________________
-
-
આ સમાસ ઉતરપદ પ્રધાન છે. ઉત્તરપદના લિંગ જાતિ લાગે. • વિગ્રહ કરતી વખતે એને પ્રથમાવિભક્તિ લાગે. • ઉત્તરપદ સ્ત્રી હોય અને મા, { 5 હોય તો તે હસ્વ થાય છે. જે નું શુ થાય છે, દા.ત. • પ્રાપ્ત નવિ = પ્રાપ્તીવિવાદ | વહુનાડિ | • અતિમતિઃ • પંડ્યૂઃ | ત્યાગપષ્યમીઃ આ સ્થાને અંતેન હોવાથી હવ ન થાય જ શબ્દમાં સ્ત્રી પ્રત્યયના કે ન હોય તે હવન થાય. બત. સુકું ઘી સુધી !
૧. વિભક્તિ તત્પ લાણ + પ્રથમા વિભક્તિ સિવાયના છ વિભક્તિથી વિગ્રહ પામનારો તપુરુષ સમાસ એ વિભક્તિ તપુરુષ સમાસ.આના દ્વિતીયા વિભક્તિ તપુરુષ તૃતીયા વિભક્તિ તપુરુષ વગેરે છ ભેદ છે. ' 1. દ્વિતીયા વિભક્તિ - A. 1 દ્વિતીયા વિભક્તિ વાળા નામનો શ્રિત, તીત, પતિત, મત, અત્યd, પ્રાત, ગ્રાન્ન, અમી કુમુક્ષ વગેરે ઈચ્છાદર્શક નામ આદિ શબ્દો સાથે થાય છે. ા.ત. ૦ M શ્રિતઃ = શ્રિતઃ | કુર્ણ પ્રતીતઃ = કુરતીતઃ | • સુવાપન્ના | • ગંજ્ઞવુમુક્ષુ | પ્રાતઃ ૦ તાંત્યિd: I ઈત્યાદિ..... 11 પ્રત, આપન્ન શબ્દ પ્રથમપદ તરીકે પણ આવે. દા.ત. • પ્રાપ્તીવિ, ૦ ગોવિપ્રાતઃ ૦ વિવાપન્નઃ | B. કોઇ પણ કાર્ય અથવા સ્થિતિની સાથે પૂર્વપદમાં દ્વિતીયાન્ત કાલવાચી શબ્દ આવે ત્યારે થાય. દા.ત. • સંવત્સર વાલ = સંવત્સરવા |
• મુહૂર્ત સુવમ્ = મુહૂર્તલુહમ્ | . નિત્ય સમાસ – ઉર્વી () આવા સમાસનો વિગ્રહ ન થાય. જો કરીએ નો અર્થ બદલાય જાય. દા.ત. ઉર્વમ્ મા પલંગ પર ચઢેલો) 2 તાતીયા વિભક્તિ 1 નીયાન્ત નામનો પૂર્વ સંશ, સમ, કન, ન વાચી તથા સત્ત, નિપુણ, મિત્રW, ગવર વગેરે શબ્દો સાથે થાય. દા.ત. મારે પૂર્વ = માલપૂર્વ | જાત્રા સ = મિતુલ: પન્ય સમ = પનીલમ પન મનઃ - પો: માણેન વિશ: = માવિત્ત: | વાવ નદી = વાહ ! In પૂર્વપદ સાધન અને ઉત્તરપદ કાર્ય રૂપ હોય ત્યારે થાય.
-
-
-
101