Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya vijaya nAmasUrizvarajI graMthamAlA graMthAMka-16 / pramANanayatatvAlokAlaMkAra yojaka pU. AcArya vijayarAmamUrijI mA. sAheba prjaahaan 5. zrI surendranarizvarajI jaina tatvajJAna zAlA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI vijayarAmasurIzvarajI graMthamAlA graMthAMka 16 zrIvAdidevasariviracita pramANanayatattvAlokAlaMkAra saMyojaka pUjya AcArya zrI vijayarAmasUrIzvarajI ma. sA. (DahelAnA upAzrayavALA) : prakAzaka : zrI surendrasUrIzvarajI jaina tattvajJAnazALA, amadAvAda-1.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : AcArya zrI surendrasUrIzvarajI jaina tatvajJAnazALA, paTaNInI khaDakI, jhaverIvADa. amadAvAda-380001. rUA. 5-00 nakala 1000 prathamavRtti 1984 saMvata 2040 vi. saM. 2510 drazyasahAyaka nenAvAnivAsI (hAla muMbaI) sva. dhulacaMda becaradAsanA smaraNArthe temanA suputra zreSThivarya zrI tIlokacaMdajI dhulacaMdajIe bahu ja udAradIlathI A pustakanA prakAzanamAM lAbha lIdho. che. chapAvI ApanAra bAbubhAI eca. zAha zrI pArzva prakAzana nIzALa-jhaverIvADa, rIlIpha roDa, amadAvAda-1.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA virATa vizvamAM aneka darzane pracalita che. te dazAmAM jaina darzana pitAnI syAdvAda-anekAnta daSTine lIdhe anerI mahattA dharAve che. koI paNa vastune vicAra dareka darzane potapotAnI rIte kare che. jemake sAMkhyadarzana AtmAne nitya mAne che. baudhdha darzana AtmAne anitya mAne che. jyAre jaina darzana AtmAne dravyanI apekSAe nitya ane paryAyanI apekSAe anitya mAne che. A rIte vastumAM jeTalA dharmo hoya teTalA dharmone judI judI apekSAe darzAvI vastunA pUrNa svarUpane dekhADavuM te anekAnta draSTi che. A draSTine lIdhe ja jena darzananuM bhAratIya darzanemAM mahattva che. . prastuta pramANa-nayatattvAkAlaMkAra graMtha jainadarzana pramANe pramANa ane nonuM svarUpa, tenA bheda-prabhedo ane prAsaMgika rIte pramANAbhAsa ane nayAbhAsanuM svarUpa dekhADI potAnA nAmane sArthaka karanAra graMtha che. 1 A graMthanA prathama paricchedamAM "pramANa kone kahevAya enuM spaSTa nirUpaNa karI samyagajJAnanuM pramANapaNuM sidhdha karyuM che. 2 - bIjA paricchedamAM pramANanA bhedo ane tenA avAjora bhedonA lakSaNo ApyAM che. trIjA paricchedamAM parokSapramANanuM lakSaNa, tenA bhedo tathA hetu AdinuM svarUpa batAvela che. cothA paricchedamAM AgamapramANanuM lakSaNa, ApnanuM lakSaNa, vedanA apauruSeyatvanuM khaMDana tathA saptabhaMgI AdinuM svarUpa Apela che. 5 pAMcamA paricchedamAM vastunuM lakSaNa, - sAmAnya-vizeSAtmakapaNuM tiyaMku - UrdhvatAsAmAnya vigere svarUpe varNavyuM che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 chaThThA paricchedamAM pramANa-phalanuM lakSaNa, pramANAbhAsa vigerenuM svarUpa varNavyuM che. 7 sAtamA paricchedamAM naya, nayAbhAsa vigerenuM varNana karyuM che. AThamA paricchedamAM vAdanu lakSaNa, vAdI-prativAdI-sabhyasabhApati vigerenA svarUpanuM varNana karela che. A rIte vividha viSayonA varNana dvArA A graMtha samApta karela che. A graMtha keTalAka samayathI aprApya hato. ane abhyAsakone ghaNI muzkelIo paDatI hatI. AthI nyAyadarzana niSNAta, prakhara vyAkhyAtA pU. AcAryadeva vijayarAmasUrIzvarajI DahelAvALAe A graMtha chapAvI abhyAsakone sulabha karI Apela che. jJAna paMcamI saMvata 2040 paM. bAbubhAI savacaMda zAha zrI surendrasUrIzvarajI janatattvajJAnazALA amadAvAda.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrikaH suvAdicakracakravartizrIdevAcAryavinirmitaH prmaannnytttvaalokaalngkaarH| rAgadveSavijetAraM zAtAraM vishvvstunH| zakrapUjyaM girAmIzaM tIrthezaM smRtimAnaye // 1 // namaH sarvajJAya / rAgeti / rAgadveSayorvizeSeNa jayanazIlamiti tAcchIli-3 kastRn / tIrthezamatra zrIvIram / bhanena vizeSaNacatuSkeNApAyApagamAdayo mUlAtizayAzcatvAra uktAH / etenaiva samastena gaNadharAdeH svaguruparyantasya smRtiH kRtaiva, tasyApyekadezena tIrthezasvAduktAtizayAdhAravAca // 1 // 6 pramANanayatattvavyavasthApanArthamidamupakramyate // 1 // pramANeti / pramANanayayostatvaM tasya vyavasthApanamevArthaH prayojanaM yatro. pakramaNe tattadarthamiti / kriyAvizeSaNaM idam, svasaMvedanenA'ntastatvatayA 9 pratibhAsamAna prakRtaM zAstramupakramyate bahiHzabdarUpatayA prArabhyate // 1 // pramANasthAdau lakSaNamAhakhaparavyavasAyi jJAnaM pramANam // 2 // khapareti / svamAtmA jJAnasya svarUpam , paraH svamAdanyo'rthasto vyavasthatIsevezIlaM yattattathA jJAyate prAdhAnyena vizeSo gRhyate'neneti jJAnam // 2 // idameva samarthayati 1 apAyApagama-zAna-pUjA-bAgatizayAmikhyAH / 2 asaadhaarnnsvruupm| .. 15
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlakAre AyaH paricchedaH / abhimatAnabhimatavastusvIkAratiraskArakSama hi pramANamato jJAnamevedam // 3 // 3 abhimatamupAdeyam / anabhimataM heyam / upalakSaNasvAdupekSaNIyopekSAyAM .samartha ca // 3 // navai sannikarSAderajJAnasya prAmANyamupapannam , tasyArthAntarasyeva 6khArthavyavasitau sAdhakatamatvAnupapatteH // 4 // * navAyiti / satrikarSazcakSurAdisaMyogaH / AdizabdAt kArakasAkalyAdi prahaH // 4 // ... . 9 na khalvasya khanirNItau karaNatvaM staMbhAderivA'cetanatvAt / nApya'rthanizcitau khanizcitAva'karaNasya kumbhAderiva tatrA'pya karaNatvAt // 5 // . . 12 na khalviti / nApyartha nizcitAvasya karaNatvam / tatrApItyarthanizcivAvapi // 5 // . vyavasAyIti samarthayati tadyavasAyakhabhAvaM samAropaparipanthitvAt pramANatvAdvA // 6 // 15 taditi / samAropaH saMzayAdiH / tatparipanthitvaM tadviruddhatvam / prakarSaNa mIyate paricchidyate vastujJAnaM yena tatpramANaM tasya bhAvastatvam / vAzabdo - vikalpArthastena pratyekamapyamU hetU pramANatvAbhimatajJAnasya vyavasAyasvabhAva. 18 svasiddhau samayau~ // 6 // . atasiMstadhyavasAyaH smaaropH|| 7 // mateti / atatprakAre padArthe tatprakAratAnirNayaH samAropaH // 7 // sa viparyayasaMzayA'nadhyavasAya medAnedhA // 8 // viparItaikakoTiniSTakanaM vipryyH||9|| viparIteti / viparItAyA anyathAsthitAyA ekasyA eva koTervasvaMzasya 24 niSTAnaM nimayanam // 9 // yathA zuktikAyAmidaM rajatamiti // 10 // zuktikAyAmarajatAkArAyAmidaM rajatamiti / idamiti rajatAkAratayA 27 jJAnaM viparyayo biparItA khyAtirityarthaH // 10 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre bhAdyaH paricchedaH / sAdhakabAdhakapramANAbhAvAt anavasthitAnekakoTisaMsparzajJAnaM saMzayaH // 11 // sAdhaketi / ullikhyamAnasthANusva puruSatvAdyane kAMzagocarayossAdhakabAdhaka- 3 pramANayoranupalambhAt // 11 // yathA ayaM sthANurvA puruSo veti // 12 // ayaM pratyakSaviSaye saMzayaH / parokSaviSaye tu yathA kvApi vane zRGgamAtra - 6 darzanAt kiM gaurayaM gavayo vetyAdi // 12 // kimiti AlocanamAtramanadhyavasAyaH // 13 // kimiti / kimityulekhe notpadyamAnaM jJAnamAtramanadhyavasAyaH / samAropa - 9 rUpatvaM cAsyApacArikam / atasmiMstadadhyavasAyasya tallakSaNasyAbhAvAt / samAropanimittaM tu yathArthAparicchedakatvamudAharanti // 13 // yathA gacchatastRNasparzajJAnam // 14 // yatheti / pratyakSayogyaviSayazcAyamanadhyavasAyaH / parokSayogyo yathA kasyacidaparijJAtagojAtIyasya kvApi sAkhAmAtradarzanAtpiNDamAtramanumAya ko'zra prANI syAdityAdi // 14 // parazabdaM vyAkhyAti - jJAnAdanyo'rthaH paraH // 15 // svasya vyavasAyaH svAbhimukhyena prakAzanam, bAhyasyeva tadAbhi. 18 mukhyena karikalabhakamahamAtmanA jAnAmIti // 16 // 12 kaH khalu jJAnasyAlambanaM bAhyaM pratibhAtamabhimanyamAnastadapi tatprakAraM nAbhimanyeta mihirAlokacat // 17 // 15 tadAbhimukhyena bAhyAbhimukhyena / yathA karikalabhakamiti prameyasya, ahamiti pramAtujInAmIti pramiteH pratibhAsastathAtmaneti -pramANatvAbhimata- 21 jJAnasyApyastyeveti bhAvaH // 16 // 24 tadapIti jJAnam, tatprakAraM pratibhAtamityarthaH / yathA ca giryAdikaM mihirAlokasya viSayaM pratibhAtaM manyamAnairmihirAloko'pi pratibhAto manyate 26
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre AdyadvitIyaparicchedau / laukikaparIkSakaistadvajjJAnasya naistairjJAnamapi pratibhAvaM svIkartavyam // 17 // pramANaM vivicyAsyaiva prAmANyasvarUpaM dharmamAviSkurvanti / jJAnasya prameyAvyabhicAritvaM prAmANyam // 18 // prasaGgAyAtamaprAmANyarUpamapi dharmamAhuH 6 taditarattvaprAmANyam // 19 // taditi / prameyavyabhicAritvamaprAmANyam pratyeyam / prameyavyabhicAritvaM ca jJAnasya tadvyatiriktagrAhyApekSayaiva jJeyam / svasmin vyabhicArasyAsaMbhavAt / 9 tena sarva svApekSayA pramANameva bahirarthApekSayA tu kiJcitpramANaM kiJcitpramANAbhAsam // 19 // tadubhayamutpattau parata eva jhaptau tu svataH paratazceti // 20 // 12 viSayaM kumbhAdikaM pratibhAtamabhimanyamA iti zrIdevAcAryanirmite pramANanayatattvavAlo kAlaMkAre pramANasvarUpanirNayo nAma prathamaH paricchedaH // tadubhayamiti / svataH paratazceti straM paraM cApekSyetyarthaH / jJAnasya prAmANya15 maprAmANyaM ca dvitayamapi jJAnakAraNacakSurAdigataguNadoSarUpaM paramapekSyopadyate nizcIyate svabhyAsadazAyAM svato'nabhyAsadazAyAM tu parataH / tatra jJAnasyAbhyAsadazAyAM prameyAvyabhicAri taditaraccAsmIti prAmANyAprAmA18 NyanizcayaH / saMvAdakabAdhakajJAnamanapekSya prAdurbhavan svataH syAdityabhidhIyate / anabhyAsadazAyAM tadapekSayA jAyamAno'sau parataH // 20 // AdyaparicchedaH samAptaH // 21 pramANasya svarUpamuktvA saMkhyAM samAkhyAtitad dvibhedaM pratyakSaM ca parokSaM ca // 1 // taditi / akSamindriyaM pratigatamindriyAdhInatayA yadutpadyate tatpratyakSa24 miti tatpuruSaH / akSANAM paramakSavyApAra nirapekSaM manovyApAreNAsAkSAdarthaparicchedakam parokSam / parazabdasamAnArthena parasa - zabdena siddham / cazabdau 26 dvayorapi tulyakakSatAM lakSayataH / prAmANyaM prati vizeSAbhAvAt // 1 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlakAre dvitIyaH pricchedH| . spaSTaM pratyakSam // 2 // spaSTamiti / prabalajJAnAvaraNavIryAntarAyayoH kSayopazamAt kSayAdvA spaSTaM . yattat pratyakSaM pratyeyam // 2 // anumAnAdyAdhikyena vizeSaprakAzanaM spaSTatvam // 3 // anumAneti / anumAnAdibhyo'tirekeNa yadvizeSANAM niyatavarNasaMsthAnAdhakArANAM pratibhAsanaM jJAnasya tatspaSTatvam // 3 // tad dviprakArakaM sAMvyavahArikaM pAramArthikaM ca // 4 // taditi / sAMvyavahArikaM bAhyendriyAdisAmagrIsApekSavAdapAramArthikam / paramArthe bhavaM pAramArthikam mukhyamAramasannidhimAtrApekSam // 4 // tatrAdyaM dvividham indriyanibandhanamanindriyanibandhanaM ca // 5 // etadvitayamavagrahahAvAyadhAraNAmedAdekazazcartuvikalpakam // 6 // . viSayaviSayisannipAtAnantarasamudbhUtasattAmAtragocaradarzanA- 12 jaatmaadymvaantrsaamaanyaakaarvishissttmrthgrhnnmvgrhH||7|| . viSayeti / viSayaH sAmAnyavizeSAtmako'rtho viSayI cakSurAdistayoH samIcIno nipAto yogyadezAdyavasthAnaM tasmAdanantaraM samudbhUtaM yatsattA-15 mAtragocaraM darzanaM nirAkAro bodhastasmajAtam Adyam satvasAmAnyAcavAntaraiH sAmAnyAkArairmanuSyatvAdijAtivizeSairviziSTasya vastuno yadhaNaM jJAnaM tadavagrahaH // 7 // avagRhItArthavizeSAkAGkSaNamIhA // 8 // avagRhIto yo'rtho'vAntaramanuSyasvAdijAtivizeSalakSaNastasya vizeSaH karNATAdibhedaH / tasyAkAMkSaNaM bhavitavyatApratyayarUpatayA grahaNAbhimukhya-21 mIhA // 8 // iihitvishessnirnnyo'vaayH||9|| IhitavizeSasya karNATAdernirNayo'vAyaH // 9 // sa eva dRDhatarAvasthApanno dhAraNA // 10 // sa eva sAdarasya pramAturatyantopacitaH kiJcitkAlaM tiSThandhAraNA // 10 // saMzayapUrvakatvAdIhAyAH saMzayAnedaH // 11 // / 24
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUri ke pramANanayatattvAlokAlaGkAre dvitIyaH paricchedaH / saMzayeti / puruSAvagrahAnantaraM kimayaM dAkSiNAtya ityAdyanekakoTiparAmarzaH saMzayastato'pi pramAturvizeSalipsAyAM dAkSiNAtyenA'nena bhavitavyamityevamIhA 3 jAyate iti hetuhetumadbhAvAdanayoH pRthaktvam // 11 // kathaMcidabhede'pi parima vizeSAdeSAM vyapadezabhedaH // 12 // kathaMciditi / yadyapyekajIvadravyatAdAtmyena dravyArthAdezAdeSAM darzanAdInAM 6 aikyaM tathApi paryAyArthAdezAdvedo'pi // 12 // asAmastyenApyutpadyamAnatvenAsaMkIrNa svabhAvatayA'nubhUyamAnatvAdapUrvApUrvavastuparyAyaprakAzakatvAtkramabhAvitvAccaite vyatiri 9 cyante // 13 // asAmastyeneti / asaGkIrNasvabhAvatayA parasparasvarUpa vai vittayenAnubhUyamAnasvAdarzanAdayo bhidyante / tathAnubhavanamapyamISAmasAmastyenApyekadvitryAdisaM12 khyatayotpadyamAnatvAt / tathAhi pramAtuzcitrakSayopazamAtkadA ciddarzanAvagrahau kadAciddarzanAvagraha saMzayAdayaH krameNa samunmajjanti / apUrvApUrvavastuparyAyaprakAzakatvakramabhAvitve'pi pratyAtmavedhe eva // 13 // 15 kramo'pyamISAmayameva tathaiva saMvedanAt evaMkramAvirbhUtanijakarmakSayopazamajanyatvAzca // 14 // kramo'pIti / ayameva darzanAvagrahAdiramISAM kramastenaiva krameNAnubhavAt / 18 darzana jJAnAvaraNakSayopazamalakSaNakAraNenApyevameva bhUSNunA'mISAmutpAdyatvAzvAyameva kramaH / kramotpadiSNunA hi kAraNena krameNaiva svakAryaM janayitavyam, yathA sthAsakozakuzUlacchatrAdinA // 14 // 21 anyathA prameyAnavagatiprasaGgaH // 15 // anyatheti / yathoktakramAnabhyupagame darzanAdInAM prameyApahnava eva kRtaH syAt // 15 // 24 uktameva kramaM samarthayati tathAhi na khalvaddaSTamavagRhyate / nacA'navagRhItaM saMdihyate / 26 nacA'saMdigdhamIhyate / nacAnI hitama veyate / nApyanavetaM dhAryate // 16
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre dvitIyaH pricchedH| . kvacideSAM kramAnupalakSaNe kAraNamAhuHkvacitkramasyAnupalakSaNameSAmAzUtpAdAdutpalapatrazatavyatimeda- . kramavat // 17 // kaciditi kvacittvabhyaste karatalAdau (gocare) // 17 // pAramArthikaM punarutpattau AtmamAtrApekSam // 18 // pAramArthiketi / AtmamAtrApekSaM kSayakSayopazamaviziSTamAtmadravyamevAvyavahitaM samAzritya pAramArthikam / na punaH sAMvyavahArikamivendriyAdivyavahitamAtmadravyamAzrityetyarthaH // 18 // tadvikalaM sakalaM ca // 19 // tatra vikalamavadhimanaHparyAyajJAnarUpatayA dvedhA // 20 // avadhijJAnAvaraNavilayavizeSasamudbhavaM bhavaguNapratyayaM rUpidravyagocaramavadhijJAnam // 21 // avadhIti / bhavapratyayaM suranArakANAm , guNapratyayaM tu naratirazvAm // 21 // saMyamavizuddhi nibandhanAdviziSTAvaraNavicchedAjAtaM manodravyaparyAyAlambanaM manaHparyAyajJAnam // 22 // sakalaM tu sAmagrIvizeSataH samudbhUtasamastAvaraNakSayApekSaM nikhiladravyaparyAyasAkSAtkArikharUpaM kevalajJAnam // 23 // sakaleti / sAmagrI samyagdarzanAdilakSaNAntaraGgA bahiraGgA tu jinakAli-18 kamanuSyabhavAdilakSaNA // 23 // tadvAnahannirdoSatvAt // 24 // nirdoSo'sau pramANAvirodhivAktvAt // 25 // avirodhivAktvamevArhataH prasAdhayantitadiSTasya pramANenAbAdhyamAnatvAttadvAcastenAvirodhasiddhiH26 taditi / tasya arhata iSTasyAnekAntatazvasya / tadvAca ityarhadvAcaH / arhan 24 sarvatra pramANAvirodhivAk / tatra pramANAbAdhyamAnAbhimatatatvatvAt / yasyAbhimataM tatvaM yatra pramANena na bAdhyate sa tatra pramANAvirodhivAk / yathA 26
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ . sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlakAre dvitIyatRtIyaparicchedau / rogAdau bhiSagvaraH / na bAdhyate ca pramANenAItAbhimatamanekAntAditatvam / tasmAttatrAsau pramANAvirodhivAk // 26 // kevalinaH kavalAhAravatve 3 sarvavittvam virudhyate itISTavato namATAn nirAkartumAhuH na ca kavalAhAravattvena tasyA'sarvajJatvam kavalAhArasarvakSatvayoravirodhAt // 27 // iti zrIdevAcAryaviracite pramANanayatattvAlokAlaMkAre pratyakSakharUpa nirNayo nAma dvitIyaH paricchedaH / iti pratyakSatarUpanirNayo nAma dvitIyaH pricchedH|| 9 aspaSTaM parokSam // 1 // smaraNapratyabhijJAnatarvAnumAnAgamamedAttatpazcaprakAram // 2 // tatra saMskAraprabodhasaMbhUtamanubhUtArthaviSayaM tadityAkAraM saMvedanaM 12 smaraNam // 3 // * saMskArasyAtmazaktivizeSasya prabodhAt phaladAnAbhimukhyalakSaNAsaMbhUtamiti kAraNa nirUpaNam / anubhUtaH pramANamAtreNa paricchinnArthoM viSayo 15 yasyeti viSayakathanam / tadityullekhavattA cAsya yogyatApekSayAkhyAyi / yAvatA smarasi caitra kazmIreSu vatsyAmastana drAkSA mokSyAmahe ityAdissaraNe tacchabdollekhanopalakSita eva / kinvidaM smaraNaM teSu kazmIreviti tA 1. drAkSA iMti tacchabdollekhamahatyeva, na caivaM pratyabhijJAne'pi tatprasaGga svasya sa evAyaM ityullekhavattvAt iti svarUpoktiH // 3 // tattIrthakarabiMbamiti yathA // 4 // 21 taditi yatprAk pratyakSIkRtaM smRtaM pratyabhijJAtaM vitarkitamanumitaM zrutaM kA tasya parAmarzaH // 4 // anubhavasmRtihetukaM tiryagUItAsAmAnyAdigocaraM saMkalanA24tmakaM jJAnaM pratyabhijJAnam // 5 // anubhavazca pramANArpitA pratItiH, smRtizca prAgukaiva / te turyaleti kAraNo26 padezaH / tiryaksAmAnyaM ca gavAdiSu gosvAdikharUpaM sadazapariNAmAtmakam /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyaH pricchedH| 9 urvatAsAmAnyaM parAparavivartavyApi mRtvAdidravyam, etadubhayamAdiryasya visadRzapariNAmAderdharmastomasya sa tiryagUrdhvatAsAmAnyAdigocaro yasyeti viSayAkhyAnam / saGkalanaM vivakSitadharmayuktatvena vastunaH pratyavamarzanamAramA 3 svabhAvo yasyeti svarUpoktiH // 5 // yathA tajAtIya evAyaM gopiNDaH, gosadRzo gavayaH / sa evAyaM jinadatta ityAdi // 6 // tajAtIya evAyaM gopiNDa ityamistiya'ksAmAnyodAharaNe darzite'pi gosadRzo gavaya iti yattatraivodAharaNAntaraM tannaiyAyikanigrahArtham / tasya gosadRzo gavaya ityupamAnam , taccAyuktam , govisadRzo mahiSa ityasya pramANA-9 ntaratApatteH / sa evAyaM jinadatta iti tUtAsAmAnyodAharaNam / AdizabdAt sa eva vahnirunmIyate mayA / sa evArtho naiyAyikadhyAta ityAdi maraNasacivAnumAnAdijanyam / tasmAddIghaM hasvamaNu mahalledIyo davIyo vedaM dUrA-12 dayaM tigmastanUnapAt surabhIdaM candanamityAdi ca saMkalanamAtrodAharaNaM mantavyam / athAyamanenasadRza ityAdi pratyabhijJA pratyakSaM vA kacitkiMciditi brUmaH / anubhUtatayA parokSamapyekaM sAkSAdivAdhyavasyataH pazyatazcAparaM 15 pratyabhijJaiveyam / bhavati ca parokSasyApi sAkSAdivAdhyavasAye pratyakSasarvanAnA parAmarzaH, eSogniranumIyate, ayamasya vAkyasyArthaH / ubhayaM tu pratyakSeNa lakSayataH pratyakSamevaitat // 6 // upalaMbhAnupalaMbhasaMbhavaM trikAlIkalitasAdhyasAdhanasaMbandhAdyAlaMbanamidamasmin satyeva bhavatItyAdyAkAraM saMvedanamUhAparanAmA 'tarkaH // 7 // upalaMbheti / upalaMbhAnupalaMbhAbhyAM pramANamAtreNa grahaNAgrahaNAbhyAM saMbhavo : yasyeti kAraNoktiH / trikAlIkalitayoH kAlatrayIvartinoH / sAdhyasAdhanayorgamyagamakayoH sambandho'vinAbhAvo vyAptirityarthaH / sa AdiryasyAzeSade-24 zakAlavartivAcyavAcakasambandhasya AlambanaM gocaro yasya tattatheti viSa. yoktiH / idamasminsatyeva bhavatItyAdizabdAdidamasminnasati na bhavatyevetyA. kAraM sAdhyasAdhanasaMbandhAlambanam , evaMjAtIyazabda evaMjAtIyAsyArthakasya 27 21
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyaH paricchedaH / vAcakaH / sopi tathAbhUtastathAbhUtasya vAcya ityAkAraM vAcyavAcakabhAvAlambanaM ca saMvedanamihopAdIyate iti svarUpoktiH // 7 // 10 3 yathA yAvAn kazcit dhUmaH sa sarvo vahnau satyeva bhavatIti tasminnasatyasau na bhavatyeveti // 8 // anumAnaM dviprakAre svArthe parArtha ca // 9 // 6 anumAneti / nanvanumAnasyAdhyakSasyeva sAmAnyalakSaNamanAkhyAyaiva kathamAdita eva prakArakIrtanam ucyate - paramArthataH svArthasyaivAnumAnasya bhAvAt / svArthameva hyanumAnaM kAraNe kAryopacArAt parArthaM kathyate / yatpunaH svArthena 9 tulyakakSatayA asyopAdAnaM tadvAde zAstre cAnenaiva vyavahArAlloke'pi ca prAyeNAsyopayogAt / tatrAnu hetugrahaNasambandhasmaraNayoH pazcAnmIyate artho'nenetyanumAnam / svasmai pramAturidaM svArtha svAvabodha nibandhanamityarthaH // 9 // 12 tatra hetugrahaNasambandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtham 10 18 tantreti / hetorgrahaNaM ca pramANena nirNayaH / sambandhasmaraNaM ca yathaiva sambandho vyAptinAmA prAktarkeNAtarki tathaiva parAmarzaste kAraNaM yasya tattathA // 10 // 15 nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNo hetuH // 11 // nizciteti / anyathA sAdhyaM vinA'nupapattireva na manAgapyupapattistato nizcitAnyathAnupapattirevaikA lakSaNaM yasya sa tathA // 11 // natu trilakSaNakAdiH // 12 // 21 natviti / trINi pakSadharmatva - sapakSasava - vipakSAsattvAni lakSaNAni yasya saugatasaMmatasya hetorAdizabdAdyo gasaGgItapaJcalakSaNaka hetvavarodhaste nAbAdhitaviSayatvAsatpratipakSatvayorapi tallakSaNatvena kathanAt / tathAhi vahnimatye sAdhye dhUmavattvaM pakSasya parvatasya dharmo na tu zabde cAkSuSatvavadataddharmaH, sapakSe pAkasthAne sanatu prAbhAkareNa zabdanityatve sAdhye zrAvaNatvavattato vyAvRttam 24 vipakSe payasvati pradeze asanatu tatraiva sAdhye prameyatvavat / tatra vartamAnam abAdhitaviSayaM pratyakSAgamAbhyAmabAdhyamAnasAdhyatvAt / natvanuSNastejovayavIdravyatvAjjalavat / vipreNa surA peyA dravyatvAttadvadevetivat, tAbhyAM bAdhi27 taviSayam, asatpratipakSaM sAdhyaviparItArthopasthApakAnumAnarahitaM na punarnityaH
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyaH pricchedH| 11 zabdo'nityadharmAnupalabdherityanumAnasamanvitamanityaH zabdo nityadharmAnupalabdherityanumAnamiva satpratipakSamiti lakSaNatrayapaJcakasadbhAvAdgamakam / iti saugatayogAbhiprAyaH // 12 // na cAyaM nirapAya ityAhatasya hetvAbhAsasyApi saMbhavAt // 13 // tasyeti / sa zyAmastatputratvAt / prekSyamANetaratatputravat / atra samagra-6 tallakSaNavIkSaNe'pi hetutvAbhAvAt / atra vipakSe'sattvaM nizcitaM nAsti / nahi zyAmatvAsattve tatputratvenAvazyaM nivartanIyamityatra pramANamastIti saugtH| sa evaM nizcitAnyathAnupapattimeva zabdAntareNa zaraNIkarotIti saivAstu // 13 // 9 sAdhyavijJAnamityuktamiti sAdhyamAhuHapratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyam // 14 // sAdhayitumaniSTasyAsAdhyatvaM viSayavibhAgenAhuH 2 zaGkitaviparItAnadhyavasitavastUnAM sAdhyatApratipattyarthamapratItavacanam // 15 // pratyakSAdiviruddhasya sAdhyatvaM mA prasajyatAmityanirAkRtagra-15 haNam // 16 // . anabhimatasyAsAdhyatvapratipattaye'bhIpsitapadopAdAnam // 17 // anabhimatasya sAdhayitumaniSTasya // 17 // sAdhyatvaM viSayavibhAgenAhuHvyAptigrahaNasamayApekSayA sAdhyaM dharma evaanythaatdnupptteH||18 vyAptIti / dharmo vahnimavAdiH / tasya vyApteranupapatteH // 10 // 21 nahi yatra yatra dhUmastatra tatra citrabhAnoriva dharitrIdharasyApyanuvRttirasti // 19 // AnumAnikapratipattyavasarApekSayA tu pakSAparaparyAyastadviziSTaH prasiddho dharmI // 20 // 25
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre tRtIyaH paricchedaH / AnumAniketi / AnumAnikI pratipattiranumAnodbhavA pramitiH tadviziSTo vyAptikAlApekSayA sAdhyatvenAbhimatena dharmeNa viziSTaH // 20 // 3 prasiddho dharmItyuktam / yato'sya prasiddhistadAhu: 1 dharmiNaH prasiddhiH kvacidvikalpataH kutracitpramANataH kApi vikalpapramANAbhyAm // 21 // 6 yathA samasti samastavastuvedI, kSitidharakaMdhareyaM dhUmadhvajavatI, dhvaniH pariNatimAniti // 22 // Adye udAharaNe dharmiNo vikalpena siddhirnahi hetuprayogAtpUrvaM vikalpaM 9 vihAya vizvavirakuto'pi prAsidhyata / dvitIye pramANena pratyakSAdinA kSitidharakandharAyAstadAnIM saMvedanAt / tRtIye tubhAbhyAm nahi zrUyamANAdanyeSAM dezakAlasvabhAvavyavahitadhvanInAM grAhakaM kiJcittadAnIM pramANamastIti 12 vikalpAdeva teSAM siddhiH // 22 // pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamupacArAt // 23 // pakSeti / pakSa hetuvacanAtmakatvaM ca parArthAnumAnasya vyutpannamatipratipAdyA15 pekSayA'troktam / ativyutpannApekSayA tu dhUmo'tra dRzyate ityAdihetuvacanamAtrAsmakamapi tat syAt maMdamatyapekSayA tu dRSTAntAdivacanAtmakamapi tatsyAt / pakSa hetuvacanasya ca jaDarUpatayA mukhyataH prAmANyAyoge satyupacArAdityuktam 18 kAraNe kAryopacArAdityarthaH / pratipAdyagataM hi yajjJAnam, tasya kAraNaM pakSAdivacanam, kArye kAraNopacArAdvA, pratipAdakagataM yatsvArthAnumAnaM tasya kArya pakSAdi tadvacanamiti // 23 // vyAptipuraHsaraM pakSadharmatopasaMhAraM tatpUrvikAM vA vyAptim AcakSANAn bhikSUn pakSaprayogamaMgI kArayitumAhuH sAdhyasya pratiniyatadharmisambandhitAprasiddhaye hetorupasaMhAra24 vacanavatpakSaprayogo'pyavazyamAzrayitavyaH // 24 // sAdhyeti / yathA yatra dhUmastatra dhUmadhvaja iti hetoH sAmAnyenAdhArapratipattAvapi parvatAdiviziSTadharmidharmatAdhigataye dhUmazcAtretyevaMrUpamupasaMhAravacanamAzrIyate saugataistathA sAdhyadharmasya niyatadharmidharmatA siddhaye pakSaprayogo'pyA28 zrayitavyaH // 24 // 21 --
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyaH paricchedaH / trividhaM sAdhanamabhidhAyaiva tatsamarthanaM vidhAnaH kaH khalu na pakSaprayogamaMgIkurute // 25 // trividheti / trividhaM kAryasvabhAvAnupalaMbhabhedAt / tasya sAdhanasya samarthana- 3 masiddhatAdivyudAsena svasAdhyasAdhanasAmarthyopadezanam / tataH pakSaprayogamanaGgIkurvatA tatsamarthanarUpaM hetumanabhidhAyaiva tatsamarthanaM vidheyam / nanu yadi heturnocyate tatkutra samarthanam ? tarhi pakSo yadi nocyate taskutra 6 samarthanam // 25 // pratyakSasyApi pArArthyamAhuH - pratyakSaparicchinnArthAbhidhAyi vacanaM parArtha pratyakSaM parapratyakSa- 9 hetutvAt // 26 // pratyakSeti / yathA'numAnapratIto'rthaH parasmai pratipAdyamAno vacanarUpApannaH parArthamanumAnamucyate, tathA pratyakSapratIto'pi tathaiva parArtha pratyakSami- 12 tyucyatAm // 26 // yathA pazya puraH sphuratkiraNamaNikhaNDamaNDitAbharaNabhAriNIM jinapatipratimAmiti // 27 // 15 evaM smaraNAderapi yathAsaMbhavaM pArArthyaM pratipattavyam // 27 // prAsaGgikamuktvA pakSa hetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamiti samarthayanti // 27 // pakSahetuvacanalakSaNamavayavadvayameva parapratipatteraGgaM na dRSTA- 18 ntAdivacanam // 28 // pakSeti / AdizabdenopanayanigamanAdigrahaH / evaJca yadvyAbhyupetapakSadharmatopasaMhArarUpaM bhATTaprAbhAkarakApilaiH, pakSa hetudRSTAntopanayanigamanalakSaNaM 21 naiyAyikavaizeSikAbhyAmanumAnamAmnAyi tadapAstam // 28 // hetuprayogastathopapattyanyathAnupapattibhyAM dviprakAraH // 29 // satyeva sAdhye hetorupapattiH tathopapattiH asati sAdhye heto- 24 ranupapattirevAnyathAnupapattiH // 30 // yathA kRzAnumAnayaM pAkapradezaH satyeva kRzAnumave dhUmavattvasyopapattera'satyanupapatterveti // 31 // 27
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatavAlo kAlaGkAre tRtIyaH paricchedaH / anayoranyataraprayogeNaiva sAdhyapratipattau dvitIyaprayogasyaikatrAnupayogaH // 32 // 14 3 yaduktaM na dRSTAntAdivacanaM parapratipatteraGgaM tatra dRSTAntaH kiM parapratipattyartha parairaGgIkriyate kiMvA hetoranyathAnupapattinirNItaye yadvA'vinAbhAvasmRtaye iti vikalpAn dUSayanti // 32 // 6 na dRSTAntAdivacanaM parapratipattaye prabhavati / tasyAM pakSahetuvacanayoreva vyApAropalabdheH // 33 // na hetoranyathAnupapattinirNItaye yathoktatarkapramANAdeva tadupa9patteH // 34 // niyataikavizeSasvabhAve ca dRSTAnte sAkalyena vyApterayogato vipratipattau tadantarApekSAyAmanavasthiterdurnivAraH samavatAraH // 35 // 12 anavasthiterdurnivAraH samavatAraH iti pratiniyatavyaktau vyAptinizcayaH kartumazakyastato vyaktayantareSu vyAhayarthaM punardRSTAntAntaraM mRgyaMstasyApi vyaktirUpatvenAparadRSTAntApekSAyAmanavasthA // 35 // 18 15 amumevArtha samarthayante-- nApyavinAbhAvasmRtaye pratipannapratibandhasya vyutpannamateH pakSahetupradarzanenaiva tatprasiddheH // 36 // antarvyApyA hetoH sAdhyapratyAyane zaktAvazaktau ca bahirvyApterudbhAvanaM vyartham // 37 // / antarvyAyeti / antarvyAdhyA sAdhyasiddhizaktau bAhyavyAptervarNanaM vandhyameva / 21 matputro'yaM bahirvakti evaMsvarUpasvarAnyathAnupapatteratra bahirvyAzyabhAve'pi gamakatvasyopalabdheH // 37 pakSIkRta eva viSaye sAdhanasya sAdhyena vyAptirantarvyAptiranyatra 24 tu bahirvyAptiH // 38 yathA'nekAntAtmakaM vastu sattvasya tathaivopapatteH // 39 // nopanayanigamanayorapi pratipattau sAmarthya pakSahetuprayogAdeva 27 tasyAH sadbhAvAt // 40 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyaH pricchedH| 15 'samarthanameva paraM parapratipattyaGgamAstAM tadantareNa dRSTAntAdiprayoge'pi tadasaMbhavAt // 41 // prayujyApi dRSTAntAdikaM samarthanaM hetoravazyaM vaktavyam / anyathA sAdhya-3 sidmasaMbhavAt / tadevocyatAM kiM dRSTAntAdibhiH // 40 // mandamatIMstu vyutpAdayituM dRSTAntopanayanigamanAnyapi prayojyAni // 42 // mandeti / apizabdAtpakSahetU pakSAdizuddhayazca paJca / tata utkRSTaM dazAvayavaM parArthAnumAnam // 42 // pratibandhapratipatterAspadaM dRssttaantH||43|| pratibandheti / pratibandho vyAptiravinAbhAvastatmaraNasthAnaM mhaansaadiiissttaantH|| 43 // sa dvedhA sAdharmyato vaidhayaMtazca // 44 // samAno dharmoM yasyAsau sadharmA / visadRzo dharmoM yasyAsau vidharmA / tayorbhAvaH sAdharmya vaidhayaM ca // 14 // yatra sAdhanadharmasattAyAmavazyaM sAdhyadharmasattA prakAzyate sa 15 saadhrmydRssttaantH||45|| yathA yatra dhUmastatra tatra vahniryathA mahAnase // 46 // yatra tu sAdhyAbhAve sAdhanasyAvazyamabhAvaHpradarzyate sa vaidhaH-18 dRssttaantH||47|| yathAjhyabhAve na bhavatyeva dhUmo yathA jalAzaye // 48 // hetoH saadhydhrminnyupsNhrnnmupnyH||49|| yathA dhUmazcAtra pradeze // 50 // sAdhyadharmasya punarnigamanam // 51 // sAdhyadharmasya punarnigamanaM sAdhyadharmiNyevopasaMharaNamiti yogaH // 51 // 24 yathA tasmAdagniratra // 52 // ete pakSaprayogAdayaH pazcApi avayavasaMzayA kIrtyante // 53 // 26 21
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlakAre tRtIyaH paricchedaH / uktalakSaNo heturdviprkaarH| upalabdhyanupalabdhibhyAM bhidyamAnatvAt // 54 // 3 upalabdhirvidhiniSedhayoH siddhinibandhanamanupalabdhizca // 55 // vidhiH seNdshH||56|| prtissedho'sdshH|| 57 // 6 sa caturdhA prAgabhAvaH pradhvaMsAbhAva itaretarAbhAvo'tyantAbhAvazca // 58 // sa iti / prAkpUrva vstuutpttrbhaavH| pradhvaMsazvAsAvabhAvaH / itaretarasmina9 bhAvaH / atyantaM sarvadA'bhAvaH / padArthavyavasthArtha cAvazyamabhAvacAturvidhyamAzrayaNIyam / taduktam- "kAryadravyamanAdi syAt prAgabhAvasya nihave / pradhvaM. sasyApyabhAvasya pracyave'nantatAM vrajet / vastu sarvAtmakaM hi syAdanyApoha12 vyatikrame // " iti // 58 // yannivRttAveva kAryasya samutpattiH so'sya prAgabhAvaH // 59 // yasya padArthasya nivRttAveva na punaranivRttAvapi, ativyAptiprasaktaH / 15 andhakArasthApi nivRttau kvacijjJAnotpattidarzanAt andhakArasyApi jJAnaprAgabhAvatvaprasaGgAt / na caivamapi rUpajJAnaM tannivRttAvevotpadyate iti tatpratItasya tattvaprasaktiriti vAcyam / atIndriyadarzini naktaMcarAdau ca tadbhAve 18 tadbhAvAt / sa iti padArthaH / asyeti kAryasya / yathA mRtpiNDanivRttAveva samutpadyamAnasya ghaTasya mRtpinnddH||60 yadutpattau kAryasyAvazyaM vipattiH so'sya pradhvaMsAbhAvaH // 61 // yathA kapAlakadambakotpattau niyamato vipadyamAnasya kalazasya kapAlakadambakam // 62 // kharUpAntarAt svruupvyaavRttiritretraabhaavH|| 63 // 24 yathA staMbhakhabhAvAtkumbhakhabhAvavyAvRttiH // 64 // kAlatrayApekSiNI hi taadaatmyprinnaamnivRttirtyntaabhaavH||65 . tAdAtmyapariNAmanivRttirekasvapariNativyAvRttiH // 65 // . 27 yathA cetanAcetanayoH // 66 // 21
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre tRtIyaH pricchedH| 17 upalabdherapi dvaividhyamaviruddhopalabdhirviruddhopalabdhizca // 67 // tatrAviruddhopalabdhirvidhisiddhau SoDhA // 68 // sAdhyenAviruddhAnAM vyApyakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarA-3 NAmupalabdhiriti // 69 // atra bhikSurbhASate-vidhisiddhau svabhAvakArye eva sAdhIyasI, na kAraNam , tasyAvazyaMtayA kAryotpAdakatvAbhAvAt , pratibaddhAvasthasya murmurAvasthasya cAdhU-6 masyApi dhUpadhvajasya darzanAt, apratibaddhasAmarthyamugrasAmagrIkaM ca tadgamakamiti cedevametatkintu naitAdRzamarvAgdRzAvasAtuM zakyamiti tannirAkurvanti-- tamavinyAmAkhAdyamAnAdAmraphalarasAdekasAmayyanumityA rU-9 pAdyanumitimabhimanyamAnairabhimatameva kimapi kAraNaM hetutayA yatra zakterapratiskhalanamaparakAraNasAkalyaM ca // 70 // tamasvinyAmiti / tamasvinyAmiti rUpApratyakSasUcanAya / zaktarapratiskhalanaM 12 sAmarthyasyApratibandhaH / aparakAraNasAkalyaM niHzeSasahacArisaMparkaH / rajanyAM rasyamAnAskila rasAttajanakasAmadhyanumAnaM tato'pi rUpAnumAnaM syAt / prAkta. no hi rUpakSaNaH sajAtIyarUpAntarakSaNaM kArya kurvameva vijAtIyaM rasalakSaNaM kArya 15 karotIti prAktanarUpakSaNAtsajAtIyotpAdyarUpakSaNAntarAnumAnaM manyamAnaH saugatairanumatameva kiMcitkAraNaM heturyasminsAmarthyApratibandhaH kAraNAntara. sAkalyaM ca nizcetuM zakyate / atha naitatkAraNAtkAryAnumAnaM kintu svabhAvAnu-18 mAnamadaH, iMzarUpAntarotpAdasamarthamidaM rUpamIdRzarasajanakatvAt, evaM tatsvabhAvabhUtasyaiva tajananasAmarthyasyAnumAnAditi cet? nanvetadapi pratibandhAbhAvakAraNAntarasAkalyanirNayamantareNa nopapadyata eSa / tanizcaye tu 21 yadi kAraNAdeva tasmAtkAryamanumAsyate tadA kiM duzcaritam / evaM mastyatra chAyA chatrAdityAdInyavyabhicAranizcayAdanumAnAnyeva // 70 // pUrvacarottaracarayorna svabhAvakAryakAraNabhAvI tayoH kAlavya-24 vahitAvanupalambhAt // 71 // pUrveti / svabhAva-kAryakAraNabhAvau sAdhyasAdhanayostAdAmye sati svabhAvahetau, nadutpattau tu kAya kAraNe vAntarbhAvo vibhAvyate / na caite stH| 27
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyaH paricchedaH / tAdAmyaM hi samasamayasya prayatnAnantarIyakatvapariNAmitvAderupapannam / tadutpattizcAnyonyamavyavahitasyaiva dhUmadhUmadhvajAdeH, na tu vyavahitakAlasyAti. 3prasakeH // 7 // nanu kAlavyavadhAne'pi kAryakAraNabhAvaH syAdeva jAgrabodhayoH, maraNAriSTayozca tathAdarzanAditi pratijAnAnaM prajJAkaraM pratikSipanti6 na cAtikrAntAnAgatayorjAgrahazAsaMvedanamaraNayoH prabodhotpAtau prati kAraNatvaM vyavahitatvena nirvyApAratvAt // 72 // neti / jAprazAsaMvedanamatItaM suptAvasthottarabhAvijJAnaM vartamAnaM prati, 9maraNaM cAnAgataM dhruvAvIkSaNAdikamariSTaM sAMpratikaM prati vyavahitatvena vyApAraparAGmukham // 72 // idameva bhAvayanti12 khavyApArApekSiNI hi kArya prati padArthasya kAraNatvavyavasthA kulAlasyeva kalazaM prati // 73 // naca vyavahitayostayorvyApAraparikalpanaM nyAyyamatiprasakeH 74 15 neti / tayoratikrAntAnAgatayorjAgrahazAsaMvedanamaraNayoH // 7 // paramparAvyavahitAnAM pareSAmapi tatkalpanasya nivArayitumazakyatvAt // 75 // 18 sahacAriNoH parasparasvarUpaparityAgena tAdAtmyAnupapatteH sahotpAdena tadutpattivipattezca sahacarahetorapi prokteSu nAnupravezaH // 76 // 21 sahacAriNoriti / prokteSu svabhAvakAryakArageSu nAntarbhAvaH // 76 // dhvaniH pariNatimAn prayatnAnantarIyakatvAt ,yaHprayatnAnantarIyakaH sa pariNatimAn yathA staMbho, yo vA na pariNatimAn sa na 24 prayatnAnantarIyako yathA vAndhyeyaH, prayatnAnantarIyakazca dhvani stasmAtpariNatimAniti vyApyasya sAdhyenAviruddhasyopalabdhiH 26 sAdhamryeNa vaidhayeNa ca // 77 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvarike pramANanayatatvAlokAlakAre tRtIyaH pricchedH| 11 dhvaniriti / yadyapi vyApyatvaM kAryAdihetUnAmapyati sAdhyena sApyasvA. tathApi taneha vivakSitam / kintu sAdhyena tadAtmIbhUtasyAkAryAdirUpasya prayatnAnantarIyakatvAdeH svarUpamityadoSaH // 7 // astyatra girinikuJja dhanaJjayo dhUmopalambhAditi kAryasya // 7 // bhaviSyati varSa tathAvidhavArivAhavilokanAditi kAraNasya 79 tathAvidheti sAtizayonnatatvAdidharmopetatvaM gRhyate // 79 // udeSyati muhUrtAnte tiSyatArakA punarvasUdayadarzanAditi pUrvacarasya // 8 // tiSyatArakA puSyanakSatram // 80 // udagurmuhUrtAtpUrva pUrvaphalgunya uttaraphalgunInAmudgamopalabdherityuttaracarasya // 81 // astIha sahakAraphale rUpavizeSaH samAsvAdyamAnarasavizeSA-12 diti sahacarasya // 82 // iyaM ca sAkSAtSoDhA aviruddhopalabdhirakA, paramparayA tu saMbhavantIya. mantraivAntarbhAvyA, tadyathA-kAryakAryAviruddhopalabdheH kAryAviruddhopalabdhau 15 abhUdatra kozaH kalazopalambhAt / kozakAyaM kumbha evamanyatrApi // 2 // viruddhopalabdhistu pratiSedhapratipattau saptaprakArA // 83 // tatrAdyA svabhAvaviruddhopalabdhiH // 84 // svabhAvaviruddhopalabdhiriti pratiSedhyasthArthasya yaH svabhAvaH svarUpam , tena saha yatsAkSAdviruddham , tasyopalabdhiH // 84 // yathA nAstyeva sarvathaikAnto'nekAntasyopalambhAt // 85 // 21 spaSTaH sarvathaikAntAnekAntayoH saakssaadvirodhH| nanvayamanupalabdhihetureva yukto, 'yAvAn kazcitpratiSedhaH sa sarvo'nupalabdheH' iti vacanAditi cettana, upalambhAbhAvasyAtra hetutvenAnupanyAsAt // 85 // pratiSedhyaviruddhavyAptAdInAmupalabdhayaH SaT // 86 // . pratIti / pratiSedhyenArthena saha ye sAkSAdvirudvAmneSAM ye vyApsAdayo vyApyakAryakAraNAdayastaMpAmupalabdhayaH // 86 // 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. sAvacUrike pramANanatatvAlokAlaGkAre tRtIyaH paricchedaH / viruddhavyAptopalabdhiryathA-nAstyasya puMsastattveSu vinizcayastatra sandehAt // 87 // 3 viruddheti / jIvAditattvagocaro nizcayaH pratiSedhyastadviruddhazcAnizcayastena vyAptasya saMdehasyopalabdhiH // 87 // viruddhakAryopalabdhiryathA na vidyate'sya krodhAdyupazAntirvadana6 vikaaraadeH|| 88 // viruddheti / vadanavikArastAmratAdiH / pratiSedhyaH krodhAdhupazamaH, tadviruddhasadanupazamaH, tatkAryasya vacanavikArAderupalabdhiH // 8 // 9 viruddhakAraNopalabdhiryathA-nAsya maharSerasatyaM vacaH samasti, rAgadveSakAluSyAkalaGkitajJAnasaMpannatvAt // 89 // viruddheti / pratiSedhyenAsatyena saha viruddhaM satyam / tasya kAraNaM rAgAdya12kalaGkitaM jJAnam / tatkutazcitsUktAbhidhAnAdeH sidyatsatyaM sAdhayati / taca sicadasatyaM pratiSedhayati // 89 // viruddhapUrvacaropalabdhiryathA noMdgamiSyati muhUrtAnte puSyatArA 5rohiNyudgamAt // 9 // viruddheti / pratiSebhyo'tra puSyogamaH tadviruddho mRgazIrSodayastadanantaraM punarvasUdayasyaiva bhAvAt / tatpUrvacaro rohiNyudayastasyopalabdhiH // 90 // 1. viruddhottaracaropalabdhiryathA nodagAnmuhUrtAtpUrva mRgaziraH pUrvaphalgunyudayAt // 91 // viruddhasahacaropalabdhiryathA nAstyasya mithyAzAnaM samyagjJAna21 darzanAt // 92 // viruddhati / pratiSedhyena mithyAjJAnena saha viruddhaM samyagjJAnaM tarasahacaraM samyagdarzanaM taba prANyanukampAdeH kutazviprasidyat sahacaraM samyagjJAnaM sAdhayati / iyaM saptadhApi viruddhopalabdhiH sAkSAdvirodhamAzrityoktA / paramparayA virozAzrayaNena tvanekaprakArApi viruddhopalabdhiH saMbhavaMtyatraivAntarbhAvyA, tadyathAkAryaviruddhopalabdhiApakavirUddhopalabdhiH kAraNavirudobdhiriti trayaM svabhAva20biruddhopalabdhau / tatra kAryaviruddhopalabdhiyathA nAtra dehini duHkhakAraNa
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlakAre tRtIyaH pricchedH| // masti sukhopalambhAt / sAkSAdana sukhaduHkhayorvirodhaH, pratiSedhyasvabhAvena tu sukhaduHkhakAraNena paramparayA / vyApakavi0-na saMnikarSAdiHpramANamajJAnatvAt / sAkSAdatra jJAnatvAjJAnatvayorvirodhaH, pratiSedhyasvabhAvena tu jJAnatvavyApyena prAmANyena vyavahitaH / kAraNavi0-nAsau romaharSAdivizeSavAn samIpavartipAvakavizeSAt / atra pAvakaH sAkSAdviruvaH zItena, pratiSedhyasamAvena tu romaharSAdinA zItakAryeNa pAramparyeNa / ye tu nAstyasya himajanitaromaharSAdi-6 vizeSo dhUmAt / pratiSedhyasya hi romaharSAdivizeSasya kAraNaM himaM tadviruddho'gnistaskArya dhUma ityAdayaH kAraNaviruddhakAryoMpalabdhyAdayo viruddhopalabdhibhedAste yathAsambhavaM viruddhakAryoMpalabdhyAdiSvantarbhAvyAH // 12 // anupalabdherapi dvairUpyamaviruddhAnupalabdhirviruddhAnupalabdhizca // 93 // tatrAviruddhAnupalabdhiH pratiSedhyAvabodhe sptprkaaraa||94 // 12 pratiSedhyenAviruddhAnAM svabhAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarANAmanupalabdhiriti // 95 // khabhAvAnupalabdhiryathA nAstyatra bhUtale kumbha upalabdhilakSaNa-15 prAptasya tatvabhAvasyAnupalambhAt // 96 // upalabdhilakSaNaprAptasyeti / upalabdhirjJAnaM tasya lakSaNAni kAraNAni cakSurAdIni tAni prAptaH, janakatvenopalabdhikAraNAntarbhAvAtsa tathA dRzya 18 ityarthastasyAnupalambhAt // 96 // vyApakAnupalabdhiryathA nAstyatra pradeze panasaH paadpaanuplbdheH|| 97 // kAryAnupalabdhiryathA nAstyatrApratihatazaktikaM bIjaM aparAnavalokanAt // 98 // kAraNAnupalabdhiryathA na santyasya prazamaprabhRtayo bhAvAsta-24 ttvArthazraddhAnAbhAvAt // 99 // tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM tasyAbhAvaH kuto'pi devaSyabhakSaNAdeH sakAzAsidhyaMstattvArthazraddhAnakAryabhUtAnAM prazamAdInAmabhAvaM gamayati // .99 // 27
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyaH paricchedaH / pUrvacarAnupalabdhiryathA nodgamiSyati muhUrtAnte svAtinakSatraM citrodayAdarzanAt // 100 // 3 uttaracarAnupalabdhiryathA nodagamatpUrvabhadrapadA muhUrtAtpUrvamuttarabhadrapadodgamAnavagamAt // 101 // sahacarAnupalabdhiryathA nAstyasya samyagjJAnaM samyagdarzanAnu. 6 palabdheH // 102 // iyaM saptadhApyanupalabdhiH sAkSAdanupalambhadvAreNa / paraMparayA punareSA saMbhavanyatraivAntarbhAvyA / tathAhi-nAstyekAntaniranvayaM tatvam tatra kramAkramA9 nupalabdheriti yA kAryavyApakAnupalabdhiH niranvayatatvakAryasyArthakriyArUpasya yavyApakaM kramAkramarUpaM tasyAnupalambhasadbhAvArasA vyApakAnupalabdhAveva kssepyaa| evamanyA api yathAsaMbhavamAsveva vizanti // 102 // 12 viruddhAnupalabdhistu vidhipratItau paMcadhA // 103 // viruddhkaarykaarnnsvbhaavvyaapkshcraanuplmbhmedaat||104|| viruddhakAryAnupalabdhiryathA atra zarIriNi rogAtizayaH samasti 35 nIrogavyApArAnupalabdheH // 105 // viruddheti / vidheyasya rogAtizayasya viruddhamArogyaM tasya kArya viziSTavyApArastasyAnupalabdhiH // 105 // 18 viruddhakAraNAnupalabdhiryathA vidyate'tra prANini kaSTamiSTasaMyogAbhAvAt // 106 // vidheyaM kaSTaM tadviruddhaM sukhaM tasya kAraNamiSTasaMyogastasyAnupalabdhiH // 206 // 21 viruddhasvabhAvAnupalabdhiryathA vastujAtamanekAntAtmakamekAntakhabhAvAnupalambhAt // 107 // vastujAtamantaraGgo bahiraGgazca padArthasArthaH / atyate gamyate nizcIyate 24 ityanto dharmaH / anekazcAsAvantazcAnekAntaH / sa AtmA yasya tadanekAntAtmakam // 107 // viruddhavyApakAnupalabdhiryathA astyatra chAyA auSNyAnupa2.labdheH // 108 //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyacatuyau~ pricchedo| 23 vidheyayA chAyayA viruddhastApaH tavyApakamauSNyaM tsyaanuplbdhiriti||10|| viruddhasahacaropalabdhiryathA astyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAnupalambhAt // 109 // iti smaraNapratyabhijJAnatarvAnumAnakharUpanirNayo nAma tRtIyaH paricchedaH // 3 // iti tRtIyaH pricchedH| AptavacanAdAvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH // 1 // AkSeti / Agamyante maryAdayA'vabudhyante arthA anenetyAgamaH // 1 // 9 upacArAdAptavacanaM ca // 2 // pratipAdyajJAnasya hyAgamavacanaM kAraNamiti kAraNe kAryopacArAttadapyAgamaH // 2 // yathA samastyatra pradeze ratnanidhAnam, santi ratnasAnuprabhR. tyH||3|| astyatra pradeze ravanidhAnaM santi rakhasAnuprabhRtayaH iti vakSyamANalaukika-15 janakAdilokottaratIrthakarAdhapekSayA krameNodAharaNobhayI // 3 // abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yo jAnIte yathAzAtaM cAbhidhatte sa AptaH // 4 // Apyate prokto'rtho'sAdityAptaH / yadvA AptiH rAgAdidoSakSayaH, sA vidyate yasyeti AptaH / jAnanapi rAgAdimAnanyathApi kathayettadvicchittaye yathAjJAtamityuktam // 4 // tasya hi vacanamavisaMvAdi bhavati // 5 // sa ca dvedhA laukiko lokottarazca // 6 // laukiko janakAdirlokottarastu tIrthakarAdiH // 7 // varNapadavAkyAtmakaM vacanam // 8 // - upalakSaNaM caitatprakaraNaparicchedAdInAmapi // 8 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlakAre caturthaH paricchedaH / akArAdiH paugaliko vrnnH||9|| pudgalairbhASAvargaNAparamANubhirArabdhaH paudgalikaH // 9 // 3 varNAnAmanyonyApekSANAM nirapekSA saMhatiH padam, padAnAM tu vAkyam // 10 // varNau ca varNAzcetyekazeSAdvarNA brahmasaMbodhane ka ityAdau dvayoH gaurityAdau 6 bahUnAM ca varNAnAmanyonyApekSANAM padArthapratipattau kartavyAyAM parasparaM sahakAritAyAM sthitAnAM 'nirapekSA' padAntaravarNakRtopakAraparAGmukhI, saMhatimalakaH / 'padaM' padyate gamyate svayogyo'rtho'neneti vyutpatteH, prAyikatvAca 9 varNadvayAdereva padatvaM lakSitaM yAvatA viSNuvAcakaikAkSarAkArAdikamapi padatvena lakSitaM draSTavyam / padAnAM tu svocitavAkyArthapratyAyane vidheyes. nyonyanirmitopakAramanusaratAM vAkyAntarasthapadApekSArahitA saMhatirvAkyama12 bhidhIyate // 10 // saMketamAtreNaiva zabdo'tha pratipAdayati natu svAbhAvikasaMbandhavazAditi gadato naiyAyikAnsamayAdapi nAyaM vastu vadati iti vadataH saugatAnparA15 kurvanti khAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAmarthabodhanibandhanaM shbdH|| 11 // svAbhAvikaM sahajam, 'sAmarthya' ca zabdasyArthapratipAdanazaktiyogyatA 18 nAnI, samayazca saMketastAbhyAmarthapratipattikAraNaM zabdaH / nanu zabdArthayoryadi vAstavaH saMbandhaH tarhi saMketo vRthA / sa khalu saMbandho yto'rthprtiitiH| sa cedvAstavastarhi nirarthakaH saMketaH tata evArthapratItisiddheH / tadayuktam / yato na 21 vidyamAna ityeva saMbandho'rthapratItinibandhanam / kintu svAtmajJAnasahakArI yathA pradIpastathAhi pradIpo rUpaprakAzanasvabhAvo'pi yadi svAtmajJAnadarzanasaha kArikRtasAhAyakastato rUpaM prakAzayati / nAnyathA-(asati cakSuSi na prakA. 24 zayati(?))-jJApakatvAt / na khalu dhUmAdikamapi liGgaM vastuvRttyA vayAdipratibaddhamapi sattAmAtreNa vahnayAdergamakam / taduktamanyairapi-"jJApakatvAdisaMbandhaH syaatmjnyaanmpeksste| tenAsau vidyamAno'pi nAgRhItaprakAzaka:" // 1 // saMbandhasya ca parijJAnaM tadAvaraNakakSayopazamAbhyAm , tau ca saMketatapazcaraNa. 28 bhAvanAyanekasAdhanasAdhyau / tatazca saMketAdibhyaH samutpamatadAvaraNakSayopa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre caturthaH pricchedH| 25 zamAnAM zabdAdarthAcca kevalAdapyavaiparItyena vAcyavAcakabhAvaH saMvandho'vagamapathametIti // 11 // kimasya zabdasya svAbhAvika rUpaM kiMca parApekSamiti vivecayanti- 3 arthaprakAzakatvamasya svAbhAvikaM pradIpavadyathArthatvAyathArthatve punaH purussgunndossaavnusrtH|| 12 // artheti / asya svAbhAvikaM parAnapekSaM rUpam / ayaM punaH pradIpAcchabdasya 6 vizeSo yadasau saGketavyutpattimapekSamANaH padArthapratItimupajanayati / pradIpastu tamirapekSaH / yathArthatvAyathArthatve satyArthatvA'satyArthatve punaH pratipAdakanarAdhikaraNazuddhasvAzuddhasve'nusarataH / samyagdarzini zucau nare vaktari yathArthI 9 zAbdI pratItiranyathA tu mithyArthA // 12 // sarvatrAyaM dhvanirvidhiniSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaH saptabhaGgImanugacchati // 13 // yathaivAntarbahirvA bhAvarAziH svarUpamAbibharti taM tathAbhUtaM saptabhaGgIsamanugata eva zabdo vaktuM paTIyAnityAhuH // 13 // ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH 15 samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH saptabhaGgI // 14 // avirodhena pratyakSAdibAdhAparihAreNa pRthagbhUtayoH samuditayozca vidhi- 18 niSedhayoH paryAlocanayA kRtvA sthAcchabdalAMchitaH saptadhA vacanavinyAsaH saptabhaGgI / nAnAvastvAzrayavidhiniSedhakalpanayA zatabhaGgIprasaGganivartanArthamekatra vastunItyuktam / ekatrApi jIvAdivastuni vidhIyamAnaniSidhya-21 mAnAnantadharmaparyAlocanayA anantabhaGgIprasaktivyAvartanArthamekaikadharmaparyanuyogavazAdityupAttam / pratyakSAdiviruddhasadasannityAnityAyekAntavidhipratiSedhakalpanayA'pi pravRttasya vacanaprayogasya saptabhaGgItvAnuSaGgabhaGgArthamavirodhene 24 tyuktam // 14 // asyAmAdyabhaGgollekhamAhuHtadyathA-syAdastyeva sarvamiti vidhikalpanayA prathamo bhagaH1527
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre caturthaH paricchedaH / tadyatheti / syAtkathaMcitsvadravyakSetrakAlabhAvasvarUpeNAstyeva sarva kumbhAdi / na punaH paradravyAdirUpeNa / tathAhi kumbho dravyataH pArthivatvenAsti na 3 jalAdirUpatvena, kSetrataH pATaliputrakatvena na kAnyakubjAditvena, kAlataH zaiziravena na vAsantikAditvena, bhAvataH zyAmaravena na rakatvAdinA, avadhAraNaM cAtrAnabhimatArthavyAvRtyartham // 15 // 6 dvitIyamAhuH syAnAstyeva sarvamiti niSedhakalpanayA dvitIyaH // 16 // svadravyAdibhiriva paradravyAdibhirapi vastuno'sattvAniSTau hi pratiniyata9 svarUpAbhAvAdvastuprati niyamavirodhaH // 16 // sthAdastyeva syAnnAstyeveti kramato vidhiniSedhakalpanayA tRtiiyH||17|| 12 kramAptiAbhyAM astitvanAstitvAbhyAM vizeSitaM sarva kuMbhAdi vastu svAdastyeva sthAnAstyevetyullekhena vaktavyam // 17 // syAdavaktavyameveti yugapadvidhiniSedhakalpanayA cturthH|| 18 // 15 dvAbhyAmastitvanAstitvAkhyadharmAbhyAM yugapatpradhAnavayA'rpitAbhyAmekasya vastuno vidhirasAyAM tAdRzasya zabdasyAsaMbhavAdavaktavyaM jIvAdivassviti // 18 // syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhi18 niSedhakalpanayA pNcmH||19|| syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca SaSThaH // 20 // 21 syAdastyeva syAnAstyeva syAdavaktavyameveti kramato vidhi. niSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca saptamaH // 21 // svaparadravyAdicatuSTayApekSayA'stitvanAstisvayoH satorastitvanAstitvAbhyAM 24 samasamayamabhidhAtumazakyaM sarva vastu tata evamanena bhnggenopdishyte||21|| asyAmeva saptabhaGgayAmekAntavikalpAnirAkurvanti vidhipradhAna eva dhvaniriti na sAdhuH // 22 // 27 niSedhasyApi tsmaadprtipttiprskteH|| 23 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvarike pramANanayatatvAlokAlaGkAre caturthaH pricchedH| 27 aprAdhAnyenaiva dhvanistamabhidhatte ityapyasAram // 24 // tamiti niSedham // 24 // kacitkadAcitkathaMcitprAdhAnyenApratipannasyAprAdhAnyAnupapatteH3 // 25 // na khalu mukhyataH svarUpeNa pratipanaM vastu kacidapradhAnabhAvamanubhavatIti / isthamAdyamakAntaM nirasya dvitIyabhaGgaikAntanirAsamatidizanti / 6 niSedhapradhAna eva zabda ityapi prAguktanyAyAdapAstam // 26 // kramAdubhayapradhAna evAyamityapi na sAdhIyaH // 27 // asya vidhiniSedhAnyatarapradhAnatvAnubhavasyApyabAdhyamAnatvAt // 28 // AyadvitIyabhaGgagataikaikapradhAnA pratIterapyabAdhitatvAnna tRtIyabhaGgaikAntaH zreyAn // 28 // yugapadvidhiniSedhAtmano'rthasyAvAcaka evAsau itivaco na caturasram // 29 // tasyAvaktavyazabdenApyavAcyatvaprasaMgAt // 30 // vidhyAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugapadavAcaka eva sa ityekAnto'pi naikAntaH // 31 // niSedhAtmano'rthasya vAcakatvena saha vidhiniSedhAtmano'rthasyAvAcakatvena 14 zabdaH SaSThabhane pratIyate / ataH paJcamabhaGgaikAnto'pi na zreyAn // 31 // niSedhAtmanaH saha dvayAtmanazvArthasya vAcakatvAvAcakatvAbhyAmapi zabdasya pratIyamAnatvAt // 32 // niSedhAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugapadavAcaka evAyamityapyavadhAraNaM na ramaNIyam // 33 // itarathApi saMvedanAt // 34 // kramAkramAbhyAmubhayakhabhAvasya bhAvasya vAcakazcAvAcakazca / dhvani nyathA ityapi mithyA // 35 // 16
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlakAre caturthaH paricchedaH / vidhimAtrAdipradhAnatayA'pi tasya prasiddhaH // 36 // nanvekasinjIvAdI vastunyanantAnAM dharmANAmaGgIkaraNAdanantA eva vacana3 mArgA syustato vRthaiva saptabhaGgIti avANaM niraspati ekatra vastuni vidhIyamAnaniSidhyamAnAnantadharmAbhyupagamenAnantabhaGgIprasaMgAdasaMgataiva saptabhaGgIti cetasi na nidheyam // 37 // 6 atra hetumAhuH vidhiniSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmeva saptabhaGgInAM saMbhavAt // 38 // 9 vidhiriti / ekaikaM paryAyamAzritya vastuni vidhiniSedhavikalpAbhyAM sauva bhanayaH syuH / na svanantAH // 30 // kutaH saptaiva bhaGgA ityAhuH12 pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva saMbhavAt // 39 // etadapi kuta ityAhuH teSAmapi saptatvaM saptavidhatajijJAsAniyamAt // 40 // 15 tasyA api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsaMdehasamutpAdAt // 41 // tasyA iti prtipaadyjijnyaasaayaaH| tatsaMdehasamutpAdAditi pratipAyasaMzayasamutpatteH // 4 // 18 tasyApi saptaprakAratvaniyamaH khagocaravastudharmANAM sptvidhtvsyaivopptteH||42|| tasya pratipAdyagatasaMdehasya / 'svagocaravastudharmANAM' saMdehaviSayIkRtAnAma21 stisvAdivastuparyAyANAm // 42 // iyaM saptabhaGgI pratibhaGgaM sakalAdezakhabhAvA vikalAdezakhabhAvA c||43|| 24 pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhiramedavRttiprA. dhAnyAdabhedopacArAdvA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalA26 deshH||44||
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre caturthaH paricchedaH / 29 1 pramANeti / yaugapadyenAzeSadharmAtmakaM vastu kAlAdibhirabhedavRttyA'bhedopacAreNa vA pratipAdayati sakalAdezastasya pramANAdhInatvAt / vikalAdezastu krameNa bhedopacArAdbhedaprAdhAnyAdvA tadabhidhatte tasya nayAyattatvAt / kaH punaH 3 kramaH ? kiM vA yaugapadyam ? yadAstitvAdidharmANAM kAlAdibhirbhedavivakSA tadaikazabdasyAnekArthapratyAyane zaktyabhAvAtkramaH / yadA tu teSAmeva dharmANAM kAlAdibhirabhedena vRttamAtmarUpamucyate tadaikenApi zabdenaikadharmapratyAyana- 6 mukhena tadAtmakatAmApannasyAnekAzeSarUpasya vastunaH pratipAdanasaMbhavAdyau - gapadyam / ke punaH kAlAdayaH ? kAlaH 1 AtmarUpaM 2 arthaH 3 sambandhaH 4 upakAraH 5 guNidezaH 6 saMsargaH 7 zabdaH 8 ityaSTau / tatra syAjjIvAdivastu 9 astyevetyatra yatkAlamastitvam taskAlAH zeSAnantadharmA vastunyekatreti teSAM kAlenAbhedavRttiH // 1 // yadeva cAstitvasya tadguNatvamAtmarUpaM tadevAnyAnantaguNAnAmapItyAtmarUpeNAbhedavRttiH // 2 // ya eva cAdhArArthI 12 dravyAkhyosstitvasya sa evAnyaparyAyANAmityarthenAbhedavRttiH // 3 // ya eva cAviSvagbhAvaH kathaM cittAdAtmyalakSaNaH saMbandho'stitvasya sa evAzeSavizeSANAmiti saMbandhenA'bhedavRttiH // 4 // ya eva copakAro'stitvena 15 svAnuraktatvakaraNaM sa eva zeSairapi guNairityupakAreNAbhedavRttiH // 5 // ya eva guNinaH saMbandhI dezaH kSetralakSaNo'stitvasya sa evAnyaguNanAmiti guNidezenAbhedavRttiH // 6 // ya eva caikavastvAtmano'stitvasya saMsargaH sa 18 evAzeSadharmANAmiti saMsargeNAbhedavRttiH / abhedaprAdhAnyena taguNabhAvena ca prAguktaH saMbandhaH, bhedaprAdhAnyenAbhedaguNabhAvena caiSa saMsarga iti saMbandhAdasya vizeSaH // 7 // ya evAstIti zabdo'stitva dharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa 21 . evAnantadharmAtmakasyApIti zabdenAbhedavRttiH // 8 // paryAyArthikanayaguNabhAve dravyArthikanayaprAdhAnyAdupapadyate // dravyArthikaguNabhAde paryAyArthikaprAdhAnye tu na guNAnAmabhedavRttiH saMbhavati, samakAlamekatra nAnAguNAnAmasaMbhavA- 24 saMbhave vA tadAzrayasya tAvadvA bhedaprasaMgAt // 1 // nAnAguNAnAM saMbandhina AtmarUpasya ca bhinnatvAdAtmarUpAbhede teSAM bhedasya virodhAt (2) svAzrayasyArthasyApi nAnAtvAdanyathA nAnAguNAzrayatvavirodhAt (3) saMbandhasya ca 27 sambandhimedena bhedadarzanAt, nAnAsaMbandhibhirekatraikasambandhAghaTanAt (4) taiH kriyamANasyopakArasya ca pratiniyatarUpasyAnekatvAt anekairupakAribhiH 29
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre caturthaH paricchedaH / 'kriyamANasyopakArasyaikasya virodhAt (5) guNidezasya ca pratiguNaM bhedAttada bhede bhinnArthaguNAnAmapi guNidezAbhedaprasaMgAt (6) saMsargasya ca pratisaMsargi3 bhedAttadabhede saMsargibhedavirodhAt (7) zabdasya ca prativiSayaM nAnAtvAsarvaguNAnAmekazabdavAcyatAyAM sarvArthAnAmekazabdavAcyatApatteH zabdAntaravaiphalyApatteH // 8 // tattvato'stitvAdInAmekatra vastunyevamabhedavRtterasaMbhave 6kAlAdibhedopacAraH kriyate / tadetAbhyAmabhedavRtyabhedopacArAbhyAM kRtvA pramANapratipannAnantadharmAsmakasya vastunaH samasamayaM yadabhidhAyakaM vAkyaM sa sakalAdezaH pramANavAkyAparaparyAyaH / hetuH kAlAtmarUpArthAH saMbandhopakRtI 9tathA / guNidezazca saMsargaH zabdazcASTau bhidAbhidoH // 44 // tadviparItastu viklaadeshH|| 45 // tadviparIteti / nayaviSayIkRtasya vastudharmasya bhedavRttiprAdhAnyAnedo. 12pacArAdvA krameNa yadabhidhAyakaM vAkyaM sa vikalAdezaH // 45 // pramANaM nirNIyAtha yataH kAraNAtpratiniyatamarthametadyavasthApayati tadAhuH tad dvibhedamapi pramANamAtmIyaprativandhakApagamavizeSasvarUpa15 sAmarthyataH pratiniyatamarthamavadyotayati // 46 // taditi / svakIyajJAnAvaraNakSayakSayopazamalakSaNayogyatAvazAt pratiniyataM nIlAdikamartha vyavasthApayati // 46 // 18 na tadutpattitadAkAratAbhyAm , tayoH pArthakyena sAmastyena ___ ca vyabhicAropalambhAt // 47 // iti AgamAkhyasvarUpanirNayo nAma caturthaH paricchedaH // 4 // 21 tathAhi jJAnasyaitAbhyAM vyastAbhyAM samastAbhyAM vA pratiniyatArthavyavasthApa katvaM syAt / yadyAdyaH pakSastadA kapAlakSaNaH kalazAntyakSaNasya vyavasthApakaH syAttadutpatteH kevalAyAH sadbhAvAt , stambhaH stambhAntarasya vyavasthApakaH syAtta24 dAkAratAyAstadutpattirahitAyA sadbhAvAt / atha dvitIyastadA kapAlasyottaraH kSaNaH pUrvakSaNasya vyavasthApako bhavetsamuditayostadutpattitadAkAratayorvidyamAna26 tvaat| atha vidyamAnayorapyanayorjJAnamevArthasya vyavasthApakam nArthastasya jaDatvA.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre caturthapaMcamau paricchedau / 31 tadapi na, samAnArthasamanantarapratyayotpannajJAnairvyabhicArAt , tAni yathoktArthavyavasthApakatvalakSaNasya samagrasya sadbhAve'pi prAcyaM janakajJAnakSaNaM na gRhNantIti // 47 // iti caturthaH pricchedH| pramANasvarUpasaMkhye samAkhyAya viSayamAcakSatetasya viSayaH sAmAnyavizeSAdyanekAntAtmakaM vastu // 1 // 6 tasyeti / viSayaH paricchedhaM sAmAnyavizeSAvAdiryasya sadasadAdyanekA. ntasya tattadAtmakamucyate // 1 // evaMvidhavastusamarthanArtha sAkSAddhetudvayAbhidhAnamAhuH anugataviziSTAkArapratItiviSayatvAt prAcInottarAkAraparityAgopAdAnAvasthAnakharUpapariNatyArthakriyAsAmarthyaghaTanAJca // 2 // anviti / anugatAkArAnuvRttasvabhAvA gaugaurityAdipratItirviziSTAkArA 12 vyAvRttarUpA zabalaH zyAmala ityAdi pratItistadgocaratvAditi tiryaksAmAnyaguNAkhyavizeSalakSaNAnekAntAtmakavastusiddhau hetuH / prAcInottarAkArayoryathAsaGkhyena ye parityAgopAdAne tAbhyAM yadavasthAnaM tatsvarUpapariNAmeNArtha- 15 kriyAsAmarthyaghaTanAtkAryakaraNopapattarityUrdhvatAsAmAnyaparyAyAkhyavizeSarUpAnekAntAramakavastusiddhau hetuH, cakArAtsadasadAyanekAntasamarthakahetavaH sadasa. dAkArapratItiviSayatvAdayo draSTavyAH // 2 // sAmAnyaM dviprakAraM tiryaksAmAnyamUrdhvasAmAnyaM ca // 3 // sAmAnyeti / tiryagullekhinAnuvRttAkArapratyayeNa gRhyamANaM tiryaksAmAnyam / UrdhvamullekhinA tUrvasAmAnyam // 3 // prativyakti tulyA pariNatistiryaksAmAnyaM zabalazAbaleyAdiSu gotvaM yathA // 4 // prativyaktIti / vyakti vyaktimadhizritya samAnA pariNatistiyaksAmAnyam // 4 // 35
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre paMcamaSaSThau paricchedau / pUrvAparapariNAmasAdhAraNaM dravyamUrdhvatAsAmAnyaM kaTakakaGkaNAdhanugAmikAJcanavat // 5 // 3 pUrveti / pUrvAparaparyAyayoranugatAtmakaM dravyaM trikAlAnuyAyI yo vastvaMzaH tadUrdhvatAsAmAnyam // 5 // vizeSo'pi dvirUpo guNaH paryAyazca // 6 // 6 vizeSa iti / sarveSAM vizeSAnAM vAcako'pi paryAyazabdo guNazabdasya sahavartivizeSavAcinaH sannidhAnena kramavartivizeSavAcyo'tra gRhyate // 6 // guNaH sahabhAvI dharmo yathAtmani vijJAnavyaktizatyAdiH // 7 // 9 guNa iti / sahabhAvityamatra lakSaNam , yathetyAdikamudAharaNam / vijJAnavyaktiyatkicijjJAnaM tadAnIM vidyamAnam / vijJAnazaktiruttarajJAnapariNAma yogyatA / AdizabdAtsukhaparispandayauvanAdayo gRhyante // 7 // 12 paryAyastu kramabhAvI yathA tatraiva sukhaduHkhAdiH // 8 // iti prameyakharUpanirNayo nAma paMcamaH // 5 // paryAyeti / dharma ityanuvartanIyam / kramabhAvitvamiha lakSaNam, pariziSTaM tu 15 nidarzanam / tatretyAtmani / Adito harSaviSAdAdInAmupAdAnam / ayamarthaH ye sahabhAvinaH sukhajJAnavIryaparispandayauvanAdayaste guNAH, ye tu kramavRttayaH sukhaduHkhaharSaviSAdAdayaste paryAyA iti // 8 // iti paJcamaH paricchedaH // 5 // 21 pramANasya phalamAhuHyatpramANena prasAdhyate tadasya phalam // 1 // tadvividhamAnaMtaryeNa pAramparyeNa ca // 2 // tatrAnantaryeNa sarvapramANAnAmazAnanivRttiH phalam // 3 // 'ajJAnasya' viparyayAdenivRttiH pradhvaMsaH svaparavyavasitirUpA phalaM boddhavyam // 3 // 25 pAramparyeNa kevalajJAnasya tAvatphalamaudAsInyam // 4 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvarike pramANanayatattvAlokAlaGkAre SaSThaH pricchedH| 33 audAsInyaM sAkSAtsamastArthAnubhave'pi hAnopAdAnecchAvirahAnmAdhyasthamupekSetyarthaH / siddhaprayojanatvAt / heyasya saMsAratatkAraNasya hAnAdupAdeyasya mokSataskAraNasyopAdAnAsiddhaprayojanasvaM nAsiddhaM bhagavatAm // 4 // 3 zeSapramANAnAM punrupaadaanhaanopekssaabuddhyH|| 5 // upAdAnahAnopekSAbuddhayaH pAramparyeNa phalam // 5 // pramANAt phalasya bhedAbhedaikAntatvAdivAdino yaugasaugatAnirAkatuM svamataM 6 ca sthApayituM pramANayanti tatpramANataH syAdbhinnamabhinnaM ca, pramANaphalatvAnyathAnupapatteH // 6 // taditi phalam // 6 // atrAzaya vyabhicAramapasArayanti / upAdAnabujhyAdinA pramANAdbhinnena vyavahitaphalena hetoya'bhi-12 cAra iti na vibhAvanIyam // 7 // upAdAneti / pramANaphalaM ca bhaviSyati pramANAtsarvathA bhinnaM ca bhaviSyati yathopAdAnabuyAdikamiti na parAmarzanIyaM yogairityarthaH // 7 // 15 atra hetuH| tasyaikapramAtRtAdAtmyena prmaannaadmevyvsthiteH|| 8 // ekapramAtRtAdAtmyamapi kuta ityAhuH / pramANatayA pariNatasyaivAtmanaH phalatayA prinntiprtiiteH||9|| pramANeti / yasyaivAtmanaH pramANAkAreNa pariNatistasyaiva phalarUpatayA pariNAma ityekapramAtrapekSayA pramANaphalayorabhedaH // 9 // etadeva bhAvayanti / yaH pramimIte sa evopAdatte parityajatyupekSate ceti sarvasaMvyavahAribhiraskhalitamanubhavAt // 10 // ya iti / na khalvanyaH pramAtA pramANaparyAyatayA pariNamate'nyazcopAdAnahAnopekSAbuddhiparyAyasvabhAvatayeti // 10 // itarathA svaparayoH prmaannphlyorvyvsthaaviplvHprsjyet||11|| 27 18 24
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre SaSThaH paricchedaH / itaratheti / itarathetyekasyaiva pramAtuH pramANaphalatAdAtmyAnaGgIkAre ime pramANaphale svakIye, ibhe ca parakIye, iti naiyatyaM na syAdityarthaH / 3 ajJAnanivRttisvarUpeNa pramANAMdabhinnena sAkSAtphalena sAdhanasyAnekAnta iti nAzaGkanIyam // 12 // pramANaphalatvAnyathAnupapatterhetoriti 24 anaikAntikatvaM zAkyaiH // 12 // 12 9 kathaciditi vakSyamANaprakAreNa // 13 // tamevAhu: na zaGkanIyaM kuta ityAhuH / kathaJcittasyApi pramANAdbhedena vyavasthAnAt // 13 // sAdhyasAdhanabhAvena pramANaphalayoH pratIyamAnatvAt // 14 // sAdhyeti / ye hi sAdhyasAdhanabhAvena pratIyete, parasparaM te bhidyete, yathA kuThAracchide, sAdhyasAdhanabhAvena pratIyete ca pramANAjJAnanivRtyAkhye phale // 14 // asyaiva hetorasiddhatAparihArAya pramANasya sAdhanatAM samarthayante / svaparavyavasitau sAdhakatama - 15 pramANaM hi karaNAkhyaM sAdhanam, tvAt // 15 // phalasya sAdhyatvaM samarthayante / 18 svaparavyavasitikriyArUpAjJAnanivRttyAkhyaM phalaM tu sAdhyam, pramANaniSpAdyatvAt // 16 // sveti / yat pramANaniSpAdyaM tat sAdhyam, yathopAdAnabuddhyAdikam, 21 pramANaniSpAdyaM ca prakRtaphalam, tatra pramANAdekAntena phalasyAbhedaH // 16 // prasaGgataH karturapi sakAzAt prastutaphalasyAbhedaM samarthayante / pramAturapi svaparavyavasitikriyAyAH kathaJcidbhedaH // 17 // 24 pramAturiti / karturAtmanaH kiM punaH pramANAdityapizabdArthaH // 17 // atra hetumAhuH 26 kartRkriyayoH sAdhyasAdhakabhAvenopalambhAt // 18 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre SaSThaH paricchedaH / 35 kartRkriyayoriti / ye sAdhyasAdhakabhAvenopalabhyete te bhinne yathA- - devadattadArucchidikriye // 18 // etaddhetvasiddhatAM pratiSedhayanti / kartA hi sAdhakaH svatantratvAt / kriyA tu sAdhyA kartu nirvartyatvAt // 19 // enamevArtha draDhayanti naca kriyA kriyAvataH sakAzAdabhinnaiva bhinnaiva vA pratiniyatakriyAvadbhAvabhaGgaprasaGgAt // 20 // naceti / abhinnaivetyanena tu vaizeSikAdyabhimataM bhedaikAntaM pratikSipanti / 9 kriyAyAH kriyAvata ekAntenAbhede kriyAvanmAtrameva tAttvikaM syAnnatu dvayamabhedapratijJAvirodhAt / ekAntabhede tu kriyAkriyAvatorvivakSitapadArthasyaiveyaM kriyeti sambandhAvadhAraNaM na syAt, bhedavizeSAdavizeSavastUnAmapyasau kathaM na 12 bhavet ? / tasmAdbhedAbhedaikAntapakSayoH pratiniyatakriyA kriyAvadbhAva bhaGgaprasaGgaH suvyaktaH // 20 // kazcidAha kalpanAkRtA sarvA'pi pramANaphalavyavahRtiriti tanmatamapAku- 15 rvanti - saMvRtyA pramANaphalavyavahAra ityaprAmANikapralApaH / paramArthataH svAbhimatasiddhivirodhAt // 21 // saMvRtyeti / anirUpitatvArthA pratItiH saMvRtistayAyamarthaH sAMvRtapramANaphalabvyavahAravAdinA'pi sAMvRtatvaM pramANaphalayoH paramArthavRtyA tAvadeSTavyam / taccAsau pramANAnmanyate'pramANAdvA / nApramANAttasyA kiMcitkaratvAt / 21 atha pramANAttanna yataH sAMvRtasvagrAhakaM pramANaM sAMvRtamasAMvRtaM vA / yadi sAMvRtaM kathaM tasmAdapAramArthikAtpAramArthikasya pramANaphalavyavahArasAMvRtatvasya siddhiH / jatha pramANaphalasAMvRtattvagrAhakaM pramANaM svayamasAMvRtaM tarhi kSINA 24 pramANaphalasAMvRtatvapratijJA'nenaiva vyabhicArAt / tadevaMvAdino vyakta eva svAbhimatasiddhivirodhaH // 21 // tataH pAramArthika evaM pramANaphalavyavahAraH sakalapuruSArthasiddhihetuH svIkartavyaH // 22 // 18 28
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlakAre SaSThaH paricchedaH / pramANaM svarUpAdibhiH prarUpya tatsvarUpAcAbhAsamapyAhuH pramANasya svarUpAdicatuSTayAdviparItaM tadAbhAsam // 23 // 3 varUpAdicatuSTayAt svarUpasamAviSayaphalalakSaNAt // 23 // ajJAnAtmakA'nAtmaprakAzaka-khamAtrAvabhAsaka-nirvikalpa-samA. ropAH pramANasya svarUpAbhAsAH // 24 // 6 yathA sannikarSAdyakhasaMviditaparAnavabhAsakazAnadarzanaviparyaya. sNshyaandhyvsaayaaH||25|| saMnikarSAdikamajJAnAtmakasya dRSTAntaH / asvasaMbiditajJAnamanAtmaprakAza9kasya, parAnavamAsakajJAnaM bAhyApalApijJAnasya, darzanaM nirvikalpasya, viparyayAdayastu samAropaya // 25 // kathameSAM tarakharUpAbhAsatetyatra hetumAhuH12 tebhyaH khaparavyavasAyasyAnupapatteH // 26 // sAmAnyataH pramANasvarUpAbhAsamuktvA vizeSatastadAhuH sAMvyavahArikapratyakSamiva yadAbhAsate tattadAbhAsam // 27 // 15 sAMvyavahArikapratyakSamindriyAnindriyanibandhanatayA dviprakAram / udAharanti yathAmbudhareSu gandharvanagarakSAnaM duHkhe sukhazAnaM ca // 28 // 18 yatheti AcaM nidarzanamindriyanibandhanAbhAsasya / avagrahAbhAsAdayasta dAH svayameva zeyAH // 28 // pAramArthikapratyakSamiva yadAbhAsate tattadAbhAsam // 29 // 21 yathA zivAkhyasya rAjarSerasaGkhyAtadvIpasamudreSu saptadvIpasamudrajJAnam // 30 // yathA zivasya vibhaGgAparaparyAyamavadhyAbhAsaM saMvedanamAsIttAdRzam / manaH24 paryAyakevalajJAnayostu viparyayaH kadAcinna syAt // 30 // ananubhUte vastuni taditi zAnaM smaraNAbhAsam // 31 // . 26 ananubhUte munimaNDale tanmunimaNDalamiti yathA // 32 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre SaSThaH paricchedaH / 37 tulye padArthe sa evAyamityekasmiMzca tena tulya ityAdi jJAnaM pratyabhizAnAbhAsam // 33 // 1 tulye iti / tiryaksAmAnyAliGgite bhAve sa evAyamiti, UrdhvavAsA- 3 mAnyasvabhAve caikasmin dravye tena tulya iti jJAnamAdita evaJjAtIyakamanyadapi jJAnaM pratyabhijJAbhAsam // 33 // yamalakajAtavat // 34 // yamalayAtayoraikasyAH striyAH ekadinotpannayoH putrayormadhyAdekatra dvitIyena sulyo'yamiti jijJAsite sa evAyamiti / aparatra sa evAyamiti bubhutsite tena tulyo'yamiti ca jJAnaM pratyabhijJAnAbhAsam // 34 // asatyAmapi vyAptau tadavabhAsastarkAbhAsaH // 35 // asatyAmapIti / vyAptiravinAbhAvaH // 35 // sa zyAmo maitratanayatvAt ityatra yAvAn maitratanayaH sa zyAma 12 iti yathA // 36 // nahi maitratanayatvena hetoH zyAmatvena vyAptirasti / zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvAtzyAmatAyAH / yo hi jananyupabhuktazAkAdyA hArapariNatipUrvakastanayaH 15 sa eva zyAma iti sarvAkSepeNa yaH pratyayaH sa tarkaH // 36 // pakSAbhAsAdisamutthaM jJAnamanumAnAbhAsamavaseyam // 37 // pakSeti / etacca yadA svapratipattyarthaM tadA svArthAnumAnAbhAsam, yadA tu 18 parapratipattyarthaM pakSAdivacanarUpApannaM tadA parArthAnumAnAbhAsam // 37 // tatra pratIta nirAkRtAnabhIpsita sAdhyadharmavizeSaNAstrayaH pakSAbhAsAH // 38 // tatreti / apratItAnirAkRtA bhIpsita sAdhya dharmaviziSTadharmiNAM samyakpakSasvena prAguktatvAt eteSAM ca tadvitIyatvAt // 38 // 21 pratItasAdhyadharmavizeSaNe yathA ArhatAnprati avadhAraNavarja 24 pareNa prayujyamAnaH samasti jIva ityAdi // 39 // pratIteti / bhavadhAraNaM varjayitvA paropanyastaH sarvopi vAkprayoga ArhatAnAM pratItamevArthaM prakAzayati te hi sarva jIvAdivastu anekAntAtmakaM prapannAstra - 27
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlakAre SaSThaH paricchedaH / tasteSAmavadhAraNarahitaM pramANavAkyaM sunayavAkyaM vA prayujyamAnaM prasiddhamevArthamudrAvayatIti vyarthastatprayogaH / siddhasAdhanaH prasiddhasaMbandha ityapi saMjJA. 3yamakhAviruddham // 39 // nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH pratyakSAnumAnAgamAlokakhavacanA. dibhiH sAdhyasya niraakRttvaadnekprkaarH||40|| 6 nirAkRteti / AdizabdAt smaraNapratyabhijJAnatarkanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNazca // 40 // pratyakSa nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti bhUtavilakSaNa 9Atmeti // 41 // pratyakSeti / svasaMvedanapratyakSeNa hi pRthivyatejovAyubhyaH zarIrasvena pariNatebhyo vilakSaNo'nya AtmA paricchidyate / iti tadvilakSaNAtmanirAkaraNapratijJA 12 tena bAdhyate / yathA'nuSNo'miriti pratijJA bAhyendriyapratyakSeNa // 4 // anumAnanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti sarvazo vItarAgo vA // 42 // 15 anumAneti / atra yaH kazcit nihA~sAtizayavAn sa kacitsvakAraNajani tanirmUlakSayo yathA kanakAdimalaH, nihAsAtizayavatI ca doSAvaraNe ityane nAnumAnena suvyakaiva bAdhA / etamAdanumAnAcatra kacana puruSe doSAvaraNayoH 14 sarvathA prakSayaH sa sarvajJo vItarAgazca // 42 // AgamanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA jainena rajanibhojanaM bhajanIyam // 43 // 1 Agameti / "asthaMgayaMmi Aicce" ityAgamaH // 43 // lokanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA na pAramArthikaH prmaannprmeyvyvhaarH||44|| 24 loketi / lokazabdemAtra lokapratItistataH sarvA hi lokapratItirIzI yatpAramArthikaM pramANam, tena ca taravAtatvavivaka. pAramArthika evaM kriyate / manu lokapratItiryacapramANaM kathaM tayA bAdhaH, pramANaM cetpratyakSanirAkRtasAdhya27 dharmavizeSaNAdipakSAbhAseSvevAntarbhUtatvAba vAcyA prakRtaH pakSAmAsa iti cet /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre SaSThaH pricchedH| 39 satyametat / kintu lokapratItiratrotkalitatvena pratibhAtIti ziSyavyutpAdanArthamasya pArthakyena nirdezaH / evaM zuci naraziraHkapAlAdi prANyaGgatvAcchaGkhazuktivadityapi dRzyam // 44 // . khavacananirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti prameyaparicchedakaM pramANam // 45 // svavacaneti / sarvapramANAbhAvamabhyupagacchataH svamapi vacanaM svAbhiprAyapra-6 tipAdanaparaM nAstIti vAcaMyamatvameva tasya zreyaH, bruvANastu nAsti pramANam prameyaparicchedakamiti svavacaHpramANIkurvan bUta iti svavAcaivAsau byAhanyate / evaM nirantaramahaM maunItyAyapi dRzyam / nanu svavacanasya zabdarUpatvAttacirA-1 kRtasAdhyadharmavizeSaNaH prAguktAgamanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNe evAntarbhavatIti kimarthamasya bhedenoktiriti cet / satyam / tathApi ziSyabuddhivikAzArthamasyApi pArthakyena kathanam / maraNanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA mAnataH 12 phalazUnya iti, ayaM pakSaH kasyacittaM phalabharayutaM samyaksmartuH maraNena bAdhyeta / pratyabhijJAnanirAkRtaM sadRze kacana vastuni kazcana kaJcanAdhikRtyocaMtAsAmAnyabhrAntyA tadevedamiti tasyAyaM pakSastiryaksAmAnyAvalambinA 15 tena sadRzamiti pratyabhijJAnena nirAkriyate / tarka nirA0 yo yastatputraH sazyAma. iti vyAptiH / asthAyaM pakSo yo jananyupabhuktazAkAcAhArapariNAmapUrvakarata putraH sa zyAma iti vyAptigrAhiNA samyaktaNa nirAkriyate // 45 // 10 anamIpsitasAdhyadharmavizeSaNo yathA syAdvAdinaH zAzvatika eva kalazAdirazAzvatika evetivdtH|| 46 // anbhiipsiteti| sthAdvAdinaH sarvatra vastuni nityatvaikAnto'nityatvaikAnto vA 21 nAbhIpsitastathApi kadAcidasau samAkSobhAdinaivamapi vadet / ye tvaprasiddhavizeSaNAprasiddhavizeSyAprasiddhobhayAH paraiH procire na te yuktAH aprasiddhasyaivavizeSaNasya sAdhyamAnatvAt anyathA siddhasAdhyatAvatArAt / athAtra sArvatrikA 24 prasicabhAvo vivakSito natu tatraiva dharmiNi yathA sAMlyasya vinAzitvaM kvApi dharmiNi na prasiddha tirobhAvamAtrasyaiva sarvatra tenAmidhAnAt / tadayuktam , evaM sati kSaNikatAM sAdhayato bhavataH kathaM nAprasiddha vizeSaNatvaM doSo bhavekSaNika-17
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre SaSThaH paricchedaH / tAyAH svapakSe kvApyaprasiddheH, vizeSyasya tu dharmiNaH siddhirvikalpAdapyuktati kathamaprasiddhatAsya / etenAprasiddhobhayo'pi parAstaH // 46 // 3 hetvAbhAsAnAhuH asiddhaviruddhAnaikAntikAstrayo hetvaabhaasaaH||47|| asiddheti / nizcitAnyathAnupapattyAkhyaikahetulakSaNavikalaravenAhetavo hevA. 6 bhAsAH // 47 // yasyAnyathAnupapattiHpramANena na prtiiyte'saavsiddhH||48|| yasyeti / anyathAnupapatteviparItAyA anizcitAyA viruddhAnakAntika9Sena kIrtayiSyamANatvAdiha hetusvarUpApratItidvAraikaivAnupapatyapratItiriyamajJAnAtsandehAdviparyAyAdvA jJeyA // 48 // sa dvividhaH-ubhayAsiddho'nyatarAsiddhazca // 49 // 12 ubhayAsiddho yathA-pariNAmI zabdazcAkSuSatvAt // 50 // anyatarAsiddhiryathA-acetanAstaravo vijJAnendriyAyurnirodhalakSaNamaraNarahitatvAt // 51 // 15 anyatarAsiddhiriti / tathAgato hi tarUNAmacaitanyaM sAdhayan vijJAnendriyA yunirodhalakSaNamaraNarahitattvAditi hetumuktavAn / sa ca jainAnAM tarucaitanya vAdinAmasiddhastadAgame drumeSvapi vijJAnendriyAyuSAM pramANataH pratiSThitasvAt / 18 idaM ca prativAdyasidyapekSayodAharaNam / vAdyasidyapekSayA tu acetanAH sukhA dayaH utpattimattrAt / atra vAdinaH sAGkhyasyotpattimatvamaprasiddha tenAvirbhAvamAtrasyaiva sarvatra svIkRtatvAt / nanu paraiH svarUpAsiddhaye'nityaH zabdazcAkSuSa21 svAt-zabdadharmiNyupadiSTaM cAkSuSatvaM na svarUpato'stIti svarUpAsiddham , viruddhamadhikaraNaM yasya sa cAsAvasiddhazceti vyadhikaraNAsiddho yathA bhanityaH zabdaH paTasya kRtakatvAt ityAdayo bhUyAMso'siddhabhedA uktAsta ete bhavadbhiH 24 kathaM noktAH? ucyate / eteSu ye hetvAbhAsatAM bhajante te yadobhayavAdyasiddhatvena vivakSyante tatobhayAsiddhe'ntarbhavanti yadA tvanyatarAsiddhatvena tdaanytraasiddhe| vyadhikaraNAsiddhastu heravAbhAso na syAdeva vyadhikaraNAdapi pitrorbrAhmaNyAraputre brAhmaNyAnumAnadarzanAt / AzrayAsiddhatApi na yuktA asti sarvajJazcandroparAgA14 vijJAnAnyathAnupapatterityAderapi gamakatvanirNayAt / nanvanyatarAsido hevA.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre SaSThaH paricchedaH / 41 bhAsa eva nAsti tathA hi pareNAsiddha ityudbhAvite yadi vAdI na tatsAdhakaM pramANamAcakSIta tadA pramANAbhAvAdubhayorasiddhaH / athAcakSIta tadA pramANasyApakSapAtitvAdubhayorapyasau siddhaH / atrocyate yadA vAdI samyagvetutvaM 3 pratipAdyamAno'pi tatsamarthananyAya vismaraNAdinimitena prativAdinaM prAznikAnvA pratibodhayituM na zaknotyasiddhatAmapi nAnumanyate tadA'nyatarAsiddhatvenaiva nigRhyate / tathA svayamanabhyupagato'pi parasya siddha ityetAvataivopanyasto 6 heturanyatarAsiddho nigrahaNe'dhikaraNaM yathA sAMkhyasya jainaM pratyacetanAH sukhAdayaH utpattimattvAt ghaTavaditi // 51 // sAdhyaviparyayeNaiva yasyAnyathAnupapattiradhyavasIyate sa viruddhaH 9 // 52 // sAdhyeti / yadA kenacitsAdhyaviparyayeNAvinA bhUto hetuH sAdhyA vinAbhAvabhrAntyA prayujyate tadAsau viruddhaH // 52 // 12 yathA nitya eva puruSo'nityaM etra vA pratyabhijJAnAdimattvAt 53 pratyabhijJAnAdimattvAdityatrAdizabdAtsmaraNAdigrahaH / bhayaM ca hetuH prAci sAdhye sAGkhyAdibhirAkhyAtaH sthiraikasvarUpapuruSasAdhya viparIta pariNAmi puruSeNa 15 vyAptatvAdviruddhaH, tathaikAntAnityatve'pi sAdhye saugatena kriyamANo'yaM heturviruddhaH pariNAmipuruSeNaiva vyAptatvAt / ye ca sati svapakSe pakSa vipakSavyApaka ityAdayo viruddhabhedAste'syaiva prapaJcabhUtA vRttito jJeyAH // 53 // yasyAnyathAnupapattiH sandihyate'sAvanaikAntikaH // 54 // yasyeti / sAdhyasadbhAve kvaciddhetorvi bhAvanAt kvacittu tadabhAve'pi vibhAvanAdanyathAnupapattiH sandigdhA syAt // 54 // sadvedhA - nirNItavipakSavRttikaH sandigdhavipakSavRttikazca // 55 // bhayaM sandigdhavipakSavyAvRttikaH sandigdhAnyAnupapattikaH sandigdhavyatireka iti nAmAntarANi prApnoti // 55 // 24 nirNIta vipakSavRttiko yathA - nityaH zabdaH prameyatvAt // 56 // prameyatvAditi / prameyatvaM hi sapakSIbhUte nitye vyomAdau yathA pratIyate tathA vipakSabhUtepyanitye ghaTe pratIyate eva / tatazcobhayatrApi pratIyamAnatvAvize- 27 18 21
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre pahaH paricchedaH / pAkimidaM nityatvenAvinAbhUtamutAho'nityatvenetyevamanyathAnupapatteH saMdinamAnasvAdanaikAntikatA svIkurute // 56 // 3 sandigdhavipakSavRttiko yathA vivAdapadApannaH pumAn sarvajJo na bhavati vaktRtvAt // 57 // - vaktRtvAditi / vaktRtvaM hi vipakSe sarvajJasandigdhavRttikamasarvajJaH kiM vaktA 6Ahosvinna vaketi sandehAt / ye tu pakSasapakSavipakSavyApakAdayo'naikAntikamedAste'syaiva prapaJcabhUtAH // 5 // sAdharmyaNa dRSTAntAbhAso navaprakAraH // 58 // 9 sAdhayeNeti / dRSTAntaH prAridvadhA proktaH sAdhamryeNa vaidharyeNa ca / tatastadA__ bhAso'pi tathaiva vAcyaH // 54 // . sAdhyadharmavikalaH sAdhanadharmavikalaH ubhayadharmavikalaH, sandi12 gdhasAdhyadharmA sandigdhasAdhanadharmA sandigdhobhayadharmA, ananvayo'pradArzatAnvayo viparItAnvayazca // 59 // tatrApauruSeyaH zabdo mUrtatvAhuHkhavaditi sAdhyadharmavikalaH 60 15 duHkhavaditi / puruSavyApArAbhAve duHkhAnutpAdena duHkhasya pauruSeyatvAt, __ tatrApauruSeyatvasAdhyasyAvRtterayaM sAdhvadharsavikalaH // 60 // ____ tasyAmeva pratijJAyAM tasminneva hetau paramANuvaditi sAdhanadharma18 vikalaH // 61 // paramANau hi sAdhyadharmo'pauruSeyatvamasti / sAdhanadharmastvamUrtatvaM nAsti / mUrtatvAtparamANoH // 6 // 21 kalazavadityubhayadharmavikalaH // 62 // rAgAdimAnayaM vakRtvAd devadattavaditi sandigdhasAdhyadharmA 63 sandigdhasAvyadharmeti / devadatte hi rAgAdayaH sadasatvAmyAM sandigdhAH 24 paracetovikArANAM parokSavAdAgAcavyabhicArilizAdarzanAca // 13 // maraNadharmAyaMrAgAdimattvAt maitravaditi sandigdhasAdhanadharmA 64 nAyaM sarvadarzI rAgAdimattvAnmuni vizeSavaditi sandigdhomaya2.dharmA // 65 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre SaSThaH pricchedH| 43 rAgAdimAnvivakSitaH puruSo vaktRtvAdiSTapuruSavadityananvayaH ananvaya iti / yadyapISTapuruSe rAgAdimatvaM vaktatvaM ca sAdhyasAdhanadhauM dRssttau| tathApi yo yo vakA sa sa rAgAdimAniti vyAsyasiddharananvayatvam // 66 // anityaH zabdaH kRtakatvAddhaTavaditi aprdrshitaanvyH|| 67 // apradarzitAnvaya ityatra yadyapi vAstavo'nvayo'sti tathApi vAdinA vacanena 6 na prakAzita iti parArthAnumAnasya vAcanikaM duSTatvam / evaM viparItavyatirekedhvapi draSTavyam // 6 // anityaH zabdaH kRtakatvAt, yadanityaM tatkRtakaM ghaTavaditi 9 vipriitaanvyH|| 68 // viparItAnvaya iti / prasiddhAnuvAdena jhaprasiddhaM vidheyam, prasiddhaM cAtra kRtakatvam hetusvenopAdAnAt / aprasiddhaM tvanityatvaM sAdhyatvena nirdezAt / 12 prasiddhasya kRtakatvasyaivAnuvAde sarvanAmnA yacchabdena nirdezo yukto na punaraprasiddhasyAnityatvasya / anityatvasyaiva vidhisarvanAmnA tacchabdena parAmarza upapano natu kRtakasya // 6 // vaidhaya'NApi dRSTAntAbhAso navadhA // 69 // __ asiddhasAdhyavyatireko'siddhasAdhanavyatireko'siddhobhayavya-18 tirekaH, sandigdhasAdhyavyatirekaH, sandigdhasAdhanavyatirekaH, sandigdhobhayavyatirekaH, avyatireko'pradarzitavyatireko viparItavyatirekazca // 70 // teSu bhrAntamanumAnaM pramANatvAt yatpunantaM na bhavati na tatpramANaM yathA svapnajJAnamiti asiddhasAdhyavyatirekaH svapnazAnAdvAntatvasyAnivRtteH // 71 // nirvikalpakaM pratyakSaM pramANatvAt yattu savikalpakaM na tatpramANaM yathA laiGgikamityasiddhasAdhanavyatireko laiGgikAtpramANatvasyAnivRtteH // 72 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre SaSThaH paricchedaH / nityAnityaH zabdaH sattvAt, yastu na nityAnityaH sa na sa~stadyathA staMbha iti asiddhobhayavyatirekaH stambhAnnityAnityatvasya 3 sattvasya cAvyAvRtteH // 73 // 44 asarvajJo'nApto vA kapilo'kSaNikaikAntavAditvAt yaH sarvaza Apto vA sakSaNikaikAntavAdI yathA sugata iti sandigdhasAdhya6 vyatirekaH sugate'sarvazatA'nAptatvayoH sAdhyadharma yorvyAvRtteH sandehAt // 74 // sugate sarvajJatAnAptatvayoH sAdhyadharmayo0rvyAvRtteH sandehAditi ayaM ca paramA9 rthato'siddhasAdhyavyatireka eva kSaNikaikAntasya pramANabAdhitatvena tadabhidhAturasarvajJatA'nAsatva prApteH kevalaM tatpratikSepakapramANaparAmarzena zUnyAnAM pramAtRRNAM sandigdhasAdhyavyatiriktatvenAbhAsatA iti tathaivoktaH // 74 // 12 anAdeyavacanaH kazcidvivakSitaH puruSo rAgAdimattvAt yaH punaranAdeyavacanaH sa vItarAgastadyathAzau ddhoda niriti sandigdhasAdhanavyatirekaH zauddhodanau rAgAdimatvasya nivRtteH saMzayAt // 75 // 15 yadyapi taddarzanarAgiNAM zauddhodanerAdeyavacanatvaM prasiddhaM tathApi rAgAdimasvAbhAvastannizcAyakapramANavaikalyataH sandigdha eva // 75 // na vItarAgaH kapilaH karuNAspadeSvapi paramakRpayA'narpita18 nijapizitazakalatvAt / yastu vItarAgaH sa karuNAspadeSu paramakRpayA samarpitanijapizitaza kalastadyathA tapanabandhuriti sandigdhobhayavyatirekaH tapanabandhau vItarAgatvAbhAvasya karuNAspadeSvapi 21 paramakRpayAnarpita nijazakalavattvasya ca vyAvRtteH sandehAt // 76 // tapanabandhurbuddho na jJAyate kiM rAgAdimAnuta vItarAgastathA karuNAspadeSu paramakRpayA nijapizitazakalAni samarpitavAnnavA tannizcAyakapramANApari24 sphuraNAt // 76 // na vItarAgaH kazcidvivakSitaH puruSo vaktRtvAdyaH punarvItarAgo 26 na sa vaktA yathopalakhaNDa ityavyatirekaH // 77 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre SaSThaH pricchedH| 45 bhavyatireka iti / yadyapyupalakhaNDAdubhayaM jyAvRttaM tathApi vyAlyA vyatirekAsiddheravyatirekatvam // 7 // anityaH zabdaH kRtakatvAt AkAzavadityapradarzitavyatirekA // 78 // apradarzita ityatra yadanityaM syAttaskRtakamapi na syAditi vidyamAno'pi svatireko vAdinA vacasA noktaH // 70 // anityaH zabdaH kRtakatvAt yadakRtakaM tannityaM yathAkAzamiti vipriitvytirekH|| 79 // vaidharmyaprayoge hi sAdhyAbhAvaH sAdhanAbhAvAkrAnto darzanIyo nacaivamatreti 9 viparItavyatirekatvam // 79 // ukalakSaNollacanenopanayanigamanayorvacane tadAbhAsau // 8 // yathA pariNAmI zabdaH kRtakatvAt / yaH kRtakaH sa pariNAmI 12 yathA kumbhaH ityatra pariNAmI ca zabda iti kRtakazca kumbha iti c|| 81 // kRtakazca kumbha iti ca iha sAdhyadharma sAdhyadharmiNi sAdhanadharma vA dRSTAnta-15 dharmiNi upasaMharataH upanayAbhAsaH // 8 // tasminneva prayoge tasmAtkRtakaH zabda iti tasmAtpariNAmI kumbha iti ca // 82 // 18 pariNAmI kumbha iti cAtrApi sAdhanadharma sAdhyadharmiNi sAdhyadharma vA yantadharmiNi upasaMharato nigamanAbhAsaH, evaM pakSazuddhayAdyavayavapaJcakaprAntyA vaiparItyaprayoge tadAbhAsapaJcakamiti jJeyam // 82 // itthamanusAnAbhAsamuktvA''gamAbhAsamAhuHanAptavacanaprabhavaM jJAnamAgamAbhAsam // 83 // yathA mekalakanyakAyAH kUle tAlahintAlayormUle sulabhAH 24 piNDakhajUrAH santi tvaritaM gacchata 2 zAvakAH // 84 // evamuktaH pramANasya svarUpAbhAsaH, saGkhyAbhAsaM samAkhyAntipratyakSamevaikaM pramANamityAdisaGkhyAnaM tasya saGkhyAbhAsam // 85 // 27
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 sAvacUrike pramANanayatasvAlokAlakAre SaSThasaptamau paricchedau / pratyakSeti / pramANasaGkhyA pareSAmito jJeyA / "cArvAko'dhyakSamekaM sugatakaNabhujau sAnumAnaM sazAbdam / tad dvaitaM pAramarSaH sahitamupamayA vayaM 3 cAkSapAdaH / bhAMpatyA prabhAkRdvadati ca nikhilaM manyate bhaTTa etat sAbhAvaM dve pramANe jinapatisamaye spaSTato'spaSTatazca" // 1 // 45 // .. sAmAnyameva vizeSa eva tadvayaM vA svatantramityAdistasya viSa6 yaabhaasH|| 86 // sAmAnyeti / sAmAnyamAnaM sattvAdvaitavAdinaH, vizeSamAnaM saugatasya, tadubhara ca svatanaM naiyAyikAderityAdirekAntastasya pramANasya viSayAmAsaH / Adi9zabdAnityamevAnityameva tadvayaM vA parasparanirapekSamityAyekAntaparigrahaH // 86 // abhinnameva bhinnameva vA pramANAtphalaM tasya tadAbhAsam // 87 // iti phalapramANavarUpAdyAbhAsanirNayo nAma SaSThaH paricchedaH // 6 // 12 abhineti / abhinnameva pramANAtphalaM bauddhAnAm , bhinnameva naiyAyikAnAm / tasya pramANasya, tadAbhAsaM phalAbhAsamiti // 87 // iti SaSThaH pricchedH| 15 pramANatatvaM vyavasthApya nayatattvaM vyavasthApayanti nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAM. zaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nyH||1|| 18 nIyata iti / atraikavacanamatanaM tenAMzAvaMzA vA yena parAmarzavizeSaNa zrutapramANapratipannavastuno viSayIkriyante taditarAMzaudAsInyApekSayA sa nyH| taditarAMzapratikSepe tu tadAbhAsatA bhaNiSyate / vastvaMze pravartamAno nayaH 21 svArthaikadezavyavasAyalakSaNo na pramANaM nApi mithyAjJAnamiti // 1 // nayasAmAnyalakSaNamuktvA nayAbhAsasya tadAhuH svAbhipretAdazAditagaMzApalApI punrnyaabhaasH||2|| 24 svAbhiyateti / nayAbhAso durnaya ityarthaH, yathA tIthikAnAM nityAyekAnta pradarzakaM sakalaM vAkyam // 2 // 26 sa vyAsasamAsAbhyAM dviprkaarH||3||
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre saptamaH paricchedaH / 47 sa prakRtonayaH, pyAso vistaraH, samAsaH saGkSepaH / tAbhyAM dviprakAro byAsanayaH samAsanayazceti // 3 // vyAsato'nekavikalpaH // 4 // ekAMzagocarasya hi pratipaJcabhiprAyavizeSasya nayasvarUpatvamuktam / tatazcAnaMtAMzAtmake vastunyekaikAMzaparyavasAyino yAvantaH pratipattRRNAmabhiprAyAH tAvanto nayA iti vyAsato nayasyAnekaprakAratvamuktam // 4 // samAsatastu dvimedo dravyArthikaH paryAyArthikazca // 5 // dravyamevArtho yasya viSayatvena sa dravyArthikaH, evaM paryAyArthikazca / etAveva ca dravyAstikaparyAyAstikAviti dravyasthitaparyAyasthitAviti dravyArtha paryA- 9 mArthAviti ca procyete / guNasya paryAya evAntarbhUtatvena paryAyArthikenaiva tatsaGgrahAt (guNArthikasya pRthagnoktiH ) // 5 // Adyo naigama saMgrahavyavahArabhedAtredhA // 6 // dharmayodharmiNo dharmadharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yadvivakSaNaM naikagamo naigamaH // 7 // 12 dharmeti / paryAyayordravyayordravyaparyAyayozca mukhyA'mukhyarUpatayA yadvivakSaNaM 15 sa evaMrUpo'naike gamA bodhamArga yasyAsau naigamaH // 7 // asyodAharaNAya sUtratrayImAhuH - saccaitanyamAtmanIti dharmayoH // 8 // seti / dharmayoriti pradhAnopasarjana bhAveneti sambandhanIyam / atra caitanyAkhyasya vyaJjanaparyAyasya prAdhAnyena vivakSaNam vizeSyatvAt / sattvAkhyasya tu vyaJjanaparyAyasyopasarjanabhAvena, tasya caitanyavizeSaNatvAditi dharmadvayagocaro 21 naigamasyAdyo bhedaH // 8 // 18 vastu paryAvaddravyaM iti dharmiNoH // 9 // paryAyavad dravyaM vastu vartate iti vivakSAyAM paryAyavaddravyAkhyasya dharmiNo 24 vizeSyatvena prAdhAnyam, vastvAkhyasya tu vizeSaNatvena gauNatvam / yadvA kiM vastuparyAyavaddravyamiti vivakSAyAM vastuno vizeSyatvAtprAdhAnyam paryAyavadravyasya tu vizeSaNatvAd gauNatvamiti dharmidvayagocaro'yaM dvitIyaH // 9 // 27
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlakAre saptamaH paricchedaH / kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIva iti tu dharmadharmiNoH // 10 // viSayAsaktajIvAkhyasya dharmiNo mukhyatA (vizeSyatvAt) sukhalakSaNasya tu 3dharmasthApradhAnatA (vizeSaNasvAt) iti dharmadhAlambano'yaM tRtIyaH / na caivamasya pramANAtmakaravAnuSaGgo dharmadharmiNoH prAdhAnyenAtra jJaterasambhavAttayoranyatara eva hi naigamena pradhAnatayA'nubhUyate / prAdhAnyena dravyaparyAyadvayA6tmakaM cArthamanubhavadvijJAnaM pramANaM jJeyaM nAnyat // 10 // dharmadvayAdInAmaikAntikapArthakyAbhisandhirbhegamAbhAsaH // 11 // dharmeti / dharmadvayAdInAmAdizabdArmidvayadharmidharmadvayayoH parigrahaH // 1 // 9 yathAtmani satvacaitanye parasparamatyantapRthagbhUte ityAdi // 12 // ityAdiriti AdinA vastvAkhyaparyAyavadravyAkhyayodharmiNoH sukhajIvalakSaNayoH dharmadharmiNozca sarvathA pArthakyena kathanaM tadAbhAsatvena jJeyam / naiyA12 yikavaizeSikadarzanaM caitadAbhAsatayA jJeyam // 12 // sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saGgrahaH // 13 // sAmAnyeti / sAmAnyamAnaM sattvadravyatvAdikaM gRhNAtItyevaMzIlaH saGgrahaH / 15ayamarthaH svajAtedRSTeSTAbhyAmavirodhena vizeSANAmekarUpatayA yadrahaNaM sa saGgrahaH // 13 // ayamubhayavikalpaH paro'parazca // 14 // 18 azeSavizeSeSvaudAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH paraH snggrhH|| 15 // vizvamekaM sadavizeSAditi yathA // 16 // 21 vizvamekaM sadavizeSAditi / yatheti / asminukte hi saditi jJAnAbhidhAnAnuvRttiliGgAnumitasattAkatvenaikatvamazeSArthAnAM saGgRhyate // 16 // sattAdvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcakSANastadAbhAsaH 17 24 sattAdvaiteti / advaitavAdidarzanAnyakhilAni sAGkhyadarzanaM caitadAbhAsatvena pratyeyam // 17 // 26 yathA sattaiva tattvaM tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt // 18 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre saptamaH pricchedH| 49 dravyatvAdIni avAntarasAmAnyAni manvAnastadbhedeSu gajanimIlikAmavalambamAnaH punaraparasagrahaH // 19 // dravyeti / dravyatvamAdiryeSAM paryAyatvaprabhRtInAM tAni tathA, avAntarasAmA-3 nyAni sattAkhyamahAsAmAnyApekSayA katipayavyaktiniSTAni / tadbhedeSu dravyatvAzrayabhUtavizeSeSu dravyaparyAyAdiSu gajanimIlikAmupekSAm // 19 // dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvadravyANAmaikyaM dravyatvAmedAdityA-6 diryathA // 20 // anna dravyaM dravyaM ityabhinnajJAnAbhidhAnalakSaNaliGgAnumitadravyatvAtmakasvenaikyaM SaNNAmapi dharmAdidvyANAM saGgRhyate / AditazcetanAcetanaparyAyANAM 9 sarveSAmekatvaM paryAyatvAvizeSAdityAdi dRzyam // 20 // dravyatvAdikaM prtijaanaanstdvishessaaniddhuvaanstdaabhaasH||21|| yathA dravyatvameva tattvaM tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupa- 12 labdherityAdi // 22 // saGgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAbhisadhinA kriyate sa vyvhaarH||23|| 15 saGgraheNeti / saGgrahagRhItAnsattvAdyarthAvidhAya natu niSidhya yaH parAmarzavizeSastAneva vibhajate sa vyavahAraH // 23 // yathA yatsattadravyaM paryAyo vetyAdi // 24 // yatsattavyaM paryAyo vetyAdi / AdizabdAdaparasaGgrahasaGgrahItArthagocaravyavahArodAharaNam , yad dravyaM tajjIvAdi SaDvidham / yaH paryAyaH sa dvividhaH kramabhAvI sahabhAvI ceti / evaM yo jIvaH sa muktaH saMsArI ca / yaH kramabhAvI 21 paryAyaH sa kriyArUpo'kriyArUpazceti // 24 // yaH punarapAramArthika dravyaparyAyapravibhAgamabhipreti sa vyavahArAbhAsaH // 25 // yathA cArvAkadarzanam // 26 // ___ 18 . 25
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre saptamaH paricchedaH / cArvAko hi pramANapratipanaM jIvadravyaM paryAyAdipravibhAgaM kalpanAropitatvenApate bhUtacatuSTayapravibhAgamAnaM tu sthUlalokavyavahArAnuyAyitayA 3 samarthayate ityasya darzanaM vyavahArAbhAsatayopadarzitam // 26 // dravyArthika vidhoktvA paryAyArthikamAhuH paryAyArthikazcaturdhA RjusUtraH zabdaH samabhirUDha evambhUtazca 27 6 Rju vartamAnakSaNasthAyi paryAyamAtraM prAdhAnyataH sUtrayannabhiprAya RjusUtraH // 28 // Rju atItAnAgatakAlalakSaNakauTilyavaikalyAt prAJjalam / ayaM hi dravyaM 9 sadapi gunniibhaavaannaapyti| paryAyAMstu kSaNadhvaMsinaH pradhAnatayA darzayati // 28 // yathA sukhavivartaH sampratyastItyAdi // 29 // sukhavivartaH sampratyastItyAdiH / anena hi vAkyena kSaNasthAyi sukhAkhyaM paryA12 yamAnaM prAdhAnyena pradarzyate, tadadhikaraNabhUtaM tvAtmadravyaM gauNatayA nAya'te / Adito duHkhaparyAyo'stItyAdi // 29 // sarvathA dravyApalApI tdaabhaasH||30|| 15 yathA tathAgatamatam // 31 // tathAgato hi pratikSaNavinazvarAn paryAyAneva pAramArthikatayA samarthayate tadAdhArabhUtaM tu dravyaM tiraskurute ityetanmataM tadAbhAsatayodAhRtam // 31 // 14 kAlAdibhedena dhvanerarthamedaM pratipadyamAnaH zabdaH // 32 // kAleti / kAlAdibhedena kAlakArakaliGgasaGkhyApuruSopasargabhedena // 32 // yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdi // 33 // 21 sumerurityaadiH| atrAtItavartamAnabhaviSyatkAlatrayabhedAt kanakAcalasya bhedaM zabdanayaH pratipadyate, dravyarUpatayA punarabhedamamuSyopakSate / etacca kAlabhede udAharaNam / karoti kriyate kumbha iti kArakabhede, taTastaTI taTamiti liGgabhede, 24 dArAH kalatramityAdi saGkhyAbhede, ehi manye rathena yAsyasi nahi yAsyasi yAtaste piteti puruSabhede, santiSThate bhavatiSThate ityupasargabhede // 33 // 26 tadbhedena tasya tameva samarthayamAnastadAbhAsaH // 34 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre saptamaH pricchedH| 51 tadbhedena kAlAdibhedena tasya dhvanestamevArthabhedameva zabdAbhAsaH // 34 // yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdayo bhinnakAlAH zabdA bhinnamevArthamabhidadhati bhinnakAlazabdatvAttAdRksiddhAnya-3 zabdavadityAdi // 35 // tAdRksiddhAnyazabdavadityAdiriti / anena hi vacanena kAlAdibhedAdbhinasyaivArthasyAbhidhAyakatvaM zabdAnAM vyaJjitam , etacca pramANaviruddham / AdizabdAt 6 karoti kriyate kaTa ityAdi zabdanayAbhAsodAharaNaM sUcitam // 35 // paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamarthamabhirohan samabhirUDhaH36 paryAyeti / zabdanayo hi paryAyabhede'pyarthAbhedamabhipreti samabhirUDhastu paryA-9 yabhede bhinnAnAnabhimanyate / abhedaM tvarthagataM paryAyazabdAnAmupekSate // 36 // indanAdindraH zakanAcchakaH pUrdAraNAtpurandara ityAdiSu yathA37 ityAdiSu yatheti paryAyazabdeSu yathA niruktibhedena bhinnamartha samabhiroha- 12 abhiprAyavizeSaH samabhirUDhastathAnyeStapi ghaTakuTakumbhAdiSu draSTavyaH // 37 // paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kakSIkurvANastadAbhAsaH 38 yathendraH zakraH purandara ityAdayaH zabdA bhinnAbhidheyA eva 15 bhinnazabdatvAt karikuraGgaturaGgazabdavadityAdi // 39 // zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAdiviziSTamartha vAcyatvenA. bhyupagacchannevambhUtaH // 40 // zabdeti / samabhirUDho hi indanAdikriyAyAM satyAmasatyAM ca vAsavAderarthakhendrAdivyapadezamabhipreti, pazuvizeSasya gamanakriyAyAM satyAmasatyAM ca goshbdvypdeshvt| tathArUDhaH sadbhAvAt / evambhUtastvindanAdikriyApariNa-21 tamartha takriyAkAle indrAdivyapadezabhAjamabhimanyate / nahi kshcidkriyaashbdo'syaasti| gaurazva ityAdijAtizabdAbhimatAnAmapi kriyAzabdatvAt / gacchatIti gauH, AzugAmitvAdazva iti, zuklo nIla iti guNazabdAbhimatA api 24 kriyAzabdA eva zucibhavanAcchullo nIlanAnnIla iti, devadatto yajJadatta iti yadRcchAbhimatA aNi kiyAzabdA eva deva enaM deyAt yajJa enaM deyAditi / 26
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUri ke pramANanayatatvAlokAlaGkAre saptamaH paricchedaH / saMyogidravyazabdAH samavAyidravyazabdAzcAbhimatAH kriyAzabdA eva daNDosyAstIti daNDI viSANamasyAstIti viSANItyastikriyApradhAnatvAt // 40 // 3 yathendanamanubhavannindraH zakanakriyApariNataH zakraH pUrdAraNapravRttaH purandara ityucyate // 41 // kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSapa~stu tadAbhAsaH 42 kriyAviSTaM vastu dhvaninAbhidheyatayA pratijAnAno'pi yaH parAmarzastadanAviSTaM tatteSAM tathA kSipati na tUpekSate sa evambhUtAbhAsaH // 42 // yathA viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM ghaTa 9 zabdapravRttinimittabhUtakriyAzUnyatvAt paTavadityAdi // 43 // paTavadityAdiriti / anena hi vacasA kriyAnAviSTasya ghaTAdervastuno ghaTAdizabdavAcyatAniSedhaH kriyate sa ca pramANabAdhita ityevambhUtAbhAsatA // 43 // 12 kaH punaratra bahuviSayaH ko vAlpaviSayo naya iti vivecayantieteSu catvAraH prathame'rthanirUpaNapravaNatvAdarzanayAH // 44 // zeSAstrayaH zabdavAcyArthagocaratayA zabdanayAH // 45 // 15 pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH paraH parastu parimitaviSayaH // 46 // pUrveti / naigamasaGgrahayostAvanna saGgraho bahuviSayo naigamAtparaH kiM tahiM naigama eva saGgrahAtpUrva ityAhu: 21 52 18 sanmAtrAgocarasaGgrahAnnaigamo bhAvAbhAvabhUmikatvAdbhUmaviSayaH 47 sanmAtreti / bhAvAbhAvabhUmikatvAt bhAvAbhAvaviSayatvAt / bhUmaviSayo bahuviSayaH // 47 // sadvizeSaprakAzakAdvyavahArataH saGgrahaH samastasamUhopadarzakatvAhuviSayaH // 48 // saditi / vyavahAro hi katipayAn satprakArAn prakAzayatItyalpaviSayaH 48 varttamAnaviSayAdRjusUtrAdvyavahArastrikAlaviSayAvalambitvAdana 24 - lpArthaH // 49 // kAlAdibhedena bhinnArthopadarzinaH zabdAdRjusRtra stadviparItaveda 27 katvAnmahArthaH // 50 // .
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlakAre saptamaH pricchedH| 53 tadviparItAvedakatvAnmahArtha iti / zabdo hi kAlAdibhedAdbhizcamarthamupadarzayatIti stokaviSayaH / RjusUtrastu kAlAdibhedato'pyabhinnamartha sUcayatIti bhuvissyH|| 50 // pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH smbhiruuddhaacchbdstdvipryyaanuyaayitvaatprbhuutvissyH||51|| pratikriyaM vibhinnamartha pratijAnAnAdevambhUtAt samabhirUDhastada-6 nythaarthsthaapktvaanmhaagocrH||52|| evambhUto hi kriyAbhedena bhinnamartha pratijAnIte iti tucchaviSayo'sau samabhirUDhastu tadbhedenApyabhinnaM bhAvamabhipretIti prabhUtaviSayaH // 52 // 9 nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhipratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati // 53 // nayeti / nayasaptabhaGgISvapi pratibhaGgaM syAtkArasyaivakArasya ca prayogasadbhA. 12 vAt / vikalAdezasvabhAvA hi nayasaptabhaGgI vastvaMzamAtraprarUpakatvAt , sakalA. dezasvabhAvA tu pramANasaptabhaGgI sampUrNavastusvarUpaprakAzakatvAt // 53 // evaM nayasya lakSaNasaGkhyA viSayAn vyavasthApya phalamAhuH- 15 pramANavadasya phalaM vyavasthApanIyam // 54 // . pramANavaditi / asyeti nayasya / yathAnantaryeNa pramANasya sampUrNavastvajJAnanivRttiH phalamuktam / tathA nayasyApi vastvekadezAjJAnanivRttiH phalamA- 18 nantaryeNAvadhAryam / yathA ca pAramparyeNa pramANasyopAdAnahAnopekSAbuddhayaH sampUrNavastuviSayAH phalatvenoktAstathA nayasyApi vasvaMzaviSayasatparamparA. phalatvena jJeyAH, tadetad dviprakAramapi nayasya phalaM tataH kathaJcidbhinnamabhinnaM 21 vAvagantavyam // 54 // taditthaM pramANanayatattvaM vyavasthApyAkhilapramANanayAnAM vyApakaM pramAtAra* mAhuH . 24 pramAtA pratyakSAdisiddha AtmA // 55 // pramAteti / pratyakSAdipratItaH pratyakSaparokSapramANapratItaH / tathAhi sukhI duHkhI cAhamityAdyahaMpratyayazcetanAtatvamAtmAkhyamarpayatyeveti pratyakSAsiddhaH / 27
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlaGkAre saptamASTamI paricchedau / anumAnatopyAtmA siddhyatyeva, tathAhi caitanyaM tattvAdivilakSaNAzrayAzritam, tatra bAdhakopapattau satyAM kAryatvAnyathAnupapatteH / nAyaM heturvizeSyAsiddhaH 3 kaTakuTajJAnAdivicitra pariNAmaparamparAyAH kAdAcitkatvena paTAdivattatrakArya - svaprasiddheH / nApi vizeSaNAsiddhaH / na zarIrendriyaviSayAzcaitanyadharmANo rUpAdimAautikavAdvA ghaTavadityanena tatra tasya bAdhanAt / nApyayaM vyabhicArI 6 viruddho vA tanvAdilakSaNAzrayAzritAdvipakSAttanvAdivartino rUpAdeH zarIratvasAmAnyAdvA savizeSaNakAryatvahetoratyantaM vyAvRttatvAt / upayogalakSaNo jIva ityAgamopyAtmAnamuddyotayati // 55 // AtmanaH svAbhimatadharmAn varNayanti caitanyasvarUpaH pariNAmI kartA sAkSAdbhoktA svadehaparimANaH pratikSetraM bhinnaH paunalikAdRSTavAMzcAyam // 56 // 12 caitanyeti / caitanyaM sAkAranirAkAropayogAkhyaM svarUpaM yasyAsau caitanyasvarUpaH / pariNamanaM pratisamayamaparAparaparyAyeSu gamanaM pariNAmaH sa nityamasyAstIti pariNAmI / karotyadRSTAdikamiti kartA / sAkSAdbhuGkte sukhAdikamiti 15 sAkSAdbhoktA / svadehaparimANaH svopAttavapurvyApakaH / pratikSetraM pratizarIraM bhinnaH pRthak / paudgalikAdRSTavAn pudgalaghaTitakarmaparatantraH / ayamAtmA // 56 // Atmana eva vizeSAntaramAhuH 18 tasyopAttapuMstrIzarIrasya samyagjJAnakriyAbhyAM kRtsnakarmakSayasvarUpA siddhiH // 57 // 21 iti nayAtmasvarUpa nirNayo nAma saptamaH paricchedaH / tasyeti / tasyAtmana upAttapuMstrIzarIrasya / etena strInirvANadUSiNaH kASTAmbarAn zikSayanti / iti saptamaH paricchedaH // 24 pramANanayatattvaM vyavasthApya tatprayogabhUmibhUtaM vastunirNayAbhiprAyopakramaM vAdaM vadanti / viruddhayordharmayorekadharmavyavacchedena svIkRtatadanyadharmavyavasthA27 panArtha sAdhanadUSaNavacanaM vAdaH // 1 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlakAre aSTamaH pricchedH| 55 viruddheti / viruddhayorekatra pramANenAnupadhamAnopalambhayodharmayormadhyAt / viruddhAveva hi dharmAvekAntanityatvAdI vAdaM pryojytH| na punaritarau / tadyathA-paryAyavadravyaM guNavaJca, virodhazcakAdhikaraNatvaikakAlatvayoreva satoH3 sambhavati / anityA buddhinitya Atmeti bhincAdhikaraNayoH pUrva niHkriyamidAnI kriyAvadvyamiti bhinnakAlayozca tayoH pramANena pratItau virodhAsambhavAt / tato yAvekAdhikaraNAvekakAlau ca dharmo viruddhyete| tayorma-6 dhyAdekasya sarvathA nityatvasya kathaJcinnityatvasya vA vyavacchedena nirAsena svIkRtatadanyadharmasya kathaJcinityatvasya sarvathAnityatvasya vA vyavasthApanArtha vAdinaH prativAdinazca sAdhanadUSaNavacanaM vAda ityabhidhIyate / sAmarthyAcca 9 svapakSaviSayaM sAdhanaM parapakSaviSayaM tu dUSaNam / sAdhanadUSaNavacane ca pramANarUpe eva bhavataH / pUrva hi vAdI svAbhiprAyeNa sAdhanamabhidhatte / pazcAtprativAdyapi svAbhiprAyeNa dUSaNamudbhAvayati // 1 // aGganiyamabhedapradarzanArtha vAde prArambhakabhedau vadantiprArambhakazcAtra jigISustattvanirNinISuzca // 2 // prArambhaka iti / tatra jigISuH prasahya prathamaM ca vAdamArabhate prathamameva ca 15 tattvanirNinISuriti dvAvapyeto prArambhako bhavataH / tatra jigISoH "sAraGgamAtaGgaturaGgapUgAH palAyyatAmAzu vanAdamuSmAt / sATopakopasphuTakesarazrImuMgAdhirAjoyamupeyivAn yat // 1 // " ityAdi vicitrottambhanam (r)(r)(r)18 ityAdirvAdArambhaH / tattvanirNinISostu sabrahmacArin ! zabdaH kiM kathaMcimityA sthAnnitya eva veti saMzayopakramo vA, kathaJcinnitya eva zabda iti nirNayopakramo vetyAdirUpaH // 2 // jigISoH svarUpamAhuH svIkRtadharmavyavasthApanArtha sAdhanadUSaNAbhyAM paraM parAjetumicchurjigISuH // 3 // 24 svIkRto dharmaH zabdAdeH kathaJcinnityatvAdiryastasya vyavasthApanArtha yatsAmarthyAttasyaiva sAdhanaM parapakSasya ca dUSaNaM tAbhyAM kRtvA paraM parAjetumicchuvijigISuH // 3 // tathaiva tattvaM prtitisstthaapyissustttvnirnniniissuH||4|| 28
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlakAre aSTamaH paricchedaH / tatheti / tathaiva svIkRtadharmavyavasthApanArtha sAdhanadUSaNAbhyAM zabdAdeH kathaJcinityatvAdirUpaM tattvaM pratiSThApayitumicchustatvavinirNinISuH // 4 // 3 asyaiva bhedAvAhuH ayaM ca dvedhA svAtmani paratra ca // 5 // ayamiti / tatvanirNinISuH kazcitsandehAdhupahatacetovRttiH svAtmani tatvaM 6 nirNetumicchati, aparastu parAnugraharasikatayA paratra tatheti dvedhA'sau // 5 // svAtmani tattvanirNinISumudAharantiAdyaH shissyaadiH||6|| dvitIyo gurvAdiH // 7 // dvitIyaH paratra tattvanirNinIpuH // 7 // tasya bhedAvAhuH12 ayaM dvividhaH kSAyopazamikajJAnazAlI kevalI ca // 8 // ayamiti / ayamiti paratra tattvanirNinIpurNarvAdistadevaM catvAraH prArambhakAH jigISuH (1) svAtmani tattvanirNinIpuparatratattvanirNinISU ca (2) kSAyopa15zamikajJAnazAli (3) kevalinA(4)viti / tattvanirNinISoryebhedaprabhedA uktA na te jigIpoH sarve'pi sambhavanti / tathAhi na kazcidAtmAnaM jetumicchati / naca kevalI paraM parAjetumicchati / iti kSAyopazamikajJAnazAlI 18 paratra jigISuH syAdityekarUpa evAsau / tathA nirNItasamastatattvajJAnazAlinaH kevalinaH svAtmani tattvanirNayecchAnupapatteH kSAyopazamikajJAnavAneva svAtmani nirNinIpuH syAdityasAvapyekarUpa eva // 8 // 21 etena pratyArambhako'pi vyaakhyaatH||9|| eteneti / ArambhakaM prati pratIpaM cArabhamANaH pratyArambhakaH / so'yametena prArambhakabhedaprarUpaNena vyAkhyAtaH svayamavagantavyaH / evaJca pratyArambhakasyApi 24 jigIpuprabhRtayazcatvAraH prakArAH syustatra yadyapyekaikazaH prArambhakasya pratyArambha. keNa sAdhaM vAde poDazabhedAH prAdurbhavanti tathApi jigIpoH svAtmani tattvani26 NinIpuNA (6) svAtmani tattvanirNinIporjigIpu...) svAtmani tattvanirNi
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre aSTamaH paricchedaH / nISoH svAtmani tattvanirNinISuNA ca kevalinazca kevalinA saha (4) vAdo na sambhavatyeveti caturo bhedAn pAtayitvA dvAdazaiva te'tra gaNyante // 9 // aGganiyamamevAhuH 57 tatra prathame prathamatRtIyaturIyANAM caturaGga eva, anyatamasyAvyaGgasyAsyApAye jayaparAjayavyavasthAdidauH sthyApatteH // 10 // tatreti / uktebhyazcaturbhyaH prArambhakebhyaH prathame jigISau prArambhake sati pratha- 6 masya jigISeoreva, tRtIyasya paratra tattvanirNinISoH kSAyopazamikajJAnazAlinasturIyasya kevalinazca pratyArambhakasya caturaGga eva prakAraNAdvAdaH syAttatra vAdiprativAdinorabhAve vAda eva na syAditi svataH siddhAveva tau / tatra vAdivatprativA - 9 dyapi cet jigISustadAnImubhAbhyAmapi parasparasya zAkhyakalahAderjayaparAjayavyavasthAvilopakAriNo nivAraNArthaM lAbhAdyarthaM vA'parAGgadvayamavazyamapekSaNIyam / atha tRtIyasturIyo vAsau syAttathApyanena jigISorvAdinaH zAkhyAdyapohAya jigI - 12 puNA ca prArambhakeNa lAbhapUjAdihetave tadapekSyata eveti siddhaiva caturaGgatA / svAtmani tattvanirNinISurjigIpuM prati vAditAM prativAditAM ca na pratipadyate svayaM tattvanirNayAnabhimAne parAvabodhArtha pravRtterabhAvAttasmAttattva nirNaya sambhavAcceti 15 nAyamihottaratra ca nirdizyate // 10 // anayaiva nItyA jigISumiva svAtmani tatva nirNinISumapi pratyasya vAditA prativAditA vA neti tRtIyaturIyayorevAsminvAda iti tRtIyasyAGga- 18 niyamamAhuH - dvitIye tRtIyasya kadAcid vyaGgaH kadAcit vyaGgaH // 11 // dvitIya iti / svAtmani tattvanirNinISau vAdini samupasthite sati tRtIya- 21 prativAdinaH kadAcid vyaGgo vAdaH / yadA jayAdi nirapekSatayApekSitastattvAvaarat vAdini prativAdinA kartuM pAyeMta, tadetarasya sabhya sabhApatirUpasyAGgadvayasyAnupayogAt / yadA punaruttAmyatApi zrAgamamamikatA ninA prativAdinA 24 na kathaJcittattvanirNayaH kartuM zakyatanidhisabhAkApi sabhyAnAmapekSyamANatvAt // 11 // dvitIya evaM vAdini caturthItyAGgaH 27
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 sAvacUrike pramANanayatattvAlokAlakAre aSTamaH paricchedaH / tatraiva dyagasturIyasya // 12 // tRtIye prathamAdInAM yathAyogaM pUrvavat // 13 // 3 tRtiiyeti| paratra tattvanirNinISau kSAyopazamikajJAnini vAdini prathamAdInAM prativAdinAM madhyAdAdyasyoktayuktyaiva cturnggH| dvitIyatRtIyayoH kadAcid byaGga eva / kazcidAtmAnaM nirNItatattvamiva manyamAnaH kevalinyapi tannirNayopajana6 nArtha pravartate iti na kadAcidasaMbhAvanA, kevalI tu tamapyavabodhayati // 13 // turIye prathamAdInAmevam // 14 // turIya iti / paratra tattvanirNinISau kevalini prathamadvitIyatRtIyANAmeva 9pUrvavadAdyasya caturaGgAd dvitIyatRtIyayostu byaGga eva // 14 // catvAryaGgAnyAhuH vAdiprativAdisabhyasabhApatayazcatvAryaGgAni // 15 // 12 eSAM lakSaNamAhuH ArambhakapratyArambhakAveva mallapratimallanyAyena vAdiprativAdinau // 16 // 15 pramANataH svapakSasthApanapratipakSapratikSepAvanayoH karma // 17 // pramANata iti / vAdinA prativAdinA ca svapakSasthApanaM parapakSapratikSepazca dvitayamapi karttavyam // 17 // 28 vAdiprativAdisiddhAntatattvanadISNatvadhAraNAvAhuzrutyapratibhAkSAntimAdhyasthyairubhayAbhimatAH sbhyaaH||18|| vAdIti / nadISNaH kuzalaH / ebhiH SaDbhiH guNairubhayorvAdiprativAdino21 rabhipretAH sabhyAH syuH // 18 // vAdiprativAdinoryathAyogaM vAdasthAnakakathAvizeSAGgIkAreNAgravAdottaravAdanirdezaH sAdhakabAdhakoktiguNadoSAvadhAraNaM yathA24 vasaraM tattvaprakAzanena kathAviramaNam yathAsambhavaM sabhAyAM kathAphalakathanaM caiSAM karmANi // 19 // vAdIti / yatra svayamasvIkRtapratiniyatavAdasthAnako vAdinau samupatiSThate / 27 tatra sabhyAstau prati niyataM vAdasthAnakaM sarvAnuvAdena dUSyAnuvAdena vA varga*
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvacUrike pramANanayatatvAlokAlaGkAre aSTamaH pricchedH| 59 parihAreNa vA vaktavyamityAdiyo'sau kathAvizeSastraM cAGgIkArayanti / asyAgravAdo'sya cottaravAda iti nirdizanti / vAdiprativAdibhyAmuktayoH sAdhakabAdhakayorguNAn doSAMzcAvadhArayanti / yadA dvAvapi tatvaparAGmukhamudIrayantau 3 na viramatastadA tattvaprakAzanena tau viramayanti / yathAyogaM ca kathAyAH phalaM jayAdikamudghoSayanti // 19 // prazAjJaizvaryakSamAmAdhyasthyasampannaH sabhApatiH // 20 // 6 vAdisabhyAbhihitAvadhAraNakalahavyapohAdikaM cAsya karma // 21 // vAdIti / vAdibhyAM sabhyaizcAbhihitasvArthasthAvadhAraNam // 21 // jigISuvAde kiyatpakSaM vAdiprativAdibhyAM vaktavyamityAhuHsajigISuke'sminyAvatsabhyApekSaM sphUrtI vaktavyam // 22 // sajigISuka iti / sajigISuke vAdizakrazaktezca parIkSaNArtha vA yAvatsabhyA AkSipanti tAvaskakSAdvayatrayAdi sphUtauM satyAM vAdiprativAdibhyAM vakta. 12 vyam // 22 // tatvanirNinISuvAde kiyaskakSaM tAbhyAM vaktavyamityAhuH / ubhayostattvanirNinISutve yAvattattvanirNayaM yAvatsphUrti ca 15 vAcyam // 23 // *iti (pramANanaya)tattvAlokAlaGkAre vAdiprativAdinyAyanirNayo (nAmA)STamaH paricchedaH // * mUlagandhasya kartAraH zrIvAdidevasUrayaH syAdvAdaratnAkarAdhanekagranthapraNetAraH / eSAM janma gaurjarIye maDDAhatanagare'bhUt / pitarau prAgvATavaMzyo jinadevIvIranAgau / janmasaMvat vikrama 1143, pUrNacandretyabhidhA / dIkSA vi. saM. 1152, rAmacandretyabhidhA / suripadaM vi. saM. 1174 devsuuriritybhidhaa| vAdItyupapadaM cAnekavAdeSu labdhajayeH saarthiikRtm| vi. saM. 1226 zrAvaNavadisaptamyAM gurau svargArohaNam / caturdazazatAbdIyaprativaSyavacUrikRto nAmAvanupalabdham /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitaM ___ ayogavyavacchedikAdvAtriMzikAkhyaM zrImahAvIrasvAmistotram / agamyamadhyAtmavidAmavAcyaM vacasvinAmakSavatAM parokSam / zrIvardhamAnAbhidhamAtmarUpamahaM stutergocaramAnayAmi // 1 // 6 stutAvazaktistava yoginAM na kiM guNAnurAgastu mamApi nishclH| idaM vinizcitya tava stavaM vadanna bAlizo'pyeSa jano'parAdhyati 2 ka siddhasenastutayo mahArthA azikSitAlApakalA kva caiSA / 9tathApi yUthAdhipateH pathasthaH skhaladgatistasya zizurna shocyH||3|| jinendra yAneva vivAdhase sma durantadoSAn vividhairupaayaiH| ta eva citraM tvadasUyayeva kRtAH kRtArthAH prtiirthnaathaiH||4|| 12 yathAsthitaM vastu dizannadhIza na tAdRzaM kauzalamAzrito'si / turaGgazRGgANyupapAdayadbhyo namaH parebhyo navapaNDitebhyaH // 5 // jagatyanudhyAnabalena zazvatkRtArthayatsu prasabhaM bhavatsu / 15 kimAzrito'nyaiH zaraNaM tvadanyaH svamAMsadAnena vRthA kRpaaluH||6|| khayaM kumArga lapatAM nu nAma pralambhamanyAnapi lambhayanti / sumArgagaM tadvidamAdizantamasUyayAndhA avamanvate ca // 7 // 18prAdezikebhyaH parazAsanebhyaH parAjayo yattava zAsanasya / khadyotapotadyutiDambarebhyo viDambaneyaM harimaNDalasya // 8 // zaraNya puNye tava zAsane'pi sandegdhi yo vipratipadyate vaa| 21 svAdau sa tathye svahite ca pathye sandegdhi vA vipratipadyate vA // 9 // hiMsAdyasatkarmapathopadezAdasarvavinmUlatayA pravRtteH / nRzaMsadurbuddhiparigrahAcca brUmastvadanyAgamamapramANam // 10 // 24 hitopadezAtsakalazaklaptermurmukSusatsAdhuparigrahAcca / pUrvAparArthe'bhyavirodhasiddhestvadAgamA eva satAM pramANam // 11 // kSipyeta vAnyaiH sadRzIkriyeta vA tavAGgipIThe luThanaM surezituH / idaM yathAvasthitavastudezanaM paraiH kathaGkAramapAkariSyate // 12 // 28 tadduHkhamAkAlakhalAyitaM vA pacelimaM karma bhavAnukUlam /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitA'yogavyavacchedikA 61 upekSate yattava zAsanArthamayaM jano vipratipadyate vA // 13 // paraHsahasrAH zaradastapAMsi yugAntaraM yogamupAsatAM vaa| tathApi te mArgamanApatanto na mokSyamANA api yAnti mokSam 143 anaaptjaaddyaadivinirmititvsmbhaavnaasmbhviviprlmbhaaH| paropadezAH paramAptakluptapathopadeze kimu saMrabhante // 15 // . yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAri ziSyaiH / na viplavo'yaM tava zAsane'bhUdaho adhRSyA tava shaasnshriiH||16|| dehAdyayogena sadAzivatvaM zarIrayogAdupadezakarma / parasparaspardhi kathaM ghaTeta paropaklupteSvadhidaivateSu // 17 // 9 prAgeva devAntarasaMzritAni rAgAdirUpANyavamantarANi / na mohajanyAM karuNAmapIzasamAdhimAsthAya yugAzrito'si // 18 // jaganti bhindantu sRjantu vA punaryathA tathA vA patayaH pravAdinAm / 12 tvadekaniSThe bhagavan ! bhavakSayakSamopadeze tu paraM tpsvinH|| 19 // vapuzca paryazayaM zlathaM ca dRzau ca nAsAniyate sthire c| na zikSiteyaM paratIrthanAthairjinendra mudrApi tavAnyadAstAm // 20 // 15 yadIyasamyaktvabalAtpratImo bhavAdRzAnAM paramasvabhAvam / kuvAsanApAzavinAzanAya namo'stu tasmai tava zAsanAya // 21 // apakSapAtena parIkSamANA dvayaM dvayasyApratimaM prtiimH| 18 yathAsthitArthaprathanaM tavaitadasthAnanirbandharasaM pareSAm // 22 // anaadyvidyopnissnissnnnnairvingkhlaishcaaplmaacrdbhiH| amUDhalakSyo'pi parAkriye yattvatkiGkaraH kiM karavANi deva ! // 23 // 21 vimuktavairavyasanAnubandhAH zrayanti yAM zAzvatavairiNo'pi / parairagamyAM dava yoginAtha! tAM dezanAbhUmimupAzraye'ham // 24 // madena mAnena manobhavena krodhena lomena ca sammadena / 24 parAjitAnAM prasabhaM surANAM vRthaiva sAmrAjyarujA pareSAm // 25 // khakaNThapIThe kaThinaM kuThAraM pare kirantaHpralapantu kizcit / manISiNAM tu tvayi vItarAga! na rAgamAtreNa mno'nurktm||26||27 sunizcitaM matsariNo janasya na nAtha mudrAmatizerate te / mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye maNau ca kAce ca samAnubandhAH 2729
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 imAM samakSaM pratipakSasAkSiNAmudAraghoSAmavaghoSaNAM bruve / na vItarAgAtparamasti daivataM na cApyanekAntamRte nayasthitiH // 28 // 3 na zraddhayaiva tvayi pakSapAto na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptatvaparIkSayA tu tvAmeva vIra prabhumAzritAH smaH // 29 // tamaH spRzAmapratibhAsabhAjaM bhavantamapyAzu vivindate yAH / 6 mahema candrAMzudRzAvadAtAstAstarkapuNyA jagadIza vAcaH // 30 // yatra tatra samaye yathA tathA yo'si so'syabhidhayA yayA tayA / vItadoSa kaluSaH sa cedbhavAneka eva bhagavannamo'stu te // 31 // idaM zraddhAmAtraM tadatha paranindA mRdudhiyo vigAhantAM hanta prakRtiparavAdavyasaninaH / araktadviSTAnAM jinavara ! parIkSAkSamadhiyA mayaM tattvalokasstutimayamupAdhiM vidhRtavAn // 32 // iti kalikAlasarvajJazrIhemacandrasUriviracitamayogavyavacchedikAdvAtriMzikAkhyaM zrImahAvIrasvAmistotram | 9 12 kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryaviracitA'yogavyavacchedikA 15 kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitaM anyayogavyavacchedikAdvAtriMzikAkhyaM zrImahAvIrasvAmistotram | 18 anantavijJAnamatItadoSama bAdhyasiddhAntamamartyapUjyam / zrI vardhamAnaM jinamAptamukhyaM svayambhuvaM stotumahaM yatiSye // 1 // ayaM jano nAtha tava stavAya guNAntarebhyaH spRhayAlureva / 21 vigAhatAM kiM tu yathArthavAdamekaM parIkSAvidhidurvidagdhaH // 2 // guNeSvasUyAM dadhataH pare'mI mA zizriyannAma bhavantamIzam / tathApi sammIlya vilocanAni vicArayantAM nayavartma satyam // 3 // 24 svato'nuvRttivyativRttibhAjo bhAvA na bhAvAntarane yarUpAH / parAtmatattvAtathAtmatattvAd dvayaM vadanto'kuzalAH skhalanti // 4 // AdIpamAvyoma samasvabhAvaM syAdvAdamudrAnatibhedi vastu / tannityamevaikamanityamanyaditi tvadAjJAdviSatAM pralApAH // 5 // 28 kartAsti kazcijagataH sa caikaH sa sarvagaH sa svavaMzaH sa nityaH /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitA'nyayogavyavacchedikA 63 imAH kuhevAkaviDambanAH syusteSAM na yessaamnushaaskstvm||6|| na dharmadharmitvamatIvamede vRtyAsti cenna tritayaM cakAsti / ihedamityasti matizca vRttau na gauNabhAvo'pi ca lokabAdhaH // 7 // 3 satAmapi syAtkvacideva sattA caitanyamaupAdhikamAtmano'nyat / na saMvidAnandamayI ca muktiH susUtramAsUtritamatvadIyaiH // 8 // yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra kumbhAdivanniSpratipakSametat / 6 tathApi dehAdvahirAtmatattvamatattvavAdopahatAH paThanti // 9 // svayaM vivAdagrahile vitaNDApANDityakaNDUlamukhe jane'smin / mAyopadezAt paramarma bhindannaho virakto munirnydiiyH||10|| 9 na dharmahehurvihitApi hiMsA notsRSTamanyArthamapodyate ca / svaputraghAtAnnRpatitvalipsAsabrahmacAri sphuritaM pareSAm // 11 // svArthAvabodhakSama eva bodhaH prakAzate nArthakathAnyathA tu / pare parebhyo bhayatastathApi prapedire jJAnamanAtmaniSTham // 12 // mAyA satI cedyatattvasiddhirathAsatI hanta kutaH prpnycH| mAyaiva cedarthasahA ca tat kiM mAtA ca vandhyA ca bhavatpareSAm 13 15 anekamekAtmakameva vAcyaM dvayAtmakaM vAcakamapyavazyam / ato'nyathA vAcakavAcyaklaptAvatAvakAnAM pratibhApramAdaH // 14 // cidarthazUnyA ca jaDA ca buddhiH zabdAdi tnmaatrjmmbraadi| 18 na bandhamokSau puruSasya ceti kiyajaDaina grathitaM virodhi // 15 // na tulyakAlaH phalahetubhAvo hetau vilIne na phalasya bhAvaH / na saMvidvaitapathe'rthasaMvidvilUnazIrNa sugatendrajAlam // 16 // 21 vinA pramANaM paravanna zUnyaH svapakSasiddheH padamazruvIta / kupyet kRtAntaH spRzate pramANamaho sudRSTaM tvadasUyidRSTam // 17 // kRtapraNAzAkRtakarmabhogabhavapramokSasmRtibhaGgadoSAn / upekSya sAkSAt kSaNabhaGgamicchannaho mahAsAhasika. prste||18|| sA vAsanA sA kSaNasantatizca naabhedbhedaanubhyairghttete| tatastaTAdarzizakuntapotanyAyAttvaduktAni pare zrayantu // 19 // 27 vinAnumAnena parAbhisandhimasaMvidAnasya tu nAstikasya / na sAmprataM vaktumapi kva ceSTA va dRSTamAtraM ca hahA pramAdaH // 20 // 29
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitA'nyayogavyavacchedikA pratikSaNotpAdavinAzayogi sthiraikamadhyakSamapIkSamANaH / jina tvadAjJAmavamanyate yaH sa vAtakI nAtha pizAcakI vA // 21 // 3 anantadharmAtmakameva tattvamato'nyathA sattvamasUpapAdam / iti pramANAnyapi te kuvAdikuraGgasantrAsanasiMhanAdAH // 22 // aparyayaM vastu samasyamAnamadravyametaJca vivicyamAnam / 6AdezabhedoditasaptabhaGgamadIdRzastvaM vudharUpavedyam // 23 // upAdhimedopahitaM viruddha nArthaSvasattvaM sadvAcyate ca / / ityaprabudhyaiva virodhabhItA jaDAstadekAntahatAH patanti // 24 // 9syAnnAzi nityaM sadRzaM virUpaM vAcyaM na vAcyaM sadasattadeva / vipazcitAM nAtha nipItatattvasudhogatodgAraparampareyam // 25 // ya eva doSAH kila nityavAde vinAzavAde'pi samAsta eva / 12 parasparadhvaMsiSu kaNTakeSu jayatyadhRSyaM jina zAsanaM te // 26 // naikAntavAde sukhaduHkhabhogau na puNyapApe na ca bandhamokSau / durnItivAdavyasanAsinaiva parairviluptaM jagadapyazeSam // 27 // 15sadeva satsyAt saditi tridhArtho mIyeta durnItinayapramANaiH / yathArthadarzI tu nayapramANapathena durnItipathaM tvamAsthaH // 28 // mukto'pi vAbhyetu bhavaM bhavo vA bhavasthazUnyo'stu mitaatmvaade| 18 SaTjIvakAyaM tvamanantasaGkhyamAkhyastathA nAtha yathA na dossH||29|| anyonyapakSapratipakSabhAvAdyathA pare matsariNaH prvaadaaH| nayAnazeSAnavizeSamicchanna pakSapAtI samayastathA te // 30 // . 21vAgvaibhavaM te nikhilaM vivektumAzAsmahe cenmahanIyamukhya / lakema jaGghAlatayA samudraM vahema candradyutipAnatRSNAm // 31 // idaM tattvAtattvavyatikarakarAle'ndhatamase 24 ___ jaganmAyAkArairiva hataparairhA vinihitam / taduddhartuM zakto niyatamavisaMvAdivacana stvamevAtasAtatvayi kRtasaparyAH kRtadhiyaH / / 32 // iti kalikAlasarvajJazrIhemacandrasUriviracitamanyayogavyavacchedikA dvAtriMzikAkhyaM zrImahAvIrakhAmistotram /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. bhAvArya vijayarAmamUrizvarajI mahArAja sAhezva saMpAdita naye prakAzana (1) suvarNAkSarIya zrI hapasUNa (bArasAsUtra) saciva 250-08 (2) aksaali likhaa| (3) pramANanayatatvAlAkAlaMkAra (4) jainadharma prakaraNa ratnAkara (tRtIyAvRtti) 17-00 / (5) zrI yattizrAddha vrata vidhi (prata) prakAzaka zrI surendrasUrizvarajI jaina tatvajJAna zAlA avehIbADa, paTaNInI khaDakI, amAvAda-1.