Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAvaraNa, vaizvikatApamAna ane dharma guNavaMta baravALiyA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Paryavaran, Vaiswik Tapman ane Dharm Environment, Global Warming and Religion (with Social, Industrial International & Political Context) paryAvaraNa, vezvika tApamAna ane dharma (sAmAjika, audyogika, AMtararASTrIya ane rAjakIya pariprekSyamAM) Written & Edited by Gunvant Barvalia June - 2015 (c) Dr. Mrs. M. G. Barvalia paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma lekhana - saMpAdana : guNavaMta baravALiyA lekhana - saMpAdanA guNavaMta baravALiyA mUlya : rUA. 150/ DITIpI-DijhAInaH zrIjI ArTa | divyeza TI. paTela : 09833422890 prakAzaka pravINa prakAzana prA. li. lAbha cembarsa, Dhebara coka, rAjakoTa. prakAzana: mudraNa vyavasthA. 6 pravINa prakAzana prA. li. Dhebara coka, lAbha cembarsa, rAjakoTa 0281-2234602, 2232460
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kora ke paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ja chI - - paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma kahI prastAvanA vaizvika tApamAna ane paryAvaraNanI jALavaNI e samagra jIvasRSTinA astitva mATenI vartamAna gaMbhIra samasyA che. A viSaya khUba ja vyApaka ane gahana che. eka ja pustakamAM tamAma pAsAMone samAvavA te koI paNa lekhaka ke saMpAdaka mATe ghaNuM ja muzkela che re che. paryAvaraNanI samatulA jALavavA samaSTinI jIvasRSTinA rakSaNa ane - yogakSema mATe dareka dharmanA saMsthApako, dharmaguruo ane dharmaciMtakoe vicAraNA karI ja che. A pustakamAM jemanI saMdarbha sAmagrIno upayoga karyo che te saMsthAo ane lekhakono AbhAra mAnuM chuM. abhyAsapUrNa prastAvanA lakhI ApavA badala padmazrI DaoN. kumArapALa 2desAI ane DaoN. je. je. rAvaLano AbhAra. pustakanA lekhanA saMpAdanakAryamAM mane mArAM dharmapatnI DaoN. madhubahena ? huM baravALiyAno sahayoga maLyo che. sughaDa D.T.P. kArya mATe zrIjI ArTanA na zrI ThAkorabhAI paTela tathA prakAzana mATe pravINa prakAzananA zrI gopAlabhAIno AbhAra. paryAvaraNanI jALavaNI dvArA globala vaoNrmiMgathI bacavA vividha dharmonI daSTie mAnavadharmane kendramAM rAkhI ApaNe jAgRtipUrvaka yatkiMcita AcaraNa karIzuM to A puruSArtha lekhe gaNAze. me, 2015 - guNavaMta baravALiyA 601, smita epArTamenTa, upAzraya lena, ghATakopara (I). gunvant.barvalia@gmail.com 09820215542 arpaNa dharatIne lIlIchama rAkhavA puruSArtha karatA mUThI UMcerA mAnavone bhAvapUrvaka.....
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - na hI paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ke - paryAvaraNa vize mAhitIprada ane mUlyavAna Akara graMtha -padmazrI DaoN. kumArapALa desAI vartamAna vizva vize vicAra karatAM dakSa mahAyajJanI paurANika kathAnuM che | vAraMvAra smaraNa thAya che. dakSa prajApati e baLavAna, buddhizALI ane icchAsaMpanna rAjA hatA. emaNe yojelA bhavya ane virATa yajJamAM sahu ke devone nimaMtraNa pAThavyuM, kti kalyANanA deva zivane bolAvyA nahIM. yajJa e A to navasarjananuM anuSThAna gaNAya, paNa ene badale dakSa mahAyajJa e vinAza che. huM ane vidhvaMsanuM kAraNa banyo. sarjanane badale saMhAra thayo. Aje jagatamAM che. - dakSa eTale ke "skIla'no mahAyajJa cAlI rahyo che, paraMtu emAM ziva arthAt kalyANane nimaMtraNa ApyuM nathI ane tethI sarjanane badale vinAzanI zakyatAo che. che vadhI rahI che. Ajano mAnavI TeknaoNlaoNjI para savAra thaIne navInavI kSitijo AMbI A rahyo che, paraMtu enI A tIvra dizAhIna doDa sAthe enI pAse e vicAravAno che. avakAza nathI ke A gati enA jIvanane kevo ghATa Apaze athavA enA : che pRthvInA graha paranA jIvanamAM e kaI rIte vadhu sukhaprada, AnaMdaprada ane te ja samRddha jIvana ApI zakaze ? re raziyAnA prasiddha navalakathAkAra meksima goka raziyAnAM gAmaDAMmAM; che vijJAnanI samaja prasarAvavA TheraThera ghUmI rahyA hatA. eka grAmasabhAmAM emaNe da ka kahyuM, 'Ajano mAnavI vijJAnanI pAMkhe have AkAzamAM UDI zakaze, cheka che A dariyAnI taLanI zodha karI zakaze. Ama, mAnavInI vijJAnanI siddhio zuM azakyane zakya karanArI banI zakaze.' Ave samaye sabhAmAM beThelA eka anubhavI vRddha UbhA thaIne savAla che - karyo, 'A vijJAna mAnavIne AkAzamAM uDatA zIkhavI zakaze, pAtALamAM - paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ke huM paNa pahoMcato karI zakaze, paraMtu A dharatI para kema jIvavuM enuM jarUrI zikSaNa Apaze kharuM ?' e anubhavI vRddhano prazna Ajeya anuttara che. Aje eka bAju 'globala yuniTI"nI vAta thAya che ane bIjI che bAju dharma, jJAti, raMgabheda ke rASTranI vicAradhArAnA saMkucita dAyarAmAM mAnavI muzkeTATa baMdhAto jAya che. globalAIjhezananI sAthe AvelA kaoNmarziyalAIjhezane che lokarucinA bUrA hAla karyA che. dareka kSetramAM sthULatA, zudratA ane bhautikatAnuM che ja mahimAgAna thavA lAgyuM che. paryAvaraNano vicAra karIe tyAre rAjA yayAtinA vRttAMtanuM smaraNa che thAya che. vRddha banelA rAjA yayAtine enA putra purue potAnI yuvAnI che ApI hatI ane pote vRddhatva svIkAryuM hatuM. e rAjA yayAtie hajAra varSa sudhI yuvAnIno upabhoga karyo. pachInI peDhIne buDhApAnI bheTa ApI. mAnavajAta che Aje AvatI kAlano ke AvatI peDhIno lezamAtra vicAra karyA vinA upabhoga ke karavAmAM DUbI gaI che, je AvanArI peDhIne astitvanA AkharI zvAsa jevuM vRddhatva Apaze. pahelAM dara dasa hajAra varSe pRthvI parathI eka pazu ke paMkhInI jAti ni na thatI hatI. Aje mAtra vIsa miniTamAM A ghaTanA sarjAya che. DoDo jevAM 2 pakSI kyAMya dekhAtAM nathI. Aje jema pustaka ke calacitramAM DAyanAsoranuM citra joIe chIe, tema dhIredhIre pustakomAM ja gIdha ke cakalInAM citro joIne saMtoSa pAmavAnuM raheze ! huM mAnavInI krUratAnuM A ajANyuM rUpa bhaviSyamAM enA jIvana para ja - krUra paMjo ugAmaze. pRthvInAM saMsAdhanone lUMTavA mATe caMgIjhakhAna ke hiTalaranA Re humalAnI jema Aje vijJApanono mAro cAle che, jemAM vastuonA bephAma che hu upayogano mahimA karavAmAM Avyo che. 3 have kyAM Rtu paNa ApaNA hAthamAM che ! Aja sudhI IMglenDamAM che ke evo anubhava thato ke savAre vAdaLAM hoya, bapore thoDo sUrya DokiyAM kare che che ane sAMje varasAda varase. Aje ApaNe bhAratamAM paNa joIe chIe ke te - - - - VD no dUtha thai gaDha
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kika paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma kaTikaIka - vasaMtapaMcamIe varasAda paDe che ane 26mI jAnyuArIe dezanI rAjadhAnI ke palaLI jAya che. zarada, vasaMta, grISma Rtuo have pratyakSa anubhavAtI nathI. ke mAtra paMcAMgathI ja jANI zakAya che. badalAtA paryAvaraNano vicAra karavA jevo che. pahelAM bhUkaMpa, vAvAjhoDuM, ativRSTi, anAvRSTi, pUra jevI ghaTanA ke bane tyAre enA kAraNarUpe 'kudaratano kopa' lekhavAmAM Avato hato, paNa meM che. Aje to vAstavamAM AmAMnI ghaNI ghaTanAonuM sarjana kudaratI kopane badale ja mAnavInI amaryAda hiMsA ane prakRtinAzanuM pariNAma hoya che. ke eka gaNatarI pramANe 1980mAM eziyA khaMDamAM prati varSe enAthI re pAMca gaNI kudaratI ApattionI ghaTanAo bane che. AthI AtmahatyA ke karavA nIkaLelA mAnavI mATe savAla e AvIne Ubho che ke dharatIkaMpathI che. bhoMyataLiye maravuM, pUrathI pahele mALe, globala vaoNrmiMgathI bIje mALe, ri dharatI paranA sAIklonathI cothe mALe ke dariyAI jaLanI tsunAmIthI sAtamAM A na mALethI AtmahatyA karavI ? ke 'paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma' pustakamAM vizvanI A che che vikaTa paristhitino zrI guNavaMtabhAI baravALiyAe vicAra karyo che. vaLI che enI sAthosAtha vaidika, khristI, jaina, kanphayuziyasa, ziMto, pArasI, yahUdI, 2 bauddha islAma jevA judAjudA dasa dharmomAM AlekhAyelI paryAvaraNa-viSayaka vibhAvanAno paricaya Apyo che. che. guNavaMtabhAI haMmezAM vartamAna praznone lakSamAM rAkhIne potAnuM ciMtana huM pragaTa karatA rahe che. kyAreka vartamAna samayanA patrakAratvanA prazno ane huM paDakAro vize graMtha lakhe che, to kyAreka vartamAna yugamAM sAdhu-saMsthAnA AcAro ? te vize krAMtikArI parisaMvAda yoje che ane ene aMte e viSayanuM pustaka che | Ape che. ema kahI zakAya ke vartamAna samayanI nADa para hAtha rAkhIne enA jhINA dhabakArA pAmavAnI emanAmAM anokhI kSamatA che. Aje globala che vaoNrmiMga e AvatI kAlano prazna rahyo nathI, paNa Ajano pracaMDa paDakAra che banI rahyo che. himAlayanA himAcchAdita parvato para barapha ogaLe ane - - paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ke huM uttarAkhaMDamAM pUra Ave che. duniyAnA tIvra vege palaTAtA paryAvaraNanI tIvra asara himAlaya anubhave che. vaLI A himAlayanI samasyA eTale mAtra bhArae ke nepALanI samasyA nathI. e aphaghAnistAnathI mAMDIne cheka myAnamAra sudhInaE 1 dezone mATe samasyA UbhI karI zake che. huM nepALamAM bhUkaMpa thAya, paraMtu bhArata, cIna ane bhUtAna enAthI apa ja rahI zakayA nathI. himAlaya e samagra eziyAnuM 'vaoNTara TAvara' che, paraM emAM thayelAM bhU-alanone kAraNe ghaNAM nAnAM sarovaro thaI gayAM che ane AvAM akudaratI sarovaro dharatIkaMpanI tabAhIne vadhArI mUke che. ke Aja sudhI himAlayano ApaNe rakSaka tarIke vicAra karatA hatA, paraMtu vadheluM tApamAna, mANasoe parvato para ThAlavelo kacaro, ADedhaDa UbhAM karelAM ke bAMdhakAmo ane nirdaya rIte karelo jaMgalono vinAza vageree himAlayane Aje 2rakSakane badale bhakSaka banAvI dIdho che. A pustakamAM paryAvaraNanI vAtane dharma sAthe sAMkaLIne zrI guNavaMtabhAIe eka mahattvano vicAra upasAvI Apyo che. 1990nI 23mI oNkTobare che. laMDananA bakiMgahAma paeNlesamAM pAMca khaMDanA jaina mahAnubhAvo dvArA varlDa vAI na phaMDa phaoNra necara (wWF) saMsthAnA adhyakSa prinsa philipane 'jaina Dekalerezana oNna necara' pustikA arpaNa karavAmAM AvI. cALIsa jeTalA jaina dharmanAka AcAryo ane vidvAnonA vicArone saMkalita karIne bhAratanA prasiddha baMdhAraNavi * ane manISI DaoN. ela. ema. siMghavIe enuM lekhana-saMpAdana karyuM. A pUrve huM WWF dvArA hiMdu dharma, islAma dharma, khristI dharma jevA dharmonI paryAvaraNa 3 viSayaka vicAraNAnI pustikA prinsa philipane enAyata karavAmAM AvI hatI ke AnuM tAtparya e hatuM ke lAMbI vicAraNAne aMte ema TharAvavAmAM AvyuM ke, | vizvanA lokone dharmabhAvanAnA mAdhyamathI paryAvaraNa tarapha vALavAmAM vadhu sugamatA kuM raheze. AvI pustikA arpaNa karyA pachI e dharmanA agraNIo emanAM jIvanama che ane dharmasthAnomAM kaI rIte paryAvaraNanI jALavaNI karaze eno 'aMkazana plAnara te rajU karatA hatA. - dara roja vil) - roI roke
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM judA judA dharmonI e vibhAvanAne darzAvIne paryAvaraNa jAgRti ke mATe zrI guNavaMtabhAI baravALiyAe savAMgI daSTie Alekhana karyuM che. huM A mAhitI, vigato, daSTAMto, paryAvaraNane mATe prANa pAtharanArA karmazIlo ane paryAvaraNa-upaniSada paNa ApyuM che. mAnavIya saMvedanAne jhaMkRta kare evA jhADavAe chAMyaDAnI mAMDI dukAna' ke 'cAla, jhADanI khabara kADhavA jevA che lekho paNa ApyA che. A rIte vizvanA astitvane mATe paDakArarUpa evI vaizvika tApamAnanI je samasyAno sarvagrAhI abhyAsa ApavAnI sAthosAtha mAnavInAM dharmajIvana, ke karmajIvana ke sAmAnya jIvana - e darekane mATe A prANaprazna che ema ke supere darzAvyuM che. pramANabhUta mAhitI meLavavAno lekhakano puruSArtha ane viSayanI sarvagrAhI rajUAta vAcakane UDIne AMkhe vaLage che. AvA sAMprata vizvanI 2 saLagatI ja nahIM, paNa saLagAvI rahelI samasyA vize abhyAsapUrNa ane huM mAhitIprada pustaka ApavA mATe lekhaka ApaNAM abhinaMdananA adhikArI T che. A pustaka paryAvaraNa-jAgRtinA kAryomAM pramANabhUta ane mArgasUcaka banI raheze. paryAvaraNa e dharmano ja bhAga che -pro. je. je. rAvala che adhyakSazrI dhI inDiyana pleneTarI sosAyaTI, muMbaI zrI guNavaMtabhAI baravALiyAe lakhela ane saMpAdana karela pustaka "paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma" eka viziSTa pustaka che. A viSaya para lakhAyela savAMgI AvuM A prathama pustaka che. A pustaka vAMcI A viSaya para ja mArA jJAnamAM vRddhi thaI, vicArone navI dizA maLI che. huM mArI jAtane bhAgyazALI che te mAnuM chuM ke A pustakanI prastAvanA lakhavA mane taka maLI. jo Ama na thayuM hota to huM ja kadAca A pustaka mArI pAse vaMcAvA AvyuM na hota athavA mane A pustaka vize kadAca khabara paNa na paData. A uttama pustaka mAtra paryAvaraNa vize ja ApaNane jJAna ApatuM nathI, paNa vaizvika tApamAna ane dharma vize paNa UMDuM jJAna Ape che. A A paryAvaraNa e dharmano ja bhAga che. paryAvaraNa, dharma ane khAsa to jaina dharmanuM hRdaya ja A che. guNavaMtabhAIe ApaNane jaina dharmanI mahAnatA samajAvI che. paryAvaraNa jaina che. dharmamAM ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha aMtargata mUrtimAna thAya che I che. jaina dharmamAM paryAvaraNa para je bhAra mUkavAmAM Avyo che te koI dharma nathI mUkyo. huM 8 jANe ke pRthvI para bhaviSyamAM AvanArI takalIphano tene ahesAsa thaI gayo hoya. he bhaviSyamAM pRthvI paranuM jIvana AnaMdadAyaka ane kalyANamaya vyatIta thAya te mATe A jaina dharme paryAvaraNane agatyanA sthAne mUkyuM che. che mahAvIrasvAmIe to tyAM sudhI kahyuM che ke, Avazyaka na hoya to paththarane na paNa Thesa mAravI nahIM re lokoe brahmAMDanA mAtra sajIva ane nirjIva ema be bhAga pADyA che tenA para nuM bhUlabharelA samIkaraNane pudagala , cetana, jaDanA - cha dravya dvArA sUkSma spaSTIkaraNa karI ujAgara karanAra jo sauprathama dharma hoya to jaina dharma che. tenI ekaeka gatividhi che - paryAvaraNane sAcavIne thAya che. jaina dharma paryAvaraNa mATe atyaMta sajAga che. jai jainonA AcAramAM ahiMsAnI ArAdhanA sarva nAnA-moTA jIvo pratyenI re dayAbhAvanA-karuNAnAM darzana karAve che. dharmano simpala liviMga eNnDa hAI thiMkiMgano 6 siddhAMta paryAvaraNanA ghaNA prazno hala kare che. paryAvaraNanuM rakSaNa karavA jainono che. huM aparigrahano siddhAMta paNa jambara mahattA dharAve che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainono ahiMsA-dharma vRkSone kApavAnI maMjUrI Ape nahIM. vRkSo ja ke prANamAtrane oNksijana pUro pADe che ane je ApaNe jAtajAtanA khorAka khAIe che che chIe te vRkSo ja Ape che. ke jaina dharmanuM maunavrata dhvani pradUSaNane niyaMtrita kare che. mANase e vicAravAnuM che. he che ke pRthvI para e ekalo nathI. vAyumaMDaLa, AkAza, paryAvaraNa ApaNuM ja che. , che pRthvI para pANI mAtra kudarata ja Ape che. teno vyaya karavo te mAnavajAta mATe guno A che. pRthvI para pANI amRta che. tamAma dharmoe paryAvaraNa rakSA para vicAraNA karI che ke ja te A vAMcatAM pratIta thAya che. A graMthamAMkahevAyuM che ke adhika AvazyaktA, adhika mAga, adhika khapata che che ane adhika upabhoga paryAvaraNa pradUSaNanAM kAraka tattvo che. badhA ja dharmoe te che. paryAvaraNane mahattva ApyuM che, paNa jaina dharma paryAvaraNano ja dharma che tenI amane che. he guNavaMtabhAInA A pustakamAMthI samaja paDI, eTaluM ja nahIM, amane jaina dharmanI . mahAnatAnI UMDI samaja paDI. pRthvI para je paryAvaraNa pradUSita thayuM che tenI pAchaLa che anAvazyaka upabhoga che je saMyamI jIvanathI niyaMtrita karI paryAvaraNane zuddha banAvI ne A pustaka bhUto na bhaviSyati che, kAraNake lekhakno A varSono abhyAsa re le che ane mahenata che. hakIkatamAM A temanI thisisa che. temAM temaNe badhA dharmomAM che. paryAvaraNanI vibhAvanA lakhI che. temaNe paryAvaraNanI samasyA aitihAsika che. che paraprekSyamAM karI che. vadhatA vaizvika tApamAnamAM bhAratanuM yogadAna che, globala . A vaoNrmiMganI pratikULa asara, kudaratI saMpattino vivekapUrvaka upayoga e mAnavadharma, A che pRthvIrUpa ApaNA mALAne bacAvIe, jaLa e jIvana, dharma ane paryAvaraNa vagere 37 zISarka taLe A viSaye adbhuta chaNAvaTa karI che. dAkhalA-dalIla ane AMkaDA ? che sAthe temaNe pustakanuM saMpAdana karyuM che. guNavaMtabhAIne A kArya mATe abhinaMdana ane | heTsa oNpha. A pustaka dvArA lekhake prAcIna samayathI bhAratIyonI vasudhaiva kuTuMbakamnI 1 bhAvanAne ujAgara karI che. yatra mata aa nImA ApaNI pRthvI vasundharA che eka mALo che. mALo mAtra taNakhalAno hoto nathI, paNa tenI sAthe mAtA-pitAnI che khAsa karIne mAtAnI dharatIrUpI huMpha paNa hoya che ane bALako vikase che. A chegraMthamAM dhArmika, Arthika, sAmAjika vicArono triveNIsaMgama che. ApaNe tenuM che pa svAgata karIe.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha 6. viSaya (1) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane hindu dharma (2) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane bauddha dharma.. (3) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane jaina dharma (4) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane khristI dharma (5) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane IsAI dharma saMskaraNanI AmIza prajA pAnAM naM. (6) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane islAma dharma (7) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane kanphresiyasa dharma (8) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane ciMto dharma (9) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane jhoroIya (pArasI) (10) paryAvaraNa : vaizvika tApamAna ane juDAI (yahUdI) dharma (11) paryAvaraNanI samasyA : aitihAsika pariprekSyamAM (12) dharatImAne bacAvo, eka bAlikAno pokAraH 'tame je kho cho te karo' (13) zvAsa letAMnI sAthe ja "mApha karo" kahevuM joIe...! (14) vadhatA vaizvika tApamAnamAM bhAratanuM yogadAna (15) vaizvika tApamAnanA vadhArAthI tsunAmI ane paryAvaraNa zaraNArthInA vadhArAnA paDakAra (16) paryAvaraNa prane kALajIpUrvaka saMzodhana jarUrI (17) globala vaoNrmiMganI pratikULa asara (18) harita rASTrIya Avaka : prakRti paNa arthavyavasthAnuM eka aMga che 3 Ta 19 31 34 39 37 38 40 42 44 53 57 Fa 67 73 78 83 13 0800 8 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ! .. viSaya pAnAM naM. (19) dukALamAM DUbatI Adhunika sabhyatA (20) paryAvaraNa upaniSada (21) paryAvaraNanI rakSA mATe zahIda thanArane salAma (22) hariyALA baMdhAraNanuM janmasthaLaH baMdhAraNIya prakRtine kAyadAkIya adhikAro ane bhUminyAyazAstra IkavADaoNranuM krAMtikArI pagaluM (23) keTalI pRthvI joIze ? gAMdhIjIno prazna (24) himAlayane pigALatA koMkriTanA pahADa (25) vRkSonI rakSA mATe zahAdatanI adbhuta ghaTanA (26) cAla, jhADanI khabara kADhavA (27) jhADavAe chAMyaDAnI mAMDI dukAna (28) kudaratI saMpattino vivekapUrNa upayoga e mAnavadharma che (29) upabhoktAvAdathI upayoganI saMskRti tarapha (30) pRthvIrUpI ApaNA mALAne bacAvIe ! (31) prakRtipUjAno dharma pALatA Aphrikana AdivAsIo (32) samagra jIvasRSTine jIvaMta rAkhanAra mA dharatI (33) jaLa e ja jIvana : lokamAtA jIvanadAyinI saritA (34) dharma ane paryAvaraNa (35) paryAvaraNa ane globala vaoNrmiMganA prazne saMmelano ne pariSado (36) paryAvaraNanI rakSA, mAnavadharma (37) dharatIne lIlIchama rAkhavA puruSArtha karanArA mAnavo 87 90 94 ES 104 108 112 114 117 120 123 128 138 141 143 146 150 154 155
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ SokhparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ke kema thaievek paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *** * * hiMdu vaidika dharma, vaizvika tApamAna ane paryAvaraNa paricaya bhAratanI dhArmika paraMparA vibhinna prakAranI ane mUlyavAna (vaibhavI) che, je vividha AdhyAtmika IzvarIya ane vyAvahArika daSTiyukta ane mAnavIya sthitine darzAvanArI che. vaizvika dharma abhyAsa kendra (C.S.W.R.) dvArA Ayojita pariSada zuMkhalA daramiyAna vizvanA dharmo ane paryAvaraNa viSaya paratve traNa mukhya dhArmika paraMparA je bhAratamAM uddabhava pAmI tenA viSe saMzodhanAtmaka abhyAsa thayo. bauddha, vaidika ane jaina darzana anya paraMparAomAM je bhAratamAM jovA maLe che, temAM zIkha, pArasIno samAveza thAya che, jenAM mULa bhArata ane madhyapUrvamAM che. paryAvaraNanA viSayamAM A dharmonA vidvAno ane abhyAsIo - pravartakonA pratibhAvo, bhAvi saMketo jovA-pAmavA amo-ApaNe AzA rAkhIe chIe. eka anya mukhya eziyana dharma islAmano paNa abhyAsa paryAvaraNanI dRSTie thayela che. bhAratIya upakhaMDomAMthI dhArmika paraMparAomAM satata paLAtI sauthI jUnI paraMparAmAM vaidika ane jaina darzananI paraMparAno samAveza thAya che je A banne upakhaMDanI bahAra paNa phelAtA vizvanA dareka khUNe prasarela che. joke, moTA bhAganA upAsako A banne dharmane bhAratIya prAcInanA rUpe mAne che. A paraMparA viSayaka be pariSadomAM vidvAno ane dhArmika netAoe je jaina sAhityanuM saMzodhana karyuM, sAthesAthe itihAsa, sAmAjika zAstro, kriyAkAMDo ane RSiparaMparAnuM paNa pravartamAna paryAvaraNanI kaTokaTInA saMdarbhamAM UMDANathI avalokana karyuM. vaidika darzana (Hinduism), hindu dharma ane paryAvaraNazAstra hindu dharmanI vaidika paraMparA eka kalpanA, dhAraNA rajU kare che ke je kudaratanI sRSTinI zaktine mUlyavAna gaNIne kadara kare che. vedonA vidvAnoe vibhinna siddhAMto tathA kriyAkAMDone mAnyatA ApI che ke jemAM pRthvI (bhu), vAtAvaraNa (bhUvAha) ane AkAza (svA) tathA tenAM adhiSThAyaka deva-devI jevAM ke pRthvI, apa (jaLa), agni ane vAyu A tattvono samAveza thAya che. temaNe e noMdha lIdhI che ke A badhAM deva-devIone kendramAM rAkhI teo sUcave che ke paryAvaraNanI saMvedanazIlatA e hindu bhAratIya paraMparAno eka aMtargata hisso che. pazcAt bhAratIya vicAradhArAmAM A vaidika dhAraNAo sAMkhyadarzananAM pAMca mULabhUta tattvonI dhAraNAmAM sthAna pAmI. tene paMcamahAbhUta take nAmakaraNa karI oLakhAvyA je pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane AkAzarUpe jAhera thayAM. kriyAkAMDanAM vidhi-vidhAno tathA dhyAna paraMparA je hindu dharmanA aMgarUpa che te A dravyonA hirasA tarkanI jAgRti, oLakhANa pAmyAM. tenI dainika pUjA A pAMca zaktiomAM pratiSThita kare che. hindu-vaidika-sAMskRtika darzana eka pavitra pUjanIya vizALa vRkSa dharAve che. vipulatAnA pratIkasamAM A zaktizALI vRkSanuM mULa siMdhu saMskRtinAM nagaro (CA. 3000 BCE)nI prAcInatA sAthe saMkaLAyeluM che tenuM citra rajU kare che. bhAratanAM vRkSono ullekha vizALa sAhityamAM jovA maLe che. khAsa karIne kAzragaMtho ane mahAkAvyo (rAmAyaNa-mahAbhArata Adi)mAM vizeSarUpe varNavAyela che. bhAratIya itihAsa vanarakSaNanuM vizeSa mAhAmya dharAve che. azoka zilAlekha ane aneka rAjavIo dvArA prakAzita ullekhothI laIne Adhunika cipako AMdolana sudhIno itihAsa e vAtanI noMdha le che ke nArIoe potAnA dehanuM balidAna ApIne
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE0B8%BhparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ADDog >> paNa vanyasaMpattino nAza thato aTakAvyo che. teoe vRkSone svadehe gherI laI vikaTa paristhitino sAmano karI jAtane bhoge paNa vRkSone jIvanadAna Apela che. RSioe vRkSa-maMdironI preraNA karI. kabIravaDa jevAM vRkSone tIrtha svarUpe jovAya che. vaidika hindu dharmanAM vidhi-vidhAnomAM ahIM anya aMtargata agatyanA bhAga tarIke gaNAvela che ane A paraMparA Aja paryaMta cAlu rahela che. pacAsathI vadhu vaidika RcAomAM sarasvatI nadInuM mAhAtma darzAvela che. joke, A nadI atyAre sukAI gayela che. sarasvatI nAmane vidyAnI devI sAthe gADha saMbaMdha che ane tethI sAMkaLavAmAM Avela che. vidyAne saMskRtinuM aikya saMgama darzAve che. uttara bhAratamAM pravAhita thatI gaMgA nadI AvI ja rIte ziva (zaMkara)nI jaTAmAMthI udabhava pAmI himAlayathI tenI pravAhayAtrA zarU karI mArgamAM AvatA pradezone sparzI lAkho-karoDo Adhunika bhAratIyo (mAnavo)ne poSaNa ApI nirvAha kare che. paraMparAgata rIte bhAratanI nadIone sadA pavitra gaNavAmAM AvI che. Adhunika audyogikIkaraNane kAraNe tathA mAnavIya azuddhine lIdhe A nadIo pradUSita thavA pAmI che, tema chatAM gaMgA nadI Aje paNa hindu-vaidika saMskRtinuM eka agatyanuM aMga che ane bhAratIya dharmakriyArUpa jiMdagImAM agatyano bhAga bhajave che. ciMtaka kAkAsAheba kAlelakare nadIone lokamAtA kahI che. hindutvavaidika vicAradhArA vizvasaMbaMdhI aneka dhAraNAo prastuta kare che je prAkRtika vizvamAM paryAvaraNazArAnI susaMgatatA pramANe mAnavane kudaratanA sAnnidhya rAkhavAmAM sahAyarUpa thAya paNa che ane nathI paNa thatI. (arthAt AMzika rIte ja zakya bane che). eka tarapha AdivAsI tathA anya saMskRtinI bhAratanI pratimA (chApapratibiMba)nuM veda-upaniSada ane mahAkAvyo (rAmAyaNa-mahAbhArata vagere)nAM sUtromAM vyakta thatuM mAnavIya jIvana ane saMskRtinuM rUpa ane vartamAna zailInuM jIvana lagabhaga sAmyatA dharAve che. sAMkhyadarzana ane taMtra paraMparA bhautika vizvanI vAstavikatA ane prabhAva darzAve che. jyAre bIjI bAju advaita vedAMta paraMparA sAMkhyadarzananA mULa siddhAntanA svIkAra sAthe vizvasaMbaMdhI mAnyatAne daDhapaNe svIkAre che. tema chatAM bhArapUrvaka darzAve che ke paramasatya to ekAMgI BA%BA%BA% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68nI 2fewthaka advaitavAdamAM ja samAyela che je prakRtimAM vizeSarUpa agrabhAge rahI oLaMgI jAya che ane eka rIte jotAM bhautika vizvanA astitvane nakArI mahattvahIna banAvI tene mAyA ke bhramaNArUpa gaNAve che. hindu yogavidyAno eka prakAra AdhyAtmikatA ane yoganI prakriyA dvArA ArogyavRddhi, zarIrakSamatA ane indriyonI zaktione vikAsa pAmavAmAM sahAyarUpa thAya che. jyAre bIjo prakAra pUrNarUpe AdhyAtmika mArge saMsAratyAganI pratiSThA karI, indriyanigraha dvArA Asakti bhAva TALI anAsakta yoga dvArA mokSaprAptine dhyeyarUpa mAne che. A mArgamAM rahIne paNa sAMsArika pravRttine gauNa banAvI bhautika ciMtAthI mukta thAya che. dharmanA siddhAntone vizvanA kalyANa mATe AcaraNamAM lAvI tenA para bhArapUrvaka AgaLa vadhavA Agraha rAkhe che. vizeSarUpe A prakAranI bAbatomAM jevI rIte ke narmadA nadI khINa yojanAmAM baMdho bAMdhavA ane e rIte sAmAjika paryAvaraNano suyoga sAdhI tene mahattva ApI ane paryAvaraNanI nItinI sAthe ekatA sAdhI AdivAsInA jIvananI tathA chevADAnA mAnavInA utkarSanI AvazyakatAno svIkAra karI te kSetre kAryarata thavAnI jarUriyAta para bhAra mUke che. pravartamAna vizvamAM phelAyelI paryAvaraNanI kaTokTI chellA cAra dAyakAthI vadhu vakarI che ane tenI avaLI asara dakSiNa eziyAmAM atyAre khAsa vartAya che. A pradezamAM tenAM nagaro (zahero)mAM vAyunI zuddhatA ghaTatI javAthI tema ja vibhinna kSetromAM jaLanI azuddhi, Ama be pradUSaNono sAmano ahIMnA lokone karavo paDe che. A saMjogomAM dhArmika ciMtako tathA kAryakaro vicAravA lAgyA ke hindu-vaidika paraMparAnAM mUlyo dharatInI vizeSa saMbhALa zI rIte laI zake che ? gAMdhIjInA sAdA jIvananA AdarzonI vicAradhArA ane ahiMsA-satyAgraha (satyano Agraha)nAM mUlyo paristhitine vaNasatAM aTakAvI zake. teo mAnavA lAgyA ke gAMdhIprerati jIvanazailI parivartana vadhatA jatA upabhoktA para aMkuza lAvI zake, je sAMprata jIvanavyavasthA mATe khataranAka che evA aMkuzahIna upabhoktAvAdanuM niyamana karI zake. bhAratanI moTA bhAganI hiMdu prajA gAmaDAmAM vase che. teo
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma D kudaratI prakopo jevA ke dukALa, pUra, dharatIkaMpane bAda karatAM lagabhaga svAvalaMbI . jIvana jIve che. prApta saMpattino karakasarayukta vyaya kare che. tema chatAM dakSiNa eziyAnI vasati vadhatI jAya che ane Adhunika jIvanazailI- upabhogya vastuonI mAga paNa vadhatI jAya che tethI svAvalaMbananI samatulA jokhamAIne veravikhera thaI jAya che. pAMca mULabhUta tattvonA svIkAra ane AvakArathI sAmAjika kartavya (dharma)nA arthaghaTanamAM paryAvaraNa parivArano samAveza karavAthI ane tenI naitikatA vistRta thavA sAthe bhAratIya hindu-vaidika saMskRtine smaraNamAM rAkhIne navI keDI kaMDArI zake tema hovAthI pRthvIne asamatulAthI bacAvavAnI kALajI rAkhI zake che. prakRtipremI ane paryAvaraNa rakSAnA puraskartA jitendra taLAviyA 'saMgata'mAM lakhe che ke, jyAM prakRtinI avahelanA thAya, ochapa jaNAya tyAM aneka rogonuM sAmrAjya sthapAya, mAnasika sthiratAnA abhAvo jovA maLe. prakRti asaMtulita thAya eTale abhAvo, irSA, khAlIpo, asaMtoSa, tRSNA ane yuddhakhora mAnasa thaI jatuM hoya che. prakRti vinAnA mAnavInAM mana pratyAghAtI sthitine vaLagaze tethI temanA mATe vividha prakAranI hatyAono sAmAnya krama banI jAya. parvato, khINo, jaMgalo vasavATa mATe nathI, paraMtu vasavATa mATe A bhUmi pUraka zakti banI rahe che. himAlayamAM TheraThera vasAhato UbhI thavAthI himAlaya azAMti anubhavI rahyo che. prakRtinI pITha cIrIne karAto vikAsa aMte vinAzane notare che. prakRtinA saMtulana mATe, huM vIjaLI-iMdhaNa ochuM vAparuM, kudaratI AvAsane AvakAruM, jhADapAna kApavAnuM baMdha karuM, vAhano, baMgalo, Teliphona, zastrono vaparAza ocho karuM'' - A vicAronuM AcaraNa manuSyanuM bhaluM karaze. mAtra 'huM' mAlAmAla ane paryAvaraNa pAyamAla e vicAra ane AcArane samULago dezavaTo devAthI samagra jIvasRSTinuM kalyANa thaze. paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma bauddhadarzananuM pavitra vizvadarzana ane paryAvaraNa chellAM 2500 varSanI buddha paraMparAnI eziyAnI yAtrA ane have pazcimanI yAtrA daramiyAna tenA judAMjudAM matamatAMtara mahattvapUrNa hovA chatAM bauddho vizvane cAra kakSAe joDAyeluM jue che. astitvarUpe, naitikarUpe tathA AdhyAtmikarUpe joDAyela mAne che. jIvanarUpe bauddho svIkAre che ke pratyeka/ dareka, badhA cetanAmaya jIvo cAra mULabhUta avasthAone anubhave che. jnma, jarA, vedA ane mRtyu. astitvano svIkAra ane pratIti ane duHkhonI vaizvikatA (vizvavyApakatA) e buddhanA bodhanuM mULabhUta tattva che. buddhanA upadeza-bodhanA mULamAM vizvanA du:khanA astitvanI pratIti paDelI che. du:khanA prakAranI AMtaradaSTi karatAM tenAM kAraNo bane du:khano aMta lAvavAnA upAya ke tenA mArgo e badhuM buddhanA jJAnanI anubhUtinA sImAcihnarUpa banI javA pAmela che (mahAzAsaka sunta (sUtra) majjAka nikAya). taduparAMta buddhanA prathama upadeza (bodha)rUpa cAra uttama satyomAM samAveza thAya che. buddha astitvarUpa AMtaradarzana dvArA e vicAradhArAmAM anyone sahabhAgI karavAno nirNaya kare che ke A paraMparA vaizvika karUNAne kAryakArI banAve che. bauddha paryAvaraNavAdIo e vAta bhArapUrvaka kahe che ke du:khanI vizvavyApakatAnI mAnasika sajAgatA sAthe sarva jIvo prati karUNA para bhAra Apyo che. khAsa karIne sarva sacetana sUkSma jIvo para paNa karuNA, dayAbhAva dAkhavavAno che tema bhArapUrvaka kahyuM che. dhammapadanuM arthaghaTana karatAM teo kahe che ke naitika niSedharUpa aniSTa na karavuM, eTaluM ja nahIM, paNa iSTa eka naitika siddhAnta tarIke karavAno Adeza che. duHkhanA nivAraNa mATe ahiMsaka mArga Adarza rIte apanAvAya e jarUrI che. A Adarza prArthanAmAM vaNI levAmAM Avyo che jemAM vizvanA stare prema 8
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE8%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %D8thaka karuNA ghaNA bauddha zlokomAM jovAmAM Ave che. badhA jIvo verabhAvathI mukta thAo (mukti pAmo), badhA jIvo IjAthI mukti pAmo, badhA jIvo duHkhathI mukti pAmo ane sarva jIvo sukhI thAo. samasta cetanasRSTinA paryAvaraNanI ciMtAmAMthI bauddha paryAvaraNazAstrIoe karaNAmaya premane vistRta karI ane temAM manuSyo, prANIo uparAMta vanaspati, choDa ane pRthvIno paNa samAveza karyo. karma ane punarjanma (saMsAra)nI kalpanA (vicAraNA) bauddha vizvadarzananA naitika parimANanI sAthe samasta jIvasRSTinI sAmAnya avasthAnI sAthe astitva sAthe saMyojana sAthe che. jIvavijJAnathI viparIta manuSya ane tiryaMca yonine punarjanmanI sAthe sAMkaLe che. tenI samAnatA ane asamAnatA jIvasRSTinI utpattinI lAkSaNikatA ane zArIrika bhinnatAne AdhAre joI. punarjanmano nakazo naitikatAnA AdhAre banyo. tiryaMca yoninA pratyeka svarUpanuM karmonA bhajavavAnA bhAga dvArA nirIkSaNa karyuM. paraMparAgata rIte tenuM traNa bhAgamAM vibhAjana karyuM - vaizvika sthare ane caDatA-utaratA kramamAM tenuM pAMcathI cha jIva-vibhAgamAM vibhAjana karyuM. joke, AnuM cAlyuM AvatuM sAtatya eka prakArano naitika caDa-Utarano krama banI sthApita thayo chatAM paNa judIjudI chavayoni vacceno pharaka ane vyaktigata pharaka sApekSa che. saMpUrNa nathI ane ekAMtika paNa nathI. paraMparAgata bauddhadarzana manuSyone tiryaMca (pazuo) karatAM vizeSAdhikArI ane tiryaMca pazuone bhUkhyA pizAco karatAM caDiyAtAM mAnyAM che. purapajAtine strI jAti karatAM caDiyAtI ane bauddha bhikSuone gRhasthIo karatAM caDiyAtA mAnyA, paraMtu A badhAM karmothI baMdhAyelA jevA ke manuSya tiryaMca, deva, asUra vagere saMsArathI saMbaMdhita kALane AdhIna ane anizcita bhavaparaMparA AdhIna mAnyA. anaMta bhavabhramaNa daramiyAna evo eka paNa jIva na hato ke je kALakrame mAtA-pitA, bhAI-bahena, putra-putrIrUpe paraspara na saMkaLAyela hoya (arthAt pratyeka jIva sAthe aneka saMbaMdhothI bhavobhava baMdhAyo) e ja rIte janmaparaMparAmAM tiryaMcarUpe vividha yonimAM jaMgalI pazu tarka ke pAlaka pazu-pakSI tarIke paNa aneka rIte aneka jIvonA saMparkamAM Avyo ane garbhAvasthAmAM rahI janma pAmyo (laMkAvatAra sUtra). KB. Kii paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma kadI naBg nirvANa bauddhonuM eka sarvotkRSTa lAbhadAyI sthAna je kArmika baMdhanone nibaMdha avasthA dvArA Atmika mukti tema ja dareka prakAranA sRSTinA jIvone suSupta zaktionA AviSkArarUpa karmathI mukta thavA kramika vikAsa sopAna thakI prAptino lAbha apAve che. vanaspati, vRkSo-choDa Adi sajIva sRSTi, pRthvI AdimAM paNa A prakAranI AtmAnI chUpI zakti mukta rIte rahelI che je cIna tathA jApAnanA buddhadarzanamAM jovA maLe che ane tyAMnI pracalita mAnyatA mujaba AdikALathI A prakAranI mAnyatA cAlI Ave che. TUMkamAM, badhA jIvanA prakAromAM sAmAnya koyaDAnA ukelamAM tathA pratibaddhatArUpa vacanomAM bhAga paDAvI aMtima dhyeya (muktina) siddha karAvavAmAM sahAyarUpa thAya che. joke, bauddha siddhAnto ane tattvajJAna karma ane punarjanma sAthesAthe badhI ja jIvasRSTinA prakAronA naitika prasArane sAMkaLI le che. tathAgata bauddha darzananI naitikatA mAnavasaMsthA para dhyAna kendrita kare che ane tenAM pariNAmo para bhAra mUke che. vanaspati ane pazuono samAveza bauddhanI soteriological yojanAomAM karavAmAM Avela che, tenuM tAtvika rIte mahattva hoI zake, kAraNake manuSyatara jIvasRSTimAM te svAbhAvika mahattva pradAna kare che. tema chatAM paNa manuSyo vartamAna paryAvaraNane lagatI kaTokaTInA mukhya ane prAthamika pratinidhio che ane tethI tenA ukelanI sauthI vadhu javAbadArI temaNe ja vahana karavAnI che. pAlI bhASAnA graMthomAM Adi paurANika kALanI mAnavapravRttio dvArA kudaratI saundarya paranI cAlI AvatI paraMparAne bhUMsI nAkhatA prabhAvanuM vartana jovA maLe che. hibru bAIbalamAM eDananA bagIcAnI vArtAmAM Izvara ane mAnava vaccenA saMbaMdhonuM kendrIyakaraNa mAnavasaMsthA dvArA karavAmAM Avela che. AnAthI viparIta buddhanI kathAmAM AdikALathI AdimAnavanA svArtha ane lobha dvArA pRthvI paranA nakArAtmaka prabhAvanuM varNana che. bauddha paurANika kathAomAM IDana'' pRthvI prAkRtika rIte vikAsa pAme che, paraMtu svArthI ane lobhI mAnavo vacce tenI mAlikI mATe vivAda thatAM vinAzakArI yuddho ane arAjakatAnA phelAvAne uttejana maLe che. TUMkamAM bauddha purANomAM mAnavasaMsthA 10.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE9BhparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma Age>> >> dvArA prAkRtika vyavasthAno vinAza thAya che, arthAt paDI bhAMge che. joke, parivartana kudaratamAM vArasAgata svAbhAvika hoya che, paraMtu bauddhonI mAnyatA che. ke kudaratI prakriyA para mAnava nItimatAnI sIdhI asara paDe che. buddhanI nirvANa daSTimAM jJAna prakAzamAM vizvadarzananA badhAM mahattvanAM parimANo jovA maLe che. paraMparAo e vAtanI noMdha le che ke, buddhane je rAtrie jJAnanI anubhUti thaI tyAre sarvaprathama temane potAnA pUrvabhavonI mRti thaI. karmAdhIna sAtatya anubhavyuM. tyAra bAda samasta jIvasRSTinuM vaizvika kramamAM bhAvidarzana karyuM. aMte temaNe jIvonAM duHkhonuM ane tenA prakAze tathA upAyonuM avalokana karyuM jethI duHkhono aMta AvI zake. A mATe temaNe cAra umadA satyone prarUpyAM tathA parasparAvalaMbita sthULa niyamo banAvyA. buddhanuM jJAna eka khAsa prakAranI anukramazailI dharAve che. jIvamAtranI vyaktigata karmanI itihAsamALAne samajAvavAnI zarUAta karI ne tyAra bAda sAmAnya jIvanA mAnavInI karmaghaTamALane samajavAno ane chevaTe duHkhanuM kAraNa tathA tenA nivAraNonuM kAraNa jemAM samAyela che tevA siddhAMtonuM saMzodhana karyuM. tyAra bAda A siddhAMtane vadhu sAmAnya banAvI ane kAraNane lagato vaizvika siddhAMta sthApyo. AnA udbhavathI te udbhave che ane Ano nAza thavAthI te nAza pAme che. bauddha paryAvaraNavAdIo temanA vizvadarzanamAM varNavyavasthAnA uccanIcanA bhedono asvIkAra kare che. eka mAnava bIjA mAnava pratyenA jAtibhedane kAraNe ucca varNa, UtaratAM varSo pratyenI jAti abhimAnayukta tiraskAravRttinA virodhI che. Ane eka naitika AdhAra mAnI teo temane karuNAdaSTithI jue che. thAIlenDanA bhikSuka buddhadAsa bhikhunA mate samasta vizva sahakArI che. parasparAvalaMbI che. sUrya, caMdra, tArAonuM sahakArapUrvakanuM sahaastitva che. AvI ja rIte manuSyo, prANIo, vRkSo ane pRthvI-dharatI vacce paNa sahakArabhAvanA che. paraspara sAthe haLImaLIne rahe che. jyAre ApaNane ahesAsa-pratIti thAya che ke vizva (jagata) paraspara ekabIjA para AdhArita, sahakArayukta sAhasa che... tyAre ApaNe eka umadA-Adarza 68 2 gk paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma dhImI thaBAD vAtAvaraNa UbhuM karI zakIe. jo ApaNe ApaNA jIvanane A satya para AdhArita nahIM banAvIe to ApaNe vinAza verIzuM. eka pazcimI bauddhadharmIe bauddhanuM vizvadarzana nihALI bauddha dharma vize kahyuM ke, bauddhadarzana phakta gautamabuddhano upadeza ja nathI, paraMtu prakRtinAM dareka tattvone bauddhadarzana eka dhArmika paryAvaraNarUpe mAne che. bauddha vicAronI tyAra bAdanI saMsthAoe vicAryuM ane vaizvika bhAvi kalpanAsRSTimAM parasparAvalaMbana, arthayuktatA, AdhyAtmika aikyano tAttvika vikAsakrama joyo. rUpaka rIte indrajALanI kalpanA huAyana jApAnIjha kegananI paraMparAmAM avataMsaka sUtra khAsa karIne agatyanuM che jemAM bauddhadarzana dvArA paryAvaraNI carcAo karavAmAM Avela che. gerI snAIDaranA mate vizvanI kalpanA eka vizALa, vividha pAsAyukta ratnonI gUMthelI jALI jevI che jemAM dareka ratna jALImAMnA bIjAM badhAM ratnonuM pratibiMba dharAve che ane pratyeka ratna samasta vizvanuM pratibiMba pADe che ane jagatane eka vizvanA pratIkarUpe jemAM DhipradezI (Bioregional) paryAvaraNano samUha jovAmAM Ave che. bauddha paryAvaraNavAdIo vadhumAM dalIla kare che ke adhyAtma vicAradhArAnI eka tarkayukta mAnyatA jene buddhaprakRti ke dharmaprakRti (dA.ta. buddhakAya, tathAgatagarbha, dharmakAya, dharmadhAtu) vizvanA jIvonA astitvanA ekIkaraNanA AdhArarUpa ekasamAna ane pavitra jagatanI kalpanA kare che. joke, paraMparAgata rIte mAnavajIvananI eka vizeSatA che ke te AtmasAkSAtkAra karI zake che. TI Ina TAI sAdhuo je 8mI sadImAM cInamAM thaI gayA teo vaizvika bauddha prakRtinI mAnyatA mujaba jIva ane ajIva sRSTinI mAnyatA para AvyA ke vanaspatinAM choDa, vRkSo ane pRthvI pote paNa jJAnaprakAza pAmI zake. kukAI (774-835) jApAnIjha zIgona skUlanA sthApaka ane Dogana (12001253) soTo ena paMthanA sthApaka, A bannee vaizvika bauddha prakRtine svAbhAvika rIte darzAvatAM kahyuM, jo vRkSane choDa (velA) te bauddha siddhAntano Azraya na ApavAmAM Ave to mojAMo (sAgaranA) bheja vinAnI havA jevA lAge. (aprAkRtika-asvAbhAvika) arthAt paryAvaraNa ane bauddhadarzana 11. 12
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE0B8%BhparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ADD>> >> parasparAvalaMbI che. bauddha dharma dvArA paryAvaraNanuM rakSaNa thAya che. sUtro (dharma)mAM AkhuM vizva samAI jAya che. parvato, nadIo ane vizALa mahAna dharatI, vanaspati-vRkSa, velA, choDa Adi (Domana) bauddha paryAvaraNavAdIo DogananA matano ullekha jIvonA prakAranI kiMmatI jALavaNInA TekAmAM kAma kare che. be prakAranI TIkAo bauddha paryAvaraNavAdIo (kyAreka temane paryAvaraNa bauddha athavA harita bauddha tarIke varNavavAmAM Ave che) dvArA karavAmAM AvI che. vidvAnonI dalIla che ke bauddha vizvadarzanane paryAvaraNamaya banAvavAthI tenI paraMparAgata aitihAsika akhaMDitatAnuM eka vikRta citra rajU thAya che ane (2) sAdhako ane ArAdhako je harita bauddhadarzanane ane tenI paraMparAne ekamArgI-ekataraphI bodha-upadeza ane saraLa AMtarasaMbaMdharUpa gaNe che, paNa te AdhyAtmika ane naitika parivartanane zreSTha mahattva ApavAnA dhyeyane bhoge thAya che. bauddhadarzana, upayukta jaNAvyA mujabanI eka samajaNanA cokaThAmAM goThavAya che, jemAM bauddha paryAvaraNa ane tenA TIkAkAro bannenI himAyata kare che. bauddha dharmanA saMdarbhe mAnavIya vikAsanuM paryAvaraNazAstra uttara bhAratamAM bauddhadarzanano udaya I.sa. pUrve pAMcamI sadI (BCE)mAM e samaye thayo jyAre te pradeza zaherIkaraNanI prakriyAmAMthI pasAra thaI rahyo hato ane rAjakIya kendrIyatAnI sAthesAthe vyApArI vikAsa ane vepArI ane kArIgara varga paNa astitvamAM AvI rahyo hato. zaherIkaraNano udbhava ane kRSi arthazAstra vikasI rahyuM hatuM jene pariNAme vanyasaMpatti, jaMgalo ane anya avAvaru jamInanA bhUmivistAra paNa naSTa thaI rahyA hatA (nAza pAmI rahyA hatA). A pheraphAroe prAcIna bauddhadarzanane ghaNI asara karI ane te paNa vividha prakAre. bhAratIya bauddha dharma chavakendrIya ane tIvra (majabUta) prAkRtika bhASAo ke jeNe cInamAM korIAmAM bauddha dharmano praveza karAvyo tevo haragija na hato ane jApAna to prAcIna maThapradhAna bauddha dharmanI asarathI alipta hatuM. joke, prakRtigata dayA-karuNA prasiddha hatAM ane teNe teno bhAga BA%BA%BA% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68nI 20 fewthaka bhajavela hato. tema chatAM prAkRtika vizva mAnavIya vikAsanI, bauddhanI kalpanAne dhyAna kheMcAya te rIte pragaTa karatI hatI. kadAca AMzika rIte tenA parivartanazIla prAkRtika vAtAvaraNa ke jemAM te jakhyuM hatuM tenA kAraNe jevuM ApaNe joIe chIe, joIzuM jyAre prakRtie potAnA guNadharmathI khAsa vizeSa bhAga na bhajavela hoya ke jethI bauddha dharmanI prAcIna vicAradhArA ane AcaraNo vikAsamAM madadarUpa thAya tema chatAM paNa te pAraMparika gUMthaNI dvArA prakRti sAthe ane paryAvaraNa dvArA mAnavIya vikAsano ja eka bhAgarUpa agatyano bhAga bhajavI rahyo hato. joke, buddhanuM bodhivRkSanI nIce besIne jJAnaprApti darzAvatuM citra kaMI pAryavaraNa rakSA vicAradhArAne pAraMparika anumodanarUpa ke svargIya AnaMdanI abhivyakti karatuM arthaghaTana darzAvavAmAM AvyuM nathI. chatAM paNa samakAlIna - atyAranA bauddha paryAvaraNazAstrIo nirdeza kare che ke A prakAranI buddhanA jIvananI cokkasa vizeSatArUpa banela ghaTanA prAkRtika goThavaNa darzAve che ke buddhano janma, jJAnaprApti (bodhiprApti) ane nirvANa vRkSonI nIce ja thayela ane A eka kudaratI racanA hatI. taduparAMta zAstra-graMthonI noMdha vananI agatyatA darzAve che. phakta paryAvaraNanI dRSTithI ja nahIM, paraMtu AdhyAtmika sAdhanAnI, dhyAnanI, sahajatA mATe vana vadhu pasaMdagI pAme che, ke jyAM sAdhakane AMtaraNA thaI hatI. aitihAsika daSTie ndronI sthApanA sAdhanA tathA adhyayananI daSTirUpe gADha jaMgalomAM, pahADonI vacce, zaherI vAtAvaraNanA tenA kolAhalathI khAssA dUra zAMta ramaNIya vAtAvaraNamAM karavAmAM Avela hatI. buddhanuM potAnuM daSTAMta A prakAranA sthAnanA mULa preraNAstrotarUpe che. utkRSTa zAMtinI zodhamAM huM ghaNuM rakhaDaDyo. mane eka AkarSaka ane prasannatA arpatI bhUminI hAramALA ane priya upavana, vikasatuM upavana maLyuM ane vahetI nirmaLa nIrayukta nadI ane AnaMdamaya vanarAji sahitanA sthAne besIne ciMtanano AraMbha karyo. kharekhara A eka yogya sthAna hatuM jyAM aMtima lakSyarUpa nirvANano sAkSAtkAra thaI zake. (Aryapariyezana sutta, majirmamA nikAya). 13 14 -
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 92,92thaka yAtrALuonA pravAhane pracura uttejana ApatA, ekAnta ane sAdagIpUrNa jIvananI vacce AvatA vanamAM sthApita maThonA zAMta vAtAvaraNane bAdhaka tema ja muzkelI sarjatuM hovA chatAM nadI, pahADo, bauddha paryAvaraNazAstranuM eka agatyanuM aMga banI rahe che, je mAnavIya vikAsamAM agatyano bhAga bhajave che. daSTAMtarUpe smRtimAM lAvo. mananuM jJAna viSenuM varNana jemAM prAkRtika dazyo jevAM ke nadI ane girimALA, jene pavitra sthAnarUpe jovAmAM - mAnavAmAM Ave che. joke, adhyAtma sAdhako potAnA AtmabaLane kasoTInI eraNe vAraMvAra caDAvI ghora aTavImAM rahe che, paraMtu prakRtinA niyamo saumya prakAranA jovA maLe che ane dhyAnanI ArAdhanAmAM zAMta vAtAvaraNa utpanna karavAmAM kAraNabhUta bane che evo uparanA niyamo dvArA nirdeza maLe che. athavA atyAre jApAnanA jhena maTho jevuM prAkRtika udyAna jovA maLe che ke mULabhUta rIte zaheranA bAhya upanagarIya bhAgamAM jovA maLe che. baddhadAsa bhikhue potAnA dakSiNa thAIlenDamAM Avela vana maThane "gArDana oNpha empAvariMga libarezana" - "muktinI sattA prApta karAvanAra udyAna" kahela hato. temanuM avalokana hatuM ke prakRti (kudarata) dvArA prApta karAyela zAMtinI dIrgha anubhUti je jagatanI rojabarojanI tANathI gherAyela dila ane dimAgane ArakSita kare che ane tenAthI alaga kare che (chUTuM pADe che). prakRti je zikSAno bodhapATha Ape che te ApaNane navA janma prati dorI jAya che. du:khanI sAme pAra ke je du:kha ApaNI potAnA mamatvanI mAyAjALamAM jAtane rokI rAkhavAthI prApta thayela hatuM. bauddha paryAvaraNavAdIo mATe buddhavAsanI muktinI sattA prApta karAvanAra udyAna jevAM kendromAM eka evI jIvanapaddhatinuM samarthana kare che ke jemAM tenA AdhArarUpa jIvanamUlyo jevAM ke vinamratA, saraLatA, aparigraha phakta prodyogalika vijJAna dvArA nirAkaraNa thaI zake nahIM. savizeSa mahattvanuM che ke jIvanapaddhati ane mUlyonA parivartananI AvazyakatAno svIkAra karavAmAM Ave. buddhavAsano Azaya zaktinI sattA prApta karAvanAra udyAnane duniyAthI sTavAnA eka surakSita sthAna tarIke oLakhAvavAno na hato, paraMtu e eka 15 KB. Kii paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma kadI naBg evuM sthAna jemAM mAnavo, prANIo tathA vRkSa-choDavAo eka sahakArayukta atyaMta sUkSma jIvasRSTi je paryAvaraNanI vizALa paddhatino eka bhAgarUpa gaNavAno hato ane jyAM eka evI samAjaracanA jemAM manuSya eka paryAvaraNIya sadAcArane vikasAvI zake. AvA sadAcAramAM saMyama, sAdAI, prema, karuNA, anukaMpA, samatA, dhairya, viveka, ahiMsA ane udAratAnA sadgaNono samAveza thAya che. A saNo naitika siddhAnto-AdarzonuM pratinidhitva kare che, je bauddha samAjanA samasta sadasyone AvarI le che, jemAM adhyAtma sAdhako, sAmAnya mAnavI, rAjanetA, sAmAnya nAgarika, puruSa-rastrI badhAM ja AvI jAya che. dAkhalA tarIke rAjakIya netAo jeone rASTranI zAMti ane salAmatInI jALavaNI mATe javAbadArI soMpavAmAM AvI che teo paNa ahiMsAnA saNane apanAve tevI apekSA rAkhavAmAM AvI che. AnA saMdarbhamAM samrATa azokanuM daSTAMta ApavAmAM Ave che jeNe pazubalino niSedha ane prANIrakSAnI himAyata karI hatI. viveka ane karuNA A banne sadaguNo bodhisatva (saMto)nI AdhyAtmika saMpUrNatAnI vyAkhyArUpe che, paraMtu A bakSisarUpa naitika guNo ke je khAsa karIne bauddha athavA bhikSuo sAthe saMkaLAyela che te vistRta ane bodhadAyaka sAhitya dvArA mAnavIya ane prANIjanya jIvananuM pratinidhitva kare che. samakAlInanA bhAna sAthenA karuNAnA srota samAna mULabhUta rIte paryAvaraNazAstranI hArda samAna nIti samAyela che. jagata nAnuM ane sAMkaDuM thatuM jAya che ane parAvalaMbana vadhatuM jAya che. Aja bhUtakALamAM kadI na thayuM hoya tevuM jIvana, eka vaizvika javAbadArIrUpa lakSaNayukta banatuM jAya che. phakta mAnava mAnava prati ja nahIM, paNa mAnavanA anya jIvasRSTinA jIvananA saMdarbhamAM paNa ghaNA bauddha paryAvaraNavAdIo mATe anukaMpA-karu NA-dayA dvArA evI AvazyakatA, samajaNa (jJAna) prApta thAya che ke saMsAranI samasta jIvasRSTi parasparAvalaMbita che. jyAre bIjAonI rajUAta, tarka che ke phakta ekAMgI mAnyatA (parasparAlaMbananI)nI ja AvazyakatA hovA chatAM paryApta nathI ane 16
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE8%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %D8thaka te tApUratI pUrvazarata nathI ke jene paryAvaraNIya naitika vyavahAra kahI zakAya. A Alocako vyavahAranA kendrabindu tarake bauddhadarzana ane teno paraMparAgata Agraha ane sadgaNonA poSaka tarIke tristarIya mArga naitika ane AdhyAtmika vikAsa mATe sUcave che (naitikatA, samAna jAgRti ane viveka), samakAlanI pravRtta bauddhomAM viyeTanAmI bhikSu thIca nhATa hanDa sauthI vadhu AgrahI rahyA che ke zAMtimaya ane sAtatyapUrNa jagata mATe tenA vikAsa mATe, samAna jAgarUkatAnI kendravartI kAmagIrI che. naitika bhAratanA Alocako ke jeo bauddha paraMparAgata mAnavavikAsanI daSTi dharAve che teono tarka che ke tAttvika kalpanA (mAnyatA) jevI ke anAtmana zUnyatA mAnavIya mahattAnI svAyattatAne kSINa kare che ane (AtmA) "para"nA agatyanA aMzonuM bhedajJAna kare che ane te "para"ne naitika daSTie Avazyaka samaje che. jyAre bauddhadarzana (tattvajJAna) kSudra jIvajaMtuonA mahattvane ochuM AMkI ane tenI svataMtra vAstavikatAne toDavArUpa eka najIvI ghaTanArUpa Epsistemological gaNe che. tyAre AvA zudra jaMtuo ke jeo kSaNajIvI che tenuM rakSaNa karavA naitika niyamono AdhAra zo ? taduparAMta e loko darzAve che ke khAsa karIne bauddhadarzananI atipAyAnI vicAradhArA ke je "nirmANa" duHkhAnubhava, pIDA-duHkhanI anubhUti, punarjanma, anAtma ane mRtyu paNa je vyaktinI AdhyAtmika zodha (Atmadarzana)nA dhyeyarUpa che, saMsAramAM DUbI javA mATe nahIM. AthI teo evA nirNaya para Ave che ke kAM to bauddhadarzana eka malamapaTTIno prAraMbhika hetu (calvitic steriological) ja pAra pADe che athavA tAtvika ane aitihAsika zAstrone paryAvaraNIya paraMparA dvArA vikRta karavAno prayAsa kare che. bauddha paryAvaraNazAstrIo AnA pratyuttara-pratibhAvamAM jaNAve che ke temanI paraMparA mAnavahakko ane vaizvika vAtAvaraNane naitika, sAmAjika ane paryAvaraNIya javAbadArIne karuNA, anukaMpAnI bhASA karatAM samasta mAnavavikAsanI dRSTie amala-AcaraNayukta vyavahAramAM upayoga karavAthI tenI paraMparA pragatizIla, pratibhAvarUpa samakAlIna saMdarbhamAM uttama rIte pratinidhitva karaze. BA%BA%BA% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68nI 2fewthaka eka saMbaMdhita paNa vadhu sahAnubhUtipUrNa AlocanA bauddha paryAvaraNIya caLavaLanA aMtaraMga bhAgarUpe je thaI te nirdeza-sUcana kare che ke jo bauddhadarzanane vyavasthita saMsthAkIya mAdhyame asarakAraka banAvavuM haze to teno eka zaktirUpe, saMgaThanarUpe ane paraMparAgata bauddha praNAlIrUpa vyakti naitika, Adhyatmika parivartana para bhAra mUkavo paDaze ane teno vadhu prabaLatAthI krUra zoSaka ane paryAvaraNIya nimnatAkAraka mALakhAne nestanAbUda karavA upAyo vicAravA paDaze ane amalamAM mUkavA paDaze. bauddhonI ajoDa, sabhAna jAgRtipUrvakanI sAdAIthI paripUrNa jIvanapaddhatinI rakSA karavAnA dhyeya sAthesAthenA A vicArane mahattva ApavuM paDaze. vartamAna bauddha sakriya ane utsAhI kAryakaro je kAryamAM rokAyelA che teoe kharekhara AMtararASTrIya praznonA pArasparika nirAkaraNa mATe jevA ke aNukacarAnA nikAlathI laI mAnavahakkabhaMga je myAnamAramAM thayela che tyAM sudhI praznone hAthamAM lIdhA che. The Greenhouse Effect Some solar radiation is reflected by the Earth and the atmosphere. Some of the infrared radiation passes through the atmosphere. Some is absorbed and re-emitted in all directions by greenhouse gas molecules. The effect of this is to warm the Earth's surface and the lower atmosphere. Most radiation is absorbed by the Earth's surface and warms it. Atmosphere Earth's surface Infrared radiation is emitted by the Earth's surface 17 18 -
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha jaina dharma, vaizvika tApamAna ane paryAvaraNa chellAM chavvIsa so varSathI vaidika dharma jeTalA ja prabhAvathI jaina dharma prabhAzALI rahyo hato ane sUrya samAna jhaLahaLato hato. jaina paraMparA ane vaidika hindu paraMparA samAMtara cAlatI hatI. jyAre vaidika paraMparAnA mULamAM vedonI RcA tathA vaidika kriyAkAMDo hatAM ane tenuM dhArmika netRtva brAhmaNonA hAthamAM hatuM tyAre jainoe potAnI AgavI pavitra AgamadhArA vikasAvI hatI, jemAM AcArAMga sUtrano samAveza thavA pAmela hato. tenuM netRtva vihArI sAdhujI tathA sAdhvIjIonA hAthamAM hatuM jene custatAthI ane prAmANikatA, niSThAthI anusaravAmAM AvatuM hatuM. caturvidha saMghanuM prAbalya tathA prabhAva hato. bhAratabharamAM vihArayAtrA (pagapALA) karI sAdhusAdhvIjIo jainatvanA mULa siddhAMto tathA AcArone lokamAnasamAM ane lokavyavahAramAM prasArita karI dharmaprabhAvanA karatAM hatAM. uparokta nirdeza mujaba hindutvamAM dvaita ane advaita ema be prakAranI IzvaranI parikalpanA hatI ane tenA darekanA vibhinna peTAbheda hatA. jainonA siddhAMtanA mULamAM anaMta jIvothI bharapUra traNa loka-Urdhva-madhya-adhonI mAnyatA hatI. nArakIo adholokamAM manuSyo ane tIrthaMco madhyalokamAM ane deva-devIo UrdhvalokamAM vasatAM hatAM. jainadarzananuM aMtima lakSya siddhakSetramAM AtmAne sthira karI karmathI sarvathA mukta karI zAzvata sukhano anaMtakALa sudhI AtmAnubhava karavAnuM hatuM. svabhAvamAM ja AtmAnA zAzvata sukhanI kalpanAne vAstavikatAmAM rUpAMtara karavAnuM hatuM. siddhakSetranA sthAnane lokAgre devalokathI paNa upara aMtima cheDA para mAnavAmAM, zraddhavAmAM AvatuM hatuM, jyAM anaMtAnaMta muktAtmAo zAzvatapaNe anaMta sukhanI laheramAM birAjamAna thaI svasaMvedanarUpa nijabhAvamAM upayoga ane nijaguNarUpa anaMtajJAna - anaMtadarzananA bhokatA hatA. paramapadanA adhikArI hatA. A lakSya AtmAne saMsAranAM baMdhanothI sadA mATe mukta karI ajara-amara-avinAzI evuM amRta svarUpa prApta karavA mATe preratuM hatuM. 19 300 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ! A pada prApta karavAnA abhyAsarUpe jema AtmAne siddhakSetramAM anaMtAsiddha mukta AtmAo sAthe anekatAmAM svataMtra aikya sthApita karI ekamAM aneka ane anekamAM ekano samAveza karI, sthiravAsa karavAno hovAthI A sRSTi para paNa aneka-anaMta AtmAo-jIvo sAthe bhAvAtmaka ekatA sthApita karI rAgadveSa vagara, ekasAthe aikya sthApavAno Adarza vyavahAramAM mUkavAnI jainatva prerita siddhAMtanI prarUpaNA karI. AthI jainoe vAtAvaraNa sAthe, prAkRtika paribaLo -jIvasRSTi sAthe aikya keLavavA bodha Apyo, jemAM paryAvaraNano samAveza thaI jatAM jaino ane paryAvaraNa ekamekanAM pUraka sahAyaka tattvo gaNAyAM. aMte teno paNa saMsArabhAve tyAga karavAnA uddeza sAthe jainadarzananAM hArda samA paMcamahAvrato che je temanA anuyAyIo mATe dainika jIvanamAM mArgadarzakarUpa che. A anuyAyIo eTale sAdhu-sAdhvIjI, bhagavaMto, sarva virati, zramaNa-zramaNIo A pAMca mahAvrato rASTrIya yugapuruSa zrI mahAtmA gAMdhIjIne prabhAvita karI gayAM. te mahAvrato che ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha. vyakti A vratone grahaNa karI-svIkArI sarva jIvone ochAmAM ochI pIDA pahoMcADe che. sarva jIvone yathAzakti abhayadAna ApI, nirdoSa pavitra jIvanane sAdhanA dvArA sArthaka kare che. jainadarzana jina zAsanamAM jIvonA bhedo tene prApta indriyo mujaba pADavAmAM AvyA che. dA.ta. eka indriya tathA manavALA saMjJI manuSyorUpa, trasa jIvo, tyAM sthAvara jIvo ekendriya jIvomAM pRthvI, apa (jaLa), teu (agni), vAu (vAyu), sUkSma-bAdara pratyeka sAdhAraNa vanaspati, choDa, vRkSAdino samAveza thAya che. A badhAM sparzendriya dvArA saMsAra bhogave che. kITa, zaMkha, chIpa Adi sUkSma beindriya jIvo jemane sparza uparAMta mukha (svAdarasendriya) paNa hoya che. mAMkaDa, kIDI Adi traNa indriyavALA jIvone sparza, svAda uparAMta sUMghavAnI ghrANendriya hoya che. caurendrIya jIvo mAkhI, bhamarA vagere jIvone jovAnI indriya AMkha paNa hoya che. tyAMthI AgaLa vadhatA pAMca indriyavALA tiryaMca jIvo jemAM gAya, baLada, ghoDA, hAthI Adi jIvo che jemAM pAMcamI zravaNendriya kAna hoya che je sAMbhaLavAmAM sahAyarUpa thAya che. AmAM sthaLacarajaLacara Adi prANIono samAveza che. teomAMnAM keTalAka manarUpI saMjJIpaNuM prApta thavAthI vicArI paNa zake che. 20
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 9292thaka jaina sAdhako mATe AmAMnA koI paNa jIvonI virAdhanA karavI (duHkha pahoMcADavuM) te jIvonI indriyonI zakti mujaba uttarottara gADha azubha karmabaMdharUpa Thare che, je duHkhakartA nIvaDe che. te temanI mokSasAdhanAmAM bAdhaka thAya che. karmothI bacavA ane tene vadhatAM aTakAvavA jaino hiMsA saMbaMdhita pravRttino tyAga kare che ane zAkAhArI khorAka Aroge che. sAdhanAmArge AgaLa vadhela sAdhu-sAdhvIjIo to vikasendriya ane yathAsaMbhava sthAvara jIvonI paNa yatnApUrvaka dayA pALI karmabaMdhathI haLavA thavA puruSArtha kare che. rajoharaNa (eTale eka prakAranuM komaLa dorA dvArA banAvela raja-kacaro dUra karavAnuM, saphAI karavAnuM upakaraNa) dvArA temanA gamanAgamananI kriyAne iriyA samitinuM pAlana karI yathAzakya jIvadayApAlanamAM pravRtta rahe che. teo nAnA-moTA koI paNa jIvone koI prakAranI hAni-kSati-du:kha pahoMcADatA nathI ke nathI sUkSma apakAya pANInA jIvonI paNa dayA pALe che. jainonuM vizvadarzana dharatI ane avakAza (grahamaMDaLa) bannene AvarI le che. vizvamAM rahela caitanyazakti-jIvanazaktinuM temanuM darzana-avalokana, mAnyatA, zraddhA vagere adabhuta che. Ane kAraNe teo paryAvaraNa rakSA mATe atyaMta sajAga che. te AdarzanI pUrti mATe paryAvaraNa rakSA AMdolanamAM utsAhathI bhAga laI sarva jIvarakSAnA Adarzane jIvaMta rAkhavA yathAzakti yogadAna Ape che. A daSTithI jainonAM pAMca mahAvratonuM paryAvaraNa rakSAnI daSTie puna: avalokana karavuM joIe ane te mujaba viziSTa arthaghaTana thaI zake. pahelA vratamAM jainonA AcAramAM ahiMsAnI ArAdhanA sarva nAnA-moTA jIvo pratyenI vAtsalyavRttinuM karuNa maMgaladarzana karAve che. bIjuM, A vrata paryAvaraNa saMtulanamAM sahAya kare che. satya mahAvratanuM anusaraNa paraspara vastuonA jIvonA saMbaMdhane darzAve che. eka satyavAdI ane satyapriya asaMyamita durbayathI thatA pIDAtmaka nukasAnane sahelAIthI avagaNI na zake. trIjuM, asteya mahAvrata (corI na karavI). vizvanI maryAdita saMpatti pratye nirdeza karI tene AvatI peDhInI jarUriyAta saMtoSavA mATe saMrakSaNa karavA prerita kare che. (durbaya, bedarakArIpUrvakano upayoga nivArI karakasarayukta upayoga karavA ane te rIte jIvarakSA-jIvasRSTinA saMrakSaNa mATe yathAzakti pravRtta rahevA bodha - 21 KANABA%BA% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 48-02240 Ape che). brahmacarya pAlana dvArA cothu mahAvrata vizvanI vadhatI jatI vastIne niyaMtraNamAM rAkhavA sAruM yogadAna ApI zake ane sahAyabhUta thaI zake. jyAre aparigraha vRtti-vratanuM pAlana eka prakAranI zista prere che. vicAraNA karavA sthiratA bakSe che. cIjavastuno saMgraha karatAM pahelAM bhautika saMpatti-dravya, milakatAdinI saMgrahavRtti paryAvaraNane keTaluM nukasAna pahoMcADI zake che te vicAravA jAgRta kare che. aparigraha vrata amaryAda bhoga-upabhoganuM niyamana karavA sahAyaka che je kudaratI saMpattino durvyaya aTakAve che. karmAdAna eTale mahAAraMbha samAraMbha - ekendrIya Adi (agni, pANI, vAyu, vanaspati ane pRthvI trasa jIvono ghAta thato hoya tevA udyoga-dhaMdhA). mAnavImAM rahela aniyaMtrita saMgrahavRtti ane jIvonI rakSA kare che. mamatva, paryAvaraNa viSayaka ciMtAnuM mULa kAraNa che. sAdhujI-sAdhvIjIo temanI nitya pravRttimAM rojiMdI AdhyAtmika sAdhanA dvArA paryAvaraNanI vizALa sRSTi para UrdhvavRtti dvArA ghaNuM yogadAna ApI agatyano bhAga bhajave che. paryAvaraNa rakSA e temano AdhyAtmika ucca Adarza paryAvaraNanI jALavaNI mATe atyaMta upakAraka che. sva-para kalyANano dyotaka che. jaina samAja temanI saMbhALa, kALajI ane lakSa dvArA AdhyAtmika Adarza paraMparA, bhautikavAda pratyeno lAlasArUpI pramAda choDI temanA anubhavone, ahiMsAnA Adarzane mUrtimaMta karavAnA upayogamAM laI paryAvaraNa rakSAne navuM parimANa bakSI zake ane potAnI ucca vRttinuM darzana karAvI zake. - paryAvaraNa rakSAnA pariprekSyamAM jainonI ahiMsApradhAna paraMparAne kAraNe tathA mAMsAhAra viruddhanI temanI jhuMbezanA itihAsathI tema ja pazubalinA ugra virodha uparAMta jyAM hiMsAno atireka arthAt mahAAraMbha thAya tevI karmAdAna-vyApAranI pravRttine mahaaMze TALavAnA prayAsa thatA hoya tevA jaino paryAvaraNa rakSA mATe sauthI vadhu anukULa banI rahe che. vaizvika tApamAnamAM vadhAro karatAM ane paryAvaraNane dUSita karatAM udyogagRho sAthe joDAyelA jaino A pravRttimAM parivartana lAvI niyamana kare to teNe nijI dharma prati vaphAdArInuM darzana karAvyuM gaNAze, je sva para kalyANakArI gaNAze. gAya ane pazurakSAmAM jeno jene kuLadevI gaNe che tevI jIvadayA agatyano bhAga bhajave che. 22 -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ B%E0 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 90%9B%tha upasaMhAra - samApanaH pRthvI-dharatInI naitika-Adarza paristhitinA nirmANamAM vaidika-hindu tathA jaina paraMparA eka ajoDa ane samRddha sAdhana-saMpattinuM yogadAna Ape che. hindu vicAradhArA dharatIne devIrUpa-mAtArUpa mAne che ane te rIte tenuM bahumAna-pUjA kare che. A dharatIne pUjanIya-AdaraNIya mAnI bahmAna kare che. temanA mate pRthvIpANI-agni-vAyu-AkAza mahAbhUtarUpa gaNI eka zaktirUpe pUje che. sAdagIbharI jIvanazailI Arthika vikAsa jALavavAmAM sahAyarUpa thAya che. pRthvI-dharatI pratino A maitrIbhAva dharmanuM eka aMga manAya che. daSTithI ahobhAvapUrvaka jovAya-zraddhAya che. jaina paraMparAnI vicAradhArA-Adarza dharatIne ekendrIya rUpa sajIva sthAvara caitanya svarUpa gaNI tenI rakSA karavA pratibaddhatA dAkhave che ane vizvamaitrInI-ahiMsAnI maitrInI vicAradhArA paryAvaraNa rakSAmAM ghaNI ja mahattvanI ane upayogI sAbita thAya che. vizvanA dareka jIvo paraparaspara saMbaMdhathI saMkaLAyelA che tevo ucca Adarza rajU kare che ane trasa sthAvaranI samAnabhAve yathAzakya rakSA karavA pravRtta bane che ane prabodha che. ahiMsAnA ucca saiddhAntika Adarza paryAvaraNa rakSA mATe atimUlyavAna che. banne vaidika ane jaina saMskRtinuM valaNa bhautiktA prati udAsIna rahI yogI, zramaNa paraMparA prati AgaLa vadhavA AdhyAtmika vikAsa para jora Ape che. paryAvaraNanA AyojanamAM bhautika vikAsa pratye teo udAsIna hoI zake, paraMtu banne saMskRti mAnava-dharatInA saMbaMdhonuM navuM parimANa bakSI maitrIbhAvano vikAsa karavA dvArA paryAvaraNa rakSAnA siddhAntamAM ghaNo ja upayogI nIvaDI zake tema che. tenI saharSa noMdha levI ja rahI. banne Adarzo ane vicAradhArAo apekSita vikAsamAM ghaNA ja sahAyarUpa-mahattvanAM che. jaina dharma paryAvaraNa saMtulanapoSaka che. jaina dharmanAM vrato, niyamo ane sUtra-siddhAMto dharmanI puSTi karanArAM che. sAthe sAthe paryAvaraNanI saMtulanA mATe sahAyaka che. e viSaya para ciMtana karIzuM to jaina dharma vaijJAnika che tenI pratIti thaze. samayanA sAMprata pravAhamAM pradUSaNa samasyA eka vikarALa rAkSasa svarUpe ApaNA AMgaNAmAM AvIne UbhI che, jANe vikAsanI haraNaphALa para eka masamoTuM 23 88,paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma KBIka thI praznArthacihna mukAI gayuM che ! - sRSTinI samagra prakRti tAlabaddha cAlI rahI che. sRSTinA tamAma padArtho mAnavI mATe ja sarjAyA che. AvA khoTA khayAlane kAraNe upabhoktA saMskRtino uddabhava thayo. mAnavIya jarUriyAto vadhI tethI utpAdana vadhAravAnI jarUra paDI. vivekahIna vaijJAnika pragati, asaMyama ane kudaratI sAdhanonA zoSaNa dvArA mAnavIe prakRti para AkramaNa karyuM. jaina dharme saMyama, ahiMsA ane aparigrahanA siddhAMtonI prarUpaNA karI che je siddhAMto paryAvaraNanA saMtulana mATe sahAyaka bane che. bhogalakSI jIvanazailInI sAme bhagavAna mahAvIre tyAga ane saMyamanI vAta karI. jIvanamAM saMyama Avaze to upabhoktAvRtti pAtaLI paDaze. divasamAM eka bAladI pANIthI cAlI zakatuM hoya to vadhu pANI na vAparavuM. paryAvaraNanA saMdarbhe ahiMsA vize vicAra karIzuM to jaNAze ke bhagavAna mahAvIre satyano sAkSAtkAra karyo hato. e kevaLajJAnanI prApti pachI temaNe kahyuM ke pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati e darekamAM jIva che. A darekane svataMtra sattA che. teo koIkanA mATe nathI banyAM. A pAMca tattvomAM sthira rahenArA jIvonA astitvano svIkAra karI A sUkSma jIvonI hiMsAthI bacavA jainadarzane UMDuM ciMtana karyuM che. pANI, vAyu, mATI, vRkSo ane prANIo A tamAma maLI paryAvaraNa athavA vAtAvaraNane race che. A tamAma ghaTako para parasparanuM saMtulana na jaLavAya to pradUSaNa utpanna thAya che. mAnavajIvana para paryAvaraNa saMkaTa AvI paDe che. jaina dharma eka sajIva tattvarUpe svIkAre che. temAM apakAyanA sthAvara jIvo paNa hoya che. pANInA AzrayamAM vanaspatikAyanA sthira-sthAvara chavo tema ja trasakAyanA eTale hAlatA-cAlatA jIvo uchera pAmatA hoya che. jaLapradUSaNathI pANImAMnI vanaspati ane hajAro prakAranA jaLacara jIvonI hiMsA thAya che. irAnairAkanA khADIyuddhanA tela-kacarA dvArA samudramAM bhayaMkara jaLapradUSaNa thayuM. pANImAMnA asaMkhya jIvonI hiMsA to thaI, mAnavajAte paNa khUba sahana karavuM paDyuM. jamIna para kabajo e sAmrAjya vadhAravAno parigraha, sattA ane mUDInuM kendrIkaraNa hiMsA vadhAranAruM che. tenI sAme aparigrahanA siddhAMtamAM saMyama ane tyAga abhipreta che. 24
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha hirozImA - nAgAsAkI para thayelA baoNmbavisphoTane kAraNe tApamAna (Temparecara) eTaluM vadhI gayuM ke (alpA, bITI, gAmA) reDIezanane kAraNe kaeNnsara jevA rogo thayA, jinsane asara thaI jethI rogo vArasAmAM AvyA, pradUSaNane kAraNe e samaye eNsiDano varasAda thayo ane hajAro mANaso mAryA gayA ne lAkho apaMga banyA, mAtAnA garbhamAM rahelAM bALako paNa apaMga avataryAM. amerikAnI sAmrAjyavAdanI ghelachAe vizvane yuddhasarjita pradUSaNanuM tAMDavanRtya batAvyuM. vivekahIna upabhoga ane spardhAne kAraNe utpAdana vadhAravAnI AMdhaLI doTamAM mahAkAya kArakhAnAM pANIno vyApaka upabhoga kare che. dilhInI yamunA nadI ane iMglaeNnDanI Temsa nadI vagere nadIo pradUSita thaI rahI che. dareka jIvane jIvavAno adhikAra che. ApaNe enuM jIvana chInavI zakIe nahIM, eTale mAMsAhArano jaina dharma niSedha kare che. AisakrIma banAvanArI amerikAnI eka bahu moTI kaMpanInA mAlika jhona robinse lakhelA pustaka 'DAyeTa phaoNra nyU amerikA'mAM jaNAvyuM che ke, mAMsAhArIone kAraNe amerikAmAM kudaratI saMpatti, UrjA, pANI ane vanaspationo je bhayaMkara durvyaya thAya che tenA pradUSaNane kAraNe paryAvaraNanI asaMtulitatA udbhavI che. lekhakanA mate mAtra eka pAunDa bIpha pedA karavA mATe soLa pAunDa anAja ane soyAbIna, paccIso gaeNlana pANI, aneka gaeNlana peTrola vaparAya che. amerikAmAM gharavaparAzathI laIne khetI ane kArakhAnAmAM badhuM maLIne jeTaluM pANI vaparAya che teTaluM pANI mAMsa mATe ucherAtAM pazu mATe vaparAya che. kevaLa amerikAmAM bAvIsa karoDa ekara jamInamAM AvelAM jaMgalono khAtamo gaumAMsanA utpAdana mATe bolAvavAmAM Ave che. anAja ane zAkabhAjInA utpAdanamAM vaparAtAM sAdhano karatAM mAMsa utpAdana mATe vIsa gaNuM ro-maTiriyalsa vaparAya che. lekhakanA mate amerikA jo bephAma mAMsAhara para pacAsa TakA kApa mUke to dara varSe duniyAnA trIsa karoDa lokone peTa pUratuM khAvAnuM pahoMcADI bhUkhamarAthI bacAvI zakAya. uparAMta, pANI ane vanaspatinI bacatathI paryAvaraNane saMtulita rAkhI zakAya. jaMgalomAM vRkSo kApavAnI tema ja jaLasaMgraha karavAnI kSamatA ghaTI jAya, vanaspatinA vinAza dvArA raNo vistaraze. 25 300 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ! yuvAcArya mahAprajJa kahe che, vRkSavihIna dharatI lokomAM krUratA ane barbaratAnAM bIja ropaze. vana ApaNA prANavAyuno bhaMDAra che. eka vyaktine dararoja ochAmAM ocho 16 kilogrAma oNksijana joIe ane eTalo oNksijana pedA karavA mATe 50 varSanuM AyuSya tathA 50 Tana vajana dharAvatAM pAMca-cha vRkSa hovAM jAIe. bIjA zabdomAM kahIe to pAMca-cha vRkSo kApavAM eTale parokSa rIte eka vyaktine prANavAyuthI sadaMtara vaMcita karI devI. vAstavamAM teno zvAsa rUMdhI tenI hatyA karavA samAna che. vAyunAM ane dhvaninAM pradUSaNo ApaNe joI zakIe chIe. paryAvaraNaviddonA mate vAyumaMDaLamAM ojhona paDane nAITrojana oNksAIDane kAraNe hAni thavAnuM jokhama UbhuM thayuM che. chellAM so varSamAM vAyumaMDaLamAM kArbana DAyoksAIDanA pramANamAM 16 TakAnI vRddhi thaI che je mAnavaArogya mATe hAnikAraka che. vAhanomAMthI nIkaLato dhumADo paNa havAne pradUSita kare che. suparasonika jeTa vimAno nAITrika oNksAIDa utpanna kare che je vAyunuM pradUSaNa vadhAre che. jaina dharme agnikAyanA jIvono svIkAra karyo che. kolasA, peTrola vagere UrjA vaparAya tyAre agnikAyanA jIvone pIDA thAya che. mATe zrAvakAcAramAM mahAhiMsA, AraMbha-samAraMbha thAya tevA karmAdAnanA dhaMdhAno niSedha che ane nirarthaka paribhramaNano paNa niSedha karyo che. kolAhalanA kAraNe thatAM dhvani pradUSaNa sAme maunano mahimA pragaTa karyo che. Ama, jaina dharmanAM vrato ne siddhAMto paryAvaraNanA saMtulanamAM sahAyaka bane che. A jagatamAM huM ekalo nathI, mAtra mAruM ja astitva nathI. A paryAvaraNa vijJAnanuM maulika sUtra che. pratyeka vyakti potAnI AsapAsa tamAma dizAomAM paryAvaraNanuM kavaca paherIne zvAsa laI rahI che. tenA paripArzvamAM jIva ane ajIva baMnenuM paryAvaraNa che. mATI, pANI, agni, vAyu ne choDa-vRkSonuM rakSaNa karavuM eTale potAnA astitvanuM rakSaNa karavuM. temanA pradUSaNano artha che jIvanane jokhamamAM nAkhavuM. kArakhAnAno kacaro ane pradUSaNano artha che jIvanane jokhamamAM nAkhavuM. kArakhAnAno kacaro ane pradUSita pANI, mATI ane jaLa baMnene dUSita karI rahyAM che. pradUSaNanAM kAraNone mANasa jANe che chatAM te pradUSaNamAM vRddhi karI rahyo che. 26
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE0B8%BhparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma >> >> tenI pAchaLa tenuM jJAna kAma karI rahyuM che. tenuM bIjuM kAraNa che-AdhyAtmika svAdhyanI UNapa. paryAvaraNa vijJAna ane ahiMsA jaina dharmanA saMdarbha para AcArya mahAprajJanA vicAro ciMtanapreraka che. bhagavAna mahAvIre kahyuM : mATI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati A tamAmamAM jIvana che. temanA astitvano asvIkAra na karo. temanA astitvanA asvIkArano artha che - potAnA ja astitvano asvIkAra. potAnA astitvano asvIkAra karanAra vyakti ja temanA astitvane nakArI zake che. sthAvara ane jaMgama, dazya ane adaza-tamAma jIvonuM astitva svIkAranAra vyakti ja paryAvaraNa sAthe nyAya karI zake che. acetana jagatanA astitvano asvIkAra na karo. A jagatamAM rahenArI pratyeka cetana sattAe acetananI oDhaNI oDhelI che. jIva jIvane prabhAvita kare che, tema ajIvane paNa prabhAvita kare che. A pravAho atyaMta saMkramaNazIla che, tethI koI paNa vyakti ekalI nathI. himAlayanI guphAmAM beThelI vyakti paNa potAnI sAthe samagra saMsAra laIne beThelI che. anyanAM astitva, upasthiti, kArya ane upayogitAne svIkAranAra mANasa ja vyakti ane samAja vacce sAmaMjasya sthApita karI zake che. ahiMsA sAmaMjasyanuM sUtra che. paryAvaraNa vijJAna ane ahiMsAmAM abhinnatA che. A vijJAna vartamAna zatAbdInI bheTa che. ahiMsAno siddhAMta atyaMta prAcIna che. caityavRkSanI paraMparA mahAvIra sAthe vanasthalInuM nAma joDAyeluM che. vanamAM rahenAra mANase nagara vasAvyuM. vanamAM je upalabdha che te nagaramAM nathI. A anubhUtie vaLI pAchuM nagarane vanasthalI sAthe joDyuM che. vRkSo ane mANasane kyAreya alaga pADI zakAtAM nathI. vRkSo dvArA oNksijananI pUrti thatI rahe che. tenAthI ApaNuM zArIrika Arogya jaLavAI rahe che. te AdhyAtmika ArogyanA vikAsamAM paNa sahAyaka nIvaDe che. mahAvIra potAnA sAdhanAkALamAM aneka vRkSo nIce rahyA hatA. vRkSono eka varga che - caityavRkSa. jenI AsapAsa cotaro hoya, cabUtaro banAvelo hoya tene caityavRkSa kahevAmAM Ave che. A eka abhigama che. A zabdano bIjo artha A pramANe BA%BA%BA% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68nI 2fewthaka che. jenuM sAnnidhya cittane allAdita karanAruM athavA to cetanAne jagADanAruM hoya te caityavRkSa che. caityavRkSanI paraMparA cetanA sAthe joDAyelI che. pIpaLo, azoka, zAla-AvAM vRkSono cetanAnA jAgaraNa sAthe gADha saMbaMdha che. temanI upekSA potAnA astitvanI upekSA karatAM jarAya ochI nathI. jainonA tamAma tIrthaMkaronA dIkSA ane keLavajJAnanI prAptinA prasaMgo (kalyANako) vana ane vRkSa sAthe jADAyelA che. ajitanAthane zakaramukha udyAnamAM saptaparNa vRkSa nIce kevaLajJAna thayuM. tIrthaMkara saMbhavanAthane sahamavanamAM zAlavRkSanI nIce kevaLajJAna thayuM. AdinAtha prathama tIrthaMkara 2Sabhadevane zamukha udyAnamAM vaTavRkSa (vaDalA) nIce kevaLajJAna thayuM. pArzvanAtha bhagavAnane Azramapada udyAnamAM azokavRkSa nIce kevaLajJAna thayuM. mahAvIrasvAmIne zyAmavanamAM zAlavRkSa nIce kevaLajJAna thayuM. mahAvIrasvAmIe kevaLajJAna pachI samosaraNamAM birAjI caityavRkSa nIce prathama dezanA ApI. caramatIrthaMkara mahAvIrasvAmI guNazIla Adi caitya - vi. udyAnomAM zeSakALamAM vAsa karatA ane udyAnamAM cAturmAsa arthe rokAtA. Ama jaina tIrthaMkarono vRkSo-vana ane prakRti sAtheno atUTa nAto abhipreta che. mahAvIranI pacIsamI nirvANa zatAbdInA prasaMga pachI mahAvIra vanasthalInuM kArya zarU thayuM. dilhI mAtra hindustAnanI ja rAjadhAnI nathI, pradUSaNanI paNa rAjadhAnI che. aneka pArka ane vanasthalI hovA chatAM te be dasakA pachI rahevA yogya nahIM hoya ema pratIta thayA kare che. AvA saMjogomAM mahAvIra vanasthalInuM zuM vizeSa mahattva haze e paNa eka praznArthacihna che. AnuM samAdhAna ApaNe mahAvIranA jIvanadarzanamAMthI zodhavAnuM - pAmavAnuM che. pradUSaNanI samasyA - mahAvIra ahiMsAnA mahAna pravaktA hatA. temanA ahiMsAvijJAnane paryAvaraNavijJAna paNa kahI zakAya che. pANIno anAvazyaka vyaya, vRkSo - choDavAono anAvazyaka upabhoga A badhuM mahAvIranI ahiMsAmAM akraNIya kArya che. dhvani, vAyu-pradUSaNa ane jaLa-pradUSaNanI samasyAnuM samAdhAna mAtra navasthalInuM nirmANa ja nathI. tenuM samAdhAna che vyAvasAyIkaraNanI AMdhaLI pravRtti para niyaMtraNa. zuM A mukta mAnasikatA ane mukta bhoganA vAtAvaraNamAM saMyamanI vAta vicArI 28 27
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 92,92thaka zakAya ema che kharI ? zuM saMyamano artha samajyA vagara ApaNe paryAvaraNanA pradUSaNane ghaTADI zakazuM kharA ? paryAvaraNanuM pradUSaNa Arogyane prabhAvita karI rahyuM che. adhika AvazyakatA, adhika mAga, adhika khapata ane adhika upabhoga paryAvaraNa-pradUSaNanAM kAraka tattvo che. A vaijJAnika ane vikAsanA yugamAM AvazyaktA tema ja upabhogane ghaTADavAnI vAta kahevI e jANe aparAdha jevuM lAge che. ApaNe saccAI sAme kyAM sudhI AMkhamicAmaNAMnI ramata ramatA rahIzuM ? AkhAya yathArthane svIkAravuM ja paDaze. paryAvaraNa vijJAnanuM eka mahattvapUrNa sUtra che - limiTezana. padArtho ochA che ane upabhogatAo adhika che. A samasyAnuM samAdhAna che - saMyama. vRkSa paryAvaraNanA pradUSaNane ghaTADe che. A daSTie bagIcAo ane jaMgalonuM mahattva adhika che. pradUSaNanA strota niraMtara vadhI rahyA che ane te vadhatA ja raheze to bicArAM vRkSo kyAM sudhI pradUSaNane ghaTADatAM raheze ? mULa samasyA pradUSaNa ghaTADanArI manoracanAnI che. samAjanI manoracanA pradUSaNa vadhAranArI che ane ApaNo muddo che tene ghaTADavAno. Ajano mANasa mAtra zArIrika ArogyanI ja upekSA nathI karI rahyo, te mAnasika ane bhAvAtmaka ArogyanI paNa upekSA karI rahyo che. svastha zarIra to svastha mana - A satyane jovAnuM eka pAsuM che. tenuM bIjuM pAsuM che - mana svastha to zarIra svastha. zarIra ane mana baMnenuM Arogya AdhyAtmika ArogyanuM kAraNa bane che. padArthanI bhASAno samajadAra mANasa zuM ahiMsAnI A bhASAne samajavAno prayatna karaze kharo ? bhagavAna mahAvIre paryAvaraNano AdhAra ja mAtra nathI Apyo, tenI kriyAnvitIno mArga paNa batAvyo che. je jIvanI hiMsA vagara tamArI jIvanayAtrA cAlI zakatI hoya te jIvanI hiMsA na karo. jIvanayAtrA mATe jemano upabhoga anivArya che, temanI paNa anAvazyaka hiMsA na karo. padArthano paNa anAvazyaka upabhoga na karo. A nirdazanA saMdarbhamAM vartamAna paryAvaraNanI samasyAnI samIkSA Avazyaka che. Aje pRthvInuM vadhAre paDatuM dohana thaI rahyuM che. tenAthI jagatanuM saMtulana veravikhera thaI rahyuM che. UrjAnA srota samApta thaI rahyA che. khanija bhaMDAro khAlI thavA lAgyA che. AjanA vaijJAniko UnA navA stroto zodhavAmAM sakriya banyA 29 f8A%D9%8AparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68% B BA che. sAthe sAthe upalabdha sotonI samAptithI paNa ciMtita che. pANIno vadhAre paDato upayoga karavAmAM Ave che. evI AzaMkA che ke eka divasa pIvAnuM pANI durlabha banI jaze. jaMgalo ne vRkSonuM ADedhaDa nikaMdana kADhavAmAM AvI rahyuM che. tenAM pariNAmo aneka pradezo atyAre bhogavI rahyAM che. varasAdanI UNapanuM bahu moTuM kAraNa vRkSonuM nikaMdana mAnavAmAM AvI rahyuM che. icchA ane bhoga, sukhavAdI ane suvidhAvAdI daSTikoNe hiMsAne bhaDakAvI che ane sAthosAtha paryAvaraNanuM saMtulana paNa chinnabhinna karyuM che. ahiMsAno siddhAMta Atmazuddhi che to sAthesAthe te paryAvaraNazuddhino paNa che. padArtha sImita che, upabhoktA adhika che ane IcchA asIma che. ahiMsAno siddhAMta che - ichAno saMyama karo, temAM kApakUpa karo. je icchA pedA thAya tene te ja svarUpe svIkArI na levI, paraMtu tenuM zuddhIkaraNa karavuM joIe. AjanA vaijJAniko ne udyogapatio mAnavI samakSa suvidhAnAM vadhu ne vadhu sAdhano rajU karavA icche che, je agAu kyAreya nathI banyA tevA padArtho icche che. eka tarapha lokono suvidhAvAdI daSTikoNa banI gayo che, bIjI tarapha suvidhAnAM sAdhanonA nirmANanI hoDa zarU thaI gaI che. jIvananI anivArya AvazyakatAo kaMIka gauNa banI gaI che, suvidhAnAM sAdhano ane prasAdhana sAmagrI vagere mukhya banI gayAM che. AvI sthitimAM anAvazyaka hiMsA vadhI che ane sAthosAtha paryAvaraNanuM saMtulana paNa bagaDyuM che. Aje paryAvaraNanA pradUSaNano kolAhala jorazorathI sAMbhaLavA maLe che, paraMtu A pradUSaNa dUra thAya kaI rIte ? suvidhAvAdI AMkAkSAnI Aga bhabhUkatI rahe ane pradUSaNano dhumADo na nIkaLe e kaI rIte zakya bane ? ahiMsAnA siddhAMtanI upekSA karIne paryAvaraNa-pradUSaNanI samasyAne na ja ukalI zakAya. vItarAgI prabhu mahAvIre prarUpela mArganuM AcaraNa paryAvaraNa saMtulana mATe jarUra sahAyaka thaI zake.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ >> >> paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma thaka vaizvika tApamAna, paryAvaraNa ane khristI dharma khristI nItizAstrIo tathA IzvaravAdIo have paryAvaraNIya paDakAranA pratyuttararUpe sajAga banyA che. vizvane vadhu uSNa, ugra, tophAna, bhIDa-bhADayukta hiMsaka joI ciMtita paNa thayA che. jIvasRSTi prati sabhAnatA - parivartana lAvavAnI tIvratA jyAre ghaTatI jAya che tevA samayamAM krizciyAniTInA bhinnabhinna paMtha, paraMparAo ane saMskRtinI A viSaya paratve vicAradhArAonA muddAono abhyAsa karavo rasaprada thaI paDaze je noMdhamAM sAta muddAo che. - pahelo muddo : dharmagraMtho ane pracalita paraMparAnuM punarvAlokana karI khristI mAnyatA ane nItizAstranuM paryAvaraNanI bhASAmAM rUpAMtara karavuM. jIvasRSTi tenI samagratAmAM Izvarane pyArI che. Izvara teno sIdho saMbaMdha sthApita karavAnI sAthe kalyANanI khevanA rAkhe che. Itara jIvasRSTinI utpatti Izvare temanA adhikAra ane temanA jIvana mANavA mATe karI che. sAthe sAthe teNe mAnavajAtanA sAthIrUpe ane sahAyaktarUpe sevA ApavAnI che. khristIo sRSTikendrita vAyumaMDaLa ke jemAM IzvarIya zaktino saMcAra che te zvAsozvAsarUpe prANazakti, prajJAzakti je satata navajIvananA nirmANamAM rata rahe che ane premanuM rakSaNAtmaka poSaNa kare che. bAIbalanI parikalpanA eka vinAzakArI jIvanapaddhati dvArA thayelA nukasAnanI rUjha lAvavAnuM kAma kare che. jevI rIte jaLa, prakAza, kabUtara, mAtA, agni, prANavAyu vagere prANarakSaka che ane pIDAmAM rAhata Ape che. krITIpAnITI ane IkolaoNjInA sarjaka DAyarekTara TI. hejhala ane thomasa berIAnAM nirIkSaNo rasaprada che. bIjo muddo : kudarata adhyAtma ane naitikatA vaccenA jaTila saMbaMdhonuM saMzodhana kare che. khristI dharmanuM Adhunika svarUpa vartamAna yugamAM evuM raheluM ke 22.2. paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma kadI teNe kudaratanI prakaTa zaktimAM zraddhA gumAvI mAnavatAne sarvoparI gaNAvI bhraSTa jIvanane cAlAkIpUrvaka tenI sAme mUkI eka prakArano anartha saryo che. samakAlIna khagoLazAse dharatI ane vizvanA svabhAvagata saMbaMdha ekaeka paddhatirUpe prasthApita karI vividha viSayonuM saMkalana saMmizraNa karI mAnavoe e mujaba jIvana goThavI levAnuM che. teo kahe che ke A amAruM eka mahAna kArya che ane te dvArA grahonI (avakAzI graho)mAM mAnavInI hAjarI dvArA tene AdhAra ApI navI praNAlikA sthApita karavA tatpara che. trIjo muddo : mAnavadharma, vijJAna ane rAjanIti dvArA Adhunika tattvajJAnane je mAnyatA ApavAmAM AvI che tenI kaDaka AlocanA karavAmAM AvI che. khristI IzvaravAde temAM pAyAno bhAga bhajavela che je dvArA sAMskRtika ane paryAvaraNIya vAtAvaraNano anucita udbhava thayela che jenA pariNAme kudarata para bauddhikatA ane vaijJAnikatAe vijaya meLavavAno dAvo karavAmAM Ave che. have bhautika ane paryAvaraNIya zAstro dvArA mAnavI ane kudarata vacce poSaka saMbaMdha prasthApita karavA, paryAvaraNIya nyAyane, bauddhika parimANa bAIbala, sabbAtha ane IzvarIya sRSTine eka daSTi thaI rahela che. cothA muddAmAM noMdhela che ke IzvaravAda krisTiyAnijhama (khristIvAda)nI pavitratA ane samajaNa uparAMta, upadezaka tattvane samajaNa ane paraMparAgata saMskRtinuM aneruM pradAna che. udAramatavAdI, IzvaravAda, paryAvaraNane lagatA praznonuM nirAkaraNa lAvavA khristIvAda sAthe sumeLa sAdhI evI pavitra bhAvanAnI vAta kare che ke Izvara amArI sAthe che. A upadezAtmaka tattvanuM parimANa pragaTa mAtrAmAM che. paurvAtya sUphIvAda, mUrtipUjaktA, kalAtmaka sauMdaryavAda ane sAhitya dvArA prAkRtika vizva sAthe joDANa kare che, jemAM aMtima lakSanI parikalpanA eka adbhuta ugamasthAna che jemAMthI zakti ne guNonI kadara pragaTe che. pAMcamA muddAnuM tAraNa e che ke paryAvaraNanA praznonA anusaMdhAnamAM paraMparAgata vargIkaraNa je sAmAjika ne paryAvaraNIya rIte adazyatA dharAve che jenuM punaH avalokana karavAnI jarUra che. - chaThTho muddo IsAI paryAvaraNIya nItino udbhava ane parivartanarUpe 32 31
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3g dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma parivartita kare che je kudaratanI prakriyAmAM mAnavIya madhyasthI dvArA AdhyAtmika ane IzvarIya daSTibiMdunuM prarUpaNa thAya che je nItimatAnuM poSaka che. sAtamo bheda te mAnavIya tathA anya jIvasRSTine paryAvaraNIya nyAya ApavAnI bAbata para bhAra mUkatAM prakAzanone ujAgara kare che. A sAhitya paryAvaraNIya akhaMDitatA tathA sAmAjika ane Arthika samAnatA para bhAra mUke che. IsAInI paraMparAgata vicAradhArA je phakta mAnavInAM sukha ane mukti sudhI maryAdita che. tenI A nUtana vicAradhArA upekSA ane parityAga kare che. ahIM jIvo pratyenA AdarabhAva, paryAvaraNIya rakSA, vyavasthita vaheMcaNI ane samAna dhoraNe yathAyogya upabhoganI vAta abhipreta che. aMtamAM, sRSTinA tamAma jIvanA jIvanano svIkAra e prakRti pratyeno prema, A vicAradhArAnuM AcaraNa jarUra vizvakalyANamAM pariNamI zake che. 33 dha dhadhadhadha / paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma dhodha dhAi vaizvika tApamAna ane IsAI dharmasaMskaraNanI khAmINa prajA IsAI dharmanA eka saMpradAya ribAplijhama (Rebaptism) puna: dharmasaMskaraNa pAmatI AmIza prajAnI jIvanazailI paryAvaraNa saMdarbhe samajavI rasaprada thaI paDaze. yuropamAM I.sa. 1517mAM 'mArTina lyuthara' nAmanA eka mahAna dharmasudhArake romana kethalika carcanI sAme vidroha pokAryo. khristI dharmamAM dharmasaMskaraNa bALavaye thAya che. jhurIcamAM vidrohInA A maMDaLe evo dRDha mata rajU karyo ke dharmasaMskaraNa pukhta vaye tenI jAgRti ane saMmatipUrvaka thavuM joIe. rUDhicusta lokoe A sudhArakone trAsa ApatAM teo amerikA cAlyA gayA. A dharma pALanArA loko AmIza prajA tarIke oLakhAyA. 1760thI 1880nA gALAmAM bhinnabhinna samUhamAM 'pensilaveniyA' rAjyanA lekesTara vistAramAM sthaLAMtara karyuM. A vistAranI 946 corasamAIla jeTalI jamInane kRSisvargamAM badalI nAkhI. A kSetranA loko tene pRthvIno bagIco kahe che. A prajA carcanA movaDIonI sattA nahIM, paNa mAtra bAIbalanI sattA svIkAre che. AmIza prajAne potAnuM khetara ane gauzALA hoya che jenuM saMyukta kuTuMba khetaromAM vase che. rUDhicusta AmIza lokonI vasati doDha lAkha che, jeo amerikAnAM vividha rAjyomAM ane kaeNneDAnA 'enTariyo' rAjyamAM vase che. A prajA amerikAnA inDiyAnA, pensilaveniyA ane ohAyAmAM vadhu che. yugapravAhathI taddana viparIta rIte jIvatI A AmIza prajAnI janasaMkhyA bahu jhaDapathI vadhatI rahI che. temanI janasaMkhyA chellAM so varSamAM 13 gaNI vadhI che. paryAvaraNa saMbaMdhe temanI jIvanazailIno abhyAsa karavo rasaprada thaI paDaze. 34
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 BE8%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %D8thaka AmIza loko moTarakArano upayoga karatA nathI. temanI vasAhatamAM moTarakArano praveza thaI zakato nathI. temanA mATe vAhanavyavahAranuM mukhya sAdhana ghoDAgADI che. jAhera vitaraNa dvArA apAtI vIjaLIno teo upayoga karatA nathI. gharane prakAzita karavA vIjaLInA goLA nahIM paNa gesathI cAlatA dIvA dvArA gharane prakAzita kare che. AmIza prajA paMkhA, gijhara, reDiyo, Teliphona, Telivijhana, mobAIla phona, mAIkrovelTa, vI.sI.Ara., eNrakaMDizana, voziMga mazIna, kaoNpyuTara, lepaTaoNpa AmAMnAM koI sAdhanono upayoga karatAM nathI. AmAMnuM koI sAdhana temanAM gharomAM jovA nahIM maLe. AmIza prajA kheDUta prajA che. Ama chatAM teo potAnuM khetara kheDavA mATe TrekTarano upayoga karatA nathI. teo ghoDAo dvArA khetI kare che. AmIza prajAnAM vastro moTA bhAge kALAM ane sapheda raMganAM hoya che je potAnA hAthe ja sIve che. temanI jIvanazailImAM zAMti, sAdagI ane samUhakendrI jIvanane sthAna che. temano paheraveza, dhArmika vidhio saraLa ane bhojana sAduM hoya che. AmIza prajAnAM saMtAnane khetIkAma, bAgAyata, suthArIkAma, luhArIkAma, azvavidyA, bharata-gUMthaNa, silAIkAma, gharakAma Adi viSayanuM zikSaNa mAtA-pitA dvArA ApavAmAM Ave che. lagna ane kuTuMbajIvanane dhArmika kartavya gaNatI A prajAmAM chuTAcheDA, lagnabAhya saMbaMdhone sthAna nathI. vaDIlone sAthe rAkhe che. vRddhAzramamAM mokalatA nathI ane saMskArI rIte carcanI AjJAmAM rahIne dhArmika rIte jIvatI A prajAnI jIvanazailI, paryAvaraNa saMtulanapoSaka che. IslAma dharma, vaizvika tApamAna ane paryAvaraNa islAmadarzanamAM kurAne zarIphanA saMdarbha dvArA paryAvaraNa rakSAnA ADakatarA saMketo maLe che. kurAne zarIpha mujaba AkAzano najhAro khudAnuM sarjana che je insAnanA sarjana karatAM paNa vadhu vAstavika che (surA 40.51) chatAM paNa insAna A jagata para viziSTa ane mahattvapUrNa sthAna bhogavI rahyo che tema chatAM te prANIsRSTi sAthe sahakArathI sthAna bhogave temAM mULabhUta rIte samAnatAnuM tattva abhipreta che. A sahakAranI vAtanuM AcaraNa sRSTinA paryAvaraNa saMtulana mATe sahAyaka bane che. | kurAnamAM AkAza ane jannata-svargano 320 vAra ullekha che to pRthvIno 453 vAra ullekha karI mahattva batAve che ke islAmadarzana e darzAve che ke insAna mATe pRthvI sahAyaka che. bejavAbadAra rIte vartana karI pRthvIne dUSita na karAya. prAtharnA karavA pahelAM snAna mATe zuddha jaLano upayoga thAya che je pRthvI Ape che. koI sthaLe ke kALe jaLa na maLe to zuddha mATIno upayoga karAya che. Ama insAne khudAnI sevA mATe pRthvInI pavitratA jALavavAnI che, pachI te rojabarojanuM jIvana hoya ke pavitra utsavonAM vidhi-vidhAna hoya. islAma jannatane eka suMdara udyAnarUpe mAne che. kurAnamAM tenuM 'AdamanA bagIcA' rUpe nirUpaNa thayuM che. jo pRthvI paranuM jIvana jannatanI bhAvi jiMdagInI zAzvata sthiti mATe taiyArIrUpa hoya to e pRthvInA paryAvaraNanuM rakSaNa karavuM ane tenI pavitratA jALavavI jannata (svarga)prAptinI sAdhanAno eka bhAga che. payaMgabarasAhebe kahyuM che ke kayAmatanA divase hatheLImAM khajUra hoya to tenuM ropaNa karavuM, te mahApuruSonA vRkSo pratyenA premanuM darzana karAve che. A dharmanA anuyAyIonI AhArazailI zAkAhAra tarapha vadhu vaLaze ane vRkSo prati vadhu prema pragaTaze to sarvane mATe kalyANakArI banaze. insAnanI takalIphone dUra karavA allAha AkAzamAMthI vAdaLa mokale che ane tethI pRthvI hariyALI bane che. muslimo mATe lIlo raMga pavitra che. te hariyALInuM 'pratIka che. 'lIlI jhehAda' hariyALI krAMti e khudAnA pratIkarUpe che je paryAvaraNIya saMketa che. - 35 -
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE8%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %D8thaka 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 karyAsayasa dharma ane paryAvaraNa kaphyusiyasa dharmamAM vaizvika tApamAna ane paryAvaraNanI carcA jovA maLe che. cInanA prakhyAta kanphasIna tuMga-cuMga darzAve che ke AkAza dvArA dareka prANIone sthAna maLe che. pRthvI dvArA poSaNa ane mAnava temane pUrNatA bakSe che. pRthvI para rahelA prakRtinA vividha ghaTakonuM mahattvanuM sthAna che. A paraparAva baMne sAthe prakRtinI taMdurastInI jALavaNInI paNa javAbadArI che. ahIM vAtAvaraNa (prAkRtika) para gahana vicAraNA karI prakRtine AMtarika UMDANathI mahattva ApI vaizvika vAtAvaraNa vize jagatanI daSTi siyasavAda prati AkarSita karI parivartananI vacce ekasUtratA dekhADavAno prayAsa karyo che. kanphasiyana vicAradhArA aMtargata mAnava eka alaga, asaMbaMdhita astitva nathI, paraMtu te anya sAthe saMbaMdha dharAvanAra vyaktitva che. Ama kasiyasavAdamAM sAmAjika hita mATenuM naitika pAsuM che ane te paryAvaraNIya nItimatAnA vikAsamAM agatyanuM che. pAzcAtya paraMparA vyaktine mahattva ApI tenA hakkane ujAgara kare che, jyAre kaphyusiyasavAda sahakArI valaNa apanAvI sAmUhikane vadhu jora ane agatyatA Ape che. kaphyusiyana praNAlikAnI suzupta zaktinuM mahattva svIkAravuM paDe. jeNe pUrva eziyana samAjonI paryAvaraNIya ekatA, akhaMDitatA ane ekasUtratA tathA vikAsanI jALavaNI mATenI khoja cAlu rAkhI che. ziMto dharma, vaizvika tApamAna ane paryAvaraNa hArvarDa yunivarsiTInA pro. rojhamerI borDa nAmane ziMto dharmanI prakRti prati abhimukhatA ane vyavahArane kAraNe dhArmika utsavo pradUSaNanI sAme rakSaNa bakSe che. pradUSaNane jApAnIjha bhASAmAM Keyare kahe che. pradUSaNathI je kAMI hAni thAya che tenuM dhArmika kriyAkAMDanI pavitratAthI nivAraNa thAya che. zitodarzananI A vicAradhArAne kAraNe jApAnI nAgarika ane paryAvaraNa vacce eka setu racAya che. kRSi vikAsanA lAbho uparAMta prakRti saMtulana jALavavA te cAvIrUpa kArya kare che. dhArmika mAnyatAo mAtra vaicArika na rahetAM kAryakArI banatAM vyavasthAnuM aMga banI jAya che. prakRti sAthe tAdAbhyatA keLavavAthI temanI saMskRtinI oLakha jaLavAya che. jApAnanA AdhunikIkaraNamAM ziMtonuM eka mahattvanuM pradAna che ane jApAnI samAjane asarakartA che. te Arthika ne vaijJAnika parivartana kalAtmaka rIte lAve che. vartamAne hariyALI vanabhUmi vacce ziMtonAM dharmasthAnako AvelAM hovAthI ane zaherIkaraNamAM paNa vanarAjinuM mahattva hovAthI globala vaoNrmiMga-vaizvika tApamAnathI bacI zakAya che. paryAvaraNanI rakSAnuM vikaTa kArya kudatI rIte sahaja thAya che. jApAnIjha ziMtomAMthI vizvane preraNA maLe che. vaLI A kAraNe jApAnIo bhUtakALanI bhUlone najara samakSa rAkhI paryAvaraNa mATe saMpUrNa jAgRta ane pravRtta che. Adhunika anukULatA sAthe paryAvaraNa saMtulanane dharma mAnI mahattvanuM sthAna Ape che. jApAnIo ziMto dharma, bauddha, kaphyusiyasa ane tAo dharmanI gherI asara nIce jovA maLe che. jApAnamAM vanaspatinA zoSaNane kAraNe prAkRtika asaMtulana thatAM rAjasattA ane dharmasattA coMkI uThI hatI. konarADa ToTamene temanI kRti jApAnamAM vanyakaraNa' (History of Forestry in Japan)mAM noMdhyuM che ke, jApAnamAM paryAvaraNano vinAza parAkASThAe pahoMcatAM pharI vanIkaraNa anivArya banyuM. prakRtine saMskRtirUpe jovAnI navI daSTi sAMpaDI. 38 37
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 BE8%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %thaka jApAnamAM ciMto dharmanAM 80,000 (eMsI hajAra) maMdiro che. maMdironAM sthAna ane tenI ramaNIyatA aMge sabhAnatA che. maMdiro AsapAsa suMdara prAkRtika vAtAvaraNanI jarUriyAta jaNAI. moTA bhAganAM maMdiro gAmaDAMnI vaccovacce khetaro pAse jarUrI lAgyAM. devane phaLaphaLAdi ane khetapedAzonA naivedya bhogarUpe dharI zakAya tevI vyavasthA thaI. devone jApAnamAM 'kAma' kahevAya che. kAmI ane prakRti vacceno eka atUTa saMbaMdha sthapAya che. prakRtinA ghaTako mAnavajIvanane poSaNa Ape che. ziMto dharmanA jApAnI lokonI mAnyatAo prAkRtika ane paryAvaraNanI sthiti sAthe paraspara saMbaMdhita che. ziMtonI dhArmika vidhiomAM pavitratAne sthAna che tethI jApAnIo prakRti ane paryAvaraNa vacce tAdAsya sarje che. jhorASTrIyana (pArasI) dharma, vaizvika tApamAna ane paryAvaraNa jhorASTrIyana dharma pALatI pArasI prajAnI dhArmika mAnyatAo keTale aMze paryAvaraNanI jALavaNImAM sahAya kare che teno abhyAsa rasaprada thaI paDaze. IrAnamAM jyAre mAnI nAmano eka dharmapaMtha cAlato hato. dharmapAkhaMDIo calAvatA. aSo jarathusTa nAmanI eka vyaktie murtipujA ane jAduno chaDecoka virodha karavA mAMDayo ane te lokone kahevA lAgyo ke, "ahuramajhada (Izvara) eka che. e sarvajJa che. sarvazaktimAna ane parama dayALu che. e prakAzarUpa che, sUryacaMdra potAnI AMkho che. AkAza enuM vastra che. pRthvI ne AkAzanA e ja AdhAra che. pANI, vAdaLAM, vAyu ane vanaspatino e mAlika che. ene pAmavo hoya to prakAzanI pUjA karo, bhalAIthI varto ne AcAramAM sAcA bano.' te mUMgA prANIo pratye dayAvAna ane prakRtipremI hatA. ene mana prakAza e ja IzvaranuM svarUpa che. e prakAza ApaNane sUrya-caMdra ane agni Ape che je jIvanapoSaka che. mATe agnine pavitra gaNI pUjA karo. jarathostIo agiyArImAM agninI pUjA kare che. agnine paramAtmAnuM pragaTa rUpa manAya che. pArasIo pANIne pavitra gaNe che. roja snAna karavAnuM kahyuM che. malina ke saDelI cIja kUvAmAM nAkhavI nahIM. hADakAM, vALa, mRta pazunAM phlevara vagere nadImAM na nAkhavAM. jhorosTrIyana dharma pRthvIne paNa pavitra gaNe che. ene "ahuramajhadanI dIkarI'- IzvaranI putrIrUpe gaNe che. khetIne uttama gaNe che. te mAne che ke je anAja vAve che te dharma vAve che, anAja laNe che te dharma laNe che. mATe kahe che ke, he jarathostI, tuM buddhi sAthe hAtha-paga halAva, anAja ugADa. dharatIne hariyALI ne phaLadrupa banAva. dharatIne jo lIluDAM vastra paherAvIe to dharatImAtA 40 39 :
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ f pa ryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *** goghparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * prasanna thAya che, paNa je dharatIne lIluDAM vastrathI vaMcita rAkhe che tene bhIkha mAgavI paDe che. agni, pANI ane dharatI pavitra che tethI zabanA aMtimasaMskAra karavA 'dukhamA'nI vyavasthA karI. vasatithI dUra bhaMcI TekarI para moTuM goLAkAra makAna bAMdhavAmAM Ave che. emAM traNa goLAkAra gaeNlarI hoya. puruSa, strI ane bALakanAM zabane A gelarImAM mukavAmAM Ave che. thoDI vAramAM gIdha pakSIo tene sApha karI nAkhe che. prakRtinA ghaTakone pavitra gaNatA A dharmanuM AcaraNa paryAvaraNanI jALavaNI mATe mahattvanuM che. juSII (yahUdI) dharma : vaizvika tApamAna ane paryAvaraNa julAIvAda mATe paryAvaraNa eka taddana navI bAbata che. juDAI yahUdInA itihAsamAM hibru sAhitya zAstro ke pavitra graMthomAM paryAvaraNa viSaya saMbaMdhita nahivat carcA thaI che. jyAre jyAre paryAvaraNa bAbatanA prazno uddabhavyA tyAre tApUratuM dhyAna ApIne te vAtane visAre pADI dIdhI. I juDAI darzana pramANe utkrAMtikALanuM prathama prakaraNa utpattikALathI AraMbhAya che. mAnavanI utpatti cheka chaThThA divase thaI te pahelAM aMdhakAra, prakAza, jaLa, sUkI jamIna, vanaspati ane pazuonI utpatti thaI. rI nAmanA ciMtake AnuM vivecana karatAM kahyuM ke, manuSya sarjanahAranuM sauthI zreSTha sarjana che. jANe Izvare samrATarUpe eka bhavya mahotsavanuM Ayojana karyuM ! badhI taiyArI bAda eka vizeSa AmaMtrita mahemAnane nimaMtrita karela je mAnava che. A vicAradhArAthI evuM phalita thayuM ke samagra prAkRtika sRSTinuM nirmANa mAnavInAM poSaNa-nirvANa ane manoraMjana mATe karavAmAM Avela che. A vicAradhArA bephAma bhoga-upabhoga tarapha laI janArI che jenA pariNAme prakRtinuM saMtulana tUTI zake. bIjI vicAradhArA pramANe mAnavInuM pAchaLathI sarjana karavA pAchaLa sarjanahArano uddeza e hato ke mAnavI ahaMkArI na banI jAya. tene satata bhAna rahe ke kSadra jIvajaMtu, prANI ane prakRtinA ghaTako mArI utpatti pahelAMnA che. mATe tene mAna ApavuM rahyuM. madhyakAlIna yahUdI tatvavettA tenA 'mUMjhAyelAne mArgadarzana' nAmanA graMthamAM kahe che ke Izvare pratyeka divasanA sarjana bAda kahyuM ke te sarasa hatuM. A prazaMsA phakta mAnava pUratI ja maryAdita na hatI, tema torAha kahe che. bAIbalIya vizleSake pragaTa karyuM ke, pUrNAhuti bAda sarjanahAre sarjanakAryanuM saMpUrNa avalokana karyuM ane nirIkSaNa karyuM ke kharekhara badhuM ja sarasa hatuM. A vAta spaSTa nirdeza kare che ke sarjanahArane mate pratyeka vanaspati ane pazusRSTinI ajoDa ra -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ f pa ryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *** AfghparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *** * kiMmata che. tethI vidvAna jaoNina moDasa noMdhe che ke, pratyeka jIvone temanA potAnA mATe ja saryA che, nahIM ke anyane kAraNe, nahi ke mAtra mAnavonA upayoga mATe. A vicAradhArAne anusaravAmAM Ave to bhogapabhoga para niyaMtraNa rahe che paryAvaraNa saMtulanamAM sahAyaka banI zake. - AdipuruSanuM sarjana karyA pachI Izvare tene (eMDana) iDananA bagIcAmAM mokalI nirIkSaNa karavA kahyuM. vIsamI sadInA jarmana vidvAna beno jeka benA nirdeza anusAra mAnave IzvarIya Adeza anusAra bagIcAnuM nirIkSaNa karatAM dharatIne IzvaranI milakata tarIke joI. ApaNI jemesarI 2-mAM A AdezanI vyAkhyA nakkI thaI. Ama ApaNe mAtra devI saMpatti ke devI TrasTanA saMrakSaka chIe. 'sabAtha'mAM Ano ullekha spaSTa karIne Izvare mAnavInA avaLA arthaghaTananI takone TALI kahyuM ke, mAnavIne prakRtine lUMTavAno paravAno maLato nathI. dharmaguruoe A Adezane spaSTa karatAM kahyuM ke, 'sambAtha'mAM pratibaMdhita che te 39 prakAranAM kAryamAMthI koI paNa prakAranuM kArya ke je prakRtinI vyavasthAmAM badalAva lAve ke asaMtulana lAve, te kAryane pratibaMdhita karavuM. vaLI eka evo paNa Adeza ApavAmAM Avyo ke aThavADiyAmAM ekavAra mAnavIya hetu mATe prakRtino upayoga TALavo arthAt na karavo. vidvAna Deniyala bI. phinka juDAIvAdamAM paryAvaraNanA saMdarbhe jaNAve che ke, utpattinA adhyAtmavAda ke IzvaravAdanAM darzana kare che. yahUdIo pRthvInA bhADUta che, mAlika nahIM. mAlika to Izvara che. sarjanahAre tenA upayoganI mAtra anumati ApI che. tene veDaphI nAkhavAnI nathI. yahUdIono A pratibaMdha ke jene 'bAla tazciyata' kahevAya che. ApaNane te preraNA Ape che ke 'sAdAI ane haLavAzathI raho. bhUminI vizALatA ane pracuratAnI rakSA karo. rabbIsa jAhera kare che ke koI prabhuno AbhAra mAnyA vinA phaLa Aroge te sarjanahArano cora gaNAya. kohelehe sabAthamAM kahyuM che ke, A ramaNIya vizvanI rakSA karI ne teno pavitra vAraso tamArI AgAmI peDhIne ApatA jAva. A vidhAnanuM AcaraNa mAnavane vaizvika tApamAnathI bacAvI paryAvaraNanA saMtulana mATe sahAyaka banaze. paryAvaraNanI samasyA : aitihAsika pariprekSyamAM chellAM doDhaso varSamAM audyogikIkaraNanI sAthesAthe varastuonI vaparAzamAM khUba vRddhi jovA maLI to vaLI mALakhAkIya sagavaDono vikAsa tenAthI paNa bahu moTA pramANamAM duniyAe joyo. jIvanadhoraNamAM moTA pheraphAro thayA ane audyogikIkaraNane vikAsa mATenI sIDI mAnI levAmAM AvI. eTale sudhI ke vikAsa ane audyogikIkaraNa ekabIjAnA paryAya banI gayAM ane 'vikAsa' e navo vizvavyApaka dharma banI gayo. 1940nA dAyakAmAM bIjA vizvayuddhanI samApti pachI pahelI vAra lokoe paramANu baoNmbathI thayelA vinAza aMge jyAre jANyuM tyAre temAMthI yuropa ane amerikAmAM 'Peace Movement' - zAMti mATenAM AMdolano zarU thayAM, paraMtu hajI lokone audyogikIkaraNa, moTA pramANamAM vadhI rahelo upabhogatAvAda tema ja manuSyanA roja-barojanA jIvanamAM pagapesAro karatAM rasAyaNo vaccenA saMbaMdho dhyAnamAM AvyA na hatA. A rasAyaNoe vaparAzI vastuomAM ja nahIM, khorAkamAM paNa sthAna jamAvavA mAMDayuM, paraMtu tenI kudarata, paryAvaraNa tema ja mAnavasvAsya paranI asaro aMge haja koIne dhyAna gayuM na hatuM. sauthI pahelI vAra amerikAnI vijJAnI bahena rela kArsane *silent spring' (mUMgI thaI gayelI vasaMta) nAmanA pustakamAM coMkAvanArI vigato ApIne vizvaAkhAne taMdrAmAMthI jagADavAnuM aitihAsika kAma karyuM. A pustakamAM recala kArsane jaMtunAzakanI paryAvaraNa para thatI jokhamakArI asaro aMganA vaijJAnika abhyAso rajU karyA che. tyAra bAda 1972nI sAlamAM sTaoNkahoma (sviDana)mAM saMyukta rASTra saMgha (UN)e eka kaoNnpharansanuM Ayojana karyuM jeno viSaya hato 'mAnava ane paryAvaraNa'. A kaoNnpharansamAM 113 dezonA pratinidhioe bhAga lIdho hato ane e badhAe keTalAka mULabhUta siddhAMto sAthe sahamatI sAdhI te nIce pramANe che : YY
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4892 kbparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %8Akbar kudaratI saMsAdhanonuM saMrakSaNa karavuM ja joIe. puna:prApya saMsAdhanonuM utpAdana karavAnI pRthvInI kSamatAne jALavavI e atyaMta jarUrI che. paraMparAgata saMsAdhano (azmijanya UrjA) vaheMcIne tema ja vivekapUrvaka vAparavAM paDaze jethI te pUrAM na thaI jAya. pradUSaNa eTalI hade na vakarI javuM joIe ke kudarata pote pharIthI potAne svaccha karavAnI kSamatA ja khoI bese. samudrone nukasAna thAya tevuM pradUSaNa aTakAvavuM joIe. * paryAvaraNa sudhAravA mATe vikAsa jarUrI che. * paryAvaraNa nIti evI na hovI joIe je vikAsanI ADe Ave. tyAra bAda pRthvIne asTrAvAyoleTa kiraNothI rakSaNa ApanArA oNjhona paTamAM paDelAM gAbaDAMthI ciMtita thaI A mATe kAraNabhUta gaNAtA klorophlorokArbana (CFC)ne jAkAro ApavA mATe samagra vizvamAM avAja uThAvavAmAM Avyo. 1987mAM saMyukta rASTrasaMgha dvArA 'monTriyala proTokola' mAnya rAkhIne vizvanA 150 dezoe tabakkAbAra klorophalorokArbanane jAkAro ApavAno aitihAsika nirNaya lIdho. tene aMge jAgRti lAvavA mATe 16 sapTembara vizva oNjhona divasa daraka manAvavAmAM Ave che. oNjhona paTamAM paDelAM gAbaDAM para sauprathama eka briTiza vijJAnInI najara 1980nA aMtamAM paDI. zarUAtamAM A vAta sarvasvIkRta na banI, paraMtu dhIradhara tenI asaro dhyAnamAM AvatAM vizvamAMthI crcne jAkAro ApavAno avAja UThato gayo. vizvastarano bIjo mahattvano prazna globala vaoNrmiMgano che. mAnavajAta jo tenI atyAranI raheNIkaraNImAM parivartana nahIM lAve to 2050 sudhImAM pRthvInuM tApamAna 1.5deg se.thI ghaTI 4.5deg sudhI vadhaze evo aMdAja che. pRthvI para sUryanAM kiraNo paDatAM te garama thAya che. garama thayelI pRthvI AmAMnI keTalIka garamI vAtAvaraNamAM pAchI pheMke che tethI tenuM cokkasa uSNatAmAna jaLavAI rahe che, paraMtu mAnavanI vividha pravRttionA vadhArA sAthe vAtAvaraNamAM 5 BA%BA%BA% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68nI 2fewthaka aMgAravAyu, mithena, phlorophlorokArbana, nAITrasa oksAIDa jevA vAyuonuM pramANa vadhI jatAM teo eka dhAbaLA jevuM kAma kare che ane vAtAvaraNamAM pRthvI parathI garamI pAchI pheMkavAnI prakriyA khoraMbhe paDe che. Ane kAraNe pRthvInuM tApamAna vadhatAM globala vaoNrmiMganI ghaTanA AkAra le che. dhAbaLA jevI asara pedA karavAvALA A vividha vAyuone grIna hAusa gesIsa kahevAmAM Ave che. AmAM aMgAravAyunI asara 55% jeTalI che. vAhanonA dhumADA ane vidyuta mathakomAMthI e moTA pramANamAM vAtAvaraNamAM utsarjita thAya che. grIna hAusa gesIsamAM mithena paNa eka mahattvano ghaTaka che. tenI asara 18% jeTalI gaNavAmAM Ave che. mithena mukhyatve pazuonA chANa tema ja DAMgaranA khetaramAMthI vAtAvaraNamAM Ave che, paraMtu co, vAtAvaraNamAM 500 varSa sudhI rahe che. jyAre mithena (CH) mAtra 7thI 10 varSa sudhI rahe che. globala vaoNrmiMgane kAraNe pRthvI para ghaNI asaro thaI rahI che. (1) tApamAnamAM vadhAro. (2) samudranI sapATI UMcI AvavI. garamIne kAraNe samudramAM rahelA baraphanAM zikharo pIgaLIne samudranuM kada vadhI rahyuM che. (3) anna utpAdanamAM ghaTADo. (4) jaMgalo pAMkhAM thavAM. (5) jaivavaividhyamAM ghaTADo. (6) mAnavaArogya para mAThI asaro. (7) varasAdanI aniyamitatA tema ja anizcitatA. ojhona paTanA rakSaNanA mudde je rIte vizvamAM sarvasaMmati sAdhI zakAI tevI grIna hAusa gaeNsIsa ghaTADavAnA mudde sAdhI zakAI nahIM. AmAM mAtra rAjakAraNIomAM ja matamatAMtara che tevuM nathI. vijJAnIomAM paNa alagaalaga mato pravarte che. Aje paNa A aMge ugra carcA cAlu ja che. je dezo globala vaoNrmiMgano bhoga banI rahyA che, teo grIna hAusa gesIsane ghaTADavA mATe vizvanA cokamAM avAja uThAvI rahyA che. 46
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma D & sana 1992mAM brAjhilanA riyo-DI jAneriyomAM saMyukta rASTra saMghe je kaoNnpharansanuM Ayojana karyuM teno viSaya hato 'paryAvaraNa ane vikAsa'. Ane pRthvI saMmelana (Earth Summit) evuM nAma paNa ApavAmAM AvyuM. A kaoNnpharansamAM 172 dezonA pratinidhioe bhAga lIdhelo. 108 dezomAMthI rAjyonA vaDAoe paNa saMmelanamAM hAjarI ApelI. ahIM carcAmAM levAyelA muddAo A pramANe hatA : * utpAdananI paddhati aMge jhINavaTabharI cakAsaNInuM mALakhuM goThavAvuM jarUrI che : khAsa karIne jherI tattvo, jema ke peTrolamAM sIsAnI vaparAza athavA vikiraNayukta jherI kacaro ke anya jherI rasAyaNonI vaparAza thatI hoya tevAM utpAdano. * azmibhUta UrjA sroto, jemano saMbaMdha globala vaoNrmiMga sAthe che temane sthAne vaikalpika UrjA srotonI vaparAza vadhAravI. vadhatAM jatAM vAhanone lIdhe zaheromAM vadhatI gIcatA tema ja havAmAM vadhatA pradUSaNanA upAya tarIke jAhera vAhanavyavahAranI vaparAza vadhAravI jarUrI lAge che. Ama karavAthI vAhanone kAraNe thatA GHG (grIna hAusa gaeNsIsa)mAM thoDo ghaTADo thaze. vadhatI jatI mIThA pANInI taMgI : eka mahattvanI upalabdhi e hatI ke jaLavAyu parivartana aMge eka saMmelana karIzuM, e vAta para moTA bhAganA sabhyonI saMmati sAdhI zakAI, jene kAraNe AgaLa jatAM kyoTo proTokola karI zakAyo. 'vizvabharamAM vasatA AdivAsIo tema ja mULa nivAsIonI jamIno para paryAvaraNane hAni pahoMce tevI koI pravRtti karavI nahIM' e aMge paNa sahamatI thaI. Ama thAya to te AdivAsIonI saMskRtinI viruddhanuM kAma che e tarapha paNa dhyAna kheMcavAmAM AvyuM. brAjhilanA riyo-DI-jAneriyomAM 1992mAM bharAyelA 'pRthvI saMmelana'mAM vAtAvaraNamAM choDavAmAM AvatA grIna hAusa gaeNsIsa para kApa mUkavAnI tAtI jarUra che, tenA para bhAra mUkavAmAM Avyo. te pachI 1995mAM barlinamAM; 1996mAM jInivA, sviTjharalaeNnDamAM, 1997mAM kyoTo, jApAnamAM A aMge 47 3. paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma DX vizvanA dezonuM saMmelana bharAyuM hatuM. kyoTomAM je musaddo taiyAra thayo tene kyoTo proTokola (Kyoto Protocol) kahevAmAM Ave che. A musaddA pramANe vizvamAM 1990mAM jeTalA jaththAmAM grIna hAusa gaeNsIsa vAtAvaraNamAM mukta karatA hatA, tenA karatAM 2012 sudhImAM 5.2%no kApa mUkaze. tyAra bAda 1998mAM ArjenTInAmAM; 1999mAM bona, jarmanImAM; 2002mAM bhAratamAM AMtararASTrIya pariSada maLI hatI. te pachI paNa niyamita saMmelano bharAtAM rahyAM. 2011mAM amerikAe spaSTa kahyuM ke kyoTo proTokolane te mAnya nahIM kare. amerikA A mATe judAjudA tabakke judAMjudAM kAraNo Ape che. tenI mukhya dalIlomAM - (1) grIna hAusa gaeNsa, uSNatAmAnanuM vadhavuM ane vAtAvaraNamAM parivartana AvavuM, te aMge pUratA vaijJAnika abhyAso thayA nathI. (2) keTalAka abhyAso darzAve che ke mAnavahastakSepanI koI sIdhI asara vAtAvaraNa para nathI. (3) amerikAne jyAre maMtraNAnA Tebala para lAvavAmAM Ave tyAre akaDu banIne, teo potAnA nAgarikonI raheNI-karaNImAM koI kApa mUkavAnI taiyArImAM nathI, tema kahe che. amerikAnI taiyArI na hovAthI ghaNA samaya sudhI oNsTreliyA, jApAna, raziyA paNa koI AMtararASTrIya karArane mAnyatA ApatA na hatA. vizvastare evo nirNaya levAmAM Avyo ke jo 55% grIna hAusa gaeNsIsanA jaththAne choDatA dezo vacce sahamatI sadhAya to A dizAmAM AgaLa vadhavuM. A zarata jaLavAI gaI che. AnA kAraNe 141 dezono samUha kyoTo proTokolane mAnya gaNIne tene eka vizvasaMmati gaNIne AgaLa cAlaze. A karArane 16 phebruArI, 2005thI mAtra svaicchika nahIM, paraMtu kAyadAkIya svarUpa ApavAmAM AvyuM che. have teno bhaMga karavo te AMtararASTrIya guno gaNAya. kaeNneDAnA maoNnTrIala zaheramAM navembara 28thI Disembara 9, 2006nA gALAmAM vizvanA 190 dezonA Azare 10,000 sarakArI pratinidhio, vividha udyogonA pratinidhio, paryAvaraNa niSNAto ane karmazIlo maLyA. 'kyoTo proTokala' pachI vizvastare grIna hAusa gaeNsIsanA jaththAmAM ghaTADo 48
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 92,92thaka karavAnI dizAmAM 'agalA kadama' zuM bharavAM te aMge ciMtana karavAmAM AvyuM. 150 dezonA pratinidhioe A aMge sahamatI dAkhavI ke prativarSa vAtAvaraNamAM hAlamAM je jaththAmAM grIna hAusa gesamukta karIe chIe temAM ApaNe cokkasapaNe sAmUhika rIte moTA pramANamAM ghaTADo karavo joIe. A aMge vividha dRSTikoNathI saMmelano maLaze ane je kaMI nirNayo levAmAM Avaze teno varSa 2013thI 2017 sudhImAM amala karavAno prayatna karavAmAM Avaze. upalabdha noMdhela mAhitI pramANe atyAra sudhInAM varSomAM 1990 pachInAM 10 varSa evAM pasAra thayAM jemAM vAtAvaraNamAM uSNatAmAna sAmAnya varSo karatAM ghaNuM UMcuM rahyuM. 2005 temAM sauthI vadhu uSNatAmAnavALuM varSa rahyuM. A vAta kolaMbiyA yuni.nA Earth InstitutenA DirekTara jepharI DI. sabsa kahI rahyA che. 2005nA varSamAM vizvamAM jude jude sthaLe je avalokano karavAmAM AvyAM tema ja je vividha ghaTanAo ghaTI tenA tarapha thoDI najara nAkhIe. (1) WWFnA eka abhyAsamAM jaNAvavAmAM AvyuM ke pRthvInA uttara dhruva para jamA thatA ArkaTika baraphanA jaththAmAM prati 10 varSa 9.2%nA dare ghaTADo thaI rahyo che. ahIM vasavATa karatAM 26000 rIMchanI vastI mATe A paristhiti jIvaleNa banI zake che. (2) dakSiNa dhruva para kAyamI jamA rahetA barapha aMge phebruArI-2005mAM jAhera thayelA briTiza enTArkiTaka sarve pramANe pahelAM ema manAtuM ke baraphano jaththo kAyama mATe sacavAI rahyo che te have tUTavAnI kagAra para che. baraphanA 300thI 400 parvato ogaLI rahyA che. (3) seTelAITanAM citro para abhyAsa karatAM jANavA maLyuM ke satata chellAM cha varSathI AphrikAno saba sahArana vistAra duSkALano bhoga banI rahyo che. (4) kembrija yunivarsiTIno eka abhyAsa jaNAve che ke pRthvInA uttaradhruvamAM 30% oNjhona paTa khatama thayela che. (5) uttaradhruva paranAM ArkaTika taLAvonI saMkhyA 10882thI ghaTIne 9712 thaI che. 125 taLALo naSTa thaI gayAM che ane anya taLAvo cha TakA nAnAM thaI gayAM che. mULamAM baraphanA kAyamI TekarAo (Permafrost) khatama thaI - 49 8% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ******* rahyA che. (6) amerikAnI MIT saMsthAe rajU karelA ahevAla pramANe dariyAI tophAno (sAyaklona) vadhu ne vadhu vinAzakArI banI rahyAM che. chellAM 30 varSamAM pRthvInA vadhatA tApamAnathI A parivartana sAme AvyuM che. pavananI mahattama gatimAM 50%no vadhAro thayo che. (7) bhAratamAM 2005nA julAI 26nA gALAmAM mahArASTra-muMbaI bhayaMkara relano bhoga banyAM. 24 kalAkamAM 940 mi.mI. varasAda paDyo. rAjyamAM kula 1039 lokonAM mRtyu thayAM. (8) ATha oNgasTanA roja amerikAmAM harIndra tophAnanI AgAhI karavAmAM AvI. 26 oNgasTanA roja meksikonI khADImAM keTrinA tophAne nyU orbiyansamAM bhayaMkara tabAhI macAvI. (9) yuropanI khetapedAza aMge rajU thayelA ahevAla pramANe 2003nA varSamAM AvelAM garamInAM mojAne kAraNe anAjanA utpAdanamAM chellAM 100 varSanA utpAdana karatAM ochuM utpAdana AvyuM. uSNatAmAnamAM tIvra vadhArAne kAraNe 35000 lokonAM mRtyu thayAM. vRkSono vikAsa mAtra 33% jeTalo ja thayo. (10) pRthvInA dakSiNadhruvamAM karelA saMzodhanano ahevAla sAme Avyo. saMzodhakoe baraphamAM pakaDAI rahelI havAmAM aMgAravAyunuM pramANa nakkI karavA judA judA namUnA tapAsyA. tAraNa AvyuM ke chellAM cha lAkha 50 hajAra varSanA itihAsamAM havAmAM sauthI vadhumAM vadhu aMgAravAyunI mAtrA karatAM hAlanA vAtAvaraNamAM 27% vadhu aMgAravAyu che. pRthvI paranI noMdha ane seTelAITanAM citro parathI evuM tAravavAmAM AvyuM che ke dariyAnI sapATImAM prati varSa 2 mm UMcAIno vadhAro thaI rahyo che. dakSiNa pesiphika mahAsAgaranA TApuo paranA 900 lokoe potAnuM sthaLa choDI devuM paDyuM che. 2005mAM vAtAvaraNanA tophAnI mijAjane kAraNe 200 abaja DaoNlaranuM nukasAna vizvane thayuM che. vAtAvaraNamAM AvelA parivartanane kAraNe pedA thayelAM 50.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 92,92thaka kudaratI tophAnothI bhAratane 87,500 karoDa rUpiyAnuM nukasAna thayuM che. muMbaI, cennaI, beMgalurumAM khUba nukasAna thayuM. tAmilanADu rAjyamAM 32,000 karoDa rUpiyAnuM nukasAna varSa 2005nA chellA mahinAmAM thayelA bhAre varAsadane kAraNe thayuM che. 34L PIECL Institute of Environment and Human Security - Bono eka abhyAsa paNa jevo joIe. vizvamAM prativarSa eka karoDa lokone ghasAtA, khatama thatA paryAvaraNane kAraNe potAnA vasavATanI jagyA choDIne anya sthaLe rahevA javuM paDe che. varSa 2015 sudhImAM vizvamAM pAMca karoDa nirvAsita, zaraNArthI loko kAM to dariyAnI sapATI vadhavAne kAraNe athavA jamIna binaupajAu thavAne kAraNe ke pANI mATe valakhAM mAravAne kAraNe ke satata relanA bhoga banavAne kAraNe ke anya kudaratI Aphatone kAraNe ApaNI samakSa haze. grIna hAusa gaeNsa have paryAvaraNano prazna na rahetAM mAnava adhikArano prazna banI cUkyo che, kAraNake karoDo lokone kAM to visthApita thavuM paDe che athavA jIvanamaraNanI paristhitino sAmano karavo paDe che. zuM kyoTo saMdhi ke monTrIala jevAM saMmelano AvA praznonA pAyAmAMthI ukela lAvI zakaze ? praznanA ukela mATe ApaNe lAMbI majala kadAca kApavI paDaze. vizvanA keTalAka loko globala vormiMganA praznane ja nakAre che. amerikA, osTreliyA jevA dezo grIna hAusa gesa ghaTADavA aMgenA koI paNa karArane svIkAravA taiyAra nathI. je dezo taiyAra thayA che teo judI judI rIte potAnA dezano Arthika vikAsa jALavI rAkhavA mAge che ane grIna hAusa gaeNsa (SHG) ghaTADavAnI potAnI javAbadArI anya dezone soMpI rahyA che. A dezo Arthika rIte pachAta dezone UrjA bacatavALI TeknaoNlaoNjI ApIne athavA jemAM aMgAravAyu zoSAya tevA vRkSAropaNanA kAryakramo cAlu karAvIne potAno aMgAravAyu choDavAnuM ochuM thavAnuM gaNAvI rahyA che. A AkhI paddhati aMge paNa ghaNA savAlo UThI rahyA che. AMtararASTrIya dhoraNe ghaNIbadhI bAMdhachoDa krIne karAro karavAmAM Ave che. A dizAmAM kaMI ja na thAya tenA karatAM "cAlo eka DagaluM to sAthe cAlyA" 0.89%80%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che tema mana manAvIne badhAne sAthe levAno prayatna thaI rahyo che. hakIkatamAM GHG ghaTADavA aMge hajI vadhu kaDaka valaNa apanAvavAnI tAtI jarUra che ja. laoNrDame, briTananI prakhyAta jANItI vaijJAnika saMsthA royala sosAyaTInA pramukha rahyA che. teo grIna hAusa gesane 'vepansa oNpha mAsa DisTrakzana' sAthe sarakhAve che. hAlamAM vAtAvaraNamAM aMgAravAyunuM pramANa 380 pArTsa para miliyana (PPM) che, je audyogika saMskRtinA pahelAMnA samaya karatAM 36 % vadhAre che. AmAM prati 10 varSa 20PPMno vadhAro thaI rahyo che. hAlanI gati pramANe varSa 2050mAM 500 PPM pahoMcavAnI zakyatA che. pRthvInA itihAsamAM 500PPkhano aMgAravAyunA pramANa vakhate hAlanA karatAM dariyAnI sapATI ghaNI UMcI hatI. jo A sthiti puna: sarjAya to vizvanA keTalAka dezo saMpUrNapaNe DUbI jaze. kamanasIbe A praznano ukela ApaNe rAjakAraNIonA hAthamAM soMpyo che. vikAsazIla ane vikasita dezonA rAjakAraNIo judI judI bhASA bole che, paraMtu aMte temanI vikAsa aMgenI khoTI bhramaNA ke ghelachA ja temAM chatI thaI rahI che. A che Acho-pAtaLo itihAsa 'paryAvaraNanI samasyA' aMge vaizvika stare thayelA prayatnono, paraMtu haju ghaNuMbadhuM karavAnuM bAkI che, eTaluM ja nahIM, ATaATalAM saMmelano - karAro chatAM pRthvInI paristhiti to dina-ba-dina vakaratI ja jAya che. rAjakAraNIonA prayatno haMmezAM maryAdita ja rahevAnA, kAraNake temano dorIsaMcAra karanArA moTA udyogapatio temane jAhera hitanAM kAmo karatA rokavAnA. tethI kharekhara to svaicchika saMsthAo ane nAgarika jUthonI ja A AkhAya praznamAM mahattvanI bhUmikA rahI che ane raheze. jovAnuM e che ke mANasa potAnuM zANapaNa vAparIne potAnuM astitva TakAvI rAkhaze ke nahIM. (saujanya : bhUmiputra - AnaMda) : - - 51 para
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ke vidhi dharatImAne bacAvavA, eka bAlikAno pokAra - "tame je kaho cho te karo'' 1992mAM brAjhilanI rAjadhAnI riyo saiTromAM yojAyelA 'pRthvI zikhara saMmelana'nI mukhya beThakamAM bAra varSanI bAlikA sevarna sujhukIe eka bhASaNa ApyuM hatuM. emAM eNe potAnI peDhI taraphthI AgevAnone kaMIka savAla pUchyA hatA. e savAla evA hatA ke jeno javAba moTA moTA vidvAno, vizeSajJo ane vaijJAniko pAse nahoto. je uMmaramAM nirdoSa bALako kakko zIkhe che e uMmaramAM sevarna phulIjha sujhukI jhADa-pAnanI duniyAmAM khovAI jatI hatI ke pachI potAnA vAtAvaraNa sAthe tAlamela joDacA karatI hatI. eTalI nAnI uMmaramAM ene paryAvaraNa, sAmAjika nyAya ane sAmAjika sevA jevA muddAo gamatA hatA. bAra varSanI thaI tyAre e 'pRthvI zikhara saMmelana'mAM jaI pahoMcI. jyAre e bolavA mAMDI tyAre loko thaIne avAk sAMbhaLatA rahyA. eNe bolavAnuM baMdha karyuM tyAre tALIonA gaDagaDATathI jamInaAsamAna guMjI UThacAM. darekanA mukhe enI prazaMsA karavA mAMDI. prastuta che tenA ja zabdo, tenI abhivyaktine mANIe. hallo, huM sevarna sujhukI. I.sI.o. eTale ke "dha envAyarnmenTa cilDrana oNrgenAIjhezana' taraphathI bolI rahI chuM. bArathI tera varSanAM bALakono eka samUha tamArI sAme kaMIka alaga ane anokhA muddA mATe kaeNneDAthI ahIM Avyo che. venisA sUTI, morgana charalara, mizela kviMga ane huM ema ame cAree maLIne potAnA dezathI cha hajAra mAIla dUra ahIM pahoMcavA mATe jAte ja badhA paisA bhegA karyA. eTalA mATe ke tamane moTA lokone ame kahI zakIe ke have tamane potAne badalavAno samaya AvI gayo che. tame tamArI jIvanazailI badalI nAkho. mArA manamAM koI muddo chupAvIne ahIM AvI nathI. huM to mArA bhaviSya sAthe saMgharSa karavA mATe AvI chuM. mAruM bhaviSya gumAvI devA mATe, koIka cUMTaNImAM hAravA mATe ke sTaoNka-bajAranA AMkaDAmAM raMgadoLavA jevuM nathI. huM ahIM AvI chuM bhaviSyanI tamAma peDhIo vatI tamArA loko sAthe vAta karavA. pa3 300 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ! bhUkhamarAnAM zikAra evAM e bALakonA dardabharyA avAja koInA kAna sudhI pahoMcatA ja nathI, e tamArA sudhI pahoMcADavA mATe huM ahIM AvI chuM. mUgAM pazuonA aphasosajanaka mRtyunI khabara tamArA sudhI pahoMcaDavA mATe jeo dharatInA A cheDethI pelA cheDA sudhI kyAMya paNa rahevAnuM ane khAvApIvAnuM ThekANuM zodhatAM dama toDI de che. bhalA, ame A avAjone kevI rIte amArI AMkhothI dUra karI zakIe ? AjakAla mane bahAra sUrajanA sonerI taDakAmAM jatAM bIka lAge che, kAraNake oNjhonanA tharamAM bAkoruM paDI gayuM che. mane jIvavA mATe joIto zvAsa levAmAM paNa bIka lAge che. ema thAya che ke na jANe A havAmAM kayuM rasAyaNa bhaLyuM haze ! venakuMvaranA sarovarano vistAra mane priya hato paNa keTalAMka varaso pahelAM ja e sarovaranI mAchalIomAM kaeNnsaranAM cihno jovAmAM AvyAM ane have to meM e paNa sAMbhaLyuM che ke keTalAka jIvajaMtuo ane keTalAMka jhADa-pAna lupta thavA mAMDayAM che, eTale ke pRthvI parathI haMmezane mATe khatama thaI rahyAM che. mArA jIvananuM eka suMdara svapna hatuM ke huM jaMgalI jAnavaronI bhIDa jouM, gADha, sadAbahAra jaMgalo jouM, pakSIo ane pataMgiyAMothI UbharAtuM varSAvana jouM, paNa aphasosa, have to mane lAge che ke mArI pachInI peDhInAM bALakone emanI hayAtI vize paNa kaMI khabara nahIM hoya. kaho, tamo jyAre mArA jevaDA hatA tyAre AvA nAnA-moTA savAlo ane samasyAo vize jANatA hatA ? A badhuM ApaNI AMkho sAme thaI rahyuM che ane ApaNe evo vyavahAra karIe chIe, jANe ApaNI pAse keTaloya samaya hoya, ene mATe pUrato ukela paNa ApaNI pAse hoya. huM hajI bALaka chuM eTale mArI pAse to koI ukela nathI, paNa huM tamane enuM bhAna karAvavA mAguM chuM athavA to tame ja ene vize jANI lo. - oNjhonanA tharamAM paDelA chedane pUravAnuM tame jANatA nathI. - amArA taLAvanI sAmAna mAchalIne tame pAchI nahIM lAvI zako. - tame lupta thaI gelA jIvajaMtuone pAchAM lAvI zako ema nathI. - raNamAM pheravAI gayelAM e gADha ane haryAbharyAM jaMgalone tame kadIya pAchAM nahIM lAvI zako. tame A samasyAono ukela jANatA nathI, to maherabAnI karIne evI samasyAo UbhI to na karo. na 54
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 3g ahIM beThelA tame badhA, tamArI sarakAronA pratinidhi hazo, vepArI ke dhaMdhAdArI hazo, AyojanakAra hazo, patrakAra ke rAjanetA hazo, paNa sAcI vAta to e ke tame koIkanAM mAtA-pitA cho, koIkanAM bhAI-bahena cho, koInA kAkA to koInA mAsA ke mAmA cho, to koIkanAM kAkI, mAsI ke mAmI cho, nahIM to tame koInuM saMtAna to jarUra cho. huM to hajI eka bALakI chuM, paraMtu huM jANuM chuM ke ApaNe badhA eka parivArano hisso chIe. pAMca abajathI vadhu mANaso ane traNa karoDa prajAtionA vizALa parivArano hisso. ApaNo A parivAra eka ja havA, pANI ane mATImAMthI potAnI jarUriyAta pUrI kare che. dezonI sImAo ane sarakAro ene badalI zakatI nathI. huM to hajI bALakI chuM, paNa huM jANuM chuM ke ApaNe badhAM eka chIe ane ApaNe badhAMe maLIne eka viSa tarIke eka ja lakSa tarapha AgaLa vadhavuM joIe. huM gussAmAM AvIne kadI mArI sUdhabUdha khotI nathI. mane Dara lAge che tyAre huM e Dara vize loko sAthe vAta karavAmAM jarIe saMkoca nathI rAkhatI. amArA dezamAM ame ghaNIya vastuone veDaphI daIe chIe. ApaNe kharIdI karIe chIe ane pheMkI daIe chIe, paraMtu A uttaranA dezo kadIya jarUriyAtavALA lokone koI vastu vaheMcatA nathI. ApaNI pAse jarUriyAta karatAMya vadhu che. chatAMya ApaNane ApaNI saMpatti khoI besavAno Dara lAge che. ApaNe koIne ApaNI vastu vaheMcatA acakAIe chIe. kaeNneDAmAM ame bahu ja sagavaDavALuM jIvana jIvIe chIe. sarasa ane bharapUra khAvApIvAnuM, svaccha pANI ane zAnadAra ghara. amArI pAse ghaDiyALa che, sAIkala che, kaoNmpyuTara che, Telivijhana paNa che. be divasa pahelAM ahIM brAjhilamAM ame saDako para rahetAM keTalAMka bALako sAthe rahyAM. emAMthI eka bALake amane kahyuM, 'kAza, huM amIra hota ! huM amIra hota to saDako upara rahatAM bALakone bhojana, kapaDAM, davAo, ghara, bharapUra prema ane snehathI tupta karI deta.' A sAMbhaLIne amane pAra vagaranuM Azcarya thayuM. saDaka para rahenAro chokaro jenI pAse kaMI nathI e potAnI vastuo bIjAne ApavAnI icchA rAkhe che to jenI pAse badhuM ja che tevA ApaNe ATalA lAlacu kema chIe ? mane vAraMvAra thayA kare che ke A bALako mArI uMmaranAM che. mane lAge che ke tamArI jiMdagImAM tamAruM janmasthaLa ghaNo moTo bhAga bhajavI zake che. huM vicAruM chuM ke huM paNa riyonA phAvelAsamAM rahetAM bALakomAMthI eka houM. huM somAliyAmAM 55 dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che!* bhUkhamarAnA zikAra banelAM bALakomAMthI eka hou, madhya eziyAmAM yuddhathI trasta lokomAMthI eka houM ke pachI bhAratamAM eka bhikhArInA rUpamAM janmI houM. huM to hajI bALakI chuM, paNa huM jANuM chuM ke yuddhamAM kharcAtA paisA jo garIbI dUra karavAmAM ke paryAvaraNanI samasyAno ukela zodhavA mATe vaparAya to ApaNI pRthvI keTalI khUbasUrata banI jAya ! zALAomAM are, kiMDara gArDanamAM paNa tame amane zikhavADo cho ke duniyAmAM kevI rIte rahevuM. tame amane zikhavADo cho ke - bIjA sAthe laDAI na karo, samAdhAna zodho. bIjAnuM sanmAna karo, tamArI cArebAju sAphasUtharI rAkho. jIvajaMtuone herAna na karo. potAnI vastuo badhA sAthe vaheMco, lAlacu na bano. to pachI tame bahAra jaIne amane je karavAnI nA pADo cho te ja zA mATe karo cho? tame chevaTe A badhuM zAne mATe karo cho ? ame tamArAM bALako chIe. tame amArA bhaviSya mATe kevI duniyA nirmANa karI rahyA cho ? mAtA-pitA potAnAM bALakone AzvAsana Ape ke 'badhuM ja barAbara sArI rIte thaze,' 'tamane sarvazreSTha maLe, e mATe ame sarvazreSTha ApI rahyAM chIe' ane "duniyA nAza pAmavAnI nathI', paNa have mane nathI lAgatuM ke tame amane A kahI zako. ame tamArI prAthamikatAonI sUcimAM chIe ? mArA pitAjI kahyA karatA hoya che, tuM tArAM karmothI oLakhAIza, nahIM ke tArI vAtothI.' sAcuM kahuM, to tame je karo cho, e joine huM rAtonI rAto raDuM chuM. tame moTA loko kaho cho ke tame bALakone behada prema karo cho. huM tamane paDakAruM chuM. maherabAnI karIne tame e ja karo je tame kaho cho. mane sAMbhaLavA mATe tamAro khUbakhUba AbhAra. A bALakInA ekaeka zabdamAM vedanA Tapake che. tenI vedanAmAM mAdhurya ne saujanya che. A vaktavya ApaNAmAM ciMtananI cinagArI cApe che. biTiza kolaMbiyAmAM venakuMvaramAM rahetI sevarna phulIjha sujhukI have 34 varSanI thaI gaI che ane skAya phiksDa projekTanI pramukha che tema ja kyAreka kyAreka zALAo, nigamo, saMmelano ane AMtararASTrIya sabhAomAM, goSThIomAM lagAtAra potAnA vicAro rajU kare che. 56
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ goghparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * zvAsa letAMnI sAthe ja 'mApha karo" kahevuM joIe...! vadhatI jatI vasati prAkRtika saMsAdhano para binajarUrI boja banI rahI che, eTaluM ja nahIM, paNa ApaNA badhAe uzvAsa dvArA bahAra kADhe lo kArbanaDAyoksAIDa paNa vAtAvaraNane kAyamI nukasAna pahoMcADI rahyo che. mAMsa ane dUdhanAM utpAdana mATe vadhatuM jatuM pazupAlana paNa vinAzakArI sAbita thaI rahyuM che. vAtAvaraNamAM ghaTato oNksijana ane vadhatA kArbanaDAyokasAIDa vize gaMbhIra vicAra thAya e jarUrI che. paryAvaraNavido atyaMta ciMtita che ke 21mI sadI kyAMka mAnavatAnI aMtima zatAbdI sAbita na thaI jAya. gAra simathanA tAraNamAM satya abhipreta che. saMyukta rAjya amerikA paryAvaraNa surakSA ejansI (IpIe)e kArbanaDAyokasAIDane klira ekaTanI kalama 202(a) nIMdara dUSita karanAra eka tattva tarIke vyAkhyAyita karI dIdho che. A pachI ApaNe jyAre paNa zvAsa laIe enI sAthe ja 'mApha karo' ema kahevuM joIe. ApaNA zvAsathI pRthvI Dole che, kAraNa eka pukhta mANasa sAmAnya rIte dara miniTe 250 milIliTara oNksijana le che ane 200 milIliTara kArbanaDAyoksAIDa bahAra kADhe che. Ama karoDo mANasonAM phephasAM satata kArya karatAM rahe che ane tenAthI dara varSe 2.16 kharva Tana kArbanaDAyoksAIDa vAtAvaraNamAM bhego thAya che. mANasoe zvAsa letI vakhate choDe lo kArbanaDAyokasAIDa vaizvika kArbanaDAyokasAIDa utsarjananA nava TakA jeTalo hoya che je 50 karoDa moTaroe choDelA gesa barAbara che. saMyukta rASTrasaMghanuM anumAna che ke sana 2050 sudhImAM vizvanI vasatimAM 37 TakAnI vRddhi thaI jaze. e phephasAM paNa dara varSe 824 abaja Tana vadhArAno gesa utsarjita karaze. pRthvI para zvAsa letA jIvonI utpatti lagabhaga 60 karoDa varSa pahelAM thaI che tyArathI kArbanaDAyoksAIDa ane oNksiksa nA staramAM 57 28* paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *BE%D0%B0 utAra-caDhAva Avato rahyo che emAM oNksijana 16thI 35 TakA che. audyogika krAMti pahelAM mANasanA dhAsano hisAba rAkhavAnuM bahu mahattvanuM nahotuM, kAraNake prakRtinA cakra sAthe ochAmAM ochAM ceDAM thatAM hatAM. jeTalo kArbanaDAyoksAIDa nIkaLato hato te vRkSo ane choDavAo zoSI letAM hatAM. prANIo jhADa-pAna khAtAM hatAM ane jhADa-pAna ane prANIone mANasa khAto hato, paraMtu jyArathI ApaNe peTrola bALavAnuM zarU karyuM tyArathI DAyanAsoranA vakhatathI cAlyuM AvatuM kArbananuM samIkaraNa badalAI gayuM che. 'AuTa oNpha cIna eNra DAyanesorsa, barDa eNnDa artha, ensiyanTa eTamosaphiyara'nA lekhakonuM Akalana che ke pRthvInA 'pAMca vizALa'no lopa vadhAre paDatA kArbanaDAyoksAIDa ne ghaTatA jatA oNksijanane kAraNe thayo che. oNksijanano stara thoDe paNa ghaTe to tene "prANIono jaththAbaMdha lopa" sAthe joDI zakAya che. pRthvI paranI aneka jAtio pahelAM ja moTI saMkhyAmAM samApta thatI rahI che. bIjI bAju vAghathI laIne dhruva paranA rIMcha lopa thavAne Are AvIne UbhAM che. mAtra ApaNI kAro ane kArakhAnAMo ja kArbanaDAyoksAIDa bahAra kADhatAM nathI, amuka jaNanA bhojanano hisso baneluM mAMsa paNa jIva lenAruM sAbita thaI rahyuM che. khAdya ane kRSi saMgaThananuM kahevuM che ke, "mAMsa ane dUdhALAM pazu, bhaugolika pazu bAyogaeNsanA 20 TakA utsarjita kare che. pazuoe pRthvInA 30 TakA bhAga para kabajo karI lIdho che ane grIna hAusa gaeNsamAM emanuM yogadAna 18 TakA che je yAtAyAta karatAM paNa vadhAre che. enAthI paNa bUrI hAlata e che ke gAya mithena gesanuM sauthI vadhAre utsarjana kare che. mithena gesanuM vaizvika tApamAnanI vRddhimAM kArbanaDAyoksAIDanA pramANamAM 23 gaNuM vadhAre yogadAna hoya che. e ja rIte gAya nAITrasa oNksAIDa paNa utsarjita kare che. A oNksAIDa kArbanaDAyoksAIDa karatAM 286 gaNo vadhAre tApa ekatrita kare che, eTaluM ja nahIM, ApaNe kArbanaDAyoksAIDano saMgraha karanArAM vano ane uttara amerikAnA ghAsanAM vizALa medAnone mithenanuM utsarjana karatAM jAnavaronA vizALa vADAnA rUpamAM apanAvI lIdhAM che." joke, mithena paNa vAtAvaraNamAM mAtra thoDAM varSo sudhI ja TakI rahe che. AthI vaizvika tApamAna vRddhinA ukela mATe kArbanaDAyoksAIDa uparAMta mithenanuM utsarjana pa8
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma kahI che paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ochuM thAya enA para dhyAna ApavA jevuM che. AthI vizvanA eka mukhya paryAvaraNa vizeSajJa DaoN. rAjendra pacaurIe vizvane mAMsa na khAvAnI apIla karI che. atyAre to kAM to tame zekeluM mAMsa choDo kAM to AvatI kAlanA tamArA bhaviSyane dAva para lagAvI do. A atyaMta sAmAnya pasaMdagI karavAnI che. laMDana skUla oNpha Ikonomiksano hevAla kahe che ke AbohavA parivartananA ukelano hetu koI 'grIna TekanaoNlaoNjI"mAM rokANa karavAne badale garbhanirodhakomAM rokANa karavuM pAMca gaNuM sastu che. ene asarakAraka banAvavA mATe enI zarUAta uttarathI karavI paDaze, kAraNake amerikana kizoranA kArba phUTa prinTa kenyAnA kheDUtanA ughADA paganA kArbana phUTa prinTanA mukAbalAmAM 20 gaNA bhAre hoya che. briTiza vaijJAnika jemsa lavalokano aMdAja che ke A zatAbdInA aMta sudhImAM kArbanaDAyoksAIDanI capeTamAM AvIne AbohavAnA vAvAjhoDAmAM lagabhaga 10 abaja loko potAnA prANa khoI cUkyA haze ne A mUrajhAyelA graha para mAtra eka abaja loko bacyA haze. 22 eprile 'pRthvIdivasa' UjavavAno sauthI sAro upAya e che ke ApaNe ApaNA zvAsocchavAsane samajIe ne badhA loko thoDI thoDI vAre UMDo zvAsa le. have lavalokanI cetavaNIne dhyAnamAM rAkhIne ApaNe ApaNA A graha paranA jIvanane bacAvavA mATe nI ApaNI javAbadArI svIkArIe. ApaNe Aje je paristhitimAM jaI rahyA chIe emAM mAnavatAno have pachIno zvAsa eno aMtima zvAsa siddha thaI zake che. (varlDa neTavarka phicarsa) vadhatA vaizvika tApamAnamAM bhAratanuM yogadAna vaizvika tApamAnanA vadhArAne rokavA bhArata grIna hAusa gesonA utsarjanamAM ghaTADo karavAnA vizvanA prayAsamAM sahabhAgI thavAnI tarapheNa karatAM Arthika viSayonA vize DaoN. rAmaprasAda guptAnA pAradarzaka vicAro ciMtanIya che. temanA mate vizva samakSa vaizvika tApamAnamAM vRddhi ane enA pariNAme AbohavAmAM thatAM parivartanathI bacavuM e A samayano sauthI bhAre paDakAra che. tApamAna vRddhi mATe grIna hAusa gaeNsa eTale ke kArbanaDAyokasAIDa, kArbana monokasAIDa, mithenanA rojaroja thatA utsarjanamAM thatI vRddhi javAbadAra che. AbohavA parivartana mATe ema kahevAya che ke grIna hAusa gaeNsanuM hAlanA stare je rIte utsarjana thAya che tenAthI A sadInA aMta sudhImAM vaizvika tApamAnamAM cAra DigrI seMTigreDa jeTalo vadhAro thaI jaze ane pariNAme aneka samasyAo pedA thaze. bhArata mATe enAM pariNAmo ghaNAM gaMbhIra haze. vikAsanI gati ane vaijJAnika kSamatAne kAraNe bhArata vikAsazIla rASTro mATe A dizAmAM udAharaNarUpa banI zake evI sthitimAM che. paryAvaraNa para thatAM vizva saMmelanomAM bhAratano daSTikoNa evo rahyo che ke vaizvika tApamAnamAM vadhArA mATe ane AbohavAnA parivartana mATe vikasita rASTra mukhyatve javAbadAra che, kAraNake teo ja grIna hAusa gesonuM vadhumAM vadhu utsarjana kare che, tethI AbohavAnA parivartanane rokavAnI badhI ja javAbadArI emanI che. AMkaDA evuM kahe che ke amerikAmAM dara varSe vyakti dITha kArbanaDAyoksAIDanuM utsarjana 24.3 Tana, yuropamAM 10.5 Tana che, jyAre bhAratamAM A pramANa chellA AMkaDA pramANe 1.9 Tana ja che. kArbanaDAyoksAIDanuM utsarjana ghaTavAthI bhAratanA vikAsanA prayAsa para pratikULa asara paDaze evo daSTikoNa ApaNA vaDA pradhAnano gayA abohavA saMmelanamAM hato. 60 - pa9
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 92,92thaka hAla bhAratamAM grIna hAusa gesonuM vyakti dITha utsarjana 1.9 Tana che, paraMtu emAM ghaNI jhaDapathI vadhAro thaI rahyo che. thoDAM varSa pahelAM te 1.01 Tana ja hatuM. vyakti dITha utsarjanane badale kula utsarjana joIe to bhAratanuM sthAna vizvamAM trIjuM che. bhArata dvArA thatA utsarjanamAM jo vadhAro thAya to pRthvInA kula utsarjananA pramANamAM ghaNI vRddhi thAya. grIna pIsanA hAlanA AMkaDA pramANe bhAratamAM thatA utsarjanane varga pramANe joIe to dezanA 15 karoDa madhyama varganA lokonuM grIna hAusa gesanuM utsarjana nIcalA 90 karoDa lokonA utsarjana karatAM 4.5 gaNuM vadhAre hoya che. A 15 karoDa loko vyakti dITha utsarjana ochuM kare ema kahetA hoIe to nyAyanI daSTie A mAga ApaNA dezanA 15 karoDa loko pAse paNa karavI joIe. - grIna pIsa pramANe 2.5 Tana erakaMDizanDa, dara kalAke pAMca ki.grA. vaoNziMga mazIna ane dara kalAke traNa ki.grA. gijhara mArakta kArbanaDAyoksAIDanuM utsarjana thAya che. Ama A varga phrIjha, heraDrAyara, vaoNziMga mazIna, vidyuta zevara vagere sAdhanono upayoga kare che tyAre kArbanaDAyoksAIDa bahAra paDe che. ApaNA dezamAM vIjaLI pUrI pADavA mATe jaLavidyuta, pavana UrjA, saura UrjA vagere ochAM vaparAtAM hovAthI ane kolasAthI utpanna thatI vIjaLInuM ja mukhya yogadAna hovAthI kArbanaDAyoksAIDa utsarjananuM pramANa vadhAre hoya che. bIjo prazna e che grIna hAusa utsarjanamAM ApaNe ghaTADo karIe ke ene sthira rAkhIe to ApaNA vikAsanA prayAsa para enI avaLI asara paDaze ? A praznanA javAba mATe ApaNI daSTie amerikA tarapha nahIM, paNa DenmArkanA anubhavo tarapha hovI joIe. 2005nA mAnavavikAsanA nivedana pramANe DenmArkanI vyakti dITha Avaka ane kharIdazaktinuM mUlya DaoNlaramAM 21485 DaoNlara che, eTale ke bhAratanA 2892 DaoNlaranI tulanAmAM 7.5 gaNuM vadhAre che. DenmArkamAM vyakti dITha Avaka bhAratanI tulanAmAM 7.5 gaNI vadhAre hovA chatAM, enuM grIna hAusa gesonuM vyakti dITha utsarjana ApaNI samakakSa che, eTale ke 1.9 Tana che. eTale kevA prakAranI jIvanazailI ane TekanaoNlaoNjI vAparIne DenmArke potAnI Avakano stara UMcuM hovA chatAM grIna hAusa gesanuM utsarjanano stara nIco rAkhyo che te jANavuM - 61 - >>>>, paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 2. 08.08 jarUrI che. ApaNe bhAratanA koI paNa zaheranI saDako para savAra ane sAMjanA vyasta samayamAM UbhA rahIne joIe to e saDako kAro, bai paiDAMvALAM ane traNa paiDAMvALAM vAhanothI bharelI hoya che, paraMtu evA ja samaye ApaNe DenmArkanI rAjadhAnI kopanahegananI saDako para najara nAkhIe to tyAMnA 50 TakA nAgariko sAIkala jevA pradUSaNarahita vAhanano upayoga karatA dekhAya che. bhArata potAnI jarUriyAta mujabanuM 75 TakA tela AyAta kare che chatAM paNa dezamAM DIjhala, peTrolanA bhAva AyAta karavAmAM thatA kharca karatAM ochA rAkhe che, kAraNake jo DIjhala ane peTrolanA bhAva vadhArIzuM to vikAsa para avaLI asara paDaze ema mAnavAmAM Ave che. Ama karavAthI ApaNA dezamAM telanI bacatane pagale eno behada upayoga karatI TeknaoNlaoNjIne protsAhana maLe che. 1973mAM jyAre telanA AMtararASTrIya bhAvo vadhyA tyAre DenmArka bhAva ochA karavAnI nIti apanAvavAne badale AyAta karelA tela para kara nAkhyo. pariNAme e dezamAM vaijJAniko ane udyogapatione UrjAnI bacata karatAM sAdhano, mazInono vikAsa ane upayoga karavAnI preraNA maLI. Aje sthiti evI thaI gaI che ke DenmArka thoDI UrjA vAparatAM sAdhanonuM sauthI moTuM utpAdana ane nikAsakAra banI gayuM che. chellAM 10 varSamAM emanI nikAsamAM traNa gaNI vRddhi thaI che. - DenmArka UrjAnA vaikalpika ane sthAyI sotono vikAsa paNa karyo. pavana UrjAmAM DenmArkanI upalabdhione AkhA vizvamAM mAnyatA maLI che. pavana UrjAmAM vaparAtAM mazIno ane sAdhanonuM te sauthI moTuM nikAsakAra che. UrjAnI vaparAzamAM ghaTADo karavAnA prayAsathI enA vikAsa para koI pratikULa asara paDI nathI, balake eNe thoDI UrjA vAparatAM sAdhanonA nikAsane navI taka pUrI pADI. pariNAme lAMbA gALe vikAsane gati to maLI ja, rojagoranI navI tako paNa UbhI thaI. Aje bIjAM rASTronI tulanAmAM yuropanA DenmArkamAM bekArI sauthI ochI che. - bhArata potAnI nItio nakkI karavAmAM amerikAne anusare che ane potAnA dezanI paristhitione dhyAnamAM lIdhA vagara UrjA sAdhanonI utpAdana TeknaoNlaoNjI apanAvatuM rahyuM che. AthI ja dezamAM AyAta karelA telanuM pramANa ane AyAta 62
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma para ApaNI nirbharatA jhaDapathI vadhI che. ApaNe DenmArkanA udAharaNamAMthI jo kaMIka zIkhIe to ApaNA vaDA pradhAnane duniyAnA maMca para evuM kahevuM na paDe ke UrjAnA upayogamAM ghaTADo ane eno nIceno stara jALavI rAkhavAnA prayAsathI enA vikAsa para avaLI asara paDaze. ene badale bhArata grIna hAusa gaeNsonA utsarjanamAM ghaTADo karavAnA vizvanA prayAsamAM pote paNa sahabhAgI thAya ane te potAnI rASTrIya paristhitio ane AbohavA parivartananA jokhama sAme ucca ane madhyama varganA lokone paNa UrjAnI ATalI badhI barabAdI karatI ane enA upayoga para AdhArita jIvanazailI apanAvavAnI anumati na Apata. bhArata pAse yogya ane kuzaLa enjiniyaro, vaijJAnikonI moTI phoja che. eNe kSamatApUrvaka UrjAnA vaikalpika srotonA vikAsanI dizAmAM prayatno karavA joIe. bhAratanI pAse saura UrjAno asIma bhaMDAra che. eno upayoga karIne potAnI vadhatI jatI jarUriyAtone pUrI karI zake tenI sAthe tApakramamAM vadhAro ane mosama parivartananI samasyAnA ukelamAM paNa yogadAna ApI zake. (sapresa) kudaratI Aphatone nimaMtraNa Apato samAja duniyAmAM paryAvaraNanI bAbate jAgRti AvI rahI che, paraMtu vAstavika bhUmi para enuM pariNAma dekhAtuM nathI. cArebAju paryAvaraNIya surakSAne nAme DhAMkapichoDo thaI rahyo che. oNgasTa-2010mAM DenmArkanI rAjadhAnI kopanaheganamAM bharAyelA paryAvaraNa saMmelananI niSphaLatAe mAnavIne vadhAre muzkelImAM mUkI dIdho che. paryAvaraNa Aje eka carcita ane mahattvapUrNa viSaya che jenA para chellA be-traNa dAyakAthI ghaNI vAto thaI rahI che. ApaNA deza ane AkhI duniyAmAM paryAvaraNanA asaMtulana ane enI vyakti, samAja ane rASTranA jIvana para paDanArI asaranI carcA vyakta karavAmAM Ave che ane ene mATe ghaNI ciMtA vyakta karavAmAM Ave che, paNa paryAvaraNIya asaMtulana athavA bagADane ocho karavAnA prayatno eTalA asarakAraka nathI jeTalA apekSita ane Avazyaka che. zrI caMDIprasAda bhaTTa kahe che ke, paryAvaraNanI tarapheNamAM ghaNI vAto kahevAI gaI che. huM enA bagADathI vadhI rahelI kudaratI Aphatone lIdhe mANaso ane saMpattinA nukasAnanA lagAtAra AMkaDA tarapha tamAruM dhyAna doravA icchIza ke jethI tame anubhava 93 dhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharmaLa karI zakazo ke paryAvaraNIya asaMtulana tathA kudaratI prakoponI keTalI kiMmata bhArata tathA bIjA dezone cUkavavI paDI rahI che. paryAvaraNanA asaMtulananAM be mukhya kAraNo che. eka che vadhatI mAnavasaMkhyA ane bIjI vadhatI jatI mANasanI jarUriyAto tathA upabhoganI vRtti. A baMnenI asara kudaratI saMsAdhano para paDe che ane emanI dhArakSamatA lagAtAra ghaTI rahI che. vRkSonuM chedana, bhUminuM khanana, pANIno bagADa ane vAtAvaraNanA pradUSaNe paryAvaraNa para gaMbhIra jokhama UbhuM karyuM che. enAthI kudaratI Aphato paNa vadhI che. vRkSo kApavAthI dharatI verAna thaI rahI che ane enI mATIne jakaDI rAkhavAnI, varasAdanA joradAra chAMTAothI mATIne bacAvavAnI, havAne zuddha karavAnI ane varasAdanA pANIne bhUmimAM utAravAnI zakti lagAtAra ghaTI rahI che. ene pariNAme bhU-rakSaNa, bhU-skhalana ane bhUminuM dhovANa vadhI rahyuM che, jenAthI mATI ADedhaDa dhovAI rahI che. ene lIdhe pahADo ane UMcANavALA pradezomAM A mATInI ghanatA vadhArIne ane nadInAM taLane upara lAvIne pUrano bhaya vadhArI rahI che. khananane kAraNe paNa mATInuM dhovANa jhaDapathI vadhI rahyuM che. udyogo ane sudharelI khetIe pANInI vaparAza atizaya vadhArI che. pANInI vadhatI jarUriyAta bhUgarbha pANInA starane lagAtAra ghaTADI rahI che, jyAre udyogonA jherI ragaDA tathA gaMdA nALAmAM thatI nikAse nadIone vikRta karI mUkI che ane emanA zuddhIkaraNanI Atmazakti samApta thaI gaI che. kArakhAnAM ane vAhanonA gaMdA dhumADA ane grIna hAusa gaeNsoe vAtAvaraNane pradUSita karI nAkhyuM che. A sthiti jeTalA pramANamAM bagaDaze, pRthvI paranAM prANIonuM jIvana eTalA pramANamAM asahya banatuM jaze. kudaratI AphtathI thaI rahelA jAna-mAlanI nukasAnInA AMkaDA coMkAvanArA ja nahIM, paraMtu gaMbhIra ciMtAno viSaya paNa che. sviDiza reDakrose 'privenzana ijha beTara dhena kyora' nAmanA potAnA riporTamAM keTalAka dezomAM 1960thI 1981 daramiyAna prAkRtika AphatothI thayelA bhAre jAnahAninA AMkaDA ApyA che. A anusAra chellA vIsa varasamAM ekalA bAMglAdezamAM 6,33,000 lokonAM mRtyu thayAM, jemAM 3,86,200 vyaktio dariyAI tophAnathI tathA 39,000 pUrathI marI gaI. A gALAmAM cInamAM 2.47 lAkha; nikArAguAmAM 1.06 lAkha, IthiyopiyAmAM. 1.03 64
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 3g lAkha, perumAM 91 hajAra tathA bhAratamAM 60 hajAra lokonA jIva kudaratI AphatomAM jatA rahyA. bhAratamAM dariyAI tophAnathI 24,930 tathA pUrathI 14,700 vyaktionA jIva gayA. pUrathI pAkistAnamAM 2,100 tathA nepALamAM 1,pa00 loko upara jaNAvelA samayagALAmAM marI gayA. (2014 uttarAkhaMDa - bhArata ane 2015, eprilamAM nepALamAM jAnamAlanI khuvArI thaI. ullekhanIya tathya e rahyuM che ke, kudaratI AphtomAM maranArA lokomAM moTI saMkhyA e nirbaLa-nirdhana lokonI hatI je emane mATe surakSita AvAsa banAvI zakatA na hatA athavA je potAnA mATe surikSata sthAna upalabdha karAvI zakatA na hatA. pachI bhale ne e samudrakinArAnA mAchImAra hoya ke vano-pahADomAM rahenArA garIba loko. vIsamI sadIno aMtima dAyako bhUkaMpano dAyako paNa che. duniyAnA aneka bhAgomAM bhUkaMpanA jhaTakAe janajIvananI bhAre barabAdI karI che. bhAratamAM paNa 1991nA uttarakAzInA bhUkaMpa pachI 1993mAM lAtUra-usmAnAbAda ane 1999mAM gaDhavAlamAM bhUkaMpanA jhaTakAoe vyApaka vinAza karyo. 1998mAM bhUskhalanonI paNa vyApaka vinAzalIlA thaI. e tathya paNa prakAzamAM AvyuM che ke kudaratI Aphato ane enAthI asara pAmanArAonI saMkhyA A varSomAM jhaDapathI vadhI che. bhAratamAM himAlayathI sahyAdri ane daMDakAraNya tathA pUrvIya ane pazcimI ghATo sudhI mATIno ghasAro ane dhovANa jhaDapI hovAthI ane enAthI udbhavanAruM nadIonuM gAMDapaNa ghaNuM jhaDapathI vadhI kahyuM che. ApaNe joI rahyA chIe ke himAlaya kSetramAM ene mATe ApaNA vikAsanI vicArasaraNI ane e aMgenAM kAryo paNa javAbadAra che. vikAsanA nAme nAjuka kSetromAM paNa moTaramArga tathA nirmANakAryo karavAmAM AvyAM, jemAM bhAre visphoTakono upayoga karavAmAM Avyo. jamIna ADedhaDa phATI gaI ane jaMgalo bephAma kApI nAkhavAmAM AvyAM. ene lIdhe bhAre saMkhyAmAM navAM navAM bhUskhalano thayAM ane bhAre saMkhyAmAM nadIonuM gAMDapaNa vadhyuM. AmAM lAkho Tana mATI ghasaDAI rahI che, jenI kharAba asara mAtra himAlayavAsIo para ja nathI paDI rahI, paNa medAnI pradeza 65 38 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che !* paNa pUranA bhayathI kharAba rIte bhayabhIta che. e kharuM che ke kudaratI Aphatone ApaNe pUrI rIte rokavA samartha nathI, paraMtu ene chaMcheDavAmAM ane ene mATe ApaNe tAtkAlika lAbha ApanArA kAryakramono moha choDavo paDaze. pradezomAM kAyamI vikAsanI yojanAone prAthamikatA ApavI joIe paryAvaraNanA vicAranA kendramAM e mANasane pratisthApita karavo joIe jenI cArebAju A banI rahyuM che ane je moTe bhAge enuM kAraNa tema ja pariNAmabhoktA bane che. e pradezanI dharatI, vRkSa, vanaspati, jaLa, janAvaro sAthenA paraspara saMbaMdhonuM vizleSaNa karIne ja kAryakrama banAvavo joIe. ene enI sAthe mukhyatve joDavo joIe. e paNa jarUrI che ke AvA nAjuka vistAromAM Ato vizenI mAhitI meLavIne upagrahanA AMkaDAnA AMtararASTrIya neTavarka "AtonI sUcanA" (DijhAsTara phorakAsTa) mATe taiyAra karavAmAM Ave. A sUcanAonI vinA roka-Toka Apa-le thavI joIe. kudaratI AphatothI saMbaMdhita saMvedanazIla vistArone aMkita karavA joIe. AvA vistAronuM moniTariMga tema ja dhyAna rAkhavA mATe kAyamI vyavasthA hoya. sAthesAthe pUra ane bhUkaMpanI asaravALA vistAronAM vikAsakAryo zarU karatAM pahelAM vistRta adhyayana karavAmAM AvavuM joIe. (sapresa) 66
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ goghparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * vaizvika tApamAnanA vadhArAthI sunAmI ane paryAvaraNa zaraNArthInA vadhArAnA pakkara... AbohavAnA parivartanathI zaraNArthIono eka navo samUha "paryAvaraNa zaraNArthI'' navI vaizvika samasyAnA rUpamAM sAme AvI rahyo che. enAthI hAlanI vasAhato para atyAdhika bhAra AvavAnI AzaMkA che. enI sAthe vadhI rahelo samudrI jaLastara lAkho kilomITara jamInane potAnAmAM samAvI rahyo che athavA to ene khetIne mATe nakAmI banAvI rahyo che. AjanI sabhyatA para paDanArA A saMkaTa para vicAraNA karavAnI AvazyakatA che. - bAMglAdezanA dakSiNI kinAre Avelo kutubadiyA nAmano TApu enA AkAramAM Aje, eka zatAbdI pahelAM karatAM mAtra 20 TakA bAkI rahyo che, enuM kAraNa che zaktizALI bharatInAM mojAM ane dariyAI tophonothI thatuM dhovANa. samudra A TApumAM 15 ki.mI. sudhI ghUsI gayo che. saMyukta rASTranA eka vasAhata riporTamAM jaNAvAyuM che ke nadI DelTAvALAM zahero jevAM ke bhAratamAM kolakAtA, myAnamAramAM raMgUna ane viyeTanAmamAM hAIpoMga jevAM zahero vadhatA vaizvika tApamAnane kAraNe atyAdhika bharatIno sAmano karI rahyAM che. AvanArA varSomAM samudrakinArAnAM zaheronI paNa AvI ja dazA thavAnI che. cI. coka pevIMganA mate varlDa vijhana riporTa anusAra bIjA zaherI vistArone vadhatA vaizvika tApamAnanuM sIdhuM jokhama to nathI, paraMtu uparokta asaragrasta zaheromAMthI AvanArA "paryAvaraNIya zaraNArthIo" A zahero mATe jabarajasta paDakAra Ubho karI zake che. atyAre ApaNane je dekhAI rahyuM che e to bhaviSyanI mAtra eka jhalaka ja che. vizvamAM AbohavA parivartananI sauthI vadhAre asara eziyA ane prazAMta vistAromAM che, kAraNake A vistAranI vizALa dariyAI sImA che. evo paNa vizvAsa darzAvavAmAM AvI rahyo che ke A vistAroe je sAmAjika - Arthika unnati karI che tene AgAmI be-traNa dAyakAmAM vadhatA jaLastara gaLI jaze. th-hishparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma PS3.63 kathaka eziyA vikAsa beMkanA hAlamAM ja pragaTa thayelA riporTamAM kahevAmAM AvyuM che ke, dakSiNa-pUrva eziyAnI arthavyavasthAnAM badhAM gharelu utpAdanamAM vadhatA vaizvika tApamAnane kAraNe 2100 sudhImAM 6.7 TakAno ghaTADo thaI zake che. e vaizvika sarerAza karatAM bamaNo che. AbohavA parivartananI bAMglAdeza para atyaMta viparIta asaro paDaze. enA pariNAme ahIM AvanArAM tophAnonAM punarAvartana ane tIvratA baMnemAM vadhAro thaze. sAthe gaMgA-brahmaputra-meghanA parisaramAM pUrano prakopa vadhaze. himAlaya, madhya ane pazcima eziyA tema ja dakSiNa bhAratamAM varSARtumAM parivartana Avaze jenAthI kheta-utpAdana ane khAdhasurakSAne jokhama pedA thaI zake che. enA pariNAme lAkho loko bhUkhanI jhapaTamAM AvI jaze ane bhAre saMkhyAmAM loko paryAvaraNa zaraNArthI banI jaze. pariNAme prazAMta, dakSiNa pUrva eziyA ane hiMda mahAsAgaranA nIcenA TApuonAM astitva paNa jokhamamAM AvI paDaze. enI sAthesAthe A vistAramAM pANInI taMgI paNa vadhatI jaze. Ameya A vistAra atyAre paNa lagAtAra dukALanI jhapaTamAM AvelA che. chellA dAyakAomAM AbohavA parivartanane kAraNe pracaMDa tophAno, dukALa, garama pavano, bhU-khalana ane anya prAkRtika ApattionA vadhArAmAM bAMglAdeza, bhArata, philipAinsa ane viyeTanAma jevA dezo AgaLa rahyA che ane ahIMyAM A gALAmAM A Aphatone lIdhe thanAra nukasAna 20 abaja DaoNlara karatAM vadhAre che. vadhatA tApamAnane kAraNe samudranI sapATI vadhaze, samudra adhika garama thaze ane samudranI khArAzamAM vadhAro thaze. enAthI kinArAnA vistAromAM ghaTADo thaze ane sAmudrika paristhititaMtra prazAMta ane eziyAnA dezomAM lokAnI AjIvikA ane poSaNatattvono mukhya strota che. - vizva vanyajIvana kopanA adhyayana anusAra A sadInA aMta sudhImAM prazAMta mahAsAgaramAMthI paravALA vilupta thaI jaze, jenAthI 10 karoDa karatAM vadhAro lokonI AjIvikA ane khAdyapuravaTho muzkelImAM mukAI jaze. paravALA paryaTakone paNa AkarSe che. enA abhAvathI paryaTanathI thanArI Avakaneya viparIta asara paDaze. AbohavA parivartana khetIneya asara karaze. eziyAI vikAsa baeNnka anusAra pANInA abhAvane kAraNe thAIlenDa ane viyeTanAmamAM cokhAnuM utpAdana ghaTIne aDadhuM thaI jaze jyAre 68
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 3g dakSiNa eziyAmAM 2050 sudhImAM khetautpAdanamAM 50 TakA jeTalo ghaTADo thaI zake che. joke, enAM cihno atyArathI dekhAvA mAMDyAM che. bAMglAdezanA dakSiNI jillAo samudranA pANIthI thoDA ja senTimITara UMcA che, jenA pariNAme moTA pramANamAM jamIna khArI banIne barabAda thaI rahI che. A ja sthiti baMgALanI khADInI paNa thaI rahI che. himAlayanA ogaLatA gleziyarone lIdhe duSkALa prabhAvita vistAronI sthiti vadhu kharAba thaI zake che, kAraNake AbohavA parivartanane kAraNe samagra pAkacakra ja khoravAI gayuM che. AbohavA parivartana mANasanA svAsthya para viparIta asara pADaze. pariNAme lAkho lokonAM jIvana jokhamamAM AvI paDe ema che. eziyA ane prazAMta vistAromAM pUra ane duSkALa jevI prAkRtika ApattiomAM vadhAro thavAthI vAyujanita ane garamIsaMbaMdhita bImArIomAM paNa vadhAro thaze. AbohavA parivartananA pariNAme pANI ane khAdyapadArthonI achata paNa svAsthya para pratikULa asara pADaze. vAstavikatA e che ke 2004thI 2006nA madhya sudhImAM AvelI prAkRtika ApattiomAMthI 70 TakA eziyA, prazAMta, AphrikA ane madhyapUrvamAM Apattio AvI hatI. enAthI A pradezanI saMvedanazIlatAnI khabara paDe che. AbohavA parivartanano sauthI UMDo prabhAva mahilAo para paDe che, paraMtu paristhitine anukULa thavAnI emanAmAM dakSatA che. udAharaNa tarIke dakSiNa bhAratanI eka saMsthA Dekkana DevalapamenTa sosAyaTI dalita mahilAo vacce kAma karIne emane AbohavA parivartanane pariNAme pAka para paDanArI asaromAMthI bacavAnI Tekniko zIkhavI rahI che. ene anurUpa emaNe evo pAka ugADavo che ke jemAM vadhAre pANI, rAsAyaNika khAtara ke jaMtunAzakonI jarUra nathI paDatI. A paddhatie A mahilAoe 19 jAtanA dezI biyAraNa para AdhArita pAka kharAba ane khArI jamIna para meLavI lIdho che, paraMtu A paristhitiono sAmano karavA mATe vikAsazIla dezone amIra dezo pAsethI atyAdhika nANAkIya sahAyanI AvazyakatA che ke jethI A vikAsazIla dezo navI Tekaniko apanAvI zake ane potAno pAraMparika vikAsa jALavI zake. AbohavA parivartana para saMyukta rASTrasaMghe A samasyAnI Ge ! 300 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che gaMbhIratAne samajIne vaizvika sahayogathI A samasyAnuM nirAkaraNa zodhavAno prayAsa karavAnI tAtI jarUriyAta UbhI thaI che. vizvanA tApamAnamAM thatI vRddhine kAraNe samudrano stara vadhato jAya che. A vRddhinI bhArata para sauthI vadhAre asara thaze evI zaMkA karavAmAM Ave che. samasyA sAme AMkho baMdha karI levAthI samasyA dUra nathI thatI. vizvanA badhA dezoe parasparanA matabhedo bhUlIne A samasyAmAMthI kevI rIte bahAra nIkaLavuM eno prayatna karavo joIe. vaoNTara eDa nAmanI saMsthA che jenI sAthe joDAyelA paryAvaraNapremI ricarDa mahApAtra kahe che ke pazcima baMgALanA suMdaravanamAM AvelA sAgaradvIpamAM rahetA viplava maMDala chellAM 25 varSathI eka zaraNArthInI jema dilhInI goviMdapurI nAmanI gaMdI vastImAM rahe che. bhUtakALanA divasone yAda karIne kahe che ke, "huM jyAre paNa samudrane joto hato tyAre mane lAgatuM hatuM ke jANe te mArA gAmamAM ghUsI jaze.'" te 1992mAM dilhImAM AvIne vasyo ane roja para kAma karavA lAgyo. sAthesAthe eNe dilhImAM sthAyI thavA mATe makAna levAnA irAde bacata paNa karavA mAMDI. 17 varSa pachI viplavanI zaMkA sAcI paDI. enA sagAe ene jaNAvyuM ke samudra dhImedhIme enA gharane DubADato gayo che ane have tyAM ghara jevuM kaMI bacyuM nathI. 2009mAM eNe goviMdapuramAM 70 hajAramAM eka gerakAyade jhUMpaDI kharIdI lIdhI. e kahe che ke, '"mArI jhUMpaDI kAyadesara nathI, paNa te DUbaze nahIM'. chellAM 30 varSamAM suMdaravananA aneka dvIpa DUbI gayA che ane aneka loko dilhI, kolakAtA ane muMbaImAM jaine vasI gayA che. viplava ane enA jevA aneka have ''paryAvaraNa zaraNArthI' che. bhAratamAM atyAra sudhI orisA, suMdaravana jevA pradezonA ajANyAM gAmaDAMmAM rahenArA 'paryAvaraNa zaraNArthI' banI rahyA hatA. AgAmI varSomAM muMbaI, cennaI ane bIjA samudrane kAMThe AvelAM moTAM zaheronA nivAsIo paNa samudranA mArathI paryAvaraNa zaraNArthI banavA mAMDaze. dilhInA roja para kAma karatA majUronA bajAramAM dezanA taTIya vistAranA nivAsIo moTI saMkhyAmAM dekhAya che. badhe ja palAyananI paristhitio ekasarakhI che. jevI ke tophAna, dukALa, samudranuM raheNAka vistAromAM ghUsavuM ane khetI mATe zuddha pANIno abhAva. orisAno keMdrapADA jillo 1999mAM AvelA bhayAnaka 70
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE8%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %D8thaka tophAnathI ghaNo asaragrasta banI gayo hato. A jillAnA rahevAsI jagannAtha zAhu kahe che ke, 'mArA pitA 1971nA tophAna pachI kolakAtA cAlyA gayA hatA, kAraNake teo amAruM cha jaNAnuM pUruM karI zake ema nahotA. teo pachI kadI gAmaDe pAchA na . meM 1999 sudhI khetInI thoDI jamInanA sahAre saMgharSa karyo, paraMtu e bhayAnaka samudranA tophAne mArI badhI jamIna kSAravALI banAvI dIdhI. hAla paMdara gAmomAM samudra pravezI gayo che jethI sthaLAMtara ekadama vadhI gayuM che.' bhAratanI 8000 ki.mI. lAMbI samudrI sImAmAM nava rAjyo ane dvIponA be samUho AvelA che. vAstavamAM tApamAnamAM vRddhi thavAnA kAraNe samudranI samATI vadhI gaI che. tethI samudrataTa pAse vaselI bhAratanI 25 TakA vastI mATe mAtra vaijJAnika siddhAMtano nahIM balake jIvatA rahevAno savAla che. eTale bhAratanA bIjA pradezomAM pravAsIonuM pUra Avaze. kyAreka AzAonA, aramAnonA dvIpa tarIke oLakhAtA muMbaI, cennaI ane kolakAtA jevAM nagaroe pravAsIone potAnI aMdara samAvavA paDaze. eno sIdho artha evo thAya ke hAlamAM je badhI suvidhAo maLe che enA para vadhArAno mAra paDaze. enA kAraNe ApasaApasanA saMgharSo vadhaze. gayA varSe oNsTreliyAnA vaijJAnike eka rahasya khulluM karI dIdhuM ke samudranI vadhatI jaLasapATI navI peDhI janme e pahelAM ja ene mArI nAkhaze. ene evA dezA che ke gAmaDAMomAM samudranA ghusI javAne kAraNe lokone parANe khAruM pANI pIvuM paDaze. enAthI taTIya pradezamAM rahetI garbhavatI mahilAomAM garbhapAtanI saMkhyA vadhI jaze. briTiza vaijJAnikonA eka jUthe bAMglAdezanA taTIya pradezomAM rahetI garbhavatI mahilAone samudranI sapATI vadhavAthI zuM asara thAya che e vize sarvekSaNa karyuM che. emanuM kahevuM che ke bhAratamAM paristhitio AnAthI alaga nahIM hoya. garama vAtAvaraNane kAraNe samudranuM pANI garama thaI javAthI emAM vRddhi thAya che. 1961nA prayogo kahe che ke samudra 3000 mITara sudhI garama thaI cUkyo che ane e vAtAvaraNamAM rahelI 80 TakA garamI zoSI le che. pariNAme pANI prasare che enI sAthe ja gleziyaranA pIgaLavAthI sapATI vadhI jAya che. samudranI sapATI vadhavAthI ghaNI asaro paDe che. sauthI pahelAM to samudranI taTavartI vasAhato DUbI jAya che, pUranI bhayaMkaratA vadhI jAya che, samudrano kinAro tUTavA mAMDe che, pachInI vasAhato para viparIta asara paDe che, moTA pramANamAM sroto khArA thaI jAya che. saMyukta rASTra saMghanI paryAvaraNa parivartananI aMtargatIya samitinuM kahevuM che, KANABA%% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68nI 2fewthaka 'vadhatI jatI jaLasapATIne kAraNe samudranA taTa para vaselAM eziyA ane AphrikAnAM sauthI vadhAre gIca zahero jevAM ke, muMbaI, cennaI ane kolakAtAne paNa enI asara pahoMcaze.' samitinA kahevA mujaba bhAratamAM dara varSe 2.4 mi.mI.ne hisAbe samudranI sapATI vadhaze ane te 2050mAM kula 38 se.mI. sudhI thaI jaze. saMyukta rASTra saMghanI eka bIjI samitinuM anumAna che ke e 40 se.mI. thaze, kAraNake himAlaya ane hinduphaza zRMkhalAnAM gleziyara jhaDapathI pIgaLI rahyA che jene pariNAme bhAratanA taTIya pradezomAM rahetA pAMca lAkha loko para tatkALa asara paDaze ane suMdaravana ane taTavartI pradezonAM pANImAM khArAza vadhI jaze. samitie e paNa joyuM che ke 2100 sudhImAM bhArata ane bAMglAdezanA taTIya pradezomAM rahetA ATha karoDa loko paNa asaragrasta banaze. emAMya grIna pIsanuM to kahevuM che ke sadInA aMta sudhI samudranI sapATImAM traNathI pAMca mITara ane vaizvika tApamAnamAM sarerAza cArathI cha DigrI selsiyasa vRddhi thAya evI zakyatA che. bhAratamAM lAkho loko samudrakinArAthI 50 ki.mI. paridhimAM rahe che. samudrataTathI 10 mITara sudhInI UMcAIvALo pradeza 'ochA ucANavALo samudrI vistAra' kahevAya che. A vistAra sauthI pahelA DUbamAM AvI jaze. aneka adhyayano kahe che ke samudranI sapATI vadhavAthI bhArata ane bAMglAdezamAM 2100 sudhImAM lagabhaga 12 karoDa loko ghara vagaranA banI jaze. yu.esa. yunivarsiTInA koko vArnara kahe che, paryAvaraNa parivartanane kAraNe evuM vizALa mAnavasthaLAMtara thaze jene duniyAe pahelAM joyuM nahIM hoya. saMyukta rASTra saMghanA AMkaDA kahe che ke hAlamAM 2.4 karoDa loko paryAvaraNa zaraNArthI' banI cUkyA che. vArnara kahe che ke bhAratane enI sauthI vadhAre asara thaI zake. mAnavaasara ahevAla pramANe paryAvaraNa parivartananI AvatAM 20 varSamAM ghaNI asara paDaze. A ahevAla pramANe vadhatI samudranI sapATI hajI to ochA lokone asara pahoMcADe che, paNa bhaviSyamAM vadhAre vasati para enI asara paDI zake. joke, pANIne garama thatAM samaya lAge che, chatAMya have pachInAM varasomAM samudranuM tApamAna vadhaze ane samudranI sapATImAM vRddhi thaze ane pariNAme vadhAre vidhvaMsa thaze. (sapresa - anuvAdaka: kanubhAI rAvala) ( 71 72 -
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ goghparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * paryAvaraNanA prazna kALajIpUrvaka saMzodhana jarUrI AbohavAnuM parivartana athavA to climate ChangenI ghaTanA paratve Aje duniyAnA ghaNA vijJAnIonuM dhyAna dorAI rahyuM che. ApaNI najIkanI ja vAta laIe to varSa 2007nA comAsAmAM muMbaImAM eka ja divasamAM ekasAthe eTalo badho varasAda paDayo ke rastAonI nadIo thaI gaI, badho ja vAhanavyavahAra divaso sudhI khoravAyo ane jAnamAlanI bhAre hAni thaI. gujarAtamAM paNa aneka jagyAe bhAre ativRSTi ane pUranAM tAMDavo racAyAM. A pachInAM thoDAM aThavADiyAMmAM amerikAmAM rITA ane keTrinA jevAM tophAna ane vAvAjhoDAM bhAre vinAza verI gayAM. vaLI, dakSiNa bhAratanA pradezomAM pUrathI jaLabaMbAkAra jevI sthiti thaI, muMbaInA varasAda vize to keTalAka vayovRddha sajajanone kahetA sAMbhaLyA ke chellAM sATha varSamAM ekasAthe ATalo badho varasAda thato joyo nathI ! chApAMmAM A vize thoDA divasa carcA thaI ane plAsTikanI kothaLIo paranA pratibaMdhanI paNa vAta thaI ane enA amala tarapha paNa vaLyA. alabatta, ativRSTi ane anAvRSTi A to kudaratanI sAmAnya ghaTanA che, cAlyA kare ane tenI zuM ciMtA karavI Ama kahI zakAya. pahelAM paNa AvI ghaTanAo banatI, moTA dukALo paDatA athavA to bhAre varasAda paDato ane tethI to ApaNI bhASAmAM bAre megha khAMgA thayA, vAdaLAM phATya AvA zabdo che. paraMtu DaoN. paMkaja joSI AvI ghaTanAone sAmAnya na gaNatA A bAbate UMDo vicAra karavA prere che. temanA mate jo samagra duniyAnI AbohavA tathA paryAvaraNane ekasAthe laIe ane pAchaLanA thoDA dAyakAone ekasAthe vicArIe to evo khayAla Ave che ke A vize kALajIpUrvakanA vicAra tathA saMzodhananI AvazyakatA che. 2003nA unALAmAM yuropamAM evuM to garamInuM mojuM AvyuM ke Azare 34,000 karatAM vadhAre lokonAM mRtyu thayAM. A vicitra ghaTanA hatI. Ama 73 - the fparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma nathI * to yuropano unALo bhAre majAno gaNAya che. yuropanA koI paNa dezamAM tame musApharI karazo to jozo ke koI paNa gharamAM kyAMya ApaNA dezamAM che tevA chatanA paMkhAo nathI, kAraNake tyAM kyAreya tenI jarUra paDatI ja nathI. A pahelAM 2002nI zarUAtamAM, lArasananI baraphanI chAjalImAMthI lagabhaga 3,200 corasa kilomITaranA kadano moTo baraphano parvata tUTI paDyo ane dakSiNa samudramAM lapasI gayo. AkhAya bAlInA TApu karatAMya A parvatanuM kada moTuM thAya. A pahelAM 2004nA unALAmAM ja vAvAjhoDA tathA harikenanI eka zaMkhalA racAI hatI. cha aThavADiyAmAM cAra moTAM tophAno dakSiNa amerikA tathA kerebiyana vistArone dhamaroLI gayAM ane mAtra hAITI TApumAM ja 2000thI vadhu loko A kudaratI Apattino zikAra thaI gayA. zuM A ghaTanAone, kudaratamAM e to cAlyA ja kare tevI sAmAnya ghaTanAo gaNavI ke pachI te vAtAvaraNa tathA ApaNI pRthvInI AbohavAmAM thaI rahelA mahattvanA pheraphAronI nizAnIrUpe gaNavI joIe ? koI vijJAnI tamane Aje teno cokkasarUpe 'hA' athavA 'nA'mAM uttara nahIM ApI zake, kAraNake moTI saMkhyAnAM ane anekavidha paribaLo AvA paryAvaraNanA pheraphAro pAchaLa bhAga bhajavatAM hoya che ane e badhAMnI ekasAthe gaNatarI moTAM moTAM kaoNpyuTaronA upayoga pachI paNa bhAre muzkela hoya che. paraMtu A sAthe ghaNAbadhA vijJAnIo Aje evI paNa AgAhI karI rahyA che ke samagra vAtAvaraNa tathA paryAvaraNanuM vadhatuM jatuM uSNatAmAna te ApaNI AbohavA tathA Rtuone vadhAre garama, bhejavALI tathA pavananA avanavA pravAho UbhI karanArI banAvI rahyuM che, ATaluM ja nahIM, paNa A kAraNe ja AbohavA vadhAre anizcita ane tophAnI paNa bane che. ApaNane Aje eTalI to khabara paDI che ke chellAM doDhaso varSano vicAra karIe to pRthvInI AjubAjunA vAtAvaraNanuM sarerAza uSNatAmAna 0.6 DigrI senTigreDa jeTaluM vadhyuM che. ATalA ja samayamAM vAtAvaraNamAM je aMgAravAyu athavA kArbanaDAyoksAIDa che tenI mAtrAmAM paNa pahelAM karatAM cALIsa TakA vadhAro thaI gayo che. ApaNI pRthvI Azare 6,400 kilomITaranI trijyA dharAvato eka moTo 74
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4892 kbparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma KBB%8Akbar goLo che. A goLAnI AsapAsa 200 kilomITara jevI pahoLAI dharAvato vAtAvaraNano jADo dhAbaLo kudarate ApaNane oDhADI dIdho che. bAhyAvakAzamAMthI pRthvI para jenI satata varSA thayA kare che tevA aneka hAnikAraka vikiraNothI A judA judA vAyuonuM baneluM paryAvaraNa ja ApaNI rakSA kare che. nAITrojana, prANavAyu, aMgAravAyu jevA vAyuo A paryAvaraNano mukhya bhAga che. ziyALo, unALo, comAsuM. varasAda ke baraphanAM tophAna, vAvAjhoDAM - TAyakUna ke harikena, A badho A baso-aDhIso kilomITaranA paryAvaraNanA kAmaLAmAM ja khelAto khela che, temAM pAchuM ApaNuM A pRthvIrUpa vAna sUrya pharate sekaMDanA Azare trIsa kilomITaranI jhaDape UDI rahyuM che ane temAM sUryathI dUra jaIne ke najIka AvIne te kAraNe paNa Rtucakro badalAya che. to pachI badalAtI ne tophAnI AbohavA e vAtAvaraNanuM vadheluM uSNatAmAna tathA aMgAravAyunI vadhelI mAtrA A baMnene kAraNe to nahIM hoya ? Aje moTA bhAganA vijJAnIo tophAnI vAtavaraNane akasmAta nathI gaNatA, paraMtu tene vadhArAno kArbanaDAyoksAIDa tathA paryAvaraNanA sarerAza tApamAnanA vadhArA sAthe sAMkaLe che. AnI vadhAre ne vadhAre sAbitIo maLI rahI che. 1800nI sadInA madhya bhAganI sarakhAmaNIe 1990no dAyako te uSNatAmAnanI daSTie sauthI vadhu tApamAna dharAvatA varSa tarIke noMdhAyuM che. jo vIsamI sadInI zarUAtathI, Azare 1910 pachI joIe to kilimAMjAro paranA baraphanA staro Azare 80 TakA jeTalA ogaLI gayA che. ArkaTika (Arctic) samudrano barapha 1970 pachInA dareka dazakAmAM Azare 10 TakA jevo ghaTato gayo che ane chelle ekaso varSamAM badhA samudronI samATI Azare 20 senTimITara jeTalI UMcI AvI che. vizvanI AbohavA tathA paryAvaraNa samagra rIte balAI rahyAM che, tevuM dizAsucana karatA purAvAo ane tenI asaro ArkaTika pradezathI viSayavRtta sudhI ane tyAMthI enTArkaTika sudhI maLI rahyA che. A badhAM kAraNe ja, AbohavAnA pheraphAro para Aje vadhAre ne vadhAre saMzodhana zarU thayuM che. duniyAnA badhA dezonI sarakAro bhegI maLIne A vize saMzodhana mATe sahamata thaI che ane vizvanI samagra AbohavAnA pheraphArone ekasAthe ane 75 88,paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma KBIka thI vividha pariprekSyothI samajavA mATenA ahevAlo taiyAra thatA jAya che. paraMtu A badhAmAM mULa vAta to e ja AvIne UbhI rahe che ke vAtAvaraNamAM vadhelA kArbanaDAyoksAIDanuM pramANa kevI rIte ghaTADavuM, kAraNake, A vadhelA aMgAravAyune kAraNe ja paryAvaraNanuM tApamAna vadhyuM che ane haju vadhI rahyuM che. kyAMthI Ave che ATalo badho A aMgAravAyu ? chellAM ekaso varSamAM AkhIya pRthvInA dezomAM audyogika pravRtti bhAre mAtrAmAM vadhI che, vAhanonI saMkhyA anekAneka gaNI vadhI che ane DIjhala, peTrola, tela bALIne A vAhano aMgAravAyu tathA anya nukasAnakAraka vAyuo utpanna ryA ja kare che. Ama to kudarata suMdara samatolana jALavyA kare che, jemAM vRkSo tathA jaMgalo aMgAravAyu grahaNa karI tenuM prANavAyu tathA khorAkamAM parivartana karyA kare che, paraMtu Aje to kahevAtA vikAsa ane Arthika samRddhinI AMdhaLI doTa jAgI che. temAM jaMgalo, vRkSo kapAtAM jAya che ane vAhano tathA pradUSaNakArI udyogo vadhatAM ja jAya che. AnA kAraNe havA tathA vAtAvaraNamAM pradUSaNa tathA aMgAravAyunuM pramANa vadhye ja jAya che. koNa ane kevI rIte aTakAve A ? A mATe ghaNIya AMtararASTrIya pariSado tathA karAro thayAM ne thatA jAya che, paraMtu pariNAma khAsa AvatuM nathI. tenuM eka kAraNa evuM che ke vikasita dezo kahe che ke ame amAruM jIvanadhoraNa badalavA taiyAra nathI. A badhI sukhasagavaDathI amArA nAgariko TevAI gayA che. ekaluM amerikA ja Aje badhA vikAsazIla dezone bhegA karIe tenAthI dasa-vIsa gaNuM baLataNa ane zakti tathA UrjA vAparI nAkhe che. A sAthe ja duniyAnA vikAsazIla dezo kahI rahyA che ke ame amAro Arthika vikAsa kema aTakAvI zakIe ? amAre to garIbI, bhUkhamaro badhuM nAbUda karI amArA lokonA jIvanastara UMce laI javAnA che. A badhI carcAo ane vitaMDAvAda cAlyA kare che temAM vikasita dezone evuM paNa kahevAya che ke tame ghaNuM bhogavI lIdhuM che, have maryAdA rAkho, paraMtu A doraDA kheMca ane spardhAmAM vAtAvaraNane thatuM nukasAna tathA paryAvaraNano khurado vALavAnuM to cAlu ja che. paraMtu chevaTe to A badhAmAM eTalI ja vAta AvIne UbhI rahe che ke 76
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 9292thaka duniyAnA dezoe alaga alaga, athavA sAthe maLIne, potapotAnA aniyaMtrita bhoga-vilAsa ane kahevAtA 'Arthika vikAsanI AMdhaLI doTa para niyaMtraNa mUkavuM ja paDaze. 'vikAsa' sAdhavo hoya to te evo ne evI rIte sAdhavo paDaze je kudarata sAthe saMtulana ane saMvAditAmAM hoya. jo ema nahIM karIe to kudaratanA kAo khAI tenI kiMmata cUkavavI ja paDaze, jenI nizAnIo AgaLa vAta karI tema Aje maLavA ja lAgI che. kadAca mahAtmA gAMdhI je kahI gayA hatA te Aje yAda karavA jevuM lAge che ke, AkhIya mAnavajAtinI jarUriyAto pUrI karI zake teTalAM saMsAdhano ane saMpatti pRthvI pAse jarUra che, paraMtu mAtra eka ja mANasanA lobha ane AMdhaLI icchAo pUrI karavAnI hoya to te mATe AkhI pRthvIno bhaMDAra paNa ocho ja paDavAno che ! (sapresa) globala vaoNrmiMganI pratikULa asara baMgALanA akhAtamAM AvelA mosamI TApunA balihAra gAmamAM vasatA mustaphAalI nAmanA kheDUtanI 12 vIghA jamIna gayA varSe dariyAmAM samAI gaI, eTaluM ja nahIM, khetI choDIne mustaphA have mAchImArIthI potAnA kuTuMbanuM bharaNapoSaNa suMdaravananA dakSiNa taraphanA 13 TApuonI jamIno dara varSe samudranI vadhatI jatI sapATIne pariNAme DUbatI jAya che. 1000 kuTuMbonI vasativALo 'lohAcArA' TApu tema ja bIjo 'supArIbhaMgA' nAmano nirjana TApu to pUrepUrA samudranI nIce AvI cUkyA che. balihAra gAme dariyAnuM pANI jamIno tathA gAmamAM dhasatuM rokavA mATe banAvelA cAra pALA atyAra sudhImAM tUTI gayA che, chatAM loko nirAza nathI thayA ane pAMcamo pALo banAvI rahyA che. gAmamAM koInI ATha vIghA to koInA khetarano aDadhoaDadha bhAga samudra haDapa karI gayo che. tyAMnA loko batAve che - jyAM Aje samudra che, nAvaDIo phare che tyAM eka vakhate emanI DAMgaranI kyArIo hatI. A vAta che baMgALanA gaMgA-brahmaputrAnA mukhatrikoNa (delta)nI. A mukhatrikoNanA abhyAsI-niSNAta evA pranobesa sanyAla kahe che, "agAu samudranI sapATI vadhavAnI vAta huM jarA paNa mAnato na hato, paraMtu Aje je pratyakSa jouM chuM tenA parathI huM have mAnuM chuM ke klAyameTa ceMjanI A ghaTanA kharekhara banI rahI che, eTaluM ja nahIM, 1995 sudhI gaMgA-brahmaputrAnA A mukhatrikoNanA kula vistAramAM sisTaMgane kAraNe prativarSa vadhAro noMdhAyo che, paraMtu 1995 pachI paristhitie dho vaLAMka laI lIdho che. enAM gaMbhIra pariNAmo Aje ApaNI UMgha uDADI denArAM che. suMdarabana prativarSa tenI 100 ki.mI. jamIna gumAvI rahyuM che.' 78
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 9292thaka vAta phakta jamInanI nathI, dariyo aMdara tarapha AvavAthI bhUgarbhajaLa khArAM thaI rahyAM che. DAyamaMDa hArbara je 15 ki.mI. uparanI tarapha AveluM che tyAM sudhImAM pANI khArAM thaI cUkyAM che. pariNAme A vistAramAM pIvAnA pANInI tema ja siMcAInI gaMbhIra samasyA UbhI thaI che. tunA pheraphAra paNa bahu ja spaSTapaNe dekhAI rahyA che. vijJAnIonuM kahevuM che ke pRthvInA vadhatA jatA tApamAnane kAraNe ja AvA pheraphAro thaI rahyA che. ahIMnA loko A vAtane samarthana ApatAM kahe che ke dariyo pahelAM karatAM vadhu garama thaI gayo che. chellAM dasa varSathI varasAda aniyamita ane khUba ja vadhAre pramANamAM paDe che. je jamIno haju bacelI che temAM paNa agAu jevuM utpAdana have thatuM nathI. ahIM DAMgaranI 28 jeTalI dezI jAta hatI, jemAMthI 11 to khArA pANImAM paNa jIvavAnI zakti dharAvatI hatI, paraMtu Aje A badhI ja sthAnika DAMgaranI jAtono nAza thaI gayo che, sAthesAthe jamInamAM koI phaLadrupatA paNa bacI nathI. pariNAme, svAbhAvika rIte ja kheDUto ekadama daridrImAM jIvI rahyA che. badhuM ja anizcita che. koI vAra huM mAchalI pakaDavA jANuM , koI vAra majUrIe, to koI vAra bhIkha mAgavA besavAno paNa vAro AvI jAya che !" "sAgara" nAmanA TApu paranA eka bhUtapUrva kheDUta bIju'nA A zabdo che, paraMtu mAchalIo paNa ochI thaI che ane bIjuM kazuM na maLatAM loko maraNiyA thaIne je maLe te pakaDI le che. nAnAM baccAMne paNa. Ama, Ane lIdhe mAchalIonI saMkhyA divasedivase ghaTatI jAya che. A evuM viSacakra che, jemAM mANasa vadhu ne vadhu bhUlo karato jAya che. A mukhatrikoNa phakta bhArata nahIM, bAMglAdeza sudhI vistarelo che ane e kinArA para vasatA bAMglAdezI kheDUtonI kahANI to vaLI bhAratanA kheDUto karatAMya vadhu kaparI che. topona maMDela moTI kAra nathI rAkhato, enA gharanuM tApamAna 38deg se. ke tethI vadhu thAya to paNa te kadI eNrakaMDizanara nathI calAvato. e to enI nAnI jhUMpaDImAM rahe che ne potAnA hAthathI jamIna para majUrI karIne jIve che. Avo - 79 - BA%BA%BA% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68nI 20 fewthaka A bAMglAdezI kheDUta globala vaoNrmiMganI ghaTanAmAM khAsa kaMI phALo nathI Apato ane chatAM, 'klAimeTa ceMja' (Rtugata pheraphAro)e enI jiMdagI ja badalI nAkhI che ! baMgALanA akhAtathI pa5 ki.mI. para AvelA munzIgaMja gAme topona ane tenuM kuTuMba peDhIothI DAMgara ane zAkabhAjInI khetI karatA hatA, paraMtu keTalAka samayathI dariyAnA pANInI sapATI vadhavA mAMDI ane dariyAnuM khAruM pANI topona maMDelanI jamInamAM, munzIgaMjanAM bIjAM badhAM ja khetaromAM ghUsI gayuM. prativarSa banatI A ghaTanAne kAraNe A jamInomAM khArAza vadhavA mAMDI. pariNAme topona maMDela jevAM keTalAMya jhuMbo ane munzIgaMja jevAM aneka gAmonA lokone potAnuM bharaNapoSaNa karavAnuM muzkela banyuM. jamInanI phaLadrupatA ochI thaI, zAkabhAjI ane DAMgara UgADavAM zakya na rahyAM, eTaluM ja nahIM, dhImedhIme A jamIno dariyAnI aMdara javA mAMDI - DUbavA mAMDI. Akhare topona jevA ghaNA kheDUtoe khetI choDIne AgAucheranuM kAma zarU karyuM. jhiMgAnI vipula pramANamAM nikAsa thAya che. potAnA khorAka mATe have bajAra para AdhAra rAkhavo paDe che. bAMglAdezanA kheDUto para klAyameTa ceMjanI A ekamAtra asara che ema rakhe mAnatA. sana 2004mAM bAMglAdezamAM khUba moTuM pUra AvyuM jene kAraNe lAkho loko beghara banyA ane seMkaDo mRtyu pAmyA. bAMglAdezanA Aja sudhInA itihAsamAM A sauthI kharAba rela hatI, paraMtu RtuvijJAnIonuM kahevuM che ke haju sudhI AnAthI vadhu pUra bAMglAdezamAM AvavAnI zakyatA rahelI che. bAMglAdezanI moTA bhAganI jamIno dariyAnA taLa (levala)thI bahu ja ochI UMcAI para AvelI che. eTale dariyAnI sapATI thoDA iMca paNa vadhe to tene lIdhe eTaluM moTuM nukasAna thaI zake ke keTrinA' jevAM dariyAI tophono tenI sAme vAmaNAM lAge. ApaNe jANIe chIe ke bAMglAdeza eka garIba deza che, enI pAse koI dariyAnI vadhatI jatI sapATI sAme potAnuM rakSaNa karavA mATenAM saMsAdhano nathI. na to globala vaoNrmiMga ochuM karavA mATe bAMglAdezIo pote kaMI karI zake tema che! kAraNake eka sarerAza amerikana dvArA jeTalo aMgAravAyu (co.) prativarSa choDavAmAM Ave che teno mAtra 1% (co,) eka bAMglAdezI potAnI rojabarojanI pravatti dvArA vAtAvaraNamAM umere che. Ama, bAMglAdezIo klAyameTa ceMjathI bacavA UrjAnI bacatanA game co
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0.89%80%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma thI 8thaBE paNa lagabhaga eTalo ja co, vAtAvaraNamAM choDaze jeTalo eNe gayA dAyakAmAM choDelo." Ano artha spaSTa che. jIvanazailI badalavAnAM kaDaka pagalAM levAyAM nathI ane nItigata pheraphAro mAtra kAgaLa para ja rahyA che. klAyameTa ceMja e phakta paryAvaraNIya bAbata nathI, paraMtu mAnavaadhikArano muddo paNa che. yugAnDA dezanA pramukha zrI yoverI musevInI kahe che - "klAyameTa ceMja eTale paisAdAra lokonuM garIbo paranuM vadhu eka AkramaNa', paisAvALAonI UrjAnI bagADa karatI nIti tema ja jIvanazailIne pariNAme suMdaravana ane bAMglAdezanA kheDUto tema ja yugAnDA ane nyuralIyansanA garIba nAgarikone sahana karavuM paDe che. amerikA vadhupaDato UrjAno upayoga tema ja bagADa ocho karavAnuM jyAM sudhI nahIM vicAre tyAM sudhI navI nItio, karArono koI artha nathI. A muddAnA amalIkaraNanI veLA vItI rahI che. (saMdarbha : phaoNrena paoNlisI Ina phoksa - 'bhUmiputra' sauH svAtibahena) 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 9292thaka teTalAM krAMtikArI pagalAM le, temanA jevA dezanA garIba nAgarikonuM bhAvi koI bIjAnA ja hAthamAM che, je hAtha moTImoTI kAro (SUVs) calAve che, erakaMDizanaro vApare che ane grIna hAusa vAyuo choDavA para pratibaMdha mUkatA TharAvo para sahI karavAnI nA pADe che. ahIM e noMdhavuM jarUrI che ke globala vaoNrmiMganI AvI pratikULa asaro phakta bhArata ke bAMglAdeza para thAya che tevuM nathI. sezelsa jevA TApuono to kula bhaugolika vistAra ja samudra UMco AvavAne kAraNe ghaTI javAno che. nedharalaeNnDa jevA samudranI sapATIthI nIcANanA vistAranA dezo to haMmezAM dahezatamAM ja jIve che, eTaluM ja nahIM, ArkaTikamAM barapha ocho thaI rahyo che, amerikAnA dakSiNapazcima vistAramAM dukALa - A badhI ja cetavaNIo che. kalAyameTa ceMja tarapha have joke badhAnuM dhyAna kheMcAvA mAMDyuM che kharuM, jenI khUba tAtI jarUra hatI. amerikAnA bhUtapUrva upa-rASTrapati alagore' A viSaya para eka philma banAvI che jenuM nAma "eka takalIpha ApanAruM satya" jene ekeDemI evaoNrDa paNa maLyo che. vaoNlamArTa jevI kaMpanIo ane penTAgona paNa UrjAnI bacatanI vAta karavA mAMDyA che ! 'Live-Earth' jevA kAryakramo vizvabharamAM Ayojita karavAmAM AvyA. are ! vaizvikIkaraNanA 'guru' gaNAtA thomasa phrIDamana nAmanA patrakAre paNa A muddAo aMge dhyAna ApavuM paDaze tevuM sattAvAra rIte svIkAryuM che ane dhyAna ApavuM ja paDaze, kAraNake AMtararASTrIya abhyAsonA vaDAe paNa kahyuM che ke globala vaoNrmiMga aMgenA badhA ja tarka-vitarko khoTA paDyA che ane sauthI bhayAnaka pariNAmo ApaNI sAme che. ApaNI pAse samaya khUba ja ocho che. keTalIka bAbatomAM dharakhama pheraphAro nahIM karIe to pastAvA sivAya bIjuM kazuM ja ApaNI pAse bacavAnuM nathI. paraMtu mahattvanI ane kamanasIbInI vAta e che ke amerikAnI hAlanI sattA globala vaoNrmiMganA muddAne joIe eTaluM mahattva ApatI nathI. amerikAe 1997mAM kyoTo karAra para sahI to karI, paraMtu grIna hAusa vAyuomAM kamI karavA mATe asarakAraka pagalAM levA tarapha Aja sudhI dhyAna ApyuM nathI. mArca 2007nA amerikana sarakAranA klAimeTa ekzana riporTa pramANe "amerikA AvatA dAyakAmAM 81 82
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ goghparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * harita rASTrIya Avaka: prakRti paNa arthavyavasthAnuM eka aMga che vikAsanA nAme prakRti ane paryAvaraNanA vinAzane arthavyavasthAnI anivAryatA mAnI levAmAM AvI che. A vibhISikAnA mUlyAMkananI AvazyakatA che. vizvanA aneka dezo potAnA saphaLa gharelu utpAdanamAM enI gaNanA kare che. bhArata A rItanI gaNanA na karIne potAnI arthavyavasthAne atyaMta majabUta dekhADIne saphaLa gharelu vRddhidaramAM vadhAro thayAnI vAta karI rahyuM che. arthavyavasthAmAM prAkRtika saMsAdhanonA yogadAnane rekhAMkita karato DaoN. rAmapratApa guptAno A lekha vAMcIne vicAravA jevo che. rASTrIya AvakanI gaNatarInI vartamAna paddhatimAM AkhA varSamAM thayelA vastuo ane sevAonA zuddha utpAdanane sAmela karavAmAM Ave che, paraMtu eno koI hisAba karavAmAM Avato nathI ke enA utpAdananI prakriyAmAM keTalI paryAvaraNIya kSati thaI che. hAlamAM ApaNI rASTrIya AvakanI gaNatarInI praNAlI evI che ke utpAdananI prakriyAmAM kadAca AkhuM vana kApI nAkhavAmAM Ave, upajAu mATIno nAza karIne bhUmine ujjaDa karavAmAM Ave, nadIo, sarovaronAM pANIne pradUSita karavAmAM Ave, te pIvAlAyaka paNa na rahe, taTIya samudranI badhI mAchalIo naSTa karavAmAM Ave, vAyumaMDaLane pradUSita karIne emAM zvAsa levAnuM paNa kaThina banI jAya topaNa ApaNI rASTrIya AvakanA aMdAjamAM A badhAnI koI viparIta asara nahIM thAya tathA emAM koI paNa uNapa nahIM Ave. A badhI UNaponA pariNAme ApaNI rASTrIya Avaka ane eno vRddhidara rASTrIya kalyANane sArI rIte pradarzita karato nathI. rASTrIya AvakanI avadhAraNAmAM e UNapane jotAM have 'harita rASTrIya AvakanI avadhAraNA vikasita karavAmAM AvI che. 'harita rASTrIya AvakanI gaNatarInA varSamAM vastuo ane sevAonA zuddha utpAdanathI utpAdananI prakriyAmAM dezanA paryAvaraNa ane paristhitine kSati 83 - th-hishparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma PS3.% B8%thaka pahoMce che, enA nANAkIya mUlyane ochuM AMkavAmAM Ave che. urjA ane saMsAdhana saMsthAe karelI maryAdita gaNatarInA AdhAre taiyAra karAyelo eka riporTa "harita rASTrIya Avaka sana 2047' prakAzita thayo che. emAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke hAlamAM dezamAM azuddha peyajaLa ane pradUSita vAyune kAraNe dara varSe cha lAkha loko mRtyu pAme che ke roganA zikAra bane che, jeno phula paDatara kharca rASTrIya AvakanA 3.6 TakAnI barAbara che. A saMsthA dvArA sana 1997 mATe anumAna karavAmAM AvyuM hatuM ke vanavistAra ane vanonI gIcatA ochI thavAne kAraNe ImAratI lAkaDuM ane anya utpAdanomAM ghaTa, jaLasroto ochA thavA, kRSiutpAdana ochuM thavuM, vAyumaMDaLanA pradUSaNamAM vRddhi vagere jevI kSatio rASTrIya AvakanA 10 TakA jeTalI hatI. saMsthAe anumAna karyuM hatuM ke jaLavAyu parivartanane kAraNe sana 2100 sudhI bhAratane thanArI kSati enI rASTrIya AvakanA navathI 13 TakA jeTalI haze. A badhI kSatione sAmela karavA mATe rASTrIya AvakanI hAlanI gaNanApaddhatimAM koI vyavasthA nathI. balake, keTalIka vAra to A kSatinA keTalAka aMzone rASTrIya AvakamAM ghaTanAtmaka yogadAnanA rUpamAM sAmela karavAmAM Ave che. udAharaNa tarIke vanone naSTa karavAnI prakriyAmAM je ImAratI lAkaDuM ke anya prakAranAM lAkaDAM prApta thAya che enA mUlya barAbaranI rAzi e varSanI rASTrIya AvakamAM sAmela karavAmAM Ave che. rASTrIya AvakanI gaNatarImAM paryAvaraNane pahoMcanArI kSatino koI hisAba rAkhavAmAM Avato nathI mATe A badhuM thAya che. balake, e kSatinI pratikULa asarano sAmano karavA mATe je pagalAM levAmAM Ave che ene hakArAtmaka yogadAna tarIke rASTrIya AvakamAM sAmela karavAmAM Ave che. ene udAharaNa dvArA samajIe. mAno ke koI simenTa kArakhAnAmAMthI nIkaLatA dhULanA kaNone kAraNe AsapAsanAM gAmomAM loko zvAsa saMbaMdhI rogonA zikAra bane che to emanI sAravAra mATe utpAdita davAonuM mUlya, DaoNkTaranI phI vagerene rASTrIya AvakamAM sAmela karavAthI emAM vRddhi thaze. spaSTa rASTrIya AvakanI gaNatarImAM paryAvaraNane pahoMcatI kSatine sAmela nahIM karavAthI khoTA niSkarSo nIkaLe che. ApaNA arthazAstrIo ane AMkaDAzAstrIo lAMbA samayathI rASTrIya 84
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88,paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma KBIka thI paNa sAmela karavAmAM AvyA che. bhArate A dizAmAM cIna pAsethI zIkhavuM paDaze. cInamAM rASTrIya AvakanA utpAdananI prakriyAmAM paryAvaraNIya kSati AMtararASTrIya aMdAja mujaba rASTrIya AvakanA 8.12 TakAnI barAbara hatI, paraMtu cIne potAnI Arthika pragatinA UMcA daranA dAvA para A aMdAjanI pratikULa asarane jotAM, A kSatinA aMdAjane ocho karIne arthAt 3,05 TakAnA barAbara batAvyo. ApaNe vyApaka dIrdhakAlIna hitone najara sAme rAkhIne paryAvaraNIya kSatinA je paNa AMkaDA sAme AvyA che tene svIkArIne paryAvaraNIya kSatine ochI karIne tathA nyUnatama banAvavAnI dizAmAM pagalAM uThAvavAM joIe. cIne te 'harita rASTrIya AvakanI gaNatarImAM bhU-jaLa bhaMDAronI kSati tathA mATInA pradUSaNanA nukasAnane sAmela karyA ja nathI. A rIte Amatema karIne jo paryAvaraNIya kSati vize bhrama rAkhavo hoya to 'harita rASTrIya Avaka'nI gaNatarIno koI artha ja nahIM rahe.(sapresa) -anu: dIpikA rAvala BE0B8%BhparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma athafew AvakanI gaNatarInI A UNapo jANatA hatA. sarvaprathama 1930nI maMdI pachI amerikana rASTrIya AvakanI gaNatarImAM paryAvaraNa para thatI pratikULa asarone sAmela karavAmAM AvI hatI. hAlamAM ja Arthika utpAdana ane sAmAjika pragati riporTa, jene mukhya arthazAstrIo josepha sTigliTa, amaryasena, jyoryA phiTosInA nAme 'sTiglirja-sena-phliosI riporTa' kahevAmAM Ave che, emAM rASTrIya AvakanI gaNatarInI hAlanI vidhinI UNaponI vistArathI vyAkhyA karavAmAM AvI che. A riporTamAM kahevAmAM AvyuM che ke, rASTrIya AvakanA AMkaDAno upayoga karatA ApaNA nItinirdhArako, vepArIo vagere A UNapo jANatA nathI. A kAraNe 'harita rASTrIya Avaka' nI gaNatarI Avazyaka banI gaI che jethI e AMkaDAkIya vAstavikatAne sArI rIte pradarzita karI zake. hAlamAM ja bhAratanA vana ane paryAvaraNa pradhAna jayarAma rameze kahyuM ke, sarakAranI sana 2015 sudhI bhAratanI 'harita rASTrIya Avaka'nuM ekasamAna cina prakAzita karavAnI yojanA che. maLelI sUcanA pramANe bhAratanI 'harita rASTrIya AvakanI gaNatarI saMyukta rASTranA AMkaDAkIya vibhAga dvArA vikasita paddhati para AdhArita haze. A paddhatino vizvanAM badhAM rASTro upayoga kare che. 'harita rASTrIya AvakanI gaNatarImAM cAra prakAranI paryAvaraNIya asarone sAmela karavAmAM Avaze. paryAvaraNIya ane Arthika gaNatarImAM e badhA ghaTakone sAmela karavAmAM Avaze jenI haju sudhI upekSA karavAmAM Ave che, paraMtu hajI sudhI samAna cihnonA srota ane adhyayananI paddhatinuM vistRta vivaraNa jANI zakAyuM nathI. | 'harita rASTrIya Avaka'nA samAnacihna ke AMkaDAne rASTrIya AvakanA pUraka tarIke gaNavAmAM Avaze. rASTrIya AvakanA utpAdananI prakriyAmAM paryAvaraNane thatA nukasAnanuM vivaraNa rAjyo pAsethI maLelI sUcanAo para AdhArita haze. rAjyo pAsethI magAvavAmAM AvelA vivaraNamAM paryAvaraNanI kaIkaI kSatio sAmela haze e hajI sudhI spaSTa nathI. kendrIya AMkaDAkIya saMgaThane bhAratamAM thanArI paryAvaraNIya kSatinuM anumAna lagAvavAnuM zarU karI dIdhuM che. keTalAMka rAjyo jevAM ke govA, karNATaka, tAmilanADu ane meghAlaye keTaluMka mArgadarzana adhyayana zarU karI dIdhuM che. A adhyayanamAM lokasevako, sAmAjika kAryakartAo tathA mIDiyA sAthe saMbaMdhita lokone 85 - 86
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE8%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %D8thaka dukALamAM atI Adhunika sabhyatA ItihAsa kahe che ke evI pratyeka sabhyatA naSTa thaI che je jaLanuM atyAdhika dohana karatI hatI. ApaNI Adhunika sabhyatA to Aje jaLanA durbayanI sabhyatAmAM parivartita thaI gaI che. jo samayasara ApaNe ApaNI mAnasikatA nahIM badalIe to 'caMdra nuM pANI paNa ApaNane nahIM bacAvI zake. eNleksa belanA A gaMbhIra vicAro vAMcIne ApaNane pratIti thaze. paryAvaraNa AMdolana have rocaka tabakke pahoMcI cUkyuM che e lagabhaga badhA jANe che. Ama to hariyALI (grInsa)nI vAta karanArA atyAra sudhI eka ajANa vyaktinI jema tamArA daravAje TakorA mArI rahyA che ane duniyA evI dvidhAmAM che ke temane gharamAM pravezavA devA ke nahIM ? jaLavAyu parivartananA vicAra tarapha lAMbAMlAMbAM pagalAM bharIne ApaNe e paNa svIkArI rahyA chIe ke ApaNe e dizAmAM tvarita kAryavAhI karavI ja paDaze. joke, ApaNAmAMnA ghaNA mATe e 'bIjAnI samasyA che athavA teo mAne che ke A jokhamane vadhArIvadhArIne dekhADavAmAM AvI rahyuM che. meM chellAM be varSa vaizvika jaLasaMkaTa para saMzodhana karavAmAM prasAra karyo che. te daramiyAna huM evA niSkarSa para pahoMcyo chuM ke vizvanA keTalAya bhAgomAMthI eTaluM vadhAre pramANamAM jamInamAMthI pANI kADhavAmAM AvI rahyuM che ke eTaluM pANI prakRti bharapAI na karI zake. e pANI moTAM zaheronA nirmANamAM ane vadhatI janasaMkhyAne pUruM pADavAmAM vaparAI rahyuM che, paraMtu AvI sthiti lAMbA gALA sudhI na cAlI zake. jyAre ApaNe pANInI prAptinI maryAdAne vaTAvI jaIzuM tyAre khetaro sukAI jaze, zahero niSphaLa ke naSTa thaI jaze ane enAthI samAjane jabarajasta AghAta lAgaze. paraMtu bhAratIyo mATe A koI navAI nahIM hoya. chellAM keTalAMka varSothI bhAratIyo e jANI gayA che ke A upamahAdvIpamAM khetI mATe kaDhAtA bhUgarbha jaLanuM KB. Kii paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma kadI naBg pramANa puna: bharaNanA pramANa karatAM kyAMya vadhAre che. comAsAnA varasAdano badalAyelo mijAja paNa have koI navI vAta nathI rahI. enI sAthe niSphaLa baMdhanI yojanAo ane sUkI nadIonI du:khadAyaka sthiti paNa have vAstavamAM jUnI vAta thaI gaI che. paraMtu huM bhejavALA rahetA uttarIya yuropamAM rahuM chuM. A mAhitI haju sudhI khAsa paricita nathI. A bhejavALuM vizva kalpanA kare che ke pANInI samasyA to garIbo mATe ja che. bIjA keTalAka che ke enA saMgraha mATe dhana pUruM pADe che ane keTalAkanI samaja Telivijhana para have pachInA dukALane jovAnI saMbhAvanA para ja caTelI che, paraMtu darekanA dimAgamAM e to che ja ke pANI mATe yuddha to thaze, paNa e emanI potAnI dharatI para nahIM, paNa sudUra koI videzI bhUmi para. - jyAre bhAratamAM pANInI samasyA vadhu gaMbhIra thaI jaze tyAre sviDana, keneDA ane briTananA lokone na kevaLa enI jANa thaze, paNa teo eno gADha anubhava paNa karaze. jo vizvanA koI bhAgamAM pAka nAza pAmaze ane utpAdana ghaTaze to samRddha vizvanI arthavyavasthAo DAmADoLa thaI jaze. jo vyApaka janasamudAya tarasyo raheze to samAja tUTaze ane badhA ja musIbatamAM mukAI jaze. ApaNe pANInI adhiktamatA eTale ke parAkASThAnI sthitie pahoMcI gayA chIe, kAraNake Aje sabhyatA tarasI dekhAya che. hajAro varSa pahelAM A graha para rahevAnI je saMgaThita ane sugaThita jIvanazailIno AviSkAra irAka ane siMdhu nadInA kinAre thayo hato te tAjA pANInA adhikAra para ja Azrita hato. darekane pIvA mATe bharapUra pANInI AvazyakatAnI nA nathI, paraMtu pANI para adhikAra ane sabhyatAno AMtara-saMbaMdha enA kyAMya vadhAre gADha che. ApaNe A vizvane e kalpanA para banAvyuM che ke pANIne mANasanI dhUna pramANe vALI zakAya che. ItihAsa batAve che ke jyAre paNa pANIno pravAha raMdhAyo tyAre sabhyatA dharAzayI thaI gaI. ApaNI sAme paDakAra che ke vizvanI e jANe ke bhAratanA jaLasaMkaTathI perisa ane nyU yaoNrkanA rahevAsIonA jIvanastara paNa nIcA jaze, kAraNake enAthI vaizvika khAdha ane bIjI vastuonA vyApAramAM mULabhUta parivartana Avaze. ethI vadhIne 88
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ dha dhadhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ! vizvae e jANavAnI jarUra che ke pANI mAtra rASTrIya sImAo ane sarakArone AdhIna nathI tathA A saMkaTanuM nivAraNa yuddhane lagatA koI sImita vicAra ke saMrakSaNavAdamAMya chupAyeluM nathI. pANI eka vaizvika saMsAdhana che ane enI vyavasthA paNa vaizvika STie thavI joIe. ene mATe ApaNane evI AMtararASTrIya saMsthAonI jarUra che jenAmAM vizvabeMka karatAMya vadhAre kalpanAzakti ane icchAzakti hoya, kAraNake vizvabeMka to atyAre moTI yojanAo ane mukta bajAranA mohapAzamAM jakaDAyelI che. tethI mAruM mAnavuM che ke ApaNe paryAvaraNIya jAgRtinA A navA caraNanA evA sthAne UbhA chIe ke cArebAju lokoe potAnAM kAryA ane A graha para paDatI asaranAM pariNAmo vaccenA gADha saMbaMdhone samajavAnuM zarU karI dIdhuM che. enAthI ApaNane 'sabhya' zabdanA artha vizenA ApaNA vicAromAM mULabhUta parivartana lAvavAmAM paNa madada maLaze. badhuM jhaDapI levAnA pAzcAtya vicAronA aMdhAnukaraNane saphaLatA samajI levAne badale ApaNe samajavuM paDaze ke saphLatAno mApadaMDa e che ke ApaNAM sthAnika saMsAdhano para na kevaLa nyUnatama bhAra paDe, paraMtu e paNa jovuM paDaze ke ApaNe emanuM rakSaNa kevI rIte karIe chIe. ApaNAM gharo, kAryAlayo, zahero ane khetaronI racanA navI paddhatie karavI joIe ke je ApaNI sthAnika paristhitione anukULa hoya. jyAre ApaNe parAkASThAe pahoMcI jaIe chIe tyAre ApaNI sAme pasaMdagInI kSaNa Ave che. tethI AvI paristhitimAM ApaNe pasaMdagI karavI paDaze ke kAM to ApaNe ene 'aMta' samajIe ke eka navI kahANInI zarUAta. (sapresa - 'DAuna Tu artha anu. : kanubhAI rAvala) 89 dha dhadhadhadha / paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma dhodha dhAi paryAvaraNa uppanaSada upaniSado ApaNA RSimuniono vAraso che. seMkaDo varSonAM tapa ane DahApaNano emAM nicoDa che. zuM A upaniSadano saMbaMdha phakta bhUtakALa sAthe ja che ? enA sarjanamAM rahelI zodhavRtti atyAre ApaNI pAse che kharI ? upaniSadomAM jIvananAM zAyata mUlyonI vAta bahu suMdara rIte thaI che, paNa e vAtono tyAMthI aMta nathI AvI gayo. e navA jJAnanI zodha ane prakriyA harahaMmeza cAlu rahevAnI ane temAMthI te koI navA upaniSada tarapha dorI jaze. paryAvaraNa vizenI sabhAnatA-ciMtA mAnavajAtane Aje je rIte che tevI bhUtakALamAM kyAreya nahotI. e vizenA vijJAnano Aje je rIte vikAsa thaI rahyo che tevuM pahelAM kyAreya banyuM nahotuM ane tethI lAge che ke 'paryAvaraNa upaniSada' vize vicAra karavAno samaya have AvI gayo lAge che. ApaNI pRthvI evA sRSTimaMDaLa, brahmAMDano bhAga che ke, je vadhu vicAra karIe to eka khUba adyatana racanA (Sophisticated System) lAge, emAM zaktisaMcayanI prakriyA, padArthono punaHupayoga, uSNatAmAna ane bhejanuM niyamana, prANavAyu vagere bahu hetupUrvaka, cokasAIthI ane tAlabaddha thaI rahyuM che. AvA bAyosphIyaranA eka bhAgarUpe mAnavajAta rahelI che. sRSTie harahaMmeza eka sajAga ane paryAvaraNane anurUpa maoNDala hovAno paricaya ApaNane Apela che. pRthvI jene ApaNe mAtA kahIe chIe (mAtA bhUmi: putro aham vRthivyA:), te sajAgapaNe badalAtI rahI che, saMzodhana karatI rahI che ! robarTa olsana (Futurist) ane lavaloka (The Ages of Gaia-a Biograph of our Living earth)mAM jIvaMta pRthvInAM A saMzodhanonI kramabaddha noMdha levAyelI che. sauthI pahelAM pRthvIe prakAzasaMzleSaNanI 'zodha' karI. sUryanA prakAzano upayoga karI pheTo bekTeriyA banyA, jemAMthI glukojha ane kArbanaDAyoksAIDa banyAM. A 'zodha'nI ADaasarathI pahelI paryAvaraNa samasyA Go
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 3g (Environment crisis) e thaI ke oNksijana (jene have ApaNe prANavAyu kahIe chIe !) banyo. A oNksijana eTale pahelo kacarArUpI nakAmo padArtha (vesTa proDakTa) jenAthI phoTo bekTeriyA maravA lAgyA! eTale mAtA pRthvIe bIjI zodha karI, te oNksijana para jIvI zake tevI blyu grIna AlgI ane bIjAM jIvaMta prANIonI ane A prANIonI lAInamAM chelle AvyA ApaNe - mAnava ! Ama mAnava eTale vesTamAMthI besTa ! kALakrame utkrAMti thatAM tenI sAme paDakAro AvyA. saMtulana khoravAyuM. zrI araviMde kahyuM, "A scientist played with atomos and blew out the universe, before God had time to shout". mAnavajAtano jemajema vikAsa thato gayo tema kRSiyugathI audyogikayuga oLaMgI ane have ApaNe jJAnayugamAM pravezI cUkyA chIe. e sAthe chellAM thoDAM varSomAM mAnavasRsTi para zAsana karavAne badale haLImaLIne rahevAno artha samajAto jAya che. e paNa spaSTapaNe samajAtuM jAya che ke, je TeknaoNlaoNjI paryAvaraNane samajIne AgaLa vadhe che te ja TakI zake che. vizvanI moTImoTI kaMpanIo dara varSe abajo rUpiyA risarca ane DevalapamenTa (R & D)mAM kharce che. chellAM keTalAMka varSonA abhyAsathI A R & DnA 75%thI paNa vadhu bhAga paryAvaraNalakSI prakriyAo ke proDakTasa banAvavAmAM vaparAya che. - paryAvaraNalakSI TeknaoNlaoNjInI khAsiyata che - TakAu (Sustainable), zakti ane padArthono kAryakSama upayoga, ADapedAzo nahivat bane ane je bane teno pharI upayoga thAya tema ja buddhiyukta ane jIvaMta hoya. AvI navI TeknaoNlaoNjIno yuga zarU thaI gayo che, jemAMnAM keTalAMka udAharaNo A mujaba che - bIjI TakAu harita krAMti (Sustainable green revolution), saptaraMgI krAMti (Rainbow revolution), jInoma projekTa, khArA pANIthI khetI ane pANInI kAryakSama vaparAza, bAyo pharTilAIjhara ane bAyo pesTisAIDa, bAyo polImarsa ane bAyophyuala, inpharmezana krAMti, globala vileja vagere. A sivAya bIjA ghaNA dAkhalA ApI zakAya, paNa A badhAmAM mukhya vAta e che ke, A badhAmAM paryAvaraNa kendrasthAne rahe che. eTale ke e tarapha paryAvaraNanA vadhatA jatA prazno 91 38 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che !* che to enI sAme navuM vijJAna ukela taiyAra karavAmAM paNa vyasta che. eTale nIcenI be vAta spaSTa che. (1) ApaNe samajI gayA chIe ke paryAvaraNano prazna che ane te eka moTo prazna che. A eka kharAba samAcAra che. to bIjI tarapha mANasajAtane jJAna ane kauzala maLyAM che teno upayoga karI A praznane hala karavAnuM sAmarthya paNa dharAve che, je eka sArA samAcAra che. A paryAvaraNa upaniSadanI zarUAta thAya che samagra sRSTinA vicArathI. chAMdogya upaniSadamAM kahyuM che - je anaMta, mahAna che, temAM sukha che, alpamAM sukha nathI. (yA hai bhUmA: tatsulam nAmTe mulatA) A agAdha vizvamAM ApaNI dharatI eka biMdusamAna che. e biMdumAM ApaNI dharatImAtAnA saMtAna tarIke bIjA bhAMDaraDAo sAthe rahetAM zIkhavuM. samatvamAM rahevuM e paryAvaraNa upaniSadanuM paheluM pagathiyuM. Ama samagra cetanAnA eka avibhAjya ane sajAga bhAga tarIke pRthvI mAtA che emAM haLImaLIne rahetAM zIkhavuM e paryAvaraNa upaniSadano maMtra che! (jApAna krieTiviTI sosAyaTI, TokiyAmAM Apela vaktavyane AdhAre. DaoN. munibhAI mahetA 'dha sAyansa Azrama' ane 'gujarAta lAIpha sAyansIjha' saMsthAnA pramukha che. A pahelAM gujarAta egrIkalcara yuni.nA kulapati tarIke tema ja jI.esa.epha.sI. sAyansa phAunDezana ane bhAbhA eNTomeTika risarca senTaranA vijJAnI tarIke sevA ApI cUkayA che.) 92
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ goghparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * t paryAvaraNanI rakSA mATe zahIda thanArane salAma paryAvaraNa divasa 5 jUnanA divasa nimitte paryAvaraNa kSetre viziSTa pradAna mATe 'Down to Earth' mAsike mahattvanI cha vyaktione yAda karI che. 'bhUmiputra'mAM rajanIbhAI davee tenuM suMdara Alekhana karyuM che. (1) birasAmuMDA jenuM I.sa. 1900mAM briTiza rAjya vakhate bhAratanI jelamAM bhedI rIte mRtyu thayuM hatuM. choTAnAgapura vistAramAM AdivAsIonA jamInanA hakka mATenI laData teNe cheDI hatI. (2) cIko menDasa, jene brAjhilamAM emejhona varSAvananuM rakSaNa karatAM 1988mAM mArI nAkhavAmAM Avyo hato. (3) kena sAroviyA jene nAIjIriyAmAM 1995mAM tela kaMpanI 'zela' sAme satyAgraha cheDavA mATe phAMsI ApavAmAM AvI hatI. (4) rAcela kArasana Ne 19 6 2 mAM silent springs. (mUgI vasaMta) pustaka lakhIne pesTisAIDasa sAme potAno roSa pragaTa karyo hato. D.D.T. banAvanAra ponTa kaMpanIno teNe virodha karyo hato. (5) loInsa gISma nAmanI eka gRhiNI lava kenAla (nAIgrA pholsa nyU yaoNrka)nA raheNAka vistAra nIce jherI kacaro dharabAvavAmAM Avyo hato tene lokazakti dvArA uThAvavA sarakAra para dabANa lAvI hatI. (6) phukuokA jeNe 1978mAM one straw Revolution pustaka dvArA samagra vizvamAM sajIva khetIno prasAra karyo hato. ahIM ApaNe kena sArovivA ane zela kaMpanI aMge thoDI vAto karIzuM. BBC News ane gArDiyana nyUjhapeparanA samAcAra pramANe nyU yaoNrka korTamAM tela kaMpanI zela para da. nAIjIriyAnA nAIjara DelTA pradezamAM krUDa oNIla prApta karavA sthAnika ogonI prajA sAthe amAnavIya vyavahAra karavA badala kesa cAlI rahyo che. AjakAla kaoNrporeTa ekAunTebiliTInI vAta sAMbhaLavAmAM Ave che. kaoNrporeTa jAyanTo A dizamAM keTalAM pagalAM bharI rahyAM che te to itihAsa batAvaze, paraMtu zela kaMpanI nAIjIriyAnI sthAnika prajA para atyAcAra AcaravA mATe tyAMnI miliTarI sarakArano upayoga 94 h paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *** karI potAnI jAtane A gunAmAMthI bAkAta rAkhI rahI che. Ama jovA jaIe to jyAM kahevAtI lokazAhI sarakAro kAma kare che tyAM paNa lagabhaga AvuM ja banI rahyuM che. bhAratamAM udyogagRhone jamIno haDapa karavAnI hoya to te kAma rAjya pAse karAve che. rAjya jarUra paDe baLaprayoga chUTathI kare che, goLIbAra paNa kare che. rAjya udyogo thakI karavAnI A javAbadArI potAnA mAthe laI lIdhI che. kAmadAro haDatALa para hoya ke dekhAvo karatA hoya tyAre paNa pATha bhaNAvavAnuM kAma sarakAra ja kare che. guDagAMva hIro honDAnA kAmadAro para gujArelA AMtakanI dila halAvI nAkhe tevI tasavIro joI zakAya tevI nathI. nAIjIriyAnI miliTarI sarakAre navembara, 1995mAM sArovivA ane anya ATha sAthIone phAMsIne mAMcaDe laTakAvI dIdhA hatA. zela kaMpanI pAtALamAMthI phUDa oNIla ulecavAnI prakriyA daramiyAna AjubAjunI jamIno para naraka pAtharI detI hatI. tene kAraNe pANI pIvAlAyaka na rahe, jamIna pAka ugADavAlAyaka na rahe. A paristhiti sarjanAra zela kaMpanIno virodha sArovivA karatA hatA. 90nA dazakAmAM seMkaDo ogonI dekhAvakAro para zela kaMpanIe julama gujAryo hato. goLIonA bhaDAkA paNa karyA hatA. nedharalaeNnDamAM zela kaMpanInA pravaktAe potAnA para mUkelA AkSepone nakArI kADhyA che. ulaTAnuM ema kahIne bacAva karyo ke, 'nAIjIriyAnI miliTarI sarakArane sArovivA tema ja anya sAthIone mAphI ApavA vinaMtI karI hatI, paraMtu temanI vAta sAMbhaLavAmAM AvI na hatI. kaMpanIe jyAre A lokone phAMsI ApavAnA samAcAra jAgyA tyAre teone AghAta ane duHkhanI lAgaNI thaI hatI.' zela kaMpanI atyAre nAIjIriyAmAM 90 tela kSetro para kabajo jamAvavAnI hatI. telanI pAipalAino nAkhavA mATe vizvanA sauthI moTA ceriyAnA dariyAkinArAnAM jaMgalone pradUSita karyo che. sArovivAe eka jANItA patrakAra hovAne nAte nAIjIriyAnI prajAnI dardanAka kahAnInA samAcAra AMtararASTrIya stare pahoMcADayA hatA. varSa 1994mAM traNa lAkha ogonI lokone saMgaThita karI zAMta satyAgraha cheDayo hato, jenA pariNAme netAonI dharapakaDa thaI, kesa karavAmAM Avyo ane chelle phAMsIe laTakAvavAmAM AvyA. 94
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 689ii kinI paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma dhI20nI amerikAmAM varSa 2004mAM suprIma korTanA Adeza pramANe malTinezanala kaMpanI sAme dezabahAranA loko paNa kesa dAkhala karI zake che. nyU yaoNrkasthita mAnavaadhikAro mATe laDanArI saMsthA senTara phaoNra kaoNnsTiTayUzanala rAITsa dvArA zela kaMpanI sAme nAIjIriyAmAM AcarelA gunAo mATe kesa dAkhala karavAmAM Avyo che. sArovivAno dIkaro tema ja anya ogonI lokonA vArasadAro AmAM jubAnI ApI rahyA che. keTalAka sAkSIone zele nokarI ApavAnI lAlaca ApI hatI. kArAlolo kogabArA bene 1993mAM zela kaMpanI pAipalAina nAkhavA mATe bulaDojhara dvArA makAno toDI rahI hatI tyAre virodha karatAM goLIbAramAM hAtha gumAvyo hato te paNa jubAnI Apaze. chellA samAcAra pramANe zela kaMpanI tema ja kena sArovivA ane anya ATha loko jemane phAMsI ApavAmAM AvI hatI temanA parivAro vacce thayelA seTalamenTa pramANe 50 lAkha DaoNlaranI rakama Apaze. temAMthI trIjA bhAganI rakama sAmAjika vikAsa mATenA phaMDamAM jamA karavAmAM Avaze. jeke, zela kaMpanI kahI rahI che ke seTalamenTanI rakama ApavAthI kaMpanIe koI guno karyo che evI mAnyatAnI koI svIkRti AmAM nathI. atyAre evuM citra paNa ApaNI sAme che ke nAIjIriyAmAM keTalAMka sazastra jUtho paNa kaMpanIo pAsethI dhAkadhamakI dvArA paisA paDAve che. nAIjIriyana nezanala peTroliyama kaoNrporezananA kahevA pramANe eka baoNmba dvArA uDADI mUkelI pAipalAinane punaH cAlu karavAnA kAma mATe potAnA Teknikala sTAphane kAma karavA devAmAM koI muzkelI na Ave mATe eka grupane eka karoDa 20 lAkha DaoNlaranI dhanarAzi ApavAmAM AvI hatI. A rAzi ogonI lokone ApelI rakama karatAM khUba vadhAre che. varSa 1993thI zela kaMpanIe ogonI lokAnA vistAramAM lokalaDatane dhyAnamAM rAkhI tela ulecavAnuM baMdha karyuM che. samagra citrane dhyAnamAM letAM kaoNrporeTa sekTara vadhAre javAbadAra banaze tevI AzA rAkhI zakAya. hariyALA baMdhAraNanuM janmasthaLa (baMdhAraNIya prakRtine kAyadAkIya adhikAro ane bhUminyAyazAstra IkavADaoNranuM krAMtikArI pagaluM) arthavyavasthA prAkRtika saMsAdhanonA dohana para ja TakelI che, te leTina amerikAnA nAnAsarakhA deza 'ikvADore' paryAvaraNa baMdhAraNa ghaDIne prakRtine kAyadAkIya adhikAro ApyA che. jyAM AkheAkhI mAnavasaMskRti AtmahatyA tarapha jaI rahI hoya, tyAM prakRtine sajIva mAnIne ene kAyadAkIya adhikAro ApavA e 21mI sadInuM sauthI mahattvapUrNa, gauravapUrNa ane dUraMdezIvAnuM pagaluM kahI zakAya. ApaNe bhAratavAsIo anaMtakALathI prakRtine jIvaMta ane ApaNI sahayAtrI mAnatA AvyA chIe. ApaNe AmAMthI kaMIka zIkhIne paryAvaraNIya atyAcAranI sAme ApaNo avAja bulaMda karavo joIe. prastuta che gAra smithanuM ciMtana. gayA DisembaramAM eNsosiyeTeDa presa (epI)e eka samAcAra prakAzita karyA hatA ke IvADaoNranuM eka navuM baMdhAraNa 'DAberI rASTrapati rAphela koriyAnA adhikAromAM ghaNo vadhAro karaze.' epIe potAnA lekhamAM kahyuM che ke A baMdhAraNane dezanA 65 TakA matadAtAoe maMjUrI ApI che. A baMdhAraNamAM 'vizvavidyAlaya sudhI maphata zikSaNa ane gharamAM ja rahetI mAtAone surakSAnI khAtarI ApavAmAM AvI che.' epInA A riporTamAM eka mahattvapUrNa hakIkata je baMdhAraNa sAthe saMbaMdhita che ene najaraaMdAja karI che. e hakIkata che - ikvADaoNranA matadAtAoe 'paryAvaraNa baMdhAraNa' nAmanA vizvanA prathama dastAveja para potAnI mahora mArIne mAnavaItihAsamAM prathama vAra prakRtine 'ahastAMtaraNIya adhikAra' Apyo che. thoDA vakhata pahelAM to kyAMyathI evuM lAgatuM na hatuM ke IvADaoNra pRthvInuM prathama 'hariyALA baMdhAraNanuM janmasthaLa banaze. amerikana karthadAtAo, vizvabeMke 96
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 9292thaka ane AMtararASTrIya nANAM bhaMDoLanAM totiMga devAMthI dabAyelA IkvADaoNrane potAnA prAcIna emejhonanAM jaMgalone videzI tela kaMpanIo mATe khullAM mUkavA mATe majabUra karavAmAM AvI rahyuM hatuM. lagabhaga 30 varSa sudhI ahIM tela kADhIne amIra banelI zevarAna TaeNksAko nAmanI tela kaMpanIe uttara emejhonanA vistArane gaMdo banAvI dIdho hato, to lAkho garIba IkvADaoNravAsIonAM jIvanane saraLa banAvavAmAM paNa niSphaLa nIvaDI hatI. emejhona vaoNcano evo anubhava che ke TaeNksAkoe 25 lAkha ekara varSAvanone hAni pahoMcADI che ane A pradezamAM 600 jherI taLAvo khodIne e vistAranI nadIo ane nALAMone paNa pradUSita karI dIdhAM che. pariNAme enA para nirbhara 30 hajAra rahevAsIonAM jIvana paNa muzkela karI dIdhAM che. TeksAko je pradezamAM kAma karatI hatI tyAM kensarano dara rASTrIya sarerAza karatAM 130 TakA vadhAre che ane bALakomAM lohInA kensaranuM pramANa IkvADoranA bIjA vistAro karatAM cAra gaNuM vadhAre che. 1990mAM sionA, sIkoyA, acara, huAorAnI ane bIjA mULa vanavAsIo 30 lAkha ekara pAraMparika vanabhUmi dharAvatA hatA, paraMtu sarakAre khanijo ane tela para potAno adhikAra jemano tema rAkhyo hato. navembara, 1993mAM A vanavAsIoe TaeNksAkonI sAme eka abaja DaoNlarano paryAvaraNIya kesa dAkhala karI dIdho ane e pachI emaNe 15 varSa mATe tela kADhavA para sTe, paryAvaraNamAM sudhAro, kaMpanIo dvArA thayelA nukasAnanI bharapAI ane telanA vepAramAM bhAgIdArInI mAgaNI karI. te vakhatanI amerikAnI piTTa IkavADoranI sarakAre 1997mAM telanA utpAdanamAM ekatRtIyAMza vadhAro jAhera karyo tyAre badhAnI najara dezanA moTA telabhaMDAra yAsunI varSAvano tarapha gaI. ahIM eka abaja berala telano bhaMDAra che. yAsunI jaMgalonA mAtra durlabha cittA, lagabhaga lupta thavAne Are pahoMcelA sapheda peTavALA vAMdarA, herata pamADe tevA rIMcha ja nathI, balake enA mULa nivAsIonAM raheThANo paNa emAM che. emane AMtararASTrIya saMdhio dvArA surakSA ApavAmAM AvI che. rASTrapati raphela koriyAnI navI sarakAre 2007mAM yAsunImAM tela kADhavAnuM KANABA%BAparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 48-02240 aTakAvI devAnI jAherAta karI tyAre emejhona vAMce 'IvADaoNra tela paranI nirbharatA samApta karavAnI dizAmAM uThAveluM paheluM pagaluM kahyuM. koriyAnA TharAvamAM IkavADaoNranA Arthika bhaviSya mATe navA mArga tarake navInIkaraNa (rinyUala) UrjA tarapha DhALavAnI bhalAmaNa karavAmAM AvI hatI. navA baMdhAraNanI bhASAe A navI nItine vadhAre AgaLa vadhArI che. IkvADaoNranA navA sudhArAvAdI baMdhAraNamAM prakRtinA adhikAra'ne nAme je prakaraNa che, te gAmaThI vicAra 'sumaka kavAse' eTale ke 'sAruM jIvana' ane bhUminI devI eDIananA AhvAnathI zarU thAya che. AnA prAraMbhika kathanamAM kahyuM che, 'prakRti ke pAcAmAmA', jyAM pharI jIvana pAMgare che ane astitvamAM Ave che, ene evuM ne evuM rAkhavA mATe jarUrI vikAsanI prakriyAone pUrNa karavA mATe (prakRtine) potAnA astitvano, potAnA pAlanapoSaNano ane pharIthI pAMgaravA mATeno pUrepUro adhikAra che.' baMdhAraNamAM prakRtinA kAyadesaranA adhikAra" paNa sAmela che, emAM 'samagra jIrNoddhAranA adhikAra', 'zoSaNa'thI mukti ane 'hAnikAraka paryAvaraNIya pariNAmo'ne paNa sAmela karavAmAM AvyAM che. Azcaryajanaka bAbata to e che ke A AkhI ghaTanAno amerikA sAthe saMbaMdha che. pensilaveniyAmAM AvelA 'kamyuniTI envAyaramenTa ligala DipheMsa De' (sIIelaDIepha) sAnaphrAnsiskomAM AvelA 'pAcAmAmA elAyansa'nI sAthe rahIne IkvADaoNranI 130 sabhyonI baMdhAraNa samiti sAthe eka varSa sudhI kAma karIne navA baMdhAraNamAM 'paryAvaraNIya adhikAronI bhASA taiyAra karI che. sIIelaDIephanI vebasAITa para lakhyuM che, 'Aje paryAvaraNa vizenA kAyadA niSphaLa thatA jAya che. koI paNa bAju ethI joIe to Aje paryAvaraNanI sthiti amerikA 30 varSa pahelAMnA paryAvaraNIya kAyadA apanAve topaNa enA karatAM vadhAre badatara che.' sIIelaDIephanuM evuM Akalana che ke A kAyadAo mArakta prakRti sAthe potAnI saMpatti hoya evo vyavahAra karavAmAM Avyo che. A kAyadAonA mAdhyamathI paryAvaraNane je hAni thaI che te kAyadesara che, ema kahIne prakRtine keTalI hade pradUSita karI zakAya che ke keTalI naSTa karI zakAya che te darzAvavAmAM 98
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20kbhparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ***** * AvyuM che. kAyadAomAM pradUSaNa niSedha karavAmAM Avyo nathI. enAthI UlaTuM, 'prakRtinA kAyadesaranA adhikAra' saMpattinA kAyadAne paDakAratAM kahe che, "Iko sisTamanI kAryapraNAlImAM saMpattidhArakonA hastakSepanA adhikArone samApta karIne e nizcita karavAmAM AvyuM che ke Iko sisTamane potAne phaLavA-phUlavA mATe je saMpatti joIe che ene cirasthAyI banAvavAmAM Ave.' A vicAre have gati pakaDI che. amerikAnA pensilaveniyA, keliphorniyA, nyU hempazAyara ane varjiniyAnI nagarapAlikAoe paNa cAlu varSamAM prakRtinA kAyadesaranA adhikAra'ne apanAvyA che. globala eceMjanA zAnona bigsa kahe che, "amerikanoe A pagaluM bharyuM te pahelAM to teo gulAmone paNa potAnI kAyadesaranI saMpatti mAnatA hatA. sAMskRtika vAtAvaraNane badalavA mATe paNa ApaNe navA kAyadA ghaDavAnI jarUra che. popaTathI bharelAM jaMgalo, jemAM eka hekTara dITha 300thI paNa vadhAre jAtanAM vRkSo che, adabhuta jaiva vividhatAvALAM varSAvano che ane gAlApAgosa dvIpa sudhI phelAyelI sImAovALA A deza 'IkavADaoNre' duniyAnA pahelA paryAvaraNIya baMdhAraNano Adarza khaDo karyo che. IkvADore A beDI, jene vepAre prakRtine potAnI eDI nIce rAkhavA mATe banAvI hatI tenA para hathoDAno ghA karyo che. bIjAM rASTro paNa e hathoDo upADe e samaya AvI gayo che. bhUmi nyAyazAstra 'prakRtine kAyadAkIya adhikAro" ApavA mATe navuM baMdhAraNa ghaDIne prakRtine nyAya ApavAnI dizAmAM IkvADore eka krAMtikArI pagaluM bharyuM che. A pagalAthI 'bhUmi nyAyazAstra' evuM eka navuM darzana ujAgara thayuM che. 'jalavAyu parivartana' ekavIsamI sadInuM sauthI moTuM saMkaTa che. emAMthI UgaravA mATenuM A eka mahattvanuM pagaluM paNa che. lyusI mAyadeve jalavAyu parivartananA saMdarbhe vicAro pragaTa karyA che. IkvADaoNranA 30 hajAra emejhonavAsIo chellAM cauda varSathI amerikAnI bIjA naMbaranI sauthI moTI telakaMpanI zevarona' jene TaeNksAkoe 2001mAM CC 222paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che kharIdI lIdhI hatI enI sAme jaTila kAyadAkIya laDAI laDI rahyA che. emaNe evo dAvo karyo che ke kaMpanIe emejhonanA prAcIna varSAvananI 1700 ekara jamInamAM 916 khullA khADA karyA che ane temAM 1.6 karoDa gelana tela ane 2 karoDa gaeNlanathI paNa vadhAre telamAMthI nIkaLeluM gaMduM pANI saMgharyuM che. enA pradUSaNathI kensaranA rogIonI saMkhyA, garbhapAtanI saMkhyA ane bIjI gaMbhIra bImArIo khUba vadhI gaI che ema ahIMnA sthAnika samudAyonuM kahevuM che. keTalAka kAyadAzAstrIoe A paryAvaraNIya saMkaTane mAnavatAnI sAmeno guno kahyo che to keTalAke ene narasaMhAra paNa kahI dIdho che. enuM kAraNa e che ke keTalAka sthAnika samUho to lupta thavAne Are AvIne UbhA che. 'TeTe.' nAmano eka AdivAsI samUha to pUre pUro lupta thaI gayo che. TekasAkoe sarakAre zarU karelA saphAI abhiyAna daramiyAna 1995thI 1998nI aDadha sudhImAM telanA pradUSita khADAomAMthI 38 TakAne to sApha karyA che ema tyAMnI myunisipAliTInuM kahevuM che. ema kahevAya che ke zevaronane kAyadAkIya AMTIghUMTImAM phasAvavA mATe eka amerikana khAnagI pharmano hAtha che. zevarona ane sarakArI telakaMpanI peTroIkvADaoNra pAsethI ene lAbha maLe ema che. TeksAkonI 26 varSanI kAmagIrI daramiyAna telanA vepAramAM peTroIkavADaoNranI 66 TakA bhAgIdArI hatI. AnI najIkanA lokonuM to mAnavuM che ke A kAyadAkIya laDAI bhraSTAcAra ane lAlacathI prerAyelI che. paraMtu e vAstavikatAne paNa nakArI zakAya ema nathI ke TeksAkoe je karoDo gaeNlana pradUSita kacaro ThAlavyo che enI asara Aje paNa spaSTa dekhAya che. keTalAya garIba parivAro Aje paNa baMdha paDelA ke sakriya telabhaMDAronI najIka rahe che ane tyAMnuM pANI pIve che. 35 varSanI mArsiDisa jarAmilo be bALakonI mA che. te eka pradUSaNayukta khADA para ghara bAMdhIne rahe che. ene najIkamAM ja vahetuM pradUSita pANI levuM paDe che. ene cAmaDInuM kensara chellA sTeja sudhI pahoMcI gayuM che. kensaranI sAthe ja bIjI samasyAo parezAna karI rahI che, paNa enI pAse baoNTalanuM pANI levA mATe ke sAravAra karAvavA mATe paisA nathI. jarAmillo ekalI ja A pIDA bhogavI rahI che evuM nathI. bIjA aneka paNa - 100
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaccha kaDI paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma AvI pIDA bhogave che. AkhA vizvanI telakaMpanIonI najara A moTAmAM moTA mukaddamA para che. kaMpanIne A mukadmAmAM ghaseDanAra IkvADaoNranA agraNI vakIla pAblo kAjIroDAnuM kahevuM che, "tela ke bIjAM prAkRtika saMsAdhanonuM khanana duniyAno sauthI sasto sodo che, kAraNake AdivAsIo to emanI gaNatarImAM che ja nahIM ane teo ja amArAM bilonI cukavaNI potAnA jIvanane mUle kare che." emejhona vaoNcanA pravaktA kecina koIniMga - je o AzA rAkhe che ke moTImoTI kaMpanIo cukavaNI karaze-nuM kahevuM che, ''TeksAkoe bahu ja khAmIbharelI paddhatithI tela kADhIne bhaviSyamAM tela khanana mATe nimnastarano mApadaMDa sthApI dIdho che. kaMpanIone emanA kharAba vyavahAra mATe javAbadAra gaNavI joIe. A kesano cukAdo to bhale game te Ave, IkvADaoNranA A baMdhAraNe to nakkI karI ja dIdhuM che ke A prakAranI ghaTanAo have pharIthI banavI na joIe. AkhI duniyAmAM A kAyadA anokhA che, kAraNake A kAyadA prakRtinA astitvanuM samarthana to kare ja che, paraMtu enA sAtatyanI ane enA phaLavA-phUlavAnI paNa svIkRti Ape che e sauthI mahattvanuM che. prakRtimAM vana, nadIo ane samudra paNa Ave che. A badhAno atyAra sudhI saMpattinA kAyadAmAM samAveza thato hato. mANasanA upayoga mATe emanI mAlikI ane zoSaNane nyAyocita gaNavAmAM AvatAM hatAM, eTaluM ja nahIM, emano nAza paNa karavAmAM Avato hato. je kAyadAthI gulAmo, mahilAo, bALako ane tAjetaramAM ja dakSiNa Aphrikanone adhikAra prApta thayA e kAyadA jeTalA vikAsavAdI ane krAMtikArI manAya che, baMdhAraNanI daSTie A kAyadA paNa eTalA ja vikAsavAdI ane krAMtikArI che. dakSiNa AphrikA paryAvaraNa kAyadA ane anupAlananA tajajJa koramaka klamaeNna mAne che ke, "sUrya pRthvInI AsapAsa phare che e mAnyatAmAM jeNe parivartana AvyuM hatuM tenA e krAMtikArI ciMtananI samakakSa A kAyadAone gaNI zakAya, kAraNake mAnavasamAjane jo bacavuM hoya to ApaNI kAyadAkIya paddhatie prakRtinA kAyadA sAthe tAlamela jALavavo paDaze - 101 - 88,paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma KBIka thI e vicArane enAthI baLa maLe che.' ema kahevAyuM che ke navA kAyadAomAM prAkRtika samUho ane IkosisTamanI pAse ikvADaoNramAM potAnA astitvane TakAvI rAkhavAno, phaLavA-phUlavAno ane vikasita thavAno ahastAMtaraNIya adhikAra che. AthI IkvADaoNranI sarakAra, samudAyo ane vyaktiomAMthI darekano e adhikAra ane kartavya che ke teo A kAyadAno amala karAve." thomasa lijI nAmanA eka amerikana vakIle A navA baMdhAraNane ghaDavAnuM kAma karyuM hatuM. temanuM kahevuM che, "A navA kAyadA mANasane IkosisTama mATe laDavAno adhikAra Ape che, pachI bhalene tenAthI tene tenI kaMI asara na thaI hoya ke kaMI nukasAna na thayuM hoya ! A kAyadAnI vyAvahArikatA mATe aneka zaMkAo UbhI thaI che. IvADaoNranI lagabhaga aDadhI vasati garIbInI rekhA nIce jIve che ane dezanI moTA bhAganI Avaka khanana para ja nirbhara che. tyAre pAcAmAmA elAyansa ane prakRti kAyadAne saMsadamAM pasAra karAvavAmAM mahattvanI bhUmikA bhajavanAra loI TriyAna kahe che, "bhaviSyamAM A nAnakaDA dezane vizva asAdhAraNa rIte zUravIra ane mahattvAkAMkSI deza tarIke joze, kAraNake eNe prakRtinA adhikArane potAnA baMdhAraNamAM sthAna ApyuM che.' pAcAmAmA elAyansa IkavADaoNranA paryAvaraNa pradhAna mAraselA aguInAgAnI sAthe maLIne ikvADoranA yAsuna nezanala pArka nAmanA varSAvanane surakSita karavAnuM kAma to prAraMbhamAM ja karI nAkhyuM hatuM. A 15 lAkha ekaranA prAcInatama vananA eka hekTara vistAramAM vRkSo ane prANIonI jeTalI vividha jAtio maLe che eTalI vividhatA AkhA uttara amerikAmAM jovA maLatI nathI, paraMtu kamanasIbe A jaMgalonI nIce 92 karoDa berala tela paNa che. 'telane jamInamAM ja rahevA do' yojanAmAM ikvADaoNra, audyogika dezo ane vyaktione tela na kADhavAmAM thatA nukasAnanI pUrti mATe berala dITha pAMca DaoNlara ApavAno Agraha karI rahyuM che. vAtAvaraNamAM 50 karoDa Tana kArbanaDAyoksAIDa na prasare te mATeno TharAva paNa A yojanAmAM che. AnAthI zevaronanA mukaddamAvALA vistAramAM rahetA AdivAsIo garIbInA abhizApamAMthI bacI jaze. 102
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 92,92thaka joke, ikvADaoNra sAva nAnakaDuM che, paNa navA baMdhAraNanA pariprekSyamAM duniyAnA mAMdhAtAonI najara enA para che. amerikAmAM kAyadAnAM ghaNAM vidyAlayoe IkosisTamanA adhikAronA vikAsa mATe ane pensilaveniyA ane hempazAyaranI nagarapAlikAoe IkvADaoNra jevA kAyadA apanAvI lIdhA che. kenyAnA prastAvita baMdhAraNamAM A kAyadA ApanAvI levA para bhAra mUkavAmAM Avyo che. AnAthI "bhUmi nyAyazAstra' nAme eka navuM darzana AkAra laI rahyuM che. enI sAthe ja AInsTAInanuM e amara vAkya - "jo mAnavatAe bacavuM hoya to eNe navI rIte vicAra karavo paDaze.' vAtAvaraNamAM saMbhaLAI rahyuM che. (sapresa). keTalI pRthvIo joIze ? gAMdhIjIno prazna ''briTanane potAne samRddha karavA mATe AkhI pRthvInAM aDadhAM saMsAdhanonI jarUra paDe che, to bhAratane e staranI samRddhi meLavavA mATe keTalI pRthvIo joIe ?" - gAMdhIjI gAMdhIjInI A vAtanA saMdarbhathI DaoN. vaMdanA zivAe paryAvaraNanuM suMdara vizleSaNa karyuM che. gAMdhIjIne pUchavAmAM AvyuM ke, "bhArata audyogika vikAsa mATe briTiza maoNDala apanAvaze ?' tyAre temaNe uparano javAba Apyo hato. A prazna emane AjhAdInI pUrvasaMdhyAe pUchavAmAM Avyo hato. gAMdhIjIe potAnA A vicAra dvArA kevaLa vikAsanI sImAone ja rekhAMkita na karI, balake vikAsa ane paryAvaraNanA saMbaMdhone paNa ujAgara karyA. prAkRtika saMsAdhanonA upayoganI maryAdAo ane emanAM duSpariNAmo paNa dhyAnamAM rAkhavAM paDaze. sabhyatAonA, vikAsaUrjAnA srota kayA che ane emano upayoga kevI rIte thAya che e vAta sAthe saMbaMdhita che. zarUAtanA mAnavazrama ane pazuonI mahattvapUrNa bhUmikA hatI. pachI emanI sAthe ja baLataNanuM lAkaDuM paNa UrjAnuM mahattvapUrNa srota banyuM. Adhunika audyogika samAjanA UrjAnA mukhya srota khanIja, iMdhaNa (kolaso, peTroliyama padArtho ane gaeNsa) ane vIjaLI banI gayAM che. Aje khanIja, iMdhaNa ane vIjaLIno upayoga aneka gaNo vadhI gayo che. savAla e che ke koI paNa bhogavAdI sabhyatA kyAM sudhI TakI zake che ? jyAM sudhI khanIja iMdhaNa ane vIjaLIno upayoga enI e caramasImAe na pahoMcI jAya ke pRthvI enuM punarbharaNa na karI zake ane pUrepUrI mAnavajAtinI utpatti ane enuM bharaNapoSaNa jokhamamAM na AvI paDe. audyogika vikAsanA khanIja, IMdhaNa ane vIjaLIthI cAlatAM yaMtro ane - 103 - 104
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che!* sAdhano para je kharca AvI rahyo che ane jeTalAM sAdhanonI jarUra paDI rahI che, te atyArathI ja pRthvInI kSamatA karatAM vadhAre che. emanA nirmANa mATe prAkRtika srotonuM dohana ane mAnavazramanuM zoSaNa chellA pAMca dAyakAmAM nathI thayuM eTaluM hAla vyApaka stare thayuM che. rASTronI vacce ane rASTronI aMdara paNa vyakti dITha AvakamAM ghaNI ja asamAnatA che ane te jhapaDathI vadhI rahI che. vikAsanA dohananI A svacchaMdI prakriyAmAM rASTranI vacce ane rASTronI aMdara paNa vyakti dITha AvakamAM ghaNI ja asamAnatA che ane te ghaNI ja vadhI rahI che, te eka pAsuM che. AkhA vizvanA 1/4 loko vizvanI saMpattinA 3/4 hissAno upabhoga kare che. kolasA, DIjhala, prAkRtika gaeNsa ane vIjaLI vagere UrjA saMsAdhano 80 TakAthI paNa vadhAre hisso vikasita dezo vAparI nAkhe che. duniyAnA audyogika rIte vikasita 10 dezo (je kula dezonI saMkhyAnA 7 TakA che). duniyAnI 70 TakA UrjA kharcI nAkhe che. UrjAnI A khapatamAM eka bahu moTI asamAnatA paNa che. garIbo moTe bhAge hAla paNa jaivika UrjA sroto jema ke baLataNanAM lAkaDAM, chANAM vagere para nirbhara che, jyAre amIro khanija UrjA ane vIjaLIno vadhAre upayoga kare che. garIbonI mahilAo ane bALakone iMdhaNa ekaThuM karavAnuM bahu moTuM kAma hoya che. UrjAnA upayoganuM A svarUpa vikAsanA maoNDala sAthe joDAyeluM che ane emAMthI be mahattvapUrNa prazno UbhA thAya che. eka, vikAsanA maoNDalamAM 20 TakA lokonA vikAsa mATe pRthvInI 80 TakA saMpattinuM dohana karavAmAM Ave che arthAt jo 100 TakA lokono vikAsa karavo hoya to pRthvInI 400 TakA saMpattino upayoga karavo paDe. eno sIdho ne saTa artha e thayo ke ochAmAM ochI cAra pRthvIonI jarUra paDe tyAre badhAno vikAsa thaI zake. A vikAsanA maoNDalanI bIjI bAju e che ke prakRtinuM dohana ane UrjAnI khapatanuM pariNAma zuM haze ? gAMdhIjIe je savAla vikAsanAM saMsAdhanonI maryAdAone laIne karyo hato, te savAla ghaNI bhayaMkara rIte jalavAyu parivartananI asara ane enA pariNAma 105 13 0800 8 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ! svarUpa pRthvInI sahanazIlatAnA saMdarbhamAM paNa karI zakAya. jalavAyu parivartanano sauthI mahattvapUrNa saMketa che pRthvInA tApamAnamAM vRddhi. vaijJAnikonuM mAnavuM che ke cha lAkha varSamAM jeTaluM parivartana nathI thayuM eTaluM have thavAnI saMbhAvanA vadhI gaI che. pRthvInA tApamAnamAM himayuganA samayathI atyAra sudhI jeTalI vRddhi thaI che eTalI vRddhi najIkanA bhaviSyamAM thavAnI zakyatA che. vaijJAnikonuM mAnavuM che ke pRthvInuM tApamAna jo be DigrI selsiyasa jeTaluM vadhI jAya to mAnavano vikAsa na thatAM eno hrAsa zarU thaI jAya. enI sAthe ja pRthvInI IkolaoNjIne evI kSati pahoMce ke enAthI prakRtinA srotonI vaccenuM saMtulana pUrepUruM bagaDI jAya. audyogikIkaraNanA chellAM 200 varSomAM pRthvInuM tApamAna 0.7 DigrI selsiyasa vadhI cUkyuM che. chellA keTalAka dAyakAothI tApamAnanI vRddhinA daramAM paNa vadhAro thayo che. UrjAnA upayogamAM amaryAda vRddhine kAraNe jeTalo kArbanaDAyoksAIDa (co.) gaeNsa chUTe che, eno eka hisso vAtAvaraNamAM bhaLe che, kAraNake jhADapAna, jamIna, sAgara vagere eka hada sudhI enuM vighaTana karIne ene pharI prakRtinA cakramAM bheLavI de che. adhyayana parathI ema jANavA maLe che ke 21mI sadImAM co2nA utsarjanane eka hada sudhI laI javuM hoya, jethI jaLavAyu parivartana jokhamI stara para na pahoMce to co lRnuM dara varSe utsarjana 14.5 gIgA TanathI vadhAre na thavuM joIe. (1 gIgA Tana =10 Tana 100 karoDa Tana) jyAre vAstavika copnA utsarjananuM hAlanuM pramANa lagabhaga dara varSe 29 gIgA Tana che. jo koI paNa rIte co.nA utsarjanane A starethI vadhavA na daIe to A staranA utsarjanathI khataranAka sthiti UbhI thAya che. ene mATe eka nahIM, be pRthvInI jarUra UbhI thaze. pRthvI potAnI saMpoSakatA jALavI rAkhe ane enI bhojana ane bIjI suvidhAo ApavAnI kSamatA evI ne evI rahe ene mATe keTalAka dezonI bhUmikA ghaNI mahattvanI haze. khAsa karIne evA dezo jeonuM ghaNuM vadhAre utsarjana kare che. co, gaeNsanuM utsarjana pRthvIne khataranAka stare je mAtrAmAM laI jaI zake che, te 90 TakA amIra dezo dvArA karavAmAM AvI rahyuM che. 106
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 BE8%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %D8thaka A amIra dezomAM kula 15 TakA vasati rahe che. vikAsazIla dezo paNa vikasita dezo jeTaluM conuM utsarjana karavA mAMDe to e utsarjanane khataranAka banatuM rokavA mATe keTalI pRthvIonI jarUra paDaze ? vikAsazIla dezonI dareka vyakti vikasita dezo dvArA vyakti dITha je utsarjana thaI rahyuM che eTaluM ja utsarjana kare to coqnA urksajananI mAtrA 85 gIgA Tana thaI jAya. A stare thatA utsarjanane khataranAka banatA rokavA mATe che pRthvInI jarUra paDe. keneDA ane amerikA dvArA vyakti dITha jeTaluM co,nuM utsarjana thaI rahyuM che eTaluM ja jo vikAsazIla dezo dvArA thAya to nava pRthvIonI jarUra paDe. (sapresa) himAlayane pigALatA koMkriTanI pahADa vaizvika tApamAnavRddhinuM sauthI sajIva pramANa che himakhaMDonuM pIgaLavuM. bhAratIya upamahAdvIpamAM samudranI vadhatI sapATI have khataranAka stara sudhI pahoMcI gaI che. bhAratamAM suMdaravanano vistAra ane mAladIvano keTaloka bhAga samudranA jaLamAM DUbI javAnA sauthI pahelA zikAra banyA che. himAlaya vistAramAM baMdha banAvavo e pralayane AmaMtraNa ApavA jevuM che, paraMtu nIti ghaDanArAonI aDiyala rIta koI aucityapUrNa carcA mATe taiyAra ja nathI. ena. ketharina ziDalaranAM tAraNo ane nirIkSaNo ApaNane UMDANabharI gaMbhIra mAhitI pUrI pADe che. himAlayano vistAra duniyAmAM sauthI vadhAre jaLavAyu parivartananI asarano bhoga banyo che. enuM kAraNa che, dakSiNa eziyAmAM nadIonA sota-vizALa himakhaMDo (gleziyara) jhaDapathI pIgaLI rahyA che. cInanI samAcAra saMsthA jhinduAe phebruArI, 1990nA prAraMbhamAM jaNAvyuM hatuM ke, cInI vaijJAnikoe cetavaNI ApI che ke tibeTanA himakhaMDo 'ciMtAjanaka jhaDape' pIgaLI rahyA che. A nATakIya ghaTanAkramo chatAM bhArata, pAkistAna, nepALa ane bhUtAnanI sarakAro himAlayanI nadIo dvArA dakSiNa eziyAmAM vIjaLIgharo UbhAM karavAmAM maMDI paDI che. e himAlayanA mukta jaLamAMthI vIjaLI utpanna karavA mATe moTAmoTA baMdha banAvavA mAge che. AvatAM 20 varSamAM jaLa-vidhuta dvArA 1,50,000 megAvoTa karatAMya vadhAre vIja-utpAdana mATe A cAre deza kaTibaddha che. A jhaDape himAlayano vistAra vizvamAM sarvAdhika baMdhavALo vistAra banI jaze. ahIM vicArAyelA baMdhomAMthI keTalAka A pramANe che : bhAratamAM 3,000 megAvaoNTanI kSamatAvALI DibAMga yojanA. bhUtAnamAM tAlA yojanA ane pAkistAnamAM 12.6 abaja DaoNlaranA kharce bananAro, duniyAno sauthI moTo ane adhikatama kharcavALA 108 107
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4892 kbparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma KBB%8Akbar baMdhamAMno eka Dimera bhASA baMdha che. e navAI pamADe evuM che ke baMdhonA nirmANathI ApaNA samayanI sauthI vikarALa samasyA jaLasaMkaTa - je globala vaoNrmiMganA pariNAma sAme AvI rahyuM che-nI daSTie vizleSaNa karavAmAM AvyuM nathI. koMkriTanA pahADa-himAlaya vistAramAM baMdha-nirmANa' (mAunTena oNpha koMkTi-Dema bilDiMga ina himAlayAjha)nA lekhaka zrIpAda dharmAdhikArInuM kahevuM che ke A vistAramAM jaLavAyunA parivartananI asaranI gaNatarI hajI sudhI koI khAsa baMdha vize ke sAmUhika rIte baMdho vize karavAmAM AvI nathI. jaLavAyunA parivartanathI asara pAmelA himAlayanA vistAramAM baMdhonA nirmANamAM karoDo DaoNlaranuM rokANa atyAdhika jokhamavALI saMpatti tema ja akAryazIla mUDImAM rokANa ja kahevAze. TibeTI chAjalIono abhyAsa karI rahelI cInI TukaDInA eka variSTha enjiniyara yuAna hoMganuM kahevuM che ke 'himAlayanA himakhaMDo ogaLavAthI nadIomAM TUMkA gALAmAM to bharapUra pANI AvI jaze, paraMtu lAMbe gALe A nadIo sukAI jaze.' jaLa-vidyuta yojanAo, jyAre nadIomAM bharapUra pANI haze ane pachI jyAre pANInI taMgI haze tyAre A baMne sthitimAM saMkaTagrasta ja raheze. A virodhAbhAsa tarapha IzAro karatAM dharmAdhikArI kahe che, "moTA bhAganA baMdhonI DijhAIna nadIonA aitihAsika pravAhanA AMkaDA para AdhArita che, eTaluM ja nahIM, paNa mAnI levAmAM AvyuM che ke A nadIono jaLapravAha pUrvavata jaLavAI raheze. e vAtanI pUrI saMbhAvanA che ke bhaviSyamAM kAM to emAM atyAdhika jaLapravAha haze jenAthI enA rakSaNa mATe jokhama pedA thaI zake che. e uparAMta pUra ane DUbanA vistAramAM vadhAro thaI zake che athavA nyUnatama jaLa-pravAhane pariNAme ATalA vizALa rokANane pratikULa asara paDI zake che.' nepALamAM AvelA AMtararASTrIya sameti parva vikAsa kendra (AIsIAIemaDI) ane jaLavAyu parivartana mATe AMtara-sarakAra paeNnale paNa svIkAra karyo che ke jaLavAyu parivartanathI parvatIya ane uSNakaTibaMdhIya vistAromAM atyAdhika tophAna ane pUranI sthiti UbhI thaze, himAlayanA himakhaMDo paranA potAnA riporTa mAM 109 - KB. Kii paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma kadI naBg AIsIAIemaoDIe kahyuM che ke, sana 2100 sudhImAM bhAratIya upa-mahAdvIpanA tApamAnamAM 3.5 selsiyasathI laIne 44 selsiyasa sudhInI vRddhinI zakyatA che. tibeTanI chAjalIomAM to tApamAnamAM ethIya vadhu vadhArAnI AzaMkA batAvI che. jaLavAyu parivartanathI sAmAnya parivartana ja nahIM thAya, balake enAthI vadhAre pavirtana paNa thaI zake. jaLavAyu parivartana nyUnatama ane adhikatama banne tApamAnone asara karaze jenA pariNAme varasAda ane tophAna baMne adhika tIvratAvALAM haze. A bhAre tophAno ane pUrathI mAtra jaLa-vidhuta yojanAnA Arthika lAbhane avaLI asara paDe evuM nathI, paraMtu koMkriTanA A pahADonI surakSA paNa jokhamamAM AvI paDaze. himakhaMDothI banelAM A sarovaronuM ekAeka phATavuM e paNa sUcita baMdho ane aMtata: himAlayanI nadIo ane rahevAsIo mATe moTuM jokhama che. himakhaMDonAM sarovaronuM phATavuM e eka navI sthiti che. himAlayanA atyAdhika UMcAIvALA vistAranA himakhaMDo pIgaLyA pachI barapha ane zilAonA A asthAyI baMdhonI pAchaLa moTAM sarovaro banI jaze. baraphanA banelA A baMdho dhasI paDavAthI lAkho liTara pANI ekAeka chUTaze jenAthI moTA pramANamAM pUranI saMbhAvanA pedA thaze. 1985mAM nepALamAM mAunTa evaresTa pAse AvelA 'dha Diga tozo' himasarovaranA dhasavAthI pAMca vyaktionAM mRtyu thaI gayAM hatAM. e uparAMta eka jaLavidyuta kendra, hajAro ekara phaLadrupa jamIna ane 14 pula nAza pAmyAM hatAM. bhUtAnanA bhU-vijJAna ane khanana vibhAganA yezI dorajInA mate jAnyuArI, 2009mAM bhUtAna sarakAre 2,600 hima-sarovaronI noMdha karI che. emAMnAM 25 khataranAka rIte dhasI paDavAnA Are che. hima-sarovaronA jokhama vize jAgRta bhUtAna sarakAra potAnI pUrvacetavaNInI paddhatimAM sudhAro paNa karI rahI che. jyAre bIjI bAju A deza hAlamAM bhArata sAthe maLIne A vistAramAM sauthI moTA baMdhomAMno eka 90 mITara UMco tAlA yojanA baMdhanuM nirmANa vAMgacu nadI para karI rahyA che. - dakSiNa eziyAnA eka abaja ane lAkho cInI nAgariko A himAlayanI nadIo para Azrita che. ApaNe vaizvika tApamAnane niyaMtrita karanArI A 110
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 92,92thaka jIvanarekhAo vize koI bhaviSyavANI paNa nathI bhAkhI zakatA. sAthesAthe ApaNe ema mAnIne paNa nathI cAlI zaktA ke himAlayanA vistAramAM barapha ane himakhaMDo haMmezAM AvA ne AvA ja raheze, paraMtu himAlaya vistAranA dezonI sarakAro Ama chatAM jo baMdho bAMdhavAnI yojanAo para aDaga rahe to eno eka ja niSkarSa nIkaLaze ke teo e tathyane nakArI rahyA che ke vadhatuM vaizvika tApamAna A vistAra ane pRthvI grahamAM parivartana karI rahyuM che. himAlaya vistAranA dezo mATe samajapUrvakano nirNaya haze ke teo upalabdha jaLasrotono vikAsa evI rIte kare che jenAthI jaLavAyu parivartana daramiyAna A vistAranA rahevAsIonuM jokhama ochuM thAya. paraMtu baMdha bAMdhavAnI yojanAmAM to AnAthI kaMIka UlaTuM ja che. (tharDa varlDa neTavarka phIcarsa dvArA pragaTa thayela lekha ziDalaranAM A tAraNono lekha sapresa buleTInamAM jUna-2009mAM kanubhAI rAvaLe karelo anuvAda chapAyelo. 2014mAM himAlayanA pradezomAM pUranA kAraNe uttarAkhaMDa vistAramAM ghaNI tArAjI thaI hatI ane 2015-eprilamAM nepALa ane bhAratanA keTalAka bhAgamAM bhUkaMpe vinAza veryo. evaresTa ane himAlayanAM anya zikharo parathI himazilA dhasI paDI hatI). vRkSonI rakSA mATe zahAdatanI adabhuta ghaTanA sRSTinI samagra prakRti tAlabaddha cAlI rahI che. sRSTinA tamAma padArtho mAnavI mATe ja sarjAyA che, AvA khoTA khayAlane kAraNe upabhoktAvAdano janma thayo. upabhoktA saMskRtinA udaye mAnavInI jarUriyAto vadhArI tethI utpAdana vadhAravAnI jarUra paDI. vaijJAnika zodhono vivekahIna upayoga asaMyama ane kudaratI sAdhanonA zoSaNa dvArA mAnavIe prakRti para AkramaNa karyuM. paryAvaraNanA saMdarbhe ahiMsA vize vicAraNA karatAM jaNAze ke bhagavAna mahAvIre kevaLajJAnanI prApti pachI pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati e darekamAM jIva che ema jaNAvela. A darekane svataMtra sattA che. teo koIkanA mATe nathI banyA. A pAMca tattvomAM sthira rahenArA jIvonA astitvano svIkAra karI hiMsAthI bacavA kahyuM. jala (pANI), vAyu, mATI (pRthvI), uSNatA (prakAza) ane prANIo A tamAma maLIne paryAvaraNa athavA vAtAvaraNa race che. A tamAma ghaTakonuM paraspara saMtulana na jaLavAya to pradUSaNa utpanna thAya che. janajIvana para paryAvaraNa saMkaTa AvI paDe che. vaLI vaizvika tApamAnane saMtulita karavAmAM vRkSonuM cuM yogadAna che. paryAvaraNanI rakSA mATe ane janajIvana mATe vRkSo upayogI che. vRkSo phaLa ane chAMyaDo Ape che. saMto vRkSamaMdiro racavAnI vAto kare che. to vRkSapremIo mRtivana dvArA parvanA divasoe vRkSAropaNanA kAryakramo yoje che. viznoI dharmagura zrI jAMbhezvarajI mahArAja to kahetA ke (sara sAThe rUkha bace to bhI sasto jAna) zira sATe paNa vRkSanI rakSA karavAno, vRkSane bacAvavAno prasaMga Ave to vRkSanI kiMmata karatAM mastaka sastuM che ema gaNavuM te ja kharo dharma che. zAzvata dharma dvArA acalacaMdajI kahe che ke A gurujIno upadeza caritArtha karatI eka ghaTanA rAjasthAnanA jodhapura jillAmAM banI gaI. vikrama saMvata 1787, I.sa. 1730, khejaDalI gAmamAM jodhapura narezanA 112 111
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ f pa ryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *** cAla, jhADanI khabara kADhavA S hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * AdezathI khIjaDA (khejaDI)nAM vRkSo kApavA kaThiyArAo AvyA. zrImatI amRtAdevInA netRtvamAM teno sakhata virodha karavAmAM Avyo. kaThiyArAo-vRkSahatyArAonI kuhADIthI vRkSane bacAvavA amRtAdevI khIjaDInA vRkSane banne bhujAo pahoLI karI vIMTaLAI vaLI ane teNe potAnI Doka para kuhADIno prahAra jhIlI lIdho. lohIthI lathabatha banI ane vRkSanI rakSA karavA zahIda thaI gaI. - zrImatI amRtAdevInI putrIo, paDozI AsIbAI, ratnIbAI, ImaratIbAI, sImAbAI, bhAnubAI sahita ekaeka vIrAMganAe zahAdata vahorI. zrImatI amRtAdevInA pati rAmojI sahita ghaNA loko zahIda thayA. eka vyaktinI garadana para kuhADo paDatAM dhaDathI mastaka alaga thatuM to bIjI vyakti nIDaratAthI zahAdatane AmaMtraNa ApatI. Ama 363 loko zahIda banyA. lohInI nadI vahI. rAjAnA kaThiyArAo harakAronA hAtha raktaraMjita banI kAMpI UThayA. hathiyAravihIna 'nihatyA' lokono vRkSaprema joI temanA AvA apratima ane bhavya balidAna joI rAjA pAse jaI ghaTanAnI vAta kahI. lokAno ahiMsA-paryAvaraNa ane vRkSo pratyeno prema joI nareze vinoI gAmomAM vRkSo kApavA para ane zikAra karavA para pratibaMdha jAhera karyo. zrImatI amRtAdevInA netRtvamAM vRkSanI rakSA mATe strIo dvArA devAyelAM A balidAna paryAvaraNa ane vRkSapremI mATe eka anerA udAharaNarUpa che. rAjya sarakAra zrImatI amRtAdevInI smRtimAM dara varSe paryAvaraNa puraskAra Ape che, eTaluM ja nahIM, paraMtu khejaDIne rAjyavRkSa ghopita karyuM che. saMvata 1787nI bhAdaravA suda dazamanA banelI A ghaTanAnI smRtine jIvaMta rAkhavA ane vRkSapremIonI zahAdatane zraddhAMjali ApavA A sthaLe eka meLo bharAya che, jenI sAme eka medAna che. duHkhanI vAta e che ke tyAM vRkSo bahu ja ochAM che. je vRkSo che tenI saMbhALa paNa ochI levAya che. zahIdonA nAmanI koI khAMbhI paNa nathI. e sthaLa para 363 khejaDI vRkSa ugADI vRkSamaMdira banAvavuM joIe ane tamAma zahIdonAM nAmanI takanI mUkI sthaLane rASTrIya smAraka banAvavuM joIe jethI paryAvaraNa ane vRkSapremIo mATe te sthaLa tIrtha banI zake ane te divasa vRkSAropaNano pAvana divasa banI zake. kAle koI DALa tUTI che, cAla, jhADanI khabara kADhavA. eka kuhADI kyAMka UThI che, cAla, jhADanI khabara kADhavA. pAnakhare je paMkhIoe, jhADane hiMmata ApI'tI. e paMkhIonI hAma khUTI che, cAla, jhADanI khabara kADhavA. DALa tUTI ne ke Take Ta lAM paMkhInAM ghara tUTI gayAM; ko'ke zuM mirAta lUMTI che, cAla, jhADanI khabara kADhavA. jhADa kuhADIlAyaka ho, to mANasa zene lAyaka ? taraNAMomAM vAta phUTI che, cAla, jhADanI khabara kADhavA. AcArya pradyumnasUrinuM A kAvyanuM suMdara rasadarzana ciMtanapreraka che. dezya bhale eka hoya, paraMtu tenuM darzana to vyaktie vyaktie nokhuM ja rahevAnuM ane temAM paNa kavinuM darzana to lokotara ja rahevAnuM. kavi mAtra AMkhathI nathI jotA; tenI najarano mahimA che. juo, A vAta to kyAM navI che ! jaMgalamAM eka jhADanuM tUTavuM. te to rojanI ghaTanA che. jenI noMdha paNa na levAya evI sAdI ghaTanA che. e sAmAnya lAgatI ghaTanAne uThAvIne kavi konI konI sAthe joDe che tenuM ja mahattva che. lokamAM koI prathitayaza vyakti svargavAsI thAya tyAre vRkSane yAda karavAmAM 114 113
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ BAkigkDanI paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma keBA%BA%B6 Ave che. bhAyANIsAheba svargavAsI thayA tyAre ghaNAe hRdayamAM je anubhavyuM hatuM te zabdamAM avatarita karyuM hatuM : 'eka dhIMgo vaDa dharAzAyI thaI gayo, jenI oye keTakeTalA mALA baMdhAyA hatA te badhA vIMkhAI gayA '. Ama vyaktithI vRkSa sUjhe che. ahIM vRkSathI vyakti sudhI javAnuM che. kavi mukeza jozInuM nAma, AjanA navA kaviomAM yAdIpUrvaka levAtuM nAma che. temanAM kAvyanA viSayo nirALA che. racanA-zabdasaMracanA netradIpaka hoya che. temano prathama kAvyasaMgraha ja poMkhAyo. vivecako ane kAvyarasikonuM dhyAna kheMcAyuM. gItaracanAmAM teonI hathoTI sArI jAmI che. A kAvyamAM e sahaja jovA maLe che. jenI DALa tUTI che, tevA koI jhADanI khabara kADhavAnI vAta che. gujarAtI bhASAnI khUbI ahIM che. zabdavyaMjanAmAM to te medAna sara kare che. zabdo sAdA paNa arthacchAyA ajabanI ! jhADanI khabara eTale parivAranI khabara kADhavAnI vAta che. DALa tUTavAmAM kAraNa che koI kuhADI - koI Apatti ! koI apekSA ! kuhADInI sAthe kriyApada joDAyuM che 'UThI che'. ApaNe tyAM soLa UThayA che' evo prayoga pracalita che. ahIM 'eka kuhADI kyAMka UThI che'. DALane toDavAmAM nimitta banelI kuhADI che e sahAnubhUtipreraka che. have DALanI khabara kADhavAnuM kAraNa mAtra e DALa che ema nathI. e DALe to keTakeTalAnA pavana paDI gayelA divaso sAcavI jAmyA che. pAnakharanA lAMbA lAge evA divasomAM, pharI vasaMta Avaze, paDelAM pAna navAM thaI zaNagArAze - ema hiMmata ApI paMkhIonI jamAtane rAjI karI hatI te badhAMnI hAma javA beThI che. enI khabara kADhI AvIe. DALa tUTavAmAtrathI vRkSano viyoga che ema nathI. tyAM akhUTa prItipUrvaka potAnI moMgherI mUDI jevAM ghara bAMdhyAM hatAM. huMpha ane salAmatI ApatAM, moTI mirAta samA e ghara bhAMgyAM che! cAla, ApaNe tenI khabara kADhIe ane zraddhAnuM bhAtuM bAMdhIe; vizvAsanA dIvAmAM ghI pUrIe. 115 - ka dIka paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ane chelle vedanAnItaratA zabdo che : jhADa jo kuhADIne lAyaka che to mANasa zene lAyaka che ? moTA mANasomAM nahIM, nAnAM taraNAMomAM A vAta carcAya che.' 'taraNAMomAM vAta phUTI che'. - rojiMdA vyavahAramAM 'vAta phUTI gaI" e prayogathI taddana bhinna arthamAM A paMkti racAI che. eka sArA vivecakanuM evA matalabanuM vAkya che : "kavino zabda pratibhAdatta che ke prayAsadara che tenI kasoTI A che ke, kAvyAtmaka rIte prayojAyelo hoya te zabda, e paMktimAM ane e paMkti e kRtimAM ogaLI javA joIe. jo ema thAya to ja e zabda pratibhAdatta gaNAya, anyathA e zabda karAmatano dIdhelo che. ahIM 'taraNAMomAM vAta phUTI che' e paMkti gItamAM barAbara ogaLI gaI che. A gItanI vyaMjanA mANavI game evI che. mamaLAvatA rahIe evI che. pharI ekavAra A gItanuM gAna karI juo. zabdanA paDaghA taraMganI jema Avartana pAmaze. 116
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha jhADavAne chAMyaDAnI mAMDI dukAna ApaNI saMskRtie to vRkSone saMto sAthe besADayAM che. ApaNI saMskRti sAthe abhinna banI cUkelA vRkSa devatAno jIrNoddhAra karIzuM evA matanAM samAjaciMtaka mIrA bhaTTa ApaNane chAMyaDAnI dukAna tarapha laI jAya che. baudha dharmamAM buddha bhagavAnanA aneka janmonI vAto Ave che. bodhisattva dara janme judAjudA yugakArya mATe pedA thatA rahe che. eka vakhata bodhisattva vRkSadevatA banIne pedA thayA. gIca jaMgalanI vaccovacca A vRkSa gaganane cUmatuM UbhuM hatuM. aDakhepaDakhe aneka vRkSo jhUlatAM hatAM. ghanaghora jaMgala hatuM. eTale temAM vAgha-siMha to hoya ja. jaMgalamAM koI paga mUkavAnI hAma bhIDatuM nahotuM. eka divasa paDakhenA eka jhADe bodhisattvane kahyuM, 'A vAgha-siMha vagere jAnavarothI to bhAIsAheba, tobAtobA ! e bIjAM pazuone mArI khAya che, pariNAme AkhuM vAtAvaraNa mAMsalohInI durgaMdhathI chavAI jAya che. A jAnavarone DarAvIne bhagAvI devAM joIe. barAbara che ne ?' tyAre bodhisattva kahyuM : "bhAI, A vAgha-siMhane lIdhe ApaNe sacavAyA chIe te khabara che ? evuM na mAnI besIe ke phakta ApaNe kAraNe teo surakSita che! jaMgalamAM vAgha-siMha che eTale to manuSya AvavAnI hiMmata nathI karato", paraMtu pelA jhADa mAnyuM nahIM ane teNe vAgha-siMhane bhagAvI dIdhAM. thoDA ja divasomAM kuhADA laIne mANaso tyAM pahoMcI gayA, tyAre pelA jhADanI AMkho khUlI. e to rovA-kakaLavA lAgyuM. tyAre bodhisattve prArthanA karI, 'are vAgha-siMha ! tame A mahAvanamAM pAchA pharo, jethI pazurahita vanane loko na kApe ane jhADanI gIcatAne laIne tamAruM paNa rakSaNa thAya. bodhisattve vRkSonuM ane jAnavaronuM hita paraspara rakSaNamAM raheluM che te kahyuM, paNa A upadezamAM mAnavanuM rakSaNa paNa chupAyeluM che te moghama rAkhyuM. vRkSo haze to mANasa Takaze, kAraNake varasAdano AdhAra jaMgala para che. UMcAUMcA pahADa ane 117 * dhadhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ghaTAdAra vRkSo vAdaLAMne kheMcI lAve che, ATaluM nAnakaDuM tathya to AdimAnavane paNa hatuM, to pachI AjanA vijJAnayugano mAnava bhIMta bhUle te kema cAle ? ApaNA rASTragItamAM 'zasya zyAmA, muLajA, murujA', mAtRbhUminI vAta karI che, te kevaLa kAvyaprAsa nathI. comera phelAyelA pAkanI lIlapa, ghanaghora jaMgalo, upavano, bAgabagIcAo ane vahetI nadIonAM ghUghavatAM pANI, e ApaNA dezanI asmitA che. vRkSane ApaNA dharmamAM, zlokamAM sthAna maLyuM che. ApaNe mATe to vRkSa e RSionA paNa RSi che. gItAmAM bhagavAne 'azvattha: sarva vRkSALAm' kahI vRkSane vibhUtipada ApyuM. e ja gItAmAM 'patraM, puSpa, rUM, toya' yAda karIne samasta vRkSaparivArane premAMjali ApI. ApaNA keTalA graMthonAM prakaraNoe vRkSanuM zaraNa lIdhuM ? rAmAyaNamAM 'kAMDa', mahAbhAratamAM 'parva', zrImad bhAgavatamAM 'skaMdha' - traNe vRkSonAM ja aMga. kAMDa eTale thaDa, parva eTale mULa paNa thAya ane eka prakAranuM ghAsa paNa che. skaMdha eTale mukhya DALI, thaDa. A ja rIte kaThopaniSadamAM prakaraNone 'vallarI' eTale ke 'vela' kahyAM che. ApaNA dezanI prAtaHsmaraNIya sItA, pArvatIno vRkSaprema ApaNe jANIe chIe. rAvaNa haNAI gayo che, vanavAsanAM cauda varSa pUrAM thayAM che. eka ghaDInoya vilaMba thAya to bharata agnisnAna karavAno che te jANavA chatAMya sItAjI prabhune kahe che ke, paMcavaTImAM vAvelA choDa keTalA moTA thayA te mAre jovuM che... ane puSpaka vimAna tyAM thaIne pasAra thAya che. bhagavatI pArvatIne potAnA hAthe vAvelA devadAra pratye keTalo prema che, te kavi kAlidAsa varNave che. koIka jaMgalI hAthI potAno kAna e jhADa para ghase che ane thoDI chAla nIkaLI jAya che to mAnuM hRdaya evuM dravI UThacuM jANe koI rAkSase potAnA kArtikayane bANa na mAryuM hoya ! ApaNI saMskRtie to vRkSone saMto sAthe besADayAM che. tulasIdAsajI kahe che : 'tusI saMta suamba taru, phUla pharai para heta / itane ye pAhana hanai, utate ve phala det|' 118
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha Ama ApaNI saMskRti sAthe abhinna banI cUkelA vRkSadevatAno jIrNoddhAra karIzuM. A jIrNoddhAra to tyAre ja thAya jyAre vRkSa sAthe ApaNI AtmIyatA siddha thAya. vAMcI che ne jagadIza vyAsanI A paMktio ? jhADavAMe chAMyaDAnI mAMDI dukAna... dhaMdhAmAM rokI che potAnI mUDI badhI eTale ke saghaLAMye pAna... potAno kArabhAra calAve che jhADavuM, koNa jANe kevA kevA mApe AvanAra mAge jo capaTIbhara chAMyaDo to khoLAbhara chAMyaDo Ape enAthI vepalo zuM thAya jene hoya nahIM trAjavA ne kATalAnuM bhAna jhADavAe chAMyaDAnI mAMDI dukAna.... sUraja vidAya thatAM lAge saMkelavA e Amatema pAtharyA pathArA mADe hisAba paDI ekaluM to vakarAmAM keTalAka hoya hAzakArA bAMdhI le gAThe gaNyA vinA e paracUraNa sikkA je paMkhInA gAna jhADavAe chAMyaDAnI mAMDI dukAna.... koIne paNa thAya ene devALuM phUMkavAno Avaze divasa AjakAlamAM Aja lagI toya eno vepalo to cAle che samajaNanI vhAranI kamAlamAM ekaluM e jhADa nathI lUMTAtuM Ama enuM lUMTAtuM AkhuMye khAnadAna. 119 dha dhadhadhadha / paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma dhodha dhAi kudaratI saMpattino vivekapUrNa upayoga e mAnavadharma che bhautika samRddhi maLI che khAvA-pIvA, paheravA, oDhavA ane pharavA mATe. bhautika sAdhano maLyAM che teno bephAma upayoga karavo, amaryAdita bhoga bhogavavA tevA vivekahIna upabhoganI saMskRti (ke vikRti) phUlIphAlI rahI che. kudaratI sAdhanono manaphAve tema kahevAto upayoga hakIkatamAM durupayoga, anIti ane anyAya che je samAja, rASTra ane vizvamAM viSamatA sarjI zake. 80 TakA kudaratI sAdhano (necarala risorsIsa)ne mAtra 20 TakA loko bhogave che. 80 TakA lokone bhAge mAtra 20 TakA kudaratI sAdhano Ave che. prakRtie ApelI tamAma saMpatti e koI ekalAnI mAlikInI nathI. samagra jIvasRSTinI sahiyArI mAlikInI che. koI paNa vyaktine A kudaratI saMpattino bephAma durupayoga karavAno adhikAra nathI. vaLI agni, vAyu, pANI, pRthvI ane vanaspatimAM paNa jIvana che. aniyaMtrita bhoga-upabhogothI A jIvonI virAdhanA ke hiMsA thaze. AzramanA eka aMtevAsI jAjarU (zaucakriyA) jaI AvI saphAI mATe sAthe khetaramAMthI vadhu mATI laI AvyA tyAre gAMdhIjIe e mATIne khetaramAM pAchI mukAvI. pote lImaDAnI caTaNI vAparatA. eka bhAI lImaDAnI moTI DALakhI laI AvyA to gAMdhIjIe caTaNI mATe e DALakhI cAra divasa calAvI. snAna mATe pANI paNa khUba ja vicArIne jarUra pUratuM ja vApare. eka divasa pANInI AvI karakasara joI eka bhAIe bApune kahyuM, "ATalI moTI khaLakhaLa vahetI saritA ApanI pAsethI vahI jAya che to pANI vAparavAmAM AvI kaMjUsAI zAne karo cho ?' bApue kahyuM, 'bhAI, A sAbaramatI mArA bApAnI nathI. A nadInAM jaLa para mArA dareka rASTrabaMdhuono adhikAra che. huM pANIno durupayoga karuM ane mArA dezavAsI tarasyA rahI jAya ?' 120
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ >> paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *BED0%B0 jIvana TakAvavA mATe, jarUrI jIvananirvAha mATe bhoga-upabhoga karIe te upayoganI saMskRti che. A kriyAmAM pramAda nathI, paNa jAgRti che, viveka che, jyAre amaryAda bhogapabhoga upabhoktAvAda che. jIbhanA svAda mATe pAMcaye indriyone poSavA, zokhane poSavA, dArU, mAMsa, tambAku, nazIlI davAo, abhakSya AhAra ane sauMdarya-prasAdhano pAchaLa hiMsA ane kudaratI sAdhanono upayoga te sAmAjika anyAya ane pApa che. mAnavIe sarjela bhagavAnanI mUrti para ApaNe dUdha, naivedya ane phUla caDAvIe chIe, paraMtu dehamaMdiramAM birAjela Atmaprabhu para ApaNe mAMsa-madirA, tambAku, nazIlI davAo jevI vastuo caDAvI ene apavitra karIe chIe. mAMsAhArathI kudaratI saMpattinuM nikaMdana thAya che. 450 grAma ghauM pedA karavA mATe 273 liTara pANI, 450 grAma DAMgara pedA karavA mATe 1136.5 liTara pANI joIe che jyAre 450 grAma mAMsa pedA karavA mATe lagabhaga 909 2 thI 27276 liTara pANI joIe che. vizvanA pazupAlana udyogamAM moTA bhAganAM pazuono uchera mAMsa meLavavA mATe thAya che. vizvanA pANInA kula jaththAmAMthI 80% jaththo mAtra pazupAlanamAM ja vaparAya che. pazuo dvArA utsarjita padArthomAMthI utpanna thato mithena vAyu samagra vizvanA vAtAvaraNanI garamImAM vadhAro kare che ane ojhona vAyunA starane jADuM kare che. PETA saMzodhakoe batAvyuM che ke ekalA amerikAmAM dara varSe 260 karoDa prANIone (90 karoDa jamIna paranAM ane 170 karoDa dariyAI prANIone) phakta khorAka mATe mArI nAkhavAmAM Ave che. mRtyunI A prakriyA globala vormiMgamAM vaizvika tApamAnamAM vadhAro kare che. jo mAtra eka mANasa ja zAkAhArI bane to AkhI jiMdagI daramiyAna 2400 prANIone abhayadAna ApI zake. mAMsanuM pekiMga karanArAM kArakhAnAM kacaro ane nakAmA padArtho, rasAyaNo, grIsa vagere zaheranI gaTaromAM ThAlave che ane te pachI ApaNI nadIomAM Ave che. A rIte nadIonuM pANI pradUSita bane che. katalakhAnAM ane mAMsAhAranA utpAdako jamIna, pANI ane havAne khUba ja pramANamAM pradUSita kare che. zAkAhArI mATe vyakti dITha 1/4 ekara jamIna joIe jyAre mAMsAhArI vyakti mATe vyakti dITha be ekara 121 - 88,paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma KBIka thI jamIna joIe che. prakRtinA ghaTakone ApaNe banAvI zakatA nathI to tene bagADavAno ApaNane adhikAra nathI. kudaratI saMpattino nyAya, nItipUrNa ane vivekasaha upayoga e mAnavadharma che. hiMsA, bhaya, AtaMkavAdane kAraNe vizvanA dezonuM saMrakSaNa bajeTa vadhatuM jAya che. rASTra kahe che ke amArA rakSaNa mATe sArvabhaumatva jALavavA ame hathiyAro utpanna karIe chIe, paraMtu bhagavAna mahAvIra ane gAMdhIjInI ahiMsAnuM AcaraNa ja sArvabhaumika vrata che. dArU, nazIlI davAo, mAMsa ane mAMsAhArane lagatI pedAzo ane hathiyAronA utpAdanamAM mAtra 15thI 20 TakA ghaTADo thAya to bhUkhamarAno ukela AvI jAya. dUdhanI banAvaTonA utpAdanamAM ghaTADo thAya, vadhu loko zAkAhArI ane annahArI bane, maThThIbhara loko kudaratI saMpattinuM zoSaNa baMdha kare, kudaratI sAdhanono nyAyI ane vivekapUrNa upayoga ApaNane globala vaoNrmiMgathI bacAvaze ane paryAvaraNa saMtulanamAM sahAyarUpa thaze. 'kArDiyogrAma'mAM guNavaMta zAhe noMdhyuM che ke, mArgareTa mIDa kahe che ke pratyeka gAma ke zaherathI thoDe dUra jaMgala hovuM joIe jethI mANasane vanano sathavAro maLI rahe. mAnavaastitvanAM ghaNAMkharAM varSo to jaMgalane sathavAre ja vItyAM che. vananI pratiSThA ghaTI, te sAthe jIvananI pratiSThA paNa ghaTatI rahe che. eka vaDalo ApaNI najarane kevovo bharI de che ! umAzaMkara to kahe che ke, bhAratamAM vaDanuM jhADa eTale yunivarsiTI. kharekhara, vaDa eTale eka saMsthA. enAM dhULiyAM mULiyAM kyAMya sudhI phelAyelAM hoya che ! vaDa vagaranA gAmamAM kazuMka khUTatuM hoya evuM lAge che. vRkSonI hAramALA rastAnI vyaktine kevuM bharyuMbhAdaryuM banAvI mUke che! A sRSTi para rAta-divasa vana, pavana ane parjanyanI guphatego cAlyA kare che. koyalano Tahuko ane AMbe AvelA mhora vacceno saMbaMdha vasaMtano pavana paNa jANe che. varasAda paDe che tyAre vRkSanAM pAMDadAMo para jhilAIne dharatI para paDe che tethI dhovANa aTake che. zivajInI jaTA dvArA thatuM A gaMgAvataraNa che. 122
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ goghparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * upabhoktAvAdathI upayoganI saMskRti tarapha dareka navuMnavuM paherI-oDhI levuM. dararoja nitanavI vividha vAnagIo khAI levI, ekavIsamI sadInA maMDANamAM mAnavInuM jIvana upabhogalakSI doDamAM sAmela thaI gayuM che. mAtra DhosAnI dukAnamAM pacAsa jAtanA vividha DhosA, AIsakrImanI dukAnamAM sATha jAtanA AIsakrIma, cappala ke zUjhanI seMkaDo to vastronI hajAro DijhAIna. saptasUranA sAregama ke AlApa, nRtyo Alabama, philmI sIDI ane oDiyo-vIDiyonI sahastra zRMkhalAe pAMca indriyo ane chaThThA mana mATe bhogaupabhoganI vaikalpika bharamAra UbhI karI dIdhI che. manamAM vikalpo ane phaeNzananA kAraNe kapaDAMthI mAMDIne pharnicara ane moTarakAra vAraMvAra badalAya che. upabhoktAvAdanI A saMskRtimAM keTalIya binajarUrI cIjonI vaparAza vadhI gaI. tana-mana mATenI jarUrI cIjono dezanikAla thayo. dezanI udArIkaraNanI nItine kAraNe bhoga-upabhoga mATe asaMkhya videzI vastuonI AyAta thaI. bagADa ane durapayogathI sAmAjika anyAya ane viSamatA sarjANI. vikalponI vaNajAra ane upabhoktAvAdanI AMdhaLI doDamAM ApaNe kSaNabhara aTakI ciMtana nahIM karIe to A jIvanazailI ApaNAM tana-manane azAMta ane pradUSita karI deze. A saMsAramAM mAnavIne bhoga ane upabhoga mATe asaMkhya vastuo nirmAyelI che jemAM jaDa-cetana ane mizra vastuonI vizALa zreNIno samAveza thAya che. ghoDA para besIne musApharI kare to cetanano upabhoga, ghoDAgADImAM besI musApharI kare te jaDa-cetana mizrano upabhoga ane phakta gADI vApare to jaDano upabhoga. paribhoga eTale eka vastu vAraMvAra vAparavI. dA.ta. kapaDAM, palaMga, moTarakAra 123 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * * vagere. jyAre paribhoga ane upabhoga. paribhogamAM jo saMyama ane viveka abhipreta hoya to te upayoga banI jAya che. bhoga, upabhoga ke upayogano saMpUrNa tyAga e vizuddha AtmasvarUpano svabhAva che, zuddhAtmAne bhoga-upabhoganI jarUra nathI. saMsAramAM rahelA ApaNA karmAdhIna jIvane bhoga-upabhoga vinA cAlatuM nathI. saMpUrNa bhoga-upabhoga ke upayogavihIna dazA te prakRti che, eTale AtmAno svabhAva che. vivekasaha, saMyamapUrvaka bhoga-upabhoga-upayoga te saMskRti ane vivekahIna bephAma bhoga ke upabhoga e vikRti che. prakRtie ApelI tamAma saMpatti e koI ekalAnI mAlikI nathI. samagra sRSTi mAlikonI che. koI paNa vyaktine A kudaratI saMpattino bephAma durupayoga karavAno adhikAra nathI. vaLI agni, vAyu, pANI, pRthvI ane vanaspatimAM paNa jIva che. vivekahIna bephAma bhoga-upabhogathI A jIvonI virAdhanA ke hiMsA thaze. prakRtinA koI paNa ghaTakano bephAma vivekahIna upayoga paryAvaraNa asaMtulana pedA kare che. ativRSTi, anAvRSTi, bhayaMkara vAyucakro ke bhUkaMpa jevI kudaratI Aktone notare che. pazcimanI yaMtravAdanI saMskRti bephAma bhoga ane upabhogalakSI saMskRti che. vadhu vAparo, vadhu ane vividha khAo, vadhu utpAdana karo e utpAdana vadhAravA navI zodho karo. zoSaNa, hiMsA, parigraha ane sAmrAjyavAda bhogalakSI saMskRtinI nIpaja che. upabhokatAvAdanI vikRta vicAradhArAe tana-mananA keTalAya rogone notaryA che ane jIvasRSTine azAMta kare che. vizva azAMti bhoga-upabhogalakSI vicAradhArAnuM vikRta pariNAma che, paraMtu bhagavAna mahAvIre A vRttinuM vizleSaNa karI alpa icchA dvArA icchA parimANa karavAnuM kahyuM. jarUrI upayoga arthadaMDa che, paraMtu bephAma bhoga-upabhoga to anartha daMDa che. jAgRti ane vivekane kAraNe anartha daMDathI bacI zakAze. bhoga-upabhogathI kadI saMtoSa thavAno nathI. draupadInAM cIra zrIkRSNa pUryA, paraMtu tRSNA anaMta che, tenAM cIra koI pUrI zake tema nathI. 124
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dha dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane gharma che * bhagavAne sAdhako mATe to icchA para vijaya meLavavA icchAjayI banavA kahyuM tethI ja manamAM dhIredhIre vikalpo ochA thatA jaze. jyAM vikalpa ochA tyAM sukha, zAMti ane saMtoSanI mAtrA vadhAre. bhoga-upabhoganuM A bihAmaNuM ane vikRta svarUpa che. pazcimamAM thayelI audyogika krAMti pachI upabhoktAvAdI saMskRti phUlIphAlI teno kAtila ane jherI pavana ApaNA dezane paNa sparzI gayo che. braza ane dADhI karatAM satata vaoNzabesInano naLa khullo rAkhatI vakhate, vIsa miniTa ke aDadho kalAka sudhI TababAtha ke zovarabAtha letA, svimiMgapUlamAM kalAkeka gALatA, vaoNTarapArkamAM vaoNTaragema ke vaoNTara rAIDamAM kalAko mANatAM, A jagatamAM pIvAnuM pANI sulabha rIte na maLavAne kAraNe keTalA mAnavIo ane keTalAM prANIo tarasyAM rahI jAya che tenuM jarUra ekAdI vAra smaraNa karI levuM joIe. vartamAnapatro nahotAM tyAre samAcAronI jANakArI gAmano coro ane baheno mATe panaghaTa jIvaMta vartamAnapatra banI rahetAM. amerikAmAM ravivAre 60thI 100 pAnAMnI pUrtio chapAya che. amerikAmAM pragaTa thatAM A chApAMonI khAlI eka ja ravivAranI AvRtti mATe joIto kAgaLa banAvavA mATe pAMca lAkha jhADa kApavAM ane karoDo liTara pANI vAparavuM paDe. have to bhAratanAM meTro zaheromAM ravivAranAM chApAmAM 60thI vadhu peja chapAya che tenA aucitya aMge vicAraNA karavI rahI. ApaNe tyAM A sabhyatAnAM maMDANa thaI cUkyAM che. ziSTa sAhityanAM pustako ke vartamAnapatro upayogI che, paraMtu kAgaLano binajarUrI upayoga TALavA jAgRtinI jarUra che. hindu dharmamAM zrAvaNa mAsamAM eka phaLa ane dUdha khAIne upavAsa dvArA annatyAga, jaina dharmamAM uNodarI tapa, thoDAthoDA koLiyAno AhAra ghaTADatA javo (peTa UbhuM rAkhavuM, ThAMsIThAMsIne na khAvuM). kevaLa AhAra, mAtra amuka koLiyAno ja AhAra. dravya, tapa-khAnapAna, davA vagere maLI mAtra niyata dravyo, pAMca, sAta ke dasa dravyo (vastu-vAnagI)thI vadhu dravyo eka divasamAM na levAM vagere tapa-bhoga-upabhoganA saMyama mATe che. A upabhoga ghaTADavA mATe che. na 125 300 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ! sAmAjika, dhArmika ke parivAranA prasaMga-pArTImAM keTararse taiyAra karelA bhojananAM paMdara kAunTaronI so karatAM vadhu vAnagInA vikalpavanamAM bhaTakatA bhojana samAraMbhomAM bhayaMkara bagADa najare nihALatA 'bhUkha lAge te mATe zuM karavuM?'no vicAra karatAM ApaNe 'bhUkha lAge tyAre zuM karavuM ?'nI ciMtA karanArAonuM smaraNa karI levuM joIe. lagna, pArTI ke khuzInA prasaMge lAkho phUlonA kaccaraghANa prakRti prati krUratA che. pUjAnAM phUla mATe rAtrinA aMtima praharamAM kudaratI rIte kharI paDelAM phUlono upayoga karavA jaNAvAyuM che. jJAnIoe to dravyapUjA karatAM bhAvapUjAnuM ja mahattva batAvyuM che. vivekapUrNa upayogamAM saMyama ane acetana tathA cetanajagatanA astitvano svIkAra abhipreta che. adhyAtmanA pAyA para racAyela bhAratIya darzano mAne che ke jagatanI tamAma cIja-vastuono mana phAve tema upayoga-upabhoga karavAno manuSyane adhikAra nathI. jIvana jIvavA mATe nagara ADedhaDa anivArya rIte keTalAka bhogaupabhoganI jarUra che. bhayAnaka rIte kudaratI saMpatti pANI ane vRkSone ohiyA karanArI saMskRtino ADedhaDa vikAsa thaze to e vikRtimAM badalI jaze ja. bhAvi peDhI mATe jhADane myujhiyama pIsa kudaratanI keTalIya vastuo enTikapIsa, mAtra citra, zilpa ke daMtakathA banI jaze. Ave samaye prItama lakhalANInI be racanAnuM smaraNa thAya. 126 cArekora DhaMgadhaDA vinAnI vastI vacce mIrA, be-cAra gheghUra vRkSo UgI nIkaLyAM hota to prakRtine vikRta karI nAkhatuM A nagara saMskRtimAM mhorAtuM hota !
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dha dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha kyAM che ? vahelI savAre mahAnagaranI UMcI ImAratanI bArI kholatAM dIkarIe mane pUchyuM DeDI, AkAza kyAM che ?' 'meM kahyuM, phara phara UDatA pAna vacce'. pAna kyAM che ? jhUkelI lIlI DALamAM. DALa kyAM che ? vRkSamAM ? ane teNe mane chello savAla pUchyo, vRkSa kyAM che? ne huM avAk thaI gayo ! pANIno veDaphATa karanAra pradUSaNamukta sulabha jaLane amUlya auSadhi jevuM durlabha banAvI de to navAI nahIM. ApaNA dharmo to prakRtinA tamAma ghaTakomAM paramAtmAno vAsa che tema mAne che. to ekendriya jIvo pratye dayA ke anukaMpA bhAvanA nahIM, paNa pUjya bhAva hovo ghaTe. upayoga eTale pramAdamukti, upayoga zabdamAM jAgRta dazA ane viveka abhipreta che. jIvanamAM saMyama ane viveka haze to paryAvaraNanA asaMtulana ane vaizvika tApamAnanA vadhArAthI bacI zakIzuM. ApaNe saue bhayaMkara bhogaupabhoganI vikRtithI pAchA vaLI upayoganI saMskRti tarapha vaLavAno samaya pAkI gayo che. 127 dha dhadhadhadha / paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma dhodha dhAi pRthvIrUpI ApaNA mALAne bacAvIe! paMkhIo khUba jahemata uThAvIne potAnA mALA bAMdhe che ane prANa nIcovIne tenuM jatana kare che. kema na kare ? mALo e ja to emanuM ghara che - divasabhara AkAzamAM UDIne chevaTe mALAmAM ja pAchA pharavAnuM che. ahIM ja zAtA maLaze, jIva Tharaze. mALo to jIvana che. ahIM ja vaMzavelo phUlaze-phAlaze, jatanabhera jaLavAze-sacavAze. mANase paNa A pRthvI para potAno mALo bAMdhyo che - keTakeTalA zramathI, keTakeTalI buddhi vAparIne, potAno prANa nIcovIne ! ahIM jIvana pAMgaryuM che, phUlyuMphAlyuM che, mahoryuM che, khIlyuM che. AkhA brahmAMDamAM bIje kyAMya jIvana che ke nahIM ane temAMya mAnavaparyaMta vikaseluM jIvana che ke nahIM, khabara nathI. hajI sudhI to koI sagaDa maLyA nathI. A pRthvI para jIvanano ATalo badho vikAsa thayo che ! kahe che, mAnava sudhI pahoMcIne utkrAMti pote potAnA vize sabhAna banI che. mANasa have utkrAMtinA hAthamAM pyAduM ja mAtra nathI rahyo, pote paNa utkrAMtino pleyara, khelaiyo banyo che, paraMtu khela-khelamAM e thoDoka bekAbU banI gayo che, bedhyAna banI gayo che, jIvanakartAne badale jIvanahartA banI gayo che ! pariNAme, Aje mANase potAnA mALAne vIMkhI-pIMkhI nAkhyo che. bhAgye ja bIjA koI jIve ke pazu-paMkhIe potAnA ja mALAne ATalo badho naSTa-bhraSTa karI nAkhyo haze ! pRthvIrUpI ApaNo mALo ane temAM rahenArA ApaNe sahu Aje khatarAmAM chIe. jaLa to jIvana che. evuM e jaLa khUTI jaI rahyuM che ane je che temAM paNa jhera-jhera prasarI gayuM che. jaMgalono saphAyo karI nakhAyo che ane temanuM pramANa divasedivase ghaTI rahyuM che. havA ane AsapAsanuM vAtAvaraNa atyaMta pradUSita thaI gayuM che. A pRthvI paranI aneka prajAtio lupta thaI rahI che, nAmazeSa thaI rahI che. 128
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha A badhuM ema sUcavI jAya che ke ApaNI A pRthvI para gaMbhIra khataro maMDarAI rahyo che ane havAmAnamAM pheraphAra taddana akalpanIya evI khAnAkharAbInAM eMdhANa ApI rahyAM che. teno paraco to vadhu ne vadhu pramANamAM ApaNane atyArathI ja maLavA lAgyo che. UMcI ne UMcI AvI rahelI samudranI sapATI aneka TApuone DubADI deze tathA jyAM duniyAnI bhAre gIca vastI Aje jIvI rahI che evA bAMglAdeza tema ja bIjA samudrakinAre AvelA nIcANavALA pradezone paNa bharakhI jaze. havAmAnamAMnA pheraphArane kAraNe navAnavA rogo UbharI Avaze ane atyAranA keTalAka rogo paNa behada vakaraze. havAmAna badalAze tene kAraNe keTalAya pradezomAM varasAdanuM pramANa eTaluM badhuM ghaTI jaze ke tyAM khetI karavI dohyalI thaI paDaze. A badhI koI kAlpanika nahIM, vAstavika samasyAo che ane atyAre ja ApaNI sAme moM phADIne UbhI che. A samasyAone rokavA mATe tema ja tenA ukela zodhavA mATe ApaNe badhAMe maLIne kaMIkeTaluMya karavuM paDaze. hajAro upAyo zodhavA paDaze, hajAro pagalAM bharavAM paDaze. paraMtu zuM zuM karavuM paDaze, tenI mAtra eka yAdI banAvI dIdhe cAlavAnuM nathI. tenAthI vizeSa kAMIka karavuM paDaze. mULamAM to ApaNuM mAnasa badalavuM paDaze, vicAravAnI ApaNI paddhati badalavI paDaze. alabatta, ApaNane navI TeknaoNlaoNjInI jarUra paDaze. vyavasthAkIya navAM mALakhAMnI ne siddhAMtonI jarUra paDaze; paraMtu sauthI mukhya ane sauthI pahelI jarUra navA vicAronI paDaze. A vicAro ApaNe sahue jhIlavA paDaze, pacAvavA paDaze. teno tatkALa amala karavo paDaze ane sauthI vadhu pheravicAraNA to ApaNe AjanI ApaNI lAIphasTAIla-jIvanazailI vize karavI paDaze. Ama karavA jatAM ApaNe sAmenAM atyaMta mAtelAM thaI gayelAM evAM jabbara paribaLono sAmano karavo paDaze. rakSaNakAya Arthika kaMpanIo ane kaoNrporezanonI zakti Aje eTalI besumAra vadhI gaI che ke tenI sAme jhIMka jhIlavI AsAna nathI. AjanA totiMga arthataMtrano bharaDo ApaNA jIvana para ane samAjajIvana para eTalo badho vadhI gayo che ke tanA sakaMjAmAMthI chUTavAnuM bhAre 129 300 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ! kaparuM che. AjanI ApaNI AkhIya Arthika pravRttione navAM dhoraNo ne navI dizA ApavI paDaze. navA mApadaMDo ne navA siddhAMto prasthApita karavA satata mathavuM paDaze. navasarjana mATe samasta prajAnI samagra zakti lAgavI joIze. tema thaI zake to ja AjanAM baLUkAM viparIta paribaLo sAme laDavA mATe eka prabaLa UrjAsrota ApaNA hAthamAM Ave. AmaprajA A navaracanAnI prakriyAmAM sAmela thavI joIe. A badhA vicAro AmaprajA sudhI pahoMcADIne vyApaka lokajAgRti karavI e pAyAnuM kAma che. sthApita hito sarakAranI nItio potAnA hitanI viruddha jAya athavA ochAmAM ochI jAya, te mATe Aje AkAza-pAtALa eka karI rahyAM che! Aje globala vaoNrmiMga ane klAImeTa cenja vagerenI atyaMta gAjatI samasyAone kAraNe amerikAnI sarakAra keTalAya kaDaka kAyadAo ghaDI rahI che. tyAre kAyadA ghaDanArAo para asara pADavA ane emane potAnA vazamAM rAkhavA udyogo ane moTAMmoTAM kaoNrporezano taraphthI bharapUra 'lobIiMga' thaI rahyuM che. varasa 2008mAM 770 AvAM kaoNrporezano ane sthApita hito dvArA aDhI hajAra jeTalA mANaso A mATe kAme lAgelA ane AnI pAchaLa nava karoDa DaoNlarano kharca karAyelo! sarakAra bhale ne prajAe cUMTelI hoya, amAro paiso tene amArA aMkuzamAM rAkhaze ! agamacetIno siddhAMta Aje samAjamAM badhI ja Arthika pravRttinuM niyaMtraNa bajAra dvArA thAya che ane bajAranuM mukhya cAlakabaLa che - naphAkhorI ane paiso. temAM bIjI koI vicAraNAne ke mUlyone sthAna nathI. badhuM ja naphA-nukasAnanI daSTie vicArAya che. amuka cIjavastu bajAramAM mukAya che, to tenAthI samAjane lAbha thAya che ke hAni, te kazuM jovAtuM nathI; te tenA utpAdakane ne vepArIne paiso kamAvI Ape che ke nahIM, eTaluM ja jovAya che. tenAthI samAjane hAni pahoMce che, ema koIne lAgatuM hoya athavA ema koI kahetuM hoya to kharekhara AvI hAni pahoMce che evuM puravAra karI ApavAnI javAbadArI ema kahenAranI che. ghaNI vAra AmAM varasonAM varaso paNa nIkaLI jAya che. daramiyAna bajAramAM te cIjavastu dhUma cAle che ane tenAthI 130
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che!* samAjane je kAMI nukasAna thaI rahyuM hoya, te kazI rokaToka vinA cAlu rahe che. A saMdarbhamAM 'mukta bajAra'nI eka philasUphI paNa Aje rUDha thaI gaI che. Ama, chellAM dasa-paMdara varasathI eka navo vicAra ghuMTAto rahyo che. vijJAnIoe tene nAma ApyuM che, Precautionary Principle - agamacetIno siddhAMta ATalAM varasonA anubhave have ApaNane samajAyuM che ke mANasanI Arthika tema ja anya pravRttione kAraNe kayAMkayAM kSetromAM kaIkaI jAtanI hAni thaI zake che. to have agAuthI ja cetI jaIne te hAni thatI mULamAMthI ja DAmavI joIe. AvI hAni thavAnI saMbhAvanA jaNAya evI pravRttione zarUAtathI ja rokavI joIe - bhale ne tatkALa evI hAni thavAnuM puravAra na thaI zake, kemake tema karavA jatAM to bahu samaya vItI jato hoya che ane te daramiyAna ghaNIbadhI hAni to thaI cUkI hoya che. 'hAni thaze' evuM puravAra karavAnI javAbadArI ema kahenAra para nAkhavAne badale 'hAni nahIM thAya' evuM sAbita karI ApavAnI javAbadArI te pravRtti karanAranI hovI joIe. - Ama, koI paNa cIjavastu ke navI prakriyA ke navI TeknaoNlaoNjI bajAramAM mukAya to tenI A badhAM kSetromAM thatI sArI-kharAba asarono kyAsa kADhavo paDaze. tenAthI kone keTalo ne kayo lAbha thaze ane kone keTalI ne kaI hAni pahoMcaze, tenAM lekhAM-jokhAM mAMDavAM paDaze. kharekhara A cIjavastunI ke TeknaoNlaoNjInI jarUra che ke nahIM tenoya vicAra thaI zake ane saravALe jo AvI samagra daSTie lAbha karatAM hAni vadhAre thatI hoya to tevI pravRttine zarUAtathI ja rokI daI zakAya, tenA para pratibaMdha mUkI daI zakAya. agamacetI siddhAMtanA puraskartAo ema kahe che ke mAtra Arthika pAsAno ja vicAra karIne nirNaya na levAtAM samagrapaNe vicAra karavo e ja to jIvananuM kharuM vijJAna che. agamacetInuM A hArda che. eka moTA vijJAnIe sAva sAdo dAkhalo ApIne A sarasa rIte samajAvyuM che. emaNe kahyuM ke ApaNe eka vimAnamAM pravAsa karI rahyA chIe, khUba dhummasa che, vAtAvaraNa atyaMta dhUMdhaLuM che, bahu dUranuM spaSTa dekhAtuM nathI. tyAM sAme moTuM dhAbA jevuM najare paDe che. te mAtra koI vAdaLuM che ke moTA parvatanuM zikhara che te samajAtuM nathI. tyAre ApaNI sAmAnya buddhi zuM kahe 131 dhadhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che * che ? vimAnane hajI vadhAre ne vadhAre jhaDapabhara uDAvye javuM ke pachI tenI jhaDapa ochI karI nAkhIne sAme kharekhara zuM che te spaSTa thavA devuM ? zANapaNa to agamacetIthI vartavAmAM ja che. basa, Aje vijJAnanA kSetramAM prasthApita thaI rahelo 'agamacetIno siddhAMta' ATalo ja che. ghaNAkharA vijJAnIo Aje A siddhAMtane mAnya kare che. yuropIya saMghe 1990mAM eka pAyAnA dastAvejarUpe tene svIkAryo. yunoe 1992mAM riyo zikhara pariSadanA DekalerezanamAM tene anumodana ApyuM. bhutAne potAnA baMdhAraNamAM tene sthAna ApyuM che. nyU jhilaeNnDe mAchImArI aMgenI potAnI navI nIti ghaDavAmAM A abhigama apanAvyo ane yAMtrika Dhabe moTA vyApArI dhoraNe mAchImArI karavA para kaDaka maryAdA mUkI. kaeNneDAmAM 50 jeTalAM zaheromAM jaMtunAzakonA amuka upayogo para kAnUnI pratibaMdha mukAyo - ema kahIne ke jaMtunAzako mULabhUta aMtargata rIte khataranAka che tathA aMtatogatvA mANasone tema ja anya jIvone kAMI ne kAMI nukasAna pahoMcADe che. yuropIya saMghe hormonanI prakriyA karela mAMsane tema ja jineTika enjiniyariMganA biyAraNathI ugADAyela badhI ja anna-pedAzone AyAta karavAno inakAra karyo che. AmAM savAla ApaNuM mAnasa badalavAno che, navA vicAro jhIlavAno che, vicAravAnI cIlAcAlu Dhabachaba choDIne amuka anu-Adhunika paddhita tema ja nirAmaya naravo abhigama svIkAravAno che. ApaNuM durbhAgya che ke ApaNA moTA bhAganA bauddhiko, rAjapuruSo, vahIvaTadAro hajI A vize sabhAna nathI, sajja nathI, sakriya nathI. ApaNe tyAM atyAre GM kapAsa, rIMgaNa, anAja, phaLa, zAkabhAjI vagere pAchaLanI AMdhaLI doTa cAlI rahI che athavA to aNu-vIjaLI mATenAM havAtiyAM marAI rahyAM che, te badhuM sAva jarjarita, jarIpurANA mAnasanI cADI khAI jAya che. temAMthI chUTavuM ja rahyuM. varyanA kSetre Adhunikatama vaijJAnika vicAraNA ne UrjAno prazna 'vikAsa' sAthe ekadama saMkaLAyelo che. evuM eka mAnasa banI gayuM che ke jo ApaNe vadhu ne vadhu UrjA nahIM meLavatA rahIe, to vikAsa haragija thaI zakaze nahIM, vikAsa sapUco rUMdhAI jaze. mATe satata UrjAnA navAnavA srota ApaNe zodhatA rahevAnA che. 132
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4000 ( hparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 92,92thaka A mAnasamAM ane A valaNamAM have dharamULathI pheraphAra karavAnI jarUra che. akarAMtiyAnI jema vadhu ne vadhu, hajI vadhu ne vadhu UrjA meLavavA pAchaLa doDavAne badale sauthI pahelAM to atyAre ApaNe je ane jeTalI ane je rIte UrjA vAparIe chIe te vize ja UMDANathI tene gaMbhIratAthI vicAravuM paDaze. AmAM ApaNe UrjAno keTalo veDaphATa karIe chIe tenI tapAsa karIne te kema rokAya te vicAravuM joIze. vaLI, atyAre je rIte vaparAza thAya che tenI kAryakSamatA vadhArIne ochI UrjA vAparIne vadhu pariNAma meLavavAnI koziza thavI joIze. AvI rIte UrjAnI vaparAzamAM kApa mUkIne UrjAnI bacata karavI e navI UrjA meLavavA barAbara ja che, e vAta lokamAnasamAM ThasAvavAnI che. Tophalare 'trIjuM mojuM' pustakamAM Aje nokarI-dhaMdhA mATe mANasone roja khUba dUra-dUra sudhI karavI paDatI avarajavaranI sakhata alocanA karI che. A vastune teNe sAva buddhihIna, vyartha ne vAhiyAta Ayojana gaNAvyuM che. eka hisAba karIne teNe ema batAvyuM che ke amerikAnA mAtra 12thI 14 TakA jeTalA nokariyAtonI AvI rojanI avarajavara baMdha thAya toya varase dahADe eTaluM badhuM gesolIna bace ke amerikAe gesolIna bilakula AyAta karavuM na paDe ! ApaNe tyAM paNa keTalA badhA mANaso nokarI-dhaMdhA mATe amadAvAda, vaDodarA, bharUca, surata, muMbaI vacce roja Ava-jA kare che ! UrjAno A taddana vicArIhana veDaphATa che. DAhyA mANase te game te rIte aTakAvavo ja joIe. Aje have AkhIya carcAno mukhya bhAra pavanaUrjA ane sUrya UrjA para che. e ja have mukhya UrjA banavAnI che. opekanA badhA dezonuM phula tela jeTalI UrjA pUrI pADI zake, teTalI UrjA pUrI pADavAnI kSamatA A pavanaUrjA pUrI pADI zake tema che ane pavana karatAMya UrjAno vadhu vipula bhaMDAra sUryaurjAno che. amerikAnA dakSiNa-pazcima bhAgamAM 10 hajAra corasa mAIlanA vistAramAM amerikAnI AjanI pUrepUrI vIjaLInI jarUriyAta pUrI pADI zakAya evI saMbhAvanA che. sArAMza ke have bhaviSya pavanaUrjA ane sUrya UrjAnuM che. amerikAnI bhAvi zajInI nItino roDamepa pUro pADatA eka sarvAgI abhyAsa bAda 2007mAM bahAra paDelo vaijJAnika dastAveja ema kahI jAya che ke havenI UrjA saMpUrNapaNe kArbanathI = 133 - zrI vinImathake paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68nI ,684thaka mukta haze ane aNuthIya mukta haze. aNuurjA bAbata to evuM che ke sarakAra eka vAra ema jAhera kare ke A kSetrane apAtI sarakArI sabasiDI have bahu thaI, have pachI aNuvIjaLI mATe kazIya sabasiDI apAze nahIM, to aNuvIjaLIno udyoga to kaDaDabhUsa thaIne tUTI paDe. sabasiDI vinA aNuvIjaLI TakI zake tema che ja nahIM. Aje sarakAranA stare AvA mahattvanA nItiviSayaka pheraphAra karavAnI jarUra che. tenI sAthosAtha pavanaUrjA ane sUrya UrjAne bhUrapUra protsAhana ApavAnI paNa jarUra che. sarakAre pote A baMne UrjAo turata apanAvI levAnI pahela karavI joIe. Ama thaze to bajAre paNa tenI pAchaLa pAchaLa AvavuM ja paDavAnuM. badhI carcAne aMte chelle vedhaka savAla pUchavAmAM Avyo che : zuM ApaNe ApaNA A pRthvIrUpI mALAne bacAvavA kaTibaddha thaI zakIzuM ? zuM ApaNe mAnavajAta mATe UjaLuM bhaviSya hAMsala karavA tatpara banIzuM ? evuM UjaLuM bhaviSya vyavahAramAM bezaka zakya che. AmAM koI avAstavika vAta nathI. kAMIka dUradaSTi hoya, dUraMdezIpaNuM hoya ane icchAzakti hoya, saMkalpabaLa hoya to A cokkasa sAdhI zakAya tema che. ApaNA mATe paNa A carcA ghaNI upayogI ane ubodhaka che. ApaNe paNa ekadama jUnI ghareDamAM phasAyelA chIe. amerikA jyAre aNumukta UrjAnI vAta kare che tyAre ApaNe amerikAnA paga pakaDIne aNu-vIjaLImathako sthApavA havAtiyAM mArI rahyA chIe ! koI ema pUchatuM nathI ke amerikAmAM potAne tyAM 30-35 varasathI eka paNa navuM aNu-riekTara sthapAyuM nathI tyAre ApaNe kema aNumathako sthApavA ATalAM badhAM valakhAM mArIe chIe ? A naryo AtmaghAtaka mArga che. amerikA sAthe aNukarAra karyo tene bhAre moTI siddhi mAnavAmAM ne manAvavAmAM Ave che te kevI behudI vAta che ! A to taddana jarjarita ne babUcaka mAnasanuM sUcaka che. ApaNA nIti-nirdhArako, ApaNA niSNAto, ApaNA bauddhiko, ApaNA zANA sAmAnyajano svastha, zANo vaijJAnika avAja kAne dharaze ! 134
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha rasAyaNa-vijJAnanI harita krAMti vIsamI sadIne koIke "kemikala sencurI' - rasAyaNonI sadI kahI che. A sadImAM mANasanI tema ja samAjanI jIvanazailIne ghaDavAmAM rasAyaNoe bahu moTo bhAga bhagavyo che. kahe che ke Aje lagabhaga 75 hajAra jeTalAM anekavidha rasAyaNo ne rasAyaNonAM saMyojano ApaNA rojabarojanA jIvanavyavahAra sAthe saMkaLAyelAM che. rasAyaNo vinAnI Adhunika sabhyatAnI kalpanA karavI agharI che. paraMtu AnI sAthosAtha e paNa eTaluM ja sAcuM che ke pRthvIrUpI ApaNA mALAne jA pahoMcADavAmAMya siMhaphALo A rasAyaNono ja che. jaLa, jamIna, jaMgala badhuM ja A rasAyaNoe pradUSita-pradUSita karI nAkhyuM che. tethI Aje sauthI vadhu tAkIdanI jarUra A bephAma pradUSaNane tatkALa rokavAnI che. turata Ane rokI nahIM zakIe to pRthvIrUpI ApaNA mALAne ApaNe bacAvI nahIM zakIe. A dizAmAM sauthI vadhAre agresara evA paoNla enAstAsa sAthenA vArtAlApamAM A bAbata ghaNI upayogI jANakArI maLe che. paoNla enAstAsa 'harita rasAyaNazAstranA pitA' lekhAya che. rasAyaNonA kSetre eka hariyALI krAMti Aje AvI rahI che. eka hariyALuM rasAyaNa-vijJAna Aje pAMgarI rahyuM che. A hariyALA rasAyaNa-vijJAnanI sAdIsaraLa vyAkhyA AvI karavAmAM AvI che : ''evI rAsAyaNika pedAzo ane prakriyAonI racanA karavI, jemAM jokhamakAraka/hAnikAraka padArtho ne dravyono upayoga tema ja udbhava bilakula na thAya athavA ochAmAM Acho thAya.'' Ama, hariyALA rasAyaNa-vijJAnanuM dhyeya che, rasAyaNazAstrane mANasane mATe tema ja paryAvaraNane mATe binahAnikAraka banAvavuM. mukhya samasyA che jherI kacarAnI. Aje sthiti e che ke audyogika kSetramAM koI paNa vastu banAvAya che, to te mATe vaparAyela rAsAyaNika kAcA mAlanI pAMcathI cha TakA ja vaparAza thAya che, bAkIno 94-95 TakA kacarArUpe bahAra nIkaLe che ane amuka udyogamAM to 1 ratalanI vastu sAme 1 TakA kacaro pedA thAya che. A rIte poSAya ? paraMtu ATalAM varasonAM varasothI AvuM cAlyuM AvyuM che, kAraNake jyAM sudhI A mAla bajAramAM naphAkAraka rIte vecI zakAya che tyAM sudhI kone kazI paDI che ? A kacarAnuM koine kazuM mahattva nahotuM. 135 dhadhadha dhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ! * paraMtu Aje have A kacaro kevuM vikarALa ne bhayAnaka svarUpa thaI zake che teno khayAla AvavA lAgyo che. te udyogomAM kAma karatA kAmadAronAM svAsthya para, A ja cIjavastu vAparanArA upabhoktAo para, AjubAjunA vistAro para ane AkhAya vAtAvaraNa ane paryAvaraNa para kevIkavI vighAtaka asaro kare che, tenI jANakArI have mANasane thaI rahI che. vaLI, kacaro jherI ne hAnikAraka hoya ke na hoya, kacarAno nikAla karavo e paNa samAja mATe eka bhAre bojArUpa samasyA che. eTale AvuM ne AvuM have lAMbuM calAvI zakAze nahIM. Ano ukela lAvavo ja paDaze. pola enAstAsa kahe che ke rasAyaNonuM A hariyALuM vijJAna Aje dhIredhIre AgaLa vadhI rahyuM che. tenI keTalIka siddhionI sattAvAra noMdha paNa levAI che. A 'grIna kaeNmisTrI' sIdhI amalamAM AvI hoya evA ghaNA dAkhalA paNa ApaNI sAme che. dA.ta. prinTiMga mATe vaparAtuM paraMparAgata Tonara peTroliyama AdhArita hatuM, tene badale have soyAbIna AdhArita banAvAyuM che. DrAyakliniMga mATe vaparAtA rasAyaNano vikalpa zodhI kaDhAyo che. ImAratI lAkaDAnI jALavaNI Arsenika vAparyA vinAya thaI zake evuM zodhAyuM che. A badhAM sAcI dizAmAMnAM pagaraNa che. joke, A to hajI pAzerAmAM pahelI pUNI che. rasAyaNonA kSetre harita krAMti lAvavAnI dizAmAM hajI to mAMDa pAMca TakA rasto kapAyo che ema kahI zakAya. A navA rasAyaNavijJAnamAM ApaNA pRthvIrUpI mALAne pradUSaNamukta banAvavAnI aDhaLaka saMbhAvanAo rahelI che. upabhoktAnA stare Aje sauthI moTo paDakAra e che ke game te cIjavastu bane, paNa temAMnI koI amara na rahevI joIe. te game teTalI lAMbI Take, paNa chevaTe to tenuM visarjana thaI javuM ja joIe, te paryAvaraNa sAthe bhaLI javI joIe. jenuM sarjana thAya tenuM visarjana avazyabhAvI che. eka kudaratano niyama che, tene badale te visarjita ja na thAya ane kAyama rahe athavA to mANasanA zarIramAMya kAyamanuM ghara karIne rahe, te A kudaratanA niyamanI viruddha che tathA mANasane mATe ane paryAvaraNane mATe behada vighAtaka che. harita rasAyaNa-vijJAna Ano ja ukela lAvavA mAge che. A AjanI sauthI mahAna vaijJAnika caeNlenja che. 136
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ f pa ryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *** # B ka paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * AmAM Aje pAMgarI rahelI neno TeknaoNlaoNjInI paNa ghaNI madada maLaze. neno TekanaoNlaoNjImAM amuka bAbata karavA mATe anya TekanolaoNjI karatAM 10 hajAra gaNI ochI sAmagrInI jarUra paDe che. alabatta, neno TeknaoNlaoNjInA kSetre paNa harita abhigama apanAvavo paDaze. AvI rIte pRthvIrUpI ApaNA mALAne bacAvI levA rasAyaNa-vijJAnanA kSetre ghaNI AvakAradAyaka mathAmaNa thaI rahI che. kharuM jotAM, AjanI ghaDIe mAnavajAta mATe A jIvana-maraNano prazna che. (bhUmiputra : kAMti zAha) huM DhaLI paDIza. chatta, bArI bAraNAM ane A cAra bhIMto tUTI paDaze to kadAca huM vyathita nahIM thAuM. pAMkha phUTatAM paMkhIo mALethI UDI jaze tyAre huM koI paNa viSAda vinA ekITaze Abhane mana bharIne nIrakhyA karIza. paNa divasa Akho mArI ekalatAne ekAMtamAM pheravI nAkhatA A vRkSo je ghaDIe AMgaNethI cAlyA javAno kadAca manasUbo paNa karaze to sAMja thatAM pahelAM huM DhaLI paDIza !!! - prItama lAkhANI prakRtipUjAno dharma pALatA Aphrikana AdivAsIo AphrikAnI vanavAsI prajAnI nisarga sAthenI vibhAvanA : pAzcAtya dezonI prajA nisargathI aLagI rahI; paraMtu vijJAna ane tAMtrikazAstramAM eTalI badhI pragati karI ke hAlamAM te mAnavasarjita paryAvaraNa para prabhutva dharAve che. temane nisargathI vikhUTA thavAthI keTaluM kamAyA ane keTaluM gumAvyuM teno have hisAba karavAno che. AgaLa jaNAvyA pramANe vibhAvanA have nisargapremIomAM UpasI AvatI dekhAya che. bIjA cheDe AphrikAnA vanavAsI mAtra nisargapremI nathI, paraMtu pote nisargano eka avibhAjya ghaTaka che. temanI nisargabhAvanA paNa keTalI ucca che tenA keTalAka kissA nIce mujaba che : AphrikA jene ApaNe aMdhAriyo khaMDa kahetA AvyA chIe, tyAM loITA hilsa nAmanuM jaMgala AveluM che. A jaMgala kenyAnI rAjadhAnI nairobIthI dakSiNa-pazcima dizAmAM 320 ki.mI.nA aMtare AveluM che. A sthaLanI AsapAsa vikharAyelA loITA mAsAI jAtinA lokonA paDAva-bomA-jovA maLe che. Akho kenyAmAM masAI (Massal) jAtinA lokonI vastI 17,000 jeTalI che. A ardhabhaTakatI jAti vanya paryAvaraNa sAthe AdikALathI ekarUpa thaIne vanavAsI jIvana gujAre che. A loITA mAsAI zaherI jIvanapaddhatithI taddana alipta che. te je gADha jaMgalomAM rahe che tyAM mAtra cAlIne jaI zakAya che. rastA, vAhanavyavasthA vagereno tyAM taddana abhAva che. temano vyavasAya mukhyatve Dhora carAvavAno che ane thoDA pramANamAM haLathI khetI karavAno che. teo duniyAnI jANakArIthI bilakula ajANyA che, paraMtu sthAnika vanaspatisRSTi, auSadhIya vanaspati ane vanyaprANIo vize sArI mAhitI dharAve che. temanI vastIthI lagabhaga 300 ki.mI. vistAramAM prAthamika sAravAra kendra, davAkhAnAM jevI koI sagavaDa nathI. tAra-Teliphona ke posTala-sevA paNa upalabdha nathI. 1973 sudhI tyAM mAtra eka prAthamika zALA 137 138
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ B%E8%paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma %thaka hatI. 1993 sudhImAM cha zALAo khUlI, paNa vidyArthIonI hAjarI mAtra % jeTalI ja rahe che. Ama chatAM A loko paryAvaraNa sAthe ekarUpa thaI potAnI saMskRti ane paraMparA jALavI rahyA che. sAmAnya zaherIprajA (Aphrikana) paNa tyAM nokarI-dhaMdhA mATe javAnI taiyArI batAvatI nathI. lagabhaga 26 varSa pahelAM (1993 pahelAnA) Daca mizanarIoe temanI vacce 'IrlDarina loITA inTigrala DevalapamenTa projekTa' taiyAra karI Apyo ane temane tAlIma ApI taiyAra karyA. A projekTa lokAbhimukha hato. prajAne tAlIma ApI temAM potAnI marajI mujaba vikasavAne zaktimAna banAvyA. pALelA prANIono darajajo sudhare, jAhera ArogyanI sabhAnatA jAgrata thAya ane temanA gocara-utpAdanamAM vadhAro thAya tema Ayojana karI ApavAmAM AvyuM. sahakArI tAlIma maLatAM temAM potAnA hakko aMge jAgRti pedA thaI. teo jaMgalanI jamInanA baMdhAraNIya rIte mAlika banyA. A projekTa aMtargata teo vanasRSTinA vikAsa ane vanyajIvonA ApoApa saMrakSaka banyA. A vanavAsIone bahAranI dakhalagIrI khapatI nathI. teo jamInanA sahiyArA mAlika che. sAthesAthe nisarganA bhakta paNa che. teo koI viziSTa dharma pALatA nathI, paraMtu nisargapUjA e ja temano parApUrvano dharma che tene praNAligata mAnIne pALe che. gADha jaMgalamAM temanuM pUjAsthAna che. tyAM koI deva-devInI mUrti nathI, maMdira ke masjida nathI; paraMtu sAta vizALa vRkSono samUha e ja temano kethIDrala che. temanA loko tyAM Ave che ane niyamita palAM moTAM sAta vRkSonI pUjA kare che. temane vanaspatisRSTi sAthe prema che ane vanaspatisRSTine - nisargane temanA pratye prema che. nisarga temanuM jIvana che. DuMgarALa pradezanA DhoLAvo, lIlI hariyALI, pANInA dhodha ane naisargika sRSTisauMdarya e ja temano AtmA che. loITA (Lolta) mAsAI mAtra nisarga-pUjA karI besI rahetA nathI. gADha ghanaghora jaMgalo sAbUta rahe te mATe teo haMmezAM prayatnazIla rahe che. temanA parivAramAM vanaspatisRSTi ane prANIsamUha (Flora and Faune)nI khUba vividhatA dharAve che. poDokArpasanAM UMcAM vRkSone teo IzvaranuM vRkSa mAne che. temanAM vanyaprANIomAM jaMgalI hAthI, jaMgalI bheMsa, vAnaravaMzanAM prANIo ane vividha prakAranAM pakSIonA teo rakSaka paNa che ane A ja vizvAsathI teo vanonuM rakSaNa - 139 BA%BA%BA% paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 68nI 2fewthaka kare che. temanI auSadhIya vanaspati aMgenuM jJAna eTaluM vizALa che ke pAzcAtya rASTronA loko tenI noMdha letA thayA che. jaMgala-saMbhALanuM vAlIpaNuM (custodianship) e temanI moTI saphaLatA che. kenyAno Adhunika itihAsa teno sAkSI che. kenyA temanA rAjabaMdhAraNa mujaba jamInanI koI paNa prakAnI Apa-le karatAM pahelAM A AdivAsIone vizvAsamAM laIne AgaLa pagaluM bhare che. jaMgalo, vanasRSTi ane paryAvaraNanuM aMtaHkaraNapUrvaka bhaktibhAve jatana karanAra varga paNa Aje duniyAmAM astitvamAM che. aNaghaDa, azikSita AdivAsI ke vanavAsIo pAsethI suzikSita zaherIjanoe A bodhapATha zIkhavo paDaze. parama pAvana maMdiragarbhanI (Sanctum sanctorm) vibhAvanA A loiTA mAsAI lokomAM pratyakSa jovA maLe che. abhayAraNyone parama abhayAraNyamAM pheravavA parama prakRtipremIono sAtha Avazyaka che. tene mATe jarUra paDe bIjuM vaikalpika maoNDalo ghaDavAM paDaze. ApaNAM abhayAraNyo ke videzomAM vicArAI rahelAM anya maoNDalone parama- abhayAraNya ke tapovanamAM pheravavA mATe nisargapremI evA AdivAsI ke sthAnika vanavAsIone vizvAsamAM laI temanI dhArmika paraMparAne anurUpa uttejana ApavuM paDaze ane temanI mULabhUta jarUriyAto para pUrepUruM dhyAna ApavuM paDaze. pAzcAtya dezonA sAcA prakRtipremIo A vibhAvanAne dhyAnamAM rAkhIne potAnA kAryakramo ghaDI rahyA che, te preraNAdAyI ane AvakAradAyaka che. bhArata jevA dezomAM A prakRtiprema e kevaLa jIvadayAnI ja lAgaNI nathI; paraMtu A premane vikAsalakSI banAvI tene sAco vaLAMka ApavAnI jarUra che. ApaNI saMskRtimAM AphrikAnI saMskRti ane pAzcAtya saMskRtionuM ochAvattA pramANamAM milana jovA maLe che te eka gauravazALI ghaTanA che. - paryAvaraNa saMhitA 140
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha samagra jIvasRSTine jIvaMta rAkhanAra mA dharatI saMskRtamAM pRthvIne kSamA kahevAmAM Ave che. pRthvI atyaMta udAra che. pRthvI parama vizALa che. Agama divAkara pU. janakamuni pRthvIne AnaMdanuM dhAma kahe che. carama tIrthaMkara bhagavAna mahAvIre 'dazavaikAlika sUtra'mAM kahyuM che ke - "puDhavI same puNi vijajjA'' AtmotthAna icchanAra dareka AtmAe pRthvI jevuM thavuM joIe. AtmA jyAre tamAma karmathI mukta thaI mokSAgamana kare tyAre Aloka pRthvIthI mokSanI yAtrAnI kSaNomAM zailezIkaraNanI avasthAmAM hoya che. zailano artha zilA - paththara. zilA potAnA mULa pRthvImAM UMDA utAre che, pRthvImAM otaprota banI sthira thaI jAya che. A zilAmAM ApaNe mUrti kaMDArI ane tenI pUjA karIe ke A zilA para prahAra karIe topaNa tene koI rAgadveSa thatAM nathI. pRthvI, koI paNa jAtanA bhedabhAva vinA A samagra jIvasRSTine potAnI samRddhi Ape che. sArA-narasAnA koI bheda tene nathI. A jIvaMta pRthvI para tenA saMcAlaka devo satata kAryarata che. A vasuMdharA nadhaNiyAtI nathI-nirjIva paNa nathI. 'A jamInano huM 'mAlika chuM" ema kahI ApaNe tenA mAlika banI gayA chIe, te mAtra bhramaNA che. pRthvInA mAlika to saudharmendra che. A sajIva ane sacetana pRthvInA mAlika zakendra mahArAja che. tethI ja zAstrakAra paramarzIoe pRthvIne indrAvasthAvarakAya nAma ApyuM che, kAraNake indra tenA adhiSTAyaka che. samaSTine jIvADI rAkhavAnI tAkAta mA dharatI pAse che. te jIvasRSTine pANI, anna, vastra, Azaro, auSadhio, phaLa, phUla, UrjA, khanIja, sonuM, hIrA ane jhaverAtarUpe samRddhinI choLo satata Agye ja jAya che. jemanI pAse akhUTa saMpatti-rUpiyA che te malTimiliyonara kahevAya, paraMtu jenI pAse jamInano nAnosarakho TukaDo hoya tene Land Lord (laeNnDa laoNrDa) kahe che. paMdara-paMdara Tana sonuM ke jhaverAta hoya tene saMpattivAna kahe, paNa Lord eTale 141 300 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ! ke rAjA na kahe, paNa jamInanA TukaDAnA mAlikane laeNnDa laoNrDa eTale ke rAjA kahyA. Ama vahevArajagatamAM bhUmine mUlyavAna cIja gaNI che, paraMtu mA dharatI kahe che'mArAmAM Asakti na rAkha, huM mAtra kImatI cIja nathI. caitanyano aMza chuM.' mAtA saMtAnone ApavAmAM kadI vALo-TALo, bhedabhAva rAkhatI nathI. vasuMdharAne koI vahAluM nathI, koI davaNuM nathI. enI amIdhArA satata varasatI hoya che. mA dharatI sahiSNutAnI mUrata che. mA vasuMdharAne ahiMsA priya che. pRthvI para hiMsA vadhe che, mATe pRthvI trasta thaI jAya che, kaMpI jAya che ane dharatIkaMpa thAya che. zaktinuM mULa kendrasthAna nAbhimaMDaLa che. nAbhimaMDaLathI vaLI bhUmaMDaLane sparza karavo eTale vaMdanA-sAkSAt daMDavat praNAma namana. A namana karavAthI ahaMkAra ghaTaze. dareka vyaktinI copAsa eka AbhAmaMDaLa hoya che. sAthe eka ahaMkAranuM vartuLa paNa hoya che. namavAthI vyakti potAnA ahaMkAra vartuLamAMthI bahAra nIkaLaze. ahaM ane mamanI dIvAlo tUTaze. sAkSAt daMDavatyAM pRthvInI samathaLa thavAthI mA pRthvInA samatA ane kSamAnA guNothI zaraNAgatinA bhAvo pravAhita thaze. divya, pavitra AbhAmaMDaLano vistAra taze ane nabhomaMDaLa sudhI cetanAno vistAra thaze. A kriyA AtmAnA UrdhvagamanamAM pariNamaze. mA dharatI potAnAM bALakone eka saMdeza Ape che - - 'bephAma bhogavAdI banI mArI saMpattino durupayoga karIza nahIM. mArAmAMthI maLatI saMpattino parigraha na kara, A saMpatti para mAlikIbhAva rAkhavAne badale TrasTIbhAva rAkhaje. mArA TukaDA karI mArA para Adhipatya sthApavAnA sAmrAjyavAdane kAraNe ja hiMsA, dveSa ane laDAI thAya che. samAjavAdane caritArtha karavA mATe 'vasudhaiva kuTumbakama'nI bhAvanA rAkhaje.' mA dharatInA A hRdayasaMdezamAM vizvavAtsalyanA bhAvo abhipreta che. 142
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ goghparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * jaLa e ja jIvana: lokamAtA jIvanadAyinI saritA bhAratavarSanI adhyAtma saMskRtimAM vikAsa-saMvardhananuM kArya mA gaMgAne kinAre thayuM che. gaMgAnuM avataraNa bhagIrathanA pracaMDa puruSArthanuM suphaLa che. purANomAM gAgA ane tene kinAre vistarelAM tIrthonuM mAhAbhya khUba ja varNaveluM che. hiMdustAnanA itihAsa ane bhUgoLanA abhyAsathI samajAze ke bhAratIya saMskRti nadIonA kinAre pAMgarI che. nadIoe mAnavajAta sahita samagra jIvasRSTine khUba samRddhi ApI che, tethI ja kAkAsAheba kAlelakare nadIne 'lokamAtA' kahI che. gaMgA, jamunA, godAvarI ke narmadA badhI ja nadIo sAthe viziSTa aitihAsika tathyo saMkaLAyelAM che, to himAlayamAMthI pravAhita thayela pavitra jaLapravAhonuM AgavuM mahattva che. saritAnA taTe, prayAgarAja, amarapurI, vArANasI, haridvAra, kanakhala, jvAlApura A badhAM yAtrAdhAmo saMnyAsIonI kAyamI zibira jevAM che. ahIM, gurukuLa, RSikuLa, munimaMDaLa, Azrama, dharmatattva saMzodhana maMdira, dharmagraMtha bhaMDAro, akhADAo, dharmazALAo, annakSetro, guphAo, sAdhuonI koThIo ane sAdhanAkendro che. zramaNa saMskRtie jIvananI aMtima kSaNomAM cAre AhAranA tyAganI vAta karI che, paraMtu hiMdu dharma ane brAhmaNa saMskRtinI paraMparAe gaMgAnA jaLane eTaluM pavitra gaNyuM che, tethI jIvananI chellI kSaNomAM paNa mukhamAM gaMgAjaLa mUkavAnI bhAvanAnI puSTi karI che. gaMgAnA jaLanI sphaTika pAradarzakatA mATe vaijJAnikone paNa Azcarya thayuM che. vaijJAnika kasoTImAMthI pAra UtareluM gaMgAnuM jaLa nirmaLa, jaMturahita ane pavitra che. gaMgAnA kinArAne ane gaMgAnA jaLane pradUSaNamukta rAkhavAnI saunI pharaja che. tAjetaramAM gaMgAnA jaLane pradUSaNamukta karavA modI sarakAre 2015nA bajeTamAM 143 httparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ahIthI khAsa jogavAI karI ane tene mATe eka minisTara paNa epoinTamenTa karyA che te AnaMdanA samAcAra che. vizvamAM vadhatI jatI janasaMkhyA, paryAvaraNanI khoravAtI samatulA, pANInI jALavaNInI avyavasthAne kAraNe vizvanA madhyapUrva vistAramAM ane bhAratanAM ATha rAjyomAM pIvAnA pANInI gaMbhIra samasyA sarjAI che. prAcIna samayamAM AdivAsIo agni peTAvavAnAM lAkaDAM mATe mArAmArI karatAM tema bhaviSyamAM pANI mATe pANIpata (laDAI) thAya to navAI nahi lAge. kAraNake saMyukta rASTra saMghanA ahevAla pramANe vizvabharamAM pANI saMbaMdhI lagabhaga 300 moTI takarAro cAlI rahI che. bhArata-bAMglAdeza krAkAbaMdha, ujhabekistAna, kajhAkistAna, hAjIkistAna, kigIjhastAna, amudariyA ane sidadAriyA nadInA pANI aMge saMgharSa, AphrikAmAM jhAbelI nadIno jaLavivAda, lebanona-ijharAIla vacce pANInA vaheNa badalavAno saMgharSa cAlI rahela che. bhAratamAM narmadAnA nIranI vaheMcaNIno saMgharSo varSo sudhI cAlyo. jagatanI dareka dharma paraMparAe vANI ane pANInA vivekapUrNa upayoganI vAta kahI che. jaina dharma pANIne ekendriya jIva gaNe che. vaLI pANInA veDaphATa - bagADane karmabaMdhananuM kAraNa gaNe che. 'jaina darzane' pANInA vivekapUrvaka upayoganI vAta kahI che. pANIne pradUSaNamukta rAkhavAthI paryAvaraNa saMtulana jaLavAI rahe che. prAcIna bhAratamAM akhaMDa jaLastrota mATe pratyeka varSe varuNadeva (pANInA deva)nI pUjA karavAmAM AvatI, jyAre tAjetaramAM saMyukta rASTra saMgha dvArA 'vizva jaLadina' prasaMge ghaTatAM jatAM jaLasota ane aNamola pANInA jatana mATe pANInA veDaphATa vinAnA sucAru saMcAlana mATe (phaoNra AIDiyala vaoNTara menejamenTa) AMtararASTrIya sahakAra sAdhavAnI tathA pANInA vivekapUrNa upayoga mATenI apIla karI che. kRSi ane udyoga kSetranA vikAsa mATe jaLa e ja jIvAdorI . pANInI kheMcathI teno vikAsa rUMdhAI jaze. jaLasamasyA vizva mATe saMkaTa na bane te jovAnI 144
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 4892 kbparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma KBB%8Akbar darekanI phraja che. lokamAtA to ApaNane samRddhinI choLo Ape ja jAya che, paraMtu ApaNA nabaLA hAtha tene jhIlI zakatA nathI. svArthane badale pAramArthika daSTi, saMkIrNatAmAMthI vizva vAtsalyabhAva ane pramAdane badale jAgRti ApaNane samRddhi jhIlavA sakSama banAvI zake. ApaNe pANIno veDaphATa karIzuM nahi to lokamAtAo mAjA nahi mUke, saMyamamAM raheze. Adarza pANI yojanAonuM AcaraNa karIzuM to pUrane khALI zakIzuM ne mA dharatI lIlIchama cAdara oDhI zakaze. dharma ane paryAvaraNa paryAvaraNa saMhitAmAM prAdhyApaka Ara. vAya. gukhe paryAvaraNanA saMdarbhe dharma viSayaka vicAranI ciMtanasabhara vAta kahe che. temanA mate nisarga pratye prema eTale dharmanuM AcaraNanuM prathama pagathiyuM. dharmaAcaraNa e mAtra buddhi AdhArita pagaluM nathI. aMtaHkaraNa ke aMtarAtmA temAM joDAyelo che. dharma-upadeza sthAnika paryAvaraNIya paristhitinI nIpaja che. jema ke trikALa saMdhyA ane snAna e garama ane bhejavALA bhaugolika sthAnamAM vaselA loko mATe Avazyaka che. ati zIta evA ThaMDA mulakamAM rahetA, agara pANInI tIvra achata anubhavatA pradezomAM rahetA lokone mATe anukULa nathI. AvI pAyAnI jarUriyAtamAMthI paraMparA ghaDAya che ane temAMthI je te sthaLe, je te samaye saMskRtino udbhava thAya che. nAila saMskRti, bebiloniyata saMskRti, siMdhu (hiMdu) saMskRti, cInanI mAMgasikyAMga nadI uparanI saMskRti vagere vividha bhaugolika bhAgomAM uddabhavI, vikAsa pAmI, kyAMka naTa pAmI. A vividha saMskRtio bhArata jevA dezamAM 'saMskRti e ja dharmarUpe pariNamI. anya dezomAM sAMskRtika paraMparA tUTatAM mAnavasarjita sAMpradAyikatArUpe dharma sthAna lIdhuM. - paryAvaraNa eTale ke sthAnika bhaugolika paristhiti. mAtra manuSya nahIM, paraMtu samagra sajIvasRSTino vikAsa, vRddhi ane utkrAMti A paryAvaraNanI nIpaja che. mAnavI anya prANIo karatAM sauthI buddhizALI prANI tarIke anyathI judo paDayo mATe ja tenuM zAralIyAma homosopiyansa' eTale ke buddhizALI mAnavaprANI. mAnavI anya prANIo (primotas) karatAM judI rIte utkrAMti pAmyo. be paga upara TaTTAra cAlanAranA zIrSamAM mastiSka, khoparI ane magajano vikAsa vadhu sArI rIte thayo. hAlamAM vaijJAniko evuM mAnatA thayA che ke manuSyano A vikAsa jyAM thayo tyAM tenA paryAvaraNamAM naisargika vaividhya khUba pramANamAM hatuM. jIvazAstrInI paribhASAmAM kahIe to nivasanataMtronI vividhatA moTA pAye tyAM upalabdha (Ecological Divesty) hatI. AnuvaMzika mULabhUta bauddhika aMza (trace) ane sthAnika anukULa 146 yayAtie potAnA ghaDapaNane badale potAnA putranuM yauvana laI lIdhuM. ApaNuM kaMIka AvuM ja che. kudaratI saMpattino ApaNe bephAma bhoga-upabhoga karIe chIe ane paryAvaraNane ApaNe je rIte dUSita karI rahyA chIe te nahIM aTakAvIe to AvatI peDhIne akALe vRddhatva maLaze. 15
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha paryAvaraNIya paristhiti vaccenI AMtarakriyA (Interaction) dvArA manuSyamAM uttarottara buddhino vikAsa thayo. jema jema manuSya tenA mULa nivAsathI dUra dUra sthaLAMtara (Migration) karato gayo tema tema anya sthaLonA paryAvaraNa sAthe AMtarakriyA karavAnI taka maLI ane tenI buddhi khIlatI gaI. bauddhika vikAsanA stara anusAra dharma ke dhArmika mAnyatAono jIvanamAM prabhAva paDavA mAMDayo. dareka dharmanI mAnyatAomAM tenA mULa UgamasthAnanI asaro jovA maLe che. hAlanA dharmo vaccenI bhinnatA uparachallI ane haMgAmI che. vividha AMtaraprakriyAothI ghaDAyeluM mAnasa (dhArmika paraMparA) kyAreka hakArAtmakane badale nakArAtmaka svarUpa dhAraNa kare che, jemAMthI vAda-vivAda ane saMgharSa pedA thAya che. AjanI dhArmika asahiSNutA, jAtivAda, sAmAjika bhedo, Arthika asamAnatA ane rAjakIya harIphAI vagere bauddhika ane paryAvaraNIya paristhiti vaccenA AMtaraprakriyAnAM nakArAtmaka (vikRta) svarUpo che, te dharma nathI. sthiratA Ape te dharma. vicalita kare te adharma. (dharma - dhAtu chu - dhAravate) dhAraNa karanAra te dharma eTale ke sthiratA ApanAra te dharma). nisarga pratyenA premanI hakArAtmaka vRttio haju paNa vanavAsI/AdivAsI prajAomAM jovA maLe che. AphrikAnI loIeNTA-masAI komanI nisarga, vanaspati, prANIo vagere pratyenI bhAvanAo jovA maLe che. bhAratamAM bihAra, orisA ane madhyapradezanA AdivAsIomAM paNa AvA nisarga pratyenA premanA kissAo jovA maLe che. A goMDa AdivAsIo temanA pradeza (jaMgala)nA sAlanA vRkSane pUje che. temanI mAnyatA mujaba temAM atmA (Spirit) vAsa kare che. nisargamAM UgelA sAla vRkSamAM ja AvA AtmA vase che. narsarImAM ugADelA sAlanA ropAmAM evuM nathI ema teo mAne che. temanI mAnyatA mujaba phaLa dhAraNa karI rahelA vRkSane kApavuM e sagarbhA strInI hatyA samAna pApa che. mAtra sukAI gayelAM vRkSo ane anya vanasaMpatti temanI AjIvikA mATe vApare che. A abhaNa prajA pAsethI suzikSita samAje bodhapATha zIkhavo joIe. vRkSo kApavAthI vanadevI ke vanadevatA nArAja thaze evI bIka A loko sevatA. vividha svarUpe nisargapUjAnAM udAharaNo madhyapUrva eziyAnA dezomAM paNa maLI Ave che. paganijhama (Paganism), eNnimijhama (Animism) mitrAIjhama (Nutrausn) jevI cIlAcAlu 'bhaktivAda' Adi prajAmAM jovA 147 dhadhadha dhadhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ! * maLe che. (A badhA AdivAsIonA bhaktivAdanAM svarUpo che). nisargapUjA athavA vanaspati ane prANIonA deva/devIrUpe pUjavAnI vibhAvanAne moTo dhakko paDayo jyAre pAzcAtya dezomAM 'IzvaravAda (Monotheism)'nI vibhAnA jAgrata thaI. krizciyaniTI aneka deva-devIo ke mUrtipUjAvAdamAM mAnatI nathI. islAma dharma Izvara eka ja che ane tenA sivAya koI mUrti, vanaspati ke prANIne IzvararUpe mAnato nathI, eTaluM ja nahIM, koI AvI mUrti ke vanaspatine Izvara svarUpe pUje to te mUrti ke vRkSano nAza karI nAkhavAmAM Avato. duniyAbharamAM A tArkika vibhAvanAno pracAra khUba bahoLo thayo. pariNAma e AvyuM ke vanaspati ke prANInI pUjA mAtra AdivAsI prajA ke bhAratIya saMskRtimAM rahevA pAmI. gAyanI pUjA, tulasI ke sAla vRkSanI pUjA tarkazuddha hoya ke na hoya, paNa pazcimanAM rASTro ke islAmika rAjyomAM, pUjA to bAjue rahI, paNa temanA tarapha mAtra eka upabhoga karavAnI vastu che evI tArkika vibhAvanAthI jovA mAMDyA. A mAtra bauddhika ke Arthika dRSTie jovAnI vRttione lIdhe temanI naisargika saMpattinA nAzane mATe pote ja javAbadAra banyA che. bhArate gAyanI pUjA karI gAyanI upayogitA ane kRSivikAsamAM tenuM mahattva duniyAne samajAvyuM. bhArata Aje Atmanirbhara khetIpradhAna deza tarIke vikAsa pAmI rahyo che. tenI pAchaLa sajIvo - vanaspati ane prANIsRSTi pratye jIvadayAnI vibhAvanA kAma kare che. mUrtimAM bhagavAna nathI evuM teno buddhivAda ke tarkavAda Aje paNa mAne che, paraMtu mUrtimAM prANa-pratiSThA karI potAnA aMtarAtmAnuM temAM nirUpaNa kare che; eTale ke sat-asat potapotAnA naitika khayAla ke vivekabuddhithI tene nihALe che. A kartavyabhAnanuM pratIka te mUrtipUjA. A mUrtipUjAnuM tattvajJAna sAmAnya mAnavIne samajAya tema nathI ane tenAthI sAmAnya mAnavI sthULa mUrtipUjA karI Izvara pratyenI potAnI pharaja/kartavya pUruM karyAno saMtoSa mAne che. ApaNI Izvara pratyenI bhAvanA sUkSmarUpe vanaspati, prANI ke nisargane pUje che. tenAthI bhAratamAM vanyaprANIo ane vanaspatisRSTi ATalI vizALa mAnavavastI hovA chatAM TakI rahI che. cIna jevA deze tenI vizALa vasatine poSavA vanaspati e prANIsRSTine keTale aMze sAcavI che te ApaNe sau jANIe chIe. cInI prajAe khAvAmAM ekeya prANI bAkAta rAkhyuM nathI. 148
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 2. paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che 8. TE3paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma 222 ApaNI A dharmabhAvanA lagabhaga 5000 varSathI saMskRti sAthe vArasAmAM UtarI AvI che. pAzcAtyanA dezone have A vibhAvanA gaLe UtaravA mAMDI che ane nisarganA bacAva mATe prayatno karI rahyA che. nisargamAM IzvaranuM avataraNa (Incarnation of God in Nature): ApaNA moTA bhAganAM devasthAno ke maMdiro parvata ke DuMgaronI Toce, nisarganA sAMnidhyamAM racAyAM che. nadI ke samudranA kAMThe pUrvAbhimukha sUryamaMdirozivamaMdiro ke anya deva-devIonAM sthAnako AkhA bhAratamAM patharAyelAM che. kailAsa parvata upara zaMkara bhagavAna ane samudramAM zeSanAganI chatrachAyAmAM sUtA viSNu bhagavAna, kevI adbhuta nisarga sAthenI tAdAbhyatA ! A addabhUta naisargika sauMdaryanA sAthamAM rahIne ApaNA RSi-munioe 5000 varSa pahelAM cAra vedo, upaniSado, gItA, saMhitA jevA graMtho racI samRddha sAhitya duniyAne prathama arpaNa karyuM. RgavedamAM 'siMha zabdano upayoga 40 vakhata thayo che. aneka prANI-pakSI, vanaspationuM varNana ApaNA saMskRta sAhityamAM maLI Ave che. lagabhaga 2500 varSa pahelAMnA jaina munioe 'kITaka-sRSTi' aMge je varNana ane vargIkaraNa ApyuM che te ajoDa che. eka zloka ke je mahAbhAratakALano che. temAM vAgha ane siMha paryAvaraNanI jALavaNI mATe, vananA rakSaNa mATe ane vananA nivasana-taMtrane TakAvI rAkhavA keTalA upayogI che, tevo sUra jovA maLe che. jaina dharma to ekendriyathI paMcendriya jIvonA astitvano svIkAra kare che. hAlamAM paNa ApaNI dhArmika paraMparA ane AdarabhAvanI vibhAvanA eTalI majabUta che ke jaMgalo ane vRkSo ADedhaDa kapAtAM rahetAM chatAM madira ke masjida pAse UgelAM vRkSone kApatAM nathI. paryAvaraNa ane globala vaoNrmiMganA prazna saMmelano ne pariSado vizvastare globala vaoNrmiMganA prazna Dise.-2007mAM bAlI inDoneziyAmAM cop-13 saMmalena yojAyuM. 2007-08mAM mAnavavikAsa riporTamAM globala vaoNrmiMga praznane ujAgara karavAmAM Avyo. varSe 2009mAM kopanahegana DenmArkamAM, cop-15 saMmalena, 2011mAM kenakuna meksikomAM, cop-16 Darbana - sAutha AphrikA, cop17 2011mAM dohA (katAra) khAte, cop-18 nave.-Dise.mAM 2013mAM paoNlAnDamAM maLyuM. atyAra sudhImAM 1995thI 2013 sudhInA gALAmAM 19 mukhya saMmelano maLI gayAM. te uparAMta mukhya saMmelananI taiyArI pahelAM keTalIka miTiMgo ke saMmelano maLyAM. A badhAmAM vAto khUba thaI paNa koI nirNayAtmaka pagalAM bharAyAM nathI. Dise.-2009mAM samagra vizvane mAnavasarjita ApattimAMthI mukta karAvavA kopanaheganamAM 192 dezomAMthI 15000thI vadhu pratinidhioe hAjarI ApI hatI. nirIkSakonA mata pramANe amerikA jevA samRddha rASTranI kuTila rAjanItine kAraNe kopanahegana phlopahegana banI gayuM. jUna-2009mAM laMDanamAM maLela jI-20 saMmelana aMge nirIkSakoe noMdhyuM ke vAghane pUMchaDIthI sAdhavAnI jANe koziza thaI rahI che ane ApaNe jANe UkaLatI kaDAImAMthI nIkaLane bhaThThImAM jaI paDyA hoIe evo bhAsa thAya che. zrI rajanI ve 'bhUmiputra'mAM A aMge le che ke, vizvamAM audyogikIkaraNanI zarUAta pahelAM kArbana DAyoksAIDanI mAtrA 275 ppm hatI. A mAtrA vAtAvaraNamAM 450 pmthI vadhavI na joIe. 2005mAM conI mAtrA 389 ane 2011mAM 397 ppm sudhI pahoMcI che. apekSA evI rAkhavAmAM AvI hatI ke vikasita dezoe kamase kama varSa 2020mAM A mAtra 45% gesa vAtAvaraNamAM choDatA tenA karatAM prativarSa choDavAnuM dhoraNa apanAvuM joIe. pachInAM 150 149 |
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE0%B8%BhparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma ADD>> >> varSomAM vikAsazIla dezoe paNa vAtAvaraNamAM choDAtA GHGnuM pramANa dhIre dhIre ghaTADatA javuM. A atyAra sudhInI prakriyAmAM sauthI vadhu GHG choDavAvALA deza amerikA tema ja tenA jevA anya dezo kyAreka taiyAra thAya, kyAreka nanno bhaNe tevuM thayA kare che. dareka kaoNnpharansanI vAta lakhavA jaIe to ghaNuM lakhavuM paDe. vizvastare joIe to amerikA prati vyakti prativarSa Azare 20 Tana GHG vAtAvaraNamAM choDe che, jyAre bhArata jevA vikAsazIla deza 1.6thI 2 Tana jeTalo GHG vAtAvaraNamAM prativyakti prativarSa choDe che. A uparAMta amerikA ghaNAM varSothI A gaeNsa choDe che jyAre vikasita dezono gesa choDavAno itihAsa TUMko che. vizvastare jyAre samAnatAnI vAta karavAmAM Ave to jema lAla kapaDuM dekhADatAM Akhalo bhaDake tema amerikA bhaDake che. amerikana pratinidhi coP saMmelanamAM jyAre paNa Equity ane Historical Emissions * samAnatAnA dhoraNe GHG choDavAnI vAta ane aitihAsika rIte atyAra sudhImAM choDelA gaeNsanI vAta kADhavAmAM Ave tyAre saMmelanamAM nakkI thatA nirNayomAM dabANa Ave che ane potAnI sagavaDa pramANe athavA amerikana jIvanazailIne jarA paNa AMca na Ave tevA nirNayo levaDAve che. A coP saMmelananI varavI hakIkata che. paraMtu dara vakhate yajamAna deza saMmelananI saphaLatA gaNAvI zakAya eTale koI musaddo bahAra pADe jemAM cAlo pharajiyAta nahIM to kaMI nahIM, marajiyAtarUpe ATaluM karaze tevuM AzvAsana to maLyuM tema mAnI mana manAve che. bIjI vAta che, globala vaoNrmiMgane kAraNe je kaMI nukasAna thAya che athavA globala vaoNrmiMganI asarane TALavA je kaMI pagalAM bharavA paDe che te mATe vikAsazIla garIba dezone nANAMnI jarUra paDe. A nANAM paisAdAra dezo phALave. dhIre dhIre A rakama vadhAratA vadhAratA 2020 sudhImAM 100 abaja DaoNlara prativarSa sudhI pahoMcyuM. AmAM paNa koI nirNAyaka pagalAM bharAtAM nathI, paraMtu evuM kahevAmAM Ave che ke, garIba dezoe ciMtA na karavI, yathAyogya madada karavAmAM Avaze. prazna atyAra sudhI vikasita dezoe Ubho karyo che, paraMtu jANe garIba dezoe bhIkha mAgavI paDe tevA hAla jovAmAM Ave che. AmAM amerikAnI avaLacaMDAIne kAraNe je je - 151 - 298, paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che.# B ewthak dezo hakArAtmaka sUra relAvatA hoya te paNa chUTI paDe che. bAra sAMdhe tyAM tera tUTe tevo ghATa AmAM thAya che. saMmelanamAM ane te pachI vizvabharamAM globala vaoNrmiMga bAbate sauthI vadhu carcAya che te vikasita dezo GHG (grIna hAusa gesa) choDavAnuM pApa kare tene ghaTADavA mATe garIba dezo pAsethI puNya kamAya che. A mULa vAtane Teknikala jAmA paherAvIne khUba raMgIna, caTapaTuM ane garIba dezamAM cAlatA udyogone eka kamANInuM sAdhana pUruM pADavAmAM Ave che. A kArbana mArkeTanA nAme oLakhAya che. jema paisAdAra dezomAMthI mA-bApa banavAvALA bhAratamAM sarogeTa madharano upayaga kare che tema ApaNe ahIM GHG gesa choDavAnuM ochuM karIne je bacata thaI te paradezI kaMpanIne ApIne paisA kamAI zakAya che. coP-18 aMge ghaNA dezoe nArAjagI pragaTa karI che. bhAratane lAgyuM ke ghaNA muddA carcAyA nahIM. Arthika madada mATenI koI khAtarI na maLI. mULamAM kyoTo proTokola pramANe GHG ghaTADavAnI vAta moLI che. khUba ja maryAdita pramANamAM GHG ghaTADavAnI vAta mukAI che. te AMkaDAo karatAM ghaNuM AgaLa javAnuM che. Aje to moLI vAtano paNa pUrato amala thato nathI. brAjhilane lAgyuM ke Arthika rIte saddhara dezonI garIba dezone madada karavAnI dAnata dekhAtI nathI. nAnA nAnA TApuonA dezanA samUhanuM kahevuM che ke mAtra vAto na karo. vartanamAM parivartana lAvo. nAIjIriyAnuM kahevuM che ke globala vaoNrmiMganI nukasAna karanArI asaro vartAI rahI che. tema chatAM nakkara pagalAM bharavA ApaNe taiyAra nathI. kyoTo proTokola pramANe 1990mAM choDAtA GHGnI mAtrA karatAM prativarSa 5.2 %no ghaTADo karatA rahevuM. A mAtrA ghaTADavAno gALo varSa 2008thI 2012no hato. A kAmaTamenTa mATeno bIjo tabakko 1 jAnyu.-2013thI 31 Dise.2020no che, jemAM vikasita dezoe 2020 sudhImAM 1990nA pramANa karatAM 25thI 40% GHG choDavAnI mAtrAmAM ghaTADo karavAno che. atyAre to AmAM paNa keTalI pragati thAya te jovAnuM che. coP-18mAM coMkAvanArI vAta e banI ke vikasita dezonAM kArakhAnAMpAvaraplAnTa khUba moTA pAye uGH choDe che tenA para mahattvanuM dhyAna ApavAnI 152
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ f pa ryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma *** # B ka paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma * * jagyAe vikAsazIla dezonI khetIne lapeTamAM levAnI peravI cAle che. mahattvanA 6 GGHmAM mithena mahattvano gesa che. DAMgaranI khetImAM tema ja pazupAlanamAM A gesa moTA pAye pedA thAya che. A saMmelanamAM khetInA A pAsA aMge, mithenane ghaTADavA aMge vAta karavAnuM vicAratA keTalAka dezonA virodhanA kAraNe vAta AgaLa na vadhI, paraMtu AvatA varSe te aMge vicArAze. Ama saMmelano ane pariSadonI phaLazruti rUpe masamoTo praznArtha che, paNa nirAza thavAnI jarUra nathI. hajuya sahiyAro puruSArtha karIne rasto kADhavo ja rahyo. - * * jaLa ane vAyu pradUSaNane kAraNe dara varSe 30 lAkha bALakonAM mota thAya che vizva Arogya saMsthAe tAjetaramAM eka coMkAvanAruM nivedana karyuM che ke asvaccha pANI ane jherI vAyuone kAraNe vizvanAM 30 lAkha bALako dara varSe mRtyune zaraNa thAya che. i.sa. 2008nI sAlamAM azuddha pANI pIvAne kAraNe thatA atisAranA rogathI trIjA vizvanAM 13 lAkha pAMca varSathI ochI uMmaranAM bALakonAM mota thayAM hatAM. trIjA vizvanA dezomAM havA ane pANInA pradUSaNa mATe mukhyatve udyogo ja javAbadAra hovA chatAM A dezonI sarakAro udyogo sAthe haLavA hAthe kAma laI potAnA nAgarikonAM jIvana jokhamamAM mUkI de che. necarala risorsisa Diphensa kAunsilanA eka hevAla mujaba bALakonA Arogya sAme je pAMca vastuono sauthI moTo khataro hoya to te sIsuM, vAyupradUSaNa, jaMtunAzaka davAo, taMbAkuno dhumADo ane pIvAnA pANInI azuddhio che. eka aMdAja mujaba audyogikaraNanI doDamAM chellAM 50 varSamAM 75,000 navAM rasAyaNo zodhAyAM che. A rasAyaNo dvArA paryAvaraNane ane mAnavaArogyane keTaluM nukasAna thAya che tenI koI ja nakI vigato upalabdha nathI. chellAM 20 varSamAM A rasAyaNonI hAnikAraka asarane kAraNe bALakone thatA asthamAnuM pramANa vadhIne traNa gaNuM thaI gayuM che. peTrolanA dhumADAmAM sIsuM hoya che, tenAthI zvAsa letAM bALakanA magajano vikAsa ruMdhAI jAya che. garbhavatI mAtA-baheno dhumADo potAnA zvAsamAM grahaNa kare to tene dhUmrapAna karavA jeTaluM nukasAna thaI zake che. vizvamAM vadhatuM vAyu-pradUSaNa bALakonA ArogyamAM bhayaMkara hAni pahoMcADe che. paryAvaraNa rakSA : mAnavadharma paryAvaraNanI rakSA karavI e ApaNo dharma che vIjaLInI bacata : rUmamAM na joIe tyAre lAITa, paMkhA, Ac baMdha rAvakhAM. TayubalAITa ke cLF balba vAparavA. vaoNziMga mazIna, gijhara, gesa, liphTano vivekapUrNa upayoga karavo. peTrolanI bacata : DIjhala-peTrolano veDaphATa na karavo. gRhiNIo gesa, sTava, sagaDI vagerenA upayogamAM jAgRti ane viveka rAkhI baLataNa bacatamAM yogadAna ApI zake. amuka vistAranA sUrya kukarano upayoga paNa zakya che. kAgaLanI zakya eTalI bacata karavA I- mela, InTaraneTa vagerenA upayogathI kArya calAvavAthI kAgaLanI bacata thAya. zakya hoya tyAM pepara miMTane badale i-meparathI kAma calAvI zakAya. oNphisamAM peparalesa prosijarane protsAhana ApavAthI kAgaLanI bacata thaI zake. ghara, saMsthA, udyoga, sarakArI yaMtraNA, pANIno veDaphATa na thAya, jarUra pUrato upayoga thAya tenuM dhyAna rAkhe te hitAvAhI. vRkSAropaNanI jhuMbeza, smRti vananI jhuMbeza ane sAmAjika vanIkaraNa A kAryane vega Apaze. vanya prANIo mATe abhyAraNo ane upavanonuM Ayojana. ghara, vepAra, udyoganA kacarAno yogya rIte nikAla karavo. vaizvika tApamAna paryAvaNanI jALavaNI ane kArbana kreDiTa mATenA rASTrIya ane AMtararASTrIya kAyadA karAro ane samatIne mAna ApI yathAyogya anusaraNa karavuM. himAlaya vagere parvato, gaMgA vigere nadIone paryAvaraNa pradUSaNathI mukta karavA sahayoga Apavo te A dharAnI samagra jIvasRSTi mATe kalyANakAraka che ane mAnavadharma che. karavuM ke 153 - 154
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhadhadha dhadha paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma traNa vidha gharatIne lIlachama rAkhavAno puruSArtha karatArA mahIlacerA mAnavone bhivaMdanA 0 DaoN. rAjendra pacaurI * kArtikeya sArAbhAI anila guptA maheza paMDayA * saurIna - dIpaka gaDhiyA rohIta prajApati jitendra taLAviyA pravINa prakAza * phAlgunI joSI hila mahetA * pUrNimA - dilIpabhAI kulakarNI * ghanazyAma DAMgara 155 - DaoN. paraMtapabhAI pAThaka * pareza 2. vaidya * DaoN. Ara. vAya. gupte * zmi mayura * kAntibhAI zAha * rajanIbhAI dave jagadIza zAha - kanubhAI rAvaLa OM svAtibahena -pArulabahena, * dIpikAbahena rAvaLa - padmAbahena Sr. No. BOOKS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 300 paryAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma che ! saMdarbha sUci : RNasvIkAra REFERENCE OF BOOK 14. 15. 16. 17. AUTHOR Mary Evelyn Tucker Yale University James Mitter Queens University Rosemarie Beenard Harward University Indigeneous Traditions and Ecology John A Grim Yale University |Daniel B. Rank Congration Ahavath Confucianism and EcologyPotential and Limits Taoism and Ecology Shinto and Ecology Practice and or Evaluation to Nature Judaism and Ecology A Theology of Caution Christianity and Ecology Programme on Ecology Justice and Faith Islam and Ecology Glimpses of world Religions bhUmiputra - yajJa prakAzana gujarAta sarvodaya presa buleTina kumAra paryAvaraNa saMhitA pRthvI garama thaI rahI che pAThazALA dazA zrImALI phoTogrAphsa : globala vaoNrmiMga ane anya inTaraneTa vebasAITa ane gujarAta vizvakoza TrasTa 156 Beth Israee Dieter T. Hessel Frederick M. Denny University of Colorado Gunvant Barvalia vaDodarA amadAvAda amadAvAda gujarAta vizvakoza prA. gupte DaoN. pareza vaidya rameza zAha |muMbaI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 KBparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma hiNI (2 BE9BhparyAvaraNa, vaizvika tApamAna ane dharma Age>> >> guNavaMta baravALiyanAM pustako | sarjana tathA saMpAdana khAMbhA (amarelI)nA vatanI guNavaMtabhAIe c.A. sudhI abhyAsa karyA bAda, hAla TesTAIla inDasTrImAM pravRtta che. jaina kaoNnpharansanA maMtrI, munizrI saMtabAlajI prerita vizvavAtsalya prAyogika saMgha, muMbaI - cIMcaNI, kalpataru sAdhanA kendra-devalAlI, pArasadhAma saMgha ghATakopara, prANagura jaina seMTara, ema. bI. baravALiyA phAunDezananI spaMdana holIsTIka insTiTayUTa vageremAM TrasTI che. ghaNI saMsthAonA mukhapatramAM taMtrI tarIke sevA Apela che. amerikA, siMgApora vageremAM temanAM saphaLa pravacano yojAyAM che. temanAM dharmapatnI madhubahene hindI sAhityamAM DaoNkTareTa karela che. * hadayasaMdeza * prIta-guMjana * zrImada rAjacaMdra eka darzana * amRtadhArA * samarasena vayarasena kyA * saMkalpa siddhinA sopAna Glimpsis of world Religion * Introduction to Jainisim * Commentray on non-violence * Kamdhenu (wish cow) * Glorry of detechment 40404 * bhAratIya saMskRtimAM dAnabhAvanA * bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA jJAnadhArA (bhAga 1 thI 12) (jaina sAhitya jJAnasatramAM vividha vidvAnonA prastuta thayelA nibaMdho ane zodhapatronA saMgraha). * kalApIdarzana (DaoN. dhanavaMta zAha sAthe) * adhyAtmasudhA (DaoN. madhubahena baravALiyA sAthe) * vicAramaMthana * dArzanika draSTA * jaina dharma (paricaya pustikA) * ahiMsA bhImAsA (DaoN. kanubhAI zeTha sAthe) * caMdrasena kathA (DaoN. kanubhAI zeTha sAthe) * amaratAnA ArAdhaka. * adhyAtmaniSTha saMtabAlajI : ApanI sanmukha : mirma sparza (DaoN. jayaMta mahetA sAthe) * vItarAga vaibhava : Agama darzana * jJAnasAdhanA ane sarasvatI vaMdanA * vizvavAtsalyano saMkalpa * vAtsalyanuM amIjharaNuM (mAtRvAtsalyanAM vividha svarUpo) * sarvadharmadarzana (vizvanA mukhya dharmono paricaya) * aNagAranAM ajavALAM (pro. pravINAbahena gAMdhI sAthe) * uranirkarA (kAvya saMgraha) * tapAdhirAja varSItapa , dAmpatyavaibhava (dAMpatyajIvanane lagatA lekhono saMcaya) * uttama zrAvako bhagavAna mahAvIra ane saMyamajIvane ke mRtyunuM smaraNa (mRtyu ciMtana) * Aagam An Introduction Development & Impact of Jainism in India & abroad. * jaina patrakAratva adhyAtma AbhA : zrI uvasaSThare stotra : eka adhyayana * zrutajJAnanAM ajavALAM * zailezI (AlocanA ane upAsanA) * jaina dharmanA covIza tIrthakaro E-mail : gunvant.barvalla@gmail.com - 157