Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2536 Ka tIrthaMkara RSabhadeva evaM tIrthaMkara mahAvIra bhagavAn briTiza myUjiyama, landana (WC 1B 3DG) meM sthita kArttika-mArgazIrSa, vi.saM. 2066 navambara, 2009 * mUlya 15/
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ strI jAti kI kaI vizeSatAe~ haiM jo Ardaza rUpa haiM puruSa ke sammukha / pratipala paratantra ho kara bhI pApa kI pAlar3I bhArI nahIM par3atI pala-bhara bhI ! inameM, pApa-bhIrutA palatI rahatI hai anyathA, striyoM kA nAma bhIru kyoM par3A ? prAyaH puruSoM se bAdhya ho kara hI kupatha para calanA par3atA hai striyoM ko parantu, kupatha- supatha kI parakha karane meM pratiSThA pAI hai strI-samAja ne / strI-jAti kI kaI vizeSatAe~ inakI A~kheM haiM karuNA kI kArikA zatrutA chU nahIM sakatI inheM milana- sArI mitratA mukta milatI rahatI inase / yahI kAraNa hai ki inakA sArthaka nAma hai 'nArI' yAnI 'na ari' nArI... athavA ye ArI nahIM haiM so... nArI... / AcArya zrI vidyAsAgara jI jo maha yAnI maMgalamaya mAhaula, mahotsava jIvana meM lAtI hai mahilA kahalAtI vaha / jo nirAdhAra huA, nirAlamba, AdhAra kA bhUkhA jIvana ke prati udAsIna - hatotsAhI huA usa puruSa meM..... mahI yAnI dharatI dhRti-dhAraNI jananI ke prati apUrva AsthA jagAtI hai| aura puruSa ko rAstA batAtI hai sahI-sahI gantavya kAmahilA kahalAtI vaha ! inatA hI nahIM, aura suno ! jo saMgrahaNI vyAdhi se grasita huA hai jisakI saMyama kI jaTharAgni manda par3I hai, parigraha - saMgraha se pIr3ita puruSa ko mahI yAnI maThA - maherI pilAtI hai, mahilA kahalAtI hai vaha... ! 'mUkamATI (pRSTha 201-203)' se sAbhAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 navambara 2009 varSa 8, aGka 11 mAsika jinabhASita sampAdaka antastattva pro. ratanacandra jaina pRSTha ||. kAvya : strI-jAti kI kaI vizeSatAe~ kAryAlaya : AcArya zrI vidyAsAgara jI e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) |* kAvya : bAraha bhAvanA : muni zrI yogasAgara jI A.pR. 3 phona naM. 0755-2424666 * sampAdakIya : cAturmAsa ke bAda aba kyA? pravacana : jinazAsana meM cauthA liGga nahIM sahayogI sampAdaka : AcArya zrI vidyAsAgara jI paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA lekha DaoN. zItalacandra jaina, jayapura * AcArya vidyAsAgara : jIvana atizaya DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU : munizrI praNamyasAgara jI DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura * suna, samajha aura pahicAna : eka cintana ziromaNi saMrakSaka DaoN0 (paM0) pannAlAla jI sAhityAcArya 1 zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI * jaina karma siddhAnta : sva0 paM0 milApacandra jI kaTAriyA 11 (me. Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) * jJAtR-putra mahAvIra kI janmabhUmi vaizAlI zrIgaNeza kumAra rANA, jayapura : mahApaNDita rAhula sAMkRtyAyana 14 * bharatezavaibhava kI aprAmANikatA : DaoN0 zItalacandra jaina 17 prakAzaka * paJcakAraNasamavAya Agamokta nahIM-1 sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, pro0 ratanacandra jaina AgarA-282 002 (u.pra.) tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka phona : 0562-2851428, 285227801 vivecana (saptama aMza) : paM0 mahezakumAra jaina sadasyatA zulka E-Numbers : svayaM jAneM, pahacAneM evaM ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. tyAgeM mAMsAhAra parama saMrakSaka - 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. . jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A AjIvana 1100 ru. . grantha samIkSA : zivacaranalAla jaina vArSika 150 ru. . kAvya : abhinandanajina-stavana : paM0 nihAlacandra jaina eka prati 15ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| . samAcAra lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya cAturmAsa ke bAda aba kyA? bhagavAn mahAvIra nirvANadivasa-dIpAvalI kI pUrva rAtri meM prAyaH sabhI saMtoM ne cAturmAsa (varSAyoga) niSThApanakriyA sampanna kI aura anyatra gamana kara diyA hai, tAki sAdhvAcAra kI paramparAoM kA pAlana ho ske| katipaya AcArya / AryikA / muni saMgha aise bhI haiM, jo prAyaH eka hI sthAna para rahate haiM, cAturmAsa ke pahale bhI aura cAturmAsa ke bAda bhI, unheM yaha vicAra karanA cAhie ki ve aniyata vihAra / pravAsa kI vyAkhyA kaise kareMge aura unake dvArA bhI, jo dIkSita hoMge unheM kyA saMdeza deMge? aniyata vihAra kI yaha prakhara paramparA banda nahIM honI caahie| sAdhu ke eka hI sthAna para rahane se vahA~ ke gRhasthoM meM avajJA kA bhAva janma letA hai, AvazyakoM, vaiyAvRtti, bhakti Adi meM bhI truTi Ane lagatI hai| zrAvakoM/ gRhasthoM meM dharma aura dharmAcaraNa tathA sAdhuvanda ke prati Uba na ho tathA, jinheM dharmazravaNa, munibhakti, AhAradAna, vaiyAvRtti ke avasara nahIM milate, unheM bhI yaha avasara mila sake isake lie sAdhu kA aniyata vihAra Avazyaka hai| yadi aniyata vihAra banda hotA hai, to varSAyoga sthApanA kA bhI koI aucitya nahIM raha jaayegaa| vihAra ke samaya Ajakala vizeSa sAvadhAnI kI jarUrata hai, kyoMki katipaya Traka cAlaka murmA nagnarUpa se vitaSNA ke kAraNa aura AryikAoM meM mahilAjanita saundarya evaM apanI kudRSTi ke kAraNa jAnabUjhakara kaTa mArate haiM aura nirdoSa saMtoM ko asamaya kAlakavalita honA par3atA hai| samAja ko saMtoM ke AhAra-vihAra kI samucita vyavasthA vizeSarUpa se vihArakAla meM karanI caahie| acchA to yaha hai ki eka sthAna kI samAja sAdhu ko agale pravAsa sthala taka pahu~cAkara aaye| jo sAdhu rAtri meM yA aMgrejI dinAGka badalane ke sAtha relve samaya ke anusAra prAyaH 3 baje, 4 baje aura vaha bhI kAroM kI 'lAiTa' meM vihAra karate haiM yaha anucita hai, zAstraviruddha hai aura samayAnukUla bhI nahIM hai| isa para pUrI taraha se roka laganI caahie| yadi isa taraha kI kriyA karate samaya koI durghaTanA-vaza maraNa hotA hai to ise 'samAdhi' "kaise kaheM yA zAsana ko kaise koseM? Ajakala katipaya saMgha DolI, kursI (calita) aura rikzA-TAipa ratha, pAlakI meM vihAra karane lage haiM, kSullakoM ke lie to kAra, Trena, havAI jahAja Ama bAta ho gayI hai| isa para turanta roka laganI caahie| hama ahiMsA aura IryApathazuddhi para bhI to vicAra kareM ki aisA karane para vaha kaise saMbhava hai? . Aja jainasamAja meM laukika zikSA kA sUcakAMka ucca hai| lar3akiyA~ bhI aba pIche nahIM haiM, lekina dhArmika zikSaNa kI sthiti kA sUcakAMka nimna se nimna stara taka pahu~ca rahA hai| mahAnagaroM meM baccoM, kizoroM, yuvAoM kA mandira meM AnA banda hai| pAThazAlAe~ nahIM haiM, aura haiM bhI, to unameM bacce bhejane ke prati utsAha kA abhAva hai| Aja hama bar3e garva se kahate haiM ki mahilAe~ dharmaparAyaNa haiM aura unake sahAre dharma cala rahA hai, kintu jo Aja kI lar3akiyA~ kala gRhastha jIvana meM praveza kareMgI, to ve kauna-sI AsthA, kauna-sA dharma, upAsanApaddhati lekara AyeMgI, yaha cintA kA viSaya hai| Aja bhI parivAroM meM zikSA evaM saMskAra mA~ hI detI hai, ataH mAtRvarga kA dharma se jar3A rahanA pahalI AvazyakatA hai| isa het dhArmika zikSaNa ke nirantara upakrama calanA cAhie, tabhI hamane jo cAturmAsa meM saMtoM ke mukha se sunA use Age bar3hA sakate haiN| dhArmika upadeza / zikSaNa hamAre lie isalie jarUrI haiM ki dharmaM ke'pi vidanti tatra dhunate sandehamanye'pare, tadbhrAnterapayanti suSThu tamuzantyanye'nutiSThanti vaa| 2 navambara 2009 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrotAro yadanugrahAdaharaharvaktA tu rundhannaghaM / viSvagnirjarayaMzca nandati zubhaiH sA nandatAddezanA // (anagAradharmAmRta, 1 / 5) arthAt jisa dezanA (dharmopadeza) ke anugraha se pratidina aneka zrotAgaNa dharma ko ThIka rIti se jAnate haiM, aneka zrotAgaNa apane saMdeha ko dUra karate haiM, aneka anya zrotAgaNa dharmaviSayaka bhrAnti se bacate haiM, kucha anya zrotAgaNa dharma para apanI zraddhA ko dRr3ha karate haiM tathA kucha anya zrotAgaNa dharma kA pAlana karate haiM, aura jisa dezanA ke anugraha se vaktA pratidina apane zubha pariNAmoM se AgAmI pApabaMdha ko cahu~ora se rokatA hai aura pUrva upArjita karma kI nirjarA karatA huA AnaMdita hotA hai, vaha dezanA phUle- phale, usakI khUba vRddhi ho / Aja dhArmika Ayojana bhI dhArmika zikSaNa se dUra haiN| bhakti ke kSetra meM pradarzana kI bAr3ha hai / sAdagI to jaise bhUla hI gaye haiN| bhavya pANDAla, bhakta sajAvaTa, ma~hagI vidyutasajjA, ma~hage saMgIta kAryakrama ( philmAdhArita) aura bhojanAdi ke nAma para bahuvyaMjanayukta lakjharI vyavasthAoM meM hameM dharma, adhyAtma khojane para bhI nahIM mila rahA hai| vidhAna, paMcakalyANaka Adi mahotsavoM meM vidvAnoM-pravacanoM kI anupasthiti cintA kA viSaya hai| hameM mUrti kI jitanI cintA hai utanI isa bAta kI nahIM hai ki hama bhI kabhI, jisakI mUrti hai usake jaisA bana skeN| hama bhUla gaye haiM ki hamArA lakSya 'vande tadguNalabdhaye' kA hai| Ayojana koI bhI burA nahIM hotA, bazarte usakA prayojana sahI ho aura usakI phalazruti sArthaka ho / darzana ke lie pradarzana honA caahie| hama mAtra pradarzana ke lie pradarzana na kreN| Aja Ayojaka yA to dravya kI Aya ko phalazruti mAna lete haiM yA manoraMjana ko, jabaki adhyAtma aura Atmahita kI dRSTi se donoM sahI upayoga ke binA nirarthaka haiN| kyA samAja / saMta / vidvAn isa para cintana kareMge ? Aja kI sthiti to nidarzanA kI hai, jisameM jaMga jItanA jo cAhate haiM tumase vaira bar3hAkara / jIvita rahane kI icchA karate haiM ve viSa khAkara // DaoN0 surendra kumAra jaina, burahAnapura (ma. pra. ) jainasamAja ke variSTha vidvAna jainagajaTa ko aura adhika prabhAvazAlI banAne ke uddezya se mahAsabhA ke adhyakSa zrI nirmalakumAra jI seThI ne jainasamAja ke yazasvI variSTha vidvAn evaM jainagajaTa ke bhUtaparva sampAdaka prAcArya zrI narendraprakAzajI jaina ko jainagajaTa ke parAmarzadAtA pada para manonIta kiyA hai| zrI campApurajI meM Ayojita zrI indradhvaja vidhAna evaM jainezvarI dIkSA mahotsava ke avasara para viziSTa atithi ke rUpa meM padhAre prAcArya zrI narendraprakAzajI ne mahAsabhAdhyakSa zrI nirmalajI seThI ko yahA~ jainagajaTa ke parAmarzadAtA banane kI svIkRti pradAna kI evaM AcArya zrI vardhamAnasAgara jI mahArAja se AzIrvAda prApta kiyaa| zrI nirmala jI seThI dvArA prAcArya jI ko jainagajaTa ke parAmarzadAtA banAne kI ghoSaNA karate hue saha sampAdaka ajIta pATanI ne unake yogadAna kI bhUri-bhUri prazaMsA kI / deza ke pramukha vidvAnoM patrakAroM evaM zrImantoM ne prAcArya jI ko badhAI dI hai| 'jinabhASita' kI ora se koTizaH abhinandana / ajIta pATanI saha- saMdApaka jaina gajaTa navambara 2009 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha aMza jinazAsana meM cauthA liGga nahIM AcArya zrI vidyAsAgara jI zrI siddhakSetra kuNDalapura (damoha, ma.pra.) meM maI 2007 meM Ayojita zrutArAdhanA zivira meM 14 maI 2007 ke dvitIyasatra meM vidvAnoM kI zaMkAoM ke samAdhAnArtha AcAryazrI dvArA kiye gaye pravacana kA caturtha aMza prastuta hai| 28 mUlaguNoM ke sAtha jo jinaliGga sthApita kiyA | kI nahIM, jinaliGga kI pUjA hotI hai| vaha TreDamArka hai usake alAvA jo koI bhI liGga hai vaha jinaliGga | hai| usake mAdhyama se mAlUma honA caahie| vaha TreDamAke nahIM hai| isalie jinendra bhagavAna ke zAsana meM, jinavANI | lagA liyaa| Apane lebala lagA liyA aura logoM ko meM tIna hI liGga haiM paMDita jI! cauthA liGga koI bhI samajhA diyaa| aisA nahIM honA caahie| pUjyapAda aura nahIM A sktaa| yadi cauthA liGga A gayA to pUcha | kundakunda svAmI ke anusAra mArga honA caahie| jinazAsana lenA, kahA~ se A gayA? kauna se daravAje se A gayA? | meM cauthA liGga ho nahIM sktaa| kundakunda svAmI ne darzanapAhuDa meM tIna hI liGga likhe ghaTanA se jaba taka hama avagata nahIM hote haiM, taba haiN| hama yaha kahanA cAhate haiN| samajha meM AyA kyA? | taka kucha prAthamika aupacArikatAe~, cikitsAyeM hotI haiN| jisa vidhi se batAyA gayA hai hama usI vidhi se btaayeNge| prAthamika cikitsA apane hAtha se karanA sIkha lo| kabhI yadi niSedha se batAyA to hama niSedha se btaayeNge| cauthA | bhI gira sakate haiN| aisA nahIM ki girate cale jA rahe liGga ho nahIM sktaa| yadi hai to koI Agama se batAye | haiM, phira bhI cikitsA nahIM ho rahI hai| aisA nahIM hotA, hmkoN| pravacanasAra kI do gAthAyeM paThanIya haiN| bAra-bAra | nahIM samajhe? mAna lo-yadi Apa gira gaye to tatkAla to par3hate haiM Apa log| hA~, cAritracUlikA meM ye gAthAyeM | kucha bA~dha leM to acchA hai| 'maiM apanI nayI dhotI kaise AyI haiM phAr3a sakatA hU~? bahuta kImatI hai mahArAja!' chadumatthavihidavatthusu vdnniymjjhynnjhaanndaannrdo| kaisI bhI ho tatkAla phAr3o aura bA~dho, to rakta Na lahadi apuNabbhAvaM bhAvaM sAdappagaM lhdi|| 256 // nahIM bahegA aura DaoNkTara ke yahA~ le jAkara bhartI kara jo jIva chadamastha vihita vastuoM meM (ajJAnI ke | do| cikitsA vahA~ se lenA hai| bA~dhane kA kArya bahata dvArA kathita devaguru dharma Adi meM) vrata, niyama, adhyayana, | acchA hogaa| itanA hI yahA~ para kahA gayA hai| koI digambara dhyAna, dAna meM rata hotA hai, vaha mokSa ko prApta nahIM | hokara ke machalI bhI pakar3a rahA hai, to pahale namaskAra hotA, kintu sAtAtmaka bhAva ko prApta hotA hai| kara lo| phira apanI bAta mIThI vANI meM kaho, ApakI vididaparamatthesu ya visayakasAyAdhigesu purisesu| | yaha dazA kaise ho gayI? hamAre rahate hue Apane isa juThaM kadaM va dattaM phaladi kudevesu maNuvesu / / 257 / / ghinaune kArya ko karane kA kaise nizcaya kara liyA? 'jinhoMne paramArtha ko nahIM jAnA hai aura jinake | bilkula upacAra karanA prAraMbha kara do| kyoMki sthitIkaraNa viSaya-kaSAya kI prabalatA hai, aise puruSoM ke prati sevA, karanA Avazyaka hai| isase Age nahIM bar3hanA hai, yahI upakAra, dAna kudevarUpa aura kumanuSyarUpa meM phala detA to hai| 'are! kucha nahIM hai vahA~ para, are! kucha nahIM' hai|' do bAteM haiM, yadi Apa liGga se liGgAntara ko grahaNa aisA kaise kahate ho? 'hamane apanI A~khoM se dekhA hai|' kareMge aura phira bhI pravacana kareMge. vrata. niyama. anaSThAna | jinaliGga kahA ki jinabimba kahA, donoM, bhUla gaye ityAdi Apa dete haiM dhAraNa karane ke lie, to lene vAle | aisA nahIM hotaa| dekho, yadi bahumata banA karake tattvanirNaya kA kalyANa nahIM hogaa| kundakunda svAmI ne spaSTa likhA karanA cAhate ho to hamAre pAsa na aao| dhyAna rakho, hai- jinake pAsa jinaliGga nahIM hai, phira bhI ve dharmopadeza | AcAryoM ne 'adattAdAnaM steyaM' kahA hai| kisI kI AsthA Adi denA cAha raha haiM to ve jinaliGga ke bAhara haiN| ko hama jabaradastI badala nahIM sakate haiN| kisI ko koI bhI ho isase hameM kyA lenA denaa| yaha mahAvIra | jabaradastI apanA samarthaka nahIM banAyA jA sktaa| yadi kI vANI hai| RSabhadeva kI vANI hai| hamAre yahA~ vyakti | banAyeMge, to vaha kevala andhasamarthaka hI bnegaa| Apa 4 navambara 2009 jinabhASita
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vitaNDApUrvaka tattva kA prastutIkaraNa karate haiN| vyAmoha ko surakSita rakhanA eka mAtra 'pravacana' yA 'prakAzana' se se Apa chUTanA nahIM cAhate haiN| nahIM ho sakatA, usake prayoga aura sAdhanA bhI jArI raheMge, to vaha surakSita rhegaa| nahIM to saMbhava nahIM hai| koI mAne yA na mAne, surakSA aura bahumata to honA cAhie / cU~ki Apane yaha bAta uThA dI, isalie jinaliGga ke viSaya meM kahanA par3A ki vastusthiti aisI hai phira bhI hama apane Apako saMrakSaka mAneM, to yaha mAnyatA ThIka nahIM hai / sandarbhagrantha likhanA aura 'laoN' kI kitAba ke mAdhyama se saMvidhAnasUtra ke anusAra 'laoN' kA pAlana karanA, donoM meM bahuta antara hai| paribhASAyeM aura sandarbha grantha bahuta likhe hue haiN| laoN kI kitAba bhI likhI hogI / lekina saMvidhAna bahuta nahIM likhA jA sakatA, saMvidhAna eka rahatA hai| saMvidhAna ko surakSita rakhanA Avazyaka hai| likhanevAle tathA bolanevAle to aneka ho sakate haiM, kintu jajamenTa denevAlA to eka hI hotA hai| samaya ho gayA, samaya nahIM huA hama ho gaye, 'kAlo na yAto vayameva yAtAH' kyoMki kAla ke bAre meM subaha se suna rahe haiM n| paMDita jI ! 'kAla ne kiyA' yaha kevala kahane meM AtA hai, lekina vastutaH vaha niSkriya dravya hai / kAla ke kAraNa sabhI loga sakriya haiM, niSkriya nahIM ho skte| kyoMki hamAre svabhAva meM sakriyatA hai| kAla meM niSkriyatA svabhAva se hai| jisake pAsa niSkriyatA hai vaha dUsare ko sakriya nahIM kara sktaa| ghaMTI bajane se hama uTha jA~ya, aisA nahIM hotA / uThane kA hamArA abhyAsa hai / om shaanti| * 1 / samyagdarzana ke ATha aMgoM ke bAre meM to bahuta carcA hotI hai, kintu samyagjJAna ke ATha aMga zAyada hI kisI vidvAn ko mukhAgra hoN| vidvAn loga - 'puruSArthasiddhayupAya meM haiM mahArAja jI!' AcAryazrI puruSArthasiddhayupAya meM to haiN| paiMtIsa zrAvakAcAroM meM haiM, lekina hama kisI vidvAn se maukhika sunanA cAheM, to zAyada hI koI sunA pAyegA anyathA nahIM lenA, kyoMki samyagjJAna ke ATha aMga to bAda meM A jaayeNge| samyagdarzana ke ATha aMgoM kI carcA kro| yukti se nahIM, Agama se milAna karoge, to koI apane Apa ko samyagjJAnI nahIM kaha skegaa| samyagdarzana honA cAhie, binA jJAna ke bhI cala sakatA hai| jaba binA cAritra ke cala rahA hai to binA jJAna ke bhI cala sakatA hai| zraddhAna majabUta honA caahie| yaha cala rahA hai Ajakala isalie liGga ko jisa rUpa meM kahA gayA hai, usako usa rUpa meM Apa surakSita nahIM rakhoge to dhyAna rakhanA, ArSa mArga Apake hAthoM surakSita nahIM hai isa sambandha meM koI pratyakSa yA parokSa samarthana karanevAlA vyakti bhI usI meM zAmila mAnA jAyegA / maiM voTa saporTa kisI ke de dU~, yaha saMbhava nhiiN| lekina duniyA isa bAta ko samajha nahIM pA rahI hai| jinaliGga Apa apane tarka dIjiye ora santoSa kariye kAma cala rahA hai, grAhaka ko viveka nhiiN| vahIM jyAdA jA rahA hai, hamAre yahA~ koI A hI nahIM rahA hai| isalie hama dUsare kI dUkAna ke sAmane khar3e ho jAyeM aura hAthaThelA lekara dUsare kI dUkAna ke sAmane khar3e ho jAte haiN| yaha vyApAra hai ki khela hai| Thele kA ArakSaNa ho jAtA hai| lekina dUkAnadAra meM to eksepzana hai / yaha kahA~ nahIM ho rahA hai / hone diijiye| hAthaThele para jvAra becane vAle sar3aka para A jAyeM to koI bAta nahIM, kintu jauharI hIre-motI Thele para lekara sar3aka para A jAye, to maryAdA nahIM rhegii| usako sempala ke rUpa meM bAjAra meM rakhA jA sakatA hai, lekina Aja nahIM rakhA jA rahA hai| gar3abar3a hai| bahumAna samApta hotA jA rahA hai| koI bhI vinaya nahIM rakha rahA hai| samyagdarzana ke ATha aMgoM ke bAre meM to Apane sunA hI hogA / samyagjJAna ke ATha aMgoM ke bAre meM zAyada hI koI carcA karatA hogaa| paMDitajI ! kyA kahA, suna rahe haiM na Apa! sandarbha * kAlAdayo'nenaivecchAhetavo vidhvastAH, teSAM sarvakArya- sAdhAraNa kAraNatvAcca necchAvizeSakAraNatvaniyamaH / I artha - viziSTa samaya, vilakSaNa kSetra, AkAza Adi padArtha icchA ke sahakArI kAraNa ho jAte haiM, yaha bAta bhI vyabhicAradoSa ho jAne ke kAraNa hI khaNDita kara dI gayI hai kyoMki ve kAla Adika to sampUrNa kAryoM ke prati sAdhAraNa kAraNa haiM / ataH unake sAtha heya, upAdeya kI viziSTa icchA ke kAraNapane kA niyama nahIM ho sakatA hai jo sabhI kAryoM ke sAdhAraNa kAraNa haiM, ve viziSTa kArya ke hone meM niyAmaka nahIM ho sakate haiN| ta. zlokavArttikAlaMkAraH tattvArthacintAmaNiH dvitIya khaNDa, pu. 25 navambara 2009 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya vidyAsAgara-jIvana atizaya muni zrI praNamya sAgara jI atizaya unheM kahate haiM, jo asAmAnya hote haiM. janma kA atizaya aura viziSTa puruSa ke sAtha hI ghaTita hote haiN| aise atizaya jaba inakA janma huA, taba janma hone ke bAda jo asAmAnya haiM, ve tIrthaMkaroM ke hI hote haiM, parantu AtmA | jaise hI bAlaka vidyAdhara kA janma hotA hai, to inake ke pUrva janma ke karma ke kAraNa vartamAna janma meM bhI | sAmane sapheda Dresa pahane hue bahuta sArI dikkumAriyA~ kucha atizaya hote haiM, jo viziSTa AtmAoM ko prApta | Akara khar3I ho giiN| Apako mAlUma Apa kucha nayAhote haiN| maiM yahA~ jina mahApuruSa kI carcA karane jA rahA | nayA suna rahe haiM, inakA janma sadalagA meM nahIM huA, hU~, ve tIrthaMkara nahIM haiM, na hI unake paMcakalyANaka hae | sadalagA ke pAsa eka haoNspiTala hai, cikkor3I grAma meN| haiN| una mahApuruSa kI saMpUrNa jIvanI ko, jaba maiM eka | usa cikkor3I grAma meM bAlaka vidyAdhara kA janma huA dRSTi se samUcA dekhatA hU~, to ina pA~ca mahAavasaroM para | aura jaba bAlaka kA janma huA, taba vahA~ para bahuta jo ki garbha, janma tapa, jJAna aura nirvANa kahalAte haiM. | sArI sapheda pozAkoM meM sevikAyeM upasthita thIM, jinheM kucha viziSTa pAtA huuN| unhIM viziSTatAoM ko maiM Aja | | Aja kala iMgliza meM 'narsa' bolate haiN| jaise hI inakA Apako sunA rahA huuN| ye viziSTatAyeM haiM, jinheM bahuta | janma huA, taba inake svAsthya ko dekhane ke lie weight kama logoM ne isa taraha dekhA hogaa| bhakti meM AplAvita | (vajana) liyA gayA, aisA hotA hai haoNspiTala meN| unakA bhakta jaba bhagavAn kI stuti karate haiM, to aisA bhI soca | weight (vajana) itanA ekjekTa aura ekyUreTa thA ki baiThate haiM, jo na kabhI ghaTita huA hai aura na ho sakatA | saba narse harSita hote hue, mA~ ke pAsa AIM aura kahane hai| AcArya pUjyapAda deva ne eka jagaha bhakti karate hue lagIM- mA~! aisA svastha bAlaka to hamane pahale kabhI kahA hai ki- "tvaM tat tyajopekSaNam' arthAt he bhagavan! | dekhA hI nahIM, hamane itanI sArI DilevarI karAI haiN| koI Apa apanI upekSA chor3a deN| kyA bhagavAn kabhI upekSA | narsa kahatI- mA~! ye bAlaka bilakula ekyUreTa vajana cAritra chor3a sakate haiM? nhiiN| phira bhI bhakta bhakti meM | kA hai| koI narsa kahatI hai- mA~ tumhAre bAlaka ke janma apane ko bhUla jAtA hai aura zraddheya ke prati ati bhakti | ke bAda bhI tumheM utanI pIr3A nahIM huI, jitanI pIr3A meM asaMbhava kalpanAoM ko bhI kara letA hai| para Apa eka sAmAnya mA~ ko hotI hai| eka narsa Akara kahatI loga nizcinta raheM, hama Apako yathArtha se avagata karAyeMge, hai- mA~ putrajanma hone ke bAda bhI tumhAre cehare para koI para kucha alaga taraha se| mlAnatA nahIM aaii| eka narsa darpaNa lekara ke AtI hai garbha kA atizaya aura kahatI hai- mA~! apanA ceharA to dekho, kitanA acchA vartamAna meM hamane na samavazaraNa dekhe, na tIrthaMkara laga rahA hai| ye janma ke atizaya haiM aura kyA kaheM? dekhe, lekina AcArya vidyAsAgara mahArAja ko dekhakara | dIkSA ke atizaya lagatA hai ki ye tIrthaMkara to nahIM, lekina tIrthaMkara se | 19 sAla bAda bAlaka vidyAdhara kA rAjasthAna meM halkA puNya lekara hI AyeM haiM, aura jaba inakA samavazaraNa | jaba dIkSAmahotsava manAyA gayA, taba sAmAnya se usa zahara dekhate haiM, to vAstava meM tIrthaMkara jaise hI dikhAI dete | meM sarkasa laganA thaa| sarkasa lagAnevAle loga jagaha DhU~Dhane haiN| pratyeka mahApuruSa ke jIvana meM paMcakalyANaka ghaTita | zahara meM ghUma rahe the ki hameM sarkasa lagAne ke lie hoM, yaha jarUrI nahIM haiM, lekina inake jIvana meM jo bhI | jagaha mila jaaye| usa samaya vahA~ ke seThajI the- seTha abhI taka jitanA jIvana gujara gayA hai, vaha saba atizaya | bhAgacandra jI sonii| unake pAsa ve loga pahu~ce aura bole ke sAtha huaa| garbha samaya meM inakI mA~ ne svapna meM | hameM sarkasa lagAne ke lie jagaha cAhie, ThIka usI dekhA ki do cAraNa RddhidhArI munirAjoM ko AhAra de | samaya jJAnasAgara jI mahArAja ne ghoSita kara diyA ki rahe haiN| samajho kyA yaha kisI garbha atizaya se kama | inakI dIkSA honA hai aura isake lie jo sAmAnya se | kucha bhI progrAma hotA hai, use karanA hai| yaha bAta seTha 6 navambara 2009 jinabhASita
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jI ke dimAga meM aaii| unako usa samaya hAthI nahIM mila rahe the| saba jagaha DhU~Dhate DhU~Dhate thaka gae the| seTha bhAgacanda jI ne sarkasa vAloM se pUchA- tumhAre pAsa koI tAma-jhAma hai ki nahIM, kucha hAthI ghor3e haiM ki nahIM? unhoMne kahA- hamAre pAsa 7-8 hAthI aura kucha ghor3e bhI haiN| seThajI ne kahA- pahale ye hAthI hameM do / kala yahA~ para bahuta bar3I dIkSA honevAlI hai eka 20-21 sAla ke yuvA kI jisa yuvA kI dIkSA meM vahA~ ke rahanevAle logoM ne bhI virodha kiyA thA ki dekho mahArAjaApa itanI jaldI isa yuvA ko dIkSA mata do, pahale thor3A sA aura parakha lo, lekina vo jJAnasAgara jI mahArAja aise pArakhI the ki unhoMne samAja kI kucha nahIM mAnI aura unhoMne kahA- inakI dIkSA hogI, jo nizcita samaya hai usa nizcita samaya para hogii| tuma apanA kAma karo, dIkSA denA hamArA kAma hai, dIkSA grahaNa karanA usakA kAma hai| agara tuma loga kucha jyAdA bologe, to hama itanI bhI sAmarthya rakhate haiM ki kisI bhI maMdira meM jAkara dIkSA de sakate haiN| jaba unakI yaha bAta aura dRr3hatA dekhI to seTha bhAgacandra jI sonI aura jitane bhI samAja ke loga the saba caraNoM meM natamastaka ho gae bole ki mahArAja yaha dIkSA bahuta hI harSollAsa se mnegii| unakA yaha puNya dekho, jina hAthiyoM ko DhU~Dhane ke liye dUra dUra taka loga pahu~cAye the, vo puNya unakA itane pAsa meM thA ki vaha khuda Akara ke kahane lagA ki hama bhUmi dene ko taiyAra haiN| kala tuma hAthiyoM ko acche se sajAkara le aao| jaba vidyAdhara kI dIkSA ke lie binaulI nikAlI gaI, to batAte haiM ki zahara meM aisI sajjA aura itanA bhavya Ayojana na kabhI huA aura na kabhI ho paayegaa| jaba unake dIkSA saMskAra kA samaya AyA taba munirAja ne inake Upara saMskAra kiye| usa samaya rAjasthAna meM ASAr3ha mAsa meM paMcamI ke dina bhISaNa garmI thI, bahuta samaya se pAnI bhI nahIM barasA thA / garama garama lU cala rahI thI, registAnI eriyA hone ke kAraNa lU . ke sAtha - sAtha garama-garama bAlU ke kaNa bhI ucaTaucaTa kara Ate the| bahuta bhISaNa garmI thI pAnI ke bAdala dUra-dUra taka najara nahIM A rahe the jaise hI vidyAdhara ne apane vastra utArakara pheMke, tabhI usa sthAna para bAdala kA eka Tukar3A AyA aura jhama-jhama varSA hone lgii| sabhI Azcarya meM par3a gae ki iMdra devatA kahA~ se A gae? yaha hamArI zraddhA aura bhakti hI hai ki hama unake jIvana kI pratyeka caryA ko atizaya ke rUpa meM dekha sakate haiN| jJAna kA azitaya dIkSA ke bAda guru mahArAja se jJAna arjana kA kArya niraMtara calatA rhaa| kucha samaya bAda guru mahArAja kA dehAvasAna ho gyaa| usase pahale guru mahArAja ke dvArA inako AcAryapada para AsIna kiyA gyaa| do-tIna varSa bAda unake pAsa samAja ke kucha variSTha vidvAna jo muni ke kabhI darzana karanA pasaMda nahIM karate the aura kahate the ki paMcamakAla meM muni hote hI nahIM haiN| Apane nAma sunA hogA vaha vidvAna the- paNDita kailAzacandra zAstrI / jinhoMne bar3e-bar3e graMthoM kI TIkAyeM Adi kI haiM, tathA dhavalA Adi graMthoM aura aneka graMthoM kA saMpAdana kiyA hai| mUlacaMda jI luhAr3iyA jo AcAryazrI ke pAsa Aja bhI Ate haiM aura usa samaya bhI Ate the| inhoMne kailAzacanda jI se kahA ki yahA~ kizanagar3ha meM eka muni mahArAja virAjamAna haiM, jinakA eka bAra Apa darzana karane A jaao| lekina vo AnA nahIM cAha rahe the, ve kaha rahe the / mujhe nahIM AnA hai, mujhe bilakula bhI zraddhA nahIM haiM / jainadharma kA prakANDa vidvAn kaha rahA hai aisA koI muni Ajakala ho hI nahIM sktaa| eka bAra paNDita kailAzacanda jI ko jabardastI bulAyA gayA kizanagar3ha meN| unhoMne luhAr3iyA jI se kahA- maiM sirpha do ghaMTe ke lie A rahA huuN| isase adhika merA samaya kharAba mata krnaa| Apake Agraha para A rahA hU~, bahuta dinoM se ApakA Agraha thaa| ve Ae aura AcAryazrI ke caraNoM meM namostu karake baiTha ge| AcArya mahArAja apanA svAdhyAya karate rahe jo kArya kara rahe the vo karate rhe| unhoMne nahIM dekhA ki bahuta bar3e paNDita jI Ae haiM aura nahIM dekheMge to paNDita jI kA apamAna ho jaaegaa| AcArya mahArAja apanA svAdhyAya karate rahe, jaba svAdhyAya pUrNa ho gayA to dekhA ki sAmane do paNDita jI baiThe haiM / taba luhAr3iyA jI ne kahA ki ye jainajagata ke variSTha vidvAn haiM paNDita kailAzacanda jI zAstrI / Apake darzana hetu Ae haiN| AcAryazrI ne kahA- ThIka hai 'U~ namaH' AzIrvAda aura vaha uTha karake apanI caryA ke lie cale ge| una do ghaNToM meM usa vyakti ne unake vyaktitva ko isa taraha nihArA ki vaha vyakti usa zahara meM paNDita jI 'navambara 2009 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke pAsa 3 dina taka rukaa| jo kevala do ghaMTe ke lie | nirvANa kA atizaya unake darzana karane AyA thA, vo una AcArya mahArAja cAra kalyANa jaise mahApuruSa ke atizaya to ho kI caryA se itanA prabhAvita huA ki 3 dina unake | gae, aba Age kI bAta hama nahIM kreNge| hama to yaha pAsa baiTha karake, zaMkA- samAdhAna karake hI vApisa gyaa| | cAha rahe haiM ki AcArya mahArAja kA nirvANa kabhI ho hama samajhate haiM ki yaha jJAna kA hI atizaya hai| lalitapura, hI nhiiN| kyA kahanA unakI sAdhanA aura ArAdhanA kA? jabalapura sAgara Adi sthAnoM meM AcAryazrI ke sAnnidhya | kabhI-kabhI aise bhAva A jAte haiM, bhaktivaza A jAte meM saba paNDitoM ke sAmane bar3I-bar3I vAcanAyeM huI haiN| | haiM, mUrkhatAvaza A jAte haiN| Apa bhI usako mUrkhatAvaza una vAcanAoM ko dekhane kA hamako to saubhAgya nahIM | hI samajha lenaa| jaise Apa loga kahate ho apane beToM milA, lekina jaba par3hA sunA aura phoTo Adi bhI dekhe, | se ki hamArI umra bhI tumheM laga jaae| aisA bhI kabhIjinameM pacAsoM vidvAn eka sAtha baiThe haiM aura SaTkhaNDAgama | kabhI bhAva AtA hai ki AcArya mahArAja itanI prabhAvanA jaise mahAn graMthoM kI vAcanA ho rahI hai aura usa vAcanA | kara rahe haiM aura mere dvArA to itanI prabhAvanA ho nahIM ke bAda AcArya mahArAja ke pravacana ho rahe haiN| sArA | sakatI ataH merI umra bhI unako laga jaae| hama aisI jJAna kA jagata unake caraNoM meM natamastaka ho rahA hai| | bhAvanA to kara hI sakate haiM, yadi yaha atizaya ho jAe bar3e-bar3e vidvAn paNDita unake caraNoM meM baiThakara adhyayana | to zAyada hamArA bhI kaI bhavyoM ke kalyANa meM nimittapanA kara rahe haiN| yaha dekhakara mujhe lagA ki isase bar3A jJAna | hone se yaha jIvana sArthaka ho jaae| kA atizaya aura kyA ho sakatA hai? prastuti bra. manoja jaina (lallana), jabalapura zrI abhinandana-jinastavana prAcArya paM0 nihAlacandra jaina, bInA ananta jJAna sukha rAzi guNoM ke bhojana pAna grahaNa karane se zIrSa zikhara para rAjita hokara milatA nahIM kabhI chuttkaaraa| abhinandana sArthaka nAma kiyA hai| indriya viSayoM ke kSaraNa sukhoM sekSamAsakhI dayAbadhU ke svAmI deha aura dehI sthira nahiM raha pAyA // 18 // aMtaraMga bahiraMga parigraha se ni:saMga, Asakta-puruSa, Asakti-doSa se, yogastha samAdhi dharmadhyAna rAja-daNDa, bhaya ke vidhAna se, phira zukla dhyAna antaryAmI // 16 // akaraNIya kAryoM se bctaa| jaDa zarIra jisake nimitta se, phira bhI yaha puruSa loka meM, karma bandha va sukha duHkha piidd'aa| kyoM Asakta viSaya sukha meM hai? yaha merA maiM isakA svAmI jagata jIva ko, yaha sambodhA jinendra ne|| 19 // para meM mithyA prIti suhaayii| Asakti kA yaha anubandhana, kSaNabhaMgura jJeyoM meM jisase janita vRddhi tRSNA kii| sthiratA kA svapna sNjoyaa| saMtApita karatA jana jana ko, bhramita jIva jagatI ko, tumane bhalA kabhI zAzvata haiM alpa-viSaya-sukha? sahI tattva kA rahasa btaayaa|| 17 // he abhinandana! zrI abhinandana ne yaha paramArtha batAyA zaraNa Apa haiM satpuruSoM ke| ki kSudhA-tRSA kA duHkha . zreyasa maMgala dharma ApakA // 20 // 8 navambara 2009 jinabhASita
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ suna samajha aura pahicAna: eka cintana DaoN0 paM0 pannAlAla jaina, sAhityAcArya hai aura yahIM se yaha dharma ke mArga meM vicaraNa karane lagatA hai| jisane yaha bhedajJAna prApta kara liyA vaha ardhapudgala parAvartana se adhika kAla taka saMsAra meM bhramaNa nahIM kara sakatA AcArya amRtacandra ne likhA hai ki bhedavijJAnataH siddhAH siddhA ye kiMla kecana / asyaivAbhAvato baddhA baddhA ye kila kecana // " saMsAra eka bIhar3a vana ke sAmana hai, isameM yaha jIva anAdikAla se digbhrAnta mAnava kI taraha bhramaNa kara rahA hai| naraka, tiryaca, manuSya aura devoM kI caurAsI lAkha yoniyoM meM nirantara bhaTakate rahane para bhI Aja taka ise nivRtti kA mArga nahIM milaa| jaba antardRSTi se vicAra karate haiM, taba samajha meM AtA hai ki yaha jIva moharUpI madirA kA pAnakara usake mada meM ApA para ko bhUla rahA hai| meM kauna hU~? isakA ise patA nahIM aura zArIrika bAhya padArthoM ko apanA mAna unake arjana saMrakSaNa tathA vinAza Adi ke samaya ghora saMkleza kA anubhava karatA huA nirantara duHkhI rahatA hai / ekendriya se lekara asaMjJI paJcendriya taka kI aisI dazA hai, jisameM jJAna kI zakti atyadhika tirobhUta rahatI hai aura usake kAraNa yaha jIva heyopAdeya kA jJAna prApta nahIM kara pAtA, paraMtu saMjJI paMcendriya paryAya, aisI paryAya hai ki, jisameM mana kA sadbhAva rahane ke kAraNa isa jIva meM heyopAdeya kA vijJAna vizeSa rUpa se prakaTa ho jAtA hai / saMjJI paJcendriya paryAya tiryaJca, manuSya, deva aura naraka ina cAra gatiyoM meM hotI avazya hai, parantu manuSya ko chor3akara anya gatiyoM meM heyopAdeya kA pUrNa vijJAna aura tadanukUla AcaraNa kA honA sambhava nhiiN| manuSya hI, khAsakara karmabhUmi kA manuSya hI isa koTi kA prANI hai ki vaha pUrNa rUpa meM Atmazakti ko prakaTa kara sakatA hai| manuSya hI bahirAtmA se antarAtmA aura antarAtmA se paramAtmA bana sakatA hai| yaha saca hai, parantu Aja kA mAnava bAhya jagat kI cakAcauMdha se vimukha rahakara antarjagat kI ora sanmukha nahIM ho rahA hai / yaha moha madirA ke itane tIvra mada meM masta hai ki use kartavya bodha ho hI nahIM paataa| svI putra dhanadhAnya Adi bAhya padArthoM meM hI isakI dRSTi ulajhI rahatI hai aura unhIM ko saba kucha samajha, unakI iSTa aniSTa pariNati meM rAga-dveSa karatA rahatA hai| isa jIva kI yaha dazA taba taka jArI rahatI hai, jaba taka ki vaha samyagdRSTi banakara Apa aura para ko nahIM samajhane lagatA hai| samyagdarzana ke hote hI ise AtmA aura para kA bodha ho jAtA hai aura yaha AtmA ko upAdeya tathA para ko heya samajhane lagatA hai| yahIM se isa jIva kA kalyANa prArambha hotA / ke kAraNa cAritra dhAraNa karane kI zakti pragaTa nahIM huI yaha saMsAra kA mArga viSaya kaSAya kI pUrti kA mArga tatkAla bhale hI sukha kA kAraNa mAlUma ho, paraMtu isase yathArtha sukha kI prApti nahIM hotI yaha nizcaya hai| usase jo sukha hotA hai vaha sukhAbhAsa hai aura kucha hI samaya bAda naSTa honevAlA hai| jise Atma bodha pragaTa huA hai aisA jIva saptama naraka kA nArakI rahakara bhI jisa AtmIya sukha kA anubhava karatA hai vaha Atma bodha se vimukha navama greveyaka ke ahamindra ko bhI sulabha nahIM hai| AtmajJAnI jIva kA sukha dUsarA hai aura mithyAjJAnI jIva kA sukha dUsarA hai| AcAryoM ne kahA hai ki yadi tujhameM kAla doSa navambara 2009 jinabhASita Aja taka jitane siddha hue haiM, ve saba bhedavijJAna se hI siddha hue haiM aura jitane saMsAra meM baddha haiM ve saba bhedavijJAna ke abhAva se hI ba~dhe hue haiN| zarIra judA hai, AtmA judA hai, rAgAdika vikAra jude haiM AtmA kI vijJAnaghana pariNati judI hai| yaha saba bhedavijJAna hI hai| isake hote hI parapadArtha se isakA rAga ghaTane lagatA hai / parapadArtha meM jo rAga hotA hai, usakA mUla kAraNa Atmavastu kA ajJAna hai AtmA sukha kA bhaNDAra hai, anantajJAna kA puJja hai, ananta bala-vIrya Adi kA niketana hai, parantu kitanA Azcarya hai ki yaha prANI anAdi avidyArUpI doSa se utpanna cAra saMjJArUpI jvara se Atura hokara AtmajJAna se vimukha ho dara-dara kA bhikhArI ho rahA hai| vItarAga sarvajJadeva saMsAra ke ina bhUle bhaTake prANiyoM ko saceta karate hue kahate haiM ki he bhole prANI ! asalI zakti ko pahicAna tU 'kyoM' apanI nidhi ko bhUlakara daridra huA idhara-udhara bhaTakatA phira rahA hai| jina jIvoM ne sarvajJadeva kI isa vANI para dhyAna diyA ve sumArga para A ge| aura zIghra hI saMsAra se saMtaraNa pA gae / 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai to cAritra mata dhAraNa kara kiMtu AtmAjJAna to prApta kara le AtmajJAna ke prakAza meM phira tujhe cAritra dhAraNa karanA durbhara nahIM raha jaaegaa| isa yuga meM zraddhA kA saMbhAlanA hI kaThina kArya hai jisane ise saMbhAla liyA usane dharma kA mArgaka prApta kara liyaa| vaha mokSa gAmI bana gayA aura jisane ise nahIM prApta kara pAyA vaha muni hokara bhI adharmA hai saMsAra mArgI hai| AcAryoM ne kahA hai kiapanI prajJA rUpI chainI ko isa sAvadhAnI se calAo ki tumhArA caitanya bhAva judA ho jAve aura jJAnAvaraNAdi dravya karma tathA rAgAdika bhAva karma judA ho jaaveN| apanA aMza para meM na jAve aura para kA aMza apane meM na Ave, yahI parama nipuNatA hai / jisameM yaha nipuNatA A gaI vaha mAtra aSTa- pravacanamAtRkA rUpa jaghanya zrutajJAna hone para bhI antarmuhUrta bAda kevalajJAna prApta kara sakatA hai aura jisameM pUrvokta nipuNatA nahIM AI, vaha gyAraha aMga nau pUrva kA pAThI hone para bhI kevalajJAna se bahuta dUra rahatA haiM / jainadharma meM bahujJAnI ke lie utanA sammAna nahIM hai, jitanA ki AtmajJAnI ke lie hai / isIlie kundakunda mahArAja ne kahA hai ki jisane AtmA ko jAna liyA usane sabako jAna liyA aura jisane AtmA taTa para mata kara zora jaladhi meM DUba utara kara motI lA / bhAgyavAda kI mana samajhAne mata maMdira se pothI lA chor3a sahAroM hAsila huA yahA~ kaba kisako binA kie kucha batalA de / uThA karma kI dhvajA hAtha meM cala Alasa ko jatalA de / 10 navambara 2009 jinabhASita ko pIche tU cala par3a patha para ekAkI 1 ko nahIM jAnA usane kucha bhI nahIM jaanaa| lekha kA sAra yaha hai AtmA ananta Aloka kA pujja aura akSaya sukha kA bhaNDAra hai| vaha nirmoha hai, usameM na rAga hai na dveSa, vaha to AkAza kI taraha nirlepa aura sphaTika kI taraha svaccha hai / upAdhi ke sannidhAna se sphaTika kI svacchatA rakta, pIta Adi rUpa pariNata avazya ho jAtI hai, para use usakA svabhAva nahIM kahA jA sktaa| usI prakAra moha ke sannidhAna se saMsArI AtmA kI rAgadveSa rUpa pariNati avazya ho rahI hai para vaha usakA svabhAva nahIM kahA jA sktaa| svabhAva kA bhI kabhI nAza hotA hai? tUM apane svarUpa ko bhUla bAhya padArthoM ko sukha-dukha kA kAraNa mAnakara vyartha hI dukhI ho rahA hai| jar3a kI sevA karate-karate ananta kAla vyatIta ho cukA para Aja taka vaha terA nahIM huA aura na hI tujhe usase kucha sukha prApta ho skaa| taba kyoM usake pIche par3a rahA hai suna, samajha aura apane Apako pahacAna / uThA karma kI dhvajA hAtha meM sAhityAcArya DaoN0 pannAlAla jaina abhinandana grantha ( 5 / 25 -5 / 26 ) se sAbhAra tU cAhe to lA sakatA hai dharatI para nabha kI jhaaNkii| suvidhAe~ daur3a aaeNgii| manoja jaina madhura, pahale khuziyA~ choTI lA / khulI cunautI de ambara ko tU mana meM nija sAhasa se / chU kara duniyA sonA kara de tU dRr3hatA ke pArasa se kara sapane sAkAra nayana meM vijayazrI kI coTI lA / bhopAla
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatAMka se Age jaina karma siddhAnta sva0 paM0 milApacandra jI kaTAriyA prazna : pUrva saMcita karmoM ke udaya se rAgadveSa bhAva / karane kA svabhAva par3egA aura yadi rAgAdi kaSAyoM se hote haiM aura rAgadveSa se naye karma ba~dhate haiM, yaha krama | khiMce haiM, to cAritra ke naSTa karane kA svabhAva pdd'egaa| bIja-vRkSa kI taraha agara anAdi se calA A rahA hai, ise hI pradezabaMdha aura prakRtibaMdha kahate haiN| yoga se sirpha to isakA uccheda to kabhI hone kA nahIM hai| itanA hI kAma hotA hai| karmoM kA AtmA ke sAtha amuka uttara : Agama vAkya aisA hai kAla taka Tike rahanA aura apanA phala AtmA ko pahu~cAnA dagdhe bIje yathAtyantaM prAdurbhavati naangkurH| jise ki sthitibandha aura anubhAgabandha kahate haiM yaha karmabIje tathA dagdhe na rohita kAma akele yoga kA nahIM hai, yoga ke sAtha honevAlI artha- jaise jale hue bIja meM bilkula bhI aMkura | kaSAyoM kA hai| kaSAyoM ke binA karmaparamANu AtmA / paidA nahIM hotA hai, usI prakAra karmarUpI bIja ke jalA | Tikate nahIM haiN| jaise Ate haiM, vaise hI cale jAte haiN| dene para usase bhI bhavAMkura utpanna nahIM hotA hai| tAtparya | jaise eka stambha para yadi saccikaNa vastu tailAdi lipaTe isakA yaha huA ki jaise kisI eka bIja ke kisI hue hoM to vAyu se ur3akara AI dhUli stambha para cipaTa vakta dagdha kara dene para usakI AgAmI kAla meM hone | jAtI hai| varanA cipaTatI nahIM hai, stambha kA sparzamAtra vAlI bIja-vRkSa kI zrRMkhalA samApta ho jAtI hai, usI | hokara vaha gira par3atI hai| stambha para jitanA halakAprakAra samyagdRSTi jIva karmoM ke udayakAla meM apane | gaharA cepa lagA hogA, usI mAphaka dhuli halakI-gaharI viveka se iSTa viSayoM meM Asakti bhAva aura aniSTa | cipaka skegii| usI taraha yadi kaSAya tIvra hogI, to viSayoM meM viSAda bhAva nahIM karatA hai, taba usake naye | karma jIva ke sAtha bahuta samaya taka ba~dhe raheMge aura karmoM kA bandha nahIM hone aura purAne karmoM kA udaya | phala bhI tIvra deNge| yadi kaSAya halkI hogI to karma ho nirjara jAne se usake bhI phira bhAvakarma-dravyakarma | kama samaya taka ba~dhe raheMge aura phala bhI kama deNge| kI zrRMkhalA TUTa jAtI hai| kyoMki kevala pUrva karma ke | karmoM ke svabhAva ATha prakAra ke haiM, isa kAraNa phala kA bhoganA hI naye karmoM kA baMdhaka nahIM hotA, | una-una svabhAva ke rakhanevAle karmoM ke nAma bhI vaise kintu karmoM ke bhogakAla meM jo nUtana rAgAdi bhAva utpanna | hI rakha diye gaye haiN| ve nAma isa prakAra haiM jJAnAvaraNa, hote hai, unase bandha hotA hai| darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura mana, vacana, kAya ina tInoM kI yA inameM se kisI | aNtraay| eka kI kriyA se AtmA meM utpanna honevAlI harakata 1. jJAnAvaraNa karma- jIva ke jJAnaguNa ko pUrNataH ko jainadarzana meM yoga nAma se kahA hai (jo aisI harakata | pragaTa nahIM hone detA hai| isI kI vajaha se alaga-alaga nahIM hone detA arthAt jo tIna guptiyo kA dhArI hai vaha | jIvoM meM jJAna kI hInAdhikatA pAI jAtI hai| yogI kahalAtA hai)| isa yoga ke dvArA kArmaNa vargaNAoM| 2. darzanAvaraNa karma-jIva ke darzanaguNa ko DhA~katA kA AtmA se sambandha hone ke liye AkarSaNa hotA hai|| hai| jisa prakAra cumbaka meM lohe ko apanI tarapha khIMcane | 3. vedanIya karma-jIva ko sukha-dukha kA anubhavana kA svabhAva hotA hai, usI prakAra saMsArI jIva meM yoga | karAtA hai| ke prabhAva se kArmaNa pudgaloM ko apanI tarapha khIMcane | 4. mohanIya karma- mohita kara detA hai, mUr3ha banAtA kI zakti hotI hai aura kArmaNa pudgaloM meM saMsArI jIva | hai| isake do bheda haiM, eka vaha jo jIva ko sacce mArga kI tarapha khiMcane kA svabhAva hotA hai| kA bhAna nahIM hone detA, isakA nAma darzana-mohanIya hai| / karmapudgaloM kA khiMca Akara AtmA se sambandha | dUsarA vaha jo sacce mArga kA bhAna ho jAne para bhI usa karanA aura unameM svabhAva kA par3anA yaha kArya yoga se | para calane nahIM detaa| hotA hai| yadi ve karma pudagala kisI ke jJAna meM bAdhA 5. Ayu karma- yaha kisI amuka samaya taka DAlanevAlI kriyA se khiMce haiM, to unameM jJAna ke AvaraNa | jIva ko kisI eka zarIra meM roke rakhatA hai| isake navambara 2009 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ chida jAne para jIva kI mRtya kahI jAtI hai| / sthiti aura phaladAnazakti aura bhI adhika bar3ha jAtI 6. nAma karma- isakI vajaha se zarIra aura usake | hai, ise hI utkarSaNa kahate haiN| ina donoM ke kAraNa hI aMgopAMga Adi kI racanA hotI hai| caurAsI lAkha yoniyoM | koI karma jaldI phala detA hai aura koI dera meN| tathA meM jo jIva kI ananta AkRtiyA~ haiM, unakA nirmAtA | kisI karma kA phala tIvra hotA hai aura kisI kA mnd| yahI karma hai| sattA- ba~dhane ke bAda turanta hI karma apanA phala 7. gotra karma- isake kAraNa jIva U~ca-nIca kala nahIM detA hai| kucha samaya bAda usaka phala milanA zurU kA kahA jAtA hai| hotA hai| taba taka vaha sattA meM rahatA hai| jaise zarAba 8. antarAya karma- isakI vajaha se icchita vastu pIte hI turanta apanA asara nahIM detI, kintu kucha samaya kI prApti meM rukAvaTa paidA hotI hai| bAda apanA asara dikhalAtI hai, vaise hI karma bhI ba~dhane jaina siddhAMta meM karmoM kI 10 mukhya avasthAyeM | ke bAda turanta apanA phala na dekara kucha samaya taka yA karmoM meM honevAlI dasa mukhya kriyAyeM batalAI haiM, | sattA meM rahate haiN| isa kAla ko jaina paribhASA meM abAdhA jinheM karaNa kahate haiN| unake nAma - bandha, utkarSaNa, | kAla kahate haiN| apakarSaNa, sattA, udaya, udIraNA, saMkramaNa, upazama, nidhatti | | udaya- karmoM ke phala dene ko udaya kahate haiN| aura nikAcanA haiN| yaha udaya do taraha kA hotA hai| phalodaya aura prdeshody| baMdha- karma pudgaloM kA jIva ke sAtha sambandha | jaba karma apanA phala dekara AtmA se alaga ho jAtA hone ko bandha kahate haiN| yaha sabase pahalI dazA hai| | hai to vaha phalodaya kahA jAtA hai aura jaba karma binA isake binA anya koI avasthA nahIM ho sktii| isake | phala diye hI alaga ho jAtA hai to use pradezodaya kahate cAra bheda haiM- prakRtibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aura | haiN| pradeza bndh| jaba jIva ke sAtha karma pudgaloM kA bandha / udIraNA- jaise AmoM ko pAla meM dene se ve DAla hotA hai, to unameM jIva ke yoga aura kaSAya ke nimitta | kI apekSA jaldI paka jAte haiM, usI taraha kabhI-kabhI se cAra bAteM hotI haiN| prathama, turanta hI unameM jJAnAdika | karmoM kA apanA sthitikAla pUrA kiye binA hI phala ke AvaraNa karane vagairaha kA svabhAva par3a jAtA hai| dUsare, | bhugatA denA udIraNA kahalAtI hai| udIraNA ke liye pahile unameM sthiti par3a jAtI hai ki ye amuka samaya taka | apakarSaNakaraNa ke dvArA kama kA sthiAta kA kama karanA jIva ke sAtha ba~dhe rheNge| tIsare, unameM tIvra yA manda par3atA hai| jaba koI asamaya meM hI mara jAtA hai to phala dene kI zakti par3a jAtI hai| cauthe, ve niyata tAdAda | usakI akAlamRtyu kahI jAtI hai| isakA kAraNa Ayu meM hI jIva se sambaddha hote haiN| karma kI udIraNA hI hai| sthiti kA ghAta hae binA udIraNA utkarSaNa- sthiti aura anubhAga ke bar3hane ko | nahIM hotii| utkarSaNa kahate haiN| saMkramaNa- eka karma kA dUsare sajAtIya karmarUpa apakarSaNa- sthiti aura anubhAga ke ghaTane ko | ho jAne ko saMkramaNakaraNa kahate haiN| yaha saMkramaNa karmoM apakarSaNa kahate haiN| | ke mUla bhedoM meM nahIM hotA hai, na jJAnAvaraNa darzanAvaraNa bandha ke bAda ba~dhe hue karmoM meM ye donoM utkarSaNa- | rUpa hotA aura na darzanAvaraNa jJAnAvaraNa rUpa hii| kintu apakarSaNa hote haiN| bure karmoM kA bandha karane ke bAda | apane hI avAMtara bhedoM meM hotA hai, jaise vedanIya karma yadi jIva acche karma karatA hai to usake pahile bA~dhe | ke do bhedoM se sAtAvedanIya asAtAvedanIya rUpa ho sakatA hue bure karmoM kI sthiti aura phaladAnazakti acche bhAvoM | hai aura asAtAvedanIya sAtAvedanIya rUpa ho sakatA hai| ke prabhAva se ghaTa jAtI hai| ise hI apakarSaNa kahate kintu Ayukarma ke liye apavAda hai| Ayukarma ke cAra haiM, aura agara bure karmoM kA bandha karake usake bhAva | bhedoM meM paraspara saMkramaNa nahIM hotA hai| jisa gati kI aura bhI adhika kalaSita ho jAte haiM. jisase vaha aura | Ayu bA~dhI hai, niyamataH usI gati meM jAnA par3atA hai| bhI adhika bure kAma karane para utArU ho jAtA hai, to | usameM raddobadala nahIM ho sktaa| bure bhAvoM kA asara pAkara parva meM bA~dhe hae karmoM kI / upazama- karma ko udaya meM A sakane ke ayogya 12 navambara 2009 jinabhASita
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara denA upazamakaraNa kahalAtA hai| Aye dina akhabAroM meM pUrva janma kI ghaTanAyeM chapatI nidhatti- jisa karma kI udIraNA ho sakatI ho | rahatI haiM jinameM karmoM kI phalaprApti kA bhI jikara A kintu udaya aura saMkramaNa na ho sake. usako nidhatti | jAyA karatA haiN| aisI hI eka ghaTanA kA hAla hama yahA kahate haiN| likha dete haiMnikAcanA- jisa karma kI udIraNA, saMkramaNa, AyaralaiMDa meM eka cAra varSa ke bAlaka ne apanI utkarSaNa aura apakarSaNa ye cAroM hI avasthAyeM na ho | pUrva janma kI kathA logoM ke sAmane apane mAtA-pitA sakeM, use nikAcanAkaraNa kahate haiN| ko bAra-bAra sunaaii| prathama to mAtA-pitA kA usa kathA aura bhI karmasiddhAMta kI bahuta sI bAteM haiM, jo | ko sunakara vizvAsa hI nahIM huA aura yaha samajhA ki jainakarmasAhitya se jAnI jA sakatI haiN| yahA~ vistArabhaya | bAlaka ke mastaka meM bigAr3a ho gayA hai yA mAiMDa meM se nahIM likhA jAtA hai| garmI bar3ha gaI dikhatI hai, isaliye isakA acchA ilAja zaMkA- karma jar3a (jJAnazUnya) hote haiN| unheM aisA | karAnA caahiye| aneka acche-acche DAkTaroM ne usa bAlaka bodha hI nahIM hotA ki amuka jIvoM ko amuka samaya | ke mastiSka kI jA~ca karake kahA ki isakA mastiSka para unakI amuka-amuka karaNI kA amuka-amuka phala pUrNataH zuddha aura nirvikAra haiN| jaisA uttama mastiSka isakA denA hai, aisI sUrata meM jainoM kA karmasiddhAMta nirarthaka sA | hai vaisA anya bAlakoM meM milanA kaThina hai| taba lAcAra pratIta hotA hai| hokara mAtA-pitA ne usa bAlaka ke kathanAnusAra usake samAdhAna- jar3a padArtha bhI apanI zakti aura svabhAva | janmAMtara ke mAtA-pitA kI khoja kraaii| bAlaka ne janmAMtara ke anusAra ThIka samaya para vyavasthita kAma karate dekhe ke apane mAtA-pitA kA nivAsa kAThiyAvAr3a meM rAjakoTa jAte haiN| samucita mAtrA meM sardI garmI ke milane para barpha ke pAsa eka grAma meM batAyA thaa| bhArata sarakAra dvArA giranA, barasAta honA, ThaNDaka-garmI kA par3anA, bAdaloM | zodha kI gaI, to usake mAtA-pitA Adi ke nAma, usa ke Apasa meM TakarAne para bijalI utpanna honA, bhUcAla- | bAlaka kI pUrva janama meM marane kI tArIkha, usake batAye tUphAna AnA, RtuoM kA palaTanA Adi prAyaH sabhI kAma | ghara ke kAma saba jyoM ke tyoM mila gye| maraNa ke jar3a padArthoM ke apane-apane svabhAvAnusAra ThIka samaya | 8% mAsa bAda usa bAlaka ne AyaralaiMDa meM janma liyA para apane Apa ho jAyA karate haiN| koI bhI jJAnadhArI | thaa| pUrva janma meM usa bAlaka ke jIva ne eka par3osI vahA~ kucha karane dharane nahIM pahu~catA hai| hama bhojana karate | bur3hiyA kI rugNAvasthA meM sevA kI thI aura garIba logoM haiN| hamArA kAma sirpha AhAra ko peTa meM pahu~cA denA | ko vastra dAna meM bA~Te the| jina vastroM ko vaha dAna meM hotA hai| Age vaha udarastha AhAra vagaira hamAre prayatna | detA thA, eka dina unameM sarpa chipakara baiTha gayA aura ke apane Apa aneka kriyAyeM karatA hai| yathAyogya jaTharAgni | bAlaka ke pUrvabhava ke jIva ko kATa khaayaa| usase marakara ke dvArA yathAyogya rasa, rakta, mAMsa, asthi, majjA, vIryAdi | vaha AyaralaiMDa meM eka karor3apati ke yahA~ paidA huaa| bana jAte haiN| yaha saba kAma jar3a hI karatA hai ki yaha isa prakAra karmasiddhAMta ke viSaya meM jitanI pratyakSa hai| yaha bAta nimna gAthA meM kahI haiM- yuktiyukta aura sUkSma vivecanA jainadharma meM kI gaI hai, jaha puriseNAhArI gahiyo, pariNamaI so anneyvihN| | vaisI anya dharma meM nahIM hai| anekAMtavAda, ahiMsAvAda maMsavasAruhirAdI bhAve, uyrggisNjutto|| 179 // | kI taraha karmavAda bhI jainadharma kA eka khAsa siddhAMta samayaprAbhRta | hai| karma kyA hai? kyoM ba~dhate haiM? ba~dhane ke kyA-kyA artha- jisa prakAra puruSa ke dvArA khAyA gayA bhojana kAraNa haiM? jIva ke sAtha ve kaba taka rahate hai? kyAjaTharAgni ke nimitta se mAMsa, carabI, rudhirAdi rUpa pariNata | kyA phala dete haiM? unase chuTakArA kaise ho sakatA hai? ho jAtA hai, usI prakAra yaha jIva apane bhAvoM ke dvArA | ityAdi bAtoM kA khulAsA kevala jainadharma meM hI milatA 'jisa karmapuMja ko grahaNa karatA hai, usakA tIvra, maMda | hai aura bilkula vaijJAnika DhaMga se milatA hai| madhyama kaSAya ke anusAra vividha rUpa pariNamana hokara "jaina nibandharatnAvalI' (bhAga 2) se sAbhAra baha aneka prakAra se phala detA hai| - navambara 2009 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtR - putra mahAvIra kI janmabhUmi vaizAlI mahApaMDita sva0 zrI rAhula sAMkRtyAyana jI prastuta lekha meM mahApaMDita rAhula sAMkRtyAyana ne prakAza bhagavAn mahAvIra ke janmasthAna ke viSaya meM DAlA hai, usa para jainoM ko vizeSa dhyAna denA ucita hai| mujaphpharapura jile kA vasADha nAmaka grAma hI prAcIna vaizAlI aura kuMDagrAma pramANita huA hai / vasADha kI khudAI se aise cinha mile haiM, jinase siddha hai ki vaizAlI vahIM para AbAda thii| cIna se jo yAtrI Aye, unhoMne bhI apane yAtrAvRttoM meM isI sthAna para vaizAlI kI sthiti sUcita kI hai| jaina zAstroM se bhI yaha siddha hotA hai ki vaizAlI ke pAsa hI bhagavAn mahAvIra kI janmabhUmi kuMDagrAma avasthita thI basADha ke khaNDaharoM meM vaizAlI, kuMDagrAma aura vanIya grAma ke smRti cinha rUpa avazeSa basADha, basukuNDa aura baniyA nAmake grAma milate haiN| jainazAstroM ke nimnalikhita avataraNoM se vaizAlI aura kuMDagrAma videha deza meM avasthita pramANita hote haiM / I "taeNa se kUNierAyA.........vasamANe vasamANe agaMjaNa vayassa majjhaM majheNaM jeNeva videhe jaNavae jeNeva vesAlI nayarI teNeva pahArettha gamaNAe / " nirayAvaliyAo / sukhAbha: : isase siddha hai ki aMga deza (bihAra prAnta kA bhAgalapura jilA) se cala kara videha deza meM pahu~cA jAtA thA jahA~ vaizAlI avasthita thI / ' harivaMza purANa' se bhI spaSTa hai ki kuMDagrAma videha deza meM thA aura vahIM rAjA ceTaka kI rAjadhAnI vaizAlI thii| (videha iti vikhyAtaH svarga khaNDasamaH priyaH / kuMDamAbhAMti nAmnA kuMDapuraM puraM cetazceTaka rAjasya yAstAH saptazarIrajA atisnehA kulaM cakrustAvAdyA priyakAriNIM / ityAdi) zrI pUjyapAda AcArya bhI kuMDapura ko videha deza meM batAte haiM (bhAratavAsye videhakuMDapure ) ina aura aise anya ullekhoM se vaizAlI aura kuMDagrAma kA videha deza meM avasthita honA spaSTa hai bihAravAsiyoM ne basADha ko bhagavAna mahAvIra kI janmabhUmi mAna kara usakA uddhArakArya prArambha kara diyA hai aura mahAvIra jayantI ke dina vahA~ utsava bhI manAyA jAtA hai| kintu kheda hai ki jainI abhI taka yaha bhI nizcita nahIM kara sake haiM ki bhagavAna mahAvIra kI janmabhUmi kahA~ para hai? rAjagRha aura nAlandA ke khaNDaharoM ke pAsa basA huA bar3AgA~va nAmaka sthAna kadApi bhagavAna mahAvIra kA janmasthAna nahIM ho sakatA hai| ataH jainoM ko cAhiye ki vasAda meM hI bhagavAna mahAvIra ke janmasthAna tIrtha kI sthApanA kreN| mahApaMDita rAhulajI ke kathana ko unheM vyavahArika rUpa denA ucita hai / (kA0pra0) .... IsA pUrva pA~cavI chaThIM zatAbdi meM vaizAlI kA gaNarAjya bahuta hI zaktizAlI rASTra thA / vaha uttarIya bhArata ke magadha, kausala, vatsa aura avantI ke vizAla rAjyoM se zakti meM samakakSatA karatA thaa| samaya AyA, jaba rAjatantra ke prAbalya ke sAmane gaNoM (prajAtantroM) kA vinAza huA, yadyapi ye kAma hone meM zatAbdiyA~ lagIM aura bhArata kA antima gaNatantra yaudheya I0 cauthI zatAbdi ke anta meM lupta huA / apane jIvana kI pichalI tIna zatAbdiyoM meM yaudheya gaNa kA vahI ucca sthAna thA, jo ki apane samaya ke vaizAlI ke gaNatantra kA thA / guptoM dvArA yaudheya gaNa kA jaba uccheda huA, vIra yaudheya apane nagaroM agreyA, osa, khaNDila Adi se nikalakara jahA~ tahA~ vikhara gae, aura agravAla, khaNDelavAla, osavAla, barna-vAla, / ke prajAtantra meM paidA hue, aura mahAvIra vaizAlI ke rohatagI ( rastogI) Adi nAmoM se prakhyAta hue Aja bhI yaudheya (hariyAnA) kI bhUmi se nikalI ina jAtiyoM meM jJAtR-putra mahAvIra kI zikSA kA AcaraNa yA dharma ke rUpa meM astitva pAyA jAtA hai| mahAvIra eka balazAlI janasattAka gaNa meM paidA hue aura dUsare gaNa se nikale logoM meM Aja unakA dharma surakSita hai| solaha zatAbdiyoM taka niraMkuza svadezI videzI rAjAoM ke jUye ke nIce dabatA -pisatA bhArata Aja phira eka vizAla prajAtantra ke rUpa meM pariNata ho rahA hai| gaNa-taMtrI dharmavAle hama bauddhoM aura jainiyoM ke lie yaha abhimAnakI bAta hai / yaha Akasmika bAta nahIM hai ki buddha aura mahAvIra ko janma denevAle rAjatantra nahIM, prajAtantra the / buddha zAkyoM 14 navambara 2009 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ licchaviyoM ke prajAtantra meM! lekina yaha kitane Azcarya / jathariyA zabda 'jJAta' se apabhraMza hokara banA hai| isake kI bAta hai ki mahAvIra ke anuyAyI Aja unakI janmabhUmi | siddha karane ke lie bahuta parizrama kI AvazyakatA nahIM, ko bhUla gae, aura vaha use lichuvAra (muMgera jilA) | jJAtR se jJAtara phira jAtara, uparAnta jatariyA, jthriyaa| meM le ge| lichuvAra aMga deza meM hai, lekina jaina granthoM | lekina kitane jathariyoM aura unase bhI adhika bhUmike anusAra mahAvIra ko vaizAlika kahA gyaa| "videha | hAroM kI isa para ghora Apatti hai| vaha isalie ki Aja jacce, videha suDamAle" kA vacana batalAtA hai, ki unakA | ke jathariyA bhUmihAra hone se jaba ki brAhmaNa hone kA janma videha deza meM huA thaa| videha aura vRji (vaizAlIvAlA dAbA karate haiM, vahA~ prAcIna jJAtR kSatriya the| unake dhyAna pradeza) Apasa meM vaisA hI sambandha rakhate the, jaisA kosala | meM nahIM AtA ki aisA bhI samaya thA, jaba ki AryoM aura shaaky| ekabAra kausalarAja prasenajita ne buddha se | meM brAhmaNa-kSatriya kA bheda na thaa| eka hI pitA ke do kahA thA "bhagavAna bhI kausalaka haiM aura maiM bhI kausalaka | putroM meM eka rASTrarakSaka khaDgahasta kSatriya hotA aura dUsarA hN|" vastataH gaMgA-gaNDakI (tatkAlIna mahI) kosI aura | devaarcaka suvAdhArI brAhmaNa / vastutaH IsApUrva pandrahavIM sadI himAlaya ke bIca ke sundara urbara samatala bhUmikA nAma | meM kurupAMcAla kI bhUmi meM brAhmaNa kSatriya bheda kA bIjAropaNa videha thaa| hA~, bhASA kI dRSTi se eka hote huye bhI huaa| yahI donoM janapada the, jinhoMne sarva prathama rAjatantra kinhIM rAjanaitika kAraNoM se isa bhUmi kA vaha bhAga jo | ko svIkAra kiyaa| prajAtantroM ne bahuta pIche taka ina Aja muMgera aura bhAgalapura jiloM ke gaMgA ke uttarIya | bhedoM ko svIkAra nahIM kiyA, na brAhmaNoM kI pradhAnatA aMza ke rUpa meM pariNata ho gae haiM- ko aMguttarAya | tathA unake jAtizreSTha hone ko hai| jJAtR usI taraha ke (Apa-gaMgA ke uttara bAlA aMga) kahA jAtA thaa| yahI | prajAtantrIya Arya the| AyudhajIvI Arya hone se unheM kSatriya pradeza guptakAla meM tIra bhukti (nadiyoM ke tIra vAlI | bhI kahA jAne lagA thA, kintu ve vastutaH una AryoM bhukti= sUbA) kahA jAne lagA, jisakA hI apabhraMza Aja | kA pratinidhitva karate the, jinameM brAhmaNa-kSatriya kA bheda kA tirhata zabda hai| videha kI rAjadhAnI mithalA nagarI | na ho pAyA thaa| isalie jathariyoM ko jJAta kahe jAne thii| kAzI thA deza kA nAma, kintu pIche usakI rAjadhAnI | se eka sIDhI nIce utaranekA bhaya nahIM honA caahie| barANasI (barANasa, banArasa) kA paryAyavAcI bana gyaa| | phira prajAtantrIya bhArata meM to vaha bhaya aura bhI anAvazyaka yahI bAta videha ke sAtha ulaTI taurase huI aura vahA~ | hai jaba ki hameM nizcita jAna paDatA hai, ki Age sabhI rAjadhAnI mithilA ke nAma ne sAre deza ko apanA nAma | kI roTI beTI eka hone jA rahI hai| de diyaa| isI vizAla videha bhUmikA pazcimI bhAga thA | jathariyA taruNoM meM to kitane svIkAra karane lage licchavi gaNakA bRji deza, jisakI rAjadhAnI thI vaishaalii|| haiM ki bhagavAn mahAvIra unhI ke vaMza ke the| lekina isa prakAra jJAtaputra mahAvIra 'vaizAlika' bhI the 'vedehika' | hamAre jaina bhAI to aba bhI ise mAnane ke lie taiyAra bhI the| nahIM haiM, ki vaizAlI (basADha) hI vaha nagarI thI, jisake bhagavAna mahAvIra ko jJAtR-putra yA jJAtR-santAna kahA | upanagara kuNDagrAma meM varddhamAna ne janma liyA thA, jinhoMne meM jJAtR kA rUpa 'nAta' bana gayA hai| mAnava durvRttiyoM para jaya prApta kara 'jin' bana, apanI nAtikA (jJAtakA) nAma kA eka mahA grAma vaizAlI prajAtantra | mahatI vIratA ke lie mahAvIra nAma pA prasiddha he| yaha meM thaa| vaizAlI (basADha) aura usake AsapAsa aba bhI | bar3e Azcarya kI bAta hai ki jainaparamparA meM bhagavAn eka prabhAvazAlI jAti rahatI hai, jise jathAriyA kahate | mahAvIra ke nirvANasthAna aura janmasthAna donoM ko bhulA haiN| yaha bhUmihAra yA pachimA brAhmaNa jAti kI eka zAkhA | kara unakI jagaha naye sthAnoM ko svIkAra kiyaa| kuNDa hai| jahA~ chaparA, gorakhapura, baliyA Adi jiloM meM bhUmihAra | grAma ko vaizAlI aura videha se haTA kara aMga meM (lichuAra) ke lie brAhmaNa kA prayoga Azcarya ke sAtha sunA jAtA | aura nirvANa sthAna malloM kI pAvA (jo paDaraunA ke thA, vahA~ darabhaMgA, bhAgalapura Adi ke maithila brAhmaNa bhUmihAra | pAsa papaura ho sakatI hai) se haTA kara magadha ke Adhunika brAhmaNoM ko pachimA brAhmaNa hI nahIM kahate, balki unake sthAna pAvApurI meM le ge| sAtha roTI beTI ke saikaDoM udAharaNa mila sakate haiN|| vaizAlI ke nivAsI jAgRta hue haiN| bhAratIya prajAtantra - navambara 2009 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM apane samaya ke atyanta balazAlI vaizAlI prajAtantra | hameM mAlUma haiM, kyoMki buddha isa zAsanapraNAlI se itane prabhAvita hue the, ki apane saMgha ke niyamoM ke banAne meM unhoMne vaizAlIvyavasthA kA Azraya liyA thA / ke aitihAsika gaurava ko phira se sajIva rUpa meM hamAre sAmane lAne ke liye vaha prayatna kara rahe haiN| pA~ca varSa se ve mahAvIra jayantI kA melA manAne lage haiM, aura ceta mAsa ke zuklapakSIya trayodazI ko hajAroM naranArI vahA~ ikaTThA ho apane puNya itihAsa ke prati zraddhA prasUna arpita karate haiM / bhAratIya prajAtantroM meM yahI eka prajAtantra thA, jisakI zAsanavyavasthA aura pArlAmenTarI kAryavAhI jisa taraha buddha kI janmabhUmi lumbinI ko azoka se lekara Aja taka ke bauddha na bhulA sake, usI taraha jaina bandhuoM ko mahAvIra kI janmabhUmi vaizAlI ko bhulAnA nahIM cAhie / 1. yaha bhaviSya batAyegA / kA0pra0 zrI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad (raji.) ke traivArSika cunAva sampanna burahAnupura (ma.pra.), digambara jaina vidvAnoM kI zIrSastha saMsthA - zrI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad (raji.) ke traivArSika cunAva di. 28 sitambara, 2009 ko zrI digambara jaina atizaya kSetra camatkAra jI, Alanapura, savAImAdhopura (rAja.) meM DaoN0 zItalacandra jaina ( jayapura ) kI adhyakSatA meM sampanna hue, jisameM sarvasammati se jaina vidyA ke mUrdhanya manISI DaoN0 jayakumAra jaina (mujaphpharanagara) ko adhyakSa evaM pArzva jyoti ke pradhAna sampAdaka evaM prakhara vaktA DaoN0 surendra kumAra jaina kramazaH tIsarI bAra mahAmaMtrI pada para cune gaye haiM / nirvAcana kI isa zrRMkhalA meM upAdhyakSa DaoN0 nemicandra jaina ( khuraI), koSAdhyakSa- paM0 amaracandra jaina (kuNDalapura), DaoN0 narendrakumAra jaina (gAjiyAbAda), upamaMtrI DaoN0 jyoti jaina ( khataulI ), prakAzana maMtrI DaoN0 sanatakumAra jaina ( jayapura ) evaM kAryakAriNI samiti sadasya ke rUpa meM sarvazrI DaoN0 ramezacandra jaina (bijanaura), DaoN0 phUlacanda jaina 'premI' (vArANasI), DaoN0 zItalacanda jaina (jayapura), DaoN0 lAlacanda jaina (ArA), DaoN0 kamalezakumAra jaina (vArANasI), DaoN0 vRSabhaprasAda jaina (lakhanaU), DaoN0 vijaya kumAra jaina (lakhanaU), DaoN0 harizacandra jaina (morenA), DaoN0 jyotibAbU jaina (udayapura), paM0 maheza jaina (sAMgAnera), zaileSa jaina zAstrI (madanagaMja - kizanagar3ha), sunIla jaina saMcaya (lalitapura), paM0 azoka jaina zAstrI (indaura) evaM paM0 pavana kumAra jaina zAstrI ( sanAvada ) ko cunA gyaa| nirvAcana ke uparAnta sabhI padAdhikAriyoM evaM sadasyoM ne tIrtha kSetra para virAjamAna pa.pU. munipuGgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja, pU. kSullaka zrI gaMbhIrasAgara jI mahArAja evaM pU. kSullaka zrI dhairyasAgara jI mahArAja ke darzana kie aura zubhAzIrvAda prApta kiyA / zapatha grahaNa evaM pUrva adhyakSa DaoN0 zItalacanda jaina dvArA navanirvAcita adhyakSa ko apanA 'vaija' pradAnakara kAryabhAra sauMpA evaM zAla or3hAkara sammAna kiyA / navanirvAcita adhyakSa DaoN0 jayakumAra jaina ne apane pUrva adhyakSoM anekAnta manISI DaoN0 ramezacandra jaina, DaoN0 phUlacaMda premI evaM DaoN0 zItalacandra jaina kA tilaka, puSpahAra evaM zAla or3hAkara sammAna kiyaa| anantara jaina samAja kI ora se 'sarvArthasiddhi anuzIlana rASTrIya vidvatsaMgoSThI' ke puNyArjaka sarvazrI sUrajamala, mohanalAla, nemIcandra, ramezacandra, omaprakAza, bhAgacanda, rAjendra kAsalIvAla (bhasAvar3I), savAImAdhopura evaM saMyojaka dvaya- DaoN0 vRSabhaprasAda jaina (lakhanaU), prA. aruNa kumAra jaina, cAturmAsa samiti kI ora se zrI sohana baja ne sabhI padAdhikAriyoM evaM kAryakAriNI samiti sadasyoM kA sammAna kiyaa| samAroha kA saMcAlana DaoN0 surendra kumAra jaina ( mahAmaMtrI) ne kiyaa| isa avasara para apanA zubhAzIrvAda dete hue AdhyAtmika saMta munipuGgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja ne kahA ki- bodhi durlabha bhAvanA ko pAne ke lie hI hama saba prayAsarata haiN| cAhe vidvAn hoM yA sAMdhu ataH hameM jJAna prApti ke lie niraMtara prayatna karanA caahie| vidvatpariSad ne acche kArya kiye haiM aura Age bhI yaha acche kArya kare, isake lie hamArA bharapUra AzIrvAda hai| 16 navambara 2009 jinabhASita
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharatezavaibhava kI aprAmANikatA DaoN0 zItalacandra jaina bharatezavaibhava kAvyagrantha ratnAkara varNI dvArA racita / sakate haiM? vItarAgI pUrvAcAryoM dvArA likhita zAstra hI jainAgama hai| yaha grantha bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad dvArA | kahe jAte haiN| aise rAgI-dveSI kavi kI racanA prAmaNika san 1998 meM dvitIya saMskaraNa ke rUpa meM prakAzita | nahIM ho sktii| huaa| yahI saMskaraNa vartamAna meM upalabdha hotA hai| 3. prastAvanA meM kahA hai ki ratnAkara ne apane isa grantha kA AdyopAnta adhyayana karane para isameM | bharateza vaibhava ko bhI hAthI ke Upara rakhakara julUsa bahuta se aise prasaMga dekhane meM Aye jo bharata cakravartI | nikAlane ke lie bhaTTAraka jI se prArthanA kii| taba bhaTTAraka ke caritracitraNavAle mukhyatayA AcArya jinasena dvArA racita | jI ne kahA ki usameM do-tIna zAstraviruddha doSa haiN| AdipurANa yA anya kisI bhI grantha meM ullikhita nahIM | isalie vaisA nahIM kara sakate haiN| taba ratnAkara ne isa haiN| isa sambandha meM kucha binduoM para vicAra kiyA jAtA | viSaya para unase Agraha kiyA evaM kucha anabana sA huA, to unhoMne sAta sau ghara ke zrAvakoM ko kar3I AjJA de 1. grantha kI prastAvanA meM kahA gayA hai ki isa dI ki isa ratnAkara ko kahIM bhI AhAra nahIM diyA grantha meM kavi ne karnATaka kavitAoM meM bharata cakravartI | jaay| taba ratnAkara apanI bahana ke ghara bhojana karate kA svataMtra jIvana caritra citrita kiyA gayA hai| isase | hue jinadharma se rUsakara 'AtmajJAnI ko sabhI jAti, yaha spaSTa hai ki jaina zAsana meM jo AgamaparamparA hai, | kula barAbara haiM', aisA samajhakara liMgAyata bana gayA aura usake anusAra yaha grantha nahIM likhA gyaa| AcAryoM ke | vahA~ para vIrazaivapurANa, vasavapurANa, somezvarazataka Adi dvArA jo bhI grantha race jAte haiM, unake prArambha meM yaha | kI racanA kii| 'kahA jAtA hai ki jaisA tIrthaMkara prabhu ne athavA gaNadhara pAThaka svayaM nirNaya kareM ki kyA aise vikRtacaritrabhagavAn ne athavA vibhinna AcAryoM ne kathana kiyA hai, | vAlA vyakti AgamAzrita grantha kA racayitA ho sakatA vaisA hI maiM kathana kara rahA huuN| parantu isameM aisA kucha | hai? jisa lekhaka kI jainadharma para zraddhA hI na ho, usakA bhI nahIM kahA hai| ataH 'svataMtra jIvana caritra' hone se | likhA grantha kabhI prAmANika nahIM ho sktaa| yaha grantha kavi kI apanI kalpanA mAtra hai, ise hama | 4. prastAvanA ke dvitIya kathAnaka ke anusAra eka Agama kI zreNI meM yA prathamAnuyoga ke rUpa meM grahaNa | bAra ratnAkara apane ko apamAnita samajhakara calA gyaa| nahIM kara skte| jAte-jAte eka nadI ko pAra kara rahA thA, taba bhaktoM 2. isake racayitA ratnAkara ko zrRMgArakavi upAdhi | ne zapathapUrvaka prArthanA kI, to bhI 'mujhe aise duSToM kA prApta thii| isakI vidvattA ko dekhakara rAjakanyA mohita / saMsarga nahIM caahiye| maiM Aja hI isa jainadharma ko tilAMjali ho gaI, ratnAkara bhI usake mohapAza meM A gyaa| vaha | detA huuN|' yaha kahakara nadI meM DUba gayA aura eka parvata usa para Asakta hokara zarIra ke vAyuoM ko vaza meM | para calA gyaa| bAda meM rAjA ke Agraha para kAvya meM karake vAyunirodhayoga ke bala se mahala meM adRzya pahu~cakara | rasa dikhAne ke lie bharatezavaibhava kI racanA kii| usa rAjaputrI ke sAtha prema karatA thaa| yaha bAta dhIre- | isa kathana se yaha spaSTa hai ki ratnAkara ne jainadharma dhIre rAjA ko mAlUma hone para rAjA ne use pakar3ane kA | ko tilAMjali dekara mAtra rAjA ko prasanna karane ke lie prayatna kiyaa| usa dina ratnAkara ne apane guru mahendrakIrti | apanI marjI ke anusAra isa grantha kI racanA kI thii| se paMcANuvrata ko lekara adhyAtma tattva meM apane Apa | ataH aisA grantha kabhI prAmANika ho hI nahIM sktaa| ko lagAne kA prArambha kiyaa| 5. prastAvanA (pR. 19) meM kahA gayA hai ki isa * uparyukta prakaraNa se spaSTa hai ki ratnAkara varNI | grantha kI racanA meM kavi ne anya kaviyoM kA anukaraNa zRMgArarasa ke kavi the aura unakA cAla-calana sahI nahIM | nahIM kiyA hai| jo varNana use svayaM ko pasanda nahIM AyA thaa| aise vyakti kI racanA ko hama Agama kaise kaha | thA, use aura DhaMga se jahA~ varNana karanA cAhatA thA, vahA~ -navambara 2009 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatkSaNa use badalakara pAThakoM ko aruci utpanna nhiiN| isa sambandha meM jaba hama AdipurANa parva 31 ke ho, isa DhaMga se varNana karatA hai| zloka 122 ko dekhate haiM, to usameM likhA hai- 'azvaratna isa prakaraNa se spaSTa hai ki ratnAkara ne isa grantha | para baiThe hue senApati ne 'cakravartI kI jaya ho' isa ko mAtra lokaprasiddhi ke lie racA thA, tathyaprakAzana | prakAra kahakara daNDaratna se guphAdvAra kA tAr3ana kiyA, ke lie nhiiN| jisase bar3A bhArI zabda huaa|' isa AdipurANa ke kathana yahA~ taka racayitA kavi kI aprAmANikatA kA | ko jo mahAn AcArya dvArA likhita hai, ratnAkara kavi varNana kiyA gayA, aba grantha ke una prasaMgoM kA varNana | ne galata batAyA hai| kiyA jAtA hai jo Agama sammata nahIM haiN| 8. bhAga 1 ke pR. 301 para likhA hai ki vyantaroM 1. bhAga 1 pR. 141 para kahA hai ki bharateza kI | ne bharatezvara kI AjJA pAte hI zAsanoM ke rakSaka zAsaka rAniyoM kI saMkhyA 96 hajAra hai, jaba ki abhI mahArAjA | devoM ko khUba ThokA, jisase unake saba dA~ta TUTa gye| bharata cakravartI nahIM bane the| yaha prakaraNa bilkula Agama- 9. bhAga 1 meM pR. 288 para likhA hai ki jaba sammata nahIM hai| jayakumAra ne Avartaka rAjA ko bharatezvara ke sAmane peza 2. pR. 17 (bhAga 1) para likhA hai ki mahArAjA | kiyA to samrATa ne apane pAdatrANa ko sa~bhAlanevAle caparAsI bharata ne AtmapravAda nAma ke grantha kI racanA kI thii| se kahA ki tuma ise lAta mAro aura caparAsI ne bA~ye yaha prakaraNa kisI bhI purANa se mela nahIM khaataa| | paira se lAta maarii| 3. bhAga 1 (pR. 168) meM likhA hai ki ve rAniyA~ | 10. bharata aura bAhubali ke madhya meM jo dRSTiyuddha bharateza ke dvArA nirmita adhyAtmasAra ko par3ha rahI haiN| | jalayuddha aura mallayuddha hue the, usakA isameM varNana hI arthAt isa grantha kI racanA bhI mahArAjA bharata ne kI | nahIM hai| pR. 414 para kahA hai ki bharateza ne bAhubali thii| yaha prakaraNa bhI bilkula galata hai| se kahA- "bhAI! aba apane mukha se maiMne kahA ki 4. bhAga 1 ke pR. 169 para likhA hai ki kabhI | maiM hAra gayA aura tuma jIta gaye isa prakAra bharatezvara ve zuddhopayoga meM magana hote haiM, to kabhI zuddhopayoga ke | ne apanI hAra btaaii|" sAdhanIbhUta. zubhopayoga kA avalaMbana lete the| arthAt | yaha prakaraNa AdipurANa se bilkula mela nahIM khaataa| ratnAkara kavi ko itanA bhI AgamajJAna nahIM thA ki kyA | AdipurANa parva 36 meM likhA hai ki bharata aura bAhubalI koI rAjA rAjya karate hue zuddhopayoga meM magna ho sakatA | ke bIca dRSTiyuddha, jalayuddha ora mallayuddha hue aura tInoM meM bAhubalI ne vijaya prApta kii| ratnAkara kavi ne pUrA 5. bhAga 1 ke pR. 171 para kahA hai ki bharateza | 'bharatezavaibhava' apanI icchAnusAra likhA hai, ataH aprAmANika ne sabase pahale maMdira meM zAsanadevatAoM ko arghya pradAna | kara zrI bhagavanta kA stotra va japa kiyaa| yaha kathana 11. bhAga 1 ke pR. 415 para likhA hai ki bharatezvara kisI bhI zAstra se mela nahIM khaataa| bharateza ke kAla | ne cakraratna ko bulAkara kahA ki cakraratna jaao| tumhArI meM zAsanadevatAoM kI kalpanA hI nahIM thii| / mujhe jarUrata nahIM, tumhArA adhipati yaha bAhubalI hai| 6. bhAga 1 ke pR. 179 para likhA hai ki samrATa jaba cakraratna Age nahIM gayA, taba bharatezvara krodha se bharata ne jala, candana Adi aSTa dravyoM se apanI mAtA | kahane lage are cakrapizAca! maiM apane bhAI ke pAsa jAne kI pUjA kii| yaha kathana ekadama Agamaviruddha hai| | lie bolatA hU~, to bhI nahIM jAtA hai, isa prakAra kahate 7. bhAga 1 ke pR. 250 para likhA hai ki cakravartI hue use dhakkA dekara Age sarakAyA, parantu vaha Age ke ratnoM kA upabhoga ve svataH hI kara sakate haiN| yaha | nahIM bddh'aa| bhI likhA hai ki kucha loga aisA varNana karate haiM ki isa praMsaga ke sambandha meM AdipurANa parva 36 (zloka bharatezvara ne jayakumAra, jo senApati ratna thA, use bhejakara | 66) meM isa prakAra kahA hai- "smaraNa karate hI vaha usake hAtha se vijayAddha ke vajrakumAra kA sphoTana kraayaa| cakraratna bharata ke samIpa AyA, bharata ne bAhubalI para parantu yaha ThIka nahIM hai| calAyA, parantu unake avadhya hone se vaha unakI pradakSiNA 18 navambara 2009 jinabhASita
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekara tejarahita ho unhIM ke pAsa jA tthhraa| ataH ratnAkara kavi kA prasaMga bilkula Agama viruddha hai|" 12. bhAga 1 ke pR. 141 para likhA hai ki bharatezvara kI 96 hajAra rAniyA~ haiM / parantu isake bAda bhI pR. 265 para 300 kanyAoM se, pR. 271 para 320 kanyAoM se pR. 272 para 400 kanyAoM se tathA pR. 330 para 2000 kanyAoM se zAdI kI carcA hai| isase dhvanita hotA hai ki bharatezvara kI 96 hajAra se bhI adhika rAniyA~ thIM jo Agamasammata nahIM hai| 13. bhAga 2, pR. 4 para likhA hai ki bAhubalI munirAja ke mana meM zalya thI ki yaha kSetra cakravartI kA hai| maiM isa kSetra meM anna-pAna grahaNa nahIM karU~gA, isa garva ke kAraNa se unako dhyAna kI siddhi nahIM ho rahI thI jaba ki AdipurANa parva 36 meM zloka 186 meM spaSTa likhA hai ki bAhubali ke hRdaya meM yaha vicAra thA ki vaha bharatezvara mujhase saMkleza ko prApta huA hai ina donoM prakaraNoM meM itanA antara kyoM hai? 14. bhAga 2 pR. 30 para likhA hai ki jayakumAra aura sulocanA ke vivAha ke avasara para bhatezvara ke putra arkakIrti aura jayakumAra kA yuddha nahIM huaa| jaba ki AdipurANa parva 44 meM arkakIrti aura jayakumAra ke bIca ghanaghora yuddha kA varNana hai| 15. bhAga 2, pR. 53 para likhA hai ki bharata kI mA~ yazasvatI ke nIhAra nahIM hotA thaa| jaba ki tIrthaMkara kI mAtA ke nIhAra nahIM hotA hai, aisA Agama meM ullekha hai, cakravartI kI mA~ ko nIhAra nahIM hotA ho, aisA ucita nhiiN| 16. dIkSA ke samaya bharatezvara kI mA~ ko munirAjoM ne picchI aura AtmasAra nAmaka pustaka dilavAI, aisA varNana bhAga 2, pR. 53 para hai jaba ki usa avasarpiNI ke tRtIya kAla meM grantha hone kA koI ullekha prApta nahIM hotA / paribhASA galata dI gaI hai| sabase sUkSma pudgala ko paramANu kahA hai aura ananta paramANuoM ke milane se aNu banatA hai aisA kahA hai| yaha paribhASA Agamaviruddha hai| 19. bhAga 2, pR. 154 para likhA hai ki avipAka nirjarA muniyoM ke hI hotI hai, sabako nahIM yaha prakaraNa bhI Agamaviruddha hai kyoMki avipAka nirjarA to cAroM gatiyoM ke jIvoM ke hotI hai| " 20. bhAga 2, pR. 155 para likhA hai ki "koIkoI AtmA pahale ghAtiyA karmoM kA nAza karate haiM aura bAda meM aghAtiyA karmoM kA nAza karate haiM aura koI ghAtiyA aura aghAtiyA karmoM ko eka sAtha nAza kara mukti ko jAte haiN|" 1 21. bhAga 2, pR. 151 para prakaraNa diyA hai ki karma, AtmA va kAla ye tIna padArtha anAdi haiM aura unake hI nimitta se dharma, adharma va AkAza kAryakArI hue| isalie ve Adi vastu haiN| aisA bhI koI kahate haiN| yaha prakaraNa bhI bilkula Agamaviruddha hai, aisA ullekha kahIM nahIM miltaa| / 22. bhAga 2 pR. 181 para bhagavAna AdinAtha ne 100 putroM se kahA "aba adhika upadeza kI jarUrata nahIM hai| aba apane zarIra ke alaMkAroM kA tyAga kIjie / rAjaveSa ko chor3akara tApasI veSa dhAraNa kiijie| bAda meM dIkSA hone ke bAda bhagavAn AdinAtha ne 'AtmasiddhirevAstu' isa prakAra AzIrvAda bhI diyaa|" yaha sArA varNana Agamasammata nahIM hai| tIrthaMkara kevalI isa prakAra AzIrvAda yA dIkSA nahIM dete haiN| 23. bhAga 2 pR. 177 para likhA hai ki jinendra bhagavAna ke siMhAsana ke cAroM ora hajAroM kevalI virAjamAna the| yaha prakaraNa bhI Agamasammata nahIM haiN| 24. bhAga 2 pR. 214 para tIrthaMkara prabhu ke aMtima saMskAra ke samaya tIna kuNDoM ko tIna zarIra kI sUcanA denevAlA batAyA hai| yaha prakaraNa bilkula galata hai| 17. bhAga 2, pR. 83 para samrATa bharata dvArA 72 jinamaMdiroM kA nirmANa evaM unakI paMcakalyANaka pUjA kA ullekha hai / yaha prakaraNa bhI Agamasammata nahIM hai| tRtIya evaM caturtha kAla meM paMcakalyANaka hone kA koI prasaMga prApta nahIM hotA aura na hI 72 jinAlayoM kA koI pramANa milatA hai / 18. bhAga 2, pR. 143 para aNu aura paramANu kI bhI Agama se mela nahIM khaataa| 25. bhAga 2 pR. 215 para bhagavAna AdinAtha kA mAgha badI caturdazI ko nirvANa hone se zivarAtri ke pracalana kA sambandha jor3A gayA hai| yaha prakaraNa Agamasammata nahIM haiN| 26. bhAga 2 pU. 217 para aSTApada kI kisa prakAra racanA kI gaI yaha prakaraNa likhA hai, jo kisI navambara 2009 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. bhAga 2 pR. 220 para bharatezvara kI kAlI / hai| aisA pratIta hotA hai ki ratnAkara varNI ke guru, haMsanAtha mUMchoM kA varNana hai, jaba ki Agama ke anusAra 63 zalAkA | nAma ke jainetara kavi hoNge| purUSoM ke dAr3hI-mUMcha nahIM hote haiN| 32. bhAga 2 pR. 237 para likhA hai- "jJAnAvaraNI 28. bhAga 2 pR. 220 para bharatezvara ko mahAna | kI 4 prakRtiyoM kA aMta pahale se ho cukA hai, aba kAmI aura bhogI batAyA hai| likhA hai- 'jina striyoM bace hue dhUrtakarmoM ko bhI mAra giraauuNgaa| taduparAnta dhyAnapara jarA bhI bur3hApe kA asara huA, unako maMdira meM | khaDga ke bala se pracalA va nidrA kA nAza kiyA, sAtha le jAkara AryikAoM se vrata dilAte the aura unake pAsa | meM antarAya va darzanAvaraNa kI zeSa prakRtiyoM ko naSTa hI chor3akara navIna javAna striyoM se vivAha kara lete | kiyaa| yaha prakaraNa bilkula Agamaviruddha hai| the| aise bhogI rAjA ko ratnAkara kavi ne bhAga 1 pR. 33. nigoda se nikalakara, manuSyaparyAya dhAraNakara, 169 para zuddhopayogI kaise kaha diyA, bar3e Azcarya kI | mokSa prApta karanevAle mahArAjA bharata ke 923 putroM kI bAta hai| isameM koI carcA nahIM hai| . 29. bhAga 2 pR. 221 para likhA hai ki bharatezvara | uparyukta prasaMgoM ke AdhAra se yaha niSkarSa nikalatA kI roja naI-naI zAdiyA~ hotI rahatI thiiN| likhA hai 'deza- | hai ki isa grantha ke racayitA prAmANika nahIM haiM, unhoMne deza se pratidina kanyAe~ AtI rahatI haiN| roja bharatezvara | rAjA Adi ko prasanna karane ke lie apane mana ke kA vivAha cala rahA hai| isa prakAra ve nitya dUlhA hI | anusAra kalpita kathA gar3hakara loka meM sammAna prApta karane bane rahate haiN| ke lie isa grantha kI racanA kI thii| isa grantha kI 30. bhAga 2 pR. 220 para likhA hai ki bharatezvara | racanA 16vIM zatAbdI meM huii| unake sAmane bharatezvara ke arkakIrti kumAra ko bulAkara bole- "idhara Ao, isa | caritra kA nirUpaNa karanevAle AcAryapraNIta zAstra upalabdha rAjya ko tuma le lo, mujhe dIkSA ke lie bhejo|" arkakIrti the parantu unhoMne unakA AdhAra na lekara, loka ko ke AnAkAnI karane para unhoMne kahA- maiM ghara meM raha | raMjAyamAna karanevAlA yaha aprAmANika grantha raca ddaalaa| to sakatA hU~, parantu AyuSyakarma to bilkula samIpa A | unakI jainadharma meM koI AsthA nahIM thI aura na unako pahu~cA hai| Aja hI ghAtiyA karmoM ko nAza karU~gA aura | saiddhAntika jJAna hI thaa| unakA jIvana kAmavAsanA se pUrita kala sUryodaya hote hI mukti prApta karane kA yoga hai| rhaa| bharatezvara ko kSAyika samyaktva thA, ataH unake bharatezvara ne pahale dina dIkSA lI, zAma ko kevalajJAna sAMsArika bhogoM meM Asakti kA abhAva thA, parantu ratnAkara huA aura agale dina mokSa prApta kiyaa| yaha prakaraNa | kavi ne apanI pravRtti evaM vAsanA ke anusAra bharatezvara bilkula galata hai| AdipurANa parva 47 ke anusAra | ko mahAn bhogI pradarzita kiyA hai| vAstavikatA yaha hai kevalajJAna prApta hone ke bAda bhagavAna bharata ne samasta | ki yaha grantha kathAvastu tathA siddhAnta kI apekSA ekadama dezoM meM cirakAla taka vihAra kiyaa| (zloka 397- | aprAmANika hai| 399) / 81/94, nIlagiri mArga mAnasarovara, ___31. isa grantha meM guru haMsanAtha kI bahuta carcA | jayapura-302020 (rAjasthAna) AtmakalyANecchuka AtmArthI samparka kareM anekAnta-jJAna maMdira zodha-saMsthAna bInA ke antargata nirmANarata zrutadhAma parisara meM anekAnta prajJAzrama bhavana banakara taiyAra hai| anekAnta prajJAzrama-samAdhi sAdhanA kendra meM sAdhanA karane hetu, zrI digambara jainasamAja ke vAnaprasthI vyakti jo apanI pArivArika jimmedAriyoM se mukta ho gae haiM, sevA nivRtta ho cuke haiM, zeSa jIvana dhArmika vAtAvaraNa meM vyatIta karanA cAhate haiN| unake AvAsa, svAdhyAya-jJAnArjana, zuddhabhojana evaM saMyamI janoM kA sAnnidhya sulabha rhegaa| kendra para Ane ke icchuka dampatti evaM ekala vyakti nimna pate para Avedana bhejeN| Agata AvedanoM para vicAra karake Apako cayana samiti praveza de skegii| bra. saMdIpa sarala, anekAnta jJAna maMdira zodha saMsthAna bInA, (sAgara) ma.pra. 07580-222279 20 navambara 2009 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcakAraNasamavAya Agamokta nahIM-1 pro0 (DaoN0) ratanacandra jaina kucha Adhunika jaina vidvAnoM kI mAnyatA hai ki / kAlAtmaka (kAla) inameM se kisI eka rUpa hI mAnanA pratyeka kArya pA~ca kAraNoM ke sAmUhika yoga se utpanna | mithyAtva hai tathA kathaMcit sarvarUpa mAnanA samyaktva hai| hotA hai- svabhAva, niyati, karma puruSArtha aura kaal| ina yaha artha ukta dohe ke bAda kahe gaye nimna padyoM pA~ca kAraNoM ke samUha ko unhoMne paMcakAraNasamavAya nAma se pramANita haidiyA hai| vedapAThI brahma mAne nihacai svarUpa gahai, kintu yaha mAnyatA Agamasammata nahI haiN| Agama mImAMsaka karma mAne udai meM rahatu haiN| meM kahIM bhI paMcakAraNasamavAya se pratyeka kArya ke utpanna bauddhamatI buddha mAnai sUkSma subhAU sAthai, hone kA ullekha nahIM hai| vidvAnoM ne apane mata kI zivamatI zivarUpa kAla ko kahatu haiN| sthApanA meM jo pramANa diye haiM ve paMcakAraNasamavAya ke nyAyagrantha ke par3hayA thApai karatArarUpa, samarthaka nahIM haiN| unhoMne unheM bhUla se samarthaka mAna uddima udIri ura Ananda lahatu haiN| liyA hai yA balAt samarthaka siddha karane kA prayatna kiyA pA~coM darasanI teto poSe eka-eka aMga, hai| yahA~ ukta mata ke samarthana meM pramukha rUpa se prastuta jainI jinapaMthI saravaMgI nai gahata haiN| kiye jAne vAle paM0 banArasIdAsakRta nATaka samayasAra + + + + + + ke nimnalikhita dohe para vicAra kiyA jA rahA hai- nihacai abheda aMga udai guNa kI taraMga, padasubhAU pUraba udai nihacai udyama kaal| udyama kI rIti lie uddhatA sakati hai| pacchapAta mithyAtapatha saravaMgI shivcaal|| parajAya rUpa ko pravAna sUkSama subhAU, paMcakAraNasamavAya ke samarthaka vidvAna yahA~ 'padasa kAla kI sI DhAla parinAma cakragati hai| bhAU' se svabhAvarUpa kAraNa, 'pUraba udai' se karmarUpa yAhI bhA~ti Atama daraba ke aneka aMga, kAraNa, 'nihacai' (nizcaya) se niyatirUpa kAraNa, 'udyama' eka mAne eka ko na mAne so kumati hai| se pauruSarUpa kAraNa tathA 'kAla' se kAlarUpa kAraNa Teka DAri eka meM aneka khoje so subuddhi, artha lete haiM aura dohe kI vyAkhyA isa prakAra karate khojI jIve vAdI mare sAcI kahavatI hai| haiM- "svabhAva, karma, niyati, pauruSa aura kAla, inameM | (nATaka samayasAra : sarvavizuddhidvAra 44,45) se kisI eka se kArya kI siddhi mAnanA mithyAtva hai| arthAt advaitavedAntI AtmA ko brahma kahate haiM aura aura pA~coM se kAryasiddhi svIkAra karanA samyaktva hai|" use abhedAtmaka (advaita) nizcayasvarUpavAlA mAnate haiN| yaha vyAkhyA karake ve kahate haiM ki isa dohe meM | mImAMsaka pUrva karma ke udaya ko dhyAna meM rakhakara AtmA paMcakAraNasamavAya se pratyeka kArya ke utpanna hone kA | ko karmarUpa svIkAra karate haiN| bauddhamatAnuyAyI use 'buddha' pratipAdana kiyA gayA hai| (jaina tattvamImAMsA/paM0 phUlacandra | zabda se pukArate haiM aura kSaNabhaMgura sUkSma-svabhAvavAlA siddha jI zAstrI / pR.65-67/ azoka prakAzana maMdira bhadainI | karate haiN| zaiva loga AtmA ko ziva kahate haiM aura use vaaraannsii/1960)| kAlarUpa pratipAdita karate haiN| naiyAyika use karttA ke Azcarya yaha hai ki vidvAnoM ne yahA~ 'padasubhAU'| rUpa meM sthApita karate haiM aura kriyA kA kartA kahakara Adi padoM ko kAraNavAcaka kaise mAna liyA? ve mana meM AnaMdita hote haiN| isa prakAra pA~coM darzanAvalambI kAraNavAcaka to haiM hI nhiiN| ve to AtmA ke vibhinna AtmA ke eka eka aMga ko hI svIkAra karate haiM, kintu dharmoM ke vAcaka haiN| dohe kA vAstavika artha isa prakAra | jinamatAnuyAyI jaina ina sabhI aMgoM ko grahaNa karate haiM arthAt ina sabhI ko AtmA kA dharma mAnate haiN| AtmA ko kSaNika (padasubhAU padArtha kA sUkSma udAharaNArtha, darzana, jJAna Adi guNa sattA kI dRSTi svabhAva), karmarUpa (pUraba udai-pUrva karma kA udaya), abheda | se AtmA se bhinna nahIM haiM, ataH nizcayadRSTi se AtmA (nihacai-nizcaya yA paramArtha svarUpa), kartA (udyama) tathA ! abhedasvarUpa hai| pUrva karma ke udaya se usake darzana, - navambara 2009 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna, caritra, guNa vibhAvarUpa pariNamita hote haiM ataH pUrva- / nahIM hai, apitu AtmA kA sUkSma yA anitya svabhAva udayarUpa dharma bhI usameM hai| AtmA meM ananta zakti hone | hai| pUraba udai kA tAtparya karmarUpa kAraNa nahIM hai, balki se vaha svabhAva-vibhAva tathA saMsAra mokSa kA kartA hai| AtmA kA karmodayajanita vibhAvarUpa dharma hai| nihacai niyati isa prakAra usameM udyama athavA kartRtva bhI vidyamAna hai| kA vAcaka nahIM hai, varan AtmA ke abhedarUpa nizcayasvabhAva AtmA kI paryAyeM kSaNa-kSaNa meM badalatI haiM isaliye vaha | kA vAcaka hai| udyama pauruSa kA paryAyavAcI nahIM sUkSma (kSaNika) svabhAvavAlA hai| usake pariNAma kAla | kartRtvadharma kA dyotaka hai aura kAla zabda kAlarUpa kAraNa ke samAna parivartanazIla haiM ataH vaha kAlarUpa bhI hai| ke lie prayukta na hokara Atma-pariNAmoM kI parivartanazIlatA isa bhA~ti Atmadravya ke aneka aMga haiN| inameM se eka | ke lie prayukta huA haiN| ko mAnanA aura dUsare ko na mAnanA kubuddhi hai aura haTha paMDita banArasIdAsa jI dvArA itanA spaSTa vivecana ko chor3akara eka meM aneka kA avalokana karanA subuddhi | kiye jAne para bhI vidvAnoM ne padasubhAU Adi padoM ko hai| isaliye loka meM jo yaha kahAvata hai ki 'khoja kAraNavAcaka kaise mAna liyA yaha Azcarya kI bAta hai| karane vAlA jItA hai aura vivAda karane vAlA maratA hai|' | spaSTa hai ki paMDita jI kA ukta dohA paMcakAraNasamavAya vaha satya hai| kA samarthaka nahIM haiN| (apUrNa) yaha hai uparyukta dohe kA vAstavika arth| isase e / 2, zAhapurA, bhopAla-462 039 spaSTa hotA hai ki padasubhAU kA artha svabhAvarUpa kAraNa | pApI kA anna mahAbhArata-yuddha meM kaurava-senApati bhISma pitAmaha / "beTI dropadI! tere hAsya kA marma maiM jAnatA jaba arjuna ke bANoM se ghAyala hokara raNa-bhUmi meM | huuN| tUne socA-jaba bhare darabAra meM duryodhana ne sAr3I gira par3e to kurukSetra meM hAhAkAra maca gyaa| kaurava- | khIMcI, taba upadeza dete na banA, vanoM meM pazu-tulya pANDava pArasparika vaira-bhAva bhUlakara gAya kI taraha | jIvana vyatIta karane ko majabUra kiyA gayA, taba sAntvanA DakarAte hue unake samIpa aaye| bhISmapitAmaha kI | kA eka zabda bhI mu~ha se na nikalA, kIcaka-dvArA mRtyu yadyapi pANDavapakSa kI vijaya-sUcaka thI, phira | lAta mAre jAne ke samAcAra bhI sAmyabhAva se suna liye, bhI the to ve pitAmaha na? dharmarAja yudhiSThira bAlakoM | rahane yogya sthAna aura kSudhA-nivRtti ko bhojana mA~gane kI bhA~ti phuppA mArakara rone lge| antameM dhairyapUrvaka | para jaba kauravoM ne hameM datakAra diyA. taba upadeza ruMdhe hue kaNTha se bole yAda na aayaa| satya aura adhikAra kI rakSA ke lie "pitAmaha ! hama IrSyAlu, durbuddhi putroM ko, isa | pANDava yuddha karane ko vivaza hue to sahayoga denA anta samaya meM, jIvana meM utArA huA kucha aisA upadeza | | to dUra, ulTA kauravoM ke senApati banakara hamAre rakta dete jAiye, jisase hama manuSyajIvana kI sArthakatA prApta ke pyAse ho uThe, aura jaba pANDavoM dvArA mAra khAkara kara skeN|" z2amIna sa~gha rahe haiM, mRtyu kI ghar3iyA~ gina rahe haiM, dharmarAja kA vAkya pUrA hone para abhI pitAmaha | taba hamIM ko upadeza dene kI lAlasA balavatI ho ke oTha pUrI taraha hila bhI na pAye the ki draupadI | rahI hai, beTI! terA yaha socanA satya hai| tU mujhapara ke mukha para eka hAsya rekhA dekha sabhI vicalita ho | jitanA ha~se kama hai| parantu putrI! usa samaya mujha meM utthe| kauravoM ne roSabhare netroM se draupadI ko dekhaa| pANDavoM | upadeza dene kI kSamatA nahIM thI. pApAtmA kauravoM kA ne isa apamAna aura glAniko anubhava karate hue socA- | anna khAkara merI AtmA malIna ho gaI thI, dUSita "hamAre sarapai ulkApAta huA hai aura dropadI | rakta nADiyoM meM bahane se buddhi bhraSTa ho gaI thI, kintu ko hAsya sUjhA hai|" vaha saba apavitra rakta arjuna ke vANoM ne nikAla pitAmaha ko kaurava-pANDavoM kI manovyathA aura | diyA hai| ataH Aja mujhe sanmArga batAne kA sAhasa dopadI ke hAsya ko bhA~pane meM vilamba na lgaa| ve | ho sakatA hai|" madhura svara meM bole 'gahare pAnI paiTha' se sAbhAra 22 navambara 2009 jinabhASita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| saptama aMza tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana paM0 mahezakumAra jaina, vyAkhyAtA saptama adhyAya maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyAni ca satva- / sopbhogpribhogprimaannaatithisNvibhaagvt-smpnnshc|| gunnaadhik-klishymaanaavineyessu||1|| 21 // ___sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika va | / sarvArthasiddhi, rAjavArtika va sukhabodhatattvArthasukhabodhatattvArthavRtti meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI | vRtti- 'ca' zabdo vkssymaanngRhsthdhrmsmuccyaarthH| artha- sUtra meM jo 'ca' zabda hai vaha Age kahe ___ tattvArthavRtti-cakAraH parasparasamuccaye vartate, | jAnevAle gRhasthadharma ke saMgraha karane ke lie diyA hai| pUrvoktasUtrArtheSu atra c| zlokavArtika- 'ca' zabdaH sUtre'nuktasamuccayArthaH __artha- cakAra paraspara samuccaya ke lie hai, jisase praaguktsmuccyaarthaat| tena gRhasthasya paMcANuvratAni pUrva meM kahe gaye sUtroM kA artha yahA~ bhI haiN| | saptazIlAni guNavatazikSAvratabhAMjIti dvAdazadIkSAbhedAH bhAvArtha- hiMsAdi pA~coM pApa ihaloka evaM paraloka samyaktvapUrvakAH sallekhanAntAzca mhaavrttcchiilvt| donoM meM apAya evaM avadha kA darzana karAne vAle haiM artha- sUtra meM 'ca' zabda anukta ke samuccaya ke evaM duHkha rUpa hI haiN| aisI bhAvanA karanI caahiye| usI | lie hai evaM pUrva meM kahe gaye vratAdi kA samuccaya hone prakAra jIvoM para maitrI bhAva, guNI janoM ke prati pramoda | se unakA bhI grahaNa hotA hai, jisase gRhastha ke pA~ca bhAva, duHkhI jIvoM para karuNAbhAva aura avinayI jIvoM | aNuvrata aura sAta zIlarUpa guNavrata aura zikSAvrata ho ke prati mAdhyasthya bhAva honA caahie| inase bhI pAMcoM | jAte haiN| isa prakAra samyaktvapUrvaka sallekhanAntarvartI ye vrata pUrNatA ko prApta hote haiN| madhyavartI bAraha dIkSA ke bheda gRhastha ke haiM, jaise ki agAryanagArazca // 19 // mahAvrata aura usake parirakSaka zIla hote haiN| sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika va tattvArthavRtti- ckaaro'nuktsmuccyaarthH| tena sukhabodhatattvArthavRtti meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI | vakSyamANasallekhanAdiyuktaH agArIti kthyte| artha- sUtra meM ca zabda anukta ke samuccaya ke tattvArthavRtti- agArI ca anagArazca dviprakAro | lie hai, jisase Age kahI jAnevAlI sallekhanA Adi vratI bhvti| cakAraH prsprsmuccyaarthH| se yukta gRhastha hotA hai, yaha kahA gayA hai| . artha- agArI (gRhasahita) aura anagAra (gRha- bhAvArtha sUtra meM 'ca' zabda se zrAvakoM ke 12 vrata rahita) vratI do prakAra ke hote haiN| sUtra meM cakAra zabda | hote haiM evaM vaha anta samaya meM sallekhanA ko grahaNa paraspara samuccaya ke lie hai| | karatA hai, ina sabakA samuccaya ho jAtA hai| bhAvArtha- vratI ke 2 bheda hote haiM- 1. agArI zrI di. jaina zramaNa saMskRti saMsthAna (gharasahita), 2. anagArI (ghrrhit)| sAMgAnera, jayapura (rAja.) digdezAnarthadaNDavirati-sAmAyika-proSadhopavA bhatRhari-nItizataka / lAGgalacAlanamadhazcaraNAvatApaM, bhUmau niptyvdnodrdrshnnyc| zvA piNDadasya kurute gajapuGgavastu, dhIraM vilokayati cATuzataizca bhungkte|| kuttA khAnA khilAnevAle ke Age pU~cha hilAkara, pairoM para girakara, bhUmi para loTakara tathA peTa dikhAkara cApalUsI karatA hai, kintu hAthI bhojana karAnevAle ko niHspRhatA se dekhatA rahatA hai aura bahuta manAne para hI khAtA hai| -navambara 2009 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ E-Numbers svayaM jAneM, pahacAneM.... evaM tyAgeM mAMsAhAra! zAkAhArI padArtha- darzaka hare nizAna kI vizvasanIyatA meM adhikatara utpAdaka prANIjanya srota kA vikalpa cuna saMdeha ke ghere meM Ane ke pazcAt kendrIya sUcanA adhikAra kAnUna ke tahata vastu sthiti taka pahu~cane kA prayAsa niraMtara jArI hai| daraasala, kAnUna kI vyAkhyAe~, nIyata evaM kriyAnvayana saba kucha bhramita evaM vyathita karanevAlI hI hai bhraSTa vyavasthA kA bolabAlA, karmaTha zAsakoM kA abhAva tathA janamAnasa kI 'calatA hai' pravRtti ina kAraNoM se gati cAhe dhImI ho, kintu hameM vizvAsa hai ki mAMsAhAra kA pichale dvAra se zAkAhAriyoM / jainiyoM ke ghara meM praveza avazya rukegA / lete haiM, jo pracura mAtrA meM prApta karanA unake lie kaThina nahIM hotA utpAdana prakriyA ke daurAna bahuta sArI rAsAyanika prakriyAoM se gujare hone ke kAraNa utpAdakoM kI prayogazAlA jA~ca meM Additives kA nAma to khojA jA sakatA hai, kintu usakA srota khoja pAnA adhikatara Food Laboratory kI kSamatA ke bAhara hai| yahA~ para gaMbhIra visaMgati yaha hai ki unhIM prayogazAlAoM ke dama para samasta rAjya sarakAreM ina utpAdakoM para kAnUna ke prAvadhAnoM ke ullaMghana kI kAravAI karatI haiM / bhraSTa vyavasthA kI milIbhagata se lAlacI utpAdaka dhar3alle se mAMsAhArI aMtaraghaTakoM kA prayoga kara zAkAhArI grAhakoM ko lubhAne ke lie harA nizAna lagAkara karor3oM bhole logoM kI bhAvanAoM se khilavAr3a karate haiN| bebasa kAnUna meM yaha tAkata nahIM ki vaha unheM roka ske| saMdeha hotA hai ki saMbhavataH yahI kAraNa hai ki sarakAra bhI jAnabUjhakara prayogazAlAoM ko paripUrNa nahIM banA rahI ho| " Additives arthAt aMtara ghaTaka padArtha cAhe zAkAhArI ghaTakoM se banA ho, use apekSita svAda, svarUpa, guNadharma, TikAUpana Adi pradAna karane ke lie jo saikar3oM prakAra ke Additives haiM unameM anekoM kA srota mAMsAhArI hai| yUropiyana kAnUnoM ke tahata aMtaraghaTakoM kI pahacAna hetu nambara pradAna kiye gaye haiM jise I (E) ke Age likhA jAtA hai| isa paddhati ko E-Numbering System (ENS) kahA jAtA hai| sUcanA adhikAra ke tahata naye sire se kendrIya E-Number ko nimna prakAra se vargIkRta kiyA svAsthya evaM parivAra kalyANa maMtrAlaya tathA haidarAbAda va maisUra kI prayogazAlAoM se vistRta khojabIna se yukta AdhAra dekara jAnakArI mA~gI gaI hai| yaha sArI prakriyA ataH jaba taka hama hamAre lakSya zAkAhAra premiyoM kI suvidhA bahuta samaya lenevAlI hai taka na pahu~ce, taba taka ke lie E-numbers de rahe haiN| utpAdoM para atyanta choTe akSaroM se likhA jA~ca par3atAla kara hI prayoga rokane kA upabhoktA svayaM nirNaya kreN| Animal Derived ( prANIjanya srota) E-120 E-422, E-471, E-485, E-488 E-542 E-631 E-904, E-910, E-920, E-921 Possibly Animal Derived E-252, E-270 gayA hai 100 Colouring Agents 200 300 Conservation Agents Anti-oxidants 400 Emulsifiers, Stabilizers and Thickener 500 Anti-Coagulants 600 Taste Enhansers 900 Coatings 1400 Modified starches yUropiyana kAnUna ke bAda 'globalAyajezana' ke calate bhArata meM bhI ENS praNAlI lAgU kI gaI, jo zAkAhArapremiyoM ke lie lAbhadAyaka sAbita ho rahI hai| aise aneka Additives haiM, jinakA srota prANIjanya evaM vanaspatijanya donoM kA ho sakatA hai| kucha Additives aise bhI haiM, jo sirpha prANajanya haiN| rAsAyanika tathA vanaspati para prakriyA karake Additives prApta karanA adhika kaThina evaM kharcIlA hotA hai, jaba ki aMDA, mAMsa, prANiyoM ke zava / avayavoM se usI Additives kI prApti sahaja aura sastI hotI hai| kama lAgata aura adhika munAphe ke cakkara 24 navambara 2009 jinabhASita E-322, E-325, E-326, E-327 E-430, E-431, E-432, E-433, E-434, E-435, E436, E-470a, E-470b, E-472, E-472a, E-472b, E 472c, E-472d, E-472e, E-472f, E-473, E-474, E475, E-476, E-477, E-478, E-479a, E-480, E-481,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ E-482, E-483, E-491, E-492, E-493, E-494, E-495, | mAMsAhArI padArtha kisI bhI rUpa meM hamAre ghara meM praveza E-570, E-572, E-585 na kara pAye, isa saMkalpa ke sAtha isa abhiyAna ko E-626, E-627, E-628, E-629, E-630, E-632, bala pradAna kreN| E-633, E-634, E-635, E-640. jina hare nizAnavAle paeNkeja khAdya utpAdoM para kisI prakAra ke saMdeha ke nivAraNa hetu samparka uparyukta meM se koI bhI E-number hai, to use philahAla kreN| samasta jAnakArI / patrAcAra avalokana hetu sadA mAMsAhArI zreNI meM rakha kara tatkAla prayoga rokane kA | upalabdha hai| anurodha hai| ina sabhI kramAMkoM ke saMbaMdhita aMtaraghaTaka sthAnaka / maMdira Adi sArvajanika sthAnoM para isa ke nAma evaM samasta saMbhAvita srotoM kI jAnakArI bhI jAnakArI kI pratiyA~ lagAkara, akhabAra / patrikAoM meM upalabdha hai| isake alAvA nimna E-numbers aise haiM | prakAzita kara ghara-ghara taka, ghara ke pratyeka sadasya taka jo prANIjanya to nahIM kintu, baccoM ke svAsthya ke lie abhiyAna kA saMdeza pahu~cAne kA vinamra anurodha hai| maMgala vizeSa hAnikAraka haiN| svAstha kI dRSTi se tyAga karanA | behatara hai| suzIla kumAra TATiyA 'zAkAhAra abhiyAna' Specifically harmful to children zAMtisadana, menaror3a, copar3A vizeSa rUpa se baccoM ke lie hAnikAraka (02586), 220488, 220065 E-102, E-104, E-107, E-110, E-120, E-122, | noTa- E-numbers ke bAre meM adhika jAnakArI E-123, E-124, E-128, E-131, E-132, E-133, E-151, | ke lie kuruvinda.com para samparka kreN| E-154, E-155, E-160b. E-162 ('samyagdarzana' (mAsika), saMpAdaka-nemIcaMda E-210, E-211, E-212, E-213, E-214, E-215, E-216, E-217, E-218, E-219, E-250, E-251, E-296 bAMThiyA, prakazaka zrI a.bhA. sudharma jaina saMskRtirakSaka aMta meM nivedana yahI ki apanA jainatva surakSita saMgha, jodhapura-34202 (rAja.) samyagdarzana kAryAlaya rakhane hetu isa abhiyAna meM sakriyatA se sahabhAgI bneN| neharU geTa byAvara (rAja.)- 01462-251216, | 257699 se sAbhAra) abhimAna kI sImA eka prasiddha mUrtikAra apane putra ko mUrti banAne kI kalA sikhAne lgaa| usakA putra zIghra hI mehanata aura laganapUrvaka behada khUbasUrata mUrtiyA~ banAne lgaa| usakI mUrtiyA~ itanI AkarSaka hotI ki jo bhI dekhatA dA~toM tale u~galI dabA letaa| lekina yuvaka kA pitA usakI banAI mUrtiyoM meM koI na koI kamI nikAla hI detaa| usane apane pitA se apanI mUrtiyoM kI prazaMsA sunane ke lie aura kar3A abhyAsa karanA zurU kara diyaa| zIghra hI usakI kalA meM aura nikhAra A gayA, kiMtu phira bhI pitA ke mukha se usakI prazaMsA ke lie eka bhI zabda na niklaa| eka dina usane eka atyaMta AkarSaka mUrti banAkara apane mitra ke dvArA pitA ke pAsa bhijavAI aura svayaM oTa meM chipa gyaa| pitA usa mUrti ko dekhakara usa mUrtikAra kI bhUri-bhUri prazaMsA karane lagA aura use eka mahAna kalAkAra bhI ghoSita kiyaa| pitA ke mukha se mUrtikAra kI prazaMsA suna putra bAhara nikalakara AyA aura garva se bolA "pitAjI, vaha mUrtikAra maiM hI huuN| yaha mUrti maiMne hI banAI hai| aba Apa isameM koI kamI nikaalie| Akhira Aja Apako mAnanA hI par3A ki maiM eka mahAna kalAkAra huuN|" putra kI bAta para pitA bolA, "beTA, eka bAta hamezA yAda rakhanA ki abhimAna vyakti kI pragati ke sAre daravAje baMda kara detA hai| Aja taka maiMne tumhArI prazaMsA nahIM kI, isalie tuma apanI kalA meM nikhAra lAte rhe| agara Aja tumane yaha nATaka apanI prazaMsA sunane ke lie racA hai to isase tumhArI hI pragati meM bAdhA hogii|" putra ko apanI galatI kI ahasAsa huA aura pitA se kSamA mA~ga vaha apanI kalA ko aura nikhArane meM laga gyaa| 'dRSTAMta mahAsAgara' se sAbhAra -navambara 2009 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM0 ratanalAla bainAr3A praznakartA- paM0 Aloka zAstrI jaina darzanAcArya, / pramattasaMyata ina tIna guNasthAnoM meM tAratamya se zubhapariNAma llitpur| kahA gayA hai tathA apramatta guNasthAna se kSINakaSAya guNasthAna jijJAsA- 'dharmamaMgala' ke 2 akTUbara 2009 ke | taka tAratamya se zuddhopayoga kahA gayA hai| aMka meM vIrasAgara jI kI DAyarI se siddha kiyA gayA hai | bhAvArtha- isa TIkA meM bhI AcArya jayasena ne paMcama ki AcArya jayasena bhI, zrAvakoM ko zuddhopayoga hai, aisA | guNasthAnavartI zrAvaka ke zubhopayoga hI kahA hai| kahate haiN| kyA Apa isase sahamata haiM? 3. pravacanasAra gAthA 260 kI TIkA meM AcArya ' samAdhAna- kisI bhI jinavANI se saMbaMdhita prazna | jayasena ne isaprakAra kahA hai ra meM kisI vyaktivizeSa kI athavA merI sahamati | nirvikalpasamAdhibalena zabhAzabhopayogadyarahitakAle kucha bhI mahattva nahIM rakhatI hai| jinavANI se saMbaMdhita | kadAcidvItarAgacAritralakSaNazuddhopayogayuktAH kadAcitpunarmopraznoM ke uttara Agama se nirNaya karanA hI ucita hotA| hadveSAzubharAgarahitakAle sarAgacAritralakSaNazubhopayogayuktAH hai| ApakI jijJAsA kA samAdhAna AcArya jayasena ke | santo bhavyalokaM nistArayanti / anusAra isa prakAra hai artha- jo muni nirvikalpa samAdhi ke bala se jaba 1. pravacanasAgara gAthA-9 kI TIkA meM AcArya | zubha aura azubha donoM upayogoM se rahita ho jAte haiM, taba jayasena, zuddhopayoga ke guNasthAna ke saMbaMdha meM isa prakAra | vItarAgacAritrarUpa zuddhopayoga ke dhArI hote haiN| kadAcit likhate haiM- mithyAtvasAsAdanamizraguNasthAnatraye tAratamyenA- | moha dveSa va azubha rAga se zUnya rahakara sarAgacAritramaya zubhopayogaH, tadanantaramasaMyatasamyagdRSTidezaviratapramattasaMyata- | zubhopayoga meM vartana karate hue bhavya logoM ko tArate haiN| guNasthAnatraye tAratamyena zubhopayogaH, tadanantaramapramattAdikSINaka- . bhAvArtha- uparyukta TIkA meM AcArya jayasena mahArAja SAyAMtaguNasthAnaSaTke tAratamyena zuddhopayogaH, tadanantaraM ne zuddhopayoga kA lakSaNa vItarAgacAritrarUpa kiyA hai, sayogyayogijinaguNasthAnadvaye zuddhopayogaphalamiti bhaavaarthH| jisakA tAtparya spaSTa hai ki vItarAgacAritra se rahita hote artha- mithyAtva, sAsAdana aura mizra ina tIna | hue gRhasthoM ke zuddhopayoga nahIM hotaa| guNasthAnoM meM tAratamya se ghaTatA huA azubhopayoga hai| isake uparyukta tInoM pramANoM se yaha spaSTa hai ki pravacanasAra bAda asaMyatasamyagdRSTi, dezavirata tathA pramattasaMyama aise grantha meM AcArya jayasena mahArAja kI TIkA ke anusAra tIna guNasthAnoM meM bar3hatA huA zubhopayoga hai| usake bAda | paMcama guNasthAnavartI zrAvakoM ke zubhopayoga hI hotA hai, apramatta se lekara kSINakaSAya taka chaha guNasthAnoM meM bar3hatA zuddhopayoga hotA hI nahIM hai| huA zuddhopayoga hai| usake bAda sayogakevalI evaM ayoga aba hama yaha dikhAnA cAheMge ki vIrasAgara jI kI kevalI ina do guNasthAnoM meM zuddhopayoga kA phala hai, aisA DAyarI meM jo prasaMga diyA gayA hai, use kitanA tor3A-maror3A bhAva hai| gayA hai! sAdharmI bhAiyoM se anurodha hai ki isa prasaMga ko bhAvArtha- uparyukta TIkA ke anusAra zrAvaka arthAt | mana lagAkara par3heM, tAki unako yaha vidita ho jAye ki paMcamaguNasthAnavartI dezasaMyata ke zubhopayoga kahA hai| | gRhasthoM ke caturtha yA paMcama guNasthAna meM zuddhopayoga kI 2. pravacanasAra gAthA 181 kI TIkA meM AcArya | siddhi ke lie AcAryoM kI TIkAoM ko badalakara tathA jayasena. mahArAja likhate haiM- mithyAdRSTisAsAdanamizra- apane Azaya ke anurUpa banAkara kisa taraha sAdharmI bhAiyoM guNasthAnatraye tAratamyenAzubhapariNAmo bhavatIti pUrvaM bhaNita- | ko bahakAyA jA rahA hai| 'dharmamaMgala' meM likhA haiMmasti, aviratadezaviratapramattasaMyatasaMjJaguNasthAnatraye tAratamyena | parihAramAha-yuktamuktaM bhavatA, paraM kintu ye pracureNa-zubhopazubhapariNAmazca bhaNitaH, apramattAdikSINakaSAyAMtaguNasthAneSu | yogena (patrikA meM isa sthAna para ubhopayogena likhA hai| tAratamyena zuddhopayogo'pi bhnnitH|| | parantu zrI lIlAvatI jI ne phona para batAyA ki yaha chapAI artha- mithyAdRSTi sAsAdana aura mizra ina tIna | kI bhUla hai| yahA~ zubhopayogena honA caahie|) vartante te guNasthAnoM meM ghaTatA huA azubha pariNAma hotA hai, aisA | yadyapi kvApi kAle zuddhopayogabhAvanAM kurvanti tathApi pahale kahA jA cukA hai| aviratasamyaktva, dezavirata tathA | zuddhopayogina eva bhnnynte| 26 navambara 2009 jinabhASita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ uparyukta kathana galata hai| A. jayasena kI sahI TIkA | Adata chodd'eN| isaprakAra hai- "yuktamuktaM bhavatA, paraM kintu ye pracureNa jijJAsA- vedaka-prAyogyakAla kise kahate hai? zubhopayogena vartante, te yadyapi kvApi kAle zuddhopayogabhAvanAM samAdhAna- jisa kAla meM vedakasamyaktva arthAt kurvanti tathApi zubhopayogina evaM bhnnynte| | kSAyopazamika samyaktva hone kI yogyatA hotI hai usa kAla vijJa pAThaka svayaM dekheM ki uparyukta TIkA ko kisa | ko vedaka-prAyogyakAla kahate haiN| isake lie gommaTasAra prakAra DAyarI meM apane galata abhiprAya ke anusAra likhA | karmakANDa meM isaprakAra kahA haiMgayA hai| TIkA kA sahI artha yaha hai- "Apane jo kahA | udadhipudhattaM tu tase pllaasNkhuunnmegmeykkhe| vaha ThIka hai, parantu jo adhikatara zubhopayoga meM vartana jAva ya sammaM missaM vedagajoggo ya uvasamassa tdo|| karate haiM, ve yadyapi kisI kAla meM zuddhopayoga kI bhAvanA artha- samyaktva aura samyagmithyAtvaprakRti kI karate haiM, to bhI zubhopayogI hI kahe jAte haiN| isakA | sthiti ghaTakara trasa jIva ke to jaba pRthakatvasAgara pramANa tAtparya yaha hai ki sAmAyika Adi kAla meM zrAvakoM ke | zeSa rahe tathA ekendriya ke palya ke asaMkhyAtaveM bhAga kama zaddhopayoga kI bhAvanA hone para bhI ve zubhopayogI hI | eka sAgara pramANa zeSa rahane taka 'vedaka yogyakAla' hai aura kahe jAte haiN| arthAt zrAvakoM ko sAmAyika Adi kAla | sattArUpa sthiti usase bhI kama ho jAve to vaha upazama meM bhI zubhopayogI hI kahA jAtA hai| isase spaSTa hai ki kAla hotA hai|| 615 // vIrasAgara jI kI DAyarI kA yaha prasaMga bhI gRhasthoM ke bhAvArtha- koI upazama samyagdRSTi yA kSAyopazamika zubhopayoga hI siMddha kara rahA hai| samyagdRSTi jIva jaba mithyAtva guNasthAna meM A jAtA hai, baDe Azcarya kI bAta hai ki vIrasAgara jI kI | taba usakI sattA meM jo mithyAtva aura samyak mithyAtva DAyarI meM uparyukta prasaMga meM 'zubhopayogina eva bhaNyante' | prakRti hai usakI udvelanA prArambha ho jAtI hai, arthAt ke sthAna para 'zuddhopayogina eva bhaNyante' aisA likhA huA | samyak prakRti samyak-mithyAtva rUpa hone lagatI hai aura kyoM pAyA gayA? yadi A~sU poMchate hue yaha kaha diyA jAye samyak mithyAtva prakRti mithyAtvarUpa hone lagatI hai| ina ki yaha presa kI galatI hai, to phira zrAvakoM ke zuddhopayoga donoM prakRtiyoM kI sthiti ghaTane lagatI hai| jaba taka trasa kaise siddha kara kara pAyeMge? arthAt AcArya jayasena ke | jIva ke ina donoM prakRtiyoM kI sthiti ghaTakara pRthakatva kisI bhI kathana se yaha siddha nahIM hotA ki zrAvakoM ke | sAgara na raha jAye tathA ekendriya ke palya ke asaMkhyAtaveM zuddhopayoga hotA hai| bhAga kama eka sAgara na raha jAye, taba taka usa jIva ke ___ katipaya sAdharmI bhAiyoM kI yaha mAnyatA bana cukI | vedaka-prAyogyakAla hai arthAt taba taka usa jIva ke yadi hai ki cautheM aura pA~caveM guNasthAna meM zuddhopayoga hotA hai | hogA to kSAyopazamika samyaktva hI hogA, upazama samyaktva jaba ki dravyAnayoga ke kisI bhI grantha meM aisA ullekha | ho hI nahIM sktaa| tathA ina donoM prakRtiyoM kI sthiti nahIM miltaa| dravyAnuyoga ke samasta granthoM kA AloDana | pRthaktvasAgara tathA palya ke asaMkhyAtaveM bhAga se kama eka karane para yaha niSkarSa nikalatA hai ki guNasthAnoM meM upayoga sAgara raha jAtI hai, usake bAda yadyapi donoM prakRtiyoM kI kA ullekha sirpha AcArya jayasena mahArAja tathA brahmadevasUri | sattA hai. phira bhI kSAyopazamika samyaktva nahIM ho sakegA, ke alAvA kisI ne nahIM kiyA hai aura ina donoM ke ullekha | yadi hogA to upazama samyaktva hI hogaa| zrI dhavalA pU01 ke anusAra tIsare guNasthAna taka azubhopayoga, bAda meM chaThe | pRSTha-33 meM bhI isI prakAra kahA gayA hai| guNasthAna taka zubhopayoga aura Age sAtaveM se bArahaveM | samyak mithyAtva evaM samyakprakRti kI udvelanA guNasthAna taka zuddhopayoga kahA gayA hai| jaba itanA spaSTa hokara unakI sthiti ko pRthakRtva sAgara athavA palya ke kathana upalabdha hai taba phira idhara-udhara se kheMcatAna kara | asaMkhyAtaveM bhAga se kama eka sAgara pramANa hone meM palya cauthe-pA~caveM gaNasthAna meM zaddhopayoga kI siddhi karane kA kA asaMkhyAtavA~ bhAga kAla lagatA hai| ata: upazama 'prayAsa vyartha meM hI kyoM kiyA jAtA hai| aise bhAiyoM se | samyaktva kA jaghanya antara palya kA asaMkhyAtavA~ bhAga kahA nivedana hai ki Agama ke anusAra apanI buddhi banAyeM aura | gayA hai| isa taraha tor3a-maror3akara apanA abhiprAya siddha karane kI jijJAsA- kyA pulAka Adi pA~coM muni bhAvaliMgI -navambara 2009 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ hote haiM, aisA koI Agama pramANa hai? samAdhAna- zrI rAjavArtika / adhyAya 9 / 46 ke vArtika naM0 9 meM isa prakAra kahA haiM- samyagdarzanaM nirgrantharUpaM ca bhUSAvezAyudhavirahitaM tatsAmAnyayogAt sarveSu hi pulAkAdiSu nirgranthazabdo yukta: / artha bhUSA, veza aura Ayudha se rahita nirgrantha rUpa aura zuddha samyagdarzana ke kAraNa pulAka Adi sabhI muniyoM meM nigranthatA samAna hai arthAt sabhI samyagdRSTi haiM aura bhUSA veza, Ayudha se rahita haiM ataH ina sabake lie nirgrantha zabda kA prayoga ucita hai / rAjavArtika 9 / 46 ke 11veM vArtika meM isa prakAra kahA gayA hai- yadi rUpaM pramANamanyasminnapi sarUpe nirgrantha vyapadezaH prApnotIti tanna, ki kAraNam ? dRssttybhaavaat| dRSTayA saha yatra rUpaM tatra nirgranthavyapadezaH na rUpamAtra iti / artha- prazna yadi bhagnavrata meM nirgrantha zabda kA prayoga hotA hai, vastrAdi nahIM hone se, taba to kisI bhI nagna miyAdRSTi meM bhI nirgrantha zabda kA prayoga karanA cAhie ? uttara- jisa kisI nagna meM nirgrantha zabda kA prayoga nahIM kiyA jA sakatA, kyoMki unameM samyagdarzana nahIM pAyA jAtA hai| jinameM samyagdarzana sahita nigraMthapanA hai, vahI nirgrantha hai| kevala nagna rUpa mAtra hI nirgrantha nahIM hai| uparyukta pramANoM se spaSTa hai ki nirgranthoM ke jo pulAka, bakuza Adi pA~ca bheda haiM, ve sabhI samyagdRSTi bhAvaliMgI hote haiN| praznakarttA lokeza jaina, dmoh| jijJAsA- hamAre yahA~ kuNDalapura (bar3e bAbA ) meM jo bhI AryikA saMgha Ate haiM, unako samarpita kie gae zrI phaloM ko kameTI vAle loga apane hI pAsa rakha lete haiM aura bAra- bAra unhIM zrI phaloM ko samarpita karAte hai / kyA aise zrIphala nirmAlya nahIM kahe jAte ? kyA aisA karanA ucita hai| kI sampatti ho jAtI hai| maiMne isa saMbaMdha meM munimahArAjoM se bhI carcA kI tathA AryikAsaMgha se bhI puuchaa| sabakA yahI kathana hai ki isaprakAra samarpita zrIphala, cAhe ve mAtAjI ke samakSa argha Adi bolakara na car3hAe gae hoM, phira bhI, samAdhAna AryikA mAtAoM ke samakSa yadi kisI vyakti dvArA koI zrIphala samarpita kiyA jAtA hai yA karAyA jAtA hai, to vaha zrIphala nirmAlya ho jAtA hai arthAt usako dobArA samarpita nahIM karAyA jA sakatA hai| vaha karmacAriyoM hai ki ye tInoM pRthak pRthak haiM, eka nhiiN| 28 navambara 2009 jinabhASita nirmAlya kI koTi meM hI Ate haiN| inako yA to karmacAriyoM ko de denA cAhie athavA inako becakara isakA dravya gauzAlA Adi meM de denA caahie| parantu ina zrI phaloM meM kameTI kA koI adhikAra nahIM raha jAtA hai hai tathA ye zrIphala dubArA samarpita karane yogya kabhI nahIM rahate inako punaH punaH samarpita karAnA kadApi ucita nahIM hai| 4 " jijJAsA bhagavAna ke garbha meM Ane se pUrva tathA bAda meM 15 mAha taka ratnavarSA hotI hai ve ratna asalI hote haiM, phira Ajakala dikhAI kyoM nahIM par3ate ? 1 samAdhAna Apake prazna kA uttara kisI bhI grantha meM mere dekhane meM nahIM aayaa| ataH jaba maiMne yaha prazna pUjya AcArya vidyAsAgara jI mahArAja se kiyA, to unhoMne kahA ki kAlaparivartana evaM paMcamakAla ke jIvoM ke puNya kA abhAva hone ke kAraNa ye ratna apane vAstavika svarUpa ko chor3a dete haiM, arthAt ratnarUpa meM nahIM rhte| aura isIlie bhagavAna mahAvIra ke samaya karor3oM ratna 15 mAha taka barasate rahe, phira bhI vartamAna meM upalabdha nahIM hote haiM / jijJAsA nidAnazalya, nidAna ArtadhyAna tathA nidAnabaMdha meM kyA antara hai? samAdhAna- ina tInoM kA svarUpa isa prakAra hai 1. sarvArthasiddhi 7/37 kI TIkA meM isa prakAra kahA gayA hai- "bhogAkAGkSayA niyataM dIyate cittaM tasmiMsteneti vA nidAnam / " artha- bhogAkAMkSA se jisameM yA jisake kAraNa citta niyama se diyA jAtA hai vaha nidAna hai| arthAta isa bhava meM yA para bhava meM mujhe sAMsArika bhogoM kI prApti kaise ho, aisA niraMtara ciMtana banA rahanA nidAna nAmaka ArtadhyAna hai / 2. sarvArthAsiddhi 7/18 meM isaprakAra kahA gayA hai"nidAnaM viSayabhogakAGkSA / " artha - bhogoM kI lAlasA nidAna zalya hai| 3. bhogoM kI AkAMkSA ke anusAra AgAmI paryAya kA baMdha ho jAnA nidAnabaMdha kahalAtA hai| sabhI pratinArAyaNa Adi nidAnabaMdha karake hI isa pada ko prApta karate haiN| uparyukta tInoM paribhASAoM ko dekhane se yaha spaSTa 1/205, prophesarsa kaoNlonI AgarA - 282002, u0 pra0
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthasamIkSA 'samAdhitantra ArhatabhASya" : santaziromaNi pa0pU0 A0 vidyAsAgara jI mahArAja ke sunAmadhanya priya ziSya pa0pU0 muni zrI praNamyasAgara jI mahArAja dvArA praNIta samAdhitantra Arhata bhASya ke pArAyaNa kA suavasara prApta huA / u0 pra0 ke pUrva jilA mainapurI ke antargata udaya ko prApta hue cAritra kI parameSThisvarUpa mUrti, saMskRta, prAkRta, a~grejI bhASAoM ke adhikArI, vyAkaraNa, nyAya, siddhAnta ke niSNAta manISI, alpa vaya meM hI saMskRta bhASA meM TIkAoM ke praNayana svarUpa vilakSaNa pratibhA ke dhanI munizrI ne samAdhitantra ke hArda ko kholakara jJAnapipAsuoM ke lie sukhada, sahaja, sarala jJAnopAdAna rUpa bhojya ko mAnoM thAlI meM hI parosa kara bar3A upakAra kiyA hai| sAmAnya dRSTi se hI avalokana karane para, jo pratibhAsa huA, tadanusAra isa mahanIya garimAmaya grantha kI katipaya vizeSatAoM ko nimna binduoM dvArA prakaTa karanA samIcIna hogaa| dRSTavya hai 1. yaha bhASya adhyAtma kI bhASA meM nayoM kI samAyojanApUrvaka vizada vyAkhyAna hai, jo pUrva meM racita A0 prabhAcandra jI kI TIkA se vizeSatA rakhatA hai| isase ekAnta nizcayAbhAsa ke dRSTiviSa se pU0 munizrI ne pAThakoM ko nizcayapradhAna samAdhizataka ke durupayoga se sAvadhAna kiyA hai| vaise mUlagrantha meM bhI nizcaya ke sAtha vyavahAra ke dRSTikoNa ko pUjyapAda svAmI ne prastuta kiyA hI hai| udAharaNArtha kArikA saMkhyA 83 aura 84 draSTavya haiN| 'apuNyamavrataiH puNyaM avratAni parityajya --- paramapadamAtmanaH / ArhatabhASya meM etadviSayaka acchA khulAsA hai isI prakAra se naya sApekSatA ko lie vivecana hai| " 44 --- 2. anvayArtha ke sAtha hI zabdArtha, nayArtha, matArtha AgamArtha aura bhAvArtha sabhI paddhatiyoM ke dvArA artha prakaTa kara pU0 munizrI ne apanI vizAla jJAnadRSTi kA paricaya diyA hai| AgamAnukUla vivecana hai| 3. prastuta bhASya zikSA evaM dIkSA guru pa0 pU0 * A0 vidyAsAgara jI mahArAja kI vyAkhyAna zailI kA anusaraNa karatA hai| adhyAtma ke hArda ko siddhAnta kI sApekSatA kA pratIka banakara kholatA hai / eka prazasta jJAnajyoti zivacaranalAla jaina 4. bhASA aura zailI ko sUkSmatA se dRSTigata karane para jJAta hotA hai ki isameM pUrva paramparA ke viziSTa TIkAkAra AcAryoM kI zailiyoM ke eka sAtha darzana hote haiN| isase vyAkaraNa aura lakSaNa kI dRSTi se A0 pUjyapAda, gariSTha AdhyAtmika vidvatA pUrNa vivecana ke abhiprAya se AcArya amRtacandra sUri TIkA ke evaM granthakAra ke hArda ko khulAsA karane ke abhiprAya se va nayayojanA ke prayojana se AcArya jayasena aura brahmadeva kI sahaja hI smRti ho jAtI hai| aneka guNoM se yukta yaha tAtparyavRttirUpa meM siddha hotI hai TIkA ko par3hakara mastaka / zraddhA se munizrI ke Age jhuka jAtA hai| " 4. pU0 munizrI saMskRta, prAkRta ke abhyAsI vidvAna haiM, unake viSaya pratipAdana meM zabdoM kA cayana svAbhAvika sahaja rUpa meM huA hai| yaha sarala, subodha, supAcya, bhASya sAmAnya jJAtAoM ko bhI adhyAtmajJAna prasAra kI dizA meM prerita karatA hai| 6. ArhatabhASya meM yathAsthAna Avazyaka rUpa se paryApta saMkhyA meM zAstroM ke uddharaNa prastuta vyAkhyAna kI zrIvRddhi karate haiN| 83 kI bahula saMkhyA samAdhitantra ko bahuAyAmI siddha karatI hai| 7. svopajJa pIThikA zloka evaM prastAvanA, mUlazloka va uddharaNa sUcI aura paribhASika zabdakoSa sandarbha evaM zodhakArya hetu Avazyaka rUpa se diye haiM, isase prastuta bhASya kA mahattva aura adhika bar3ha gayA hai| uparyukta ke atirikta bhI anekoM guNoM ko apane antas meM lie hue bhASya mahattvapUrNa kRti hai| saMskRta bhASA meM TIkA eka atyanta jJAna evaM zramasAdhya kArya hai isakI jitanI prazaMsA kI jAya thor3I hai| pAThakoM hetu yahA~ katipaya paMktiyA~ uddhRta karanA prAsaMgika hogA / "tAni vratAnyapi cAtmanaH paramaM padaM yathAkhyAtacAritramazeSahiMsAdinivRttilakSaNaM paramodAsInatArUpavItarAganirvikalpasamAdhigamyaM saMprApya tyajet / tatra tu svayameva vrataM tyaktaM bhavati tyajanakriyAyAM puruSArthAnapekSatvAt / ato na vrataM tyaktuM pauruSaM kriyte| na ca prAk vrataM parityajya yoginaH paramapadasyopalambhastatkAraNAbhAvAt / tenAvagamyate na yAvantAtayIka bhUmiM zuddhopayogA'navambara 2009 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ valambikImAsIdati tAvanna parihared vrtprinisstthittaam|| uparyukta saMkSipta samIkSA kA sAra yaha hai ki nandinI tato mA maMsthA zuddhopayogAya zubhopayogeSu vrataparikarmasu | TIkA Adi anekoM saMskRta TIkAoM ke sAtha hI vAGmaya cryaa'nrthkaa| vratAcaraNena puNyabandhamAyAti mukhyatayA | ke vividha pakSa-viSayaka sarjanA ke adhikArI, tyAgagauNena pApakarmanirjarA'pi syaat| na ca puNyabandhamavaroddhaM tapasyA ke dhanI, jJAna-dhyAna meM saMlagna pU0 munizrI kA zaknoti ko'pi zramaNaH zreNyArohaNe viziSTapuNya- | uparyukta bhASya eka zreSTha racanA hai, unako koTi-koTi bndhoplmbhaat| tasmAt vratamAcaritavyaM puNyabandha- saadhuvaad| pa0 pU0 santaziromaNi AcAryazrI kI parama kapA phlvaanychaamntrenn|" (zloka 84) / se hI ziSyoM dvArA aise mahAn kArya siddha hote haiN| prastuta uparyukta bhASyAMza evaM svopajJa anuvAda kA sArAMza | bhASya ke viSaya meM merI bhI maMgalakAmanA, inhIM bhASyakAra yaha hai ki vrataparikarmA sAdhu sukha ke karmoM kA saMvara | ke zabdoM meM, pAThakoM ko inakI zlokaracanA kA svAda karatA hai, koI avratI nhiiN| avratoM kA saMkalpapUrvaka tyAga hotA hai, vratoM kA tyAgasaMkalpita vidhAna Agama | ruciraprabhayAbhAsa syaM bhAsayate ythaa| meM nahIM haiN| zuddhopayogarUpa paramapada kI prApti hone para | bhASyamArhatametacca bhASitaM hi mayA tthaa|| pR.2|| vrata svayameva chUTa jAte haiN| (yaha bhI jJAtavya hai ki nizcaya- pa0 pa0 mani zrI praNamyasAgara jI mahArAja evaM vrata jo nizcayaratnatraya ke bheda haiM, kabhI nahIM chuuttte)| unake prastata bhASya ko savinaya nmn| santa ziromaNi zreNI-ArohaNa meM bhI puNyabandha hotA hai, ataH puNyabandha | pa0 pu0 AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke jagatAraka hAnikAraka nahIM hai| vratoM se puNyabandha hotA hai, tathA caraNoM meM koTi koTi nmn| saMstutya samasta saMgha ke pApakarma kI nirjarA bhI hotI hai| vratarUpa zubhopayoga prati yatheSTa vinaya, zreSTha geTa apa, kAgaja, mudraNa ke zuddhopayoga kA sAdhaka hai, ataH jaba taka zuddhopayogarUpa sAtha gurucaraNoM meM samarpita zrI padamacandra zikharacandra, bhUmikA para ArohaNa na ho, taba taka niSThApUrvaka vrataparikarma jinendrakumAra, pI. esa. parivAra begamagaMja bhI badhAI ke kI caryA anivArya rUpa se 'yA zubhopayogarUpa caryA pAtra haiM, jinhoMne prakAzita karAyA hai| prApti sthAna, dharmodaya sAdhakarUpa se avazya karaNIya hai| yahA~ pU0 praNamyasAgara | sAhitya prakAzana, khuraI roDa sAgara se 65/- meM prApta mahArAja ne vyavahAra aura nizcaya mokSamArga ko paraspara | hai| sabhI ko saadhvaad| sAdhana-sAdhya rUpa meM, pUraka rUpa meM vivecita kiyA hai|| zyAma bhavana, bajAjA bAjAra devI roDa, mainapurI (u0pra0) jIvana kI vINA eka ghara meM kaI varSoM se eka vINA rakhI huI thI, jo gharavAloM ke lie bhArI siradarda banI huI thii| kAma kI koI gaMbhIra bAta jaba cala rahI hotI to koI zaitAna baccA vINA ke tAra cher3a detaa| ghara ke bar3e-bUr3he isa anAvazyaka zora se khIjha utthte| ghara meM jaba bhI koI atithi AtA to vINA chipA dI jAtI, tAki usake tAroM kI jhaMkAra se bAtacIta meM khalala na pdd'e| gharavAloM ne phaisalA kara liyA ki vINA ko ghara se haTA denA hI behatara hogaa| dUsare dina subaha vINA ko ghara ke sAmane ke kUr3e ke Dhera para DAla diyA gyaa| kucha samaya bAda unhoMne anubhava kiyA ki ghara adbhuta svara lahariyoM se gUMja rahA hai| jaba unhoMne jAnane kI koziza kI ki aisA maMtramugdha karane vAlA saMgIta kahA~ se A rahA hai to unhoMne dekhA ki eka bhikhArI kUr3e ke Dhera para baiThA hai aura vINA bajA rahA hai| yaha vahI vINA thI, jo unhoMne pheMka dI thii| usI vINA se saMgIta ke anupama svaroM kA vaha sRjana kara rahA thaa| gharavAloM kI A~khoM meM A~sU A ge| unhoMne bhikhArI se kahA- isa vINA meM itanA saMgIta chipA huA hai, hameM patA hI nahIM thaa| tumane hamArI A~kheM khola dii| bhikhArI ne kahA- "vINA meM kucha bhI nahIM chipA hai| hama jaisI uMgaliyA~ lekara vINA ke pAsa jAte haiM. vahI vINA se prakaTa hone lagatA hai|" jIvana bhI vINA kI taraha hI hai| hama jaisI dRSTi lekara jIvana ke pAsa jAe~ge vahI jIvana se prakaTa hogaa| 30 navambara 2009 jinabhASita -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra jainavidyA ke vikAsa meM kAzI kA yogadAna / sadaziva dvivedI Adi vidvAn aura saMkAya ke chAtra upasthita sarvavidyA kI rAjadhAnI kAzI meM jainavidyA kA bhI | the-saMkAya pramukha saMskRta vidyA dharmavijJAna saMkAya, kAzI paryApta vikAsa huA hai| yahA~ ke jainaka AcAryoM ne saMsthAoM | hindU vizvavidyAlaya, vArANasI kI sthApanA aura gambhIra granthoM ke lekhana aura uddhAra picchikA parivartana samAroha sAnaMda saMpanna ke dvArA jaina sAhitya ko samRddha kiyA hai| paM0 sukhalAla parama pUjya 108 AcArya vidyAsAgara jI mahArAja saMghavI ne pArzvanAtha vidyAzrama kI sthApanA kara anusandhAna ke AdhyAtmika ziSya muni zrI 108 kSamAsAgara jI mahArAja ko naI dizA dii| paM0 dalasukha bhAI mAlavaNiyA ne Agama kA picchikA parivartana samAroha abhUtapUrva dharmaprabhAvanA granthoM ke sampAdana aura anuvAda kA aitihAsika kArya ke sAtha saMpanna huA, jisameM pUjya AryikA ratna 105 kiyaa| paM0 kailAzacandra jI zAstrI ne naye vidvAnoM ko kuzalamati mAtA jI, dhAraNAmati mAtA jI evaM purANamati taiyAra karane meM zrama kiyA aura paM0 phUlacandra jI zAstrI mAtA jI ke darzanoM kA lAbha prApta huaa| kAryakrama meM ne prAcIna prAkRta granthoM ke sampAdana aura anuvAda meM ruci sarvaprathama maMgalAcaraNa AzutoSa jaina ke dvArA citra anAvaraNa lii| pro0 mahendra kumAra, DaoN0 darabArI lAla koThiyA aura zrI gurucaraNa dAsa jI mumbaI, dIpa prajjavalana zrI surendra paM0 udayacanda jaina Adi ne vizeSa rUpa se jainanyAya ke jI kaTaMgahA evaM rAyapura se padhAre mahendra kumAra jaina 'cUr3I granthoM kA uddhAra prakAzana Adi kiyaa| vAloM ke dvArA kiyA gyaa| ukta udgAra kAzI hindU vizvavidyAlaya ke DaoN0 kAryakrama kI adhyakSatA siMghaI kevalacaMda jaina ke azoka kumAra jaina ke haiN| ve dinAMka 29 akTUbara 2009 dvArA kI gii| kAryakrama meM madhya meM kSamAsAgara jI mahArAja kA saMskRta saMkAya meM kAzI kI jaina vidvat paramparA ko navIna picchI dene kA saubhAgya zrI saMjaya jaina upamA aura usakA sAhityika avadAna viSaya para bola rahe sAr3IvAle ko prApta huA evaM mahArAja zrI kI picchI the| lene kA saubhAgya sva0 paM0 pannAlAla jI ke suputra zrI isa avasara para DaoN. jaina kI pustaka 'jainadharma rAkeza jaina baragI hilsavAloM ko prApta huaa| mImAMsA' kA lokArpaNa bhI kiyA gyaa| pustaka kI munizrI jI ne pAvana varSAyoga kalaza sthApanA meM vizeSatAoM ke bAre meM pro0 sudarzana lAla jaina ne jAnakArI zrI AcArya vidyAsAgara kalaza zrI bra. saMtoSa jI sAgara, dii| meraTha kI saMsthA dvArA sumatisAgara smRti puraskAra | zrI AcArya zAMti sAgara kalaza zrI rAjeza jI zivaparI pradAna karane para saMkAya pramukha pro0 ramezacandra paNDA ne evaM kSamAsAgara kalaza zrI nemIcaMdra jI sAdhanA kemisTa DaoN0 jaina kA abhinandana karate hue kahA ki yaha sammAna vAloM ko pradAna kiyA gyaa| jainavidyA ke prati samarpita DaoN. jaina kA hI nahIM hai balki, / kAryakrama kA kuzala maMca saMcAlana bra. jineza bhaiyA saMkAya aura kAzI hindU vizvavidyAlaya kA bhI hai, | evaM saMjaya bhaiyA jI dvArA kiyA gayA evaM upasthita bramhacarya jahA~ yogya vidvAnoM ko vidyA-sAdhanA ke paryApta avasara varga meM bra. surendra bhaiyA jI evaM ravindra bhaiyA Adi ne sulabha haiN| kAryakrama ke mukhya atithi sampUrNAnanda saMskRta munizrI ke jIvana caritra para vaktavya prastuta kiyA evaM vizvavidyAlaya ke zramaNavidyA saMkAyAdhyakSa pro0 rameza kAryakrama meM padhAre samasta atithiyoM kA sammAna gurukula kumAra dvivedI ne apane udbodhana meM kahA ki vArANasI TrasTa kameTI ke sadasyoM dvArA kiyA gayA tathA kAryakrama kI sabhI ucca zikSA saMsthAoM meM sabhI prAcIna granthoM kA AbhAra pradarzana meM gurukula kameTI kI mahAmaMtrI zrI para aitihAsika aura gambhIra kArya ho rahe haiM. kinta sabako kamala kumAra dAnI dvArA kiyA gyaa| paryApta pracAra aura sammAna nahIM mila paayaa| adhiSThAtA- bra. jineza kumAra jaina 'Aditya' kAryakrama kA saMyojana pro0 sUryaprakAza vyAsa ne __ zrI varNI di. jaina gurukula, jabalapura 'kiyA, jaina-bauddha darzana vibhAgAdhyakSa pro0 kamaleza kumAra __ camatkAra jI meM 12 kRtiyoM kA vimocana jaina ne svAgata kiyaa| samAroha meM pro0 vimalendu kumAra, pro0 vindhvezvarI prasAda mizra pro0 kRSNAkAnta zarmA, DaoN0 / burahAnapura (ma.pra.), zrI akhila bhAratavarSIya digambara navambara 2009 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina vidvatpariSad ke rASTrIya adhivezana ke madhya di. 29 / paM0 gopAladAsa varaiyA smRti puraskAra sitambara ko zrI digambara jaina atizayakSetra camatkAra jI, | 1. DaoN0 sanatakumAra jaina, jayapura (jaina zrAvakAcAra Alanapura, savAImAdhopura, (rAja.) meM pa.pU. munipuGgava zrI | anuzIlana)- varSa 2008 / sudhAsAgara jI mahArAja ke sAnnidhya meM eka sAtha 12 | 2. paM0 sudeza jaina koThiyA, indaura (aMko kA vijJAnakRtiyoM kA vimocana puNyArjakoM dvArA kiyA gyaa| ina saMpAdana evaM kahAnI lekhana)- varSa 2009 / kRtiyoM meM bIsavIM zatI ke jaina vidvAnoM kA avadAna ukta cAroM puraskAroM kA puNyArjana zrI rAjendra (saM-DaoN0 zItalacanda jaina, DaoN0 phUlacanda jaina, DaoN0 surendra nAthUlAla jaina memoriyala cairiTebala TrasTa, sUrata ne kiyaa| kumAra jaina) kA vimocana- zrI mahezacanda jaina, DaoN0 AzISa | TrasTa ke adhyakSa zrI jJAnendra gadiyA evaM unakI dharmapatnI jaina ne, vidvatpariSad saMvidhAna kA vimocana- zrImatI DaoN0 zrImatI madhu jaina ne zAla, zrIphala, prazastipatra evaM puraskAra vimalA jaina, DaoN0 jainamatI jaina, zrImatI prasanna jaina, DaoN0 | rAzi 5100 ru. se cAroM vidvAnoM ko puraskRta kiyaa| jyoti jaina ne, mahAvIra jAgRti saMdeza (saM.-manISa jaina), vidvatpariSad evaM cAturmAsa samiti kI ora se puNyArjaka pArzva jyoti (prakAzaka-zrImatI indrA jaina), anekAnta | parivAra kA zAla, zrIphala, puSpahAra se sammAna kiyA gyaa| ramezacanda jaina abhinaMdana graMtha (rUparekhA), TrasTa evaM gadiyA parivAra kA paricaya DaoN. surendra kumAra mUlAcAra vasnaMdi pAribhASika zabda koza (DaoN0 ramezacandra jaina (mahAmaMtrI-vidvatpariSada) ne diyA tathA unakI dAna jaina), AcArya kundakunda kA tattvadarzana (DaoN. ramezacanda | bhAvanA kI sarAhanA kii| jaina) kA vimocana zrI ramezacandra jaina, zrI ajita kumAra isI krama meM 'vidvatpariSad' ke tattvAvadhAna meM DaoN0 jaina gA~dhI ne, jainadharma mImAMsA (DaoN0 azoka kumAra jaina), paM0 pannAlAla jaina sAhityAcArya smAraka samiti, sAgara kA vimocana- zrI manohara jI, sUrata, zrAvakAcAra saMhitA | (ma.pra.) ke saujanya se eka naye puraskAra kA sUtrapAtra (DaoN0 narendra kumAra jaina) kA vimocana- zrI azokakumAra | kiyA gayA- paM0 pannAlAla jaina sAhityAcArya smRti jaina, zrI mahendra kumAra jaina pATanI ne, paryAvaraNIya anucintana | vidvatpariSad purskaar| isa puraskAra se varSa- 2009 ke aura mUkamATI (DaoN0 surendra kumAra jaina) kA vimocana- | lie pro0 (DaoN0) phUlacanda jaina 'premI' vArANasI ko sarvazrI nAthUlAla jaina, mohanalAla jaina, sohanalAla jaina, | 'pravacana-parIkSA' kRti ke sampAdana ke lie cunA gyaa| narendra kumAra jaina, maheza kumAra jaina, dineza kumAra jaina, | unheM yaha puraskAra prazasti-patra, puraskAra rAzi evaM puSpahAra savAImAdhopura ne, cintana-zikhara (DaoN0 surendra kumAra jaina) | ke sAtha paM0 pannAlAla jI ke suputra zrI mahezacanda jaina, kA vimocana-sarvazrI candraprakAza jaina, ramezacanda jaina chAbar3A | sAgara, adhyakSa-DaoN0 zItalacanda jaina, saMyuktamaMtrI-DaoN0 ne, zAkAhAra evaM vyasana mukta jIvana zailI (DaoN0 surendra nemIcandra jaina ne puraskRta kiyaa| parpojaka samiti evaM kumAra jaina) kA vimocana-zrI mAdhavaprasAda anila kumAra paM0 pannAlAla jI sAhityAcArya kA paricaya DaoN0 nemicandra jaina, alavara (rAja.) ne kiyA tathA parama pUjya munipuGgava | jaina ne diyaa| isa avasara para zrI mahezacandra jaina kA zrI sudhAsAgara jI mahArAja evaM pU. kSullaka dvaya se | bhI zAla, zrIphala, puSpahAra se sammAna kiyA gyaa| zubhAzIrvAda prApta kiyaa| DaoN0 narendrakumAra jaina ko zAstripariSad puraskAra vidvatpariSad puraskAra samarpaNa samAroha / zravaNabelagolA meM Ayojita adhivezana meM dinAMka zrI akhila bhAratIvarSIya digambara jaina vidvatpariSad | 4 akTUbara 2009 ko suprasiddha vidvAn DaoN0 narendra kumAra dvArA pa.pU. munipuGgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja, pU. kSu.| jaina (sanAvada) ko varSa 2009 meM a.bhA.di. jaina zAstri zrI gaMbhIrasAgara jI mahArAja, pU. kSu. zrI dhairyasAgara jI pariSad ke sva. rAmasvarUpa jaina smRti puraskAra se sammAnita mahArAja ke sAnnidhya evaM dvizatAdhika vidvAnoM kI upasthiti | kiyA gyaa| isI kar3I meM DaoN0 vRSabhaprasAda jaina, DaoN0 meM isa prakAra puraskRta kiyA gayA zekharacandra jaina, bra0 jayanizAMta, DaoN0 saMtoSa kumAra jaina, zrI gaNezaprasAda varNI smRti puraskAra paM0 jayaMta kumAra jaina ko zAstri pariSad puraskAroM se 1. paM0 amRtalAla jaina, pratiSThAcArya, damoha-varSa 2008 / / sammAnita kiyA gyaa| 2. paM0 hIrAlAla jaina pA~De, 'hIraka', bhopAla varSa 2009 / / DaoN0 surendra kumAra jaina 32 navambara 2009 jinabhASita
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha bhAvanA (vasanta tilakA chanda) - muni zrI yogasAgara jI jo rAga-dveSa karatA bhava ko bddh'aataa| ye mUla kAraNa yahI agha ko bulaataa| Astravya mArga isako kahate mhaatmaa| yoM jAna ke budha jano bhajalo nijaatmaa| svargAdi vaibhava tathA balakIrti sttaa| nAnA prakAra sukha sAdhanA au prvktaa|| saMsAra ke sukha sabhI pala meM vinaashii| haiM moha ke phala sabhI chaNa meM udaasii|| 2 mAtA pitA bahana au dhana-sampadA hai| ye mRtyu ke samaya meM na bacA sake haiN| to kauna haiM jagata meM zaraNA tujhe haiN| haiM deva-zAstra-guru hI zaraNA mujhe haiN| vairAgya bhAva jisakA majabUta hogaa| o karma ke udaya meM na kabhI ddigegaa| saMsAra kA dahana saMvara bhAva se hai| yoM mokSa kA patha susAdhaka sAdhate haiN| 3 haiM cAra ye gati sadA jaga meM rulaayeN| jo pUrva meM karama arjita ho bhale hii| ye moha ke phala sadA saba ko ckhaayeN| o nA kabhI phala dilA sakatA kabhI hii| jo jJAna dhyAna karate bhava ko nshaate|| jo jJAna dhyAna tapa Adika meM DhalA ho| ve dhanya haiM amara jIvana ko bitaate|| yo nirjarA tuma karo sukha caina jiivo|| 10 ye tIna loka bhara meM isakA na koii|| jIvAdi dravya rahate vaha loka jaano| pratyeka jIva rakhate nija svArtha ko hii|| jo loka ke bahira bhAga aloka maano| ekatva rUpa nija Atama hI kharA hai| mohI sadA bhaTakatA isa loka meM hii| yoM jAna ke saba vikalpa nivArate haiN| ve loka ke zikhara pe rahate nijaatmii|| 11 kyoM moha bhAva karate jar3a pudgaloM se| jo dIrghakAla sabane dukha meM bitaayaa| tere na sAtha calate dhana dhAnya paise|| saubhAgya se manuja jIvana ko supaayaa| adhyAtma bodha kara ke para bhAva tyaago| he bhavya durlabha suvarNa ghar3I na bhuule| saccA yahI parama jIvana ko bnaao|| khojo sabhI parama Atama ratna paale|| 12 nAnA prakAra mala ko tana hI bnaataa| hai dharma eka jaga meM zaraNA dilaataa| pratyeka sundara padArtha malIna hotaa|| jo vItarAgamaya jIvana ko bnaataa|| durgandha yukta tana se mamatA nahIM hai| saMsAra ke sukha tathA nija saukhya daataa| ve bhavya tyAga tapa se Darate nahIM haiN| aisA mahA dharama hI sabako suhaataa|| prastuti -pro0 ratanacandra jaina Jain Education Interational
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji naM. UPHIN/2006/16750 prakAzita ho gayA hai pa.pU. AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke tattvAvadhAna meM pro. ratanacandra jaina (bhopAla, ma.pra.) ke dvArA dasa varSoM ke anavarata parizrama se likhita, tIna khaNDoM evaM 2600 pRSThoM meM samAyA cirapratIkSita grantha : jainaparamparA aura yaapniiysNgh| jainaparamparA aura yApanIyasaMgha prathama khaNDa jainaparamparA aura yApanIyasaMgha pro0 (DaoN) ratanacandra jaina jainaparamparA aura yApanIyasaMgha dvitIya khaNDa jainaparamparA aura yApanIyasaMgha digambara-zvetAmbara-yApanIya jaina sAhitya, vaidika evaM bauddhasAhitya, saMskRta gadya-padya-nATya sAhitya tathA zilAlekhoM aura purAtattva ke gahana adhyayana se upalabdha pramANoM ke AdhAra para nirasana kiyA gayA hai una mithyAvAdoM kA, jo digambara jaina-paramparA aura AcArya kundakunda kI aitihAsikatA evaM SaTkhaNDAgama Adi aThAraha digambarajaina granthoM kI kartRparamparA ke viSaya meM pracalita kiye gaye haiM, aneka zvetAmbara jaina muniyoM evaM vidvAnoM tathA katipaya digambara jaina vidvAn-viduSiyoM ke dvaaraa| isameM hai digambarajaina-paramparA kI prAgaitihAsikatA, AcArya kundakunda kI IsApUrva prathama zatI meM avasthiti evaM SaTkhaNDAgama Adi jina 18 digambara jaina granthoM ko yApanIyagrantha batalAyA gayA hai, unake digambarAcAryakRta hone ke akhaNDya pramANoM kA prstutiikrnn| aneka AkSepoM kA nirasana, aneka navIna tathyoM kA udghaattn| mithyAvAdajanya bhrAntiyoM meM pha~sane se bacane-bacAne tathA apanI dharmaparamparA ke itihAsa evaM sAhityika virAsata kI prAmANikatA se avagata hone hetu pratyeka zrAvaka-zrAvikA evaM muni-AryikA ke lie avazya ptthniiy| zodhArthiyoM ke liye tathA jaina saMghoM ke prAmANika itihAsa evaM siddhAntoM ke jijJAsuoM ke lie atyanta upaadey| pratyeka jainamandira, jaina-zikSaNa saMsthAna, mahAvidyAlayoM aura deza-videza ke vizvavidyAlayoM tathA zodha saMsthAnoM meM sNgrhnniiy| prakAzaka evaM prAptisthAna : sarvodaya jaina vidyApITha, 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 phona : 0562-2852278, mo.9412264445 mUlya : pratyeka khaNDa 500 ru., pUrA seTa (tInoM khaNDa) 750 ru. (31 janavarI 2010 taka) pro0 (DaoN0) ratanacandra jaina jainaparamparA aura yApanIyasaMgha tRtIya khaNDa jainaparamparA aura yApanIyasaMgha pro0 (DaoN0) ratanacandra jaina svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|