Book Title: Jinabhashita 2009 02
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524336/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2535 navanirmita jaina mandira phiniksa (amerikA) phAlguna, vi.saM. 2065 pharavarI, 2009 * mUlya -15brary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama balavAle hI kambalavAle hote haiM * AcArya zrI vidyAsAgara jI zIta-Rtu ke vRttAnta dvArA parAvalambana ke tyAga aura svabhAvAvalambana ke dvArA mokSaprApti kA updesh| Akhira akhara rahA hai yaha zizira sabako para! para kyA? eka vizeSa bAta hai, ki zilpI kI vaha sahaja rUpa se kaTatI-sI rAta hai! eka patalI-sI sUtI-cAdara bhara usake aMga para hai! aura vaha paryApta hai use, zIta kA vikalpa samApta hai| phira bhI, lokopacAra vaza kucha kahatI hai mATI zilpI se bAhara prAMgaNa se hI-- "kAyA to kAyA hai jar3a kI chAyA-mAyA hai lagatI hai jAyA-sI... "kama balavAle hI kambalavAle hAte haiM aura kAma ke dAsa hote haiN| hama balavAle haiM rAma ke dAsa hote haiM aura rAma ke pAsa sote haiN| kambala kA sambala Avazyaka nahIM hameM sastI sUtI-cAdara kA hI Adara karate hama! dUsarI bAta yaha hai ki garama caramavAle hI zIta-dharama se bhaya-bhIta hote haiM aura nIta-karama se viparIta hote haiN| merI prakRti zIta-zIlA hai aura Rtu kI prakRti bhI zIta-jhIlA hai donoM meM sAmya hai tabhI to abAdhita yaha cala rahI apanI mIta-lIlA hai| so.... kama se kama eka kambala to.. kAyA para le lo nA! tAki... aura...." cupa ho jAtI hai mATI turanta .... phira zilpI se kucha sunatI hai mUkamATI (pRSTha 91-93) se sAbhAra Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 pharavarI 2009 varSa 8, aGka 2 mAsika jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura . kAvya : kama balavAle hI kambalavAle hote haiM : AcArya zrI vidyAsAgara jI A.pra. 2 . bihArI kI gajala : IMTa-patthara se bane masjido-mandira : sva. zrI bihArIlAla jI jaina A.pa.3 * munizrI kSamAsAgara jI-saMsmaraNa prasaMga bihAra aura baiNDa-bAje : prastuti- saroja kumAra A.pR.4 | . sampAdakIya : navarAtrotsava jainaparamparA meM mAnya nahIM 2 lekha * avirata samyagdRSTi kA svarUpa : muni zrI vinItasAgara jI * digvijaya : mUlacanda luhAr3iyA AtmA kI Ayatanika mImAMsA : DaoN0 zreyAMsakumAra jaina * jaina saMgItazAstra : DaoN0 abhaya dagar3e * tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana : paM0 mahezakumAra jaina, vyAkhyAtA / * amerikA meM pahalA jainamandira : kailAza mar3avaiyA * he mA~! tumheM praNAma : DaoN0 surendrakumAra jaina 'bhAratI' 27 * jijJAsA-samAdhAna : paM0 ratanalAla bainAr3A 29 grantha samIkSA : sabake rahasya : DaoN0 ajitakumAra jaina |. samAcAra 6, 11, 14, 28 . Apake patra 31,32 prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282 002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 1100 ru. vArSika 150 ru. eka prati 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya navarAtrotsava jaina paramparA meM mAnya nahIM bhAratIya saMskRti meM vaidika evaM zramaNa ye donoM saMskRtiyA~ apanA pramukha sthAna rakhatI haiN| ina donoM saMskRtiyoM meM kucha viziSTa parva / tyauhAra evaM utsava apanA-apanA vizeSa mahattva rakhate haiM / vaidika saMskRti ke pramukha utsavoM meM navarAtrotsava bhI pramukha mahattva rakhatA hai| vartamAna meM kucha varSoM se dekhA jA rahA hai ki katipaya digambara jaina sAdhu evaM zAstrIya paramparAoM se anabhijJa vidhAnAcArya bhole-bhAle zrAvakoM ko 'Azvina zuklA ekama se Azvina zuklA navamI' taka navarAtrotsava manAne ke lie prerita karane lage haiN| usase pahale jainadharmAvalambiyoM ke dvArA navarAtri mahotsava kabhI nahIM manAyA jAtA thaa| jainetaroM meM bhI vaidika dharmAvalambiyoM ke alAvA anya kisI bhI sampradAya meM loga navarAtri nahIM manAte haiN| navarAtri mahotsava ke sambandha meM vibhinna jaina patra-patrikAoM meM kucha lekha bhI dRSTigocara hue haiM ataH yaha Avazyaka samajhA gayA ki navarAtri mahotsava ke viSaya meM digambara jaina zAstroM ke anusAra AgamadRSTi ko samAja ke sAmane rakhA jAye, tAki sabhI ko jJAta ho sake ki digambara jaina dharma meM navarAtri mahotsava manAne ke sambandha meM AcAryoM ne kahIM kucha likhA bhI hai yA nhiiN| isI Azaya ko spaSTa karanA hamAre isa lekha kA sadabhiprAya hai / mujhe isake likhane kA bhAva taba AyA, jaba maiMne eka digambara jaina vidvAn dvArA eka jaina patrikA meM yaha likhA huA par3A ki navarAtrotsava vaidika paramparA kA nahIM, apitu jaina paramparA kA hai kyoMki vaidika paramparA meM kahIM bhI isa utsava kA varNana nahIM milatA, apitu yaha jaina paramparA kI dena hai / ' jaba isa paramparA ke manAne ke zAstrIya pramANa khoje, to jaina paramparA meM manAne kA koI bhI pramANa nahIM milaa| balki jisa pramANa ke sahAre ukta jaina vidvAn ne yaha mahotsava jaina paramparA kA siddha karanA cAhA, to vaha bharateza - vaibhava grantha rekhAMkita kiyA jo aprAmANika evaM agrAhya hai| isa grantha ke viSaya meM pRthak se lekha diyA jAyegA / abhI prastuta Alekha meM vaidika paramparA meM navarAtrotsava kaba se manAyA jA rahA hai aura kaba-kaba manAyA jAtA hai, isake zAstrIya pramANa prastuta kara, siddha karanA hai ki navarAtrotsava manAne kI paramparA vaidika saMskRti kI paramparA hai, zramaNa saMskRti meM yaha paramparA AgamAnukUla nahIM hai| caitra vaidika paramparA meM yaha mahotsava varSa meM do bAra manAyA jAtA hai| prathama to caitra zuklA ekama se zuklA navamI taka tathA dUsarA Azvina zuklA ekama se Azvina zuklA navamI taka manAyA jAtA hai| maharSi vedavyAsa ne zrImad bhAgavatapurANa meM likhA hai ki zuNu rAjan! pravakSyAmi navarAtravrataM zubham / zaratkAle vizeSeNa karttavyaM vidhipUrvakam // (zrImaddevI bhAgavata purANa, tRtIya skaMdha, a. 26 prakAzaka- gItA presa, gorakhapura, dvitIya saMskaraNa, pRSTha 145) he rAjan! suno maiM pavitra navarAtri vrata ko kahatA hU~, jo vizeSarUpa se zaratkAla meM vidhipUrvaka karane yogya hai| tasmAttatra prakarttavyaM caNDikA pUjanaM budhaiH / caitrAzvine zubhe mAse, bhaktipUrvaM narAdhipa // artha - he rAjan ! isaliye caitra tathA Azvina ina do zubha mahinoM meM jJAniyoM ke dvArA bhaktipUrvaka caNDikA devI kI pUjA karane yogya hai| unhoMne isa graMtha meM bahuta vistAra se kahA hai ki pratyeka dina kisa devI kI pUjA, kisa prakAra, kisa vidhi se karane yogya hai / vastutaH vaidika saMskRti / sAhitya meM navarAtri mahotsava manAne kA yaha vartamAna pharavarI 2009 jinabhASita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM upalabdha prAcInatama pramANa hai| 5vIM zatAbdI ke prasiddha maharSi mArkaNDeya likhate haiM zaratkAle mahApUjA kriyate yA ca vaarssikii| tasyAM mamaitanmAhAtmyaM zratvA bhktismnvitH|| (mArkaNDeya purANa, bhASATIkA, a. 89 zlo. 11, pR. 226 prakAzaka- caukhambA vidyA bhavana, vArANasI, 1995 saMskaraNa) artha-zaratkAla meM jo vArSikI mahApUjA kI jAtI hai, usa pUjA ke samaya merA yaha mAhAtmya bhaktiyukta hokara zravaNa kro| vaidika paramparA ke purANagranthoM meM navarAtri mahotsava kA uparyukta pramANa lagabhaga 1500-1600 varSa prAcIna hai| isase spaSTa hotA hai ki navarAtri mahotsava manAne kI paramparA vaidikadharmAnusAra isase bhI prAcIna hai| AdaraNIya kamalAkara bhaTTa 'nirNaya siMdhu' kI pRSTha saMkhyA 280, jo ki caukhambA vidyA bhavana vArANasI se prakAzita hai, usameM likhate haiM ki skaMdhapurANa (jisakA kAla lagabhaga sAtavIM zatAbdI IsavI hai) meM likhA hai ki Azvina mAsa ke zukla pakSa meM vizeSakara navarAtra meM durgA kA pUjana karake ekAgracitta se ukta vrata kre| yaha navarAtra nAma kA karma hai| jJAtavya hai ki 'nirNayasiMdhu graMtha' solahavIM zatAbdI meM likhA gayA hai| isa graMtha meM vaidika paramparA meM manAye jAnevAle sabhI mahotsavoM kI tithiyoM kA nirNaya kaise karanA cAhiye, isakA vistAra se zAstrIya pramANoM ke anusAra varNana kiyA gayA hai| _ 'nirNaya siMdhu' graMtha ke pRSTha saMkhyA 277 se 281 taka Azvina mAsa meM navarAtri manAne kI tithiyoM kA nirNaya karate hue nimnalikhita graMthoM kA AdhAra liyA hai| arthAt nimnalikhita sabhI graMthoM meM navarAtri manAye jAne kA ullekha pAyA jAtA hai 1. matsya purANa (racanAkAla 200 se 400 I0) 2. DAmara taMtra (racanAkAla sAtavIM zatAbdI) 3. rudrayAmala taMtra (racanAkAla sAtavIM zatAbdI) 4. bhaviSya purANa (racanAkAla sAtavIM zatAbdI) 5. bhArgava vArcana dIpikA 6. devI purANa 7. tithi tathya 8. rUpanArAyaNa 9. kAlikA purANa 10. madanaratna 11. viSNu dharma 12. durgAbhakti taraMgiNI 13. nirNayAmRta 14. brahmANDa purANa 15. gauNa nibaMdha ukta sabhI graMthoM me navarAtri manAne kA vidhAna kiyA gayA hai| uparyukta pramANoM se spaSTa hai ki vaidika paramparA meM navarAtri mahotsava devI pUjA ke rUpa meM I0 pUrva aneka varSoM se nirantara manAyA jA rahA hai| navarAtri parva meM pUjana karane kI vidhi bhI nimnalikhita granthoM meM varNita hai, jisameM likhA hai ki gandha, puSpa dIpa, dhUpa Adi dravyoM ke dvArA devI arcanA karanA cAhiye, sAtha meM bali Adi car3hAne kA bhI prAvadhAna likhA hai| jina mahAnubhAvoM ko vidhi par3hanA ho ve mahAnubhAva zrImadbhAgavatapurANa ke tR. skandha, - pharavarI 2009 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a. 26/32, mArkaNDeya purANa ke 227 pR., nirNayasindhu ke pR. 306 tathA dharmasindhu ke pR. 191 para dekha sakate haiN| jaina vAGmaya ke adhyayana karane se spaSTa hai ki prathamAnuyoga ke granthoM meM navarAtri mahotsava ke sambandha meM eka bhI zabda likhA nahIM miltaa| kucha vyaktiyoM kA socanA hai ki navarAtri parva bharata cakravartI dvArA pracalita huA arthAt bharata cakravartI ne Azvina zuklA ekama se navamI taka digvijaya prArambha karane se parva pajA-vidhAna Adi krvaaye| tathA Azvina zuklA dazamI ke dina digvijaya ke lie prasthAna kiyA taba se hI nava dina kI pUjA ke parva ko navarAtri parva aura prasthAna vAle dina ko vijayAdazamI kahA jAtA hai| parantu ina vyaktiyoM kA yaha cintana, mAtra unakI svayaM kI kalpanAbhara hai| bharatacakravartI kI prAmANika kathA tathA caritravarNana sarvaprathama hameM zrI AdipurANa, racayitA AcArya jinasena (9vIM zatAbdI) se prApta hotA hai| jaba ki isa grantha meM aisA koI bhI varNana raMcamAtra bhI nahIM hai ki bharatacakravartI ne prasthAna se pUrva Azvina sudI ekama se Azvina sudI navamI taka, ina nau dinoM meM koI mahotsava manAyA ho, mahApUja kI ho yA navarAtri parva manAyA ho| aisA bhI ullekha isa grantha meM nahIM milatA ki bharata cakravartI ne Azvina zuklA dazamI ko digvijaya ke lie prasthAna kiyA aura isI vajaha se vaha dina vijayAdazamI kahalAtA hai| 2. prathamAnuyoga ke prAcInatama grantha paumacariaM (vimalasUri 4 zatAbdI) meM bharatacakravartI kA caritravarNana to hai, para navarAtri parva yA vijayAdazamI kA nAmonizAna bhI nahIM hai| 3. padmapurANa (AcArya raviSeNa, 7vIM zatAbdI) meM bhI bharatacakravartI kA caritravarNana hai parantu isameM bhI navarAtri aura vijayAdazamI se sambandhita ullekha nahIM hai| 4. harivaMzapurANa (AcArya jinasena 8-9 vIM zatAbdI) meM bhI bharatacakravartI kA varNana prApta hotA hai, parantu navarAtri yA vijayAdazamI kA koI ullekha nahIM miltaa| 5. purANasaMgraha (AcArya yAmanandi 10vIM zatAbdI) meM bhI bharatacakravartI ke caritravarNana meM navarAtri yA vijayAdazamI kA kahIM bhI ullekha nahIM hai| 6. apabhraMza bhASA meM likhe gaye mahApurANa (kavi puSpadaMta, 10vIM zatAbdI) meM mahArAjA bharata kA vizada varNana hai, parantu yahA~ bhI navarAtri evaM vijayAdazamI kA nAmollekha bhI nahIM hai| 7. mahApurANa (AcArya malliSeNa, 10vIM zatAbdI) meM bharatacakravartI kA caritravarNana to hai, parantu navarAtri yA vijayAdazamI kA koI ullekha prApta nahIM hotaa| isI prakAra nimnalikhita granthoM meM bharatacakravartI kA caritracitraNa to prApta hotA hai, parantu kisI bhI grantha meM navarAtri parva yA vijayAdazamI manAne ke kAraNa ke sambandha meM eka bhI paMkti yA zabda nahIM milA 8. purANasArasaMgraha (muni zrIcaMdra, 11 vIM zatAbdI) 9. bharatezvarAbhyudaya (ajJAta, 12 vIM zatAbdI) 10. triSaSTismRtizAstra (paM0 AzAdhara, 13 vIM zatAbdI) 11. bAhubalicariu (kavi dhanapAla, 14 vIM zatAbdI) 12. AdipurANa (bhaTTAraka sakalakIti 15vIM zatAbdI) 13. harivaMzapurANa (bhaTTAraka yaza:kIrti 15 vIM zatAbdI) inake atirikta zrAvakAcArasaMgraha pAMcoM bhAgoM meM digambara jaina zrAvakoM ke lie pUjA kI vidhi kA varNana evaM samasta parvo kA ullekha to milatA hai, parantu navarAtri parva kA nAma tathA isake manAne kI vidhi se sambandhita ullekha nahIM hai| isase spaSTa hai ki digambara jaina vAGmaya ke prathamAnuyoga evaM caraNAnuyoga ke samasta upalabdha prAmANika 4 pharavarI 2009 jinabhASita - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya meM navarAtri mahotsava yA vijayAdazamI kA nAmollekha bhI nahIM prApta hotA hai| ataH navarAtri parva yA vijayAdazamI kA jainadharma se dUra kA bhI koI sambandha nahIM haiN| kacha vidvAna bharateza vaibhava kAvyagrantha ko navarAtrotsava ke viSaya meM prastuta karate haiN| ise jainAgama kA prAmANika zAstra nahIM kahA jAtA hai| yaha to eka zrRMgArakavi ratnAkara dvArA racita kAvyagrantha hai, jo mAtra kAvya hai, Agama nhiiN| phira bhI yadi hama bharatezavaibhava ke prasaMgoM ko hI leM to1. isa grantha meM navarAtri parva yA vijayAdazamI kA koI nAmollekha nahIM hai| 2. navarAtri parva varSa meM 2 bAra caitra evaM Azvina kI zuklA ekama se zuklA navamI taka hai, jabaki bharata cakravartI ne to mAtra eka bAra hI digvijaya ke liye yAtrA prArambha kI thI, phira isa parva ko 2 bAra kyoM manAyA jAtA hai? 3. bharatezavaibhava meM caitra athavA Azvina mAha kA koI varNana upalabdha nahIM hotaa| pR. 181 para yaha likhA milatA hai- 'aba varSAkAla kI samApti ho gaI hai| aba senAprayANa ke lie yogya samaya hai| isaliye Alasya ke parihAra ke lie digvijaya kA vicAra karanA acchA hogaa|' pR. 182 para likhA hai 'nau dina taka jinendra bhagavanta kI pUjA vagairaha utsava bar3e Ananda ke sAtha karAkara dazamI ke roja yahA~ se prasthAna kA prabandha kruuNgaa|' pR. 184 para likhA hai 'isa prakAra pratipadA se lekara navamI taka aneka prakara se dharmaprabhAvanA ho rahI thii|' pR. 190 para likhA hai 'Aja dazamI kA dina hai| rAjottama bharateza ne zrRMgAra kara yogya muhUrta meM digvijaya ke lie prasthAna kiyaa|' uparyukta 4 sthAnoM para mahArAjA bharata dvArA kI jAne vAlI digvijaya se pUrva pUjA evaM prasthAna kA varNana hai, parantu navarAtri evaM vijayAdazamI kA isase koI sambandha nahIM jur3atA hai| kavi ne Azvina yA caitra mAsa kA koI nAmollekha nahIM kiyA hai| tathA 'vijayAdazamI' zabda kA bhI koI prayoga nahIM kiyA hai| jo vyakti bharatezavaibhava ke AdhAra se navarAtri mahotsava aura vijayAdazamI ko siddha karane kA prayAsa karanA cAhate haiM, ve kevala apanI kapolakalpanA ko thopanA cAhate haiN| isa aprAmANika grantha meM bhI navarAtri yA vijayAdazamI kA digambara jainadharma se koI sambandha sthApita nahIM hotA hai| vastutaH jinadharma ko mAnanevAlA pratyeka vyakti acchI prakAra jAnatA hai ki pUjA aura ArAdhanA kinakI kI jAtI hai| hama to vItarAgI deva evaM sAdhu ke pUjaka haiN| jo apane ko jaina kahatA hai aura sarAgI devI-devatAoM kI pUjA karatA hai, vaha to jaina kahalAne kA adhikArI bhI nahIM hai| aise logoM kI ajJAnatA dUra karane ke lie AryikA syAdvAdamatI mAtAjI dvArA likhita 'vAtsalya ratnAkara' (pustaka prApti sthAnavimala sAhitya sadana, sammedazikhara jI) ke pR. 364 para AcArya vimalasAgara jI dvArA diye gaye praznottaroM kA nimna aMza draSTavya hai jo atyanta mahattvapUrNa hai maiMne (AryikA syAdvAdamatI jI ne pUchA- AcAryazrI! Ajakala cAroM ora navarAtri ko mahotsava ke rUpa meM manAne kA jora cala rahA hai| apane yahA~ bhI isakA koI mahattva hai kyA? isa samaya hameM bhI koI jApa japanA cAhiye kyA? AcArya vimalasAgara jI ne kahA- beTA! jainadharma meM navarAtri nAmaka koI parva nahIM hai| loga to mithyAtva meM pha~se hue nAnA devI-devatAoM ke cakra meM pha~sa rahe haiN| beTA! apane ko isa mithyAtva se bacanA caahie| tumheM to mAtra gaNadharavalaya va NamokAramaMtra ke jApa ina dinoM japanA caahiye| kucha vidvAn loga aisA kahate najara Ate haiM ki Ajakala sAdhuvarga navarAtri, nava-durgAmahotsava meM devI-ArAdhanA va garabA nRtya dekhate hue jo mithyAtva kA poSaNa kara rahe haiM, usake pIche AcArya zrI vimalasAgara -pharavarI 2009 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI kA hAtha hai| maiM (AryikA syAdvAda-mati jI) pAThakoM ko sUcita kara denA cAhatI hU~ ki AcAryazrI ke caraNoM meM maiMne pUre 15 varSa bitAye, usake pazcAt 10 varSa aura, kula 25 varSoM meM maine AcAryazrI ke saMgha meM kabhI navarAtri mahotsava yA garabA nRtya yA devI-ArAdhanA ko nahIM dekhaa| unheM ekamAtra NamokAramaMtra kA jApa priya thaa| isI kI ArAdhanA meM AcAryazrI satata lIna rahate the| aise mahApuruSa kA binA dekhesune avarNavAda karanA anucita hai, ciMtana kreN| kucha loga aneka prakAra ke avarNavAda karake AcAryazrI ko dUSita ThaharAte haiM, para A~khoM se dekhI va kAnoM se sunI bAtoM meM jamIna AsamAna kA aMtara hotA hai| ve kabhI mithyAtva meM DUbane kI bAta nahIM kahate the| eka dina eka mahilA AcAryazrI ke pAsa pahu~cI, kahane lagI- mahArAja jI! maiM zukravAra kA vrata karU~ kyA? AcAryazrI ne kahA- beTA! pArzvanAtha jI kA ravivAra kro| ravivAra ko namaka mata khAo, saba kaSTa miTa jaayeNge| yaha ghaTanA merI A~khoM dekhI pratyakSa hai| eka dina eka mahilA ne AcAryazrI se kahA- 'AcAryazrI! maiM padmAvatI devI kA sahasranAma pATha karU~, AzIrvAda diijie|' AcAryazrI ne kahA- 'pAgala ho gaI ho kyA? arahaMta bhagavAn kA jinasahasranAmastotra paDho, sarvazAnti prApta hogii| rAjA ko manAo, rAjA kI stuti karo, unake yakSa-yakSI devatA to yU hI Age pIche ghuumeNge|' uparyukta prasaMga se spaSTa hai ki AcArya mahAvIrakIrti jI ke ziSya AcArya vimalasAgara jI mahArAja navarAtri parva ko manAnA mithyAtva samajhate the aura niSedha karate the| navarAtri parva vAstava meM vaidika paramparA ko mAnanevAloM kA mahAn parva hai| ve ina dinoM vibhinna deviyoM kI ArAdhanA evaM pUjA Adi karate haiN| digambara jaina dharmAnuyAyiyoM kA navarAtri parva yA vijayAdazamI se kisI bhI prakAra kA koI sambandha nahIM hai| ataH hama sabako kisI bhI sAdhu, AcArya, vidvAna yA vidhAnAcArya ke kahane meM Akara navarAtri yA vijayAdazamI nahIM manAnA cAhiye aura na hI ina dinoM ko koI mahattva pradAna karanA caahiye| DaoN0 zItalacandra jaina rA~cI meM meM jinabimba-sthApanA samAroha saMpanna rA~cI 13 disambara 08 / saMta ziromaNi pa.pU. AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se unake parama prabhAvaka ziSya muni zrI pramANa sAgara jI mahArAja ke pAvana sAnnidhya meM yahA~ devAdhideva 1008 vAsupUjya bhagavAn kI vizAla jinapratimA, paMcakalyANaka pratiSThA pUrvaka ratanalAla jaina cairiTebula TrasTa ke saujanya se nAgara zailI meM lAla pASANayukta navanirmita jinAlaya meM apUrva dharmaprabhAvanA ke sAtha virAjamAna kI gyii| navIna jinAlaya ke zikhara para kalazArohaNa evaM dhvajArohaNa kA anuSThAna bhI saMpanna huaa| pratiSThAkArya zrI pradIpa bhaiyA 'suyaza' azokanagara (ma.pra.) ke kuzala nirdezana meM sampanna huaa| pU0 muni zrI pramANasAgara jI mahArAja ne paMca-kalyANaka-pratiSThA-samApana samAroha meM zrotAoM ko sambodhita karate hae apane Azirvacana meM kahA ki Ayojana kI saphalatA pU0 AcArya zrI vidyAsAgara jI ke AzIrvAda kA pratiphala hai| munizrI ne kahA ki navIna jinAyatanoM kA nirmANa evaM prAcIna jinAyatanoM ke jIrNoddhAra se hI hamArI saMskRti Aja taka surakSita hai aura Age bhI surakSita rhegii| vimala kumAra seThI, gayA 6 pharavarI 2009 jinabhASita - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aviratasamyagdRSTi kA svarUpa muni zrI vinItasAgara jI AcArya zrI vidyAsAgara jI ke ziSya guruvara ke vacana pratyakSa nahIM, lekina parokSarUpa / artha- jo uttama guNoM ko grahaNa karane meM tatpara se mere pAsa pahu~ce, kyoMki usa samaya maiM gurucaraNoM meM | rahatA hai, uttama sAdhuoM kI vinaya karatA hai, sAdharmiyoM nahIM thA, lekina guruvara ke AzIrvAda se gurukula ko | ke prati anurAga rakhatA hai, vaha ukRSTa samyagdRSTi hai| chor3a anyatra vihAra kara rahA thaa| unake vacana haiM 'sahajatA | Nijjiya-dosaM devaM savva-jIvANaM dayAvaraM dhmm| aura saralatA, sundaratA se bhI jyAdA AkarSaka hotI | | vajjiya-gaMthaM ca guruM jo maNNadi so hu sdditttthi|| 317 // hai|' sahajatA kA artha-jisameM kisI bhI prakAra kI artha-jo doSarahita vItarAga arihanta ko deva mAnatA kRtrima dikhAvaTa na ho aura saralatA kA artha- jisameM hai, saba jIvoM para dayA ko ukRSTa dharma mAnatA hai aura kisI bhI prakAra kI TakarAhaTa na ho| ye donoM citta | parigraha ke tyAgI ko guru mAnatA hai, vaha samyagdRSTi hai| kI nirmala vRttiyA~ haiN| sundaratA to zarIra ke Azrita bAharI | ye tInoM gAthAyeM kArtikeyAnuprekSA grantha kI haiN| isI pudgala kI dikhAvaTa mAtra hai| basa, pAThakagaNa isa guruvara | grantha kI antarAtmA kA varNana karanevAlI do gAthAyeM hai, ke vacana ko apane hRdaya meM dhAraNa karake hI isa lekha | jo prAsaMgika evaM upayukta haiN| kA vAcana kareM aura itanA hI nahIM to jIvana ko saphala | je jiNa-vayaNe kusalA bheyaM jANaMti jiiv-dehaannN| aura unnata banAne hetu aura tattvanirNaya ke lie hamezA ___Nijjiya-TuTThaTTha-mayA aMtarapyA ya te tivihaa|| 194 / / hI hamArI mana, vacana, kAya kI kriyAyeM, sahaja aura artha-jo jIva jinavacana meM kuzala haiM, jIva aura sarala hoM to kahanA hI kyA? hamArA jIvana dhanya aura | deha ke bheda ko jAnate haiM, tathA jinhoMne ATha duSTa madoM maMgalamaya hogA isI vizvAsa ke sAtha sarva prathama | ko jIta liyA hai, ve antarAtmA haiN| ve tIna prakAra ke samyagdarzana kA svarUpa kevala eka gAthA ke mAdhyama se | haiN| vicAra kiyA jAtA hai, jo darzanapAhuDa meM lipibaddha hai- | aviraya-sammAdiTThI hoti jahaNNA jinniNd-py-bhttaa| jaM sakkar3a taM kIrai jaM ca Na sakkei taM ca sddhnnN|| appANaM NiMdaMtA guNa-gahaNe suThu annurttaa|| 197 // kevalijiNehiM bhaNiyaM saddahamANassa sammataM // 22 // artha-avirata samyagdRSTi jaghanya antarAtmA haiN| artha-jo kArya kiyA jA sakatA hai vaha kiyA | ve jina-bhagavAn ke caraNoM ke bhakta hote haiM, apanI nindA jAtA hai aura jisakA kiyA jAnA zakya nahIM hai, usakA | karate rahate haiM aura guNoM ko grahaNa karane meM atizaya zraddhAna karanA caahiye| kevalajJAnI jinendra bhagavAn ne | anurAgI hote haiN| zraddhAna karanevAle puruSa ko samyagdarzana kahA hai| . isa gAthA kI TIkA meM AcArya zabhacandra jI likhate __isa lekha meM jo pratipAdana kiyA jAnA hai, vaha | haiMto Age kathana kreNge| usake pUrva, samyagdRSTi, kA bhI | guNagahaNe aNuvratamahAvratAdiguNagrahaNe, suSThu lakSaNa jo kI mukhyatA se manuSyagati kI apekSA se aura | atizayena anuraktA premapariNatAH akRtrimasnehAH 'guNiSu gauNa rUpa se tInoM gatiyoM meM bhI pAyA jAtA hai| vivakSAko | pramodam' iti vcnaat| samajha sakate haiN| artha-aNuvrata, mahAvrata, Adi guNoM ko grahaNa karane jo Na ya kuvvadi gavvaM putt-klttaai-svv-atthesu|| meM atyanta anurakta hote haiM, athavA guNoM ke anurAgI uvasama-bhAve bhAvadi appANaM muNadi tiNa mettaM // 313 // | hone ke kAraNa guNIjanoM ke bar3e premI hote haiM, kyoMki samyagdRSTi putra, strI Adi samasta padArthoM | 'guNIjanoM ko dekhakara pramadita honA cAhiye' aisA vacana meM garva nahIM karatA, upazama bhAva ko bhAtA hai aura apane | hai| aisA samyagdRSTikA lakSaNa kahA hai| aura bhI Agamako tRNa samAna mAnatA hai| granthoM meM aise hI pUrvAcAryoM ke kathana hamako par3hane ko uttama-guNa-gahaNa-rao uttama-sAhUNa viNaya sNjutto| milate haiN| vartamAna meM bhI pUrvAcAryoM ke vacanoM para zraddhA sAhammiya-aNurAI so saddiTThI have prmo|| 315 // | rakhate hue apane jIvana ko unnata banAne hetu yathAzakti - pharavarI 2009 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapazcaraNa karate hue ratnatraya kI ArAdhanA karanevAle scce| suttAdo taM sammaM darisijaMtaM jadA Na sddhdi| vItarAgI ArAdhaka isa vasundharA para vicaraNa karate hue so ceva havai micchAiTThI jIvo tado phuddi|| 28 // pAe jAte haiM, yaha hamArA parama saubhAgya hai| unakA sAnnidhya jIvakANDa pAkara hama bhI apane jIvana ko kRtArtha kreN| svayaM bhI artha-sUtra meM samIcIna rUpa se dikhalAye gaye, una jaise banane kI bhAvanA hamezA bhAte raheM aura sAtha- | usa artha kA jaba yaha jIva zraddhAna nahIM karatA hai, usa sAtha usakI prApti ke hetu yogya puruSArtha bhI karate raheM, samaya se yaha jIva mithyAdRSTi ho jAtA hai| asaMyata jaba taka kSapaka zreNI meM hamArA ArohaNa nahIM hotA, taba | guNasthAna meM cAritra mAnanevAle svayaM isa gAthA kA cintana taka sacce deva, zAstra aura guru kI zaraNa mile yahI | pratidina kareM aura apane Agraha ko chor3akara saccA zraddhAna bhAvanA hai| kareM, yaha zubha kAmanA hai| avirata samyagdRSTi kA svarUpa jIvakANDa meM isa No iMdiesuvirado No jIve thAvare tase vaapi| prakAra kahA gayA hai jo saddahadi jiNuttaM sammAiTThI avirado so // 29 // sammAiTThI jIvo uvaiTuM pavayaNaM tu sddhdi| artha- jo indriyoM ke viSayoM se virakta nahIM hai saddahadi asabbhAvaM ajANamANo gurunniyogaa|| 27 // | tathA trasa-sthAvara jIvoM kI hiMsA se bhI viratirahita hai, artha-samyagdRSTi jIva upadiSTa pravacana kA niyama kintu jisakI jinendra ke upadeza para zraddhA hai, vaha jIva se zraddhAna karatA hai tathA svayaM na jAnatA huA, guru ke aviratasamyagdRSTi hai| niyoga se asadbhUta artha kA bhI zraddhAna karatA hai| 'saddahadi aba socie, jisa jIva ke pAsa 12 prakAra kI asabbhAvaM' aisA kahane se samyagdRSTi jIva guruvacana ko | avirati vidyamAna hai, usake pAsa kaunasA cAritra ho sakatA hI pramANa karake, svayaM nahIM jAnate hue asadbhUta artha | hai? vaha to acAritrI hI hai| kA bhI zraddhAna karatA hai, yaha ukta kathana kA tAtparya / samyagdarzana aura samyagjJAna, ina do kA avinAbhAva | hai| inake sAtha samyakcAritra ho bhI sakatA hai aura nahIM isa gAthAsUtra meM AjJA samyaktva kA lakSaNa kahA | bhI ho sakatA, aisA Agama granthoM meM spaSTa ullekha hai| gayA hai| bhAvapAhur3a gAthA naM0 122, ratnakaraNDa zrAvakAcAra | tatvArthavArtika grantha meM AcArya akalaMkadeva prathama adhyAya zloka naM0 137 meM aura paMcagurubhakti meM tInoM jagaha, | ke prathama sUtra kI vyAkhyA meM likhate haiMpaMcaparameSThI ko hI mokSamArga meM guru kahA hai| ratnakaraNDa "samyagdarzanasya samyagjJAnasya vA anyatarasvAtmalAbhe zrAvakAcAra zloka naM0 4 meM kahA gayA hai kI paramArthabhUta | cAritramuttaraM bhjniiyN|" Apta, Agama aura tapobhRt arthAt guru para tIna mUr3hatA artha- samyagdarzana aura samyagjJAna, ina donoM meM se rahita, ATha aMgoM se sahita, ATha madoM se rahita | eka kA AtmalAbha hote, uttara jo cAritra hai vaha bhajanIya zraddhAna karanA samyagdarzana hai| vartamAna meM jisa vyakti kA | sacce AcArya, upAdhyAya va sAdhu ke prati zraddhAna va bhakti uttarapurANa meM bhI likhA hainahIM hai, vaha svayaM hI apane samyagdarzana ke bAre meM parIkSA sametameva samyaktvajJAnAbhyAM caritaM mtm| kre| syAtAM vinApi te tena guNasthAna cturthke|| 74-543 // zaMkA-ajJAnavaza asadbhata artha ko svIkAra artha- samyakcAritra to samyagdarzana va samyagjJAnakaranevAlA jIva samyagdRSTi kaise ho sakatA hai? sahita hotA hai, kintu caturtha guNasthAna meM samyagdarzana aura samAdhAna-yaha paramAgama kA hI upadeza hai, aisA | samyagjJAna, samyakcAritra ke binA hote haiN| nizcaya hone se usa prakAra svIkAra karanevAle usa jIva sakalasaMyama evaM dezasaMyama ke dhAraka samAdhi-maraNa ko paramArtha kA jJAna nahIM hone para bhI usakI samyagdRSTi | ke bAda jaba devagati meM janma lete haiM, to vahA~ sabhI pane se cyuti nahIM hotii| yahI bAta kArtikeyAnuprekSA gAthA | samyagdRSTiyoM kA cauthA guNasthAna hI hotA hai, kyoMki naM0 324 meM hai| saMyama athavA saMyamAsaMyama guNasthAna kA devagati meM kabhI bhI sadbhAva pAyA hI nahIM jAtA, aisA siddhAnta vacana 8 pharavarI 2009 jinabhASita Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| gRhasthAvasthA meM tIrthaMkaraprakRti kI sattAvAloM ke pAsa / AtmasvarUpa ko jAnatA hai, vahI kalyANa ko jAnanevAlA ATha varSa taka cAritra nahIM hotA, kyoMki ve svarga athavA | hotA hai| . naraka se Ate samaya, samyagdarzana ke sAtha Ate haiM, cAritra | isa zloka meM pApa ko vairI kahA, lekina puNya ke sAtha nhiiN| dekhiye mahApurANa parva naM. 53, zloka ko bandhu nahIM kahA, dharma ko bandhu kahA hai| dharma kauna naM. 35 sA? to jo isI grantha meM zloka naM. 3 meM kahA huA svAyurAdyaSTavarSa sarveSAM parato bhvet| samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra, yaha dharma hai| uditASTakaSAyANAM tIrthezAM deshsNymH|| 35 // | svAmI samantabhadra jI mahAn tattvavettA the| isalie unhoMne artha-jinake pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana sambandhI | puNya ko vairI bhI nahIM kahA aura bandhu bhI nahIM khaa| ATha kaSAyoM kA udaya rahatA hai, aise sabhI tIrthaMkaroM | unake vacana hama sabhI ko pramANa haiN| aise vacana kA ke apanI Ayu ke ATha varSa ke bAda dezasaMyama ho jAtA | ullaMghana karanA, hamAre lie saMsAra ke bhramaNa kA hI kAraNa hogaa| yaha unake 148 naM0 ke zloka kA vizvAsa isase yaha spaSTa hotA hai ki apratyAkhyAna ke hI ATha karmo kI uttara prakRtiyA~, jo 148 haiM, usake udayAbhAva ke binA dezasaMyama utpanna nahIM hotaa| yaha | nAzakA kAraNa hai, aisA maiM mAnatA huuN| Apa sabhI se traikAlika satya hai ki pA~ca pApoM ke pUrNa rUpa yA ekadeza | merA kahanA itanA hI hai ki mere lekha meM pUrvAcAryoM ke tyAga ke binA saMyama aura dezasaMyamarUpa nirmala bhAva AtmA pramANa granthoM ke pratikUla yA yukti se bAhya koI kathana meM prakaTa nahIM hote| gommaTasAra karmakANDa ke dvitIya ho, to Apa hameM avagata karAyeM yA svayaM pratyakSa bhI bandhodayasatvAdhikAra kA kathana bhI yahA~ atyaMta upayukta Akara batAyeM, to hama kabhI bhI sudhAra ke lie saharSa aura prAsaMgika hai taiyAra haiN| hA~, yadi lekhakA kathana nirdoSa hai, to Apa cattArivi khettAI AugabaMdheNa hoi smmttN| bhI ise saharSa svIkAra kareM, yahI zubha bhAvanA hai| hA~, aNavadamahavvadAI Na lahai devAugaM mottuM // 334 // | merA koI Agraha nahIM hai| hara bhavyAtmA svatantra hai| merA __artha- cAroM hI gatiyoM meM kisI Ayu kA bandha | isameM likhanA mAtra hI hai, bAkI saba pUrvAcAryoM kA aura hone para samyaktva ho sakatA hai, kintu devAyu ke binA guruvara kA hI hai| isalie Apa bhI svAtmopalabdhi ke anya tInoM Ayu kA bandha karenavAlA aNuvrata-mahAvrata icchuka hone se isa kathana se sahamata hoMge, aisA merA dhAraNa nahIM kara sktaa| | vizvAsa hai| samyagdarzana ko banAye rakhanA aura pariNAmoM AcArya pUjyapAda ne yogI bhakti meM kahA hai- yogI | ko nirmala banAnA hI sabase baDI tapasyA hai| kyoMki nirantara bhayabhIta rahate haiM, lekina kisase? apanA naraka samyagdarzana karNadhAra hai| meM patana na ho isase hamezA bhayabhIta rahate haiN| asahya kisI bhI AcAryapraNIta prAmANika grantha meM cAritra vedanAyukta ghora narakoM meM girane ke du:khoM se jinakI buddhi kA ullekha avirata guNasthAna meM kisI ne bhI nahIM kiyA atyaMta pIr3ita hai, tathA jinake hRdaya meM heya-upAdeya kA | hai| jIvakANDa kI gAthA naM. 29 ke anusAra svayaM apane viveka jAgRta ho rahA hai| saMsAra ko bijalI ke samAna | jinopadeza kI zraddhA kI parIkSA kreN| vartamAna ke kucha kSaNabhaMgura mAnate haiN| isI prakAra saba bhavyAtmAoM kI bhAvanA | loga anantAnubandhI kaSAya ke abhAva meM cAritra kucha honI cAhie, kyoMki pApa se Dare binA saMsAra se chUTanA | na kucha honA cAhie, aisI Agama viparIta mAnyatA banAe sambhava nhiiN| svAmI samantabhadra jI, jo mahAn jinazAsana | hae haiM aura yukti athavA hetu yaha dete haiM, avirata samyagdRSTi ke prabhAvaka AcArya hue haiM, karuNA se apanI kRti | kA cAritra mithyAdRSTi ke samAna mithyA to ho nahIM sakatA, ratnakaraNDa-zrAvakAcAra meM likhate haiM isalie samyakcAritra honA caahie| yaha unakI apanI pApamarAtirdharmo bandhurjIvasya ceti nishcinvn| svayaM kI mAnyatA hai, jo nirAdhAra kalpanA hai| dhairya ke samayaM yadi jAnIte zreyojJAtA dhuvaM bhvti||148|| | sAtha samajhane kI bhAvanA rkheN| Agama meM pAtra ke supAtra, artha- pApa isa jIva kA vairI hai, dharma bandhu hai, | kapAtra aura apAtra ye mula tIna bheda kiye haiN| apAtra aisA dRDha nizcaya karatA huA, jo apane samaya arthAt | meM Apa supAtra aura kupAtra yaha bheda nahIM kara skte| - pharavarI 2009 jinabhASita 1 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usI prakAra acAritra meM bhI samyaka yA mithyAcAritra bheda / se kaha sakatA hai ki asaMyata ke asatya bolane kA tIna kAla meM bhI sambhava nhiiN| isalie audAyika bhAvoM | tyAga to hai nahIM, isalie vaha asatya bola sakatA hai| ke 21 bhedoM meM mithyAcAritra nahIM, asaMyata zabda kA prayoga | lekina bhavyAtmAoM, isa bAta ko mata visAro kI Agama kiyA hai| aura nyAya ke viparIta kathana karanevAlA aura mAnanevAlA (1) mithyAdarzanarUpa audayikabhAva ke bhaMga (vyaya) | bhI samyagdRSTi ho sakatA hai kyA? jinavANI ke anukUla binA samyagdarzanarUpa aupazamikabhAva kA utpAda nahIM ho mokSamArga kA, tattvoM kA, Apta, tapobhRta aura Agama kA sakatA, isI prakAra avirata avasthA meM vidyamAna asaMyatarUpa zraddhAna karane kA nAma samyagdarzana hai| apanI icchA ke audayikabhAva kA vyaya hue binA kSAyopazamika cAritra | anukUla, mana cAhe jaisA zraddhAna karanA, samyagdarzana nahIM, kA athavA saMyamAsaMyama rUpa kSAyopazamika bhAva kA utpAda | isa bAta ko svapna meM bhI mata bhuulo| abhI bhI apane tIna kAla meM bhI sambhava nahIM, yaha anullaMghanIya siddhAnta viveka ko jAgRta kara mohanidrA ko chor3ane kA upakrama hai| sAdi mithyAdRSTi jIva vedakasamyaktva sahita dezacAritra | karanA hI kalyANakArI hai| ko grahaNa karatA hai| usake adha:karaNa aura apUrvakaraNa jaba visaMvAda kI bAta AtI hai to, isakI nyAyaye do hI karaNa hote haiM, siddhAnta ke anusAra asaMyata | grantha se parIkSA karate haiN| cAritra sAdhya hai aura anantAnubandhI samyagdRSTi bhI inhIM do kAraNoM ke sAtha dezacAritra ko kaSAya kA abhAva sAdhana arthAt hetu hai| ApakA hetu prApta hotA hai| (labdhisAra gAthA naM. 171) / isI prakAra, vyabhicAra ko arthAt doSa ko prApta hai| kaise to ImAnadArI vedakasamyaktva sahita kSayopazamacAritra ko mithyAdRSTi yA se niSpakSatA se socie| asaMyata athavA dezasaMyata jIva dezacAritra grahaNa karane ke (1) anantAnubandhI kaSAya kA abhAva tRtIya sadRza hI do kAraNoM ke dvArA grahaNa karatA hai| (labdhisAra guNasthAna meM bhI hai| to vahA~ bhI cAritra mAnanA par3egA, gAthA naM. 190) / avirata samyagdRSTi ke asaMyata paryAya jo Apa ko bhI iSTa nahIM hai aura tIna kAla meM bhI ke vyaya kA eka mAtra hetu hai adhaH pravRtta aura apUrvakaraNa | sambhava nhiiN| ina do karaNa pariNAmoM se mahAvrata athavA dezavrata grahaNa (2) gommaTasAra karmakANDa meM cauthe adhikAra meM karanA, anya koI hetu yA Agama kA saMsAra meM abhAva | jo dazakaraNacUlikA hai usameM gAthA naM. 478 meM kahA (2) yadi koI ajJAnatA ke kAraNa moha ke vazIbhUta aNasaMjojidasamme, micchaM patte Na Avalitti annN| ho, avirata samyagdRSTi ke pAsa AMzika cAritra kI mAnyatA | uvasamakhaiye samma, Na hi tatthavi cAri ThANANi / / rakhatA hai, to usako mithyAtva guNasthAna meM bhI AMzika artha-anantAnubandhI kaSAya kI visaMyojanA samyagdarzana svIkAra karanA pddegaa| kyA yaha bAta svIkAra karanevAlA samyagdRSTi, yadi mithyAtva guNasthAna ko prApta hotA hai, to AvalI kAlaparyaMta anantAnubandhI kA udaya yukti yaha hai ki, audayika bhAvoM ke 21 bhedoM nahIM AtA hai| upazama aura kSAyika samyaktva meM cAra meM mithyAdarzana aura asaMyata ye donoM bhI audayika bhAva | sthAna nahIM hote| hai| jaba Apa asaMyata audayika bhAva kA bhaMga kie | kyA aisI sthiti meM mithyAtva guNasthAna meM bhI binA bhI usake udaya meM AMzika cAritra kI vyartha kalpanA | eka AvalI kAla taka cAritra mAnate ho? kyA ina do karate ho, to phira ApakI isa mAnyatA se hI mithyAdarzana bAdhAoM kA samAdhAna Apake pAsa hai? nahIM hai to, apanI kA vyaya kie binA hI usake udaya meM bhI AMzika | dRSTi ko sudhArane kA puruSArtha karane meM hI lAbha hai| samyagdarzana mAnane meM kyA bAdhA hai? kyA koI yukti yA | yadi nahIM sudhAra sakate ho, to dUsaroM ko Agama ke Agama hai Apake pAsa? koI samAdhAna Apako jIvanabhara pratikUla upadeza dene kA prayAsa na kareM, to svapara hita meM bhI mila pAegA kyA? eka hI samAdhAna hai, avirata | hogaa| dekhie parIkSAmukha grantha kA tRtIya pariccheda sUtra avasthA meM acAritra ke alAvA koI paryAya nhiiN| asatya | naM. 11 aura 12 / hetu aura avinAbhAva kA lakSaNa kahA kI bhI koI maryAdA hai ki nahIM? yahA~ koI pAThaka sahajabhAva | hai 10 pharavarI 2009 jinabhASita Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhyAvinAbhAvitvena nizcito hetuH|| 11 // | denevAle vaktA, donoM apramANa haiN| ni:zaMkita aMga kA artha- jisakA sAdhya ke sAtha avinAbhAva nizcita | pAlana karate hue apanA kalyANa kareM, yahI maMgala bhAvanA hotA hai arthAt jo sAdhya ke binA nahIM ho sakatA, use | hai| hetu kahate hai| AcArya kundakunda jI, samantabhadra jI, akalaMkajI shkrmbhvniymo'vinaabhaavH|| 12 // Adi hajAroM AcAryoM ne anya darzanoM ke sAmane satya artha-sAdhya aura sAdhana kA eka sAtha, eka samaya | kA prakAzana kara jinazAsana kI mahAn prabhAvanA kI hai| hone kA niyama sahabhAva niyama avinAbhAva hai aura kAla | Aja mere sAmane sabase bar3A vikalpa mana meM yahI hai ke bheda se sAdhya aura sAdhana kA krama se hone kA niyama | kI vIra prabhu ke bhaktoM kI Agama-viparIta-mAnyatA kA kramabhAvaniyama avinAbhAva kahalAtA hai| khaNDana hamako karanA par3a rahA hai| yaha kitanI vicitra ina donoM hetuoM se rahita ApakA hetu hai| isalie | aura aphasosa kI bAta hai| vIra prabhu kA smaraNa karate nyAyagrantha se yahI pramANita huA ki anantAnubandhI ke | hue kevalI-zrutakevalI aura pUrvAcAryoM ke prati ImAnadArI abhAva meM koI bhI cAritra pragaTa nahIM ho sakatA aura | rakhane ke lie yaha karttavya karanA par3egA aura karanA yadi koI mAnatA hai, to vaha asatya aura apramANa hai, | bhI caahie| isalie nahIM cAhate hue bhI likhanA par3a AgamabAhya hai aura nyAya se asiddha hai| asaMyata avasthA rahA hai| meM cAritra kA varNana karanevAle grantha aura usakA upadeza sabakA zraddhAna nirmala bane, yahI maMgala bhAvanA hai| zItakAlIna avakAza meM vibhinna Ayojana AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke / kAryakramoM meM Avazyaka muhUrta sambandhI prazikSaNa evaM pAvana AzIrvAda evaM pUjya munipuMgava zrI 108 sudhAsAgara | paM0 pulaka goyala 'prAkRtAcArya' sAMgAnera dvArA upAdhyAyavarga jI mahArAja kI punIta preraNA se sthApita zrI digambara | ke chAtroM ke lie prAkRta prazikSaNa zivira ke mAdhyama jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera meM dhArmika evaM | se prAkRta bhASA ke vyAkaraNa kA prazikSaNa diyA gyaa| laukika adhyayana kara rahe chAtroM ke sarvAMgINa vikAsa DaoN0 anila mehatA, jayapura dvArA dinAMka 27.12.08 hetu zItakAlIna avakAza meM dinAMka 25 se 31 disambara | ko sAyaM 8.30 se samayaprabandhana viSaya para prabhAvI 08 taka yoga-dhyAna, vidhi-vidhAna, mUhurta jJAna, prAkRta vyAkhyAna prastuta kiyA gyaa| DaoN0 rAdhezyAma rAThaur3a, prazikSaNa zivira evaM vibhinna khelakada pratiyogitAyeM savAImAdhopura dvArA chAtroM ke lie dinAMka 30-31 Ayojita huyiiN| disambara 2008 ko homyopaithika cikitsA dvArA rogopacAra DaoN0 phUlacanda jaina 'yogirAja' evaM sahayogI zrI | hetu parAmarza pradAna kiyA gyaa| rAkeza jaina, khamariyA (saMsthAna ke snAtaka) dvArA prAtaH isa avasara para saMsthAna ke khela prAMgaNa meM dopahara 5.30 se yoga evaM dhyAna prazikSaNa zivira meM saMsthAna | 12.00 se 4.00 evaM rAtri 9.00 ke chAtroM zIrSAsana, mayUrAsana, arddhamatsyAsana sUryanamaskAra, | krikeTa, vaoNlIbAla, beDamiMTana, caisa, kairama, ethalaiTiksa zaMkhaprakSAlana, jalaneti evaM prANAyama kA abhyAsa karAyA | pratiyogitAyeM adhyApaka evaM adhIkSakagaNa ke sahayoga gyaa| yuvA pratiSThAcArya paM0 manoja jaina 'zAstrI' dillI | se sampanna huyiiN| ravivAra dinAMka 4.1.09 ko uparyukta (saMsthAna ke stAnataka) dvArA saMsthAna ke chAtroM ko prAtaH | kAryakramoM kA samApana evaM puraskAra vitaraNa samAroha 8.30 se vidhi-vidhAna prazikSaNa zivira meM vidhAna, | saMsthAna ke nidezaka DaoN0 zItalacandra jaina, upagRha-praveza, zilAnyAsa, dhvajArohaNa, vedIpratiSThA, Adi adhiSThAtA zrI rAjamala baigasyA, adhyakSa zrI gaNeza rANA, kA prazikSaNa pradAna kiyA gyaa| DaoN. nirmalA sAMghI, maMtrI zrI nirmala kAsalIvAla evaM prabandhakAryakAriNI jayapura dvArA sAyaM 7.00 se zAstrI varga ke chAtroM ko | samiti ke sadasyoM kI garimAmayI upasthiti meM sampanna muhUrta jJAna prazikSaNa zivira meM dhArmika evaM sAmAjika | huaa| - pharavarI 2009 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digvijaya mUlacanda luhAr3iyA kucha samaya se samAja ke eka udIyamAna Agama- | nizcaya hI padmAvatIdevI evaM anya zAsanadevatA pAThI yogya vidvAn zrI hemaMta kAlA ke dvArA digvijaya | Adi rAgadveSa se malina haiM, ata: sacce deva nahIM haiM, nAmaka patrikA prakAzita kara sarvatra vitarita kI jA rahI | arthAt kudeva haiN| ata: unakI pUjA, ArAdhanA, praNAma hai| usameM aise viSayoM para viparIta likhA jA rahA hai | Adi nahIM karanA cAhie, aisA spaSTa vidhAna AcArya jo digambara jainadharma ke prANavat haiN| patrikA ke eka | samaMtabhadradeva ne kiyA hai| hamAre vidvAn zrI kAlA jI vizeSAMka meM zAsana devI-devatAoM kI pUjA ArAdhanA kA ne apanI vidvatzakti kA pUrA upayoga isa Agamasammata samarthana kiyA hai| vizeSa Azcarya evaM kheda taba hotA | mUlasiddhAnta ke viparIta zAsanadevatAoM kI upAsanA ke hai, jaba ve Agama ke AdhAra para apane mata ko puSTa | pracAra meM kiyA hai| karane kA asaphala prayAsa karate hai| prathama zrAvakAcAra | . yaha kahA jAtA hai ki zAsana devatA sacce deva graMtha zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM mahAn tArkika AcArya | to nahIM haiM, kiMtu sacce deva ke sevaka haiM, ataH unakA samaMtabhadradeva ne zrAvakoM ke lie paramArthabhUta sacce deva- sammAna kiyA jAnA cAhie, anAdara nahIM kiyA jAnA zAstraguru ke zraddhAna ko hI samyagdarzana athavA dharma kahA | caahie| hama to zAsanadevatAoM kA hI nahIM, jinendradeva hai| sAtha hI una tInoM ke lakSaNa bhI kahe haiN| sacce | ke sabhI upAsakoM kA yathAyogya sammAna kie jAne ke deva kA lakSaNa unhoMne kahA hai ki jo sarvajJa, vItarAga | samarthaka haiN| anAdara to abhaktoM kA bhI nahIM karate haiN| evaM hitopadezI ho, vahI saccA deva (Apta) hai| Age | kintu una jinendra bhagavAn ke sevakoM/ upAsakoM kI mUrti sacce deva ke svarUpa para pUrA jora dete hue kahA hai | banAkara, vedI para sthApita kara pUjA ArAdhanA ke to ki nizcitarUpa se ina lakSaNoMvAlA hI deva ho sakatA | ve pAtra nahIM hai| ye zAsana devatA, yadi samyagdRSTi haiM, hai, anyathA ina lakSaNoM se rahita saccA devapanA kabhI | to apanI asaMyamadazA ke kAraNa kisI se bhI apanI nahIM ho sakatA hai| sarvajJatA, vItarAgatA evaM hitopadezitA | pUjA-ArAdhanA kabhI nahIM cAheMge aura jinendra ke upAsaka jinameM pAI jAtI hai, ve sacce deva haiM aura jinameM nahIM | dhArmika janoM kI vAtsalyabhAva se karttavya samajhate hue pAI jAtI hai, ve sacce deva nahIM hai arthAt ve kudeva | saMbhava sahAyatA kreNge| balki una samyagdRSTi devoM ko haiN| AcArya samaMtabhadra, kuMdakuMda, akalaMka, amRtacaMda Adi | apanI pUjA karanevAle avivekI zrAvakoM kI buddhi para sabhI prAcIna AcAryoM kA yaha spaSTa udghoSa hai| samyagdarzana | tarasa avazya AtA hogaa| jinendra bhagavAn kI mUrti meM ke prasaMga meM AcArya deva ne sacce deva-zAstra-guru ke | donoM pArzva bhAgoM meM sevaka ke rUpa meM yakSAdi devatAoM zraddhAna kI bAta ko aneka sthaloM para doharAyA hai| kI mUrtiyA~ to avazya pAI jAtI haiM, kiMtu svataMtra rUpa mithyAdarzana ke nimittabhUta mithyA deva, zAstra, guru kI | se deviyoM yA yakSAdi devatAoM kI mUrtiyA~ to bhaTTArakIya ArAdhanA ko tIna mUr3hatA batAyA aura unakI mAnyatA | yuga meM banAnA prAraMbha huA thaa| bhaTTArakoM ne apanI khyAti, kA niSedha kiyaa| samyagdarzana ke ATha aMgoM meM amUDhadRSTitva | pUjA evaM parigrahasaMcaya kI lAlasA kI pUrti ke uddezya kA lakSaNa batAte hue kahA hai ki kisI laukika vaibhava se jainiyoM ko zAstroM kA adhyayana nahIM karane diyA aura kI prApti ke lie rAgadveSa se malina devatAoM kI upAsanA | maMtrataMtrAdi se siddhi hone ke lAlaca meM pha~sAkara unako karanA devamUr3hatA hai| yaha bhI likhA hai ki samyagdRSTi, | sacce vItarAgI deva ke svarUpa evaM tattvajJAna se aparicita kudeva, kuguru va kuzAstra ko kisI bhaya, lAlaca yA banAe rkhaa| bhaTTArakoM ne dharaNendra, padmAvatI evaM zAsanasneha ke kAraNa praNAma nahIM karatA aura na hI unakI | devatAoM kI alaga mUrtiyA~ banAne kA pracalana prAraMbha kara vinaya karatA hai| isake viparIta sacce deva, zAstra, guru diyA, jo atizIghra deza meM sarvatra phaila gyaa| jinendra ke zraddhAna kA vidhAna dharma ke AyatanoM ke rUpa meM kiyA | bhagavAn ke pAsa vedI meM una devI-devatAoM kI mUrtiyoM gayA hai aura use samyagdarzana kA kAraNa athavA samyagdarzana ko sthApita karanA sarvathA anucita, anupayukta evaM mithyAtva kI kahA hai| | poSaka kriyA hai| una bhavanatrika ke devoM kI svatantra 12 pharavarI 2009 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrtiyA~ vediyoM para jinendra bhagavAn ke sAtha athavA alaga sthApita kie jAne se loga una mUrtiyoM ko bhI jinendra bhagavAn ke sadRza hI pUjane lge| sampUrNa AcAryapraNIta graMthoM meM isako gRhIta mithyAtva kahA hai| inakI pUjA upAsanA se gRhIta mithyAdarzana puSTa honA batAyA hai| AcArya samaMtabhadra svAmI ne laukika vaibhava kI prApti ke uddezya se rAgadveSI devatAoM kI upAsanA karane ko devamUDhatA kahA hai| yaha nirvivAda hai ki ve zAsanadevatA rAgadveSI haiN| aura yaha bhI nivivAda hai ki una rAgadveSI devatAoM / kI upAsanA AdhyAtmika siddhi evaM mokSaprApti ke lie nahIM kI jAtI hai| unase to laukika siddhiyA~ hI cAhI jAtI haiN| ataH 'varopalipsayAzAvAn' rUpa uddezya evaM 'rAgadveSamalImasA' lakSaNavAle devatA donoM siddha hone se yaha upAsanA sunizcita rUpa se 'devamUDhatA' kI paribhASA meM hI AtI hai| bRhadravyasaMgraha graMtha ke zloka 41 kI TIkA meM likhA hai- 'khyAtipUjAlAbharUpalAvaNya saubhAgya putrakalatrarAjyAdivibhUtinimittaM rAgadveSopahatArtaraudrapari NatakSetrapAlacaNDikAdimithyAdevAnAM yadArAdhanaM karoti jIvastaddevatAmUDhatvaM bhaNyate na ca te devatA kimapi / phalaM prayacchanti / ' arthAt jIva, khyAti, pUjA, lAbha, rUpa, lAvaNya, saubhAgya, putra, strI, rAjya Adi vaibhava ke lie rAgadveSa se Ahata Arta aura raudrapariNAmavAle kSetrapAla, caMDikA Adi mithyA devoM kI ArAdhanA karate haiM, use devamUDhatA kahate haiN| ve deva kucha bhI phala nahIM dete yadi kadAcit dete bhI hoM, to bhI niHkAMkSita aMga se yukta samyagdRSTi jIva devatAoM se laukika vaibhava kI kabhI kAmanA nahIM krtaa| kArtikeyAnuprekSA Adi aneka graMthoM meM rAgI dveSI devoM kI pUjA-ArAdhanA kA niSedha kiyA gayA hai| dhArmika dRSTi se pUjA ke pAtra kevala navadevatA hI haiN| una navadevatAoM kI pUjA ke pratiphala meM pUjaka AdhyAtmika siddhi, akSayapada mokSaprApti kI bhAvanA karatA hai| rAgI-dveSI devatAoM se to isa prakAra ke phala kI prApti kI bAta socI bhI nahIM jA sktii| / suyogya vidvAn zrI kAlA jI ne zAsanadevatAoM kI upAsanA ke samarthana meM chalapUrvaka pa0 pU0 AcArya zAMtisAgara jI, AcArya jJAnasAgara jI evaM AcArya vidyAsAgara jI taka ko khar3A karane kA dussAhasa kiyA hai| AcArya zAMtisAgara jI mahArAja ne to bhaTTArakoM ke prabhAva se ekatra kI gayIM devI-devatAoM kI mUrtiyoM ko jainiyoN| ke gharoM se nikalavAyA thaa| unhoMne aneka bAra kahA hai ki padmAvatI kSetrapAla Adi asaMyamI rAgIdveSI devatAoM kI vaMdanA zrAvaka yA muni kaise kara sakate haiM? rAgadveSI devatAoM kI ArAdhanA kA niSedha hai, cAhe ve jaina hoM yA ajain| vaise svarga ke devatAoM meM koI ajaina devatA hotA hI nahIM hai, saba jaina hI hote haiN| AcArya jJAnasAgara mahArAja dvArA racita jayodaya kAvyagraMtha meM ullikhita gRhastha ke lie laukika kAryoM kI siddhi ke lie kuladevatA kI ArAdhanA kI bAta ko chalapUrvaka anyathArUpa se prastuta kiyA gayA hai| vastutaH jayodaya kAvyagraMtha paM0 bhUrAmala jI kI kRti hai, AcArya jJAnasAgara jI kI nahIM 'paM0 bhUrAmala' AcArya jJAnasAgara jI kI gRhasthAvasthA kA nAma thaa| zrI kAlA jI ne graMtha ke ukta zloka ke pUrvApara saMdarbha ko chipAte hue kevala ukta zloka ko AcAryazrI ke mantavya ke rUpa meM prastuta karane kA chala kiyA hai| graMtha ke racayitA paM0 bhUrAmala jI ne prAsaMgika zloka ke pUrva meM gRhastha ke karttavyoM kA varNana karate hue kahA hai ki dRr3hacitavAle evaM navadIkSita gRhastha ke AcaraNa meM aMtara hotA hai (zloka 11) / prAraMbha meM aparipakva dazA meM pAkSika zrAvaka ke kArya sadoSa hote haiM, kiMtu dArzanika unheM hI nirdoSa rIti se karate haiM (zloka 13) prAraMbha meM jo bAta svIkAra / kI jAtI hai, vahI kucha samaya bAda asAra ho jAtI hai ( zloka 14) | gRhastha ko AdhyAtmika upalabdhi ke lie sadaiva jinendradeva kI upAsanA karanI cAhiye, kiMtu kvacit laukika kAryoM kI siddhi ke lie kuladevatA Adi kI bhI sAdhanA kara unheM prasanna karanA caahie| Age unhoMne yaha bhI kahA hai ki gRhastha jIvana ke nirvAha ke lie arthazAstra, AyurvedazAstra, jyotiSazAstra, vAstuzAstra tathA kAmazAstra Adi kA bhI adhyayana karanA caahie| tathApi Age zloka 63 meM unhoMne saceta kiyA hai ki ye saba duHzruti nAma se kahe gaye haiM aura Agama ke samAna AdaraNIya nahIM haiN| ataH kuladevatA ko prasanna karane kI bAta prAraMbhika dazAvAle gRhastha ko laukika kAryoM kI siddhi ke praMsaga meM kahI gaI hai, jo arthazAstra, AyurvedazAstra, vAstuzAstra, kAmazAstra Adi kI koTi kI bAta hai| isako dhArmika kartavya ke rUpa meM prastuta karanA graMthakAra ke abhiprAya ke prati anyAya karanA hai aura sAtha hI digambarajainadharma ke avarNavAda kA aparAdhI hai| pharavarI 2009 jinabhASita 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya jJAnasAgara jI mahArAja ne muni-aacaarydshaa| ki rAgadveSa se malina devoM kI upAsanA kevala laukika meM anekoM bAra rAgI-dveSI devI-devatAoM kI ArAdhanA | AkAMkSAoM ke lie karane kA niSedha kiyA hai| to kyA kA spaSTa niSedha kiyA hai| Azcarya hai ki eka kAvya | unakI upAsanA laukika AkAMkSAoM ke atirikta paramArtha graMtha meM prAraMbhika gRhastha kI laukika caryA ke varNana ko kI prApti ke uddezya se bhI kabhI kI jAtI hai? ve eka siddhAntagraMtha ke uddharaNa ke samAna mahattva dekara pAThakoM | rAgIdveSI devI-devatA svayaM paramArtha se zUnya haiM, taba upAsakoM ko bhramita kiyA jA rahA hai| ko paramArtha kaise de sakeMge? AcArya samaMtabhadra ne to kisI isI prakAra pa.pU. AcArya zAMtisAgara mahArAja ke bhI prakAra kI AzA rakhakara rAgIdveSI devatAoM kI upAsanA viSaya meM bhI binA jA~ca kie hI yaha likha diyA ki karane kA niSedha kiyA hai| pU. AcArya samaMtabhadra dvArA unhoMne kevala ajaina devI-devatAoM kI hI mUrtiyA~ jainiyoM | bhinna artha meM prayukta 'deva' evaM 'pUjA' zabda ko nayanirapekSa ke gharoM se nikalavA kara nadI meM phikavAI thIM, jaba | hokara chala se bhinna artha meM grahaNa kara AcArya bhagavaMta ki unhoMne sabhI devIdevatAoM kI mUrtiyA~ nikalavAyI kI vANI kA avarNavAda kiyA hai aura pAThakoM ko bhramita thiiN| pU0 AcArya zAMtisAgara mahArAja ne sadaiva devI-devatAoM kiyA hai| va zAsanadevatAoM kI pUjA ArAdhanA kA niSedha kiyA aba taka ke digvijaya ke prakAzita aMkoM ko hai| eka paMDita jI dvArA padmAvatI kI sAdhanA kI bAta | dekhakara to aisA lagatA hai ki isakA prakAzana mithyAtva kahe jAne para unhoMne paMDita jI kI buddhi para kheda prakaTa | kI digvijaya ke uddezya se kiyA jA rahA hai| kiMtu kiyA thaa| pU. AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ne bhI | yaha avazya dhyAna meM rakhie ki kAla ke prabhAva se anekoM bAra apane pravacanoM meM rAgIdveSI devI-devatAoM kadAcit mithyAtva kI kiMcit vijaya to ho sakatI kI ArAdhanA ko mithyAtva kahA hai| pU. AryikA | | hai, kiMtu digvijaya hone meM abhI 18000 varSa kA lambA syAdvAdamati mAtA jI ne kizanagar3ha meM sArvajanika maMca samaya zeSa hai| se ghoSaNA kI thI ki AcArya vimalasAgara mahArAja sadaiva samAja zrI kAlA jI jaise svAdhyAyazIla udIyamAna padmAvatI, kSetrapAla evaM zAsanadevatAoM kI pUjA-upAsanA | vidvAn se samIcIna mArgadarzana kI AzA karatI hai| hama kA sarvathA niSedha karate the| Azcarya hI nahIM, apitu vidvadvara zrI kAlA jI se sAgraha anurodha karate haiM ki kheda bhI hai ki zrI kAlA jI ne uparyukta AcAryoM ko | ve aise pakSapoSaNa kI bhAvanA se mithyAtva ko puSTa karane nirAdhAra hI zAsanadevatAoM kI pUjA-ArAdhanA kA samarthaka | vAle muddoM ko chor3akara sarvajJa vItarAga deva dvArA praNIta batAne kA dussAhasa kiyA hai aura dharmazraddhAluoM ko bhramita | digambarajainadharma ke sarvodayI siddhAntoM ke pracAra meM apanI karane kA prayAsa kiyA hai| vidvattA kA upayoga kara yaza evaM puNya ke bhAgI bneN| 'varopalipsayAzAvAn-----' kArikA ke spaSTa luhAr3iyA sadana, jayapura roDa artha ko tarka ke vAgjAla meM ulajhAkara manamAnA rUpa madanagaMja-kizanagar3ha (rAja.) dene kA prayAsa kiyA gayA hai| yaha kahA jA rahA hai | paMcaparameSThI maNDalavidhAna madanagaMja-kizanagar3ha cetanA jAgRti mahilA maNDala ke dvArA dinAMka 8 janavarI 2009 ko jJAnodaya tIrtha kSetra meM paMcaparameSThI maNDala vidhAna kiyA gyaa| mahilA maNDala kI 50 sadasyoM ke dvArA tathA zrImAn dIpacanda jI caudharI, zrI nirmala jI chAbar3A, zrI kailAza jI pahAr3iyA, zrI kamala jI seThI, zrI kunthIlAla jI kAlA, ina mahAnubhAvoM ke dvArA yaha kArya sampanna huaa| adhyakSa zrImatI zAntA jI pATanI ne va mahilAmaNDala kI sabhI sadasyAoM ne sudhAsAgara jI mahArAja se digambara jaina pAThazAlA ke lie AzIrvAda liyaa| madanagaMja-kizanagar3ha cetanA jAgRti mahilA maNDala ke dvArA chaha rAjakIya vidyAlayoM-bAndara sindarI, pATana, peDIbhATA, regarAna bastI, mAliyoM kI DhANI, vizvakarmA Adi rAjakIya vidyAlayoM meM 130 sveTara jarUratamanda vidyArthiyoM ko vitarita kiye gye| adhyakSa : zrImatI zAntA pATanI, maMtrI : zrImatI AzA ajamerA 14 pharavarI 2009 jinabhASita Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA kI Ayatanika mImAMsA cirantana kAla se hI RSiyoM muniyoM evaM gaveSakoM kI gaveSaNA kA mUlabhUta tattva AtmA rahA hai| isI Atmatattva ke anveSaNa meM darzana kI utpatti huI hai / darzana kA AdyarUpa dharma meM nihita thaa| dharma jIvana kA paramazaktiyoM kI ora svAbhAvika nirdeza hai| dharma aura darzana ke Antarika rUpa meM vidyamAna zaktiyA~ adRzya hone para bhI nissandigdha rUpa meM haiM, kyoMki inake anekoM dRzya vidyamAna haiN| ina adRzya zaktiyoM meM bahuvizruta AtmA hai, jisakI sattA kisI na kisI rUpa meM bhAratIya aura pAzcAtya donoM dArzanika paramparAe~ svIkAra karatI haiN| pudgala ke rUpa, rasa, gandha aura sparza dharmoM se bhinna hone ke kAraNa AtmA amUrtika hai| amUrtika AtmA (jIva) zuddha hone se kisI kI pakar3a meM nahIM AtA hai / ataeva AtmA kI AkRti viSayaka aneka kalpanAyeM bhAratIya dArzanikoM dvArA kI gaI haiN| unakI mImAMsA karate hue jainAcAryoM dvArA AtmA kI AkRti ko darzAyA jA rahA hai| AtmA kA vikAra viSayaka vivecana karate hue vaidika RSi likhate haiM- 'hRdaya saMsthita tejaH puJja manomaya AtmA itanI laghu hai, jitanA ki eka cAvala athavA jau kA dAnA hotA hai, kintu yaha AtmA sarveza tathA sarvAdhipati hai aura vizva kI sampUrNa sattA para zAsana karatI hai|' naciketA ke lie Atmopadeza dete hue yamAcArya kahate haiM ki 'a~gUThe ke AkAra kA puruSa (AtmA) zarIra ke madhya meM sthita hai| vaha bhUta aura bhaviSya kA svAmI hai| manuSya chipAne kI icchA nahIM karatA hai / yaha aMguSThamAtra jIva jyoti ke samAna dhue~ rahita hai / AcArya zaMkara ne a~gUThe ke barAbara puruSa ko kUTastha AtmA yA brahma mAnA hai? rAmAnuja tathA nimbArka ke anusAra paramAtmA upAsaka ke hRdaya meM rahane ke kAraNa a~gUThe ke AkAra kA hai chAndogyopaniSad meM AtmA ko pradeza mAtra mAnA hai| mastaka aura cibuka kI antarvartI AtmA hone se mastaka kI svAminI hai| taittirIya upaniSad meM AtmA ko hRdayastha mAnA hai aura batalAyA hai ki vaha mUrdhA ke asthimArga se mastiSka kI ora jAtI hai, jaisA ki kahA hai- hRdaya ke antargata jise hama AkAza ke rUpa I DaoN0 zreyAMsakumAra jaina meM jAnate haiM, vahI usa hiraNyamaya puruSa (AtmA) mana kA sthAna hai| mUrdhA kI asthiyoM ke bIca meM jise hama stanavat avalambita dekhate haiM, usI meM hokara indra ke yahA~ kA mArga hai, jo sIdhA mastaka ke usa bhAga taka jAtA hai, jahA~ mA~ga banAI jAtI hai| 'bhU:' 'bhuvaH' jaba ye bIja mantra uccAraNa kiye jAte haiM, to AtmA sIdhI brahma kI ora ko pragatizIla hotI hai| AtmA svarAjya prApta kara letI hai| manaspati ke sAtha ekarUpa ho jAtI hai tathA vAkpati, cakSuSpati, zrotrapati, vijJAnapati tathA saMkSepataH brahma ho jAtI hai, jo AkAza ke rUpa meM vyakta hotA hai| muNDakopaniSad meM AtmA ko nitya vibhu, sarvagata, sarvagata, sUkSma bhUtamAtra ke udbhava kA mUla aura kevalajJAniyoM dvArA dRzya batalAyA gayA hai| yaha Atma zarIroM meM zarIra rahita, anityoM meM nitya, mahAn sarvavyApI AtmA ko jAnakara buddhimAna zoka nahIM karatA hai| sAtha meM varNana hai ki sUkSma se sUkSma aura mahAn se mahAn AtmA vANI kI hRdayarUpI guphA meM sthita hai| 10 isI prakAra anyatra bhI AyA hai| 11 chAndogyopaniSad meM bhI kahA hai ki 'merI hRdaya sthita AtmA cAvala, jau, sarasoM athavA rAI ke dAne se sUkSma hai, pRthvI se bhI bar3I hai, AkAza, svarga tathA samasta lokoM se bar3I hai| 12 ukta upaniSad nihita paramparA vAkyoM se AtmA kI AkRti kA yathArtha nirNaya nahIM hotaa| yaha prazna banA huA hai ki Akhira AtmA aMguSTha mAtra 13 yA aNurUpa 14 yA sarvagata 15 kisa rUpa hai ? jaba cintaka cintana meM lIna hotA hai, to usake sAmane anubhava ke AdhAra para yaha rahasya pragaTa hotA hai ki zarIra ke AkAra kI AtmA hai, kyoMki samasta zarIra meM sukha duHkha jJAna Adi kI pratItI hotI hai / yaha asaMkhyAta pradezoM kA samudAya hai| eka paramANu jitane AkAza ko gheratA hai, use eka pradeza kahate haiN| inhIM asaMkhyAta pradezoM se yukta AtmA akhaNDa dravya hai jise na to tor3A jA sakatA hai aura na jor3A jA sakatA hai| asaMkhyAtapradezI hone se yaha kahanA kaThina hai ki AtmA itanI choTI hai aura itanI bar3I hai| AtmA vyApaka aura dehapramANa hai / yadyapi zuddhanaya se AtmA lokAkAza ke pradeza parimANa hai arthAt lokapUraNa samuddhAta meM AtmA - pharavarI 2009 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampUrNa lokAkAza meM apane asaMkhyAta pradezoM ko phailAkara | mere sira tathA paira meM pIr3A hai, isa prakAra se eka sAtha vyApta hotI hai, yadyapi azuddha nizcayanaya se yaha AtmA | hI sira tathA paira kI pIr3A kA anubhava na bana skegaa| dehapramANa hai|16 arthAta jo choTA-bar3A deha use nAmakarma | yadi AtmA ko zarIra parimANavAlA mAnA jAye, to vaha ke udaya se prApta hotA hai, usameM apane pradezoM ko saMkucita | sAvayava hone lgegaa| isalie AtmA kA vibhu honA hI athavA vistRta karake rahatI hai tathA AtmA deha meM sarvatra | yuktiyukta hai| svAnubhUti se anubhava meM AtI hai| vaha pratyeka vyakti AtmA sarvavyApaka nahIM ho sakatI hai kyoMki, sarvatra ko apane-apane zarIra meM jJAnasukhAdi guNoM se pUrNa bharI | AtmA ke guNa upalabdha nahIM hote| jisa vastu ke guNa huI anubhava meM AtI hai| isalie usako azuddhanaya se | sabhI jagaha nahIM hote, vaha sarvavyApaka nahIM hotii| jaise dehapramANa mAnane meM pratyavAya nahIM hai| ghaTa-paTa sarvavyApaka nahIM haiM, jaisA ki AcArya hemacandra jIva (AtmA) ke sAtha jaba taka kArya kA sambandha | ne bhI kahA hairakhatA hai, taba taka vaha zarIra aura mUrtika hotA hai| zarIra yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra kumbhAdivata nissprtipkssmett| nAmakarma ke udaya se saMkoca aura vistAra jIva (AtmA) tathApi dehAt bahirAtmatattvamatavAdopahatAH ptthnti| ke dharma hai| unase hI yaha AtmA apane zarIra ke parimANa ____ arthAt jisa padArtha ke guNa jisa sthAna meM dekhe kA hotA hai| jaise dIpaka kisI bar3e kakSa meM rakhane para | jAte haiM, vaha padArtha usI sthAna meM rahatA hai, jaise jahA~ usako prakAzita karatA hai aura choTe kakSa meM rakhane para ghaTa ke rUpa Adi guNa rahate haiM, vahIM ghaTa bhI rahatA choTe parisara ko prakAzita karatA hai, isI prakAra jisa | hai, tathApi vaizeSika loga deha ke bAhya AtmA ko kutsita zarIra kA jitanA pudgala, usakI AtmA bhI utanI hI | tattvavAda se vyAmohita hokara sarvavyApaka svIkAra karate hotI hai| cIMTI kI AtmA cIMTI ke AyAma- vAlI aura | haiN| hAthI kI AtmA hAthI ke AyAmavAlI hotI hai| isI | AtmA ko sarvagata mAnane se saMsAra kA sabhI varNana jainasiddhAnta kA prabhAva kauSItaki upaniSad se spaSTa | ayukta siddha hotA hai| eka zarIra meM AtmA praveza karatI parilakSita hai| vaidika RSi kA kathana hai ki AtmA ko hai, yahI janma hai, usa zarIra ko chor3akara AtmA bAhara samasta zArIrika vRttiyoM kI svAminI tathA samasta aindrika jAtI hai yahI maraNa hai, chor3e hue zarIra se asaMkhyAta vyApAroM kI adhiSThAtrI samajhanA caahie| jisa prakAra eka | yojana Upara jAkara AtmA svarga meM paha~catI hai| yadi churA peTI meM rakhA jAtA hai, Aga cUlhe meM rakhI jAtI AtmA sabhI jagahoM meM haiM, to ina saba janma-maraNa, svargahai, usI prakAra yaha sacetana AtmA nakhanikha zarIra meM naraka ke kathana kA kucha artha nahIM rhegaa| isake pratikUla vyApta hai| yahI bhAva maitrI upaniSad meM haiM, kintu vahA~ | nyAyamata meM inakA astittva mAnya kiyA hai jaise ki saMzaya ko avakAza hai, jaise manuSya AtmA kA dhyAna | kahA haikarake paramagati ko prApta hotA hai, jo aNu se bhI sUkSma | __ ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / athavA aMguSThamAtra athavA pradezamAtra athavA zarIra ke AkAra Izvaraprerito gacchet svarga vA zvabhrameva vaa|| kI hai|18 mahAbhArata, vanaparva 30, 28 cArvAka, bauddha aura bhATTa AtmA kI AkRti ke naiyAyika kA kahanA hai ki adRSTa kI vyApakatA sambandha meM vicAra nahIM karate. kinta nyAya-vaizeSikadarzana | se AtmA kI vyApakatA nizcita hai| meM AtmA ke sarvagatatva para kAphI vicAra kiyA hai| jainAcArya kA kahanA hai ki adRSTa ke sarvavyApI nyAya-vaizeSikadarzana meM kahA hai ki vaha AtmA | hone kA koI pramANa nahIM hai| agni meM dAhakattva, pavana vibhu (vyApaka) hai, kyoMki usake kArya kI sarvatra upalabdhi meM pravahapanA adRSTavaza na hokara svabhAva se hI hai| huA karatI hai| vibhu hone se vaha AkAza ke samAna | naiyAyikoM ke prati jainAcArya kahate haiM ki Izvara ko nitya hai| sukha-duHkha Adi kA bheda hone se vaha pratyeka | sRSTikartA aura AtmA ko sarvavyApaka mAnane para pratyeka zarIra meM bhinna-bhinna hai|" isI saMdarbha meM pArthasArathi mizra | AtmA ko sRSTi kA kartA mAnanA caahie| nAnA AtmAe~ kA kahanA hai ki yadi AtmA ko aNa mAnA jAye. to | sarvavyApaka haiM, isalie ve Izvara meM sarvataH vyApaka hokara 16 pharavarI 2009 jinabhASita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raheMgI aura Apake Izvara ke kartatva kA abhAva ho / yavo vA sa eSa sarvasyAdhipatiH sarvamidaM prazasti yadidaM jaayegaa|23 kinyc| vRhadAraNyakopaniSad 5/6/1 AtmA kI Ayatanika sthiti jainAcAryoM dvArA 2. aMguSThamAtraH puruSo madhya aatmni| IzAno bhUtabhavasya na tarkasaMgata aura anubhavasammata varNita kI gaI hai| AcArya tato vijugupsate // etadvaitat // aMguSThamAtraH puruSa nemicandra siddhAntideva kahate haiM jyotirivaadhuumkH| IzAno bhUtabhavasya sa evAdya sa ushvH| aNu gurudehapamANo iva upasaMhArappasappadI cedaa| etadvaitat // kaThopaniSad 2/1/12/13 3. vedAntabhASya 1, 3, 24 tathA 25 asamuhado bavahArA NiccayaNayado asaMkhadeso vaa||4 4. phailAe hue tarjanI aura aMgUThe ke bIca kA prmaann| vizeSa arthAt samuddhAta25 ke binA yaha jIva (AtmA) amarakoSa 2/6/83 vyavahAranaya se saMkoca tathA vistAra se apane choTe athavA 5. chAndogyopaniSad 5/18/1, 6. vhii| bar3e zarIra ke pramANa rahatA hai| nizcayana se asaMkhyAta 7. taittirIya 1/6/1-2 pradezoM kA dhAraka hai arthAt lokavyApI hai| 8. nityaM vibhuM sarvagataM susUkSma tadavyaM yad bhUtayoniparipazyanti jainasiddhAnta meM ekAnta ko avakAza nahIM hai| na dhiiraaH| muNDakopaniSad 1/1/6 to AtmA aNurUpa hai, na vaTabIja ke samAna, na aMguSTha | 9. kaThopaniSad 1/2/22 10. vahI 1/2/20 kI gA~Tha ke barAbara aura na sAta samuddhAta ke binA | 11. zvetAvatara0 3/20 12. chAndogyo. 3/14/3 zarIrapramANa se adhika hai| arthAt ina sAta samuddhAtoM meM | 13. aMguSThamAtraH purussH| zvetA0 3/13, kaTho0 1/2/12 se jaba kisI ke dvArA koI samuddhAta kiyA jAtA hai, | 14. chAndogya0 3/14/3, 15. zvetA0 1/16 taba usake zarIra se kucha Atmapradeza bAhara nikalate haiM | 16. yadi zuddhanayAdeva lokaakaashprdeshkH| aura punaH deha meM A jAte haiN| isI apekSA se zarI azuddhena tathApyAtmA dehamAtro nigdyte|| ke bAhara AtmA ko mAnA hai, na ki naiyAyika-vaizeSika siddhAntasAra 2/13 17. kauSItaki 04/20 18. maitrI0 6/38 athavA upaniSad siddhAnta ke anusaar| niSkarSa yahI hai ki AtmA loka meM vyApta hokara 19. sa ca sarvatra kAryopalambhAd vibhuH paramamahat parimANa vaanityrthH| vibhutvAcca, nityo'sau vyomvt| sukhAdInAM hI nahIM rahatI hai, kisI na kisI zarIra meM vidyamAna vaicitryAt pratizarIraM bhinnH| tarkabhASA pR. 181 hotI hai| vaha to samuddhAta kI prakriyAvaza kucha bAhara 20. zAstradIpikA pR. 491 phaila jAtI hai aura punaH zarIra meM AtmasAt ho jAtI 21. anyayogavyavacchedikA kA.9 (syAdvAdamaJjarI) hai| lokaparimANa kahane kA to mAtra itanA tAtparya hai ki 22. syAdvAdamaJjarI pR. 69, 23. vahI, pR. 70 yadi AtmapradezoM ko phailane kA pUrA avakAza mile, | 24. dravyasaMgraha gA. 10 to ve sampUrNa loka meM vyApta ho jaayeNge| lokAkAza se 25. apane mUla zarIra ko na chor3ate hue kAmarNa aura taijasarUpa bAhara eka bhI Atmapradeza nahIM jA sakatA hai| ataeva | uttara zarIra se yukta AtmA ke pradezasamUha kA zarIra se sAmAnyataH zarIrapramANa hI AtmA hai aura AtmapradezoM kI bAhara nikalanA samuddhAta hai| gommaTasAra jIvakANDa gA. prasaraNazakti kI apekSA lokaparimANa AtmA hai| ye ananta 666 AtmAyeM pRthaka-pRthaka hokara bhI asaMkhyAta pradezI haiN| 26. vedanA, kaSAya, vikriyA, mAraNAntika, taijasa, AhAraka, sandarbha kevlii| 1. manomayo'yaM puruSo bhAH satyastasminna taM hRdaye yathA brIhirvA rIDara, saMskRta vibhAga, digambara jaina kaoNleja, bar3auta kabIravANI mAlI Avata dekhi kai kaliyA~ kareM pukaari| phUlI phUlI cuni laI kAli hamArI bAri // manuSa janma dularbha ahai, hoya na baarNbaar| taruvara se pattA jhareM, bahuri na lAgeM DAra / / - pharavarI 2009 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpUrNa vizva meM jainadharma ne viziSTa tathA asAmAnya aise tattvajJAna ke kAraNa tathA AcArapaddhati ke kAraNa apanA vaiziSTyapUrNa sthAna grahaNa kiyA hai| jainadharma ne sAmAnya janoM kA AdhyAtmika tathA naitika stara U~cA uThAne kI bharasaka koziza to kI hI hai, sAtha meM vAstukalA, mUrtikalA, gRha- zilpakalA, citrakalA, raMgakalA saMgItakalA Adi jIvana ke alaga-alaga kSetra meM bhI pragati sAdhakara una kSetroM ko sajAne-sa~vArane kA kAma kiyA hai| jaina saMgItazAstra " jainadharma kaThora vidhiniSedha darzAnevAlA tathA jIvana kI madhuratA ko nakAranevAlA dharma hai, " yaha anya dharmiyoM kI kalpanA aparipakva tathA avAstava hai| jainasamAjajIvana meM bahattara kalAoM ko vizeSa mahattvapUrNa sthAna hai, yaha vividha jaina purANa, kAvya Adi kA abhyAsa karate samaya dRSTigocara hotA hai| ina bahattara kalAoM meM se kaI kalAe~ kAlaugha meM naSTa ho gaI, lekina kaI kalAoM ne asAmAnya sthAna grahaNa kiyA hai| aisI hI kalAoM meM eka kalA thI, saMgIta kalA ! jainasaMskRti ke anusAra yugAdipuruSa RSabhadeva ne saMgIta vidyA kA AviSkAra kiyA thaa| ve kevala AviSkAraka hI na the, balki svayaM zikSaka tathA puraskarttA bhI the| AcArya jinasena AdipurANa meM kahate haiMvibhurvRSabhasenAya gativAdyArthasaMgraham / gandharva - zAstramAcakhyau yatrAdhyAyAH paraH zatam // arthAt manukulatilaka vRSabhadeva ne apane prathama putra vRSabhasena ko gIta, vAdya tathA gAMdharva vidyA kA upadeza diyA thaa| usake zata adhyAya bhI ho skeNge| vAcanAcArya sudhAkalaza saMgItopAniSatsAroddhAra meM likhate haiM iti jainamate tUryAtrikasthotpattiriSyate / harAt saMgItaniSpatiH prasiddhAstvakhile jane // arthAt isa prakAra jainamata meM varNita tUryatrika kI sUrya, vAdya, nATaka ] utpatti jainamata meM iSTa mAnI gaI hai| ziva ne saMgIta kI utpatti kI, aisA loka meM prasiddha 18 pharavarI 2009 jinabhASita DaoN0 abhaya dagar3e, ema.bI.bI.esa hai| ziva yaha RSabhadeva kA paryAyavAcI nAma hai| prAcIna saMskRti kA paricAyaka 'mohoM-ja- dAro', yahA~ para prApta bhagavAn RSabhanAtha kI mUrti ke irdagirda vINA, karatAla, bA~surI, mRdaMga Adi ke AkAra utkIrNita milate haiN| jisa prakAra isase jainoM kI saMgIta kI AsthA meM prathitI milatI hai, usIprakAra unake saMgItazAstra racanA bhI hogI yaha pratIta hotA hai| prAcIna bhAratIya jainasamAja ne saMgIta ke sAthasAtha hI nRtyakalA, vAdyakalA, nATyakalA Adi meM bhI pragati kI thI / utsava yA dhArmika tyauhAroM ke prasaMga para strI-puruSa ekatra nRtya mahotsava manAte the, vArANasI madanamahotsava isakA eka udAharaNa hai| purANagraMtha, caritragraMtha, kAvyagraMtha Adi meM se vividha vAdyoM kI, saMgItaviSayaka zAstrIya jAnakArI denevAle varNana par3hakara lagatA hai, jainasaMgIta zAstra bahuta pragalbha thaa| sirpha / Azcarya isa bAta kA hai ki jainasaMgIta zAstroM kI upekSA kyoM kI gaI? kucha graMthoM kA saMdarbha yahA~ de rahe haiN| kinhIMkinhIM graMthoM ke graMthakAra, graMthakAla i. saMbaMdhI pUrI mAlUmAta prApta nahIM hotI hai| 1. saMgIta ratnAkara : yaha susaMbaddha saMgItazAstra I0 saM0 1200 ke bAda kA hai| mArgI tathA dezI, donoM paddhatiyoM kA yathAyogya varNana isameM hai / zAyada isalie hI isakI tulanA anya graMthoM se kI jAtI hai isakA karttA zAraGgadeva haiM, lekina usakA ullekha mAtra nahIM milatA hai| 2. saMgIta samayasAra yaha graMtha zrI pArzvadeva racita i0 saM0 1200 ke bAda kA mAnA jAtA hai| isameM dezI rAgoM kA adhyAyoM meM varNana hai| kahIM kahIM varNanakrama chUTA huA hai| isameM nAda, gIta, varNa, AlApa, rAga, rAgAMga, prabaMdha, anavadya, tAla, nRtya, prastAra Adi choTI-choTI bAtoM para prakAza DAlA gayA hai| 3. pUrvagatasvaraprAbhRta: yaha graMtha sthAnAMgasUtra meM Ae hue varNana se lagatA hai, yaha graMtha saMgItazAstra se jur3A huA thaa| isameM 29 mUrcchanAoM kA varNana hai| abhayadeva kI sthAnAMgasUtra para TIkA vidvattApUrNa hai| / . Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| 4. bhadrabAhukRta kalpasUtra : vinayavijayopAdhyAya paMcamazca mukhe jJeyastAludeze tu dhaivtH| inhoMne bhadrabAhukRta saMskRta TIkA likhI hai isameM vAdyoM niSAdaH sarvagAte ca geyA saptasvarA iti|| kA varNana haiN| yaha graMtha 17vIM zatAbdI kA mAnA jAtA arthAt jo svara kaMThapradeza meM sthita hai use SaDja, zirodeza meM sthita use RSabha, nAsikapradeza meM sthita vaha 5. saMgItopaniSatsAroddhAra : yaha graMtha sudhAkalaza | gAMdhAra, hRdayapradeza meM sthita use madhyama, mukhapradeza meM inakA hai| isameM tAla kA vizeSa varNana hai| eka mAtra sthita use paMcama tAlupradeza meM sthita use dhaivata tathA tAla se lekara SaSTimAtrika tAloM kA varNana isameM vistAra | saMpUrNa pradeza meM sthita [zarIra meM sthita] use niSAda kahate se kiyA gayA hai| 6. jaMbUdIvapaNapattisaMgaho: gyArahavIM zatAbdI meM isake Age aisA bhI varNana haipadmanaMdI AcArya-likhita isa graMtha meM kula 13 uddezya niSAdaM kuMjaro vakti bane gau RSabhaM tthaa| (prakaraNa) kahe gaye haiM, aura 1429 gAthAe~ haiN| usameM ajA vadanti gAMdhAraM SaDja brUte bhujnggbhuk|| se 4 the prakaraNa kI 224 se 232 gAthAoM meM sA re bravIti madhyamaM krauJco dhaivataM ca turNgmH| ga ma pa dhA nI svaroM kA ullekha bar3A manoraMjanAtmaka puSpasaMdhAraNe kAle pikaH kUjati pnycmm|| rUpa se AyA hai| kahA gayA hai arthAt hastI kA svara niSAda hai, gAya kA RSabha, saudharma tathA aizAna svarga ke deva tathA devI sumeru | bakarI kA gAMdhAra, garur3a kA SaDja, krauMca pakSI kA paMcama, parvata para tIrthaMkara bAlaka ko abhiSeka heta le jAte | ghor3e kA dhaivata tathA vasaMtaRtu maiM kokilA paMcama svara haiN| vizAla devasenA julUsa meM sammilita hotI hai| gajarUpa- | meM kUkatI hai| dhArI devagaNa, vidyAdhara, kAmadeva Adi kA SaDja (sA) 8. padmacaritra : IsavI kI sAtavIM zatAbdI meM svara meM gaNagAna karate haiN| taraMgasenA RSabha (re) svara | hue AcArya raviSeNa kA padmacarita jainoM ke ghara-ghara meM meM mAMDalika, mahAmAMDalika rAjAoM kA devaratha senA gAMdhAra | prasiddha hai| yaha graMtha aneka viSayoM kA khajAnA hai| vidyA (ga) svara meM balabhadra. nArAyaNa pratinArAyaNa Adi ke aura kalA ke sAtha sAtha saMgIta kalA ke bAre meM kAphI balavIrya kA. paidala senAmadhyama (ma) svara meM cakravartI | mahattvapUrNa jAnakArI isa graMtha se prApta hotI hai. aneka ke vaibhava, bala, vIrya AdikA, vRSabha senA paMcama (pa) jagaha padmacarita meM saMgItakalA kA ullekha hai| saMgItasvara meM caramazarIrI muniyoM kA, gaMdharvasenA dhaivata (dha) zAstra ke svara, vRtti mUrcchanA, laya, tAla, jAti, grAma svara meM gaNadharadeva tathA RddhidhArI maniyoM kA aura / Adi zabdoM kA prayoga aura unameM se anekoM kA vistRta nRtyakAriNI senA niSAda (ni) svara meM tIrthaMkara bhagavAn | varNana kiyA hai| jaise svara zabda kA arthake 46 guNoM kA tathA unake puNyamaya jIvana kA gAyana zrutAntarabhAvI yaH zabdo anurnnaatmkH| karate haiN| svato raJjayate zrotuzcittaM sa svara iissyte|| uparinirdiSTa varNana meM puNyapuruSoM kA sAta mUla arthAt eka ke bAda eka AnevAlI zrutiyoM se svaroM meM guNagAna hotA hai, yaha kahA gayA hai| puNyapuruSa | svaranirmitI hotI hai| zabdoM ke guMjana ko hI svara kahate aura svara inakA ucca krama manovedhaka haiN| isameM senAoM haiN| (pratyeka zabda ke AghAta ke bAda utpanna honevAlI kA aura svara kA saMbaMdha kisa prakAra hai yaha anusaMdhAna laharoM kA krama se utpanna honA aura krama se vilIna viSaya hai| honA guMjana kahalAtA hai|) guMjana yahI svaroM kA mukhya 7. svAmI kArtikeyAnuprekSA : isa graMtha kI zrI | rUpa hai, kyoMki guMjana meM hI svara-zrutiyoM kA prakaTIkaraNa zubhacaMdrAcArya ne saMskRta TIkA likhI hai| isa TIkA meM | hotA hai| hara eka svara, apane Apa meM anya svara kI unhoMne saptasvara taMtrIrUpa kaMTha se utpanna hote haiM, aisA | likhA hai| unhoMne svaroM ke sthAnoM kA bhI ullekha kiyA padmacarita meM mUrcchanA ke bAre meM bhI kAphI kucha kahA gayA hai| vaise mUrcchana dhAtu kA artha camakanA yA kaNThadeze sthitaH SaDjaH shirsthRssbhstthaa| / ubharanA hai| kucha loga zruti ke mRdutva ko hI mUrcchanA nAsikAyAM ca gAMdhAro, hRdaye madhyamo bhvet|| | kahate haiM, kucha loga rAgarUpI amRtasarovara meM gAyaka tathA -pharavarI 2009 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrotA inakA pUrNatA se avagAhita hone ko hI mUrcchanA kahate haiN| lekina bharata saMgIta meM sAta svaroM ke kramayukta prayoga ko hI mUrcchanA kahA hai padmacarita meM gaMdhavoM se AyI huI ikkIsa mUrcchanAoM kA ullekha hai| padmacarita meM laya, tAla, jAti Adi kA bhI bahuta kucha varNana milatA hai / : 9. dhavala graMtha meM vINA, trisArika, AlApinI, bavvIsaka, khukkhuNa, kAlaha Adi vAdyoM ke nAma milate haiM / : 10. sarvArthasiddhi isa graMtha meM abhASAtmaka zabdoM ke varNana meM tata, vitata, ghana, sauSira aisA vargIkaraNa AtA hai| isa nimitta se kucha vAdyoM ke nAma Ate haiM, jaise carmatanatanimittaH puSkarabherIdardurAdiprabhavastataH / tantrIkRta vINAsughoSAdisamudbhavo vitataH / tAlaghaNTAlAlanAdyamidhAtajo ghanaH / vaMzazaMravAdinimittaH sauSiraH // arthAt prAyogika zabda cAra prakAra ke haiM- camar3e se mar3he hue puSkara, bherI, aura dardura se jo zabda utpanna hotA hai, vaha tat zabda hai / tA~navAle vINA aura sughoSa Adi se jo zabda utpanna hotA hai, vaha vitata zabda hai / tAla, ghaNTA, lAlana Adi ke tADana se jo zabda utpanna hotA hai, vaha ghana hai tathA bA~surI, zaMkha Adi ke phU~kane se jo zabda hotA hai, vaha sauSira zabda hai (sa.si./ 5/24) / 11. AvazyakavRtti meM tathA bhadrabAhukRta kalpasUtraTIkA meM bhI kucha vAdyoM ke prakAra kahe gaye haiN| jaise paNava, muraja, mRdaMga bhammA [bhammA pRthulamukhaDhakkAvizeSaH] mukuMda, karTikA, talimA, tidullIkA, gomukhI, daradarikA, paTaha, ADambara Adi / saMgItasamayasAra graMtha meM rAgadArI kI vizeSa jAnakArI dI hai| saMgItaviSaya vizeSarUpa se samajhe tathA sunanevAle kI tadanurUpa pravRtti hove, isa hetu rAga meM svaroM kI viziSTa racanA hotI hai| usase rasaniSpatti suMdara hotI hai arthAt viziSTa rasAnubhUti ke lie viziSTa rAgoM kI / yojanA kI jAnI cAhie, aisA isameM kahA gayA hai| jaisezrRMgAra rasa ke lie- vasaMta, mAlavazrI, varATI, gurjarI, mlhaarii| [ rAgoM ke nAma ] vIra rasa ke lie- gauDa, dhannAsI, zrI / prArthanA ke lie bhairava, bhairavI / - 20 pharavarI 2009 jinabhASita + karuNa rasa ke liye sAyarI, dezI Adi / yaha varNana saMgItaratnAkara tathA Adhunika saMgIta zAstra ke bhAtakhaNDe saMgIta zAstra se bhI yaha milatAjulatA hai| - gAyana meM tAla kA atyanta mahattva hai| saMgIta samayasAra, saMgItaratnAkara, saMgItopaniSatsAroddhAra ina tInoM graMtho meM tAla kA bahuta varNana milatA hai| saMgIta samayasAra - meM to kahA hai tAlamUlAni geyAni tAle sarvapratiSThitim / tAlahInAni geyAni maMtrahInA yathAhutiH // isase tAla kA mahattva kitanA hai, yaha dhyAna meM AtA hai| tAlasaMbaMdhI druta, laghu, pluta, kalA, prastAra, virAma, kAla, mAtrA Adi ko samajhakara tAla kA 'ekamAtrika, dvimAtrika,....... . triMzatmAtrika, SaSTimAtrika aisA vargIkaraNa kiyA gayA hai| isa vargIkaraNa meM se kucha tAloM ke nAma vartamAnakAlIna pracalita saMgItazAstra meM dekhane ko bhI nahIM milate haiM, jaise tisAraka, udIkSaNa rAyavaMkola cAcapura, pRthvIkuMDala Adi / 12. nayanasukhavilAsa : mujaphpharanagara meM hue kavivara nayanAnaMda ne yaha graMtha likhA thA / sva0 brahmacArI zItalaprasAda jI smAraka graMthamAlA kI ora se yaha graMtha do bhAgoM meM prasiddha huA thaa| pahale bhAga meM karIbana 40 rAgiNIsaha padyaracanA hai| graMthavaiziSTya yaha hai ki isameM gAyana kisa kAla meM kareM, vistRta diyA hai| isameM sau se adhika pada haiN| tAla kA mahattva dete samaya use yoddhA kI upamA dI hai| jisa prakAra yuddha meM yoddhA agara azva se nIce gira jAe, to vaha usakA apamAna samajhA jAtA hai, usI prakAra tAla meM agara galatI ho to gAyaka kA apamAna samajhA jAtA hai, aisA isa graMtha meM kahA gayA hai| isa graMtha meM 24 tIrthaMkaroM kI stuti saMdarbha meM dI gaI padyaracanA kI rAga-rAgiNI yojanA tathA dina ke 24 tAsoM meM usakA vibhAjana dekhane lAyaka, abhyAsa karane lAyaka hai| jaisetIrthaMkara rAga kaliMgaDA bhairavI zrI RSabhanAtha jI zrI ajitanAtha jI zrI saMbhavanAtha jI bilAvala zrI abhinaMdananAtha jI prauDhI samaya savere 6 se 7 savera 7 se 8 savera 8 se 9 9 se 10 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sumatinAtha jI jogiyA, AsAvarI zrI padmaprabhajI zrI supArzvanAtha jI zrI caMdraprabhujI zrI puSpadaMta jI zrI zItalanAtha zrI zreyAMsanAtha jI 10 se 11 11 se 12 12 se 1 1 se 2 dopa. 2 se 3 dopa, 3 se 4 sAyaM 4 se 5 5 se 6 sAyaM 6 se 7 rAtrau 7 se 8 rAtrau 8 se 9 ThumarI (khamAja) rAtrau 9 se 10 ThumarI ( khamAja) rAtrau 10 se 11 dezakhAsa rAtrau 11 se 12 soraTha (khAsa) rAtrau 12 se 1 bihAga rAtrau 1 se 2 jayajayavaMtI uttararAtrI 2 se 3 mairUnara sAraMga pIlU paMjAbI ThumarI zrI vAsupUjya jI zrI vimalanAtha jI zrI anaMtanAtha jI zrI dharmanAtha jI zrI zAMtinAtha jI zrI kuMthunAtha jI zrI arahanAtha jI zrI mallinAtha jI zrI munisuvratanAtha jI zrI naminAtha jI grantha- samIkSA khAsa baravA jhaMjhorI uMkoTikI jaMgalA tumarI dhanAzrI dhAnI zyAmakalyANa sabake rahasya samIkSaka Aja ke yuga meM vyakti kI yAdadAzta kamajora | hotI jA rahI hai, use yAda hI nahIM rahatA ki hama kaise dharmamArga kI ora agrasara hoM? sAdhuoM ke darzana to karate haiM, lekina usake mana meM jijJAsA rahatI hai ki sAdhuoM ke pUrva jIvana ke bAre meM bhI jAneM, kyoMki Ama logoM kI dhAraNA yahI rahatI hai ki sAdhu vahI bana jAte haiM jinake kucha vyavasAya, naukarI Adi nahIM hotI hai| lekina vartamAna meM yaha dhAraNA parivartita karate hue A0 zrI vidyAsAgara jI se kucha par3he likhe naujavAnoM ne naukarI karane ke bAda bhI dIkSA lI hai| inhIM rahasyoM ko isa pustaka meM kholA gayA hai| isa pustaka meM A0 zrI vidyAsAgara jI kI grISmakAlIna vAcanA san 2008 vidizA meM virAjamAna sAdhuoM kA jIvanaparicaya, bhAI-bahina ke nAma zrI neminAtha jI zrI pArzvanAtha jI zrI mahAvIra jI ina graMthoM ke atirikta, kavi bhUdharadAsa, bhAgacaMda, budhacaMda, dyAnatarAya, daulatarAma, Adi kavi vidvAnoM ne saMgItasevA kAphI kI hai, aisA unhoMne rAgadArI meM kI huI padasaMgraha - padyaracanAoM se samajha meM AtA hai| yaha kAphI truTipUrNa mAlumAta ho sakatI hai| Aja jainasaMgIta kI ora vizeSa kisI kA dhyAna nahIM hai, phira bhI aba taka kI gaI upekSA samApta ho kara saMgIta premI, vidvajjana, jainasaMgItazAstra tathA jainasaMgIta pracAra meM lAe~, yahI bhAvanA hama bhA sakate haiN| saMdarbha : yaha lekha 'pUrNA' para AdhArita hai| saMdarbhasUci : pUrNArghya pAna naM. 787 se 798 : sarvArthasiddhi : kArtikeyAnuprekSA jaMgalA paraja paraja uttararAtrau 3 se 4 uttararAtrau 4 se 5 uttararAtrau 5 se 6 DaoN0 ajita kumAra jaina, vidizA pustaka kA nAma sabake rahasya, saMkalana kartA DaoN0 mahendra jaina, pradIpa jaina, prakAzaka kA nAma : zAMtinAtha prakAzana samiti vidizA, prAptisthAna: zrI anila jaina (TivarI vAle), Adi TreDarsa bhaNDArA roDa itavArI bAjAra nAgapura 2, (mahA.) mo. 09422114180 - prathama saMskaraNa - 28.10.2008, mUlya 45/- ( lAgata mUlya 82 /-) sAija: 21x14 semI., pRSTha- 144 raMgIna citra mlttiiklr| koparagA~va (mahArASTra ) ( janma krama se ) ( gRhastha jIvana kA patA ) zodha kAryoM (pI. eca. DI.) Adi ke lie 4x6 ke citra sahita diyA gayA hai aura sUtaka saMbaMdhI zAstrIya viSaya, pUjana ke vaijJAnika evaM cikitsA saMbaMdhI pahalU diye gaye haiM, hastamudrA cikitsA, zikharajI, kailAza parvata 24 tIrthaMkara, hrIM, NamokAra maMtra, svastika, U~ Adi kA dhyAnasaMbaMdhI viSaya citra sahita diyA gayA hai aura caughar3iyA samaya ke anusAra evaM vizeSa zubha mUhUrtI kA vivaraNa diyA gayA hai| vAstava meM isa pustaka kA nAma 'sabake rahasya' sArthaka hI ho gayA hai| isa pustaka meM jo rahasya hai vaha anya jagaha durlabha hai| yaha pustaka elavama evaM DAyarekTrI kA kArya bhI karegI aura dhyAna kendra tathA kaileNDara kA bhii| isaliye yaha sabake lie lAbhadAyaka siddha hogii| pharavarI 2009 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana paM0 maheza kumAra jaina, vyAkhyAtA AcArya umAsvAmIkRta mokSamArgaprarUpaka tattvArthasUtra' jainAgama meM saMskRtasUtroM meM nibaddha Adya grantha mAnA jAtA hai| mokSamArga kA pratipAdaka hone ke kAraNa ise mokSazAstra bhI kahate haiM / tattvArthasUtra meM samyagdarzana ke viSayabhUta jIvAdi sAta tattvoM kA varNana hai| isameM kula 10 adhyAya aura 357 sUtra haiN| isakA racanAkAla IsA kI dUsarI zatAbdI hai| jainazAsana kA yaha grantha gUr3ha rahasyoM kA vizAla bhaNDAra hai| jaisA ki sUtra kI paribhASA likhate hue AcArya vIrasena svAmI zrIdhavalA meM isa prakAra kahate Yi alpAkSaramasaMdigdhaM sAravad gUDhanirNayam / nirdoSahetumattathyaM sUtramityucyate budhaiH // 9/117 // artha- jo thor3e akSara se saMyukta ho, saMdeha se rahita ho, paramArtha - sahita ho, gUr3ha padArthoM kA nirNaya karanevAlA ho, nirdoSa ho, yuktiyukta ho aura yathArtha ho use paNDitajana sUtra kahate haiM / adhyAya 1 adhyAya 2 adhyAya 3 adhyAya 4 8,31 02 1,1,4,5,7,10,28,32,41,47,49 11 08 2,5,13,18,24,34,36,39 4,12,17,19,25,32,35,37,38,40 10 22 pharavarI 2009 jinabhASita adhyAya 5 adhyAya 6 adhyAya 7 adhyAya 8 3,32,33 adhyAya 9 adhyAya 10 1,3,6,7 kaSAyapAhur3a meM AcArya guNadharasvAmI kahate haiM arthasya sUcanAtsamyak sUtervArthasya sUriNA / sUtramuktamanalpArthaM sUtrakAreNa tattvataH // 73 // artha- jo bhalI prakAra artha kA sUcana kare athavA artha ko janma de, usa bahu artha garbhita racanA ko sUtrakAra AcArya ne nizcaya se sUtra kahA hai| - 1. sarvArthasiddhi AcArya zrI pUjyapAda svAmI dvArA racita saMskRta TIkA, hindI anuvAda siddhAntAcArya paM0 'sUtra' zabda grantha, tantu aura vyavasthA ina tIna arthoM phUlacaMda zAstrI pA~cavA saMskaraNa 1991, prakAzana bhAratIya ko sUcita karatA hai / jJAnapITha, dillI / AcArya umAsvAmI mahArAja ne sUtroM ko laghutva pradAna karane ke lie aneka sthAnoM para 'ca' zabda prayukta kiyA hai| isa 'ca' zabda kI prAsaMgikatA AcArya pUjyapAda mahArAja, AcArya akaMlakadeva, AcArya vidyAnandi Adi ne prastuta kI hai| unhIM sarvamAnya saMdarbhoM ke AdhAra para 'ca' zabda kA kramAgata vivaraNa isa prakAra haivivecita sUtroM meM 'ca' krama saMkhyA zabda kI AvRtti 3,7,10,20,22,24,25,37,39 8,18,19,21,22,25,26 09 07 03 06 03 04 kula yoga 63 cakAra saMyojana aura bhI, tathA zabda yA uktiyoM ko jor3ane ke lie prayukta kiyA jAtA hai| samuccaya ke lie arthAt 2 yuktiyoM ke sAtha 'ca' kI bAra-bAra AvRtti hotI hai| AcArya vidyAsAgara jI mahArAja kahate haiM ki 'ca' kA peTa bahuta bar3A hai| 'ca' zabda cumbaka kI taraha kAma karatA hai| AcAryoM ne tattvArthasUtra meM Aye 'cakAra' ke vibhinna artha svIkAra kiye haiN| janasAmAnya ko una sabhI granthoM ko dekhanA va samajhanA sahaja nahIM hai| ataH isa lekha meM vibhinna granthoM aura saMdarbhoM ke AdhAra se 'ca' zabda kI vyAkhyA kA saMkalana kiyA gayA hai, tAki sabhI sAdharmI bhAI isakA pUrNa lAbha uThA skeN| isa lekha meM AcAryoM dvArA pratipAdita nimnalikhita granthoM ke sandarbha liye gaye haiM 11,19,21 7,9,11,12,14,23 2. tattvArtharAjavArtika AcArya zrI aMkalaka deva dvArA racita saMskRta TIkA, hindI anuvAda AryikA zrI 105 supArzvamatI mAtAjI, dvitIya saMskaraNa 2007 saMpAdaka DaoN0 cetanaprakAza pATanI / 3. tattvArthazlokavArtikAlaMkAra- AcArya zrI vidyAnandi dvArA racita saMskRta TIkA, hindI anuvAda paM0 mANikacandra kaundeya, dvitIya saMskaraNa 2005 prakAzanazrI AcArya kundhusAgara granthamAlA, solaapur| 4. sukhabodhatattvArthavRtti - AcArya zrI bhAskaranadI dvArA racita TIkA, hindI anuvAda AryikA zrI 105 jinamatI mAtAjI dvaaraa| 5. tattvArthavRtti zrI zrutasAgarasUri racita saMskRta Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| TIkA, hindI anuvAda pro0 mahendrakumAra jaina 'nyAyAcArya'. | bhI haiM aura samIcIna bhI haiN| dvitIya saMskaraNa 1999, prakAzana-bhAratIya jJAnapITha, dillii| | zlokavArtika-. 6. tattvArthamaMjUSA- AryikA zrI 105 vijJAnamatI samaccinoti casteSAM samyaktvaM vyaavhaarikm| mAtAjI dvArA saMkalita tattvArthasUtra kI hindI TIkA, prathama mukhyaM ca tadanuktau tu teSAM mithyAtvameva hi|| 1 // saMskaraNa 2005 saMpAdana-DaoN0 cetanaprakAza paattnii| te viparyaya eveti sUtra cennaavdhaaryte| 7. sabhASyatattvArthAdhigamasUtra- AcArya umAsvAti ca zabdamantareNApi, sadA smyktvmttvtH|| 10 // viracita saMskRta TIkA sahita, hindI anuvAda-paM0 mithyAjJAnavizeSaH syAdasminpakSe vipryyH|| khUbacandra jI siddhAntazAstrI, tRtIya saMskaraNa 1992, saMzayAjJAnabhedasya ca zabdena smuccyH|| 11 // prakAzana-zrImad rAjacandra Azrama, AgAsa (gujraat)| artha- 'ca' zabda mati, zrata evaM avadhijJAna ke 8. AcArya prabhAcandra dvArA racita TippaNiyA~, jo | samyakpane kA vyAvahArika evaM mukhya rUpa se samuccaya ki sarvArthasiddhi hindI TIkA ke pariziSTa meM dI gayI / karatA hai| 'ca' zabda ke nahIM kahe jAne para to una tInoM jJAnoM kA viparyaya pada ke kAraNa mithyApana hI dhvanita 9. dazalakSaNa parva meM AcArya zrI vidyAsAgara jI hotA hai| yadi ve jJAna vipayarya hI haiM to sUtra meM 'ca' mahArAja dvArA diye gaye tattvArthasUtra ke pravacanoM ke AdhAra zabda ke binA bhI grahaNa ho jAtA hai, parantu aisA mAnane para 'ca' zabda kI vizeSa vyaakhyaa| para samyakpane kI avadhAraNA nahIM rahatI, ataH 'ca' zabda adhyAya 1 diyA gayA hai| mithyAjJAna ke bhedoM meM viparyaya bheda hai satsaMkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca / / 8 // ataH 'ca' zabda se saMzaya aura ajJAna bheda kA bhI samuccaya sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika evaM sakha- | ho jAtA hai| bodhatattvArthavRtti meM isa sUtra meM Aye 'cakAra' kI koI | tattvArthavRtti- cakArAt samyagjJAnarUpANi ca bhavanti / vyAkhyA nahIM kI hai| artha- 'ca' zabda se mati, zruta aura avadhijJAna tattvArthavRtti- cakAraH parasparaM samacyate vrtte| samyagjJAna rUpa bhI hote haiN| tenAmayarthaH na kevalaM pramANanayairnirdezAdibhizca samyagdarzanAdInAM | sukhabodhatattvArthavRtti- ca zabdo'tra smuccyaarthH| jIvAdInAM cAdhigamo bhavati, kintu satsaMkhyAkSetrasparzana- | tata ime mati zrutAvadhayo viparyayazca samyakceti samudAyArthaH / kAlAntarabhAvAlpabahutvaizca aSTabhiranuyogezcAdhigamo bhvti| artha- sUtra meM 'ca' zabda samuccaya ka lie AyA artha- cakAra zabda paraspara samaccaya ke lie haiN|| hai| isase ye mati, zruta aura avadhijJAna viparIta hote isase yaha artha hai na kevala pramANa naya, nirdeza Adi naya nirdeza Adi haiM aura samIcIna bhI hai aisA samudAyArtha hai| ke dvArA samyagdarzana Adi aura jIva Adi kA adhigama AcArya vidyAsAgara jI mahArAja- isa satra meM hotA hai, apitu sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara. 'ca' zabda se yaha bhI grahaNa karanA cAhie ki ye tInoM bhAva aura alpabahutva ina ATha anuyogoM dvArA bhI adhigama | jJAna tRtIya guNasthAna meM mizrarUpa bhI hote haiN| hotA hai| bhAvArtha- manaHparyayajJAna aura kevalajJAna samyak bhAvArtha- pramANa, naya evaM nirdeza svAmitva Adi hI hote haiM, parantu mati, zruta aura avadhijJAna samyak ina 2 sUtroM kI taraha sat, saMkhyA Adi ke dvArA bhI | bhI hote haiM, mithyA bhI hote haiN| yadi samyagdRSTi hai to jIvAdi 7 tattva evaM ratnatraya kA adhigama hotA hai| yaha | samyagjJAna hai, mithyAdRSTi hai to mithyAjJAna hai| sUtra meM batAne ke lie sUtra meM 'ca' zabda prayukta hai| Aye viparyaya zabda ko upalakSaNa kahA hai isase saMzaya matizrutAvadhayo viparyayazca / / 31 // aura anadhyavasAya kA bhI grahaNa karanA cAhiye evaM tRtIya sarvArthasiddhi va rAjavArtika- cazabdaH samuccayArthaH guNasthAna meM tInoM jJAna mizrarUpa bhI hote haiM, yaha bhI viparyayazca smykceti| grahaNa karanA caahiye| ina saba kAraNoM se sUtra meM 'ca' artha- 'ca' zabda samuccaya ke lie hai, isase | zabda kahA hai| yaha artha hotA hai ki mati, zrata aura avadhijJAna viparyaya zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera pharavarI 2009 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Akhira ho hI gayA sthApita amerikA meM pahalA jainamaMdira kailAza mar3avaiyA 2000 IsA pUrva AcArya kvAjala koTala ke netRtva meM paNi- jaina- zramaNa saMgha pahu~ce aura ve vahIM basa gaye the| madhya amerikA meM ina dinoM bhI kvAjala koTala ke smAraka aura jainanumA caitya prApta hote haiM / ( pramANasvarUpa dekheM camanalAla kI kRti 'hindU amerikA' pRSTha 102, saMdarbha'jJAnaprakAza' pRSTha 31-32 lekhaka vaidya prakAza pANDyA) 1 phiniksa aura usakI pRSThabhUmi- greTa briTena kI rAjadhAnI laMdana meM do varSa pahale jaba jainamaMdira kI sthApanA huI thI, tabhI vahA~ vidyamAna amerikana jainiyoM se yaha bhanaka lagane lagI thI ki nikaTa bhaviSya meM jainadharma amerikA meM bhI apanI pUrI bhavyatA se pahu~cane ke liye AdhArabhUmi talAza rahA hai| yaha Avazyaka to thA, para kaThina bhI thA, kyoMki jainadharmAvalambiyoM kI saMkhyA jitanI bhI hai vaha yatra-tatra vikharI huI hai| nyUyArka meM jaina apekSAtmaka kama nahIM haiM, para sudUra registAnI prAnta airIjonA meM zvetAmbara aura sthAnakavAsI jaina jyAdA haiM, digambara to kevala DhAI ghara hI haiM DhAI meM isaliye kaha rahA hU~ kyoMki eka parivAra meM pati digambara aura patnI zvetAmbara hai| para saca yaha hai ki digambara, zvetAmbara aura sthAnakavAsiyoM meM vahA~ 'vAda' kI jyAdA dUriyA~ nahIM haiN| kabhI kabhI to ve bhAratIyoM para bigar3ate bhI dekhe gaye ki hameM to kama se kama mata bA~ToM / satya bhI yahI hai ki inameM kAla bhI yahI hai ki inameM kAla ke anusAra mAnyatAyeM banatI bigar3atIM rahIM haiM, para mUla lakSya to eka hI hai-mokSa kI kAmanA / isa jainamaMdira banane ke pUrva to phiniksa meM samasta bhAratIyoM kI upAsanA ke liye kevala eka hI maMdira thA - ekatA maMdira jisameM hindU, sikkha, jaina sabhI ke ArAdhya devoM kI mUrtiyA~ virAjamAna haiM aura apanI-apanI vedI para Akara ve pUjA-arcanA kiyA karate haiN| aisA samanvaya bhalA aura kahA~ dekhA jA sakatA hai? aba navanirmita jainamaMdira meM bhI bhArata se haTakara, vizaSetA yaha hai ki bar3I jinapratimAoM meM eka zvetAmbaramUrti prathama tIrthaMkara AdinAtha kI aura dUsarI digambaroM kI - caubIsaveM tIrthaMkara mahAvIra svAmI kI bilkula AsapAsa birAjIM haiM, bIca meM kevala NamokAramaMtra kI sthApanA bhara kI gaI anumAnataH / hai / zeSa eka ora 12 choTI pratimAyeM digambaroM kI aura jainadharma sarvathA vaijJAnika aura Adidharma kI mAnyatAprApti ke bAvajUda apane kaThina AcaraNa ke kAraNa deza ke bAhara yatheSTha sthAna nahIM pA skaa| dUsarI ora bauddhadharma, jainadharma ke aMtima caubIsaveM tIrthaMkara mahAvIra svAmI ke samakAlIna gautama buddha ke dvArA pravartita huA, para bhArata kI sImAoM ke bAhara phailatA hI gyaa| Aja aneka dezoM meM bauddhadharma rAjyadharma hai / islAma aura IsAI dharma to vizva ke aneka dezoM meM bikhare huye haiM / hindUdharma bhArata ke bAhara mukhyarUpa se nepAla aura mArIzasa jaise katipaya choTe dezoM meM hI jA skaa| aba avazya kucha dezoM meM hindUmaMdira bana rahe haiN| kyoMki pahale to samudrapAra jAnA hI ina dharmoM meM pApa mAnA jAtA thA, phira ina saba kA kAraNa mUlarUpa se yahI rahA hai ki a~grejoM aura muslimoM ne apanI sAmrAjyavAdI nItiyoM ke kAraNa aneka dezoM meM rAjyavistAra kiyA aura svabhAvata: zAsita rAjyoM meM unakA dharma bhI sthApita hotA gyaa| dUsarI tarapha jainadharma jaise svadharma nijAtmA ke vikAsa taka kendrita hone ke kAraNa apane hI deza meM simaTa kara raha gye| Adhunika yuga meM vyavasAya ke prayojana se katipaya jaina bhArata se bAhara gaye aura unheM apane dharma kI saMskRti kI khabara banI rahI, phalataH pahale laMdana Adi meM aura Aja sudUra vizva ke sabase bar3e lokatAMtrika evaM zaktizAlI deza amerikA meM ahiMsA aura zAMti ke pravartaka mahAvIra svAmI kA saMdeza sAta samundara pAra pahu~ca gayA / 20 se 26 disambara 2008 kI avadhi meM amerikA ke airIjonA prAnta kI rAjadhAnI phiniksa meM paMcakalyANa mahotsava sampanna huA aura jainadharma ke caubIsoM tIrthaMkaroM kI mUrtiyoM se yukta, bhavya jinAlaya jainaseMTara oNpha greTara phiniksa meM pratiSThita ho gayA / mujhe garva hai ki maiM una kSaNoM kA na kevala bhAgIdAra va sAkSI rahA, varan hindutAna kI saMskRti aura jinatva ke kAvya kA pATha bhI ukta avasara para karane kA saubhAgya milA / " atIta ke Aine meM - yaha tathya kadAcit apratyAzita lage ki amerikA meM sadiyoM pahale jainadharma thA meksiko, perU ke AsapAsa ke loga Aja bhI bhArata jainoM jaisA AcaraNa karate mila jAte haiN| amerikA meM 24 pharavarI 2009 jinabhASita - Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasarI ora 12 zvetAmbaroM kI virAjamAna haiN| maMdira kii| meM kiyA jAkara grAhaya banAnA par3atA thaa| hA~, paMcakalyANaka bAhya praveza bhitti para eka ora hanumAna jI kI mUrti meM bane saudharma indra Adi va nRtyAMganA kanyAe~ amerikana ukerI gaI hai, jo dhanuSa khIMce huye haiM, dUsarI ora lakSmI, | hI thIM, pUrNa smrpit| vrata, tyAga, upAsanA, prakriyA sabhI sarasvatI aura padmAvatI kI mUrtiyA~ nirmita haiN| sthApanA | kalyANaka bhAratIya paddhati se sampanna karAye gye| bhAratIya ke samaya bhI dekhA gayA ki 26 disambara 08 ko pahale | bhojana kI vyavasthA thii| daraasala paMcakalyANaka mahotsava zvetAmbaroM ne apanI vidhi se pUjA arcanA kara pratimAyeM | AtmA se paramAtmA banane kI AdhyAtmika prakriyA kA pratiSThita kara lIM bAda meM digambaroM ne kii| bhArata kI | Ayojana hai| jinabimba taba taka pUjyanIya nahIM hotA, taraha prANa-pratiSThA kA sUryamaMtra kisI munivara ne to nahIM | jabataka ki usakI vidhivat prANapratiSThA nahIM ho jaatii| diyA, kyoMki bhArata se pUjya munivara samudrapAra pahu~ca hI | sampUrNa AdhyAtmika prakriyA ke bAda sUryamaMtra dene ke bAda nahIM sakate the, para mokSakalyANaka Adi ke samaya vidhivat | hI pASANI athavA dhAtuI pratimAe~ pUjyanIya ho pAtI haiM nigraMtha digambara jainamunivara ko hI smaraNa kara vaMdanAyeM | aura unameM bhagavAn kI sI AsthA jAgRta ho jAtI hai| aura praNAma kiye gye| aisA nahIM lagA ki nizcayanayavAle | isa avasara para kisI eka mUlanAyaka tIrthaMkara kA unake muniyoM kI vaMdanA nahIM krte| atIta kI taraha garbha, janma, tapa, mokSa aura kevalajJAna amerikA meM banA phiniksa jainamaMdira bahuta zAnadAra, ina pA~coM kalyANakoM kA nATyAbhinaya jIvaMta racA jAtA saMgamaramara se banA hai| 4 ekar3a jamIna meM se lagabhaga | hai, jisameM samAja ke sabhI varga sotsAha sammilita hokara eka ekar3a jamIna ke prAMgaNa meM, maMdira hAlA~ki dasa hajAra | AdhyAtmika bhAgIdArI karate haiN| pratyeka kalyANaka ke vargaphITa para hI nirmita huA hai, para sAmane saMgamaramara | samaya ke vicAroM kA vizad upadeza vizeSajJoM dvArA samajhAyA kA nakkAzIyukta uttuMga mAnastaMbha nirmita kiyA gayA hai jAtA hai, jisase manuSyoM meM bhI tIrthaMkaroM kI sI aura bagIce bane huye haiN| laMdana ke maMdira kI apekSA | AtmavikAsa aura Atmonnati kI bhAvanA jAgRta hotI to yaha kAphI vizAla aura nakkAzIyukta hai| lAgata vyaya | hai aura ve bhI apane tyAga va tapasyA se apane jIvana nayana DaoNlara yAnI tIsa lAkha DaoNlara, | kA kalyANa karate haiN| aneka prANI satya, ahiMsA, acaurya, anumAnataH 15 karor3a rUpaye AyA hai| rAga-dveSa, aparigraha brahmacarya ke saMkalpa lete haiN| isase isa bhavya jinAlaya meM eka kakSa zrImadrAjacandra | mukti kA mArga prazasta hotA hai| isIliye jaina dharma eka guru aura eka sthAnakavAsiyoM kA niyata hai| dravya, vastroM | sampradAya na hokara maulika jIvanadarzana mAnA jAtA hai, aura prasAdhanoM ke liye bhI sthAna pRthak niyata haiN| prazaMsanIya | jisameM manuSya bhautikavAdI na hokara tyAgI aura vivekazIla yaha hai ki janavarI 2008 meM nakzA pAsa karAyA va pharavarI ho AtmakalyANa kara paramasukha kI prApti arthAt mokSa 2008 meM nirmANa kArya zurU huA, aura lIjiye bhArata | prApta kara sakatA hai| hAlA~ki samAroha meM dakSiNa aphrIkA, se saMgamaramara bhI A gayA, upayukta vAstu kA cayana bhI | iglaiNDa, iNDiyA Adi sabhI dezoM se lagabhaga do-tIna evaM zAnadAra maMdira bana kara taiyaar| disambara 2008 meM | hajAra jaina anuyAyI ekatrita huye the, jinheM prasiddha hoTala bhavya paMcakalyANaka dvArA prANapratiSThA bhI sampanna ho gii| meriyaTa meM hI ThaharAyA gayA thA aura paMcakalyANaka kI yaha kamAla sacamuca gahana niSThA ke kAraNa hI saMbhava | pUrI prakriyAe~ usI vizAla hoTala ke bar3e-bar3e bAlarUmsa ho skaa| hama jisa pA~ca sitArA hoTala je.DablyU.meriyaTa /haoNlsa meM sampanna karAye gaye the| eka tarapha ke bAlarUma DI. meM kAryakrama sthala para ThaharAye gaye the, vahA~ se zahara meM maMdira kI dUrI lagabhaga 27 mIla hai| jainamaMdira kI bAlarUma meM zvetAmbara AmnAya ke pA~coM dina paMcakalyANaka martiyA~ bhArata se hI gaI thiiN| pratiSThA ke liye sabhI sampanna hye| sAMskRtika kAryakrama donoM pakSoM ke sammilita sAmagrI bhArata se ma~gAI thii| paMDita, vidvAn, kavi, saMgItakAra | rUpa se digambara AmnAyabAle bAlarUma meM hI hote the| sabhI bhAratIya, airAvata hAthI avazya vahIM kRtrima aura | yaha hoTala lagabhaga 80-100 ekar3a meM phailA hai, jisameM pahiyoM para calane vAlA nirmita thA, sAhityAdi bhI bhAratIya 950 kamare aura aneka vizAla bAlarUmsa susajjita bane para gItoM va pravacana kA anuvAda kabhI-kabhI aMgrejI | huye haiN| isake svImiMga pUlsa, jharane bagIce apane Apa - pharavarI 2009 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM darzanIya haiN| nikaTa hI vana hai, jahA~ pANDukazilA | liye kaTibaddha hai / pariNAmataH zikSA, cikitsA, paryAvaraNa ke lihAja se sabhI vikasita zreNI meM Ate haiN| banAI gaI thii| dUsarI ora aneka maoNlsa bhI yahA~ darzanIya haiN| sabhI sAdhana eka hI jagaha upalabdha honA apane Apa meM garimAmaya thA / ullekhanIya hai ki amerikA meM Aja bhI sar3akoM kI dUriyA~ mIloM meM darzAyIM jAtIM haiM, kilomITara meM nhiiN| bhArata se aneka viparItatAyeM aura bhI majedAra haiM- jaba yahA~ rAta to vahA~ dina to hotA hI hai, bhArata meM saDaka ke bAyI ora calate haiM to amerikA meM dAyI ora calA jAtA hai, yahA~ bijalI oNna karane ke liye svica nIce karate haiM, to amerikA meM Upara karate haiN| bhArata meM cAdara ke anusAra paira phailAne kI pravRtti hai, para amerikA meM pairoM ke anusAra cAdara banAI jAtI hai| yahA~ karja lenA majabUrI, para vahA~ Ama Adata hai, kreDiTa kArDa unakA Avazyaka aMga hai| hama tyAga kI aura ve bhautika suvidhAoM kI AdhArazilA para AsIna haiN| yaha alaga bAta hai ki Aja hama nAsamajhI meM pAzcAtya kI nakala karane ko lAlAyita ho rahe haiM, jo hamAre dukhoM va tanAvoM kA eka kAraNa avazya bana gayA hai, kyoMki vartamAna paristhitiyoM meM vaisA bhautikasukha to muzkila hai| isake anya kAraNoM meM AbAdI kA Adhikya, hamArA naitika aura rAjanaitika patana evaM anuzAsanapriya nahIM honA Adi bhI zAmila hai / svImiMgapUla, daraasala phiniksa amerikA ke dvArA Dara ke kAraNa basAyA gayA aisA zahara hai, jo cAroM ora se pahAr3iyoM se ghirA huA hai ki kabhI yadi amerikA para duzmanoM ne bambArDiMga kI, to bhI phiniksa surakSita rahegA aura amerikanoM ke liye sira chipAne kI vaha ekamAtra jagaha hogI / phiniksa airIjonA prAnta meM 'DejarTiDa', para nikaTa kI nadI se jala lAkara harA-bharA, pradUSaNa rahita aura khUba bikharakara phailA huA hai| sar3akoM kA sundara jAla, prAyaH eka maMjilA bhavana jinameM bagIce, svImiMgapUla, gaireja Adi sabhI suvidhAyeM upalabdha rahatI haiN| bar3hiyA maoNla, hoTela, utkRSTa eyaraporTa, AsapAsa hare tanevAle darzanIya kekTasa ke jaMgala aura nyUyArka se lagabhaga 2466 mIla yAnI 4000 kilomITara, havAIjahAja se lagabhaga 7 ghaNTe kI dUrI phiniksa kI AvAdI lagabhaga 4 lAkha jisameM anumAnita 8 - 10 hajAra bhAratIya rahate haiM, inameM sabhI prakAra ke 125 jainaparivAroM kI saMkhyA lagabhaga 250 / amerikA meM bhArata se viparIta aneka sthitiyA~, jaise lambe karja lekara suvidhA kI hara cIja kharIdane aura khUba kamAne va khUba vyaya karane kI pravRtti Ama hai| makAna, kAra, phrija, lepaTaoNpa, kampyUTara, bar3e-bar3e TI.vI. evaM vilAsitA ke sabhI sAdhana 25-30 varSoM ke liye kama daroM ke byAja para karja yahA~ sabhI AsAnI se le lete haiN| hara AdamI kAma karatA hai, mahilAyeM bhI svAvalambI haiM, isaliye talAka kI prathA Ama hai| sabhI AyakaradAtA hote haiN| vastutaH amerikA meM jagaha khUba hai aura AbAdI kama, isilaye manuSya kI bar3I kImata hai aura zAsana pratyeka prANI kI jAna bacAne ke DaoN0 jayakumAra jI jaina ko putra zoka a0 bhA0di0 jaina zAstripariSad ke pUrva mahAmaMtrI evaM vartamAna upAdhyakSa suprasiddha jaina vidvAn DaoN0 jayakumAra jaina, saMskRta vibhAgAdhyakSa, esa0 DI0 pI0 jI0) kaoNleja, mujaphpharanagara ke yuvA putra iMjIniyara zrI abhiSeka jaina kA 30 janavarI 2009 ko nidhana ho gayA hai| zrI abhiSeka jaina prAraMbha se pratibhAzAlI rahe haiM tathA pratyeka parIkSA meM sabhI viSayoM meM vizeSa yogyatA prApta karate rahe haiN| unake nidhana para aneka sAmAjika, dhArmika, rAjanItika evaM zaikSaNika saMsthAoM ne apAra duHkha abhivyakta kiyA hai| je0 pI0 jaina, pUrva pradhAnAcArya 'jinabhASita' - parivAra bhI apanI gahana zoka-samavedanA prakaTa karatA hai| ratanacandra jaina, sampAdaka 26 pharavarI 2009 jinabhASita kula milAkara amerikA kA paMcakalyANaka eka sarvathA viziSTa AnaMdadAyI anubhava rhaa| isase bhoga meM bhI tyAga kI adRbhuta kathA sRjita huI aura vizva ke zaktizAlI deza meM hama pahalI bAra ahiMsA aura indriyavijaya ke jainadharma kI dhvajA phaharAne meM saphala huye / kadAcit yaha 'jainaM jayatu zAsanam' ke naye adhyAya kI eka AdhArazilA bne| (lekhaka 'anekAnta' ekeDamI ke adhyakSa aura sAhityakAra haiM) variSTha 75, citragupta nagara, koTarA, bhopAla Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he mA~! tumheM praNAma DaoN0 surendra kumAra jaina 'bhAratI' aisA prasaMga AtA hai ki jaba zrIrAma-rAvaNa yuddha / sabane nahIM kI thii| kauna jAnatA thA ki pratyeka aSTamI meM rAvaNa mArA gayA aura zrIrAma ko sItA mila gayIM, | kI taraha zanivAra, dinAMka 6 disambara, 2008, agahana to vibhISaNa ne zrIrAma se Agraha kiyA ki ve kucha | zukla kI aSTamI (vi.saM. 2065) unake jIvana kI dina laMkA meM vizrAma kareM, taba zrIrAma ne kahA ki he | aMtima aSTamI bana jaayegii| prAtaH hI unhoMne zrI di. lakSmaNa! yaha svarNanagarI mujhe rucikara nahIM lagatI, kyoMki | jaina naye mandira jI (mar3AvarA) meM jinAbhiSeka dekhA, jananI (mAtA) aura janmabhUmi svarga se bhI mahAn hotI | pUjana kI aura bhaktibhAva se sabhI dasa jaina mandiroM kI vaMdanA kii| prAtaH 11 baje pratyeka aSTamI aura caturdazI neyaM svarNapurI laMkA, rocate mama lkssmnn|| ko unakA ekAzana kA niyama thA, jo antataH upavAsa jananI janmabhUmizca svargAdapi griiysii|| meM badala gyaa| aSTamI ke hI dina ucca raktacApa ke zrIrAma ke isa kathana se mAtA kI garimA kA | kAraNa unheM 'brena hemareja' ho gayA thaa| sahaja hI nirNaya ho jAtA hai| taittirIya upaniSad meM isIlie unakA jIvanabhara kA niSkapaTa vyavahAra, para 'mAtRdevo bhava' kahA gayA hai| kahate haiM ki "nAsti mAtRsamo duHkhakAratA kA bhAva, paropakAra, nirlobhitA aura dharma ke guruH" arthAt mAtA ke samAna koI guru nahIM hai| 'cAusara' prati AsthA batAtI hai ki unheM avazya sadgati milI ne to likhA hai hogii| hama saba unheM apane hArdika zraddhAsumana arpita buddhimattA se acchA kyA hai? naarii| karate hue unake prati natamastaka haiN| acchI nArI se acchA kyA? kucha nhiiN| pratiSThita sorayA parivAra kI cAra pIDhiyoM ko unhoMne - isa taraha nArI ke mAtRsvarUpa kA hama saba pustakoM | apane Adara, sammAna, sneha aura vAtsalya pUrita kiyaa| meM varNana par3hate the aura usakA mUrtimAn rUpa apanI pUjyA | unake hAthoM meM barakata thii| yadi ve kisI ghAva Adi mA~ (zrImatI azarphI devI) meM pratyakSa dekhA karate the| para apane hAthoM se malahama lagA detI thIM, to vaha ghAva Aja bar3e bhArI mana se, kA~pate hAthoM se likhanA par3a | turanta bhara jAtA thaa| yadi sira para hAtha phera deM, to siradarda rahA hai ki aba vaha mA~ hamAre bacI nahIM rhii| dinAMka | kA patA nahIM calatA thaa| ghara meM koI bhI atithi A 10 disambara, 2008 budhavAra ko dopahara 1 baje mahArAnI | jAye, cAhe vaha sagA ho yA dUra kA, apanA ho yA parAyA, lakSmIbAI meDikala kaoNleja jhA~sI ke nyUrosarjana vibhAga | ve usakI sukha-suvidhA evaM Atithya kA pUrA dhyAna rakhatI ke AI. sI. yU. zayyA kra. 1 para unhoMne NamokAramaMtra | thiiN| ve apanI kAryakSamatA evaM kAryanipuNatA ke kAraNa zravaNa karate hue apane prANoM kA visarjana kiyaa| agraja | samavayaska mahilAoM se sadA prazaMsA pAtI rhiiN| ve kisI DaoN0 ramezacandra jI, DaoN0 azoka kumAra jI, bhAbhI-zrImatI | kI bAI (mA~) thIM, kisI kI jijjI (dIdI), saba krAnti jaina aura maiM usa samaya vahIM the aura dehatyAga | unheM Adara dete| unameM kabhI bhI hamane hInatA kA bhAva kI yAtrA ko sAkSAt dekha rahe the| mA~ ke dIpta mukhamaNDala | nahIM dekhaa| gajaba kA svAbhimAna unameM thaa| aneka tIrthakSetroM para asImita zAnta pariNAma sApha jhalaka rahe the| hama | kI unhoMne vaMdanA kI, aneka sAdhuoM ke darzana kie, saba sAdhanasampanna hone para bhI Ayukarma kI vyavasthA AhAradAna diyaa| unake sandUka meM jo bhI dhanasaMcita hotA, ke Age natazira the| A~khoM meM A~sU the aura mana hI | usameM se ve prativarSa kucha na kucha dAna kiyA karatI mana barabasa 'bAraha bhAvanA' kI ye paMktiyA~ yAda A rahI | thiiN| ve parivAra meM annapUrNA thIM aura sabake lie aadrsh| thIM Aja jaba ve hamAre bIca nahIM haiM to lagatA hai ki yadi rAjA rANA chatrapati hAthina ke asvaar| maiM IzvaravAdI hotA, to kisI zAyara ke ye zabda avazya maranA sabako eka dina, apanI-apanI baar|| | doharAtA ki __ hamArI mA~, sabase acchI mA~! apanI jIvanayAtrA ai ajala! tujhase ye kaisI nAdAnI hii| itanI jaldI pUrNa kara leMgI, isakI kalpanA bhI hama phUla vo tor3A ki camana meM vIrAnI huii| -pharavarI 2009 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaha bhAI-bahinoM kA hamArA bharA-pUrA parivAra aura | samAcAra sunakara saMtoSa kA bhAva mukha para lAte, vahIM una sabakA barAbara khyAla mA~ rakhA karatI thiiN| hama loga | mA~ garva se bhara jaatiiN| unakA sukha dekhakara hama sabako kucha mA~ kA khyAla rakha pAte, isake pahale hI mA~ ne | bhI lagatA ki hama aise kArya kareM, jinakI sabhI sarAhanA kahA ki tuma saba prasanna raho, hama to dUsare loka kI | kreN| yahI kAraNa hai ki hama sabane jaina dharma, sAhitya yAtrA para nikala rahe haiN| kisI ko unheM eka cammaca samAja aura saMskRti kI sevA kA bIr3A utthaayaa| hameM pAnI bhI pilAne kI AvazyakatA nahIM pdd'ii| svayaMsiddhA | yaha kahate hue hArdika prasannatA hotI hai ki saMpUrNa parivAra kI taraha unhoMne prANa chodd'e| Aja hama bhAI-bahinoM meM | ucca zikSita evaM vyasanamukta hai| mA~ ke RNa se hama jo bhI acchA hai, vaha saba unhIM kA diyA huA hai| | kabhI uRNa nahIM ho sakate, unake upakAroM ko hama unhoMne kabhI galata rAste para calane yA galata rAstA apanAne | kabhI bhUla nahIM skte| anta meM itanA hI kaha sakate kI zikSA nahIM dii| hama saba bhAI-bahinoM, DaoN0 ramezacandra | haiM ki jaisI hamArI mA~ thI, vaisI mA~ sabako mile| he jaina (bijanaura), zrImatI aMgUrI devI (pAraula), DaoN0 azoka | mA~! tumheM prnnaam| kumAra jaina (vArANasI), DaoN0 narendrakumAra jaina (sanAvada), | hamane pUrva janma meM bhI kucha, acche kAma kie hoNge| DaoN0 surendra kumAra jaina (burahAnapura), siMghaI vIrendra kumAra | taba mA~ tumako hamane pAyA, tumane AzISa die hoNge| jaina sorayA (mar3AvarA) ke prati unakA eka jaisA sneha- kyoM dUra huA mA~ hAtha tumhArA, sira para se hama sabake, bhAva thA, jo kama hI mAtAoM meM dikhAI detA hai| apane lagatA hai jaise ki hamane, itane hI puNya kie hoNge| putroM ko mile hara sammAna para unheM prasannatA hotii| jahA~ maMtrI-a. bhA. di. jaina vidvatpariSada pitA jI (zrImAna siMghaI zikharacanda jaina sorayA) aise | burahAnapura, ma. pra. 'da tAva oNpha jainA sAiMseja' kA lokArpaNa | lokabhASA meM, zraddhAlu zrotAoM ko dharma kA marma samajhA dinAMka 21.12.08 ko pro. ela. sI. jaina dvArA | rahe haiN| racita 'da tAva oNpha jainA sAiMseja' ke dvitIya saMskaraNa ramezacandra manayA kA lokArpaNa kAryakrama zrI pArzvanAtha candraprabha digambara zikSaNa ziviroM hetu AmaMtraNa zIghra bhejeM jaina jugala maMdira purAnI bAjAjI, jabalapura meM virAjamAna zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera saMta ziromaNi AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja | se vigat 12 varSoM se jainadharma kA zikSaNa kArya ke parama dharmaprabhAvaka ziSya munizrI 108 prabuddha sAgara | grISmakAlIna ziviroM ke mAdhyama se sampUrNa bhArata meM jI mahArAja ke sannidhya meM sampanna huaa| isa maMgala | anavarata cala rahA hai| grISmakAlIna avakAza ke avasara atithi DaoN0 ema0 pAla khurAnA, | para apraila, maI evaM jana mAha meM 'sarvoda kulapati, rAnI durgAvatI vizvavidyAlaya, jabalapura evaM | zikSaNa zivira kA Ayojana kara samAja meM dhArmika DaoN. ziva prasAda koSThA, pUrva kulapati rAnI durgAvatI | cetanA kA jAgaraNa saMbhava hai| ina ziviroM meM saMsthAna vizvavidyAlaya, jabalapura pdhaare| ke yogya vidvAnoM dvArA jaina dharma zikSA bhAga 1, 2, zrIpAla jaina 'divA', bhopAla | chahaDhAlA, bhaktAmara stotra, iSTopadeza, bhAvanAdvAtriMzatikA, bhopAla meM atizaya dharma prabhAvanA dravyasaMgraha, tattvArthasUtra, karaNAnuyogadIpaka bhAga 1, 2, zrI digambara jaina dharmazAlA cauka meM munizrI 3, Adi granthoM kA svAdhyAya karAyA jaaegaa| vizvayazasAgara jI, muni zrI vizvavIrasAgara jI tathA | icchuka mahAnubhAva saMsthAna kAryAlaya meM patra muni zrI vizvadraSTA jI mahArAja dvArA zItakAlIna vAcanA vyavahAra kareM, jisase zivira-Ayojana hetu samucita ke mAdhyama se mUla prAkRta grantha bArasaaNuvekkhA para vyavasthA kI jA ske| pratidina 8.30 se 10.30 taka niyamita pravacana ho samparka sUtraH adhiSThAtA rahe haiN| prAkRta grantha kI AtmA se sAkSAtkAra karAte zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna hue tInoM munirAja kramazaH eka-eka bhAvanA ko sarala vIrodaya nagara, jaina nasiyA~ roDa sAMgAnera, jayapura, (rAjasthAna) 28 pharavarI 2009 jinabhASita Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA-samAdhAna paM0 ratanalAla bainAr3A praznakartA- ratanalAla jI gaMgavAla, jypur| artha- bAdara, sUkSya, paryAptaka aura aparyAptaka jijJAsA- eka bAra upazama samyaktva hone para | vanaspatikAyika nigodajIva kitane kSetra meM rahate haiM? adhika se adhika kitane bhava meM mukta ho sakegA? kyA sarvaloka meM rahate haiN| vaha kabhI nArakI, strI, napuMsaka nahIM banegA? bhAvArtha- sUkSma nigodiyA vanaspatikAyika jIva samAdhAna- zrI dhavalA pu.4 pR. 335 para isa prakAra | to pUre loka meM bhare huye haiN| ye jIva to siddhAlaya meM kahA hai 'eka anAdi mithyAdRSTi aparIta saMsArI (jisake | bhI bhare haye haiM, paraMtu bAdara nigodiyAjIva kSetra kI apekSA saMsAra kA kAla na ho, athavA aMta na ho) jIva, | trasajIvoM ke audArika zarIra meM, sapratiSThita pratyeka adhaHpravRtta-karaNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa ina tIna vanaspati meM tathA AThoM pRthviyoM ke Azraya se rahate haiN| karaNoM ko karake samyaktva grahaNa ke prathama samaya meM | pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika hI samyaktva guNa ke dvArA pUrvavartI aMtarahita saMsAra ko ina cAroM sthAvaroM ke zarIra meM, AhAraka zarIra meM, kevaliyoM chedakara parIta (aMtasahita) saMsArI ho adhika se adhika ke zarIra meM tathA deva aura nArakiyoM ke vaikriyika zarIra arddhapudgalaparivartana kAla taka saMsAra meM rahatA hai|' | meM nahIM pAye jAte haiN| bhAvArtha- eka bAra samyagdarzana ho jAne ke bAda | praznakartA- zrI nitina basaMtarAva, bsmt| adhika se adhika arddhapadagalaparivartana kAla taka jIva jijJAsA- kyA kezaloca ke samaya munirAja zira, saMsAra meM rahatA hai| isase pUrva bhI mokSa prApta kara sakatA | dADI evaM mUMcha ke alAvA anya sthAna ke bAla bhI hai| jaghanya se eka anAdi mithyAdRSTi jIva, apanI Ayu | noMca sakate haiM yA nahIM? ke aMtima aMtarmuhUrta meM upazama samyaktva prApta kara phira samAdhAna- kezaloca ke saMbaMdha meM zrI mUlAcAra kSAyopazamika samyagdRSTi ho, taduparAMta kSAyikasamyaktva gAthA 29 meM isa prakAra kahA haiprApta kara kSapaka zreNI mAMDakara mokSa bhI prApta kara sktaa| viyatiyacaukkamAse loco ukkssmjjhimjhnnnno| hai| yahA~ utkRSTa kAla jo arddhapudgalaparivartana kahA hai, sapaDikkamaNe divase uvavAseNeva kaayvvo| vaha bhI anaMtakAla hai| usameM yaha jIva cAroM gatiyoM artha- pratikramaNa sahita divasa meM, do, tIna, cAra meM bhramaNa karatA huA anaMta paryAyoM ko dhAraNa kara sakatA | mAsa meM uttama, madhyama, jaghanyarUpa se kezaloca upvaashai| ApakA yaha likhanA ThIka hai ki samyagdRSTi jIva | pUrvaka hI karanA caahie| ko nArakI, strI, napuMsaka kI paryAya nahIM milatI, paraMtu isakI TIkA meM A0 vasunaMdi ne isa prakAra kahA haiisakA tAtparya yaha hai ki samyaktvasahita jIva maraNakara hastena mastakakezazmazrUNAmapanayanaM jIvasammUrcchanArakI (samyaktva se pUrva narakAyu na bA~dhI ho to), strI | nAdiparihArArthaM rAgAdinirAkaraNArthaM svavIrya-prakaTanArthaM napuMsaka Adi paryAyoM meM janma nahIM letA hai| paraMtu uparyukta sarvotkRSTa-tapazcaraNArthaM ligAdiguNajJApanArthaM ceti| arddhapudgalaparivartana kAla meM samyagdarzana chUTane ke bAda / artha- sammUrcchanAdi jIvoM ke parihAra ke arthAt vaha kisI bhI paryAya meM janma le sakatA hai arthAt nArakI, | na~ Adi utpanna na ho jAveM isalie, zarIra se rAgabhAva strI, napuMsaka bana sakatA hai| Adi ko dUra karane ke lie, apanI zakti ko prakaTa praznakartA- paM0 vinIta zAstrI 'kailguvaaN'| / karane ke lie, sarvotkRSTa tapazcaraNa ke lie aura nirgrantha jijJAsA- kyA bAdara evaM sUkSma nigodiyA jIva | mudrA Adi ke guNoM ko batalAne ke lie, hAtha se mastaka sAre loka meM bhare haiM? tathA dAr3I, mUMchoM ke kezoM kA ukhAr3anA loca kahalAtA samAdhAna-zrI dhavalA pu.4 pR.100 sUtra 25 meM | hai| isa prakAra kahA hai 'vaNapphadi-kAiya Nigoda-jIvA zrI bhagavatI ArAdhanA gAthA 89 meM isa prakAra kahA bAdarA sUhamA-pajjattApajjatA kevaDi khette? svvloge|| 25 // / prAdakSiNAvartaH kezazmazrUviSayaH hastAGgulIbhireva - pharavarI 2009 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdya .... // jijJAsA- binA dAna meM dI huI yA binA kharIdI artha- mastaka, dAr3hI mUMcha ke kezoM kA loca | haI bhami para navIna maMdira banavAnA ucita hai yA nahIM? hAthoM kI aMguliyoM se karate haiN| dAhine bAjU se AraMbha | | samAdhAna- kisI anadhikRta bhUmi para navIna kara bAyeM tarapha AvartarUpa karate haiN| jinamaMdira banavAnA ucita nahIM hai, ise bhI 'adattAdAnaM zrI anagAradharmAmRta adhyAya 9/86 meM bhI isI prakAra | steyaM' ke aMtargata corI hI mAnA jaayegaa| paraMta Ajakala kahA hai sabhI dharma ke loga apane-apane maMdiroM ke lie binA uparyukta sabhI pramANoM se yaha spaSTa hai ki kezaloca | kharIdI huI sarakArI bhUmi ke kisI bhAga ko adhigrahaNa meM, mastaka, dAr3hI evaM mUMcha ke bAloM kA hI loca kiyA karake maMdira banAte huye dekhe jAte haiN| ve rAtoM rAta usa jAtA hai anya kA nhiiN| bhUmi para nAjAyaja adhikAra karake, eka rAta meM hI maMdira jijJAsA- bArahaveM guNasthAna meM munirAja ke khar3A kara lete haiN| aisA karanA Ajakala bahuta sAmAnya zarIrastha anaMta bAdara nigodiyA maraNa ko prApta ho jAte ho gayA hai athavA lokarIti bana gaI hai| ataH yadi haiM, to munirAja ko hiMsA kA doSa lagatA hai yA nahIM? kisI sthAna para ucita bhUmi na milane ke kAraNa vahA~ samAdhAna- zrI dhavalA pu.14 pR.85, 91, 138, kI jainasamAja bhI kisI rikta par3I bhUmi kA adhigrahaNa tathA 491 se isa saMbaMdha meM vizeSa jAnakArI prApta hotI karake jinamaMdira nirmANa karatI hai, to use corI na mAnakara hai, jisakA sArAMza isa prakAra hai- kSINakaSAya hue jIva ke prathama samaya meM anaMta bAdaranigoda mara jAte haiN| dUsare kadAcit lokarIti kahA jA sakatA hai| paraMtu zAstrAnusAra samaya meM vizeSa adhika jIva marate haiM, isI prakAra Age- | ise ucita nahIM kahA jaayegaa| Age ke samayoM meM vizeSa adhikapanA jAnanA caahie| jijJAsA- Ajakala kucha vRddha mahilAe~ evaM puruSa aMta samaya paryaMta ve AgamAnasAra maraNa ko prApta hote kisI dina yA vAra ke hisAba se kramapUrvaka rasoM ko rahate haiN| kSINakaSAya ke prathama samaya se lekara bAdara tyAga kara bhojana karate huye dekhe jAte haiM, kyA isa vidhi nigoda jIva taba taka utpanna hote haiM, jaba taka ki | kA caraNAnuyoga ke zAstroM meM ullekha milatA hai? kSINakaSAya ke kAla meM unakA jaghanya Ayu kA kAla samAdhAna- sAgAradharmAmRta, padmakRta zrAvakAcAra, zeSa rahatA hai| isake bAda utpanna nahIM hote haiM, kyoMki | tathA daulatarAmakRta kriyAkoSa meM dUdha-dahI, mIThA-namaka bAda meM utpanna hone para unake jIvita rahane kA kAla tathA ghI-tela ko rasa ke rUpa meM kahA gayA hai, paraMtu nahIM rahatA, ataH bAdara nigoda jIva yahA~ se lekara | aisA varNana kisI bhI zAstra meM nahIM hai ki isa dina kSINakaSAya ke aMta samaya taka kevala marate hI haiN| yaha rasa chor3akara bhojana karanA caahie| yadyapi isa prakAra kSINakaSAya ke yogya bAdara vargaNAoM kA hamezA hI / (jaise ravivAra ko namaka nahIM khAnA Adi) bhojana karanA avasthAna nahIM pAyA jaataa| yadi unakA avasthAna hotA | indriyoM ko vaza meM karane ke lie ucita hai, paraMtu isa hai to kisI bhI jIva ko mokSa nahIM ho sakatA hai, kyoMki | prakAra kA ullekha mere dekhane meM nahIM aayaa| aisA pratIta kSINakaSAya meM virodha hai| yahA~ prazna ho sakatA hai ki | hotA hai ki yadi vratI loga alaga-alaga dina bhinnaye nigoda jIva yahA~ maraNa ko kyoM prApta hote haiM? isakA | bhinna rasoM kA tyAga kareMge to kahIM sAmUhika bhojana samAdhAna yaha hai ki ekatvavitarka zukladhyAna se nigoda | ke sthAna para bar3I asuvidhA rahegI arthAta usa dina koI jIvoM kI utpatti aura unakI sthiti ke kAraNa kA niSedha namaka nahIM khAyegA aura koI ghI aadi| ataH suvidhA ho jAtA hai| yadi koI prazna kare ki dhyAna se anaMtAnaMta | ke lie ravivAra ko namaka nahIM khAnA Adi vyavasthA jIvarAzi kA hanana karanevAle ko (itanI hiMsA karane kI ekarUpatA, samAja ne apanI suvidhA ke lie svayaM vAle ko) mokSa kaise mila sakatA hai? usakA samAdhAna banA lI ho| yadi aisA bhI hai, to bhI ise anucita yaha hai ki pramAda ke na hone se unako mAtra bahiraMga nahIM kahA jA sktaa| hiMsA se Asrava nahIM hotaa| (paM0 javAharalAla jI zAstrI 1/205, prophesarsa kaoNlonI, bhIMDara dvArA racita vRhajjinopadeza se saabhaar)| AgarA (u.pra.) 30 pharavarI 2009 jinabhASita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake patra 'vAstuzAstra aura karmasiddhAnta' sampAdakIya lekha para vidvAnoM kI pratikriyAe~ mAnya sampAdaka jI, | na juTA pAne se loga Aja parAvalambana kI talAza meM ___'jinabhASita' ke gatAGka meM prakAzita ApakA | rahate haiN| taMtra-maMtra, gaNDA-tAbIja, TonA-ToTakA athavA ghara agralekha 'vAstuzAstra aura karmasiddhAnta' unheM to pasanda | ke darabAjoM, khir3akiyoM, dIvAloM Adi kI dizA-dazA AegA, jo Atmasukha pAnA cAhate haiM, parantu aise logoM meM parivartana kara sukha pAne kI lAlasA bhI isI parAvalambana kI saMkhyA Aja hai kitanI? Aja ke yuga meM suvidhAoM | kA pariNAma hai, jaina to svAvalambI hotA hai aura vaha kA bhoga karanevAloM kA bAhulya hai| cUMki vAstu | DaMke kI coTa para kahatA haisuvidhApUrNa jIvana ke upAya batAnevAlI eka vidyA hai, sakhe! mere bandhana mata khol| isalie loga usakI ora AkarSita ho rahe haiN| yaha svayaM ba~dhA hU~, svayaM khulU~gA, tU na bIca meM bol| AkarSaNa itanA gaharA hai ki aba to santajana bhI dharma, (kavivara baccana) darzana, anekAnta, karmasiddhAnta Adi para lekhanI na calAkara jIvana-nirvAha ke lie koI vAstuvidyA kA sahArA taMtra-maMtra aura vAstuvidyA para grantha taiyAra karane meM lage| letA hai, to koI jyotiSavidyA kaa| AtmavidyA kA prcaarhaiN| ina viSayoM ke AdhAra vidyAnuvAdapUrva ke Aja upalabdha | prasAra bhI Aja mizanarI kahA~ rahA gayA hai? use bhI na hone se isa taraha ke granthoM kI racanA meM 'kahIM kI| dhanAgama ke eka sAdhana ke rUpa meM Aja apanAyA jA IMTa aura kahIM kA ror3A' kI nIti kA Azraya liyA | rahA hai| eka sadgRhastha ko ghara calAne ke lie Arthika jA rahA hai| isI kAraNa vAstu ke nAma para pracArita aneka | saMsAdhana to cAhiye hI, isalie isameM kucha Apattijanaka niSpattiyoM ko jainAgama se samarthana nahIM miltaa| phira bhI nahIM hai| ApakI yaha bAta avazya ucita hai ki bhI jana-samarthana juTAne ke lie jainadharma kA lebila una | jo jainAgama-samarthita nahIM hai, use jaina vAstuzAstra kA para lagAyA jAtA hai, ise dekha-sunakara Azcarya hotA hai| nAma denese bacanA jarUrI hai, laukika zAstra kabhI vAstuzAstra ke prati isI AkarSaNa ke calate artha- | paramAgama kA aMga nahIM ho sktaa| pradhAna isa ikkIsavIM sadI meM 'vAstavidyA jIvikopArjana | vAstu ke nAma para phaile bhrama aura bhrAntiyoM kA kA eka bar3hiyA sAdhana' banatI jA rahI hai| Aja ke | nivAraNa karate hue Apane jo bhI likhA hai, hama usase vyAvasAyika buddhi rakhanevAle vAstu-vizAradoM dvArA batAye | pUrI taraha sahamata haiN| ekadama saTIka, spaSTa, tarkasaMgata gae upAyoM se anya kisI kA vAstu sudhare yA na sudhare, evaM AgamAnumodita lekhana ke lie badhAI sviikaareN| parantu unameM se kaiyoM kA svayaM kA vAstu sudharate hue | aise hI do TUka lekhana kI AzA aura apekSA ke sAtha, hamane dekhA hai| saMskRta mahAvidyAlayoM meM par3hate hue varSoM ApakA apanA hI kI mehanata se arjita saiddhAntika jJAna se prazaMsA to mila narendraprakAza jaina sakatI hai, kintu binA kisI pAThazAlA meM gae alpakAla pUrvasampAdaka : 'jainagajaTa' meM hI idhara-udhara kI do-cAra pustakeM par3hakara yadi koI 104, naI bastI phIrojAbAda, (u.pra.) vAstuvid bana jAe aura logoM ko zArIrika sukha prApta | | mAnanIya sampAdaka jI karane ke upAya batAne lage, to use prazaMsA ke sAtha janavarI 2009 ke 'jinabhASita' kA sampAdakIya sAtha tagar3I nyauchAvara-rAzi yA dakSiNA bhI milatI hai| par3hakara mana ko bar3A bhalA lgaa| vAstuzAstra ke mAdhyama karmasiddhAnta kI kasauTI para vAstazAstra ko parakhane kii| se ghora andhavizvAsoM kI khetI phala-phUla rahI hai| jaina salAha dekara Apa Arthika hAni kA rAstA batAne lage | karmasiddhAnta kI mahattA ke sUrya ko grahaNa lagAyA jA to yaha logoM ke gale kaise utaregA? rahA hai| isameM andha vizvAsoM ke sahAre vyApAra bhI ho Aja sabhI loga anakalatA pAnA cAhate haiN|| rahA hai| bhavana, mandira, dharmazAlA, vasati Adi banAne karmodayajanita pratikUla paristhitiyoM se jUjhane kA sAhasa / ma | meM vaijJAnika tathyoM para vicAra kiyA jAnA caahie| usase - pharavarI 2009 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtika rUpa se jo lAbha hote haiM, unheM liyA jAnA | sampAdakIya 'vAstuzAstra aura karmasiddhAnta' par3hakara caahie| jaise pUrvamukhI makAnAdi meM sUrya kA prakAza sIdhe | prasannatA huii| lekha pUrNataH Agamasammata hai| vAstuzAstra aMdara taka pahu~catA hai, to pUrA bhavana prAsuka ho jAtA | to bhavanoM ke sudRr3ha, svAsthyAnukUla, suvidhAjanaka evaM hai, rogANu, maccharAdi jIva-jantu a~dhere meM rahanA pasanda surakSApUrNa banAye jAne ke vijJAna evaM kalA kA nirdezaka karate hai, prakAza se dUra bhAgate haiN| isa rUpa meM vAstuzAstra zAstra hai, na ki jIva ke svakRta karmoM ke atirikta kI bAta mAnya karanI hI caahie| pUrvamukhI makAna ke | kisI anya sattA ko jIva ke sukhaduHkha, jIvana-maraNa nivAsiyoM ko sUkSma ahiMsA ke pAlana kA lAbha pratipala | Adi kA niyAmaka batalAnevAlA shaastr| jinAgama ke milatA rahatA hai| sAtha hI nirogI bhI rahate haiN| parantu | anusAra jIva ke svakRta karmoM ke atirikta vizva kI dizAoM ke AdhAra para bhavanasvAmI kA AyunAza, putranAza, koI bhI sattA jIva ke sukhaduHkha, jIvanamaraNa Adi kI kulakSaya Adi aniSToM kA bhaya dikhAnA aura karmasiddhAnta niyAmaka nahIM hai| kI dhajjiyA~ ur3AnA Agamaviruddha hai| Apane apane paradravya jIva ke sAtA-asAtAvedanIya karmoM ke sampAdakIya meM ina saba bAtoM kA vidvattApUrvaka khaNDana | udaya meM nimitta avazya hotA hai, kintu kevala vahI kiyA hai, jo atyanta samIcIna va Agama-anukUla hai| dravya hotA hai jo jIva kI indriyoM aura mana ko priya vaha sAdhAraNa jana ko vAstuzAstra ke DarAvane andhavizvAsoM yA apriya anubhUti karAtA hai, anya nhiiN| jaise gulAba se ubArane ke sAtha tathAkathita vAstuzAstrI vidvAnoM kI | kA puSpa jIva kI ghrANendriya ko priya anubhUti karAtA lUTa se bhI bacAyegA aura jainakarmasiddhAnta para saccI zraddhA hai, ataH vaha to usake sAtAvedanIya ke udaya meM nimitta rakhane hetu sthitIkaraNa bhI karegA, kyoMki iSTa yA aniSTa bana sakatA hai, kintu palAza kA puSpa nhiiN| palAzato vyakti ke karmoM ke anusAra hI hotA hai| puSpa ke samAna AkAza dravya kA koI bhI bhAga (dizA) kucha vidvAn muniyoM ko 'vAstuvijJAnI' kaha kara | jIva ko priya-apriya anubhUti nahIM karAtA, ataH vaha sambodhita kara rahe haiN| muniyoM ko to vItarAgavijJAnI hI | usake sAtA-asAtA ke udaya meM nimitta nahIM hotaa| kahA jAnA caahie| AdaraNIya paNDitoM aura pratiSThiAcArya mahodayoM se Apane mere mana kI sArI uthala-puthala ko nivedana hai ki unheM aisI mAnyatAoM se paraheja karanA abhivyakti dekara jana-jana ko vAstuzAstra ke DarAvane | cAhie, jo Agama-pramANa se siddha na hoN| samAja ke andhavizvAsoM se sajaga kiyA hai| Apa sAdhuvAda ke pAtra | karNadhAroM se bhI yaha anurodha hai ki jainamahAvidyAlayoM meM pratiSThA-paMcakalyANaka Adi karmakANDa sambandhI zrIpAla jaina 'divA' | jinAgama-sammata pAThyakrama ke adhyApana kI vyavasthA kI zAkAhAra sadana jAnI cAhie aura vahA~ nirdhArita pAThyakrama par3hakara parIkSA ela-75, kezara kuMja, harSavarddhana nagara, uttIrNa karanevAle ko hI pratiSThAcArya kI upAdhi evaM pratiSThA Adi karAne kA adhikAra diyA jAnA caahie| AdaraNIya sampAdaka jI iMjI. dharmacandra vAjhalya janavarI 2009 ke 'jinabhASita' meM ApakA e-92, zAhapurA, bhopAla, ma.pra. ___ phona- 0755-2424755 saMgati kA phala kadalI, sIpa, bhujaMgamukha, svAti eka guna tiin| jaisI saMgati baiThie, taisoI phala diin|| kavi rahIma svAti nakSatra meM barasanevAle jala kI bUMda yadi kele ke patte para par3atI hai, to kapUra bana jAtI hai, sIpa ke bhItara girane para motI bana jAtI hai aura sarpa ke mukha meM jAne para viSa meM pariNata ho jAtI hai| isa prakAra alaga-alaga taraha ke logoM kI saMgati kA asara alaga-alaga par3atA hai| 32 pharavarI 2009 jinabhASita - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihArI kI gaz2ala IMTa-patthara se bane masjido-mandira sva0 zrI bihArIlAla jI jaina IMTa-patthara se bane masjido-maMdira saba haiN| inakI pAkIz2agI taba hai, vahA~ ibAdata ho|| gara z2akhIrA ho yahA~ tabAhanuna asalAhoM kaa| to phira ye jaMgI-kile haiM, nA ibaadtkhaane|| kAbA yA ke girajA ho, masjida ho yA maMdira ho| pUjA ke ghara haiM sAre yA sirpha paristiza ho|| lar3ane yA jhagar3ane ke, ye ghara nahIM koI haiN| ye pyAra-muhabbata ke dhara haiM, yahI rahane do|| AlAta-lar3AI ke aura na yU~ kudUrata ke| ye dhara haiM safAI ke, lar3ane ke na banane do|| bhagavAn ke ghara haiM ye, allA kI ibAdata ke| dila pAqa banAne ke, pAkIz2a hI rahane do| ye Aja kI duniyA~ saba, dhara hai yUM tazaddada kii| kucha hI jagaha haiM, inako basa pAqa hI rahane do|| maz2ahaba kA nAma lekara, lar3ate ho jhagar3ate ho| kyA saca meM ye maz2ahaba hai? hamako bhI samajhane do|| hara dharma ke rahavara kA, farmAna hai gara koii| iMsAna ho, basa jajbA, iMsAniyata rahane do|| mAlika ne tumheM bhejA insAna banA krke| haivAna khuda na bananA, iMsAniyata rahane do|| lAz2ima to ye thA tumako, iMsAna phariztA ho| hara Ana dila meM jajbA iMsAniyata rahane do|| kahane ko 'bihArI' tuma ho AdamI duniyA~ ke| maz2ahaba kA asala maqasada, kula rUha hI rahane do|| 'bihArI kI gaz2ale' se sAbhAra PRANSsInsoldisaicDIREM A RISEASE Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UPHIN/2006/16750 vihAra aura baiNDa-bAje muni zrI kSamAsAgara jI : saMsmaraNa prasaMga * sarojakumAra munizrI kSamAsAgara jI ke iMdaura meM ho rahe varSA yoga (1996) kI samayAvadhi samApta ho gaI thii| iMdaura se vihAra kI taiyArI thii| para ve kaba vihAra kareMge, aura kahA~ ke lie kareMge, ityAdi bAteM kisI ko mAlUma nahIM thiiN| munizrI apanA kAryakrama aura yojanAe~ kisI ko batAte bhI nahIM the| eka dina munizrI ke saMgha ke eka vizvasta brahmacArI jI se saMketa milA, ki dUsare dina munizrI vihAra kara rahe haiN| basa phira kyA thA, bhaktagaNa unase AzIrvAda lene va namo'stu kahane pahu~cane lge| khabara Aga kI taraha phailii| jainasamAja ke adhyakSa ne akhabAravAloM ko bhI batA diyA, ki subaha sAta baje munizrI vihAra karanevAle haiN| phira huA yaha, ki subaha pA~ca baje se hI bhaktoM kA tA~tA vaMdanArtha laga gyaa| 6baje ke karIba baiNDavAle bhI A ge| yaha saba dekha-sunakara munizrI atyaMta du:khI, vicalita aura udvigna ho ge| maiM bhI phuNcaa| bhIr3a meM kisI taraha nikaTa pahu~ca kara vaMdanA kara parisara meM lauTa aayaa| mujhe munizrI ne bulavAyA aura pUchA, 'ye loga batA rahe haiM, ki akhabAra meM samAcAra chapa gayA hai ? ye kaise A gayA? aisA samAcAra to nahIM AnA thA? yaha to ThIka nahIM huaa| hamAre saMgha meM samArohI DhaMga se vihAra kI paramparA nahIM hai| aura yahA~ to baiNDa bhI bajane lagA hai|' maiM eka akhabAra se thor3A jur3A huA huuN| ata: munizrI ko mujha para saMdeha huA hogA, ki maiMne hI akhabAravAloM ko khabara dI hogii| ___ maiMne munizrI ko batAyA, ki 'merI ora se to kisI akhabAravAle ko nahIM kahA gayA thaa| para samAja ke padAdhikAriyoM ke lie vihAra kI khabara jJAta ho jAne para, yaha jarUrI ho gayA hogA ki ve ye bAta sabako batA deN| isI bhAvanA se kisI ne akhabAra meM de diyA hogaa| vihAra kI bAta jJAta ho jAne para yadi ve sabako sUcita nahIM karate, to ApakA vihAra ho jAne ke bAda saba unheM pakar3ate, aura doSa dete, ki munisaMgha ke vihAra kI khabara hamase kyoM chipAI gaI? hameM kyoM nahIM batAyA gayA? vihAra ke pUrva vaMdanA kA avasara hameM kyoM nahIM lene diyA? sabake hita meM aisA kucha ho gayA, lagatA hai|' __munizrI kucha nahIM bole, aura apanI vibhinna caryAoM meM vyasta ho ge| aisA pratIta huA, mAnoM unhoMne apanA vihAra para nikalanA sthagita kara diyA ho| munizrI du:khI hue haiM, ataH saba duHkhI the| lekina munizrI ne vihAra sthagita kara diyA hai, yaha socate hue saba khuza bhI the| parisara meM bhaktoM kI saMkhyA dhIre-dhIre kama hotI gii| kucha samaya bAda vahA~ upasthitoM ne dekhA, ki munizrI apane saMgha sahita parisara se bAhara nikala rahe haiN| para usa dizA meM nahIM, jisa dizA meM unake jAne kI saMbhAvanA thii| aneka bhaktagaNa bhI unake sAtha ho ge| munizrI pahu~ce, chatrapati nagara ke maMdira meN| vahA~ do dina rahe, aura punaH cupacApa samavazaraNa maMdira meM A ge| yahA~ eka dina ruke, aura binA kisI pUrva ghoSaNA athavA sUcanA ke cupacApa khaNDavA kI dizA meM vihAra kara ge| unheM vidA dene bahuta kama loga usa samaya maMdiraparisara meM pahu~ca pAe the| manorama, 37 patrakAra kaoNlonI, indaura, ma.pra. svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit| saMpAdaka : ratanacandra jain|