Book Title: Jinabhashita 2009 05
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524339/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2535 kAmakasadAnaTara saTAma zrI di. jainamandira nArAyanA (jilA-dUdU) rAjasthAna meM virAjamAna 500 varSa prAcIna caubIsI jinapratimA yaha khudAI meM prApta huI thii| jyeSTha, vi.saM. 2066 maI 2009 * mUlya 15/ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para-sampadA - haraNa nimnakoTi kA karma jaba kabhI dharA para pralaya huA yaha zreya jAtA hai kevala jala ko dharatI ko zItalatA kA lobha de ise lUTA hai, isIlie Aja yaha dharatI dharA raha gaI na hI vasuMdharA rahI na vasudhA ! aura vaha jala ratnAkara banA hai bahA- bahA kara dharatI ke vaibhava ko le gayA hai| para-sampadA kI ora dRSTi jAnA ajJAna ko batAtA hai, aura para-sampadA haraNa kara saMgraha karanA moha-mUrcchA kA atireka hai| yaha ati nimna koTi kA karma hai sva-para ko satAnA hai, nIca - narakoM meM jA jIvana bitAnA hai / yaha nindya karma karake jaladhi ne jar3a-dhI kA, buddhi-hInatA kA paricaya diyA hai apane nAma ko sArthaka banAyA hai / apane sAtha durvyavahAra hone para bhI pratikAra nahIM karane kA saMkalpa liyA hai dharatI ne, isIlie to dharatI sarva-sahA kahalAtI hai sarva-svAhA nahIM- AcArya zrI vidyAsAgara jI aura sarvaM-sahA honA hI sarvasva ko pAnA hai jIvana meM santoM kA patha yahI gAtA hai| nyAya patha ke pathika bane sUrya - nArAyaNa se yaha anya dekhA nahIM gayA, sahA nahIM gayA aura apane mukha se kisI se kahA nahIM gayA! phira bhI, akarmaNya nahIM huA vaha bAra-bAra prayAsa calatA rahA sUrya kA, anyAya pakSa ke vilaya ke lie nyAya pakSa kI vijaya ke lie| lo! prakhara- prakharatara apanI kiraNoM se jaladhi ke jala ko jalA - jalA kara sukhAyA, curA kara bhItara rakhA huA apAra dhana-vaibhava dikha gayA suroM, surAdhipoM ko! isa para bhI svabhAva to... . dekho, jalA huA jala vASpa meM DhalA jalada bana jala barasAtA rahA aura apane doSa chadma chupAtA rahA jaladhi ko bAra-bAra bhara kara...! mUkamATI (pRSTha 189-191) se sAbhAra Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 maI 2009 varSa 8, aGka 5 mAsika jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla- 462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM.mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura antastattva pRSTha . kAvya : parasampadA-haraNa nimnakoTi kA karma : AcArya zrI vidyAsAgara jI A.pR.2 bihArI kI gajaleM A.pR.3 muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ A.pR. 4 * sampAdakIya : dizAoM kA zubhAzubhatva svAbhAvika nahIM, Aropita hai * pravacana : kAladravya prabhAvaka nahIM (dvitIya aMza) : AcArya zrI vidyAsAgara jI lekha nagnatA : pAradarzitA : muni zrI kSamAsAgara jI * digambarajaina-paramparAnusAra tIrthaMkara bhagavAn cAturmAsa nahIM karate : AryikA zrI candanAmatI jI 12 * zrAvaka kI kartavyaniSThA : sva. paM0 mANikacandra jI 'kaundeya' 14 tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana : paM0 mahezakumAra jaina, vyAkhyAtA 19 AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja : zreSTha ziSya, zreSTha guru : DaoN0 surendrakumAra jaina 'bhAratI' 22 * adhyAtma va vijJAna kI jugalabandI hai guNAyatana : prAcArya paM0 nihAlacanda jaina jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla nAr3A atizayakSetra nimolA kA paricaya samAcAra * pUjya muni zrI sumatisAgara jI kA puNya samAdhimaraNa sadalagA meM mahAvIra jayantI sampanna * zrIsevAyatana tathA anya samAcAra 11,18,21, 25 .jinabhASita ke naye AjIvana sadasya prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282 002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 1100 ru. vArSika 150 ru. eka prati 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya dizAoM kA zubhAzubhatva svAbhAvika nahIM, Aropita hai laukika aura dhArmika kAryoM meM dizAoM kA bar3A mahatva mAnA gayA hai| lokapracalita vAstuzAstra to dizAoM para hI AdhArita hai| gRha kA kaunasA aMga yA bhAga kisa dizA meM hone para zubha (zubhaphaladAyaka) hotA hai aura kisa dizA meM hone para azubha (azubhaphaladAyaka), isakA hI vicAra vAstuzAstra meM pramukhatayA kiyA gayA hai| dhArmika kriyAe~ bhI kisa dizA meM mukha karake sampanna kI jAya~, isakA bhI nirdeza jaina-ajaina granthoM meM milatA hai| jaina granthoM meM batalAyA gayA hai ki zrAvakoM ko pUrva yA uttara kI ora mukha karake jinapUjA, kAyotsarga Adi kriyAe~ karanI caahie| isa viSaya meM bhagavatI-ArAdhanA kI nimnalikhita gAthAe~ draSTavya haiM pAcINodIcimuho cediyahutto va kuNadi egte| AloyaNapattIyaM kAussaggaM annaabaadhe|| 552 // ___ anuvAda- "guru kA upadeza prApta kara samAdhimaraNa ke lie kRtanizcaya kSapaka pUrva, uttara yA jinabimba kI ora mukha karake bAdhArahita ekAnta sthAna meM AlocanA ke lie kAyotsarga karatA hai|" pAcINodIcimuho AyadaNamuho va suhaNisaNNo hu| AloyaNaM paDicchadi ekko ekkassa virhmmi|| 563 // anuvAda- "AcArya bhI pUrva, uttara athavA jinAyatana kI ora abhimukha ho, sukhapUrvaka baiThakara ekAnta meM akele hI kevala eka kSapaka kI AlocanA sunate haiN|" puDhavIsilAmao vA phalayamao taNamao ya sNthaaro| hodi samAdhiNimittaM uttarasira aha va puvvsido|| 639 / / da- "samAdhi ke lie kSapaka kA saMstara pRthvImaya, zilAmaya, phalakamaya (kASThanirmita) athavA tRNamaya hotA hai| usakA sira uttara yA pUrva kI ora honA caahie|" unnati kA pratIka hone evaM tIrthaMkara-sAhacarya ke kAraNa ukta dizAe~ zubha kSapaka evaM AcArya kA mukha pUrva yA uttara dizA kI ora kyoM honA cAhie, yaha prazna uThAte hue bhagavatIArAdhanA kI vijayodayA TIkA meM isa prakAra samAdhAna kiyA gayA hai ___"timirApasAraNaparasya dharmarazmerudayadigiti udayArthI tadvadasmatkAryAmyudayo yathA syAditi lokaH prAGmukho bhvti| sUrestu ko'bhiprAyo yena prAGmukho bhavati? prArabdhaparAnugrahaNakAryasiddharaGgaM taddigabhimukhatA tithivaaraadivditi| udaGmukhatA tu svayamprabhAditIrthakRto videhasthAn cetasi kRtvA tadabhimukhatayA kaarysiddhiriti| caityAyatanAbhimukhatA'pi zubhapariNAmatayA kaarysiddheruuN|" (vijayodayATIkA/bhagavatI-ArAdhanA / gAthA 562) / __anuvAda- 'prazna : pUrva dizA andhakAra ko dUra karane meM tatpara sUrya ke udaya kI dizA hai, ataH apane udaya (unnati) kA icchuka manuSya pUrvadizA ke (andhakAra se mukta evaM prakAza se jagamagAne ke) samAna mere bhI kArya kA abhyudaya (siddhi) ho, isa bhAvanA se pUrva kI ora mukha karatA hai| AcArya kisa abhiprAya se pUrva kI ora mukha karake baiThate haiM? samAdhAna : zubha tithi, zubha vAra Adi ke samAna pUrva kI ora mukha karanA prAraMbha kiye gaye, kSapakAnugraharUpa kArya kI siddhi kA aMga hai, isalie AcArya pUrvAbhimukha baiThate haiN| tathA uttaradizA meM videhakSetra hai, jahA~ svayamprabha Adi tIrthaMkara sthita haiN| unheM citta meM sthApita kara unake abhimukha hone se kArya kI siddhi hotI hai, isa abhiprAya se AcArya uttara dizA kI ora mukha karate haiN| jinAlaya kI ora mukha karanA bhI zubhapariNAmarUpa hone se kAryasiddhi kA aMga hai|' yahI samAdhAna vijayodayATIkAkAra aparAjita sUri ne kSapaka ke saMstara kA sira pUrva yA uttara dizA meM kyoM honA cAhie, isa prazna ke prasaMga meM kiyA hai___pUrvottamAGga uttarottamAGgo vA saMstara: kaaryH| prAcI digabhyudayikeSu kAryeSu prshstaa| athavottarAdik 2 maI 2009 jinabhASita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svymprbhaadhuttrdiggttiirthkrbhktyuddeshen|' (vijayodayATIkA / bhagavatI-ArAdhanA / gAthA 639) / anuvAda- "kSapaka ke saMstara kA sira pUrva yA uttara dizA meM karanA cAhie, kyoMki loka meM mAMgalika kAryoM ke sampAdana meM pUrvadizA prazasta mAnI jAtI hai| athavA uttaradizA (videhakSetra) meM vidyamAna tIrthaMkaroM ke prati bhakti pradarzita karane ke uddezya se uttaradizA zubha mAnI jAtI hai|" ina vacanoM se spaSTa hotA hai ki pUrva aura uttara dizAe~ apane Apa meM zubha nahIM haiM, apitu pUrva dizA sUryodaya ke sAhacarya se abhyudaya (unnati) kA pratIka (dRSTAnta) bana gayI hai| isa kAraNa loga 'usake samAna hamArA bhI abhyudaya ho,' isa kAmanA se usakI ora mukha karake apane kArya kA AraMbha karane lge| isI bajaha se vaha zubha mAnI jAne lagI arthAt usa para zubhatva kA Aropa kara diyA gyaa| kSapaka kI dRSTi se pUrva kI ora mukha karake kAyotsarga karane kA yahI prayojana bhagavatI-ArAdhanA kI uparyukta vijayodayATIkA (gAthA 562) meM batAyA gayA hai| aura AcArya kI dRSTi se pUrva kI ora mukha kiye jAne kA uparyukta kAraNa athavA anya koI kAraNa na batalAkara mAtra yaha kaha diyA gayA hai ki yaha kAryasiddhi kA aMga hai| kintu uttara kI ora mukha kiye jAne kA prayojana yaha batalAyA gayA hai ki uttara dizA meM videhakSetra meM jo svayaMprabha Adi tIrthaMkara haiM, unakI ora bhaktipUrvaka mukha karane se kAryasiddhi hotI hai| isa prakAra uttaradizA ko svayamprabha Adi tIrthaMkaroM ke sAhacarya se zubha mAna liyA gayA hai, arthAt usa para zubhatva kA Aropa kiyA gayA hai| kAryasiddhi kA hetu to uttaradizA meM sthita tIrthaMkaroM kI ora bhaktipUrvaka mukha karanA hI batalAyA gayA hai, uttara dizA meM mukha karanA nhiiN| jisa prakAra uttaradizA apane Apa meM zubha nahIM batalAyI gayI, usI prakAra pUrvadizA bhI apane Apa meM zubha nahIM ho sktii| abhyudaya kA pratIka yA dRSTAnta hone ke atirikta pUrvadizA ke zubhatva kA kAraNa udayakAlIna sUryabimba meM sthita jinabimba kA sAhacarya hI ho sakatA hai| jambUdvIpa meM karkaTasaMkrAnti ke dina sUrya kA dakSiNAyana prAraMbha hone para niSadhaparvata ke Upara prathamamArga meM sUrya kA prathamodaya hone para ayodhyAnagarI meM sthita bharatacakravartI sUryabimba meM sthita akRtrima jinabimba ko pratyakSa dekhakara unheM puSpAMjali arpita karate the| (brahmadevaTIkA / bRhadadravyasaMgraha / gA.35 pR. 122) / isase siddha hotA hai ki pUrvadizA ke zubhatva kA kAraNa sUryabimba meM sthita akRtrima jinabimba kA sAhacarya hI hai| isa prakAra pUrva dizA kA bhI zubhatva Aropita hai, svAbhAvika nhiiN| zubhapariNAma hI kAryasiddhi kA aMga bhagavatI-ArAdhanA gAthA 562 kI pUrvoddhRta vijayodayATIkA meM kahA gayA hai ki jinAyatana kI ora mukha karanA bhI zubha pariNAma kA hetu hone se kAryasiddhi kA aMga hai| isase siddha hai ki dizAoM kA mahatva nahIM hai, apitu jinabimba, jinAyatana aura sAkSAt tIrthaMkaroM kA mahattva hai| ve jisa dizA meM vidyamAna hoMge, usI dizA meM mukha karake kArya prAraMbha karane se zubhapariNAma hoMge aura unase kAryasiddhi hogii| isa taraha sabhI dizAoM aura vidizAoM meM zubhatva-AropaNa ke hetu vidyamAna haiM, kyoMki una sabhI meM jo jyotiSka, vaimAnika, bhavanavAsI aura vyantara devoM ke vimAna yA AvAsa haiM, ve jinacaityAlayoM aura jinabimboM se yukta haiN| dizAoM arthAt AkAza dravya kA upakAra kevala avagAhanahetutva hai hai sUrya ke udayAdi kI apekSA AkAza dravya ke jo vibhinna bhAga kalpita kiye jAte haiM, unakA nAma dizA hai, jaisA ki pUjyapAda svAmI ne kahA hai - "dizo'pyAkAze'ntarbhAvaH AdityodayAdyapekSayA AkAzapradezapaGktiSu ita idamiti vyvhaaropptteH|' (sarvArthasiddhi 5/3/ pR. 204) anuvAda- "dizA kA bhI AkAza meM antarbhAva hai, kyoMki sUrya ke udayAdi kI apekSA AkAza kI pradezapaMktiyoM meM 'yahA~ se yaha dizA hai', isa prakAra ke vyavahAra kI upapatti hotI hai|" abhiprAya yaha ki AkAzadravya hI dizAoM ke nAma se abhihita hotA hai| aura dharma, adharma, AkAza - maI 2009 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I aura kAla ye cAra dravya sadA zuddha rahate haiM, inakA kisI anya dravya ke sAtha saMzleSa yA saMyoga nahIM hotaa| ataH inakA kabhI bhI zubha yA azubha rUpa se vibhAvapariNamana nahIM hotaa| inakA sadA svabhAvarUpa se pariNamana hotA hai aura AkAza dravya kA svabhAva hai sabhI dravyoM ko sthAna denA 'AkAzasyAvagAhaH / ' ( tattvArthasUtra 5 / ci isake atirikta usakA aura koI svabhAva nahIM hai| jaise kisI jIva ke kArya ko saphala yA viphala karanA, yaha svabhAva dharma, adharma, AkAza aura kAla ina cAra dravyoM meM se kisI bhI dravya meM nahIM batalAyA gayA hai| ataH dizAoM arthAt AkAza dravya kA pariNamana kevala svayaM ke aura anya dravyoM ke lie sthAna dene ke rUpa meM hI ho sakatA hai, jIvoM ke kAryoM ko siddha yA asiddha karane ke rUpa meM nahIM isalie dizAoM meM svabhAva se na to zubhatva ghaTita hotA hai, na azubhatva isI kAraNa bhagavatI ArAdhanA kI vijayodayATIkA ke karttA zrI aparAjita sUri ne uttara dizA ko videhastha tIrthaMkaroM ke sAnnidhya ke kAraNa zubha batalAyA hai aura pUrvadizA ko sUryodaya ke sAnnidhya ke kAraNa amyudaya kA pratIka hone kI apekSA athavA sUryabimvastha akRtrima jinacaityAlayoM ke sAnnidhya kI apekSA zubha nirUpita kiyA hai| isa taraha ukta dizAoM meM zubhatva Aropita hai, svAbhAvika nahIM / yogasAra meM joindudeva kahate haiM anuvAda - " he jIva ! jaise AkAza zuddha hai, vaise hI AtmA bhI zuddha kahI gayI hai| donoM meM antara kevala itanA hI hai ki AkAza jar3a he aura AtmA caitanya lakSaNa se yukta hai|" I isa dohe meM AkAzadravya ko Atmadravya ke samAna zuddha batalAyA gayA hai aura kAladravya ke viSaya meM vartamAna AcArya zrI vidyAsAgara jI ne kahA hai ki "kAla se hamArA sambandha hai hI nahIM zuddhadravya se hamArA koI sambandha nahIM hai| vaha prabhAvaka nahIM ho sakatA, vaha udAsIna hai, jaise siddhaparameSThI / " ( zrutArAdhanA / pRSTha 11) / AcArya zrI vidyAsAgara jI Age kahate haiM- "kintu kAla ko unhoMne ( sarvArthasiddhikAra Adi AcAryoM ne) kabhI bhI sakriya prabhAvaka ke rUpa meM svIkAra nahIM kiyA aura cAra dravyoM ko zuddha kahA hai| isalie kahA hai ki ye cAra dravya hamezA zuddha rahate haiM, pakSapAta nahIM karate, yadi pakSapAta kareMge to bahuta bar3A ghoTAlA ho jaayegaa|" (zrutArAdhanA / pR.17)| AcArya zrI ke isa vaktavya se spaSTa ho jAtA hai ki kAladravya ke samAna AkAzadravya (dizAe~) bhI aprabhAvaka arthAt siddhaparameSThI ke samAna udAsIna ata eva pakSapAtarahita hai| pakSapAtarahita hone kA tAtparya yaha hai ki AkAzadravya kA koI bhI bhAga (dizA) na to kisI jIva ke lie zubha hotA hai aura na kisI jIva ke lie ashubh| vaha ina zubhAzubha bhedoM se pare hai| yadi dizAoM meM sarvadravya- avagAhanahetutva ke atirikta jIvoM ke zubha-azubha karane kI yA unake kAryoM ko siddha-asiddha karane kI svAbhAvika zakti mAnI jAye, to yaha jinAgamabAhya vacana hone ke kAraNa Agamaviruddha hogA aura AkAza dravya ke rUpa meM jIvoM ke sukha duHkha, siddhi-asiddhi Adi ke niyAmaka arthAt jIvoM ke bhAgyavidhAyaka eka adRzya, amUrta, aparibhASita Izvara kI sattA ko svIkAra karanA hogaa| 1 zubhAzubhapariNAmotpAdaka dravya hI zubhAzubha dravya jIva ko sukhaduHkha kI prApti aura usake kArya kI siddhi asiddhi usake sAtA asAtAvedanIya karma ke bandha - udaya tathA antarAyakarma ke bandha, udaya evaM kSayopazama se hotI hai aura ina karmoM kA bandha, udaya evaM kSayopazama jIva ke zubhAzubha pariNAmoM se hotA hai yogya paradravya kevala jIva ke zubhAzubha pariNAmoM kI utpatti meM nimitta banatA hai| jaise jinabimba, jinAlaya, paMcaparameSThI Adi ke sAnnidhya evaM unakI zraddhAbhakti, darzana-pUjana Adi ke nimitta se jIva meM dayA, nirlobha, nirabhimAnatA, saralatA Adi zubhapariNAmoM kI utpatti + maI 2009 jinabhASita jehau suddha ayAsu jiu tehau appA vuttu / AyAsu vi jahu jANi jiya appA ceyaNuvaMtu // 59 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai aura kudevabimba, kudevAyatana, kuguru Adi ke sAnnidhya evaM ArAdhanA se adayA, lobha, abhimAna, kuTilatA Adi azubha pariNAmoM kA udaya hotA hai| ina zubhAzubha pariNAmoM se jIva ko sAtA-asAtAvedanIya karma kA bandha aura udaya tathA antarAyakarma kA bandha, udaya evaM kSayopazama apane-Apa hotA hai, jisase jIva ko sukha duHkha kI prApti aura kArya kI siddhi yA asiddhi svataH hotI hai| isa prakAra yogya paradravya kevala jIva ke zubhAzubha pariNAmoM kI utpatti meM nimitta bana sakatA hai| kevala isa kAraNa zubhapariNAmoM kI utpatti meM nimittabhUta dravya zubha dravya kahalAtA hai aura azubhapariNAmoM kI utpatti kA hetubhUta dravya azubhadravya saMjJA pAtA hai| jinabimba, jinAlaya Adi zubhapariNAmoM kI utpatti meM nimitta hote haiM, ata: ye zubhadravya haiN| isake viparIta kudeva, kudevAyatana Adi dravya azubha pariNAmoM kI utpatti meM nimitta hone se azubhadravya haiN| kintu AkAza dravya kA koI bhI bhAga (dizA) usakI ora mukha karake sthita honevAle jIva meM dayA. nirlobha Adi zubhapariNAmoM kI tathA adayA, lobha Adi azubhapariNAmoM kI utpatti meM nimitta nahIM hotaa| yadi aisA ho, to AkAzadravya jinabimbAdi evaM kudevabimbAdi ke guNoM se yukta siddha hogaa| isake atirikta amUrta hone ke kAraNa mUrta jinabimbAdi kI taraha vaha jIva ke zubhAzubhApariNAmoM kI utpatti meM manovaijJAnika hetu bana bhI nahIM sktaa| ataH jIva ko sukhaduHkha, siddhi-asiddhi prApta karAnevAle zubhAzubha karmoM ke bandha, udaya evaM kSayopazama meM jo zubhAzubha pariNAma nimitta hote haiM, unakI utpatti meM sahAyaka na hone se AkAza dravya kA koI bhI bhAga (dizA) zubha yA azubha dravya nahIM haiN| jaisA ki bhagavatI-ArAdhanA (gAthA 562) kI pUrvoddhata TIkA se prakaTa hai, videhasthita tIrthaMkaroM ke sAnnidhya se tIrthaMkaroM ke zubhatva kA uttaradizA para Aropa kiyA jAtA hai aura sUryodaya ke sAnnidhya se pUrvadizA, jo abhyudaya kA pratIka bana jAtI hai, usake kAraNa athavA sUryavimAna meM virAjamAna jinabimba ke sAhacarya se jinabimba kA zubhatva pUrvadizA para Aropita kiyA jAtA hai| ataH AkAza dravya ke pUrva aura uttara bhAga apane Apa meM zubha (jIvoM kI kAryasiddhi ke hetu yA zubhaphaladAyaka) nahIM haiM, apitu unheM upacAra se zubha kahA jAtA hai, jaise rAjA ke sAtha rahane se rAjA ke maMtrI Adi ko bhI loka meM rAjA kaha diyA jAtA hai| vAstuzAstraviSayaka mahattvapUrNa saMketa * bhagavatI-ArAdhanAkAra AcArya vaTTakera aura vijayodayATIkAkAra AcArya aparAjita sUri ne pUrvokta gAthAoM aura unakI TIkA meM yaha mahattvapUrNa saMketa diyA hai ki mAMgalika kAryoM kI siddhi meM vAstu kI dizAoM kA mahattva nahIM hai, apitu usameM rahanevAle manuSya ke mukha kI dizA kA mahattva hai| arthAt vAstu kaisA bhI ho vAstuzAstrAnusAra nirmita athavA usake pratikUla nirmita gRha meM rahanevAlA manuSya yadi jinabimba, jinAlaya yA upasthita tIrthaMkara kI dizA meM mukha karake koI mAMgalika kArya karatA hai, to tatkAla utpanna hue zubhapariNAmoM ke prabhAva se usakI siddha hotI hai| namra nivedana ___isa lekha meM prastuta kiye gaye tathya yadi vijJa pAThakoM kI dhAraNAoM ke viruddha hoM, to kRpayA mujha para kupita yA ruSTa na hoM, aura jina AgamapramANoM ke AdhAra para ukta tathya prastuta kiye gaye haiM, unheM asatya siddha karanevAle anya koI AgamapramANa vijJa pAThakoM kI dRSTi meM hoM, to unase mujhe avagata karAne kI kRpA kreN| Agamasammata yuktimad vacana kSamAyAcanApUrvaka svIkAra karane meM, maiM vilamba nahIM kruuNgaa| apanI bAta kahanA aura dUsare kI bAta ko dhairyapUrvaka sunanA aura gunanA hI tattvabodha kA samIcIna mArga hai, jaisA ki RSiyoM ne kahA hai- 'vAde vAde jAyate tttvbodhH|' ratanacandra jaina - maI 2009 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya aMza kAladravya prabhAvaka nahIM AcArya zrI vidyAsAgara jI isa pravacana kA prathama aMza Apa 'jinabhASita' ke gatAMka meM par3ha cuke haiN| yahA~ dvitIya aMza prastuta hai| Ayu karma hai, Ayu kAla nahIM hai| mahArAja ne usako 'kAlazca' (ta. sU. 5 / 39) aisA . aba chaThA nahIM, sAtavA~ nahIM, AThavA~ yaha yama kA | khaa| isa para kaI vyakti kahate haiM 'kAlazca ityeke' dUta kAla A gayA hai| gata 50 varSoM se yaha hama sunate | (tattvArthAdhigama sUtra 5/38) / jinako kAla nahIM mAnanA thA, A rahe haiN| jaisA karegA vaisA bhregaa| kisI ke yahA~ Izvara, ve bhI kAla ke Upara TUTa pdd'e| kucha AcArya kahate haiM kisI ke yahA~ mahezvara, kisI ke yahA~ yaha, kisI ke ki kAla bhI hotA hai| chaha kArakoM meM kAla ko nahIM rkhaa| vahA~ vaha aura aba jainoM ke yahA~ kAla A gyaa| aba kAla | kAla nahIM hotaa| nahIM hI hotaa| kAla hI pratyeka kArya A gayA, samajha lenaa| kAla ko mRtyu kA rUpa diyA gayA | kA niyantA nahIM hotA hai| hai| kAla kA artha zUnya hai, likha lo acche DhaMga se, kAla kAladravya-vijJAna kI dRSTi meM A gayA to jIvana smaapt| 'kAlo gdo'| dUsarA jIvana | ye kucha aise tathya haiM jina para vicAra karanA prAraMbha hogA, usako kAla nahIM kheNge| hamane kyA kahA, Avazyaka hai| Aja jo bhI vijJAna kA vikAsa huA hai kAla ko jIvana nahIM khaa| 'kAlo gado' Ayu jaba taka | maiM samajhatA hU~ ki kAla ko unhoMne kucha mAnA hI nhiiN| hai, jIvana taba taka hai| jyA vayohAnA (parasmaipadI) kAtaMtra yadi ve mAnate to nizcita rUpa se ginatI karate aura niyantA rUpamAlA meM vaya kI hAni kA nAma jIvana hai| hAni ho ke rUpa meM svIkAra krte| isalie vizva meM sabase jyAdA rahI hai| aba jIvana nahIM, kisakI hAni ho rahI hai? Ayu vikAsa vijJAna kA ho gayA aura Apa hara bAta meM kAla kI, Ayu karma hai| Ayu kAla nahIM hai| bar3e-bar3e vidvAn | ko le baiThate haiN| isako kAla mAnate haiN| unako yaha patA nahIM ki upacAra 'TAima ija manI' kinake lie? jo kaha rahe haiM unake kyA hai aura paramArtha kyA hai? kAla se hamArA sambandha hai | lie? dhyAna rkho| maMtrI kabhI nahIM socegA- 'TAima ija hI nhiiN| zuddha dravya se hamArA koI sambandha nahIM hai| vaha | mnii'| saba kAma karate cale jA rahe haiN| ghar3I Apake hAtha prabhAvaka nahIM ho sakatA, vaha udAsIna hai jaise siddha | meM ba~dhI, ThIka hai| lekina saba TAima se kAma karate hai? prmesstthii| siddha parameSThI se bhI vaha kAla aura atIta meM | beTAima to Apa hI karate haiM, kyoMki ghar3I Apake hAtha hai| vaha azuddha thA hI nhiiN| kyoMki siddha parameSThI kathaJcit | meM ba~dha gaI hai| zuddha dravya Apake hAtha meM hai| aba to cAbI azuddha the| aba zuddha hue haiN| lekina kAla dravya hamezA | dI to calI, nahIM to, nahIM clii| AiMsTIna ne yaha kahA zaddha thaa| kAla to kisI kI pakar3a meM nahIM AtA hai, I ki kAla sApekSa hai aura jaba tIvra vega ho jAtA hai dravya vaha pariNamanazIla hai| usake nimitta se dravyoM meM pariNamana | kA, oNbjekTa kA, yA jo bhI meTara hai usakA, usa samaya avazya hotA hai| pakar3a-pakar3a karake pariNamana karAne kA | usameM kAla kI koI AvazyakatA nahIM rhtii| aisA unhoMne svabhAva kAla dravya kA nahIM hai| siddha kara diyaa| lekina jaina darzana kahatA hai ki yahA~ para jo kAraNa preraka nahIM, jo kAraNa prabhAvaka nahIM, jo | bhI kAla dravya kAma kara rahA hai| kyoMki pariNamana ke lie kAraNa sAdhaka nahIM, to svayaM to kucha na karanA aura usa Avazyaka hai| lekina pariNamana meM nimitta hone ke lie kAla ke dvArA puruSArtha karAnA kahA~ taka upayukta hai? yaha | hamane aise dravya ko rakhA hai jisake avibhAgI praticcheda cintanIya viSaya hai| kA AviSkAra isa gati taka pahuMcA diyA hai ki usakA hama kisake sAmane kyA kaheM, isalie bAlakoM ko | cAlU karate hI pahale pA~ca minaTa lagate the taba kArya hotA samajhAne ke lie kAla kI bAta bAda meM kreNge| umA svAmI | thaa| aba usa kArya ko karane meM pA~ca saikaNDa bhI nahIM 6 maI 2009 jinabhASita - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lgte| isalie kAla kI koI AvazyakatA nhiiN| isa saikaNDa ke bhI AiMsTIna ne karor3o bhAga kiye haiM / yaha bAta to samajha meM A hI nahIM sktii| AiMsTIna ne usakA nigeTiva pvAiMTa lekara pravartana karA diyaa| eka saikaNDa ke asaMkhyAta samaya hote haiN| yaha bAta jaina darzana ne Aja se bahuta pahale kaha dI thii| kAla ke binA kArya nahIM hotA, aisA nahIM hai, hA~, kAla ke binA kArya ho nahIM sktaa| lekina kAla ke dvArA kArya hotA hai, aisA bhI nahIM hai| yaha dhyAna rakho, to kAla ko nikAla do| 'dharmeNaiva samApyate zivasukhaM' dharma se hI mokSa kI prApti hotI hai| 'dharmeNa eva' kahA hai 'kAlena eva' aisA nahIM kahA / 'kAlena eva' kAla se hI mokSa kI prApti hotI hai, aisA likha dete| chanda bhI nahIM TUTatA, kAma bhI bana jaataa| lekina nahIM likhaa| isalie sambodhana meM 'he dharma ! mAM pAlaya', he dharma ! merI rakSA karo, aisA kahA hai| 'he kAla! mAM pAlaya', 'he kAla! merI rakSA karo, ' aisA nahIM khaa| he kAla! merI rakSA karo, aisI jor3a do / eka paMkti nahIM, dharma kI bhakti karo, to dharma rakSA kregaa| / aba dharma kauna se dravya meM milegA? pratyeka dravya meM apane-apane dharma mileNge| lekina vItarAga dharma athavA dayA dharma kahA~ milegA? dayA dharma milegA to manuSyoM meM milegA, tiryaJcoM meM milegA, jIva meM milegaa| isalie jahA~ dayA dharma milegA, to use pUjyatA kI dRSTi se dekhate haiM / manuSyoM meM bhI dayA dharma muni avasthA meM milegaa| isa DhaMga se yadi dekhate haiM, to usa dayA kI zaraNa meM jaao| vaha mUla hai| mUla ko chor3oge to bar3I bhUla hogii| kAla niyantA nahIM , Aja kA yuga bar3I bhUla kara rahA hai| dayA ke pakSa ko chor3akara, kAla ke pakSa ko lekara cala rahA hai| aisA karake vaha mahAn puruSArtha ko dhakkA de rahA hai, pIche dhakela rahA hai| vyakti kI buddhi ko mor3a rahA hai| bhrama phailA rahA hai / kAla to sAmAnya rUpa se chahoM kAloM meM banA rahatA hai / antima bAta kaha karake maiM apanI bAta samApta kara denA cAhatA hU~, kyoMki samaya ho rahA hai, samaya ke anusAra saba kArya hone cAhie / mAna lo koI vyApAra karatA hai, to vyApAra meM Apa dekhate haiM ki lena-dena calatA hai aura jaba lena-dena calatA rahatA hai, to aisI sthiti meM saMgraha bhI ho sakatA hai aura saMgraha ke abhAva meM vaha muni bhI bana sakatA hai| aba mAna lIjiye thor3A saMgraha ho gayA, to aba maiM yaha batAnA cAha rahA hU~ ki isameM kAla kaise pramukha bana gayA ? to aba Apake dhana kI do kvAliTI bana jAtI haiN| eka kvAliTIeka nambara aura dUsarI kvAliTI do nambara, tIsarA nambara to nahIM AyegA? aba dekho jo dhana hai, usake Upara to likhA nahIM hai ki yaha nambara eka kA aura yaha do nambara kA hai| bAta samajha meM A rahI hai na? hA~, yaha to hamArI buddhi ke dvArA TAiTala diyA jA rahA hai, na ki avasarpiNI kAla ke kAraNa dhana kA saMgraha ho rahA hai| usa dhana ke TAiTala meM avasarpiNI kAla kAraNa hai, aisA nahIM likhA hai| 'zrotuH kaluSA''zayo vacanA'zayo vA pravaktuH ' dhanasaMgraha meM zrotA kA kaluSAzaya hai, tabhI to Apane isako eka nambara ghoSita kiyA aura usako do nambara ghoSita kiyaa| do ko eka nambara banAne kI bhI prakriyA hai / isameM kAla kAraNa hai yA ApakI buddhi kAraNa hai / thor3A sociye aura dimAga meM se kAla dravya ko nikAla diijiye| lekina isa jinavANI para vizvAsa rkhiye| isI meM kahA hai ki jo isa kAla ko pakar3a kara baiThA hai, vaha aneka prakAra ke duSkArya, duHsAhasa karatA hai evaM aneka prakAra ke paMtha calAye jA rahe haiM, to isameM koI anya kAraNa ho sakatA hai, kAla nhiiN| tharmAmITara kevala mApaka hai, vaha svayaM jvaragrasta nhiiN| cikitsA jvaragrasta kI hotI hai, usa jvaramApa yaMtra kI cikitsA nahIM hotii| isalie yuga kI cikitsA hameM karanI cAhie, kyoMki yuga meM rahanA hai| hama apane Azaya aura buddhi ko acchA banAnA cAhate haiN| kisI bhI nimitta ko lekara yadi hama yuga ko parivartita kara dete haiM, to kitanA bar3A kArya hogaa| yaha dhyAna rakhanA ki vaktA upadeza dekara jitane vyaktiyoM kA kalyANa kara sakatA hai, utanA vaha ekabAra meM akalyANa bhI kara sakatA hai| eka kA akalyANa nahIM, vaha aneka kA akalyANa kara sakatA hai, upadeza ke mAdhyama se, kyoMki usake pAsa dakSatA hai| AiMsTIna ne kahA ki kAla se nahIM, kAla-nirapekSa bhI kArya ho sakatA hai| jainadarzana kahatA hai ki kAlanirapekSa koI kArya nahIM hotA hai| lekina niyantA ke rUpa meM kAla nahIM hai| yaha to dravya meM svayaM ne aisI UrjA utpanna kara dI ki jisake dvArA usakA vega bar3ha gyaa| maI 2009 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vij' dhAtu se vega banatA hai, dhyAna rkho| vega zabda | hI adharma dravya kii| na hI AkAza dravya kii| kintu kahA~ se prAraMbha hotA hai, upasarga lagane se aneka-aneka | jainadarzana hI eka aisA darzana hai, jo sabhI dravyoM kI zabdoM kA udghATana hotA hai, jaise- 'sam' upasargapUrvaka | Dephinizana (paribhASA), gauNa, mukhya, kriyA, dharma, guNavattA 'saMvega' banatA hai, 'ud' upasarga lagane se udvega zabda bana | aura prabhAva ina sabakA vivecana karatA hai| jAtA hai| 'nir' upasarga lagane se nirvega zabda bana jAtA aisA vivacena karane vAlA dharma kahIM nahIM hai| hama hai| 'A' upasarga lagane se Avega zabda bana jAtA hai| kAla logoM kA saubhAgya hai ki aisA dharma hameM milA hai| kala kI mahimA gAnevAlo! aba kAla kI mahimA gAnA chor3a | meM svakAla, parakAla, nizcayakAla, vyavahArakAla kA kathana do aura saMvega, nirvega kI ora A jaao| AiMsTIna ke | hai| 'vyavahArakAlastu heyaH' vyavahAra kAla to heya hai aura sAmane yaha rahasya prakaTa huA, nizcita rUpa se ve khojI | 'svakAlastu upAdeyaH' svakAla to upAdeya hai| 'caturAto the hii| unhoMne yahA~ taka to khoja kara dii| kintu Apa | rAdhanApariNataH nizcayakAlastu kevalajJAnasya sAkSAt loga Aja bhI kAla para hI aTaka rahe ho| AiMsTIna nahIM| kAraNam, tasmAt vyavahArakAlastu heyaH' isa prakAra khaa| aTake aura unhoMne kahA, isa kArya meM jitanI gati AyegI, isa prakAra se kahane kA zreya bhI jayasena mahArAja jI ko utanA hI hama kAla ko gauNa kara sakate haiN| gauNa karanA | jAtA hai| aise jayasena mahArAja kI ArAdhanA karanevAle alaga vastu hai| AcArya jJAnasAgara jI mahArAja the, kyoMki jayasena mahArAja 'samaye mandagatyA paramANuH pradezAt pradezAntaraM | AcArya kundakunda mahArAja ko hI sAmane rakhanA cAhate the| gcchti|' jitane samaya meM maMdagati se pudgala paramANu jayasena mahArAja jI ne padakhaNDanA rUpa TIkAyeM kI haiN| AkAza ke eka pradeza se dUsare pradeza meM gamana karatA hai, | AcArya jJAnasAgara mahArAja ne vRddha avasthA meM hindI TIkAe~ vaha samaya kahalAtA hai| arthAt AkAza ke eka pradeza se | likhI haiN| AcArya jJAnasAgara jI kI 'zrutabhaktyA kRtA pudgala paramANu mandagati se AkAza ke dUsare pradeza taka | taTTIkA' vaha hindI TIkA jayavanta ho, jayazIla ho, yahI calatA hai, to eka samaya lagatA hai| vahI paramANu | bhAvanA hai| 'ahiMsA paramo dharma' kI jy| 'AbhyantarapariNatyA' abhyantara pariNati ke kAraNa yadi | dvitIya satra 14.5.2007, aparAhna utkarSa se gamana karatA hai, to usameM eka samaya meM caudaha kAla zuddha dravya hai rAjU gamana karane kI kSamatA hai, yaha kSamatA kAla kI nahIM hai| prAta:kAlIna satra meM kucha cintanabindu Apa logoM sociye, samajhiye, gaura kIjiye, upasaMhAra kara rahA | ke sAmane rakhe the| usameM batAyA thA ki kAla prabhAvaka huuN| kAla dravya gauNa hai, vaha mukhya hotA jA rahA hai| yaha nahIM hai| usako lekara paMDita jI kI jijJAsA AyI hai| kAla kA nirAkaraNa nahIM hai| 'na nirAkaraNaM te' samantabhadra | hamane prAtaH usakA spaSTIkaraNa kara diyA thA ki kAla mahArAja kahate haiM- he bhagavan! Apake yahA~ gauNavRtti aura | zaddha dravya hai eka bAta, usameM na to bharatakhaNDa ke kAraNa mukhyavRtti kA kabhI nirAkaraNa nahIM hai| eka ko gauNa karate aura na airAvata khaNDa ke kAraNa azuddhi AtI hai| haiM, eka ko mukhya karate haiN| jaise- tarAjU kA eka palar3A kAlANu 'niSkriyANi ca' isa sUtra ke mAdhyama se cAhe videha Upara calA jAtA hai, eka nIce rahatA hai| lekina donoM pldd'e| meM ho, cAhe bharata-airAvata meM ho, kahIM bhI ho, cAhe vaha bane rahate haiN| mukhya aura gauNa rUpa se kArya karate rahate | narakoM meM ho yA deva gati meM ho, kahIM bhI tIna loka meM haiN| AiMsTIna ne usako nirapekSa kara diyaa| jaba pudgala | eka-eka pradeza meM sthita hai 'rayaNANaM rAsI iva' (dra. saM. meM bheda rUpa se vikAsa ho gayA, to kAla ke binA bhI | 22) ratnoM kI rAzi kI taraha ve saba zuddha haiN| aisA Agama vaha tIvra gati kara sakatA hai, aisA unhoMne khaa| unake | meM ullekha kiyA gayA hai| isa kathana meM kamI raha gayI, kyoMki sUkSma adhyayana | mukti meM hamAre kArya bAdhaka haiM, kAla nahIM kAlasApekSa jainoM ke yahA~ hotA hai| unheM yaha pvAiMTa nahIM aba dUsarI bAta rahI bharata aura airAvata kSetra meMmilA Aja tk| kisI bhI vaijJAnika ne kAla kI | 'bharatairAvatayovRddhihrAsau SaTsamayAbhyAmutsarpiNyavasarpiDephinizana (paribhASA) nahIM dii| na hI dharma dravya kii| na / NIbhyAm' (t.suu.3/27)| samaya mAne kaal| AcAryoM ne 8 maI 2009 jinabhASita - Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaktiyoM ke pariNAmoM ke viSaya meM isa kAla ko, jaise| kArya karate haiM, adhyApana ke kArya meM usI meM saMyoga kI tharmAmITara Temprecara nApane vAlA hetu hai, usI rUpa meM kahA apekSA se 'kArISo'gniH' yaha kahA, kaNDe kI agni hai| na ki usameM apanI guNavattA hai| yadi hai to prazna ke | par3hAtI hai| cU~ki hamAre jJAna kI utpatti meM arthAta adhyApana Upara pratiprazna uThatA hai ki paJcama kAla hai, Apa loga | kArya meM nimitta hai| 'nimitte'pi' nimitta meM bhI kartRtva kA haiM, yahA~ para abhI mukti kA dvAra khulA huA hai, mukti bhI | vyavahAra hotA hai| 'nimitte'pi kartRtvavyavahAra iti'| khulI hai? kintu kAla ko unhoMne kabhI sakriya prabhAvaka ke rUpa prazna uThatA hai ki mukti meM Apake lie kAla | meM svIkAra nahIM kiyA aura cAra dravyoM ko zuddha kahA bAdhaka hai yA Apake kArya? yadi yahA~ para kAla Apako | hai| isalie kahA ki ye cAra dravya hamezA zuddha rahate roka rahA hai, to yahA~ se koI bhI mukta nahIM honA caahie|| haiM, pakSapAta nahIM karate, yadi pakSapAta kareMge to bahuta bar3A AcAryoM kA kahanA hai ki apaharaNa kI paddhati se yadi | ghoTAlA ho jaayegaa| hA~, isalie baMdha bhI jahA~ hotA hai, videha kSetra Adi meM janma liye muni mahArAja yahA~ para | usameM bhI kAla ko lekara jo cintana kiyA jAtA hai, vaha A gaye, to ve mahArAja jI yahA~ se bhI mukti ko prApta | bhI galata hai| cU~ki vahA~ para bhI usane tharmAmITara kA hI kara sakate haiN| cU~ki yahA~ kA kAla unakI mukti meM kAraNa | kArya kiyA hai| jo cAra prakAra kA baMdha hotA hai, vaha pudgala hogA, isase spaSTa hai ki kAla kisI bhI prakAra se | meM hI hotA hai| sthitibaMdha paudgalika hai, prakRtibandha prabhAvaka nahIM hai, upacAra se Apa kaha sakate ho| usameM paudgalika hai, pradezabandha paudgalika hai, anubhAgabandha yaha Aropa A jAtA hai| isase adhika aura koI | paudagalika hai| ina cAroM meM baMdha ho rahA hai| kAla usameM spaSTIkaraNa nahIM diyA jA sakatA hai| phira bhI yadi jijJAsA | kAraNa banatA hai, jaisA ki hamane subaha batAyA thaa| isake ho to hama usakA samAdhAna karane ke lie taiyAra haiN| alAvA kucha nahIM hai| kAladravya niSkriya nimitta hai vahA~ para AtmA meM ba~dhate haiN| isa apekSA se kaha tIsarI bAta yaha hai ki kAla zuddha dravya hai| vaha niSkriya hai| jo padArtha niSkriya hotA hai, vaha sthAna se | AtmA ke pradezoM meM hote haiM, lekina sthiti baMdha Atmagata sthAnAntara nahIM jAtA hai| vaha haThAt kisI prakAra se kAma | baMdha nahIM hai| AtmA meM sthitibaMdha pAkara ke isakI phala nahIM kara sktaa| aba itanA avazya hai ki sarvArthasiddhi | dene kI kSamatA ko anubhAga baMdha kahate haiN| isake bAda vaha Adi granthoM meM upAdhyAya parameSThI aura Aloka Adi ko | raha sakatA hai| lekina baMdha jo haA hai vaha paudagalika zrutajJAna kI utpatti meM kAraNa mAnA gayA hai to usake sAtha- vargaNAoM kA hI baMdha hai| isalie kAla ko jo bIca meM sAtha unhoMne kahA hai ki 'kArISo'gniH' isameM bhI kartRtva | lAyA jAtA hai, vaha kevala usake pariNamana meM kAraNabhUta ko unhoMne nimitta arthAt upacAra ke rUpa meM svIkAra kiyA | hai| aisA jo kahA jAtA hai, vaha upacAra hai| 'zrutArAdhanA' (pRSTha 10-17) se sAbhAra adhyApana ke kAla meM jisa prakAra upAdhyAya parameSThI | kramazaH --- hai| Apake patra Apake dvArA preSita 'jinabhASita' kA pharavarI 2009 aMka milaa| isa aMka meM DaoN0 zItalacandra jaina dvArA likhita sampAdakIya 'navarAtrotsava jaina-paramparA meM mAnya nahIM' pddh'aa| DaoN0 zItalacandra jaina ne vaidikaparamparA ke granthoM se aneka sandarbha ullikhita karate huye yaha siddha karane kA acchA prayAsa kiyA hai ki navarAtra mahotsava vaidikaparamparA se sambaddha hai aura jainaparamparA se usakA koI lenA-denA nahIM hai| jo muni, AcArya aura brahmacArI bhaiyA loga navarAtra kevala mahimAmaNDita karate haiM, apit navarAtra mahotsava ke nAma para aneka rAgI-dveSI devI-devatAoM kA pUjana-arcana karate karAte haiM, unheM yaha sampAdakIya sadbuddhi pradAna karegA, aisA vizvAsa hai| DaoN0 kamaleza kumAra jaina (AcArya evaM adhyakSa) jaina-bauddhadarzana vibhAga kAzI hindU vizvavidyAlaya, vArANasI - maI 2009 jinabhASita 1 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagnatA : pAradarzitA digambara sAdhu ko lekara logoM meM bhrAntiyA~ haiN| loga huI nahIM hai| socate haiM ki samAja meM koI aura to nagna nahIM rahatA, to phira ye kyoM? aise logoM ko kama se kama itanA vicAra karanA cAhie ki Akhira kyA isa AdamI ke nagna hone kA kyA kAraNa hai? kyA isake pAsa vastra nahIM hai yA beghara hai, vikSipta hai- Akhira kyA kAraNa hai? ve jaba vicAra kareMge to jAneMge nagnatA majabUrI nahIM hai, balki eka samRddha jIvana darzana hai| svecchA se, jJAnapUrvaka indriyavijaya kI sUcanA hai| nagnatA - digambara hai, eka jIvanadarzana hai, mukti kI ora le jAnevAlI hai| digambara aparigraha se zurU hotA hai, yaha rAgadveSa ke parihAra se zurU hotA hai| vAstava meM indriyajayI honA hI nagna honA hai / indriyajayI honA yAni indriyoM kA nigraha krnaa| yadi sahI mAyane meM koI vagaira indriya ke nigraha kie nagna hotA hai, to vaha digambara nahIM kahalAyegA | jisane apane vicAroM para vijaya nahIM pAI, vaha vyakti akele nagna hokara digambaratva ko thor3e hI prApta kara sakatA hai| digambara yAni jisane dizAoM ko hI apanA vastra banA liyA hai| or3hanA-bichAnA jisakI dizAyeM ho gaI haiN| jainAgama meM digambaratva ko yathAjAtarUpa bhI likhA gayA hai| jaisA janmA, jaisA zizuvat, nirvikAra aura nizchala jisakA citra hai- bAhara bhItara, vaha digambara muni hai / isa taraha kI nagnatA, aparigraha kA carama vikAsa hai / aparigraha kA vikAsa, sarvottama vikAsa hai| nagna ho jAnA yAni isa avasthA meM sArI AsaktiyA~ TUTa jAtI haiM, yahA~ taka ki zarIra taka kI asakti TUTa jAtI hai| zarIra ke prati nirmamatva hokara usakA upayoga kevala sAdhana ke rUpa meM kiyA jAtA hai / isakA matalaba yaha nahIM ki zarIra se koI dveSa hai / " vahIM dUsarI aura sAmAnya nagnatA abhadra dikhAI detI hai, lekina sAdhu kI nagnatA abhadra nahIM dikhatI hai / yahA~ taka kI vastra pahane hue vyakti bhI apane A~kha ke izAre se kisI ke mana ko vikRta dUSita kara sakatA hai, lekina nirvastra apanI saumya mudrA dvArA dUsaroM ko virakta hone kA saMdeza detA hai| digambara muni kI nagnatA AInA hai apane Apako dekhane kA svayaM ko kasauTI para DAlane kA, ki isa taraha kA bhI arthAt digambara bananA eka nirmala ArasI banane jaisA hai| digambara muni darpaNa taba bana jAtA hai, jaba use koI dekhe to usakA 'darpa' ole kI taraha gala jAe / aura jaba koI yaha darpaNa dekhe aura phira bhI usameM koI 'darpa' athavA 'kandarpa' zeSa raha jAe, 'darpa' athavA 'kandarpa' zeSa raha jAe, to bhArI gar3abar3a hai| 'kandarpa' yahI pratIti detA hai ki vikAra kahIM bace hue haiM, asala meM darpaNa meM dekhane kI yogyatA bhI cAhie / | nagnatA kI lambI paramparA hai| vedoM, upaniSadoM meM isake bAre meM likhA gayA hai 'paramahaMsa' aura 'jAbAla' meM bhI isake bAre meM AyA hai| paramahaMsa upaniSad ke eka aMza meM kahA gayA hai AtmA ke anveSaNa ke lie he bAhmaNa! tumheM itanA to karanA hI par3egA yAni yathAjAta honA hogA / yathAjAta niHsaMdeha nagnatA kA paryAya zabda hai| yathAjAta yAni tana-mana se nagna honA yAni atyaMta svAbhAvika honA hai| nagnatA svAbhAvikatA hai, prAkRtika hai| eka digambara muni ke sAtha nagnatA sahaja va svAbhAvika hai, Upara se thopI 10 maI 2009 jinabhASita muni zrI kSamAsAgara jI mugaloM ke jamAne meM kahate haiM ki abula kAsima gilAnI aura saramada ina donoM ne nagnatA ko aMgIkAra kiyA thA, taba auraMgajeba ne una donoM se kahA ki Apa vastra pahana lIjiye / taba saramada ne usase kahA, "jisane tujhe bAdazAhata kA tAja pahanAyA, usI ne hameM yaha livAsa bhI diyA hai| khudA ne jisa kisI meM bhI eba pAyA, to use vastra pahinAye aura jisameM koI eba nahIM pAyA use nagnatA kA libAsa de diyA / " nagnatA aura saMyama kA aTUTa baMdha hai| saMyama yAni AtmAnuzAsana ! vastutaH jisane indriya aura mana ko nirantara vazIbhUta kiyA hai yA inheM vaza meM karane ke lie anavarata utsuka rahA hai vahI nagna huA hai yA ho sakatA hai| saMyama ko yAdi mAinasa kara deM, to nagnatA azlIlatA bana jAegI aura yadi samyagdarzana, jJAna, cAritra ko plasa kara deM, to nagnatA mokSa kI ora le jaaegii| nagnatA ke sAtha vItarAgatA kA jur3anA mAnavatA ko dhanya karatA hai| jainamuni meM nagnatA ke sAtha vItarAgatA kA maNikAMcana yoga hotA hai| nagnatA kA apanA saundarya hotA hai| aura isa saundarya ko dekhanA hai, to gomaTeza bAhubalI meM dekhanA caahie| nagnatA svAbhAvikatA se AvaraNa haTAne kI prakriyA hai| yaha maulikatAoM kA AdhyAtmika maulikatAoM kA anAvaraNa hai| > Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampUrNa karmasiddhAnta AvaraNamukti para khar3A hai| jJAnA- / DaMgapaunau vanaja prada Dapadapaunau yaha nagnatA se hokara varaNa darzanAvaraNa Adi tamAma AvaraNa haTAne ke aMgopAMga gujaranevAlA saMdeza hai| isa saMdeza ko pahale svayaM taka phira haiN| ye hamAre jJAna ko Dha~kanevAle, maulikatAoM ko Dha~kane vAle auroM taka pahu~cAyeM / AvaraNa haiM, isalie inheM haTAne kI jarUrata hai| vItarAgatA / digambaratva ke lie bhI bAhya AvaraNa haTAne kI jarUrata hotI hai, isase sthUla nagnatA ghaTita ho jAtI hai, lekina bhItara se nagna ho pAnA, yaha to uttarottara honevAlA vikAsa hai / digambaratA kisI sAdhaka ko AtmanirbharatA kI ora le jAtI hai| saba taraha ke abalamba chor3ane kI shuruaat| nagnatA eka taraha kI pAradarzitA hai pja pe jtaMdecaMmadabala yaha sAmAjikoM ke lie vizuddha / nirdoSa TrAnsaperensI hai| ise maiM zucitA kA darpaNa mAnatA hU~ / yahA~ dUsarA pakSa bhI hai, jisake bhItara nagnatA A gaI hai, vaha bAhara AvaraNa pasaMda nahIM karegA / usake Upara se vaha gira jAyegA- isI bhASA meM kaheM, kyoMki grahaNa karane kA bhAva hI usameM zeSa nahIM rhegaa| maiM jaba vihAra kara rahA thA, kalakatte kI tarapha, taba eka esa.pI. mere sAtha cala rahe the, eka esa.pI. mere sAtha cala rahe the, unhoMne pUchA kI ApakI yaha nagnatA hameM kyA saMdeza detI hai, deza ko isase kyA benIphiTa milA ? taba maiMne unheM javAba diyA ki maiM itane kama se kAma calA sakatA hU~, eka saMdeza to yaha milatA hai ki hama apanI AvazyakatAoM ko kama kareM, dUsarA yaha bhI kI hamane vaha vastra jo hamAre kAma Ate, kA bhI parityAga kara diyaa| aba vaha kisI aura ke kAma AyeMge, jinheM inakI AvazyakatA hai| yaha nagnatA kA arthazAstra hai / AcAryazrI se jaba pUchA gayA ki jaina muni nagna rahate hai, dA~ta sApha nahIM karate, to ve asvaccha rahate hoNge| taba unhoMne kahA ki 'maiM snAna nahIM karatA? maiM to caubIsoM ghaMTe snAna karatA hU~ maiM sanalAiTa / mUnAlAiTa meM nahAtA huuN| havAeM mujhe sadA snAna karAtI hI haiN| brahmacArI sadA zuciH- jo brahmacarya kI sAdhanA karatA hai, usake zarIra aura mana donoM pavitra hote haiN| nagnatA vilakSaNa / amogha varadAna hai| 'cipiMga spero, julAI-agastasitambara 2008 se sAbhAra cakravartI bharata ko ghara meM hI vairAgya ho gayA thaa| jitanI U~cAI taka ghara meM virakta huA jA sakatA hai, utanI U~cAI taka vairAgya bharata jI ne pAyA / yaha bhItara kA nAgnya thA, unakI bhItara kI granthiyA~ ghaTI thIM, sAtha meM aura jo bhI kaSAyeM thI ve kama huiiN| kaSAyoM kA, rAga-dveSa kA ghaTanA hI nirgranthatA hai, yahI digambaratA kI sIr3hI hai| aura jaise hI unhoMne vastroM kA vimocana kiyA aura apane Apa meM saMlIna hue, to antarmuhUrta meM kaivalya ho gyaa| nagnatA / nirvastratA jJAna aura cAritra ke sAtha U~cAI ko pA letI hai aura samAja ko aparigraha kA saMdeza detI hai| hama apane parigraha aura apanI icchAoM kA parimANa kareM, kama se kama meM apanA jIvana calAyeM samAja meM ina dinoM bar3hatI cAritrahInatA (abrahma) hai, usase baceM aura tIsarI bAta hama alpatama leM aura adhikatama lauttaayeN| zrI mANikacaMda pATanI kA nidhana digambara jaina mereja byUro, di0 jaina sozala grupa jaisI neka saMsthAoM ke janaka, di0 jaina mahAsamiti ke pUrva rASTrIya kAryAdhyakSa, samAjaratna zrI mANikacaMda jI pATanI (bAbUjI) kA Akasmika nidhana dinAMka 16 apraila 2009 ko dopa. 3.45 para ho gyaa| anakoM snehIjanoM ne zraddhAsumana arpita kiye| jinamaMdira zilAnyasa samAroha sAnaMda sampanna zrI varNI digambara jaina gurukula jabalapura meM 1008 kuNDalapura ke bar3e bAbA evaM 108 AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke gagana bhedI jayaghoSoM ke bIca 1008 muni suvratanAtha jinamaMdira kA zilAnyAsa maMdira- vedInirmAtA zrI mahendrakumAra jI jaina rAyapura, cUr3IvAle evaM mUrtipradAtA zrI surendra kumAra jI kaTaMgahA ke kara kamaloM se gurukula adhiSThAtA pratiSThAcArya bra0 jineza jI, bra0 maheza jI, bra0 nareza jI ke dvArA maMtroccArapUrvaka sAnaMda sampanna huaa| adhiSThAtA 0 jinezakumAra jaina maI 2009 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambara jaina paramparAnusAra tIrthaMkara bhagavAn cAturmAsa nahIM karate! prajJAzramaNI AryikA caMdanAmatI jI jainazAsana ke vartamAnakAlIna 24veM tIrthaMkara | ucita hai? kyA Agama-viruddha lekha chApane meM unakI bhagavAn mahAvIra ke bAre meM aneka prakAra kI bhrAMtiyA~ | koI naitika jimmedArI nahIM hai? athavA kyA bhagavAna samAja meM vyApta haiN| jaise unakA brAhmaNI ke garbha se | mahAvIra ke jIvana kA digambara jaina AgamagraMthoM se koI trizalA ke garbha meM indra dvArA garbha haraNa karAnA, vivAha | saMbaMdha svIkArya nahIM hai? honA, dIkSA ke bAda yatra-tatra vicaraNa karate hue caNDakauzika paNDitapravara zrI sumeracaMda jaina divAkara ne 'mahAzramaNa nAga dvArA una para viSa chor3A jAnA evaM janasAdhAraNa dvArA | mahAvIra' nAmaka graMtha meM tIrthaMkaroM ke cAturmAsa ke niSedha yAtanAe~ diyA jAnA ityaadi| kA ullekha karate hue spaSTa likhA hai kibhrAMtiyoM kI isI zrRMkhalA meM kucha logoM ne bhagavAn | 'vardhamAnacaritra (17/127) meM kahA haimahAvIra ke 42 cAturmAsa likha die haiM, jabaki digambara | parihAravizuddhi-saMyamena prakaTaM dvaadshvtsraaNstpsyn| jainagraMthoM meM kahIM bhI unake cAturmAsoM kA ullekha nahIM sa ninAya jagatrayaikabaMdhubhagavAn jnyaatikulaamlaambrenduH|| hai| isalie digambara jaina sAdhu-sAdhviyoM evaM AgamajJAtA arthAt parihAra vizuddhi saMyama ko prApta karake bAraha vidvAnoM ko, lekhakoM ko isa viSaya para gaMbhIratA se ciMtana | varSa taka tapasyA karate hue bhagavAn tInoM lokoM ke baMdhu karanA caahie| jJAtRvaMza ke nirmala AkAza ke caMdramA sadRza suzobhita bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTI dvArA hote the| prakAzita 'jaina tIrtha vaMdanA' ke akTUbara 2008 aMka isI saMyamI kA varSAkAla meM vihAra- isa meM pR0 22 para "tIrthaMkara mahAvIra kA cAturmAsa kAla" | parihAravizuddhi saMyama kI yaha vizeSatA hai ki vaha muni-: nAmaka eka lekha prakAzita huA, jo digambara jaina Agama | 'sadApi prANivadhaM pariharati'= sadA prANiyoM ke vadha kA ke pratikUla hai| isa lekha meM lekhaka ne bhagavAn mahAvIra | parihAra karatA hai (go.jI.saM.TIkA, pR. 881) / isa saMbaMdha ke dvArA 42 cAturmAsa karanA siddha kiyA hai| jaise- | meM yaha bhI likhA hai ki parihAravizuddhisaMyamI rAtri ko "bhagavAn mahAvIra ne bayAlIsa cAturmAsa isa dharA | vihAra chor3akara tathA saMdhyA ke tIna samayoM ko bacAtA para bitaaye|" huA, sarvadA do kosa pramANa vihAra karatA hai| isa saMyamI vaizAlI, vANijyagrAma, rAjagRhI, campA, mithilA, | ke lie varSAkAla meM vihAra tyAga nahIM kahA gayA hai, zrAvastI, ahicchatra, hastinApura, parikSetra meM vihAra kara | | kyoMki isa Rddhi ke dvArA varSAkAla meM jIva kA ghAta cAlIsavA~ 'mithilA' meM bitAyA, yahA~ se phira 'rAjagRhI' nahIM hotA hai| isalie isa saMyama ko prApta mahAn sAdhu ko vihAra kiyaa| yaha vaha samaya thA jaba 'agnibhUti' varSAkAla meM bhI Asakti, moha, mamatA Adi kA parityAga evaM 'vAyubhUti' gaNadhara saMsAra tyAga mokSa gye| kara bhramaNa karate haiN| ikatAlIsavA~ cAturmAsa rAjagRhI meM bitaayaa| varSA gommaTasAra saMskRta TIkA meM likhA haiMvyatIta hone para bhI prasthAna nahIM kiyA, yahIM 'avyakta' parihArarddhisameto, jIvaH SaTkAyasaMkule vihrn| 'akAmpika', 'mauryaputra', 'gaNika' gaNadharoM ne deha tyAga payaseva padmapatraM, na lipyate paapnivhen|| mokSa prApta kiyaa| parihAravizuddhisaMyukta jIva (muni) chaha kAyarUpa yaha eka vicAraNIya viSaya hai ki aise Agama jIvoM ke samUha meM vihAra karatA huA jaise kamalapatra viruddha lekhoM kA kyA digambara jaina patra-patrikAoM meM | jala se lipta nahIM hotA, usI prakAra vaha pApa se lipta chapanA ucita hai? kyA patra-patrikAoM ke sampAdaka, | nahIM hotaa| jaba isa saMyama ke dhAraka ke viSaya meM uparyukta saMcAlaka Adi ko AgamajJAna se itanA anabhijJa rahanA | bAta likhI hai, taba yaha spaSTa hai ki parihAravizaddhi ___12 maI 2009 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyama-samanvita sAdhurAja varSAkAla meM cAturmAsa meM ekatra / tapasyA karatne hue 12 varSa taka munimudrA meM rahe, puna: nivAsa karane ke baMdhana se vimukta haiN| kevalajJAna hone para to unakA vihAra adhara AkAza meM __aisI sthiti meM parihAravizuddhisaMyama ko prApta | hotA thA aura indra unake caraNoM ke nIce svarNa kamaloM karanevAlI AdhyAtmika vibhUti bhagavAn mahAvIra ke | kI racanA karate the| bhavyAtmAoM ke puNyaprabhAva se jagahacAturmAsoM kI kalpanA aucityazUnya hai| koI-koI to | jagaha unake samavasaraNa lagate the, jinameM baiThakara bhavyaprANI kevalajJAna ke 30 varSa pramANakAla meM bhI cAturmAsoM kI divyadhvani kA pAnakara mokSamArga meM pravRtta hote the| carcA karate haiN| mahAvIra bhagavAn jaba parihAravizuddhi-saMyama yadi kisI digambarajaina-AcArya-praNIta graMtha meM ko prApta kara cuke the, taba unakA cAturmAsoM meM ekatra | bhagavAn mahAvIra ke cAturmAsoM kA varNana prApta ho, to nivAsa mAnanA sarvajJakathita digambarajaina Agama ke | vidvajjana hameM avazya paricita karAe~, anyathA jo digambara pratikUla hai| jaina patra-patrikAe~ bhagavAn mahAvIra ke cAturmAsa prakAzita isa prakAra se paM0 zrI sumeracaMda jI divAkara ne | karatI haiM, unameM saMzodhana karAe~, tAki mahAvIra svAmI tIrthaMkaroM ke muni avasthA meM evaM kevalI avasthA meM | ke jinatva kA digambara jainaAmnAya ke anusAra paricaya cAturmAsa kA khaNDana digambara jaina Agama graMthoM se kiyA jana-jana ko prApta ho ske| hai| gaNinI zrI jJAnamatI mAtA jI bhI kahA karatI haiM | lekha meM dUsarA eka anya prakaraNa bhI digambara ki AcArya zrI zAMtisAgara jI mahArAja ke prathama paTTaziSya | jainaAmnAya ke viruddha hai| vahA~ spaSTarUpa se bhagavAn mere gurudeva AcArya zrI vIrasAgara jI mahArAja bhI kahA | mahAvIra ke cAturmAsa sthaloM ke nAma Adi dekara unako karate the ki tIrthaMkara bhagavAn muni avasthA meM cAturmAsa | caMdanA dvArA diye gaye AhAra ke prakaraNa meM likhA gayA nahIM karate haiM, to kevalI avasthA meM cAturmAsa kA to | hai ki'prazna hI nahIM uThatA hai| kevala zvetAmbara paramparAnusAra | | "vaizAlI ke sabhI zreSThI apane cauke meM AhAra hI tIrthaMkara mahAvIra svAmI ke muni avasthA ke 12 | karAne ke lie lAlAyita the, nirAza bhI rhe| jahA~ AhAra evaM kevalI avasthA ke 30, aise 42 cAturmAsa mAne | hue, usakA darzana kara dhanya maanaa| 'mahAvIra' ne pauSa kRSNA pratipadA ko eka mahAghora abhigraha dhAraNa kiyA, isake atirikta bhI AcAragraMthoM meM jahA~ jinakalpI | jisake pUrNa hone para hI AhAra kA saMkalpa kiyaa| pratijJA evaM sthavirakalpI muniyoM kA varNana AtA hai, vahA~ jinendra | cAra mAha taka pUrNa nahIM huI, rAjA, rAnI, prajA sabhI bhagavAn ke samAna caryA kA pAlana karanevAle muniyoM ko | ciMtita ho gaye, tabhI vaha puNya kSaNa AyA aura 'caMdanA' hI jinakalpI kI saMjJA pradAna kI gaI hai| ve bhI cAturmAsa | ko AhAra dene kA maukA milaa| yaha abhigraha chaha mAha meM vihAra kara sakate haiN| usase spaSTa jJAta ho jAtA bAda pUrNa huaa| caMdanA ke mana meM sirpha yaha bhAva rahAhai ki sAkSAt jinacaryA ko pAlanevAle jinendra bhagavAn | kevala itanA sA dhyAna use, ye chaha mahInoM ke bhUkhe haiN| kI tulanA to kinhIM sAdhAraNa muniyoM se kI hI nahIM | au, mujha abhAginI ke samIpa, kevala ye kaudoM rUkhe haiN| jA sakatI hai| maiM pUchanA cAhatI hU~ ki kauna se digambara jaina padmapurANa meM kathAnaka AyA hai ki cAraNaRddhidhArI | graMtha meM varNana AyA hai ki bhagavAn mahAvIra ke AhAra saptaRSi munirAja cAturmAsa ke madhya mathurA se ayodhyA | kA abhigraha chaha mAha meM pUrNa huA? digambara jaina meM AhAra karane gaye, to vahA~ maMdira meM virAjamAna dyuti | AmnAya ke anusAra mahAsatI caMdanA ke jIvanacarita ko AcAryadeva ne bhaktipUrvaka unakI vaMdanA kI.... aadi| | uttarapurANa evaM mahAvIracarita Adi se par3heM aura isa para uparyukta pramANoM se spaSTa parilakSita hotA hai ki bhI apanI dhAraNA digambara jaina AmnAya ke anusAra hI bhagavAn mahAvIra ne digambarajaina-Agama-mAnyatAnusAra kahIM | banAe~, yahI merA mantavya hai| .. para koI cAturmAsa sampanna nahIM kiyA, pratyuta ve ugrogra maI 2009 jinabhASita 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka kI kartavya-niSThA sva0 paM0 mANikacandra jI 'kaundeya' Namo arahaMtANaM Namo siddhANaM Namo aairiyaannN|| aura jina caityAlaya, isa prakAra 9 devatA haiN| saba ko Namo uvajjhAyANaM Namo loe svvsaahuunnN|| | namaskAra ho| Namo arahaMtAMNa jinadharma jo cAra ghAtiyA karmoM kA nAza kara anaMta jJAna, AtmA kA svabhAva-pariNamana tathA kSamA, mArdava darzana, sukha, vIrya ina cAra anaMta catuSTayoM ko prApta | Adi dasadharma evaM samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra kara cuke haiM,zubha-saMsthAnI aura vajravRSabhanArAcasaMhanana vAle | ye mokSamArga athavA jIvoM kI rakSA karanA evaM inake tathA vAdara nigoda, vikalatraya jIvoM se rahita pavitra | kAraNabhUta devadarzana, jinapUjana, svAdhyAya, saMyamapAlana, paramaudArika zarIra ke dhArI, videha kSetra ke vartamAna bIsa | vratazIla-dhAraNa, upavAsa, sAmAyika, vaiyAvRtya Adi bhI tIrthaMkaroM evaM DhAI dvIpa ke 898482 sAmAnya kevaliyoM | dharma kahe jAte haiN| evaM bhUta bhaviSya kAla ke kevalajJAniyoM ko namaskAra jinAgama ho| dvAdazAMga vANI ke eka kama ekaTTI pramANa apunarukta Namo siddhANaM akSara haiN| 16348307888 akSaroM kA eka pada hotA ___DhAI dvIpa pramANa siddha-zilA ke Upara virAjamAna | hai| 1844674403370-9551615 ina apunarukta akSaroM tathA uparima sAta rAja lambe eka rAja cauDe 1575 baDe meM 1634 karoDa Adi kA bhAga dene para 1128358005 dhanuSa moTe tanuvAtavalaya ke uparima 1500 sauveM bhAga | inake pada bana jAte haiN| aura 80108175 akSara baca meM virAjamAna, bar3I avagAhanAvAle bAhubalI Adi svAmI | jAte haiN| ina sabake dvAdazAMga, aMgabAhya grantha gUMthe jAte savA pA~ca sau dhanuSa U~ce siddha bhagavAn haiN| tathA nau | haiM, ve saba jinAgama haiN| tathA gaNadharagumphita Agama anusAra lAkhaveM bhAga meM virAjamAna choTI avagAhanAvAle sAr3he tIna | banAye gaye, maharSi praNIta samayasAra pravacanasAra, zloka hAtha U~ce (zrIdatta Adi) evaM tanavAtavalaya ke aneka | vArtika, gommaTasAra, jayadhavala, aSTasahastrI, rAjavArtika, madhyama bhAgoM meM sthita anaMtAnaMta siddha parameSThiyoM ko sarvArthasiddhi Adi graMtha bhI jinAgama haiN| inakI maiM vaMdanA praNAma ho| | karatA huuN| Namo AiriyANaM jinacaitya darzana, jJAna, cAritra vIrya tapa ina pA~ca AcAroM | tIna loka meM yatra tatra virAjamAna jinapratimAe~, ko svayaM AcaraNa karanevAle tathA dasare bhavyoM ko AcaraNa | saba jina-caitya haiN| nau sau paccIsa karoDa trepana lAkha karAnevAle tInoM kAla ke AcAryoM ko namo'stu ho|| sattAIsa hajAra nau sau ar3atAlIsa, ye pratimAe~ akRtrima Namo uvajjhAyANaM zAzvata haiN| inake atirikta bhI caitya vRkSoM, samavasaraNa jo svayaM ratnatraya se yukta haiM, jinendrokta dvAdazAGga ke siddhAyatana, kUrya nadiyoM ke udgama sthAna para bane vANI kA paThana pAThana karate haiM, aise upAdhyAya parameSThiyoM hue toraNa dvAroM para yA samudra meM milane ke toraNa dvAroM ko praNati ho| para, patana sthAna kuNDoM ke toraNa dvAroM para evaM devoM ke Namo loe savvasAhUNaM sthAna para bane caitya vRkSoM, mAna-stambhoM para aneka sthaloM paramAtmA ke dhyAna meM saMlagna, dazadharma, paMcamahAvrata- | para akRtrima jina bimba haiN| tathA anyatra bhI yahA~ bharata dhAraka, parISahajayI, chaThe guNasthAna se lekara caurahaveM taka, | kSetra Adi meM banAI gaI kRtrima pratimAe~ haiM, ye saba pratimAe~ sarva lokavartI 89999997 (tIna kama nau karor3a) munivaroM | caityadeva kahe jAte haiN| inako tathA bhUta-bhaviSya kAla kA namaskRti hove| ke kRtrima jina bimboM ko bhI namana karatA huuN| jainamata meM paMca-parameSThiyoM ke atirikta cAra devatA jinacaityAlaya aura bhI mAne gaye haiN| jinadharma. jinAgama, jina-caitya bhavanavAsiyoM ke bhavanoM meM sAta karor3a bahattara lAkha 14 maI 2009 jinabhASita Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamaMdira haiN| madhyaloka meM cAra sau aTThAvana akRtrima jinamandira haiN| 8497023 Urdhva loka meM akRtrima mandira haiN| ina sabhI mandiroM meM jitanI vediyAM haiM. pratyeka vedI meM eka-eka jinapratimA aSTa prAtihAryoM se yukta virAjamAna hai / inake atirikta jyotiSa loka meM asasaMkhyAte jina mandira haiN| eka-eka sUrya, candramA tAre meM eka-eka jina mandira haiN| yoM yahA~ se 790 yojana se lekara 900 yojana Upara taka 110 yojana moTe aura svayaMbhUramaNa samudra kSetra taka labe caur3e virAT kSetra meM asaMkhyAte jyotiSa vimAna haiN| unameM pratyeka meM eka-eka mandira hai tathA vyantara devoM ke asaMkhyAte sthAnoM meM eka-eka jinamandira hai| ye saba akRtrima caityAlaya haiN| tathA bharata, airAvata, videha kSetra meM manuSyoM dvArA banAe hue aneka jinamandira haiN| traikAlika ye saba caityAlaya deva mAne gaye haiM, inako tridhA namaskAra hove / yaha jIva anAdi se nigoda meM rahA hai| bar3e bar3e tresaTha zalAkA puruSa bhI nigoda se nikale hue haiN| nigoda se nikalakara koI jIva vyavahAra rAzi yA vikalatraya rAzi meM A jAye, to do hajAra sAgara taka pRthvI Adi yA trasa rAzi raha sakatA hai / itane kAla meM yA to tapasyA karake mokSa calA jAye, nahIM to punaH vaha jIva nigoda me pahu~ca jaayegaa| vahA~ adhika se adhika DhAI pudgala parivartana kAla taka ThaharegA / punaH vyavahAra rAzi meM A aayegaa| kasatI Thahare to antamuhUrta hI nigoda chor3akara pRthvIkAyika Adi ho jAye yoM manuSya paryAya kI prApti nitAnta durlabha hai| | hara saMsArI jIva ko AhAra, bhaya, maithuna, parigraha ina cAra saMjJAoM ne pIr3ita kara rakhA hai| anAdikAlIna mithyAjJAna ke vaza hokara parigraha saMjJA dvArA satAye gaye ye jIva saMgraha meM mUrchita ho rahe haiN| , kisI-kisI puNya-zAlI jIva ko 1 kSayopazamika, 2 vizuddhi 3 dezanA 4 prayogya, 5 karaNa labdhiyoM kI prApti ho jAne para amUlya ratna samyagdarzana prApta ho jAtA hai / samyagdarzana kI prApti meM jina-bimba darzana, guru upadeza, du:kha vedanA, jAtismaraNa Adi bhI nimitta kAraNa bana baiThate haiN| eka bAra bhI samyagdarzana ho jAye, to vaha adhikAdhika arddha pudgala parAvartana kAla meM mokSa meM dhara hI detA hai itane kAla meM anaMta janma maraNa ho sakate haiN| kisI kisI ke upazama samyaktva aura kSayopazama samyaktva asaMkhyAta bAra taka ho jAte haiN| zAnti, saMvega, dayAbhAva aura Astikya se hama svapara meM samyagdarzana ho jAne kA anumAna lagA sakate haiN| samyagdarzana ho jAne para saMvega, nirveda, svanindA, svagarhA, prazama, jinabhakti, vAtsalya, prazama, jinabhakti, vAtsalya, anukampA ye ATha guNa jIva meM pragaTa ho jAte haiM chaha mahIne ATha samaya meM chaha sau ATha jIva nigoda se nikalate haiM aura itane hI koI bhI jIva mokSa meM jAte haiM yaha anAdi anaMta kAla taka ke liye niyama hai| sudeva, zAstra, guru kA zraddhAna karanA samyagdarzana hai tathA jIva Adi tattvoM kI zraddhA karanA athavA zuddha AtmA kA anubhavana hI samyagdarzana hai| svaparabheda-vijJAna ke sAtha svAtma-saMvedana bhI jJAna- sahacArI samyaktva hai / samyaktva ke paccIsa doSa TAlane caahie| ATha aMgoM viparIta zaMkA Adi doSa, ATha mada tIna mUDhatAe~, chaha anAyatana, ina paccIsa doSoM ko haTAnevAlA samyagdarzana ko prApta kara letA hai| samyagdRSTi jIva marane para nIce ke chaha naraka, jyotiSI, bhavanavAsI, vyaMtara devoM aura sarva strI, vikalatraya, eka indriya, duSkula Adi nikRSTa sthAnoM meM utpanna nahIM hotA / Ajakala ke munirAja yA hama Apa zrAvaka yA avirata samyagdRSTi jIva bhI marakara vaimAnika svargoM meM hI jaayeNge| zrI pUjya kundakunda, samaMtabhadra, pUjyapAda, nemicaMda Adi AcArya bhI marakara svarga hI jA cuke haiM aura vahA~ Atma-rasa gaTAgaTI karate hue bhoga upabhogoM ko bhoga rahe haiN| hA~ yaha avazya hai ki jo yahA~ niyamavrata, Akhar3I Adi cAritra pAlate hue jIva svargoM meM jAte haiM, ve jIva vahA~ bhogoM meM virakta, anAsakta rahate haiN| tIvra Asakta nahIM ho paate| kyoMki yahA~ ke tyAga, vrata, tapasyA, Akhar3I ke saMskAra vahA~ bhI lage rahate haiN| zeSa dIrgha saMsArI jIvoM kI vahA~ bhogoM meM tIvra Asakti rahatI hai, ataH hama Apa Adi sabhI ko yahA~ saMsAra zarIra bhogoM meM virakta rahanA cAhie, tAki svargoM meM jAkara vahA~ ke prakRSTa bhogoM ko bhogate-bhogate hamArA samyagdarzana kapUra kI taraha ur3a na jAya / yahA~ Ajakala kA samyagdRSTi mAnava zrAvaka, muni marakara videha meM janma nahIM legA, svarga jAyegA / karmabhUmi ke mAnava yA tiryaJca yadi samyagdRSTi haiM, to ve svarga hI jaayeNge| videha kSetra meM janma nahIM leNge| samyaktvaM ca maI 2009 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (tatvArtha suutr)| hA~ mithyAdRSTi manuSya videha meM janma / pIva Adi cIjeM dikha jAve to bhojana chor3a denA caahiye| katA hai| ekendriya jIva bhI videha meM mAnava bana | 2. rajasvalA strI yA sUkhA camar3A, haDDI athavA sakatA hai| koI koI mokSa bhI jA sakatA hai| mAMsabhojI billI, kuttA Adi pazu chU jAye to gRhI ko solaha kAraNa, daza dharma, bhAvanA-cintana, pariSaha | bhojana kA aMtarAya hai| jItanA, mana, vacana, kAya ko pApAraMbha meM na pha~sane denA, 3. atyaMta kaThora zabda, karuNA, pracura ronA, pUjana, svAdhyAya upavAsa, pratikramaNa dharmadhyAna Adi se | cillAnA, agnidAha, vajrapAta Adi zabda suna liye jAyeM samyagdarzana puSTa hotA hai| vaha bhogoM ko anAsakta bhogate | to bhojana kA antarAya hai| hue bhI aDiga rahatA hai| samyagdarzana ke samAna jIva 4. Akhar3I kI gaI cIja yadi khAne meM A jAye kA koI kalyANakArI baMdhu nahIM, kisI ko samyagdarzana | to usI samaya bhojana choDa deve| bhojya padArtha meM jIvita se eka do-tIna-cAra bhava meM bhI mokSa ho sakatA hai| yA mare cIMTI, laTa Adi mizrita ho jAveM, to bhojana samyagdRSTi jIva ke zaila, zilA Adi ke sadRza | tatkAla chor3a denA caahiye| kaSAya sthAna nahIM hai| mithyAtva, anaMtAnubaMdhI hI anaMta 5. yaha bhojya padArtha mAMsa sarIkhA hai, khUna sarIkhA saMsAra ke kAraNa haiN| inakA baMdha, udaya bhI samyagdRSTi | hai, sA~pa, ger3aA sadaza hai, khANDa ke bane hAthI-ghoDA ke nahIM hai, ataH sapta vyasanoM kA sevana bhI nahIM hai| Adi meM vaisA vikalpa ho jAne para bhojana kA aMtarAya vaiSayika sukha ko heya aura AtmIya sukha ko upAdeya ho jAtA hai| zrAvaka ko ye aMtarAya TAlane cAhiye aura samajhatA huA para-vaza vara-jorI se indriya-sambaMdhI sukhoM inakA saMyoga hote bhojana choDa denA caahie| ko anAsakta bhogatA huA bhI, pApoM se lipta nahIM abhakSya hotaa| tathA samyagdRSTi pAkSika zrAvaka mUlaguNoM, uttaraguNoM zrI samaMtabhadrAcArya ne ratnakaraNDazrAvakAcAra meM, aura ke pAlane meM zraddhA rakhakara pA~ca parameSThI kI zaraNa letA zrI akalaMkadeva ne rAjavArtika meM pA~ca abhakSya batalAye hai, pAkSika kI dAna aura jinapUjana karane meM pradhAnatA | Rs / haiM- 1. trasaghAta 2. bahughAta 3. aniSTa 4. anupasevya rahatI hai| pUjana ke pA~ca bheda haiM- nityamaha, aSTAnhika 5. maadk| maha aadi| maitrI, pramoda, karuNAbhAva, madhyasthatA ke bhAva 1. saghAta- jisake khAne meM dvIndriya, tIna iMdriya, rakhatA huA madhu-mAMsa-madya aura dUdhavAle phaloM ko choDa caturindriya aura paMcendriya jIvoM kA ghAta hotA hoya, jaise detA hai| pAkSika zrAvaka ina ATha mUlaguNoM ko pAlatA mAMsa, madhu, acAra, murabbA, sar3A busA huA bhojn| hai- 1. madyatyAga 2. mAMsatyAga 3. madhutyAga 4. rAtribhojanatyAga 2. bahughAta-jisa bhojana meM bahuta se sthAvaroM kA 5. dUdhavAle phaloM kA tyAga 6. kevala paMca-parameSThiyoM ghAta ho jaise AlU, arabI, mUlI, gAjara, adarakha, kAI kI stuti karanA 7. jIvoM para dayA karanA 8. pAnI chAna aadi| kara pInA, ina ATha mUla guNoM ko dhAraNa karatA hai aura 3. aniSTa-jo vastu khAne meM zarIraprakRti ke sapta vyasanoM kA tyAga karatA hai| acAra, murabbA, Asava anukUla nahIM par3e, roga ho jAye, jaise vAta-prakRtivAle Adi ko pAkSika zrAvaka nahIM khA sktaa| hA~ pahalI manuSya ko dahI, lassI Adi, pitta prakRtivAle ko lAla pratimAvAlA vyasanatyAga aura mUlaguNa dhAraNa meM koI miraca aadi| aticAra nahIM lagane degaa| jo samyagdRSTi pA~ca udumbara 4. anupasevya- jo padArtha zuddha hote hue bhI dekhane phala aura sAta vyasanoM ko sarvathA tyAga detA hai, tathA | meM mAMsa, khUna pIva, TaTTI, giDAra, geMDuA sarIkhA dIkhe, inameM atIcAra bhI nahIM lagane detA, vaha pahalI pratimAvAlA jaise bhIgA huA katIra, tarabUja aadi| dArzanika zrAvaka hai| bAraha vratoM ko niraticAra pAlatA 5. mAdaka- jo vastu khAne para nazA utpanna kare, huA vratI 'zrAvaka' kahA jAtA hai| ye gRhastha bhojana karane jaise bhAMga, dhatUrA, sulaphA, gA~jA aadi| meM bhI aticAra nahIM lagane dete| muniyoM ke bhojana antarAya pichale tIna abhakSya prAsuka hote huye bhI sajjanoM bahuta U~ce haiM, kintu zrAvakoM ke antarAya mAtra ye haiM ke liye bhakSya nahIM mAne gaye haiN| ekendriya jIvoM, vanaspati __ 1. gIlA camar3A, gIlI haDDI, madirA, mAMsa, khUna | phala-phUla meM mAMsa, rakta, haDDI nahIM haiM, ataH pakAne, 16 maI 2009 jinabhASita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhAne, tapAne para ve zuddha ho jAte haiM, unako tyAgI jana khA lete haiM / kintu trasoM ke zarIra sukhAne, tapAne para bhI zuddha nahIM hote haiM, kyoMki haDDI mAMsa bhale hI sUkhe pake hoM, unameM satat trasa jIvoM kI utpatti hotI rahatI hai| vANijya zrAvaka ko aise niMdya padArthoM kA vyApAra nahIM karanA cAhiye - vana bagIcA kATanA, Aga lagAnA, ATe pIsane kI cakkI calAnA, gAr3I, ghor3A, gadhA, U~Ta Adi vAhanoM dvArA AjIvikA kA karanA, nAka kAna chedane kI AjIvikA, lAkha, gaMdhaka, saMkhiyA, har3atAla, tejAba, keza (bAla), madya becanA, dAsI dAsa vikraya, astra-zastroM kI ajIvikA, mAMsa, carma jUtA vikraya Adi kI AjIvikA zrAvaka ko nahIM karanI caahiye| sAmAyika zrAvaka ko sAmAyika karate samaya hiMsA Adi pApoM kA tyAga kara apanI AtmA kA dhyAna karanA caahiye| AtmA nitya hai, zubha hai, zaraNa hai, AnaMdamaya hai, jJAna caitanya svarUpa hai aura yaha saMsAra azaraNa hai, azubha hai, anitya hai, duHkha svarUpa hai, aisA vicAra karanA cAhie / jinendra bhagavAn kI AjJAnusAra sUkSma jIva, paramANu, dharma, adharma dravya kA vicAra karanA caahiye| ye saMsArI jIvana apane mithyAtva, avirati kaSAyoM se aSTa karmoM ko bA~dhate haiN| unakA udaya Ane para aneka kaSTa bhoga rahe haiN| ye jIva ina duHkhoM se kaise chUTeM? karmoM kA vipAka kisa kisa prakAra ho rahA hai, ityAdi ciMtana kiyA jaae| isa tIna sau tetAlIsa ghana rAjU pramANa loka meM, nIce chaha rAjuoM meM sAta naraka haiN| unake nIce sAta rAjU lambe, chaha rAjU caur3e, eka rAjU moTe sthala meM bAda nigoda hai| sUkSma- nigoda to sarvatra vyApaka hai| Urdhvaloka meM vaimAnika deva, laukAMtika deva, ahamindra deva, nivAsa karate haiN| sabase Upara anantAnaMta mukta jIva haiM una sabakA sira alokAkAza se chU rahA hai| paiMtAlIsa lAkha yojana lambe caur3e siddha loka meM anatAnaMta mukta jIva haiN| vahA~ pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika, tathA nitya-nigoda, itara gati nigoda, aMsakhyAte anaMte jIva haiN| hA~ vikalatraya nahIM haiN| ityAdi, parAmarza sAmAyika meM karanA caahiye| AtmA ke guNoM kA manana karanA caahiye| kisI se rAga nahIM karo, dveSa nahIM karo, moha nahIM karo / samatAbhAva udAsIna pariNAma rkho| pahile se hI pazu, pakSI, strI, bAlaka Adi se rahita zuddha sthAna ko dekhakara sAmAyika meM baittho| punaH koI vighna A jAye, vajrapAta bhI ho jAye, to sAmAyika kAla meM saumya bhAvoM se sahana kro| ArtadhyAna, raudradhyAna ko mana meM mata Ane do| dharmadhyAna meM dhairya samatApUrvaka citta lagAye rkkho| dhyAna do-cAra minaTa hI karo, adhika samaya taka ekAgra citta karane se zArIrika kSati uThAnI pdd'egii| korA avicArita sAhasa kleza kara ho jAtA hai| AcAryoM ne antarmuharta kAla taka hI dhyAna lagAnA batAyA hai uttamasaMhananavAle puruSa bhI aMtarmuharta se adhika dhyAna nahIM lagA skte| hA~ jApya, bhAvanA yA stotra pATha karane meM samaya adhika lgaao| do ghar3I meM bIsa-paccIsa bAra dhyAna lagAne ke liye 35, 16, 6, 5, 4, 2, 1 akSaroM ke maMtra haiN| NamokAra maMtra meM paiMtIsa akSara haiN| / 'arhat siddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhubhyo namaH ' isameM solaha akSara haiN| 'U~ namaH siddhebhyaH' meM chaha akSara haiN| 'a si A u sA' meM pA~ca akSara haiN| 'arahaMta', 'siddha', U~ inameM cAra, do aura eka akSara haiM / aura bhI aneka choTe bar3e maMtra haiM, unakA jApya karanA cAhiye / sahasranAma ke eka jahAra ATha nAmoM kA bhI jApa koI-koI karate haiM, jaise (1) U~ hrIM zrImate namaH (2) U~ hrIM vRSabhAya namaH ityAdi nAmoM se pahale U~ hrIM lagAkara caturthI vibhakti ke sAtha namaH pada lagA diyA jAye, to vaha maMtra bana jAtA hai| yoM bar3e zuddha bhAvoM se sAmAyika karate samaya sAtizaya puNyabaMdha hotA hai, tathA sAtha hI prazasta saMvara nirjarA bhI hotI hai| zrAvaka ko kAmya maMtra, vazIkaraNa maMtra, jayaparAjaya ke rAgadveSavardhaka maMtroM ke jhagar3oM meM nahIM pha~sanA cAhiye / saccA guru nahIM milane se ulTA aniSTa phala ho jAtA hai pAgalapana yA maraNa bhI ho sakatA hai| ataH kvacit kadApi kAle nAgoM se mata khelo| zuddha maMtra hI vItarAga bhAvoM ko bar3hAte haiM, carama lakSya mokSa prApti karanA hai, anya kucha nahIM / nirjarA jina-darzana, pUjana, tIrtha-yAtrA, dAna, pratiSThA karAnA, jinAlaya banavAnA, Adi zubha kriyAoM se zrAvaka ko kevala puNyabaMdha hI nahIM hotA, kiMtu aMsakhyAtaguNI nirjarA aura saMvara bhI hote haiN| aisA gommaTasAra, tatvArtha sUtra Adi maI 2009 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM kaNThokta kahA hai| isake Age proSadhopavAsa Adi / Atma-manana kreN| pratimAoM kA vistRta varNana jaina-graMthoM meM pAyA jAtA hai| brahmacarya pAlana kA yathAyogya abhyAsa rkkheN| rAtri dinacaryA | ko namaskAra maMtra aura jinaguNa-smaraNa karate hue zayana prAtareva samutthAya, prAta:kAla hI brahmamuhUrta meM sIdhe | kreN| bIca meM yadi nidrA bhaMga ho jAye, to 24 tIrthakaroM karavaTa se uThakara zayana kakSa meM baiThakara ekAgra-citta kA nAma japeM athavA anitya-azaraNa Adi anprekSAoM karake paMcanamaskAra maMtra kA dhyAna kreN| sUrya asta se kA cintana kreN| tattvArthasUtra meM pA~ca vratoM kI manogupti, alage dina sUrya udaya taka pandraha muhUrta kA rAtri kAla | vacanagupti Adi paccIsa bhAvanAe~ kahIM haiM, unakA vicAra kahalAtA hai| do ghar3I kA yAnI paiMtAlIsa minaTa kA eka kro| itane meM yadi nidrA A jAye to so jAyeM, punaH maharta hotA hai| pandraha muharta meM se caudahavA~ muhUrta brahma | prAta:kAla sAmAyika jApya, dhyAna kreN| mUhurta kahalAtA hai| punaH zauca, daMta dhAvana, snAna karake sallekhanA jinadarzana pUjana ke liye samudyata ho jaayeN| zrAvaka ko sarvadA samAdhimaraNa karane ke liye udyata zrI jina mandira meM jAkara zuddha dravya aura zuddha | rahanA caahie| na jAne kaba sallekhanA kA prakaraNa upasthita bhAvoM se zrI arahaMta-siddha-sAdhuoM kI pUjana kreN| jApya, ho jaaye| Ajakala sabhI garIba-amIra, paMDita, mUrkha, dhyAna, svAdhyAya bhI kreN| vahA~ koI uttama, madhyama, jaghanya | munirAja, zrAvaka sabhI ko akasmAt bhaya ke prakaraNa pAtra mila jAyeM, to ghara lAkara unako yathA-vidhi AhAra kadAcit mila jAte haiN| yoM nirmala-akSuNNa samyagdarzana dAna karake svayaM zuddha AhAra kreN| yaha bhI dRSTi meM | tathA nirdoSa-aNuvrata, guNavrata aura zikSAvrata evaM vidhirakheM ki mere Azrita ho rahe strI, putra-vadhU, bacce Adi | pUrvaka sallekhanA kara lenA, yahI saMpUrNa zrAvaka dharma hai| kuTumbiyoM tathA sevaka-sevikAoM, atithi ke liye paryApta dazalakSaNaparva meM dazadharma, SoDazakAraNa bhAvanAe~, ratnatraya bhojana dravya vidyamAna hai| punaH svalpa vizrAma kara nyAyapUrvaka | dharma kA pAlana, abhiSeka pUjana, rAtrijAgaraNa, dhArmika dravya upArjana ke liye artha puruSArtha kA sevana kreN| madhyAnha gAyana-vAdana, nRtya ye sabhI zrAvakadharma ke kAraNa haiN| vaMdanA kara sakeM to acchA hai| sAyaMkAla kucha dharma- | aMtima lakSya vItarAga vijJAna aura ratnatraya dvArA carcA karate hue vidvAnoM, sajjanoM meM goSThI, tattva-carcA, | niHzreyasa prApta karanA hai| zaMkA-samAdhAna kareM, kraaveN| sAyaMkAla meM jApya dhyAna / 'kaundeyakaumudI' se sAbhAra zrI amita pATanI sevAyatana ke ziromaNi saMrakSaka bane madhubana- deza ke pratiSThita vyAvasAyika pratiSThAna meM pATanI kampayUTarsa li. mumbaI ke zrI amita pATanI apanI dharmapatnI zrImatI ruci pATanI sahita zrI sammeda zikhara jI kI yAtrA karane padhAre aura unhoMne isa krama meM zrIsevAyatana dvArA kiye jA rahe kAryoM kA avalokana kiyaa| zrI sevAyatana dvArA kiye jA rahe sevAkAryoM se ve atyanta prabhAvita hue aura isakI bhUri-bhUri prazaMsA karate hue aura zrI pramANa sAgara jI mahArAja kA AzIrvAda lekara evaM zrImatI puSpA bainAr3A AgarA kI preraNA se zrIsevAyatana ke ziromaNi saMrakSaka bne| unhoMne zrIsevAyatana ke adhyakSa zrI ema.pI. ajamerA rA~cI, mahAmaMtrI zrI rAjakumAra ajamerA hajArIbAga, maMtrI zrI sunIla kumAra ajamerA hajArIbAga, sureza vinAyakyA koSAdhyakSa hajArIbAga dvArA zrI sevAyatana ko pradatta unakI sevA ke lie bahuta praMzasA kii| unhoMne zrI ema. pI. ajamerA ke prati vizeSa Adara pradarzita karate hue kahA ki ve prativarSa zikharajI kI yAtrA karane kA prayAsa kreNge| DaoN0 DI0 sI0 jaina, zrImati zAMtA pATanI kizanagar3ha evaM zrI dharmavIra lakhanaU zrIsevAyatana se judd'e| dillI- yahA~ zrIsevAyatana evaM sammedazikhara mitramaNDala ke dvArA Ayojita saMkalpa evaM sammAna samAroha meM DaoN0 DI.sI jaina, vikhyAta nyUro cikitsaka evaM zrI dharmavIra injIniyara inacIpha yU.pI. sarakAra ne zrIsevAyatana kI sadasyatA grahaNa kI aura unhoMne zrIsevAyatana ke sevA kAryoM kI bhUri-bhUri prazaMsA karate hue, anya logoM ko bhI zrI sevAyatana se jur3ane kI preraNA dii| kizanagar3ha- yahA~ Ayojita rAjasthAna pradeza zrI sevAyatana samanvaya samiti kI baiThaka sthAnIya Ara.ke. kamyUniTI haoNla meM saMpanna huyI, jisameM zrI zAMtA pATanI (Ara.ke. mArbalsa) zrIsevAyatana kI TrasTI banakara zrIsevAyatana se judd'iiN| zrI ema.pI. ajamerA adhyakSa zrI sevAyatana ne baiThaka kI adhyakSatA kii| 18 maI 2009 jinabhASita - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cartutha aMza tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana tRtIya adhyAya paM0 mahezakumAra jaina vyAkhyAtA tAsu triMzatpaMcaviMzatipaMcadaza- daza-tri-paMconaikanaraka zatasahasrANi paMca caiva yathAkramam // 2 // sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika, sukhabodhatattvArthavRtti, tattvArthavRtti evaM tattvArthamaMjUSA Adi granthoM meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| bhAvArtha- sUtra meM Aye 'ca' zabda kA artha ' aura ' hai / saMkliASTAsurodIrita duHkhAzca prAk caturthyAH // 5 // sarvArthasiddhi- 'ca' zabda: pUrvoktaduHkhahetusamuccayArthaH / sutaptayorasapAyananiSTaptAyastambhAliMganakUTazAlmalyA- rohaNA vataraNAyoghanAbhighAtavAsI kSuratakSaNakSArataptatailAvasecanAyaHkumbhIpAkAmbarISa bharjanavairataraNImajjanayantraniSpIDanAdibhinarakANAM duHkhamutpAdayanti / artha- sUtra meM 'ca' zabda pUrva ke duHkha ke kAraNoM kA samuccaya karane ke lie diyA hai| paraspara khUba tapAyA huA lohe kA rasa pilAnA, atyanta tapAye gaye lauha stambha kA AliMgana, kUTa semara ke vRkSa para car3hAnA utAranA, lohe ke ghana se mAranA, basUlA aura churA se tarAzanA, tapAye gaye khAre tela se sIMcanA, tela kI kar3hAhI meM pakAnA, bhAr3a meM bhU~janA, vaitaraNI meM DubAnA, yaMtra se pelanA Adi ke dvArA nArakiyoM ke paraspara duHkha utpanna karAte haiN| rAjavArtika- 'ca' zabda: pUrvahetusamuccayArthaH / saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca pUrvoktahetUdIritaduHkhAzceti smuccyaarthshcshbdH| itarathA hi tisRSu bhUmiSu pUrvoktahetvabhAvaH pratIyeta / artha- 'ca' zabda pUrvokta duHkha hetu ke samuccaya ke lie hai / tInoM pRthviyoM meM saMkliSTa asurodIrita duHkha, parasparodIrita duHkha aura bhUmijanya zItoSNa duHkha bhI hotA hai / ina sabakA jJAna karAne ke lie 'ca' zabda kA prayoga kiyA hai| yadi 'ca' zabda kA prayoga nahIM karate, to tInoM bhUmiyoM meM pUrvokta hetuoM ke abhAva kA prasaMga AtA / ataH yaha sUtra ThIka I zlokavArtika- 'ca' zabda pUrvahetusamuccArthaH / arthaH- 'ca' zabda pUrva sUtra meM kahe gaye duHkha ke kAraNoM kA grahaNa karane ke lie hai / sukhabodhatattvArthavRtti - 'ca' zabda: puurvoktduHkhhetusmuccyaarthH| anyathA pUrvasUtrasyedaM sUtramupariSTabhUmitraye bAdhakaM syAdityarthaH / artha- 'ca' zabda pUrvokta duHkhoM kA samuccaya karane ke lie hai| anyathA Upara kI tIna bhUmiyoM meM yaha sUtra pUrvasUtra ko bAdhA kregaa| abhiprAya yaha hai ki yadi isa sUtra meM 'ca' zabda nahIM hotA, to pUrva sUtra meM kahA gayA paraspara udIrita duHkha kA tIsare naraka taka abhAva ho jaataa| phira yaha artha hotA ki pahale ke tIna narakoM meM asura dvArA pradatta duHkha hai aura zeSa bhUmiyoM meM paraspara udIrita duHkha hai| tattvArthavRtti - cakAraH pUrvoktaduHkhasamuccayArthaH / tena taptalohaputtalikAliMganataptatailasecanA'yaH kumbhIpacanAdikaM duHkhamutpAdayanti te asurA iti tAtparyyam / artha- sUtra meM cakAra pUrvokta duHkha kA samuccaya karane ke lie hai, jisase garma lohe kI pulatiyoM se AliMgana, tela kI kar3hAhI meM pakAnA Adi duHkha bhI asurakumArakRta diye jAte haiN| 1 AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja- tIsare naraka ke nArakiyoM ko devoM dvArA kadAcit sukha bhI diyA jAtA hai / bhAvArtha- tRtIya pRthvI taka ke nArakiyoM ko asuroM ke dvArA diyA gayA duHkha hotA hai evaM sUtra meM 'ca' zabda pUrva sUtra meM kahe gaye duHkhoM kA samuccaya karane ke lie hai / yathA- asuroM ke dvArA paraspara khUba tapAyA huA lohe kA rasa pilAnA, lohe ke ghana se mAranA, basUlA aura churA se tarAzanA Adi / yadi 'ca' zabda na dete, to prArambha kI 3 pRthviyoM meM paraspara duHkha kA abhAva ho jAtA / maNivicitra pArvA upari mUle ca tulyavistArAH // 13 // sarvArthasiddhi evaM rAjavArtika- ca zabdo madhyasamuccayArthaH / ya aiSAM mUlavistAraH sa upari madhye ca tulyaH / arthaH- 'ca' zabda madhyabhAga kA samuccaya karane ke lie hai / tAtparya yaha hai ki inakA mUla meM jo vistAra vahI Upara aura madhya meM hai| zlokavArtika- 'ca' zabdAnmadhye ca tathA cAniSTa maI 2009 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vistArasaMsthAnanivRttiH pratIyate / artha:- sUtra meM par3e hue 'ca' zabda se madhya meM bhI unakA samAna vistAra samajha lenA cAhiye aura isa prakAra Upara, nIce, bIca meM tulya vistAra kA kathana karane se aniSTa vistAravAle saMsthAnoM kI nivRtti pratIta ho jAtI hai| sukhabodhatattvArthavRtti- uparyUrdhvabhAge mUle'dhobhAge ca zabdAnmadhye bhAge ca tulyaH samAno vistAro viSkambho yeSAM te tulyavistArAH / himavadAdayaH kulaparvatAH bodhavyAH / artha- inakA upari bhAga, mUla bhAga aura 'ca' zabda se madhya bhAga sarva hI samAna caur3A hai, aise ye kulAcala viziSTa AkAravAle jAnane cAhiye / tattvArthavRtti - upari mastake mUle bughnabhAge cakArAt madhye ca, tulyavistArA: tulyo vistAro yeSAM te tulyavistArAH / aniSTasaMsthAnarahitAH, samAnavistArA ityarthaH / artha:- Upara, nIce aura cakAra se madhya meM tulya vistAra hai, samAna hai vistAra jinakA ve tulya vistAra vAle haiM, aniSTa AkRti se rahita haiM, samAna vistAra vAle haiM, yaha isakA artha hai AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja- kulAcaloM ke madhya kA vistAra 3 prakAra se ghaTita hotA hai / yathA1. dIvAla kI trh| 2. mRdaMga para rakhe mRdaMga kI taraha / 3. Damaru para rakhe Damaru kI taraha / bhAvArtha:- himavan mahAhimavan Adi kulAcala Upara, nIce evaM 'ca' zabda se madhya meM bhI samAna vistAravAle haiM, yaha artha phalita hotA hai / evaM aniSTa vistAra kI nivRtti ke lie 'ca' zabda diyA hai| tadviguNadviguNA hRdAH puSkarANi ca // 18 // sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika, sukhabodhatattvArthavRtti evaM tattvArthamaMjUSA Adi granthoM meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| tattvArthavRtti - tAbhyAM padmahRdapuSkarAbhyAM dviguNadviguNAstadviguNadviguNA vistArAyAmAvagAhA hradAH sarovarANi bhvint| puSkarANi ca padmAni ca dviguNadviguNavistArAyAmAni jJAtavyAni / atra cazabdaH uktasamuccayArthaH / arthaH- padma hRda aura usake kamala kI apekSA dUne - dUne vistAra, AyAma aura agavAhavAle hrada aura kamala hote haiM arthAt padmatAlAba evaM usake kamala kI apekSA Age ke tAlAba aura kamaloM kI lambAI, caur3AI aura gaharAI dUnI - dUnI jAnanI cAhie / yahA~ 'ca' zabda isI 20 maI 2009 jinabhASita ke samuccaya ke lie hai / bhAvArtha :- himavan kulAcala meM sthita padma tAlAba evaM kamala kI jo lambAI, caur3AI aura gaharAI hai, tadapekSayA mahAhimavan Adi kulAcaloM meM sthita tAlAba aura kamaloM kI lambAI, caur3AI va gaharAI dUnI dUnI hai| bharataH SaDvizaMtipaMcayojanazatavistAraH SaT caikonaviMzatibhAgA yojanasya // 24 // sarvArthasiddhi, rAjavArtika zlokavArtika, sukhabodhatattvArthavRtti, tattvArthavRtti evaM tattvArthamaMjUSA Adi granthoM meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| bhAvArtha::- sUtra meM Aye 'ca' zabda kA artha ' aura ' T puSkarArdhe ca // 34 // sarvArthasiddhi evaM tattvArthavRtti meM 'ca' zabda ke viSaya meM koI kathana nahIM diyA hai| rAjavArtika- saMkhyAbhyAvRttyanuvartanArthazcazabdaH / dvirityetasyAH saMkhyAbhyAvRtteranuvarttanArthazcazabdaH kriyate, puSkarArdhe ca dvirbharatAdayaH saMkhyAyanta iti / artha- 'ca' zabda saMkhyA kI abhyAvRtti kI anuvartanA ke lie hai| dvi isa saMkhyA kI abhyAvRtti kI anuvartanA ko 'ca' zabda kA grahaNa kiyA gayA hai| Adhe puSkaravara dvIpa meM bhI bharatAdi 2-2 haiM, isa saMkhyA ko batAne ke lie 'ca' zabda kA prayoga hai / zlokavArtika- saMkhyAbhyAvRttyanuvarttanArthazcazabda / dhAtakIkhaNDavat puSkArArdhe ca bharatAdayo dvirmIyante / artha- 'dvirdhAtakIkhaNDe' isa pUrva sUtra se dvir isa saMkhyA kI abhyAvRtti kA anuvartana karane ke lie yahA~ sUtra meM 'ca' zabda diyA gayA hai| dhAtakIkhaNDa ke samAna puSkarArddha meM bhI bharata Adi 2 bAra gine jAte haiM / sukhabodhatattvArthavRtti- tasmin puSkarArdhe jambUdvIpa bharatAdayo dvirmIyanta ityetatyArthasyAtrAbhisambandhArthazcazabdaH / artha- puSkarArdha meM jambUdvIpa ke bharata Adi se duguNapanA hai, isa artha kA yahA~ sambandha karane ke lie sUtra meM 'ca' zabda AyA hai| bhAvArtha- dhAtakIkhaNDa kI taraha puSkarArdha meM bhI 2 bharata, 2 airAvata kSetra, 2 meru Adi vyavasthAyeM samAna haiM / isI kI sUcanA dene sUtra meM 'ca' zabda prayukta hai AryAmlecchAzca // 36 // 1 sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika, sukha Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhatattvArthavRtti evaM tattvArthamaMjUSA Adi granthoM meM 'ca' / mleccha ke bheda se 2 prakAra ke haiN| 'ca' zabda se manuSya zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| | sammUrchana bhI hote haiN| tattvArthavRtti- cakAraH parasparasamuccaye vrtte| | bhAvArtha- manuSyoM ke 2 bheda hote haiM- Arya aura tenAyamarthaH- AryA mlecchAzcobhaye'pi manuSyAH kthynte| mlecch| AryoM ke 2 bheda haiN| mlecchoM ke bhI 2 bheda tatrAryAH dviprakArA bhvint| kau tau dvau prakArau? eke | haiN| manuSya sammUrchana janmavAle bhI hote haiN| ina sabake RddhiprAptA AryA, anye Rddhirhitaashc| RddhiprAptA AryA | samuccaya ke lie sUtra meM 'ca' zabda diyA hai| assttvidhaaH| ke te aSTau vidhA? buddhi, kriyA, vikriyA, tiryagyonijAnAM c|| 39 // tapo, balamauSadhaM, rasaH kSetraM ceti|..... RddhirahitAH AryAstu sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika evaM tattvArthapaMcaprakArA bhvint| ke te paMcaprakArA:? samyaktvAryAH | maMjUSA Adi granthoM meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| cAritrAryAH, kAryAH, jAtyAryAH, kssetraaryaashceti| ....mlecchAstu sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' zabda prkRtaabhidviprkaaraaH| antaradvIpodbhavA, krmbhuumyudbhvaashceti| ..... | smbndhaarthH| tena tiryagyonijAnAM cotkRSTA bhavasthitievaM SaNNavati mlecchdviipaaH| .... karmabhUmyubhavAzca mlecchA | striplyopmaa| jaghanyAntamUhuto madhye'nekavidhavikalpa iti pulindazavarayavandazakakhasabarbarAdayo jnyaatvyaaH| cAtra veditvym| artha- cakAra zabda paraspara samuccaya ke lie hai| artha- 'ca' zabda prakRta artha ke sambandha ke lie isase yaha artha hai ki Arya aura mleccha donoM ke 2- | hai| tiryaMcoM kI bhI utkRSTa bhavasthiti 3 palya kI hai 2 bheda haiN| AryoM ke 2 bheda- (1) RddhiprApta Arya | tathA jaghanyasthiti antarmuharta kI hai, madhya ke aneka bheda (2) Rddhirahita aary| RddhiprApta Arya 8 prakAra ke haiM- | haiM aisA jAnanA caahiye| buddhiRddhi, kriyARddhi, vikriyARddhi, tapoRddhi, balaRddhi, tattvArthavRtti- cakAraH parasparasamuccaye vrtte| auSadhaRddhi, rasaRddhi aura kssetrRddhi| Rddhirahita Arya artha- cakAra zabda paraspara samuccaya ke lie hai, 5 prakAra ke haiM- samyaktvArya, cAritrArya, kArya, jAtyArya, jisase yaha jAnA jAtA hai ki tiryaMcoM meM manuSyoM ke kssetraary| mleccha ke 2 bheda- 1. antarvIpaja mleccha 2. samAna sthiti hotI hai| karmabhUmija mlecch| antarvIpaja mlecchoM ke 96 dvIpa haiM, bhAvArtha- manuSyoM kI utkRSTa Ayu 3 palya evaM jinheM kubhogabhUmi kahate haiN| karmabhUmija mlecchoM ke | jaghanya Ayu antamUhurta pramANa hai| yahI pramANa tiryaMca pulinda, zabara, yavana, zaka, khasa, barbara Adi aneka Ayu kA bhI hai| isI kA jJAna karAne sUtra meM 'ca' zabda bheda jAnane caahiye| diyA hai| AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja- manuSya Arya, | zrI di0 jaina saMskRti saMsthAna, sAMgAnera zrIsevAyatana dvArA madhubana (zikhara jI) ko vRndAvana banAne kI kavAyada zurU madhubana ko vRndAvana banAne kA sapanA AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne dekhA hai, use sAkAra karane kA bIr3A zrIsevAyatana ne uThAyA hai| zrI zikhara jI ke talahaTI meM base gA~voM meM phailI garIbI, azikSA aura palAyana ko dekhate hue gA~va vAsiyoM ko dugdha utpAdana yojanA se jor3akara vaikalpika rojagAra kA avasara pradAna karate hue unake svAvalambI evaM samRddha jIvana kA sapanA zrIsevAyatana jhArakhaNDa sarakAra ke sAtha milakara sAkAra kara rahA hai| garIbI rekhA ke nIce raha rahe logoM ko eka sau pacAsa gAyeM uttama nasla kI dI jA rahI haiN| gAya vitaraNa kA kArya zrIsevAyatana ke adhyakSa zrI ema.pI. ajamerA, rA~cI, maMtrI zrI sunIla ajamerA, hajArIbAga evaM saMjaya jaina noeDA, naI dillI Adi ke satprayatnoM se prAraMbha ho cukA hai| saMsthA ke adhyakSa zrI ema. pI. ajamerA ke kathanAnusAra dugdhayojanA se prati parivAra karIba tIna hajAra rUpayoM kI mAsika AmadanI hogii| zikhara jI meM dUdha kI bhArI mA~ga hai| chaha mAha ke bAda punaH eka sau gAyeM pradAna kI jaayeNgii| jaba grAmavAsI gAya pAlana evaM dugdha utpAdana meM dakSa ho jAe~ge, taba Age yahA~ jhArakhaNDa sarakAra ke sahayoga se ciliMga plANTa lgegaa| isameM grAmavAsiyoM ko unake utpAda kA behatara mUlya milegaa| isase yahA~ ke grAmavAsiyoM kA jIvana stara U~cA utthegaa| isake sAtha hI zrIsevAyatana inake baccoM ko acchI zikSA evaM svAsthyasuvidhA pradAna karane ke lie bhI kRtasaMkalpa hai| vimala seThI, gayA (pracAra maMtrI zrIsevAyatana) maI 2009 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parantu AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja : zreSTha ziSya, zreSTha guru DaoN0 surendra kumAra jaina, 'bhAratI' bhAratIya vasundharA sadaiva saMtacaraNoM kA sparza pAkara | yaha AsthA kyoM jarUrI hai? isa viSaya meM AcAryazrI svayaM ko gauravAnvita anubhava karatI rahI hai| Aja bhI | vidyAsAgara jI kI mAnyatA hai kiaise saMta haiM, jinake jJAna evaM cAritra ke ujAsa se aneka yaha bAta sahI hai ki, nara-nArI prabhAvita haiM, camatkRta haiM aura unake prati parama AsthA ke binA rAstA nahIM AsthA se jaDe hae haiN| jainadharma paramparA ke vartamAna meM mUla ke binA cUla nahIM, sarvocca AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja aise hI saMta hai, jinheM pa0pU0 AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja kA mUla meM kabhI ziSya banane kA gaurava milA aura unhIM kA sallekhanA phUla khile haiM ? niryApaka AcArya banane kA saubhAgya bhI unheM milaa| isI phaloM kA dala vaha taraha AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne muni zrI dolAyita hotA hai samayasAgara jI, muni zrI yogasAgara jI, muni zrI kSamAsAgara cUla para hI Akhira! jI, munipuGgava zrI sudhAsAgara jI, AryikA zrI gurumati (mUkamATI, pR. 10) jI, AryikA zrI dRr3hamati jI, AryikA zrI mRdumati jI unhoMne apane eka 'hAyakU' meM isa bhAva ko likhA jaise dvizatAdhika ziSyoM kA zreSTha guru banakara, unheM apane hI pada-cinhoM kA anugAmI bnaayaa| isa taraha ve zreSTha hai ki- mUla kI vyAkhyA isa taraha nahIM honA cAhie ziSya bhI haiM aura zreSTha guru bhii| hama saba unake isa | jaise ki baragada kI jdd'eN| kahane kA tAtparya hai ki hama ziSya aura guru donoM rUpoM ke prati natamastaka haiN| | jar3oM ko jAneM, jar3oM ko sIMceM, jar3oM kI rakSA kareM kyoMki __vartamAna saMtoM meM jainAcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja jar3a ke binA vRkSa kI sthiratA saMbhava nhiiN| isa taraha kA nAma bar3e Adara aura sammAna ke sAtha liye jAne kI bhAvanAvAle AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja dvArA kA eka pramukha kAraNa aura bhI hai, aura vaha yaha hai viracita sAhitya isa prakAra haiki ve paruSArthI haiM. mana-vANI aura karma kI ekatA se saMskata zatakama- zramaNa zatakama, bhAvanA zatakama, saMpRkta haiN| unameM vicArazIlatA hai, vicAroM ko kalama | pariSaha zatakam, sunIti zatakam, caitanya candrodaya (shtkm)| meM pirokara kAgaja para utArane kI kalA unheM AtI hai| hindI kAvya- mUkamATI (mahAkAvya), narmadA kA ve sahaja kavi bhI haiM aura sakala kavi bhii| isIlie | narama kaMkara. Dabo mata lagAo DabakI. totA kyoM rotA?. ve sphuTa kAvya se lekara mahAkAvya taka racate haiM, samIkSakoM, | cetanA ke gaharAva meN| AlocakoM, pAThakoM ke vicAroM se rUbarU bhI hote haiN| hindI zataka- nijAnabhavazataka. parNodayazataka, ve apane prati sajaga haiM aura dUsaroM ke prati sahiSNu bhii| muktakakAvyazataka, dohA thudishtk| unakI AsthA unheM sAdhanA patha kI ora bar3hAtI hai| stuti- zAMtisAgara stuti, vIrasAgara stuti, zivasAgara unakI mAnyatA hai ki stuti, jJAnasAgara stuti zAradA stuti (hindI saMskRta), AsthA ke viSaya ko AtmasAt karanA ho / MY SAINT-MY SELF use anubhUta karanA ho pravacana saMgraha- guruvANI, pravacana-pArijAta, pravacanato prameya Adi aneka pravacana saMgraha prakAzita / sAdhanA ke sA~ce meM padyAnuvAda- jainagItA (samaNasuttam), kundakunda kA svayaM ko DhAlanA hogA saharSa! . kundana (samayasAra), nijAmRtapAna (kalazAnuvAda), dravyasaMgraha, (mUkamATI, pR. 10) / aSTapAhur3a, niyamasAra, dvAdaza anuprekSA, samantabhadra kI 22 maI 2009 jinabhASita - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadratA (svayaMbhUstotra), guNodaya (AtmAnuzAsana), rayaNa | dvArA racita-kathita sAhitya 'sAhitya' ke hitakArI bhAvoM maJjUSA (ratnakaraNDaka zrAvakAcAra), Atma mImAMsA (devAgama | se samanvita hai| ve jo kahate haiM, vaha unakA anubhava stotra), iSTopadeza, kalyANa maMdira stotra, samAdhi sudhA | hai, unakI bhAvanA hai isIliye ve prANImAtra ke zubhacintaka zatakam, yogasAra, ekIbhAva stotra , naMdIzvara bhakti, gomaTeza | evaM uddhAra ke preraka haiN| mahAkavi zrI ravIndranAtha Taigora aSTaka Adi kA praNayana kiyA hai| ne sAhitya ke saMbaMdha meM kahA thA ki 'sahita zabda se isa sAhitya ko par3hakara jJAta hotA hai ki utkRSTa | sAhitya kI utpatti' huI hai ataeva vyutpattigata artha sAdhutA ke sAtha-sAtha jinameM sAhitya sarjanA ke prati | karane para sAhitya zabda meM milana kA eka bhAva dRSTigocara gaharI ruci evaM sahaja bhAvAbhivyakti kI kSamatA vidyamAna | hotA hai| vaha kevala bhAva kA bhAva ke sAtha, bhASA kA hai, aise anivArya bhAratIya saMta kA nAma hai AcArya zrI | bhASA ke sAtha, graMtha kA graMtha ke sAtha milana hai, yahI vidyaasaagr| unhoMne apanI caryA aura cintana meM jo kucha | nahIM varan yaha batalAtA hai ki manuSya ke sAtha manuSya pAyA hai vaha paramparA se puSTa bhI hai, AdhunikatA se chinna- | kA atIta ke sAtha nikaTa kA milana kaise hotA hai? bhinna bhI nahIM hai| ve virala haiM kintu samAja, saMskRti, | AcArya zrI vidyAsAgara jI to prANImAtra ke hitaiSI haiM, rASTra aura vizva se avirala haiN| unameM abhinava kalA | ataH unake kRtitva meM bhI prANI-hita sarvatra parilakSita sarjaka, pratibhAvAna kavi, parakhIlI dRSTi saMyukta cetas | hotA hai| DaoN0 zAntAkumArI ke anusAra- 'pratibhAvan tapasvI ko jAnane kI prajJA vidyamAna hai| ve samAja se asaMpRkta | kavi AcArya zrI vidyAsAgara jI ne AdhyAtmika jIvana rahakara samAja ko dizA denA cAhate haiM aura badale meM | kI ajasra-dhArA kA nirbAdha pravAhakara aisA sAhitya prastuta yadi kucha cAhate hai, to vaha hai smaajsudhaar| prakRti jIvI, | kiyA hai, jo hindI sAhitya kI akSaya nidhi bana gayA digambaravezI, sAdhanAzIla, priyakarmarata manavAle ve mUkamATI | hai| unane prAcInatA-arvAcInatA, AdhyAtmikatAse bhI bulavAkara prakRti ke antastala meM chipI apAra | AdhibhautikatA, paramparAgata dArzanika cintana kI gaharAI saMbhAvanAoM aura saMvedanAoM kA digdarzana karAte haiN| unakA | ke sAtha hI kAla mArksa ke pratyaya zAstra kI gaMbhIratA vyaktitva aura kRtittva donoM mahanIya haiM, anukaraNIya haiN| kA aisA vaicArika sAmaMjasya upasthApita kiyA hai, jisake santa sahaja hote haiM aura unakA jIvana sahajatA kAraNa santa hokara bhI ve isa sadI ke naye mAnava ke kA prtibimb| ve na to kAnoM sunI kahate haiM na A~khoM pratinidhi bana gaye haiN|' AcArya zrI vizAlatA aura virATatA dekhI, balki jise bhogA hai, anubhava kiyA hai tathA zAstra ke darzana meM vizvAsa rakhate haiN| yaha ucita bhI hai kyoMki aura tarka kI kasauTI para kasakara dekhA hai, use hI jisa AtmA se paramAtmA taka kI yAtrA karanI ho vaha kahate haiN| isIlie unake vicAroM meM gaMgA jaisI hI nahIM, | tucchatA meM vizvAsa kaise rakha sakatA hai? ve likhate haiM varana gaMgotrI jaisI pAvanatA hotI hai| sAgara-sI gairAiyA~, cintana hai abhiraam| kUpa bano tAlAba nA, nahIM kUpa mnndduuk| tyAga tapasyA prakaTa hai, cahu~ dizi meM shubhnaam|| barasAtI meMr3haka nahIM, baraso ghana bana muuk| pravacana pAraMgata prabho, jana-mana ke vishraam| aise mahanIya evaM durlabha saMta ko pAkara hama saba guruvara vidyA dhAma ko, zata zata bAra praNAma | apane Apa meM, apanI digambara saMskRti meM gaurava kA nAma, dAma aura cAma ke pralobhana se pare adhyAtma | anubhava karate haiM aura AcArya zrI ke cirAyu hone kI ke parama rasika zramaNottama AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja ryazrI vidyAsAgara jI mahArAja | kAmanA karate haiN| nAma se 'yathA nAma tathA guNa' haiM, kAma se 'satyakAma' pradhAna saMpAdaka- pArzva jyoti (mAsika) haiM, kAyA se jinavara-sadRza aura vANI se satyavAdI haiN| ela-65, nyU iMdirAnagara, burahAnapura (ma.pra.) unake vacana 'pravacana' aura sAdhanA anukaraNIya hai| unake / ki - maI 2009 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma va vijJAna kI jugalabaMdI hai 'guNAyatana' prAcArya paM0 nihAlacaMda jaina, bInA (ma0pra0) muni pramANasAgara : eka sRjanazIla cintaka / DhaMga se prastuta karane kI eka abhinava yojanA ko mUrtarUpa zAzvata tIrtharAja zrI zikhara jI, madhuvana (girIDIha) | dene kA saMkalpa kiyaa| vijJAna ne isameM sahAyatA kI jhArakhaNDa meM munizrI ke lagAtAra do varSAyoga 2006 va aura dRzya-zravya eDsa ke sAtha enimezana va maoNDalsa 07 ko sampanna hue| aura isa pAvana bhUmi para do abhinava ke mAdhyama se Atma-vikAsa ke kramika sopAnoM ko parikalpanAyeM munizrI ke tattvAnveSI mana meM ubharIM, jo | eka manoraMjana kI pRSTha bhUmi ke sAtha adhyAtma kI vaha yahA~ kI paristhitiyoM kI sampreSaka haiN| eka sevAyatana | adRzya-pravidhi jo Atmavizaddhi evaM mala svabhAva ko kI pRSThabhUmi aura dUsarI 'guNAyatana' ke nirmANa kI | pAne ke lie hotI hai, zabda, saMgIta va prakAza kI triveNI aavshyktaa| munizrI cAroM anuyogoM ke gahana adhyetA | ke sAtha dRzya banAne kA eka prayoga hai| bheda-vijJAnI saMta hai| unakI eka kRti 'jaina tattvavidyA' lekhaka akTUbara 2008 meM 'guNAyatana' kA sthala bhAratIya jJAnapITha se prakAzita hai, jisameM guNasthAna va dekhane madhuvana (zikhara jI) gyaa| jaina myUjiyama ke nikaTa mArgaNA jaise dravyAnuyoga ke viSaya ko vyApaka soca ke | vaha sthala dekhakara hI mana eka adbhuta anubhava se romAMcita sAtha vyAkhyApita hai| yahI soca vizeSa rUpa se guNasthAna- ho gyaa| guNAyatana kA 'mADala' dekhA to lagA ki yaha viSayaka, tIrtharAja ko isa pAvana dharatI para mUrtarUpa banakara | dharmAyatana, jainadharma ke paramparAgata maMdiroM se alaga eka ubharane jA rahI hai| vizeSa 'jJAnamaMdira' hogaa| isa sampUrNa pariyojanA ke lie | guruvarya saMta ziromaNi A. zrI vidyAsAgara jI kA AzIrvAda zabda hai, jo jIva ke Atmika guNoM ke vikAsa kI bhI prApta ho cukA hai, jo muni zrI pramANasAgara jI ke kramika avasthAoM kA dyotaka hai| jIva ke bhAva yA lie preraNA aura sambala banA hai| eka samarpita kAryakAriNI pariNAma kyA sadA eka se rahate haiM? nhiiN| moha aura kA gaThana ho cukA hai, jisameM hara ruci va rujhAna ke mana vacana kAya kI pravRtti ke kAraNa jIva ke antaraMga | vyakti haiN| bhAvoM meM pratikSaNa utAra car3hAva hotA rahatA hai| jaise havA 'guNAyatana' hai guNasthAnoM ke anurUpa honevAlI bhAvake kAraNa sAgara meM nirantara lahareM taraMgita hotI rahatI | dazAoM ko darzAnevAlA eka bahukakSIya maMdira, jisakA zilpa vRttAkAra rakhA gayA hai aura kakSoM meM cala-acala guNasthAna- bhAvavijJAna kA bairomITara hai| maoNDalsa hoNge| jinake mAdhyama se yaha dikhAyA jAyegA guNasthAna- AtmavikAsa kA digdarzaka hai| ki mohI va pApAviSTa saMsArI AtmAe~ kaise apane karmoM guNasthAna- jIva kI baMdha aura abaMdha dazA ko ko AmaMtrita kara unakA Asrava karatA hai aura karmAvaraNa spaSTa karanevAlA eka darpaNa hai| | kI ghaTAoM ko saghana banAtA hai tathA apanI samyaka zraddhA guNasthAna- antaraMga pariNAmoM kI taratamatA ko | aura sahI dRSTi dhAraNa kara kaise unako kSINa karatA darzAnevAlA eka tharmAmITara hai| huA apanI mUla svabhAva zakyioM ko pragaTa karatA hai? guNasthAna- aisI lakSmaNa rekhA, jo saMsAra aura | kaise mohadazA se nirmohadazA kI ora, vikAra aura vikRti mokSa ke phAsale ke bIca khIcI gayI ho| se zuddhatA kI ora bar3hatA hai| 'enimezana' ke mAdhyama vastuta: guNasthAna hai AtmavikAsa ke ArohaNa aura | se karmoM ke Avega ko rokane (yAnI saMvara tattva) aura avarohaNa kA eka AdhyAtmika lekhA-jokhA, jo 14 pUrva saMcita karmoM ko tapa kI AdhyAtmika prakriyA dvArA sambhAvanAoM ke phrema meM savyavasthita hai. jise jainadarzana | unheM kSaya karatA hai (nirjarA tattva), taba jAkara AtmA meM 'guNasthAna' kI saMjJA se abhihita kiyA gayA hai| | apanI vizuddha nirmala dazA ko prApta karatA hai, yahI usakI guNAyatana kyA hai- pUjya muni zrI pramANasAgara | kaivalya sthiti hotI hai, jahA~ usake cAra ghAtiyA karma jI ke sarjaka mana aura anveSI mastiSka ne eka chalAMga naSTa ho jAte haiN| saMsAra se mokSa kI antaryAtrA kA darpaNa lagAI aura caudaha guNasthAnoM ke sundara aura AkarSaka | hogA 'guNAyatana' kA jJAna mNdir| 24 maI 2009 jinabhASita - Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna kyA haiM, jinheM jhA~kiyoM ke mAdhyama se jIvanta kiyA jAyegA ? hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura Asakti tathA mAyA pUrvaka saMcita karanevAlA, parigraha rUpa pApoM ko karanevAlA, saMsArI prathama guNasthAnavartI mithyAdRSTi jIva hotA hai, jo rAgadveSa, moha, mamatA, indriyavAsanA kI gulAmI meM rahanevAlA kisa prakAra Asakti ke jvara se tapta hotA huA saMsAra kA barddhana karatA hai| saMsAra ke bahusaMkhyaka jIva isI guNasthAna meM rahate haiN| | samyagdarzana kI bhUmikA meM AnevAlA arthAt sacce deva- zAstra - gururUpa ratnatraya meM zraddhA rakhanevAlA cauthA guNasthAna asaMyata samyagdRSTi kA hotA hai, jisameM jIva saMyama se rahita hotA hai| isake pazcAt vaha samyagdarzana ke sAtha hI sthUla rUpa se pA~ca pApoM kA tyAga karatA huA 'saMyatAsaMyata' nAmaka pA~caveM guNasthAna meM praveza karatA meM praveza karatA hai| Age cAritra kI ArAdhanA mahAvratarUpa karatA huA sAdhu banatA hai, pramAdasahita chaTThA pramattasaMyata aura pramAda rahita sAtaveM apramattasaMyata guNasthAna ko prApta karatA hai| yadi pramAda para pUrNa va sthAyI vijaya prApta karalI yAnI AtmajAgaraNa kI viziSTa dazA ko sAtizaya apramatta dazA kahate haiN| isa sAtaveM guNasthAna ke bAda 8-9 va 10 veM guNasthAna meM yA to upazama zreNI car3hatA hai yA kSapaka shrennii| jaba jIva cAritra mohanIya karma kA upazama karatA hai. to upazamazreNI aura jaba cAritramohanIya karma kA kSaya karatA hai, to kSapaka zreNI kA ArohaNa karatA hai / guNAyatana meM ina donoM prakAra kI zreNiyoM kA antara spaSTa rUpa se pradarzita kiyA jaayegaa| kramazaH apUrvakaraNa anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAya nAma se ye guNasthAna jAne jAte haiN| sAtizaya apramatta dazA ke bAda pUrva meM anubhava meM na AyI, aisI Atmavizuddhi kA jaba vaha anubhava karatA hai, to apUrvakaraNa guNasthAna hotA hai| nauveM anivRttikaraNa meM sthUla mohanIya karma kA kSaya yA upazama hotA hai, / jabaki 10 veM meM saMjvalana lobha- kaSAya mAtra kA atyanta sUkSma udaya rahatA hai| arthAt isake pUrva guNasthAna meM saMjvalana krodha, mAna, mAyA, aura lobha kaSAya kA sthUla rUpa yA to kSaya ho jAtA hai yA upazama gyArahavA~ guNasthAna karmoM ke upazama ke kAraNa milatA hai, jo asthAyI rahatA hai jabaki bArahavA~ 'kSINa moha' guNasthAna samasta mohanIya karmoM ke kSaya se prApta hotA hai| isa guNasthAna meM AtmA paramAtmA banane ke nikaTa pahu~ca jAtI hai aura terahaveM 'saMyoga kevalI' guNasthAna meM AtmA cAra ghAtiyA karmoM ko naSTa kara kevalajJAna prApta karake 'paramAtmA' kI koTi (zreNI) meM A jAtI hai| phira terahaveM guNasthAna ke anta meM vizuddha zukla dhyAna ke bala se yogoM kA nirodha karake zeSa aghAtiyA karmoM ko kSaya karake 'siddha' paramAtmA (azarIrI) banakara mokSa prApta karatA hai| smaraNa honA cAhie ki dUsarA 'sAsAdana' guNasthAna aura tIsarA samyagmithyAdRSTi (mizra) guNasthAna prathama se car3hane ke lie nahIM apitu 4the 5 veM 6 se girane ke lie hotA hai| ukta guNasthAnoM ko guNAyatana meM darzAyA jaavegaa| guNAyatana kA nirmANa zrI sammeda zikhara meM kyoM ? samasta jaina dharmAvalambiyoM kA yaha tIrtha, ziromaNitIrtha hai, jahA~ prativarSa lAkhoM zraddhAlu va paryaTaka Ate haiN| ataH jainadharma kA bodha karAne ke lie tathA paryaTakoM ko dhyAna kI guNavattA samajhAne ke lie 'guNAyatana' kA nirmANa eka sakArAtmaka soca hai| isI guNAyatana parisara meM sarvasuvidhAyukta yAtrInivAsa, saMtanivAsa, dhyAnamaMdira evaM bhavya jinamaMdira nirmANa kI yojanA bhI prastAvita hai| nizcita hI, 'guNAyatana' dravyAnuyoga kA aisA mUrta smAraka. hogA jo bhArata kA hI nahIM vizva meM apanI viziSTa pahacAna bnaayegaa| Aiye isake nirmANa meM hama apane puNyadravya kA upayoga kara puNyArjaka baneM aura jainasaMskRti ko jIvanta banAveM / rAja0 pradeza zrIsevAyatana samiti ke naye pramukha ajamera, yahA~ rAjasthAna pradeza zrIsevAyatana samiti kI eka baiThaka saMpanna huI, jisameM zrImatI suzIlA pATanI (Ara. ke. mArbalsa kizanagar3ha) rAjasthAna pradeza mahilA prakoSTha kI pramukha cunI gyiiN| isI prakAra yuvA pramukha ke rUpa meM zrI prakAza pATanI kA cayana kiyA gyaa| kSetra ke pramukha ke rUpa meM zrI tArAcandra jI gaMgavAla kA cayana kiyA gyaa| baiThaka meM upasthita zrI mUlacanda jI luhAr3iyA va DaoN0 nIlama jaina rASTrIya adhyakSa mahilA prakoSTha zrIsevAyatana ne kahA ki zrI sammeda zikhara jI kI talahaTI meM base grAmavAsiyoM kI badahAlI ko khuzahAlI meM badalane ke lie hama saba ko zrI sevAyatana se jur3akara apane dAyitva kA nirvAha karanA cAhiye / maI 2009 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praznakartA- sau0 kaMcanabAI, aliigddh'| jijJAsA- kyA sammedazikhara para janma lenevAle trasa va sthAvara jIva nikaTabhavya hI hote haiM? samAdhAna- sammedazikhara zAzvata nirvANa dhAma hai| isake saMbaMdha meM sabase vistRta varNana 'zrIsammedazikhara mAhAtmyam' ( raciyatA - zrI lohAcarya), meM upalabdha hotA hai Apake prazna ke samAdhAna meM, isa grantha meM isa prakAra kahA gayA hai vadanti munayazcaivaM kevalajJajJanasaMyutAH / bhavyarAzeH kIdRgapi pApiSThastatra tiSThati // 26 // ekonapaJcAzajJjanamadhye so'pi pramucyate / ekendriyebhyaH saMsAra A paJcendriyajantavaH // 27 // ye tatra bhAgAdutpannA nAnAnAmAkRtiplutAH / gaNitavyAH bhavyarAzezcAnyeSAM tatra nodbhavaH // 28 // artha- kevalajJAnI munirAja aisA kahate haiM ki, bhavya rAzi kA koI bhI, kaisA bhI, pApI jIva sammedazikhara para ThaharatA hai yA baiThatA hai to 49 bhavoM ke andara hI, vaha mukta ho jAtA hai| isa saMsAra meM ekendriya jIvoM se lekara paMcendriya jIvoM meM jo nAma karma kI vibhinnatA se anekAneka AkRti vAle haiM, ve bhavya rAzi ke hisse se sammedazikhara siddhakSetra para utpanna hote haiM, ve nizcata hI unacAsa bharvo ke bhItara mokSa jAne yogya bhavya jIva haiM bhavya rAzi se / anya jIvoM kA vahA~ janma hI nahIM hotA hai| (pRSTha 1112) / jijJAsA samAdhAna yahA~ aisA vicAra uThatA hai ki kSetraparivartana ke antargata abhavya ko bhI pUre loka meM utpanna honA hotA hai| taba uparyakta kathana kI dhAraNA kaise banAI jAe? isa prazna ke uttara meM paM0 mANikacaMda jI kaundeya ne likhA hai ki jaise bhavaparivartana meM vaimAnika devoM ke 32 yA 33 sAgara AyuvAle prakaraNa yA bhAvaparivartana meM tIrthakara AhAradvika, prakRtibaMdhayogya kaSAyAdhyAvasAyasthAna aura anubhAga- baMdhAdhyavasAyasthAna chor3ane par3ate haiM, usI taraha kSetraparivartana meM 170 sammedazikhara chor3ane par3ate hoNge| uparyukta prakaraNa ke anusAra sammedazikhara siddha kSetroM (sabhI DhAI dvIpa saMbaMdhI 170) para utpanna hone vAle sabhI trasa va sthAvara jIva nikaTabhavya hI hote haiN| praznakarttA paM0 gulajhArI lAla jaina, raphIgaMja / jijJAsA kyA nArakI jIvoM kA mUla zarIra 26 maI 2009 jinabhASita paM0 ratanalAla bainAr3A saptadhAtumaya hotA hai yA yaha unakI vikriyA hai? samAdhAna Apane apanI jijJAsA ke sAtha 'jaina tatva vidyA' pRSTha 68 kA pramANa bhejA hai, jisake anusAra vaikriyika zarIra hone ke bAda bhI anakA zarIra saptadhAtumaya hotA hai| Apane dUsarA pramANa tatvArthavArtika pRSTha 445 (3/3) kA bhejA hai, jisake anusAra 'yadyapi una nArakiyoM kA zarIra vaikiyika hai tathApi usameM isa audArika zarIragata malamUtrAdi se adhika khakAra, mUtra, mala (TaTTI), rudhira, majjA, pIva, vamana, mAMsa, keza, haDDI, carma Adi bIbhatsa sAmagrI rahatI hai, isalie unakI deha ati azubhatara hai / ' uparyukta Agama pramANoM se yaha spaSTa hotA hai ki nArakiyoM ke zarIra meM dhAtue~ hotI haiM aura ve dhAtue~, mahAna azubhanAmakarma ke udaya ke kAraNa atyaMta durgandhayukta evaM sar3I huI azubha hotI haiN| hama sabhI svAdhyAyI janoM kI yaha dhAraNA banI huI hai ki vaikiyika zarIra dhAtumaya nahIM hotaa| jabaki Agama meM vaikiyika zarIra kI paribhASAoM meM yaha kahIM bhI likhA huA nahIM milatA ki vaikiyika zarIra saptadhAtumaya nahIM hotA hai| sarvArthasiddhi ke anusAra ( 2 / 36) " aNimA mahimA Adi ATha guNoM ke aizvarya ke saMbaMdha se eka, aneka choTA bar3A Adi nAnA prakAra kA zarIra karanA vikriyA hai / vaha vikriyA jisa zarIra kA prayojana hai, vaha vaikiyika zarIra hai| " maiMne pUjya AcArya vidyAsAgara jI mahArAja se jaba isa saMbaMdha meM carcA kI thI, taba unhoMne kahA thA ki kisa zAstra meM aisA likhA hai ki vaikiyika zarIra saptadhAturahita hotA hai? arthAt vaikriyika zarIra ke saptadhAturahita hone kA prakaraNa Agama meM nahIM miltaa| ataH hama sabako apanI dhAraNA uparyukta pramANanusAra aisI banA lenI cAhie ki nArikayoM ke zarIra meM atyaMta azubha rudhira, haDDI Adi dhAtue~ svabhAva se pAI jAtI haiN| praznakarttA zrI ravIndra jaina, lalitapura / " jijJAsA samavazaraNa kI vApikAoM evaM bhAmaNDala meM sabhI jIvoM ko apane-apane sAta-sAta bhava kaise dikhAI par3a jAte haiM? camatkAra kucha samajha nahIM AtA? samAdhAna- samavazaraNa meM jIvoM ko, vahA~ sthita vApikAoM tathA bhagavAn ke bhAmaNDala meM sAta-sAta bhava dikhAI par3ate haiN| zrI tiloyapaNNatti gAthA 816 meM isa Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAra kahA hai yadi Ayukarma kA apakarSa kAla ho, to uparyukta kArmaNa uvavaNa-vAvi-jalehiM, sittA pecchaMti ekka-bhava jaaiN| vargaNAe~ AThoM karma rUpa athavA anya kAloM meM sAta karma tassa NirikkhaNa-mette, satta-bhavAtIda-bhAvi jaadiio|| Adi rUpa pariNamana karatI haiN| isa saMkhyA meM se sabase 4/816 // adhika bhAga vedanIya karma ko milatA hai, kyoMki vaha artha- upavana kI vApikAoM ke jala se abhiSikta | saMsArI jIvoM ko sukha-dukha kA kAraNa hai aura usakI jana-samUha eka bhavajAti (janma) ko dekhate haiM, tathA unake | nirjarA adhika hotI hai| isase kama bhAga mohanIya karma (vApI ke jala meM) nirIkSaNa karane para atIta evaM anAgata | ko milatA hai, usase kama bhAga jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura sambandhI sAta bhava-jAtiyoM ko dekhate haiN| antarAya karma ko samAna milatA hai, usase kama bhAga nAma zrI tiloyapaNNatti gAthA 935 meM isa prakAra kahA hai- | aura gotra karma ko Apasa meM samAna milatA hai| sabase kama bhava-saga-daMsaNa-hedaM, darisaNa-metteNa syl-loyss| | bhAga Ayukarma ko milatA hai| jisa guNasthAna meM jitane bhAmaMDalaM jiNANaM,ravi-koDi-samujjale jyi||4/935|| karmoM kA baMdha hotA hai, uparyukta samaya prabaddha pramANa kA artha- jo darzana-mAtra se hI saba logoM ko apane- | utane hI karmoM meM ba~TavArA ho jAtA hai| yaha mUla prakRti apane sAta bhava dekhane meM nimitta hai aura karor3oM sUryoM ke | kA ba~TavArA huaa| sadRza ujjvala hai, tIrthaMkaroM kA aisA vaha prabhAmaNDala uttara prakRtiyoM meM apane kramAnusAra jJAnAvaraNa, jayavanta hotA hai| darzanAvaraNa tathA mohanIya ke bhedoM meM hIna-hIna dravya milatA samavazaraNa kI vApikAoM meM tathA bhAmaNDala meM | hai| jaise- jJAnAvaraNIya ko prApta dravya kA sabase jyAdA bhAga alaga-alaga jIvoM ko, apane-apane sAta-sAta bhava | matijJAnAvaraNa ko, usase kama zrutajJAnAvaraNa ko, usase kama dikhane ke atizaya (camatkAra) kA abhiprAya 'paM0 ratanacandra | avadhijJAnAvaraNa ko Adi-Adi milatA hai| nAma va jaina mukhtAra : vyaktitva aura kRtitva' pRSTha 1214 para isa | antarAya karma ke bhedoM meM kramazaH adhika-adhika dravya prakAra spaSTa kiyA gayA hai- "vApikA jala va bhAmaNDala | milatA hai, jaise- sabase kama dravya dAnAMtarAya ko, usase meM sAta bhava likhe nahIM rahate, kintu tIrthaMkara bhagavAn kI adhika lAbhAntarAya ko, usase adhika bhogAntarAya ko nikaTatA ke kAraNa vApikA jala va bhAmaNDala meM itanA Adi-Adi milatA hai| vedanIya, gotra aura Ayukarma ke atizaya ho jAtA hai ki unake avalokana se apane sAta | bhedoM meM ba~TavArA nahIM hotA, kyoMki inakI eka kAla meM bhavoM ke jJAna kA kSayopazama ho jAtA hai|" sthUla rUpa se | eka hI prakati ba~dhatI hai aura use hI apanI mUlaprakRti sAta bhavoM ke jJAna kA kSayopazama ho jAne para bhI, jisakA kA pUrA dravya milatA hai| jaise- jaba sAtAvedanIya kA baMdha usa kSayopazama kI tarapha upayoga nahIM jAtA yA jo sUkSma | hotA hai. taba asAtAvedanIya kA nahIM hotaa| isalie vedanIya rUpa sa jAnanA cAhatA hai vaha prazna kara letA hai aura | ko prApta pUrA dravya sAtAvedanIya ko prApta hotA hai| divyadhvani ke sunane se usakA svayameva samAdhAna ho jAtA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura mohanIya, ina tIna mala hai| bhagavAn ke mohanIya karma kA abhAva ho jAne se ve | prakRtiyoM kA jo apanA dravya hai, usameM ananta kA bhAga icchApUrvakaka kisI ke prazna kA uttara nahIM dete| | dene se eka bhAga to sarvaghAti kA dravya hotA hai tathA zeSa AzA hai Apako ucita samAdhAna prApta ho gayA hogaa| | ananta bahubhAga pramANa dravya dezaghAti kA hotA hai| praznakartA- paM0 narendra jaina, sAgara / jijJAsA- pahale jaina maMdiroM ke zikharoM tathA daravAjoM jijJAsA- eka samaya meM kitanI kArmaNa vargaNAe~ | kI caukhaToM para bhI mUrtiyA~ banAI jAtI thiiN| isakA kyA ba~dhatI haiM aura unakA ba~TavArA kisa prakAra hotA hai? | abhiprAya thA? samAdhAna- ApakI jijJAsA ke samAdhAna meM gommaTasAra samAdhAna- Apake prazna ke uttara meM paM0 nAthUrAma karmakANDa gAthA 191 se 179 meM acchI taraha varNana kiyA | jI premI ne apanI pustaka, 'jaina sAhitya aura itihAsa' gayA hai| usI ke AdhAra se yahA~ uttara diyA jA rahA hai- | meM isa prakAra kahA hai- "kucha sajjana aisA kahate haiM ki pratyeka jIva pratisamaya samayaprabaddha pramANa (siddharAzi | ye martiyA~ zadroM aura aspRzyoM ke lie sthApita kI jAtI ke anantaveM bhAga athavA abhavya rAzi se anantaguNA) | rahI haiM, jisase ve vAhara se hI bhagavAn ke darzanoM kA saubhAgya pudagala (kArmaNavargaNA) dravya ko karmarUpa grahaNa karatA hai|| prApta kara skeN| yaha bAta kahane-sunane meM to bahuta acchI - maI 2009 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlUma hotI hai, parantu abhI taka isa viSaya meM kisI kI anya anya paryAyoM kA abhAva anyonyAbhAva hai| zilpazAstra, pratiSThApATha yA pUjA prakaraNa kA koI pramANa upasthita nahIM kiyA gayA hai| aura yaha bAta kucha samajha meM bhI nahIM AtI hai ki jo loga darzana-pUjana pAThAdi ke adhikArI hI nahIM mAne jAte haiM, unake lie zikharoM para yA dvAroM para mUrtiyA~ jar3ane kA parizrama kyoM Avazyaka samajhA gayA hogaa| yadi ina logoM ko dUra se darzana karane denA hI / isa prakAra haiMabhISTa hotA, taba to maMdiroM ke bAhara dIvAloM meM yA Age khule cabUtaroM para hI mUrtiyA~ sthApita kara dI jaatiiN| merI samajha meM to zikhara para yA dvAra para jo mUrtiyA~ rahatI haiM unakA uddezya kevala yaha prakaTa karanA hotA hai ki usa maMdira meM kauna sA deva pratiSThita hai| arthAt vaha kisa devatA kA maMdira hai / vAstava meM vaha mukhya deva kA saMkSipta cinha hotA hai, jisase loga dUra se hI pahacAna jAe~ ki yaha amuka kA mandira hai---1" tArIkha 9 agasta 1953 ke 'nava bhArata TAImsa' meM zrImatI gomatI rAvata ne 'khajurAhA' zIrSaka lekha meM likhA hai"yahA~ ke garbhagRha ke daravAjoM para utkIrNa deva pratimA ko dekhakara hI pradhAna deva kA anumAna kiyA jA sakatA hai|" praznakarttA navIna kumAra jaina, brelii| jijJAsA - abhAva ke kitane bheda hote haiM, samajhAne kA kaSTa kareM? samAdhAna- jainAcAryoM ne abhAvoM ko mukhyata: cAra bhedoM meM vargIkRta kiyA hai| jinakA lakSaNa kasAyapAhur3a, AptamImAMsA TIkA tathA jainasiddhAntapravezikA Adi meM prApta hotA hai| jinakA saMkSepa isa prakAra hai 1. prAg abhAva - vartamAna paryAya kA pUrva paryAya meM jo abhAva hai, use prAg abhAva kahate haiM / athavA vartamAna paryAya meM Age honevAlI paryAya kA abhAva honA prAg abhAva hai jaise dUdha meM dahI kA abhAva yA dahI meM chAcha kA / abhAva / 2. pradhvaMsa abhAva- vartamAna paryAya meM bItI huI paryAya ke abhAva ko pradhvaMsa abhAva kahate haiM, jaise- dahI meM dUdha kA abhAva yA chAcha meM dahI kA abhAva / 3. anyonya abhAva- dravya kI eka vartamAna paryAya meM usI dravya kI vigata aura Age honevAlI sabhI paryAyoM ke abhAva ko anyonya abhAva kahate haiM tathA vartamAna paryAya meM usI dravya kI anya anya vartamAna paryAyoM kA abhAva anyonyAbhAva hai| jaise- dahI meM ghAsa, bhUsA, roTI kA abhAva tathA jaise ghI meM miTTI, patthara lakar3I Adi puMdagula dravya 28 maI 2009 jinabhASita 4. atyanta abhAva- anya dravya kA, anya dravya meM abhAva honA yA eka dravya meM dUsare dravya kA abhAva honA atyantAbhAva hai| jaise pudgala meM jIva kA abhAva aadi| zrI dhavalAkAra ne abhAva ke do bheda kahe haiM, jo 1. paryudAsa abhAva kisI eka vastu ke abhAva dvArA dUsarI vastu kA sadbhAva darzAnA paryudAsa abhAva hai, jaise- prakAza kA abhAva hI aMdhakAra hai| 2. prasajya abhAva vastu ke abhAva mAtra ko darzAnA prasajya abhAva hai / jaise- gadhe ke sira para sIMga kA abhAva / praznakarttA bra. navIna jaina dehlii| jijJAsA mAnuSottara parvata ke usa tarapha asaMkhyAta dvIpa samudroM meM jo bhogabhUmi aura usameM rahane vAle tiyaMca haiM, unake bAre meM batAiye? samAdhAna- mAnuSottara parvata ke usa tarapha nAgendra parvata paryanta jo asaMkhyAta dvIpa haiM, unameM jaghanya bhogabhUmi kI racanA hai| inake saMbaMdha meM siddhAntasAradIpaka adhyAya10 zloka naM0 396 se 401 taka isa prakAra kahA hai 'ina jaghanya bhogabhUmiyoM meM mAtra tiryaca rahate haiM, jinakI saMkhyA asaMkhyAta hai| ye sabhI tiryaMca garbhaja, bhadrasvabhAvI, zubhapariNati se yukta, paJcendriya aura krUratArahita hote haiN| inakA janma yugalarUpa se hI hotA hai| ve mRga Adi zubha jAtiyoM meM utpanna hote haiN| eka palya kI AyuvAle evaM vairabhAva se rahita hote haiM tathA kalpavRkSoM se utpanna bhoga bhogate haiN| ye jIva maMdakaSAyI hote haiM, ataH marakara svarga hI jAte haiN| jinheM samyagdarzana nahIM hotA, ve bhavanatrika meM utpanna hote haiN| jo ajJAnI jIva samyagdarzana aura vratoM se rahita haiM tathA kupAtradAna se utpanna kucha puNya, usase jo nindanIya bhogoM kI vAJchA karate haiM, ve jIva marakara isa bhogabhUmi meM utpanna hote haiN| yahA~ kIr3e-cIMTI-macchara Adi choTe jantu, krUrapariNAmI jIva evaM vikalendriya jIva kabhI utpanna nahIM hote| " jambUdvIpapaNNattisaMgaho adhikAra 11 zloka naM0 186 se 189 taka ina tiryaMcoM kA varNana hai, jisake anusAra ye sabhI tiyaMca do hajAra dhanuSa U~ce, sukumAra, komala aMgoM vAle, maMdakaSAyI, phalabhojI aura eka dina chor3akara AhAra karanevAle hote haiN| 1/205, prophesarsa kaoNlonI AgarA - 282 002, u0 pra0 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atizaya kSetra nimolA kA paricaya rAjasthAna prAnta ke ToMka jile meM rASTrIya rAjamArga saMkhyA 12 para ToMka zahara se koTA jAte hue 12 ki.mI. para mehandavAsa grAma se pUrva dizA kI ora 8 ki.mI. kI dUrI para tathA ToMka se dakSiNa dizA kI ora 15 ki.mI. kI dUrI para grAma sonavA~ se araniyAmAla hote hue zrI pArzvanAtha digambara jaina atizaya kSetra nimolA sthita hai| svatantratA ke pUrva nimolA grAma uniyArA ThikAne kI jAgIra thA / uniyArA darabAra va ThikAnedAra nimolA kI bhagavAn pArzvanAtha meM asIma AsthA thI / rAjA sAhaba dvArA eka bAra bhagavAn pArzvanAtha ke samakSa jAgaraNa karavAyA gayA, jisameM eka nartakI ne nRtya karate hue pratimAjI kI ora cumbana aura AliMgana kA dussAhasa pUrNa saMketa kiyA aisA karate hI vaha kIlita ho gii| sabhI loga isa ghaTanA para Azcarya cakita the, taba rAjA sAhaba ne grAmINoM ke sAtha milakara bhagavAn kI stuti kara kSamA yAcanA kii| isake bAda hI nartakI sAmAnya sthiti meM aaii| isa camatkAra se prabhAvita hokara rAjA sAhaba ne bhagavAn ke mandira ke nAma DhohalI ( kRSi phArma) dI, jo ATha bIghA dasa bisvA bhUmi hai| yaha digambara jaina AmnAya kA mandira hai, jahA~ mUla nAyaka bhagavAn pArzvanAtha kI nauphaNI camatkArI pratimA virAjamAna hai| yahA~ sthita mandira lagabhaga 450 varSa purAnA thA, jo dekhabhAla ke abhAva meM jIrNa-zIrNa avasthA meM thaa| saMvat 2045 meM samAja ne mandira ke bhavana kA jIrNoddhAra karAne kA vicAra kiyA aura use ThaNDA karAkara navIna mandira banAne kA mAnasa banAyA, taba do vicAra sAmane Ae kyA mandira bAhara khule meM bar3I jagaha lekara banAyA jAya yA isI sthAna para gA~va ke madhya meM hI banAyA jaave| isake lie bhagavAn kI pratimAjI ke samakSa do parciyA~ eka abodha bAlaka se uThavAI giiN| parcI meM yahI AyA ki mandira isI sthAna para banAyA jaae| saMvat 2046 akSaya tRtIyA ke dina purAne jIrNa-zIrNa mandira ko ThaNDA (visarjana) karake navanirmANa kA kArya prArambha huA aura pratimAjI ko mandira ke pAsa meM bAharI koTar3I meM pUrNa bhaktibhAva se asthAI taura para virAjita kara diyA gyaa| navIna mandira va vedIpratiSThA kA kArya pUrNa vidhi-vidhAna se vidhAnAcArya jI ke nirdezana meM karAkara vaizAkha sudI 7 saMvat 2052 ko pratimA jI ko vedI meM virAjamAna kiyA gyaa| ukta samAroha meM kabUtara kA eka jor3A vedI meM bhagavAn ke pIche Akara baiTha gayA evaM apAra janasamUha hone ke bAvajUda bhI vicalita nahIM huA / yaha bhagavAn ke yakSa-yakSiNI kA svarUpa hai, jisakA phoTo khIMcane kA prayAsa kiyA gayA lekina vaha jor3A phoTo meM nahIM AyA / yaha jor3A sadaiva bhagavAn kI pratimA jI ke Irda-girda rahatA hai| aisI mAnyatA hai ki isa atizaya kSetra para devagaNa vAdyayaMtroM se bhagavAn pArzvanAtha kI stuti evaM bhakti karate haiN| una yaMtroM kI dhvani mandira ke Asa-pAsa rahanevAle bhI sunate haiN| prativarSa isa atizaya kSetra para pauSa badI dazamI ko jAgaraNa va gyArasa ko vArSika mele kA Ayojana hotA hai / prazasti mUlanAyaka bhagavAn pArzvanAtha nauphaNI camatkArI padmAsana sapheda saMgamaramarI pASANa caturthakAlIna 98.5 semI. (39 iMca) manojJa evaM saMkalpapUraka pratimA para prazasti nahIM hai maNIdAra bAloM kI tIna bAliyA~, sAmAnya jUr3A, kAna kalAtmaka kandhe taka, bhauheM lahariyAdAra, nAsikA caur3I, Tor3I capaTI, gale meM trivalI kalAtmaka aSTa pahalUdAra zrI vastra kA bar3A cinha ubharA huA do bar3A valayAkAra stana cinha, romAgrita digambara liMga, hAtha pairoM meM padma kA cinha, hAtha kI a~guliyoM meM lambe nAkhUna poro ko rekhAe~, peroM para u~galiyoM meM poroM kI rekhAe~ pIThAsana para sundara phUla evaM baila bUTe phaNAvalI kAphI U~cI uThI huI ekadama chatrAkAra jhukI huI sarvAMga sundara sarva pramANita / anya pratimAe~ zrI AdinAtha sapheda saMgamaramarI pASANa, zrI neminAtha sapheda saMgamaramarI pASANa, AdinAtha dezI kRSNa pASANa, pArzvanAtha nophaNI pItala virAjamAna hai evaM jina mudrA zilApaTTa saleTI pASANa kA hai, jisa para 68 padmAsana pratimAe~ banI huI haiM, jo ki sabhI khaNDita hai jo lagabhaga 10vIM 11vIM zatAbdI kA lagatA hai / suvidhAe~ kSetra para mehandavAsa va ToMka se jAne ke lie yAtAyAta ke sAdhana upalabdha hai| TyUbavela lagA hai vasuvidhAyukta dharmazAlA hai pUrva sUcanA dene para pUjana vidhAna va bhojana kI suvidhA bhI upalabdha karAI jAtI hai| kSetra kI prabandha samiti dvArA prakAzita maI 2009 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra pUjya muni zrI sumatisAgara jI kA puNya samAdhimaraNa parama pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI ke ziSya pUjya / pariNAmoM ko nirmala banAne meM rata rhe| munizrI sumatisAgara muni zrI nirNayasAgara jI mahArAja, munizrI praNamyasAgara jI, | jI ke sAnnikaTa muni zrI praNamyasAgara jI hara samaya bane muni zrI candrasAgara jI evaM muni zrI sumatisAgara jI kA | rahe va bAraha bhAvanA kA cintana karAte rhe| maMgala praveza azoka nagara (ma0pra0) meM 23 janavarI 2009 muni zrI sumatisAgara jI ne samatA, saMyama, Atmako jaba huA, sAre nagaravAsiyoM ne pUjya munivaroM kI bhavya | ArAdhanA karate huye nazvara zarIra ke prati virakta ho, agavAnI kii| kise mAlUma thA ki tapa, saMyama kI surabhi | "arihaMta bananA hai mujhe, siddha bananA hai mujhe, vIra terI vaMdanA se pAvana yaha nagara sahasroM varSoM taka muni zrI sumatisAgara | kA chaMda bananA hai mujhe" ityAdi bhavya bhAvanA bhAte huye AtmA jI mahArAja kI samAdhisthalI ke gaurava se maMDita ho jaayegaa|meN sthita ho deha kA parityAga kara diyaa| smaraNa ho, azoka 45 divasIya azoka nagara pravAsa meM munizrI kI asvasthatA | nagara jile ke atizaya kSetra zrI thUbauna jI meM AcArya guruvara ciMtAtara rhaa| anekoM sthAnoM se | zrI vidyAsAgara jI mahArAja se dIpAvalI ke dina pU0 mani munizrI ke darzana, arcana hetu zrAvakoM kA tAMtA lagA rhaa|| zrI sumatisAgara jI mahArAja ne AjIvana brahmacarya vrata liyA sabhI jinAlayoM meM bhaktAmara jI kA akhaNDa pATha, | thaa| usI jile kI vasudhA para 8 mArca 2009 guruvAra, zrI zAMtinAtha vidhAna, zAMti jApa, Adi kA anuSThAna kiyA | phAlguna sudI 12 ko, puNya nakSatra meM 11.45 baje nazvara gyaa| bhaktibhAvoM dvArA hara hRdaya roma-roma se yahI prArthanA | deha kA parityAga kara diyaa| jaba vimAna meM muni zrI sumati karatA rahA he! zAMtipradAtA prabho ! muni zrI ko Arogya pradAna | sAgara jI mahArAja ko samAdhi sthala le jAyA gayA, to sArA kreN| digambara jaina paMcAyata adhyakSa zrI rameza caudharI ne | nagara zraddhAnavata ho sAtha ho gyaa| samUce nagara ke pratiSThAna prakhyAta cikitsA vizeSajJoM kI sevAyeM upalabdha karAne meM | baMda the| jagaha-jagaha se zraddhAluoM kA samAdhi-sthala para pUrNa prayAsa kiyaa| AcAryazrI ko anavarata rUpa se munizrI | jamAvar3A hotA gyaa| samAdhi-sthala sumati udyAna meM vidhike svAsthya se avagata karAte rhe| bAharI vyavasthA paMcAyata- vidhAna, maMtroccAra ke sAtha saMta ziromaNi vidyAsAgara jI padAdhikArI dekha rahe the, to AMtarika vyavasthA meM muni zrI | mahArAja evaM sumatisAgara jI mahArAja ke jayaghoSa se gagana nirNayasAgara jI sasaMgha, bra0 bhaiyA zrI aruNa jI, bhaiyA sacina | gUMja utthaa| 44 varSa kI umra, 17 varSoM kI mokSamArga kI jI, rAjakumAra jI, triloka bhaiyA jI, azoka bhaiyA jI ne | sAdhanAvAle, dharma prabhAvanA meM rata sAdhaka muni zrI sumatisAgara sevA evaM dharma ArAdhanA dvArA munizrI ke bhAvoM ko utkRSTa | jI ko, jinake guruvara AcArya zrI vidyAsAgara jI jaise banAye rkhaa| munizrI ke sallekhanA kA samAcAra jJAta hote tejasvI sAdhaka hoM, apanA lakSya pAnA duSkara nahIM hogaa| hI lalitapura se pUjya muni zrI ajitasAgara jI mahArAja, ___ bhAnu caudharI elaka zrI vivekAnaMda jI mahArAja alpa samaya meM azoka maMtrI zrI di0 jaina paMcayAta nagara pahu~ce aura munizrI ko sevA-sambodhana Adi ke dvArA / azokanagara zravaNabelagolA meM Ayojita-zAstri pariSad zivira-adhivezana sthagita a.bhA. digambara jaina zAstri pariSad kA grISmakAlIna zikSaNa-prazikSaNa zivira va adhivezanAdi jo ki 21 jUna se 26 jUna 2009 taka zravaNabelagolA (karnATaka) meM Ayojita thA, mAnanIya DaoN0 zreyAMsakumAra jaina (adhyakSa-zAstripariSad) ke nirdezAnusAra aparihArya kAraNoM se sthagita ho gayA hai| ataH sambandhita prazikSaNArthI evaM mAnanIya sadasyagaNa isa sUcanA se avagata hoN| zivira Ayojana kI agalI sUcanA nirNayAnusAra Age yathAzIghra prasArita kI jaayegii| paM0 pavana kumAra zAstrI 'dIvAna' pracAra maMtrI- zAstripariSada 30 maI 2009 jinabhASita - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hary sadalagA meM mahAvIra jayantI evaM kalyANodaya gozAlA kA udghATana sampanna dayA ke devatA, ahiMsA ke avatArI bhagavAna mahAvIra svAmI ke pAvana janma kalyANaka divasa (7 apraila 2009) para 'kalyANodaya gozAlA' kA udghATana kara eka ativiziSTa kArya sampanna kiyA gyaa| udghATanakartA bra. padama bhaiyA jI sahita dayApremI jaina-jainettara gaNamAnya nAgarika rahe, jinhoMne yaha kArya munisaMgha kI pAvana upasthiti meM kiyaa| upasthita jAnavaroM ko gur3a, cArA, ghAsa Adi khilAkara ahiMsA paramodharmaH isa dharmasUtra ko sArthaka kiyaa| AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja kI janma-sthalI elaka zrI nizcayasAgara jI evaM muni zrI samatAsAgara sadagalA (jilA-velagA~va, karnATaka) nagara meM mahAvIra jI dvArA upasthita jana samudAya ko bhagavAn mahAvIra svAmI jayantI mahotsava AcAryazrI ke dharma prabhAvaka ziSya muni ke jIvana aura siddhAntoM para dhArmika mArmika evaM sAragarbhita zrI samatAsAgara jI evaM elaka zrI nizcaya sAgara jI pravacana diyA gyaa| munizrI ne kahA ki mahAvIra kabhI mahArAja ke sAnnidhya meM sAnanda sampanna huaa| sarvaprathama | hue the itihAsa meM, hamane unheM nahIM dekhaa| para isa nagara zrI zAntinAtha digambara jaina maMdira 'kalyANodaya tIrtha' meM meM janme eka mahAvIra aura haiM, jinheM Aja sArA vizva prAtaH belA meM jinendra bhagavAn kA abhiSeka evaM pUjana AcArya vidyAsAgara ke nAma se jAna rahA hai aura sAkSAt sampanna huaa| tatpazcAt 'AcArya vidyAsAgara saMskAra kendra' apanI A~khoM se dekha rahA hai| ahiMsA kI pratimUrti aura pAThazAlA ke nanheM-munne karIba 200 baccoM dvArA nagara jIvadayA ke devatA ke isa nagara meM gozAlA ke zubhAraMbha ke jinAlayoM kI vandanA karate hue prabhAtapherI nikAlI avasara para upasthita honA, apane Apa meM bar3e saubhAgya gii| bacce apane hAthoM meM choTI-choTI dharmadhvajAe~ lie kI bAta hai| karnATaka ke santa guruvara AcAryazrI ne Atmathe, evaM utsAhapUrvaka jaya-jayakAra ke nAre lagA rahe sAdhanA aura dharma-prabhAvanA ke kSetra meM Aja jo kara dikhAyA the| prabhAtapherI meM sammilita sabhI baccoM ke lie svalpAhAra | hai vaha duniyA ke lie kinhIM AzcaryoM se kama nahIM (nAztA) vitarita kiyA gyaa| taduparAnta isI prabhAtapherI | hai| isa avasara para mahAvIra prasAda jI dillI sahita aura zrAvaka zrAvikAoM ke sAtha munisaMgha pravacana sthala sthAnIya aneka zrAvaka bandhuoM ne gozAlA ke lie Arthika ke lie ravAnA huaa| baiNDa bAjoM kI dhArmika-dhvani sahayoga ghoSita kiyaa| isa avasara para upasthita AsapAsa ke sAtha zrAvaka zrAvikAe~ bhakti-bhajana gA rahe the| munisaMgha ke nagaravAsiyoM ne munisaMgha se apane nagara meM padhArane ke maMcAsIna hote hI sthAnIya vratI bahinoM dvArA evaM pAThazAlA ke lie zrIphala arpita kara nivedana kiyaa| kannaDa evaM ke baccoM dvArA pRthak-pRthak maMgalagIta tathA maMgalAcaraNa hindI donoM bhASAoM meM maMca kA saphala saMcAlana sadalagA kiyA gyaa| tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra svAmI evaM AcArya nivAsI zrI mANikacaMdra gaDe ne kiyaa| zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke citra kA anAvaraNa mahAvIra | sekreTarI- zrI vidyAsAgara di0 jaina TrasTa prasAda jI dillIvAloM evaM nagara ke jaina-jainetara gaNamAnya sadalagA (belagAma) karnATaka nAgarikoM dvArA kiyA gyaa| zrI DI0 ke0 jaina (1925-2009) dvArA dehadAna dillI ke pUrva pArSada DI. ke. jaina kA dehadAna kA saMkalpa, unakI mRtyu ke bAda, unake parivAra ke logoM ne unakA zarIra Akhila bhAratIya AyurvijJAna saMsthAna dillI meM dAna kara pUrA kiyaa| (15.3.2009) 1997 meM dadhIci-deha-dAna-samiti dillI ke tahata zrI devendra kumAra jaina ne dehadAna kI basIyata kii| unakI antima icchA kA pAlana karate huye unake parijanoM ne unakI A~kheM gurunAnaka AI senTara dillI ko dAna meM dI, jisase Aja do insAna isa saMsAra ko dekha sakate haiM evaM pUrA zarIra (AIIMS) aspatAla ko dAna kara diyaa| madhura jaina putra-sva. zrI DI.ke. jaina, 90, sUrya niketana, dillI - maI 2009 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jinabhASita ke naye AjIvana sadasya zrI saMtoSa kumAra jaina 'ghar3I sAbuna vAle' 1/108, purAnI gallA maNDI roDa, kaTarA vArDa, sAgara- 470002 (ma0pra0) zrImatI pramilA jI sarApha dvArA- zrI aruNa kumAra sarApha DI-16, bAlaka kaoNmpaleksa, tilI roDa ke sAmane, sAgara- 470002 (ma0pra0) zrI munnAlAla jaina lambaradAra sAgara kApI udyoga, khuraI roDa, sAgara- 470002 (ma0pra0) zrI popaTalAla gulAbacaMdra do bhAr3A dvArA- me0 NamokAra hArDaveyarsa tAlukA mADhA, jilA- solApura 413301 (mahA0) zrI anila kumAra jaina nainadharA vAle, vilA vaTikA jaina mandira ke sAmane gopAlagaMja sAgara- 470002 (ma0pra0) zrI prakAza caMdra jaina 118, tilaka nagara, eksaTenzana zvetAmbara jaina maMdira ke pAsa indaura (ma0pra0) zrI rAjakumAra talakacaMdra dosI dvArA- me0 mahAvIra jvailarsa, pAvara hAUsa ke sAmaneakaluja, jilA- solApura 413101 (mahArASTra) zrImatI DaoN0 svAtI jaina dvArA- zrI akhileza jaina 204 sI blAka, bhAgyodaya tIrtha parisara khuraI roDa, sAgara- 470 zrI abhaya vAkalIvAla 1818, sudAmA nagara, sekTara-DI indaura-- 452009 zrI 1008 pArzvanAtha di0 jaina mandira harolI, tAlukA- zirola, jilA- solApura 416102 (mahArASTra) paM0 sAgara zAstrI plATa naM0 201, sI-42, sekTara naM0-2 svAmI nArAyana maMdira ke sAmane, mIrA roDa (pUrva) ThANe (muMbaI) mahArASTra zrImatI saroja jaina dvArA- zrI rAjeza kumAra jaina mohare bAr3A, chatrasAla akhAr3e ke pAsa, itavArI vArDa, sAgara- 470002 (ma0pra0) 32 maI 2009 jimabhASita zrI uttamacandra jI jaina DI-11, nyU lAiTa kaoNlonI, ToMka roDa jayapura (rAjasthAna) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihArI kI gajaleM sva0 zrI bihArIlAla jI jaina M URDURARIAnamnau 'sva-para' ke bheda kA dila meM 'sva-para' ke bheda kA dila meM jo dRr3ha zraddhAna ho jaae| merI jannata kA dara khula jA, merA nirvAna ho jaae| pakar3a se moha-z2Alima kI, jo eka pala bhara bhI maiM chuuddhuuN| to phira khuda ko samajhane kA saro sAmAna ho jaae| merI yaha deha 'para' hai, maiM hU~ kevala zuddha Atama hii| jo, ho jA dhAraNA saccI, to samyaka-jJAna ho jaae| kaSAyoM kI pakar3a meM jA pha~sA, mithyA ke Alama meN| maiM ina para bhI fataha pAU~, agara yaha dhyAna ho jaae| bar3e saubhAgya se satkula milA, nara-yoni bhI paaii| chavi hai vItarAgI merI bhI, yaha dhyAna ho jaae| bihArI paMca parameSThI, ye saba tere hI nakze haiN| jo samyaka-jJAna ho jAe, to kevala-jJAna ho jaae| 'mithyAta' sA jAlima jo 'mithyAta' sA jAlima jo, mujhako milA nA hotaa| cakkara kA anAdi se ye silasilA na hotaa|| nija rUpa jo pA jAtA, pA jAtA naz2Ata maiM bhii| gara karma-zatru, merA, ghere qilA na hotaa|| ajJAna ke lUTe the, puruSArtha se chUTe the| phira kyoM na z2ere-duzmana, yaha kAphilA na hotaa|| mada-moha meM pha~se the, mithyAta ke DaMse the| ajJAna se kalejA, apanA hilA nA hotaa|| yU~ hI hamezA qAtila, mujhako satAyA krtaa| zubha-yoga se jinavara meM dila mubatilA na hotaa| nAcIz2a 'gaira' rahaz2ana, tujhako cunautI merii| kahatA na isa taraha jo, bilkula tulA na hotaa| samyaktva ko pAyA hai, zubha yoga 'bihArI' ne| isake baig2ara itanA, nirbhaya, khulA na hotaa|| "bihArI kI gaz2aleM' se sAbhAra Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UPHIN/2006/16750 muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ vaha thA eka jamAnA vaha thA eka jamAnA hara mAnava ke dila meM pyAra ke amRta jharane jharate the, vAtsalya ke raMgaviraMge sumana khilate the aura karuNA kA amiTa sAgara zAntarUpa se laharAtA thaa| lekina aba yaha bAta kahA~ hai? pAte haiM yatra-tatra yaha mAnava jIvana dAnavatA meM na Dhala jAye kyA merA kyA terA duniyA meM hai kyA nijAtmA se pyArA? ye hai santoM kA mahAmantra jisa mantra se tU bhI apane AtmA ko maMtrita kara le| ho jAye saccidAkAra nirAkAra AtmA kA saakssaatkaar| are o! bhole prANI! kyoM bhUlatA hai? bhale kI bAta gale kyoM nahIM utaratI? ina amRta bhare vacanoM ko apane jIvana meM sthAna kyoM nahIM denA cAhatA? yaha mAnava jIvana dAnavatA maiM na Dhala jAye! sarvatra mAravAr3a ke marusthala jahA~ chalakapaTa kI lapaTeM aharniza calatI haiM, IrSyA kI lU AtmA meM ghusatI jA rahI hai| isa mAyA kI cakAcauMdha meM dayA ke sAgara ko bhUlakara marusthala ke jala ko pIne daur3a rahe haiN| prastuti -pro0 ratanacandra jaina svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|