH / / 2. upamAnorara57 pUrvapadamAM upameya hoya ane uttarapadamAM upamAna hoya ane sAdhAraNa dharmano ullekha na hoya to A samAsa thAya. dauta. puruSa (upameya) vya (upamAna) 34 - puruSavya puruSa vAghajevo che). mu vandra va = mundrA , netra mate rUva - netramatam | A rIte vigraha karavAthIupamAalaMkAra samAsa kahevAya paratu ja... puruSa pava vyaH puruSa vAgha che.) muuM pava vandra, netra parva matam A rIte samAsa karIe to rUpaka alaMkAra,samAsa kahevAya che. 108
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ noMdha pahelA be samAsamAM vizeSatA pahelA samAsamAM sAdhAraNa dharma no khAsa ullekha che. bIjAmAM ullekha nathI. jo..... sAdhAraNa dharmano ullekha hoya, to tenI sAthe prathama samAsa ja thAya dA.ta. manaH rUva thAmaH : ahI dhanazyAma vRSNaH ema thAya parantu . kRSana ema bIjo samAsa na thAya. 3. vizeSaNa pUrvapada vizeSaNa pUrvapadano uttarapadamAM vizeSya sAthe A samAsa thAya. dA.ta. * nIlaM ca tad utpalaM ca * mahatI ca sA satI ca mahAsatI / traNeya liMgamAM r nA rUpothI vigraha thAya che. mAtra puM. ekavacanamAM gau thI mAtta te amAzva vigraha thAya che. dA.ta. bhaktAmarAH / = nIlolam / . gamIranAH| 4. vizeSaNobhayapaTha A banne pada vizeSaNa hoya tyAre thAya. dA.ta. zIta 2.tevuM kaLa = =zItoSNam / B eka ja vyaktie karela be kArya batAvanAra rUpAkhyAna thAya tevAM be kudanta hoya, temAMthI prathama kUdanta AgaLanI kriyA batAve ane dvitIya kUdanta tenI pAchaLa thayelI kriyA batAve tyAre thAya. dA.ta. * Adau snAtaH pazcAt anuliptaH 109 snAtAnuliptaH / Adau pItam pazcAt udgIrNam = pItodgIrNam / . - . - tevI rIte gRhItanu / ItyAdimA samajavuM C te ja pramANe eka bhUta kRdanta ane tenA pachI teno ja niSedha batAvanAra maiM ke an thI zaru thatuM bhUtakRdanta Ave tyAre paNa A samAsa thAya. dA.ta. cha Rtam 2 r adbhutam 2 kRtAkRtam / D vidhyartha kRdanta ke tulya arthavALA zabda sAthe jAtivAcaka zabda sivAyanA zabda Ave to A samAsa thAya. A.ta. cha moDyoLam / * tutya taH / parantu moncaH ovanaH ahIM mojhyovanaH ema samAsa na thAya kemake ona zabda jAtivAcaka che.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. vizeSaNottarapaTa anIcenA karmadhAraya samAsa pUrvapadamAM vizeSa ane uttarapadamAM vizeSaNa Ave tyAre | thAya.....ibhayuvatiH (= al) godhenuH (= 65 ). agnistokaH / | b matallikA, macarcikA, prakANDam, uddhaH, tallajaH sApAMya 06 prazaMsA-zreSTha arthamAM uttarapadamAM Ave. ane potAnA liMgamAM ja rahe che. u.d. * brAhmaNamatallikA = zreSTha Guan. * gomacarcikA - zreSTha ||y. * gotallajaH = zreSTha ||y. * gavoddhaH - sun. * dharmaprakANDam - zreSTha dharma cnindanIya vastu athavA vyaktinA karmadhAraya samAsamAM vizeSaNa uttarapadamAM Ave. u.d* vaiyAkaraNakhasUciH / * mImAMsakadurdurUDhaH / almans I mi..... ANaka bhane kim fier arthamA hotai pUrvamA ut. * kutsitaH rAjA = kiMrAjA / * pApanApitaH* ANakakulAlaH / d vRndAraka, nAga, kuJjara za06 sAthe 54ya 1tu pUrvayamA Aye. ud. * nRpavRndArakaH / * tApasakuJjaraH / e kaDAra, khaJja, khoDa, khalita, kANa, kuNTha, gaura, vRddha, bhikSuka, piMga, piMgala, | tanu, jaraTha, badhira, barbara mere 7655tta254bhAva cha. ut.. jaiminikaDAraH/ kaDArajaimini ( bhAna muni tapathI pI 3eu) / | f katara ane, katama 20 batiyAya 06 sAthe prazna tarI: hoya tyAre / samAsa thAya ane. te 06 pUrva54mAM Aveta. katarakaThaH?(Quage jyo ch| ) 52ntu, * kataraH putraH hI samAsana yAya. g eka, sarva, jarata, purANa, nava, kevala, pUrva, apara, prathama, carama, jaghanya, | vIra, samAna, madhya, madhyama, muzu A76 sAthe dhAraya samAsa thAya che. bhane sazako pUrvawinAve cha. ..... ekanAthaH / * sarvazailAH / Note- apara 206 pachI. ardha za6 Aye to aparano pazca zithAya ... . aparazcAsau ardhazca = pazcArdhaH / h sat, mahat, parama uttama, utkRSTa 106 + pUyatu yati Aye to sat pare Avo niyama pUrvamA bhAra u.d. * satpuruSaH / . mahApuruSaH / 110
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ kupUpiTha 1 musita arthamA bhadhAraya samAsa thAya. tyAre kutsita .... sthAne ku pUrva54mAM Ave cha... * kutsitaH putraH - kuputraH / 2 ku + 1 206 tri, ratha, vaya, tathA tivAya tRNa 206 Aye to ku no kat thAya cha.bud. * kadazvaH / katrayaH / * kattRNam / 3. ku + pathin, 3 akSa 26 hoya athavA ku ISat arthamA abhipreta hoya tyAre ku no kA thAya. ... . kApatham / * ISat jalaM = kAjalam / 4. ku + puruSaH / ut. kutsitaH puruSaH - vilpe kA + puruSaH = kApuruSaH / kupuruSaH / 5. ISat arthamA ku + uSNa / - kava, kA, kat + uSNa Jud. kavoSNam / koSNam / kaduSNam / 6. ISat +nta sipAya 3 zuzAnta yetosamAsa thAya. ta * ISatpiGgalaH / * ISadraktam / 7 supUrvapada A zobhana, sAdhu, suSThu, samyag Avatii 1 pAmato khoya, mane prazaMsA artha sUcita thato hoya, tyAre A samAsa thAya che. ane tyAre huM pUrvapadamAM Ave u.. * zobhanaH dharmaH - sudharmaH / * sAdhu vacanam - suvacanam / 8 mayara zaMkAThi aniyamita karmadhAraya samAsa). * samAsamA pado samAsa mayUravyaMsaka hopAthI zobhAne mayUravyaMsaka karmadhAraya samAsa kahe che. AmAM vizeSyano pUrvanipAta thAya. * mayUrazcAsau vyaMsakazca = mayUravyaMsakaH / vyaMsakazcAsau mayUrazca - mayUravyaMsakaH / evaM... . chAtravyaMsakaH / * adhamaH rAjA. - rAjAdhamaH . viziSTam tejaH = tejovizeSaH / * hatakaH duryodhanaH = duryodhanahatakaH / * apasadaH naraH = narApasadaH * kRtakaH putraH = putrakRtakaH . anyaH rAjA = rAjAntaram / evaM...nagarAntaram / * janmAntarANi / * grAmAntarANi / * udakca avAkca = uccAvacam / evaM uccanIcam / * nizcitaM ca pracitaM ca = niSpracam / * nAsti kiMcana asya = akiMcanaH / 111
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ * nAsti kuto bhayaM asyaakutobhayaH / * pacatabhRjjatA / * khAdatamodatA / * aznIta pibata ityevaM satataM yatra abhidhIyate sA= aznItapibatA / * ahaM ahaM iti yasyAM kriyAyAmabhidhIyate sA - ahamahamikA / ahaMpUrvikA / * AhopuruSikA / * kAndizIkaH / madhyamapadalopI (zAka pArthiva karmadhAraya samAsa) jemAM pUrvapada sAmAsikapada hoya ane uttarapada sAthe samAsa thatI vakhate samAsikapUrvapadanA chellA padano lopa thAya che. * zAkapriyaH pArthivaH - zAkapArthivaH / kasturIpradhAnaH mRgaH =kasturImRgaH / * devapUjakaH brAhmaNaH - devabrAhmaNaH / * merunAmA parvataH - meruparvataH / . * kalpapUrakaH vRkSaH - kalpavRkSaH / ja vigutyu jemAM pUrvapadamAM saMkhyAvAcaka vizeSaNa hoya, tathA samAsamAM samUhanI vivalA hoya to A samAsa thAya ane napuMsaka ekavacanamAM Ave ud. * trayANAM bhuvanAnAM samAhAraH - tribhuvanam / * paJcAnAM pAtrANAM samAhAraH = paJcapAtram / niyA :- 1 uttarapadamAM aMte ma hoya to zuM thAya ane strIliMgamAM Ave. tatrayANAM lokAnAM samAhAraH = trilokI / evaM ... aSTAdhyAyI / pnycvttii| paranuM pAtra ane muvana zabda uttarapadamAM hoya to uparokta mujaba ja thAya. ut.. paJcapAtram / 2 utta254mA bhata. A, akSa, aGga hoya to piye I yAya. ta.. paJcAnAM khaTvAnAM samAhAraH paJcakhaTvI / khaTvam / * paJcatakSI / takSam / * paJcAGgI / paJcAGgam / 3. uttarapadamAM aMte dIrgha ravara hoya to tapuruSanA sAmAnya niyamathI hasva thAya au.t.* saptAnAM pRthvInAM samAhAraH iti saptapRthvi / * paJcaguH / noTa-pUrvapada koi dizAvAcaka ke saMkhyA vAcaka zabda hoya ane Akho samAsa koi vizeSa nAma thatuM hoya no dvigu samAsa na thAya, karmadhAraya ja thAya. .... sapta ca te RSayazca - saptarSayaH / (* paJca te janAzca - paJcajanAH / * uttarazcAsau dhruvazca = uttaradhruvaH / 112
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5 pAkitatpara 1 pUrvamA pra, apa, sam, anu, tiras, ava, vi, ati, pari, prati, upa, vagere.. upasarga hoya ane uttarapada koi nAma hoya tyAre prAditapuruSa samAsa thAya ane te vizeSaNa bane che. 2 uttarapada prathamAna vizeSaNa hoya, tyAre prAya: pUrvapada avyaya rUpa saMbhave che. u.tatyantaM tejasvI - atitejasvI / 3 554mA ISat adhyayano A mAheza thAya ... ISat raktam - Araktam 4 upasargamAM vibhakti vargIkaraNa A pUrvapadamAM pra tathA atyanta atizaya arthamAM ati upasarga hoya, to prAya: uttarapadI prathamAnta saMlave cha. ...prakRSTaH AcAryaH - prAcAryaH / * prakRSTA gatiH - pragatiH / . atizayena mAnI - atimAnI / B ullaMghana arthamAM gati pUrvapadamAM hoya, to prAya: vigrahamAM uttarapadane dvitIyA vi .un.out.. atikrAntaH mAlAm - atimAlaH / * atikrAntaH mAryAdAm - atimaryAdaH / Cum: ava Ane sam pasarga hoya to vitIyAthI thAya. t.* avakRSTaH kokilayA - avakokilaH / . arthena sNgtH| saMgataH arthaH - samarthaH / D pari, alam noyatu dhI vi thAya. ud paryadhyayanaH = pariglAnaH adhyayanAya / alaMkumAriH= alam kumAryai / E vi, nis, nir , ut, ane. apa nopaMyamAthI vi thAya. aud.. nirvanam - nirgatam vanAt / / vyarthaH = vigataH arthAt / * nirmaryAdaH - niSkrAntaH maryAdAyAH / / jo nis upasarga nizcita ke ni:zeSa arthamAM hoya to uttarapada prathamAna hoya ... niHzreyaH - nizcitaM zreyaH / * niHzreyaH - nizeSeNa zreyaH / * apasiddhAntaH - apakrAntaH siddhAntAt / F adhas bhane yathA mAM paDIdhI vizaE ALL ud. * adhojAnu = adhaH jAnunaH / * yathArthaH - arthasya yogyaH / evaM yathArhaH / 5. yogI prAdi samAsa * viparItaH pakSaH - vipakSaH / * anugataH kUlam - anukUlaH / evaM. anurUpaH / anvarthaH / 113
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9 gati tatpara pUrvapadaupasargakefSya pratyayAna acaya hoya, ane uttarapadadhAtusAdhita rUpa hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. 0 3rI vI = 3Itya | * pradu mUtvA = prApuNya 0 vattIpUya | 0 guvatIca | 7 upayatamAM | pUrvapadamAM nAma avyaya ke upasarga hoya, uttarapadamAM dhAtu sAdhita nAma hoya.. = kRdanta hoya) tyAre A samAsa thAya. vigraha vakhate prAya: uttarapadamAM te dhAtunuM kriyApadanuM rUpa vaparAya che. ThA.ta. pRde titi - gRha ! suna tathad = kunamaH | uttarapadamAM thatA pheraphAra A. vyaMjanAMta dhAtuomAM. 1) kayAreka koI pheraphAra na thAya. ghAta * narta mukhyatIti = nAmu | 2) kyAreka aMte A umerAya .ta. * zirasi hotIti = ziroruH | 3) man no mArga, nas no , am no , ram no kha ke dan thAya. dA.ta. puSya pagati rati puSyamAn - puSamAn - puSamA ! * pAt gAyate = paTTanam 0 tura chati = surA | * zatru ti = zatruha - zatrujhaH | >> vRhat ka vRtrA | B. svarAMta dhAtuomAM 1 hasva , 3, 4 kArAMta dhAtumAM kyAreka guNa/vRddhi na thAya. paNa aMte tu umerAya (vivar pratyaya kahevAya che.) a.ta. of yatIti = vinit | parva mukhyat ItyAdi.. 11 kyAreka aMtya varanI vRddhi pUrvaka A umerAya i.ta.me karoti ti . | kyAreka aMtya svarano guNa thAya + ga umerAya. dA.ta. * guDhAya te rUti guNAzaya | parva * kAryaH ItyAdi. TV kyAreka koi ja pheraphAra na thAya. .ta. svaye mavatIti svayaMmU | v aMtya che ke sau no A. cAreka ga thAya dA.ta. dhana rAtiti dhanavaH || * zreSTha pratIti kacchapa ! * dharmajJa che * taTastha ! B. kyAreka nA thAya A.ta. * vasuM tAtIti vasudhA . parva : vizva ! : 114
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ VI cyAre dhAtuone, ana 3 in pratyaya . u.t. vaMzaM bhUSayatIti vaMzabhUSaNaH / madhu pibatIti madhupAyI / VII pUrvapa, su, dus OM dur ane. utta256 35 hoya tathA dhAtu, sta hoya to zana....ane.... irrit woya to memane mema. a bherAya che. a... * sukhena tIryate = sutaraH / * duHkhena jIyate = durjayaH / * duHkhena labhyate - durlabhaH / evaM * durgamaH / durApaH / sulabhaH / - aniyamita upapada samAsa * lalATaM tapati = lalATaMtapaH * udaraM bibharti = udarabhariH / * rAtrau carati - rAtracaraH * kUlaM kaSati = kUlaMkaSA / * priyam vadati - priyaMvadA * AtmAnaM paNDitaM manyate - pnndditNmnyH| * paraM tApayati paraMtapaH * na sUryam pazyanti = asUryapazyAH / * uccaiH, nIcaiH, tiryak, mukhataH, pore 32us NEno kRtvA kore saMbaMdhaka bhUtakRdanta sAthe upapada samAsa thAya. Ed.. uccaiHkRtya * uccaiHkRtvA / . mukhatobhUya / . ekadhAbhUya / tanduruSa samAsanA zabdamAM thatA pherakSara - 1. kucha mahat + brahman ta kubrahmaH / kubrahmA / - kucha mahat + vispe brahma thAya.J mahAbrahmaH / mahAbrahmA / zAsImA nitya thAya surASTrabrahmaH / 2. I dhAraya ane prIhI samAsa pUrvamA mahat. hoya to mahA maheza thAya. Ed. * mahAdevaH / * mahAbAhuH / / . 52ntu * mahatsevA (mahataH sevA paThItatpuruSa) II tatpuruSamA ... mahat + ghAsa, kara, viziSTa 206] * mahAghAsaH / * mahAkaraH / mahA + ghAsa, kara, viziSTa za6 ) * mahAviziSTaH / 3. I aSTan + kapAla havi / ud. aSTAkapAlaH / - aSTA + kapAla : havi J . aSTAhaviH / II aSTan + go (MEthI 3 // 25 pare arthamai) - aSTA + go .. . aSTAgavaH zakaTaH / 115
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvapadamAM tatpaSanA uttarapatramAM thatA pheraphAro uttarapadamAM pheraphAra udAharaNo mULa zabda 1. avyaya ke | aGguli aGgula nirgatam aMgulibhyaH = niraGgulam / saMkhyA vAcaka dve aGgulI pramANamasya = dvayamulaM daaruH| 2. saMkhyAvAcI puNya dayo ro samAhara = dinAtram ! ekadezavAcI, avyaya, | rAtri | rAtri pu tra pUrva rAtre = pUrvarAtraH | ke saMkhyAta zabda gatine rAtrim = gatirAtraH | saMdhyAtA triA = saMdhyAtara/tra | 3 saMkhyA sivAyanA | madana gaDha | hU pUrva : pUrvANa | sarvANa ! uparanA pUrvapadamAM 4. uparokta sivAyamAM maham | ma ma ra tad mada - 3ttamAdaH | parva pAhi | saptAha ! ItyAdi. kayo kaho , tamArA prayaH | parva | ItyAdi.. | nodha:- samAsane aMte takti pratyaya hoya ane pUrvapadamAM saMkhyAvAcI vizeSaNa | hoya to gaha thAya ghatA dayo gallo mavada = ya | yahmapriyaH | 5. sAmAnya thI koI | sa | sa | Mya savATa = kRsa | paNa zabda hoya 6. sAmAnya thI koI rAja madha2/ga | mada2/ga | paNa zabda hoya 7. upasarga ke prANI | gativaH | sarSa va [bhina upameyavAcI va - ArSarava . zabda praNIhoyato vAnaravA | 8. uttara, pUrva,maga, siWi | saMva | Jttarasavam | athavA prANI bhina pUrva vacam ItyAdi... upameyavAcI zabda | rAjan 116.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatpaSamAM nIcenA zabda ati hoya to mAM umerAya 1) tapuruSamAM uttarapada saMkhyAvAcI hoya to aMtya svarano athavA svara sahita aMtya vyaMjanano lopa thAya ane na umerAya che. Ata nitani trizataH = nizciMzani vakkaLa | 2) jo taktinA pratyAyano lopa na thayo hoya to no zabda pachI ga umerAya dA.ta. pAva | guvavidha paranudi begAyathI kharadila vastu ahIna thAya. 3) uttarapadamAM rajU zabda mukhya arthamAM hoya to na lAge che. ghAta * mavAnAm 3ra va = avorasam | 4) jAtivAcaka ke saMjJAvAcakabe pada maLIne samAsa thAya tyAre mana, gayaNa, sara zabdamAM 1 umerAya ane raman mAM man no lopa karInema umerAya A.ta.0 35Anam | * mahAnala * amRtAma | * tAlim | * mAtra m 5) jo takti pratyayano lopa na thayo hoya to dvigu samAsamAM nau pachI A umerAya. dA.ta. dinA vam | * trinAvam | paNa... puSyamika naumi ta = pazvanI | (ahIM takti pratyayano lopa thayo che tethI ma na umerAyo). 6)vize ma pratyaya 1 dvigu samAsane aMte athavA ardha pachI vArI zabda Ave to vikalpa ma umerAine pAra thAya gha.to uryo samAhAra = viram divArI parva. ardhavAramuM/ardhavArI II samAsamAM di ke tri + gati(takti pratyayano lopa na thayo hoya tyAre). - di ke tri + gata vrata yagnatam ! yatiH | paranu kAvya gajhatI vyAM zrId - yati ja thAya kemake takti pratyAyano lopa thayo che. (tasyuaSamAM liMga vidhAna) 1) sAmAnyathI uttarapadanuM liMga lAge. apavAda- 1. gatitapujya temaja prata, mApanna zabda pUrvapadamAM hoya to vizeSya anusAra liMga lAge. dA.ta. * svItaH artha * prAptIvi niraka | * vIvRte nam | * prAptIvilA strI | * vIvRttI saMn | 117
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. a. rAtra, gadda ane gada aMtavALA tatparu puliMgamAM Ave. ta pUrvarAtraH | >> madhyAhna I saptAha | b. saMkhyA pachI rAtra ane puSa, muni zabda pachI zabda napuM) mAM Ave. gha.ta. navarAtram | * MRItram | * puram | - surinAm | I pathin zabdano paNa Adeza vidhe thAya nagna tatpa0 tathA dvigutatpara samAsamAM patha napuMsakaliMgamAM Ave hata. * zivajI pacA. - zivapatha | parva.. * vipaH vipacAra | * nim tatpamAM 0 tham - apabhyAH | >> tripatham | Tv uttarapadamAM chAyA zabda hoya ane chAyA karanAra vastu aneka hoya to chIyA nuM chAya thAya. ane napuM) mAM Ave. Thata * chAyA = rUchIyam | v a. pUrvapadamAM gat sivAyanA rAjAnA paryAyavAcI zabda tathA rakSaNa ke pizA zabda ane uttarapadamAM samA zabda... Ave to saman (napuM) thAya. zrata 0ravaralamam 0 rasamam | paranu nAma ahI na thayuM b.sama zabda samUha arthamAM hoya topaNa napuMsaka liMgamAM Ave dA.ta.trIsamam | vi uttarapadamAM rahelA senA, surA, chAyA, zAtA, nizA A zabdo vitye napuM. . mAM Ave. dA.ta. * grAhaNenA / brAhaNenam aa nozAtA / zAstram | *yavasurA / yavasuram / . kuDyacchAyA /kuDyacchAyam / zvanizA/ zvanizam / Note :- liMga viSayaka uparanA tamAma niyamo mAtra tatpamAM ja lAge. anyatra lAge nahi dA.ta. bahuvrIhimA - dRDhano rAnI | nam bahuvrIhimAM ka asenA karmadhArayamAM ja paramasenA | bahuvati samAsuM A samAsa anya pada pradhAna che. lAga:- sAmAnyathI je samAsamAM pUrvapada vizeSaNa hoya, uttarapada vizeSa hoya ane Akho samAsa bIjA koi padanuM vizeSaNa hoya tyAre AsamAsa jANavo. bahuvrIhi samAsa vizeSaNa che. tethI tenA vigrahamAM vizeSyanI jAti ane vacana pramANe prathamA ane saMbodhana sivAya arthanA saMbaMdhane anusAra vat sarvanAmanA chae vibhakti nA rUpono prayoga thAya che. 118
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA sthAne rad nA rUpono prayoga karavo te samAsanA vizeSya artha uparathI nakakI karI zakAya dvitIyA | prAtam 36m yam sa = prApto (grAma) | tRtIyA [ DhaH ratha: vena sA = ratha: (nava) | caturthI = 3pahRta: pazu yazna : = 3pahRta pazu (a) . paMcamI | nitaH gari smAt sa = nitari (reza) | SaSThI | vahu ghanam vacce sara = vahunaH (nara) | saptamI 9 tam vIne vasyAm sI - 3khavInI (pUmi) | uparanA udAharaNomAMthad nI je vibhakti AvI che tenIja vibhakti haMmezA Ave evo niyama nathI. samAsa eja hoya paNa vizeSe pharI jAya to patnI vibhakti paNa pharI zake dA.ta. tAH nuM vizeSya 'nara': thAya to maDha : yasya sara ema thAya. strInuM vizeSaNa bane tyAre tam vIne yathA sA 3HvInA ema thaze. mATevizeSya joi ane arthano vicAra karIne vigraha vAkya samajI artha karavo. bahuvrIhI samAsa vizeSaNa hovAthI sAmAnyata: vizeSa pramANe tenA jAti/vacana thAya che. bahuzrIhisamAsanA prakAra 1 samAnAdhikaraNa 2. vyadhikaraNa ( dugavijJAna / tadugavijJAna ) 3. sabahuvrIhi 4. saMkhyAbahuvrIhi pa. dizAbahuvrIhi 6. prAdi bahuvrIhi 7. nan bahuvIhi 8. upamAna bahuvrIhI 1 samAnAdhikAraNe jenA vigrahamAM baMne padane samAnavibhakti (prathamAvibhakti) lAge te ut * mahAntau bAhU yasya saH = mahAbAhuH (nalaH) * zvetaM aMbaraM yasya la = zvetavA (muni) * vahiva no mannA vaghuvIra (reza) | 2. thayikANa vigrahamAM samAsanA padone bhinna bhinna vibhakti lAge che. zrata 0 vam pALI yaD : = paNa (f) * haste tA: yasya sa = hastAra | (takuLavijJAna - jenA vigrahamAM samAsika padano (vizeSaNano) artha vizeSa padArthanI sAthe upasthita hoya che. dA.ta. tevI ja caca saH saMvarga 3 | 119
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ gadheDAnuM vizeSaNa che tethI gadheDo hoya tyAM tenA lAMbA kAna paNa hoya che. matAvijJAna jayA vizeSaNa padanA arthanI vizeSa padArthanI sAthe upasthiti Avazyaka na hoya te prAta vitra navo yaya : pitra (pa) | jayAM jayAM govALa hoya tyAM tyAM tenI gAyone hovAnI jarUra nathI.) 3. sabahIti saha avyaya sAthe tRtIyAnA nAmano A samAsa thAya. ane tyAre sa6 no sa Adeza thAya zrata. sara vidyate yaH sa. putra (rameza:). matra sa6 vartata yA sA samarrA (strI) | nodha:- AzIrvAdanA arthamAM sada Ave tyArego, vatsa, hasta sivAyanA uttarapadamAM hoya to sAruM no sa na thAya. dA.ta. svati rANe saputrAva parantu jore sAve. parva saMvatsAya | saMhitAya | 4. saMkhyAbaharIhi pUrvapadamAM saMkhyAvAcaka zabdake upasarga uttarapadamAM saMkhyAvAcaka zabda ke avyaya ke sanna, dUra, dha zabda Ave to A samAsa thAya che. . niyama:-A. A samAsa thAya tyAre aMtyasvarano athavA svara sahita aMtya vyaMjanano lopa thai ga umerAya che. zrata kuzAnAM samIpe sati che te = 35za | dasanI AsapAsa vA trayo vA divya = be ke traNa di AvRtti. raza = dizA (vIsa) parva. trizA ItyAdi. trizataH dUra = mahUtrizA parva dha vevAriza | vagere apavAda:- 1) samAsanA aMte vara kema zabda hoya to uparano niyama na lAge. zrata. 0 35 vadavaH | >> 35. 1 B. viMzati zabdamAM tino lopa thAya che. .ta. viMzajo mAsa - mAlaviMza | C. tri, 35 pachI tun zabda Ave to uparano niyama na lAge. mAtra 5 umerAya gha.ta. * trayo vA vA vA= trivatura. | parva 35 tu: 5.dizA batrIti je be dizAnI vaccenA khUNA- vidizAno bodha karAve che. samAsamAM pUrva, kSiA gere dizAvAcaka pada ja joIe. kauberI vagere yaugika nAma na cAle. ut * dakSiNasyAH pUrvasyAzca dizo'ntarAlam = dakSiNapUrvA / parva pUrvottara ityAdi.... 120
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 prApti bAhabrIti prAditatpuruSavat niyamo . mAtra anyapahanuM vizeSa bane mero 32. u.... udgatA kandharA yasya saH = utkandharaH / . vigataM rUpam yasyAH sA virUpA (kanyA) / * nirgatAH janAH yasmAt tad nirjanam vanam / nIla pUrvapa niSedhatAtyAre thAya. ane. a an un ... avidyamAnaH putraH yasya saH = a5|| na putraH yasya saH - aputraH / vilpe a an bhane yasa sAye 15shye| 35 yama rahe ta. vigtjiivitH| avidyamAnaputraH / 32usi na no a nAya... nakulaH / 8. upamAna bahuvIhi pUrvapada koI upamA darzakanAma hoya tyAre upamAna bahathrIhi kahevAya. uttarapadamAM sAmAnya dharma hoya to vigraha SaSThI vibhakti thI thAya che. ... * padmAnAm gandhaH iva gandhaH yasya saH = padmagandhiH / athA * padmAnAm iva gandhaH yasya saH = padmagandhiH / * candrasya kAntiH iva kAntiH yasya saH = candrakAntiH / 21 // * candrasya iva kAntiH yasya saH = candrakAntiH / uttarapadamAM upameya hoya tyAre ubhayapada samAnavibhaktika hoya u... kamale iva akSiNI yasyAH sA = kamalAkSI / (ka nayabho) A uttarapada dIrgha-jha kArAMta hoya athavA 2 kArAMta hoya, to avazya vA lAge cha.... bahunadIkaH dezaH / karmakartRkaM jagat / / I-U novimati. pratyayo 52 iya-uy thAya tene vilpe ko ..... sazrIH 3 sazrIkaH / bahustrIkaH (nitya ka un) B. sirAya savisye ka un. gha... adhyayananimittaH/nimittakaH vAsaH |aa saMbhAlakSmIbhAryaH, lakSmIbhAryAkaH, lakSmIbhAryakaH |(k dAge tyAre visthAya.) samAsane aMte vanArA herakSara u... akSi + akSa, dharma , dharman / dhanuSa - dhanvana, gandha - gandhi / u... kamale iva akSiNI yasya saH kmlaakssH| * zobhanaH dharmaH yasya saH . sudharmA / . jyAM adhigataM = adhijyaM dhanuH yasya sa = adhijyadhanvA 121
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ udgataH gandhaH yasya saH = udgandhiH / padmasya iva gandhaH yasya saH pdmgndhiH| (36 prati, 3, sufma, athavA upamAdarzaka pUrvapada hoya tyAre anyanuM nyi thAya che. suvigere) iti bahuvrIhi samAsa ja. avyayIbhAva samAsa * pUrvapadamAM upasarga ke avyaya hoya ane uttarapadamAM koi nAma hoya. * samAsa napuM. pravi. eka va8 mAM Ave * ma kArAMta ne keTalIkavAra tRtIyA ke saptamI vibhakti lAge che. * aMtya dIrdhasvara hasva thAya. i no ane mo gau no 3 thAya. * aMtyam no lopa thAya paratu uttarapadanapuM hoya to vikalpa lopAya. aMtya jha ane gar noram thAya . jA jA arthamAM avyayIbhAva 1. saptamI vibhaktino artha. * daudhara - harimAM /hari viSayamAM. 2. sAmIpyano artha. nA. samI = 3 navam 31lama | 3. samRddhino artha. * mA samRddhi = suman ' 4. kharAba sthitino artha. * yavanAnAM vRddhi - suryavanam | 5. abhAvano artha. * vRkSAm namAvaH = nivRkSam | da. atizaya ke atyayano artha. * yauvanI pratyaya - tiyauvana | 7. asaMprati (ayogya) kAlano artha che nidrA saMprati 1 gujyate tinidram | 8. prAdurbhAva-prasinnio artha. * viSNuzasya praveza - tiviSNu ! 9. pachIno artha goviMdasya pAt = manoviMdam | 10. yogyatAno artha. * gunAM yogyam - anupukham | 11. anukamano artha che zamaya AnupUrveLa = manuman - anujyeSTham | 12. punarAvRttino artha0 varSa varSe= prativarSam gini ni - pratyam | 13. anullaMghana darzAvato artha 0mati natima yathA yAt tathA = yathAmati | 14. sAdRzyano artha che . za = sari | 15. eka vakhatano artha che paNa put - sIm 16. sAkalya/tamAma arthamAM dukhyamari saparityaSya yathA yAttA=sahukhyam | 122
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. saMpatino artha. * kSatrANAM saMpattiH - sakSatram / 18. bha 3 miliyana arthamA jaladheH Asaya jaladheH Arabhya =Ajaladhi / 19. 26 noArtha. * gaMgAyAH anvAyatam = anugaGgaM vArANasI / * vanasya samIpaM - anuvanam ' azanirnigatA / 20. ta23 arthamA * agniM abhi = abhyagni / agniM prati = pratyagni / 21. pAnasarthamai. grAmAta bahiH bahirgAmAta = bahiAmam / 22. kAna arthamai* akSNoH samIpam = pratyakSam / akSNoH param - parokSam / / prati, para, saM bhane anu pa 52 akSi no akSa thAyasane am un. para no paro bhAzayAya. samakSam / anvakSam / parokSam / . ubhayatihAra 1. pUrvapadamAM aMtya svara dIrgha thAya. 2. uttarapadamAM aMtya svara ne badale rU mukavo 3 hoya to guNa karIne $ lagADavI.3.yunnA viSayamAM baMne pakSa samAna sAdhana-hathIyAra vaDe yuddha karatA hoya. athavA samAna vastu grahaNa karavA pUrvakalaDatA hoya tyAre A samAsa thAya. vigraha vakhate hathIyArane tRtIyA ane jenuM grahaNa karyuM hoya tene saptamI Alteun.ut * daNDaizca daNDaizca prahRtya idaM yuddhaM pravRttaM daNDAdaNDi / * kezeSu kezeSu gRhItvA idaM yuddhaM pravRttam = kezAkezi / * bAhubhizca bAhubhizca prahRtya idaM yuddhaM pravRttam = bAhUbAhavi / ____* sAyana KEITEL hoya to sAsamAsa.na. thAya. daNDAkezi nAya. 46 munde&GERHd zAkasya lezaH = zAkaprati / gaGgAyAH pAram = pAregaGgam / gaGgAyAH madhyam = madhyegaGgam / 21 // gaGgAyAH pArAt = pAregaGgAt / gaGgAyAH madhyAt = madhyegaGgAt / upara jaNAvelA samAsomAMthI koi paNa samAsa lAge nahiMtevA samAso AmAM Ave ut pUrva zrutaH = zrutapUrvam / pUrva bhUtaH = bhUtapUrvam / pUrva dRSTaH dRSTapUrvam / tiSThanti gAvaH yasmin kAle sa = tiSThadguH kAlaH / . - pRSodarAdisamAsa mAM samAsa thayeu vaaqt. thaya hoya te. pRSataH udaraM - pRSodaram (pavana) manasaH ISiNaH = manISiNaH vidvAn / mahyA rauti = mayUraH / vArINAM vAhakaH - balAhakaH / zabAnAM zayanam = smazAnam / pizitaM AcAmati iti pizAcaH / 123
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThana pratyaya 1. 'rbha[zilUtaGguhanta (aviArata pratyaya) seTne i lAge. .ta. cal calitaH / parantu hrasva / hIrdha u R azaMtamAMna lAge. chata nunutaH bhU kIrNaH / kRkRtaH / bhUtaH kRR 2. ta nona bhavAnA niyama. A. r aMtavANA dhAtubhAM thAya chata. zR - (zIr) -zIrNaH B. d saMtavANA dhAtubhAM dno bhAga na thAya chata. bhid bhinnaH / C. 1. saMyukta vyaMvananA, 2. jIbha varga aMtasthA para 3. A azaMta hoya tethA, glA glAnaH / 4 khesvarI dhAtubhAM thAya. cha.ta. glai a nud, vid, und, trai, ghrA, hI dhAtubhAM vilthe na thAya che. chata nud nunnaH nutaH b dhyA, khyA, maMda, bhAMna thAya chata dhyAtaH / khyAtaH / mattaH / 3 zI, svid, mid, kSvid, dhRS, mAM tazI zayitaH / dhRS - dharSitaH / 4. yam, ram, nam, N gam, han, man, tan, kSaNa, dhRSTaH / kSiNa, RNa, jane van anunAsika lopAya hAta gam - gataH 1 ram - rataH ! nam - nataH / 5. upara sivAyanA an ke an aMtavALA dhAtuomAM rU na lAge tyAre svara dIrgha thAya. cha.takSam - kSAntaH / zam - zAntaH / 6. upAMtya anunAsikavALA dhAtumAM rU na lAge tyAre anunAsika lopAya. chata. raJ - raktaH / aJj aktaH / i lAge tyAre guNa thAya natvA praNatya praNamya 7.a. saMbaMdhabhUta kRdanta mAM rU na lAge.tyAre niyama4, 5, ane 6lAge. parantu tu upasarga vANA dhAtune niyama 4 viDaye lAge. cha.. nam b. 1. vIpsArthe vi'lye am pratyaya lAge jane tyAre 10 bhAM gagano vRddhi niyama lAge. kRtvA kRtvA = kAraM kAraM / pItvA pItvA 2. A atane yam pratyaya lAge chata 3. pazemalUnta (1) parokSartari Inti parasmaipa6 vas pratyaya lAge. parokSabhUtakALa tRtIyA puruSa bahuvacananA 36 nA sthAne vak lagADavAthI bane. 6. nam nemivas / nemuH 124 = = pAyaM pAyaM 1
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ II ekavarI (dhRtva vALu) rUpa hoya, athavA A kArAMta hoya tyAre vas lAgatA pahelAM lAge. dA.ta.par ke cival / vA ke vis / III zam, n, vivuM, viSNu, vR, mAM vat pUrve vikalpe haiM lAge naSmivat / nAvat / ghAta m benamu IV va, az no anunAsika lopAya. dA.ta. vant -> babadhvas 1 aj kArAMta dhAtumAM guNa na thAya. V dA.ta. che cakRvasM / tu - titIrvak / = AtmanepaTha ane pratyaya I parokSabhUtakALa tRtIyApuruSa bahuvacananA rUpamAMthI re kADhI Ana lagADavAthI bane. dA.ta. az ke Anazire AnazAnaH / II parokSa karmaNi kudanta karavA Atmanepadano Ana pratyaya lAge. dA.ta. pap pevAnaH / 1 strIliMga parokSa bhUtakRdanta parokSabhUtakALanA tRtIyA puruSa bahuvacananA rUpane ph lagADavAthI bane. muvI / rUpa navI jevA karavA. dA.ta. gam che namuk + napuMsaka parokSabhUta kRdanta prathamA/ dvitIyA vibhakti dvivacananA rUpa mATe uparano niyama lAge. bAkInA rUpa puM0 jevA thAya. 4 sAmAnyabhaviSya kRdanta (1) kartari, paraaipaTha t pratyaya tinA sthAne lAge. kariSyati kariSyat nivat / > rUpa chet jevA = Atmanepada mAna pratyaya te nA sthAne lAge kariSyate kariSyamANaH / karanAro<= sAmAnyabhavi tu pu0 eka vacana rUpa rAma jevA - 125
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ strIliMgamAM sat nA sthAne thatI ke thatI n ja thayaSyatI | thayaSyantI rUpa nahI jevA | naj0mAM cha jevA (2) karmaNiNimALa = karanAra. pa dhAtune n pratyaya ne AgaLa koi nAma na hoya manusata rUti parva zItaH anusArI (f) ___ tiSThati iti evaM zIlaH sthAyI (yin) B AgaLa koinAma hoya ke turagaM anusarati turagAnusArI / sthaNDile zete sthANDilazAyI / 6dhAtune svabhAvanA arthamAM vara pratyaya kRSTa ti parva zItaH va: | parva nitva / narava | sthAvara | ityAdi. 7 A ja arthamAM pratyaya niti ti parva zItaH hiH | zamate ti parva zItaH supra | parva. namra . rIjhaH | B. | ityAdi. : takti prakaraNa : 1sAyita dhAtu = dhAtu pratyayathI banato dhAtu. dA.ta. an + a + ya = samaya - jhera 2. kRdanta =dhAtu pratyayathI banatuM nAma dA.ta. vat ka vat + a = vatat | 3nAma dhAtunuM nAma + pratyayathI banato dhAtu. dA.ta. ciMtAmaLi + =ciMtAmaLIyo ! 4. tati = nAma + pratyayathI banatuM nAma. .ta. dhana + va = dhanavat (vAna) NOTEaa anekavidha arthomAM anekavidha takti pratyaya lAgatA hoya che. tethI prakaraNa 'saMgati vicArI artha karavo ahIM to digdarzana mAtra ja che. ntaktimAM pratyaya lAgatA kayAreka svara vRddhi thAya. kayAreka na thAya. jayAre thAya, tyAre AdyasvaranI vRddhi samajavI. mukhya pratyayo - ga, ga, rU, paya, , , , pratyaya ke mukhyatayA nIcenA arthomAM Ave. 126
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAthI ||yej d.- haridrayA raktam - hAridraM vastram / ___ mono samaya u..+ bhikSANAM samUhaH - bhaikSam / BAis aka - rAjakam / suis tA - graamtaa| janatA / Im tasartha ..... jinaH asya devatA - jainaH / zaivaH / IV 43 rAyuM ut+ makSikAbhiH kRtaM = mAkSikaM madhu / Bika pratyaya bhubhyatayanIya arthamAM Aye. .I tenAthI saMskRta. u... danA saMskRtaM = dAdhikaM audanam / tenAthAta2ju...+ nAvA tarati = nAvikaH / in tenAthI.. u...+hastinA carati = hAstikaH / IVte. sAya ... dharma Acarati iti dhArmikaH / v niu.... vetanena jIvati = vaitanikaH / VIEugand.+ pakSiNaM hanti - pAkSikaH / VII zastra..+ asiH praharaNamasya - AsikaH / VII II mAthI prasaMga... aSTAhnikaH utsavaH / IX mAna ( = 104.) .... drauNikaH / C mukhyatayA apane ika pratyaya 1. arg/een arthamai ut.- muhUrta vetti adhIte vA = mauhUrtaH / (a) . nyAyaM vetti adhIte vA = naiyAyikaH / 2. svArthe (arthamA 322 na. thAya)... prajJaH eva . = prAjJaH (a) / // vinayaH eva = vainayikaH (ika) / D Iya pratyaya 1. tenuM samarthamA ut+ tava idaM - tvadIyam / evaM ... madIyam / madIyA / madIyaH ... jyais 1 arthamA a pratyaya ... dazarathasyAyaM = dAzarathaH rAmaH / 2. tenAthI pAye ta. pANIninA proktam / pANInIyaM vyAkaraNam / evaM haribhadrIyA TIkA / tyAha... BU apratyayabhAdrabAhavaH granthaH / E ka pratyaya 1. saMdhyApAyI. 204thI pramauurtha ut.+ zatazlokapramANaM = zatakaM stotram / 127
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ (bhUTya, la, heya vagere arthamai) zatakam (so bhUsyA sono un) 2. bhuNyatA sUyamai au.d.. devadattamukhyaH - devadattakaH saGghaH / 3. rozanatyartha. ... zItahetukaH = zItakaH jvaraH / 4. diial, Hel, a anu artha. ... duSTaH azvaH = azvakaH / evaM bAlakaH / vatsakaH / F ya pratyaya anapeta. (sahita) arthama.. - nyAyAdanapetaH - nyAyyaH sAdhu (5) arthamaia.d.pathi sAdhu - pAtheyaH / . .. yogya arthamai ut.+ daNDamarhati - daNDyaH / jya: ika pratyaya m. u - viSaM . arhati. - vaiSikaH / ane pratyaya letA a:Iatyaamaa 1. sAmAnyathI a pratyaya. .... upagoHapatyaM - aupagavaH / / 2. prAya: a saMtane i pratyaya. ... dakSasya apatyaM = dAkSiH / 3. A-i-I-U itathI eya ... vAmAyAH apatyaM = vAmeyaH / (nAbhi) nAbheyaH / (suparNI) sauparNeyaH / (kamaNDalU ) kAmaNDaleyaH / I vikAra arthamAM 4. bhuNyatayA a Ane maya pratyaya ut.+ azmanaH vikAraH AzmanaH / bhasmanaH vikAraH bhasmamayaH / Im la1-nawi (1) sAmAnyathI tathA nakSatravAcI zabdathI ma pratyaya au.t. + puSye bhavaH pauSaH / mathurAyAM bhavaH mAthuraH / (2) asAyI tathA anya 32 thI. ika pratyaya. u... adhyAtmani bhavaH AdhyAtmikaH / evaM vArSikaH / (3) 320 ayAyAdhI tana pratyaya ... ciraMtanaH / adyatanaH / . (4) nti thIIya pratyaya... + kavarge bhavaH kavargIyaH / (5) shrii2|| pAyI thI ya pratyaya. u..kaNThayaH / mUrdhanyaH / IVeyamA + azvatulyaH - azvakaH (ka pratyaya) zarkarAtulyam = zArkaram dadhi (a)| mukhatulyaH = mukhyaH ('ya' pratyaya) 128
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ v keTalAka mahatvanA tati pratyayo. A tyAMcI sApej aMga (qidhayoni saMoiwi) aka pratyaya. u.d. + piturAgataM = paitRkam RNam / yais a dopAya. B 15 arthamA a pratyaya. d.dvivarSoM bAlaH (le. no MB) cuun arthamA mAtra pratyaya. ghata.. rekhA pramANamasya rekhAmAtram / D simarthamA caJcu, caNa pratyaya. ut.- vidyayA vittaH = vidyAcaJcuH / vidyaacnnH| E saMta samaya ita pratyaya - tArakANi saMjAtAni asya iti tArakitam nabhaH / evaM + maNDitaH / tyAha.... F HARI samAnata artha jAtIya pratyaya ht.. paTujAtIyaH / II saMdhyAthI thA, vidha pratyaya. ... sarveNa prakAreNa sarvathA / sarvavidhaH / II sarvamayI dhA pratyaya. ut.ekena prakAreNa = ekadhA / G vipsA ati arthamA zas pratyaya. ud.. bahuzaH / koTIzaH / H prayu2/ pradhAna arthamA maya pratyaya...+ zAkamayaM bhojanam / Ifairwi pAza pratyaya... nindyaH chAndasaH = chAndasapAzaH / J prazaMsA garthe dhyA54thI rUpa pratyaya...suSThu pacati = pacatirUpam / Ki nyUnata arthamai. kalpa dezya dezIya pratyaya. d.paTukalpaH / AcAryadezIyaH / vidvaddezyaH / 6. lAbhAM tva, tA pratyaya 1no // 14 tenuMbha (AI) arthamA 2 zahane tva, tA un. u... ghaTasya bhAvaH = ghaTatvam / ghaTatA / 2 ghaNA A kArAMta zabdamAM pratyaya paNa lAge. ut.+ zuklasya bhAvaH = zuklatA / zauklyam / 3 sthaNe apratyaya po .... zizoH bhAvaH = zaizavam / - svAmitA darzakanA bIjA pratyayo 1) a pratyaya..d.. jaTA asya asti iti jaTaH / 2)ra pratyaya ... madhu asti asmin iti madhuraH / evaM kharaH / 3) ika pratyaya ... mAyA asti asmin = mAyikaH / 4) ina pratyaya - barhANi santi asya = barhiNaH / 129
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5) Atu pratyaya Ata ke vyaM astivRti yAttuH / kadAcita anya arthamAM Ave. dA.ta. je zIta na sahate kRti zItAnuMH / saptamI arthamAM 1. sarvanAmathItra pratyaya dA.ta. je asmin kRti atra / vaM taMtra / sarvatra / 2. kAla arthamAM pratyaya dA.ta. je smin jAte rUti vA pUrva. savA / tA ityAdi.. paMcamI vibhaktinA arthamAM 1 zabdathI ta pratyaya ghAta +avAt ti revataH / vaM tataH| mAtrAtaH| vat pratyaya kriyAsaMbaMdhI samAnatA ke sardazatA batAvatA arthamAM. dA.ta. je caitraNa va = caitravat / vidhivat vagere sAt pratyaya vastumAM pUrNa parivartana thai jAya athavA tenI sAthe ekameka thai jAya tyAre lAge. dA.ta. je pnuM zastra agniH saMpadyate kRti agnisAt mati / evaM AtmasAt / bhasmasAt karoti / rAjasAt / nAmadhAtu :- keTalIkavAra 'tulya AcaraNa' Adi arthamAM nAmane nya' pratyaya lAgI nAmadhAtu bane che. ane AtmanepadamAM rUpa thAya che. dA.ta. ke ciMtAgirivara Apati ciMtAmaNIyate / kyAreka ya lAgyA vinA ja paraaipadanA pratyaya lAge. dA.ta. je namivApati natati / 130 = =
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
_