Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita caitra, vi.saM. 2062 vIra nirvANa saM. 2531 pratibhAsthalI dayodaya tIrtha, tilavArAghATa, jabalapura (ma.pra.) kA pratirUpa apraila, 2005
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAnIra jayatI para vioja darzana- pradarzana yadi hameM mahAvIra bhagavAn bananA hai, to pala-pala unakA cintana karanA apekSita hai| dhyAna rakhiye, mahAvIra jayantI kA Ayojana bhale hI caubIsa ghaNTe ke lie ho, yadi vaha mahAvIra banane ke lie hai, to vaha do-tIna dinoM kA bhI ho sakatA hai aura vaha krama bhI A sakatA hai ki Apa 365 dina bhI mahAvIra bhagavAn ke jIvana ke lie samarpita kara deMge, to phira mahAvIra banane meM koI dera nahIM lgegii| isa prakAra jitanA samaya Apa mahAvIra ke lie nikAleMge, utanA unakI ora bar3ha jaayeNge| kevala unakA jaya-jayakAra hI paryApta nahIM hai| mahAvIra bhagavan kA darzana-pradarzana aura Aja to tIsarA cala par3A hai| darzana apanI ora iMgita karatA hai| darzana apane lie hai, apanI AtmA kI unnati ke lie hai, vikAsa ke lie hai aura anubhUti ke lie hai| darzana arthAt dekhanA kintu pradarzana meM vizeSa dekhanA nahIM, dikhAnA hotA hai| 'sva' ko dekhanA hotA hai| dikhAne meM koI dUsarA hotA hai| dekhanAdikhalAnA yaha 'sva' aura 'para' kI ora iMgita kara rahe haiN| ApakI kriyAe~ dekhane kI ora nahIM, darzana kI ora nahIM, dikhAne kI ora iMgita karatI haiN| pratyeka vyakti isI meM dharma nihita mAnatA hai| vaha socatA hai ki maiM kama-se-kama eka vyakti ko to samajhA dU~, eka vyakti taiyAra ho jAye / vaha dUsare ko samajhAne ke lie samajhatA hai| isaprakAra ApakI prakriyApraNAlI anAdi ananta paramparAgata kramabaddha cala rahI hai| isalie maiM jora dekara kahatA hU~ ki kramabaddha paryAya dikhAne kI to ho rahI hai, dekhane kI nahIM, darzana ke viSaya meM yadi kramabaddha paryAya Aye, to uddhAra ho jAye / vyakti jaba dArzanika bana jAtA hai, to vaha hajAroM dArzanikoM kI utpatti kA kAraNa bana jAtA hai aura eka vyakti yadi pradarzaka bana jAtA hai, to lAkhoM-karor3oM kA pradarzana Arambha kara detA hai| pradarzana kI kriyA bahuta sarala hai / dekhA-dekhI ho sakatI hai, isameM vizeSa AyAsa kI AvazyakatA nahIM hai| pradarzana ke lie zArIrika, zabdika yA bauddhika prayAsa paryApta haiM, kintu darzana ke lie ye tInoM gauNa haiM, mauna haiM, usameM to AdhyAtmika tattva pramukha hai| AcArya zrI vidyAsAgara jI darzana ke sAtha mahAvIra bhagavAn kA sambandha thA, pradarzana ke sAtha nhiiN| unhoMne kitanI sAdhanA kI, isakA DhiMDhorA nahIM piittaa| saba kucha milane para bhI yaha nahIM kahA ki mujhe bahuta kucha milA thaa| pradarzana karane se darzana kA mUlya kama ho jAtA hai| usakA mUlyAMkana sahI yahI hai ki darzana ko darzana hI rahane deN| darzana ko yadi pradarzana ke sAtha sambaddha karate haiM, to darzana kA mUlyAMkana samApta ho jAtA hai| pradarzana ke sAtha yadi digdarzana hone lagatA hai, to usakA mUlya aura bhI kama ho jAtA hai| jaba Apa darzana nahIM kareMge, to dUsare ko kyA karavA skeNge| pradarzana bhI mUlya rakhatA hai, usake lie jisane darzana kiyA ho| pradarzana dUsare ke lie hotA hai, usameM dUsare kI apekSA rahatI hai| ApakA khAna-pAna, rahana-sahana Adi pradarzana ke jIte-jAgate udAharaNa haiN| aise pradarzana se hama apane jIvana meM AkulatA paidA kara lete haiN| ApakA zrRMgAra bhI dUsare ke lie nirdhArita hai| dUsarA dekhanevAlA nahIM AyegA, to sAre zRMgAra phAlatU ho jaayeNge| Apa darpaNa apane lie nahIM, dUsare ke lie dekhate haiM ki maiM acchA dIkha pdduuN| Apa mana meM yaha soca rahe hoMge ki mahArAja to sArI-kI-sArI pola khole jA rahe haiN| sahI bAta yaha hai ki ApakA jIvana apane lie nahIM, dUsaroM ko dikhAne ke lie hotA jA rahA hai| mujhe yaha to batAiye ki apane lie ApakA kyA hai? ApakI kauna sI kriyA apane lie hotI hai? jitanI mAtrA meM ApakI kriyA apane lie hotI hai, utanI mAtrA meM Apa sahI utare haiM, bAkI saba ThIka hai| Apa vicAra kIjiye ki caubIsa ghaNToM meM kauna-sI aura kitanI kriyA rucipUrvaka ApakI apane lie hotI hai| jamAnA pradarzana meM baha gayA aura bahatA calA jA rahA hai / darzana anubhUtimUlaka hotA hai aura pradarzana anubhUtiparaka nahIM hotaa| dUsaroM kA darzana kiyA huA dikhanA hotA hai| mahAvIra bhagavAn anubhUti ko mahattva dete haiM, ve jJAna ko itanA mahattva nahIM dete| vaha jJAna mahattvapUrNa hai, jo anubhUta ho cukA hai, parAyA nahIM hai| parAyA anubhUta nahIM ho sakatA, apanA anubhUta ho sakatA hai| apanA hI saba kucha hai, jo parAyA hai, vaha hamAre lie kucha nahIM hai| vaha hamAre lie koI mUlya nahIM rkhtaa| vaha hai lekina hamAre lie usakA koI mUlya nahIM hai| mahAvIra bhagavAn kA ananta jJAna bhI hamAre lie saba kucha nahIM hai, kucha hai| hamAre lie bhI jo jJAna mohanIya karma ke kSayopazama se utpanna huA hai, vartamAna meM mokSamArga ke lie vaha jJAna saba kucha hai| mahAvIra bhagavAn kA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalajJAna hamAre lie koI kAryakArI nahIM hai / hamArA eka akSara kA jJAna bhI hamAre lie kAryakArI ho sakatA hai, kyoMki isake sAtha anubhUti kA puTa lagA hai| mahAvIra bhagavAn ke jJAna ke sAtha hamAre anubhava kA koI puTa nahIM hai| unakA ananta jJAna hai, hamArA kSayopazama jJAna hai| usakA AdhAra lekara hamArA yaha jJAna kSayopazama ko prApta huA hai, isalie vaha pUjya hai, yaha hama kaha sakate haiM, usa jJAna ko hama namaskAra karane ko taiyAra haiN| lekina bhagavAn kahate haiM ki yaha namaskAra karo, mujhe isameM koI saMdeha nahIM hai| maiM namaskAra kA maukA to hU~ nahIM, phira bhI namaskAra karate hue 'tadguNalabdhaye' kaho to ThIka hai, yahI behatara hai / bhagavAn ne sArA rAjya chor3A, lekina hama to sArAkA - sArA cAhate haiM / svarUpa jJAna nahIM hone ke kAraNa aisA ho rahA hai| apane pAsa jo nidhi hai, usakA anubhava nahIM hone ke kAraNa vaha dUsare kI nidhi ke Upara hI apanA jIvanavyatIta karanA cAhatA hai, isalie usakA jIvana apUrNa, adhUrA hai / jo vyakti apane jIvana ko sampUrNa banAnA cAhatA hai, vaha dUsare para AdhArita nirdhArita rahanA pasanda nahIM kregaa| vaha Alambana to legA, vaha kriyA apanA legA, lekina vaha lakSya svAvalambana kA rkhegaa| ataH hamArA lakSya darzana honA caahie| pradarzana ke sAtha bhI yadi lakSya darzana kA hai, to bhI ThIka hai| lekina lakSya darzana kA na rahakara pradarzana hI raha jAyegA, to dhyAna rakhiye, hamArA jIvana vikAsa kI ora nahIM bar3ha rahA hai, vinAza kI ora cala rahA hai| pUrNa vinAza to nahIM hogA, kintu vikAsa nahIM honA hI to vinAza hai / Aja taka hamArA jJAna apUrNa rahA, adhUrA rahA, thor3A rahA, usakA kAraNa kyA hai ? usakA ekamAtra kAraNa yaha hai ki dUsaroM ke darzana karake aura dUsaroM ke mAdhyama se hI sukha pAne kA lakSya banAyA, isalie yaha sArA kA sArA ghoTAlA ho gyaa| abhI koI bAta nahIM hai / jo honA thA, vaha to ho gayA, lekina Age ke lie kama-se-kama usa ora na jaayeN| bhale hI rAga kA anubhava ho rahA ho, ajJAnatA kA anubhava ho rahA ho, kintu isa anubhava ke viSaya meM cintana kreN| AtmA rAgI nahIM hai, AtmA vItarAgI hai, kaha diyA kundakunda ne / kundakunda ne kahA nahIM, unhoMne anubhava kiyA thA ki AtmA vItarAgI hai| hama raTane lage ki AtmA vItarAgI hai, isa taraha hama rAga kA anubhava kara rahe haiM aura AtmA ko vItarAgI hama kahate cale jAyeM, to yaha jJAna Thosa nahIM mAnA jAtA, pramANa nahIM mAnA jAtA, asalI nahIM mAnA jaataa| udhAra khAte kA yaha jJAna hai| udhAra khAte kI pola jaldI khula jAtI hai| vaha kAphI dina taka nahIM ttiktaa| kitane dinoM taka kAma AyegA ? apane andara yadi pAnI ho, ku~A ho, to usameM se pAnI bhara-bharakara le sakate haiM, lekina Apa to nala para Azrita haiM, naloMkA, ToMTiyoM kA jamAnA A gyaa| Apa ku~e ke pAsa jA nahIM skte| jisake pAsa ku~A hai, usake pAsa hara samaya jharanA jhara rahA hai| tAjA-tAjA khUba pAnI AtA rahatA hai, vaha koI udhAra khAtA nahIM / kundakundAcArya kahate haiM ki maiM jo kaha rahA hU~, use bhI zata-pratizata ThIka mata mAnoM, kyoMki maiM jo kaha rahA hU~, vaha apane anubhava kI bAta kaha rahA hU~ / Apa isake mAdhyama se apane anubhava kI tulanA kro| ThIka baiThe to ThIka, nahIM to ThIka hama to rAga kA anubhava kara rahe haiM, lekina vItarAgatA kA pradarzana kara rahe haiN| vaha darzana kA pradarzana nahIM ho rahA hai, vaha kundakunda kA pradarzana ho rahA hai| isa mAdhyama se kundakunda kI prabhAvanA to ho jAyegI / ratnAkara kavi dakSiNa bhArata ke kaviyoM meM mukuTa-kavi mAne jAte haiN| " bharateza vaibhava" unakA eka adbhuta kAvya hai| vaha mahAkAvya mAnA jAtA hai| unakA kahanA hai ki jo vyakti dUsare ke mAdhyama se jIvana vyatIta kara rahA hai, vaha tabhI taka prazaMsA kara sakatA hai jaba taka vaha gumanAma hai, lekina jaba vaha apane anubhava kI ora dRSTipAta karatA hai, usa samaya vaha kahatA hai ki aisA anubhava to nahIM hotA, yaha kahanA ThIka hai| lekina jo vyakti usa ora jAtA hI nahIM, dekhatA hI nahIM, anubhava nahIM karatA, tulanA bhI nahIM karatA, usa vyakti kA jIvana to aura bhI aMdhakAramaya hai| vaha usI ke mAdhyama se calatA jA rahA hai, vaha nirarthaka hai / usameM unhoMne eka udAharaNa prastuta kiyA hai| eka kauA yA bandara thaa| vaha Upara se pake aMgUra (drAkSa) khA rahA thaa| usakA dosta siyAra vahA~ aayaa| usane pUchA ki tuma Upara kyA kara rahe ho, vahA~ kyA khA rahe ho ? bandara ne kahA ki kyA kahU~- bar3A svAda A rahA hai| tuma bhI Upara A jAo, to majA A jaayegaa| aMgUra aise pake haiM ki basa kahane ke lie bhI phurasata nahIM hai, mIThA anubhava ho rahA hai| ekadama paTakU~ to vaha bhI ThIka nahIM hai| nIce dhUla hai, usake kAraNa aMgUra kI miThAsa aura svAda samApta ho jaayegaa| Upara hI A jAo to bahuta acchA hai| lekina vaha siyAra Upara kaise jAtA ? usane prazaMsA bhI suna lI, usakI icchA bhI ho gyii| usane tIna-cAra bAra chalAMga bhI lagA lii| aba to usake pairoM kI zakti kama ho gayI, cauthI bAra meM usakI vANI khira gayI ki aMgUra bahuta khaTTe haiM / yahI hamArA hAla ho rahA hai| darzana aura pradarzana meM yahI to antara hai| chInA-jhapaTI ke kAraNa paristhitivaza Ajakala gahanoM kA pradarzana avazya kama ho gayA hai| sabhA meM phoTo khIMcI gayI ho, usameM amuka vyakti kA phoTo nahIM ho, to usake lie usakA koI mUlya nahIM hai| jaise ki vaha phoTo meM hai / aba Apa hI sociye ki Apa phoTo meM haiM yA phoTo Apa meM hai ? aise 'apraila 2005 jinabhASita 1 1
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradarzana ke anekoM udAharaNa diye jA sakate haiN| eka vyakti apekSA se hai| lekina hama loga tarka bahuta karate haiN| tarka hI kamIja ke kAlara ko idhara-udhara kara rahe the| maiMne socA ki nahIM, kutarka karate haiM, ve bhI aise jo Agama se asaMtulita hote khaTamala to nahIM hai| vahA~ khaTamala nahIM thA, ve gale meM pahanI huI haiN| anta meM upadeza-vacana ki hama durmativAle haiM, kAla kama hai, cena ko bAhara lA rahe the| unheM use dikhAnA thaa| andara kauna | zrutakA pAra nahIM hai, usI meM se vahI sIkha lenA cAhie jisake dekhe? andara to AtmA dekha sakatA hai, lekina AtmA ke lie mAdhyama se hamArA janma-mRtyu kA jo roga hai, vaha prakSAlita kiyA vaha caina hai kahA~? caina ke dvArA jo 'caina' mila jAtI hai, vaha | jA ske| usI meM se vahI sIkha lenA cAhie jisake mAdhyama se caina to dUsaroM para Azrita hai| pradarzana ke mAdhyama se jo sukha hamArA janma-mRtyu kA jo roga hai, vaha prakSAlita kiyA jA ske| zanti kA anubhava karatA hai, usa vyakti ke sAmane duniyA ho, / ye paMktiyA~ kitanI maulika haiM ! yahI bhAva kundakundAcArya ne bhI tabhI to pUrti ho sakatI hai| 'niyamasAra' ke anta meM diyA thA- 'nAnA jIvA nAnA kammA' mahAvIra bhagavAn kA siddhAMta, sukha kA siddhAnta thaa| sukha kahate hue| isalie vacana-vivAda tIna kAla meM bhI nahIM kiijiye| kI anubhUti apane Upara nirdhArita hai| ananta catuSTaya ko liye anekamata haiM, aneka prakAra ke cintana haiM, aneka prakAra kI hue siddhAnta prApta gautama svAmI baiThe haiM, ve bhI apane lie sukha vicAra praNAliyA~ haiM, aneka prakAra ke jIva haiM, aneka prakAra svamukha kI anubhUti karavAne vAle nahIM hai| sva-para bheda vijJAna kI upalabdhiyA~ haiM, isalie svamata aura paramata se, svaciMtana isI ko kahate haiN| pradarzana to ananta kAla ho cukaa| aba loga aura paraciMtana se kisI prakAra se vivAda karane kA prayAsa mata kucha bhI kaheM hameM apanA rAstA prazasta dekhanA hai| bhIr3a banI | kIjie, kyoMki hama chadmastha haiN| chadmastha ke sAtha hamAre pAsa rahegI, kyoMki samyagdRSTi kI saMkhyA eka hai, mithyAdRSTi kI koI vizeSa jJAna nahIM haiN| isake sAtha hamArA pradarzana hai nhiiN| saMkhyA ananta hai| tIrthaMkara bhI isa saMkhyA kA vilopa-anta nahIM khyA kA vilopa-anta nahIM | hamArA darzana kA kArya hai| kisa-kisa ko samajhAoge, kyA kara ske| aura dUsarI bAta yaha hai ki anekAnta kI kImata, vAda-vivAda ke mAdhyama se samajhAnA hotA hai? samajhAne kA adhikAra darzana kI kImata tabhI ho jaba loga pradarzana karane laga jAte haiN| hamAre pAsa nahIM hai| AcArya kahate haiM ki tumhAre pAsa jJAna hI samyaktva ke sAtha mithyAtva rahatA hai, duniyA meM rahegA hI, usakA nahIM hai, to kyA samajhA sakoge? isalie tIrthaMkara A jAte haiN| saMsAra meM abhAva nahIM hogaa| kintu hamArI AtmAnubhUti meM saMsAra | lekina jaba taka tIrthaMkara-prakati kA udaya nahIM AtA. taba taka hai, to hama abhAva kara sakate haiN| aura samyaktva kI anubhUti | ve bolate hI nhiiN| koI pAgala kaha de, to ha~, koI ajJAnI kaha hamArI ho sakatI hai, duniyA ke lie nahIM samajhAne kA prayAsa | de. to hN| saba kacha maMjara hai| anekAnta ke bAre meM hamAre pradarzana meM hI A jaataa| aisA nahIM hai ki chadmasthAvasthA meM darzana AcAryoM ne itane udAharaNa diye haiM, maiM kaha nahIM sktaa| unakI kI praNAlI nahIM ho| darzana to cAlU honA hI cAhiye, kintu udAratA kA varNana karane ke lie vacana nahIM hai| darzana hamAre pradarzana ke lie sthAna AcAryoM ne diyA hI nhiiN| digdarzana vahI lie kalyANakArI hai, isako mata bhuuliye| pradarzana meM na to karatA thA, jo darzana kara letA thaa| Arthika samasyA dekhI jAtI hai, na koI hiMsA, atyAcArakundakunda svAmI ne yaha likhA thA 'cukkejja chalaM Na | anAcAra dekhA jAtA hai| pradarzana ke pIche saba lapta ho jAtA hai| ghetavvaM', samayasAra kA maiM digdarzana Apa logoM ko bhI karavA rahA cunAva karane vAle Apa haiM (aija yU lAika), ananta hU~, nape-tule zabdoM meM cUka jAU~, cUMki chadmastha hU~, to kucha | kAla se canAva Apane apanI ruci se yahI kiyaa| pradarzana nahIM grahaNa krnaa| 'paMcAstikAya' unakA prAkRta grantha hai| Apako bahuta acchA lagatA rahA, kintu itanA dhyAna rakhie ki jayasenAcArya ne usakI apanI TIkA ke antargata ullekha kiyA sArA pradarzanamaya jIvana nirarthaka hai| mahAvIra bhagavAn kA siddhAMta thA ki zruta kA koI pAra nahIM hai, kAla bahuta alpa hai| usameM hai ki pratyeka vyakti svataMnna hai| Apa jisa prakAra cAhate ho, eka upAdhi (TAiTila) bahuta acchI hai-hama durmativAle, dekhiye usa prakAra jI sakate ho (aija yu lAika, yu kaina liva) / yadi AcAryoM ne yaha nahIM kahA tuma durmativAle, AcAryoM kI kSamatA pradarzanamaya jIvana jInA cAhate haiM, to Apake lie vaha ThIka hai| dekhiye, unakI udAratA bhI dekhiye| hama loga bahuta durmativAle | yadi Apako darzana prApta karanA hai. yaha to ThIka hai hii| ataH haiM. 'hama' loga bar3e mUrkha haiM, hama loga bahuta chadmastha haiM / isa | mahAvIra bhagavAna ko darzana se sambandhita kIjiye. pradarzana se prakAra hama kahane se sAre loga A gye| yaha bhI eka kahane kI | nhiiN| Apa apane jIvana ko bhI usa ora mor3ane kA prayAsa zailI hai| isameM bhI anekAnta nihita hai| zabdoM kA artha vaktA para | kIjiye. tabhI Atmonnati-Atmopalabdhi saMbhava hai| nirdhArita hai| AcArya hI jaba apane Apako yaha ullekhita kara 'sAgara meM vidyAsAgara' se sAbhAra rahe haiM ki ve jJAnI nahIM haiM, durmativAle haiM-yaha chadmastha kI | 2 apraila 2005 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003-05 mAsika pharavarI-mArca 2005 varSa 4, aGka jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva pRSTha kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 . pravacana * darzana-pradarzana * sampAdakIya : AcArya zrI vidyAsAgara jI Ava.pra.2 : prauDha pANDitya paramparA kA saMrakSaNa 4 lekha sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, (madanagaMja kizanagar3ha) paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura * lokottarapuruSa mahAvIra : prA. nihAlacanda jaina 6 * pUjana vidhi : siddhA. paM. hIrAlAla zAstrI 8 dhArmika samArohoM meM hAthiyoM ke upayoga para zrImatI menakA gA~dhI kI cintA strIparISahajaya : paM. ratanalAla kaTAriyA ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla kaMvaralAla pATanI (Ara.ke. mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura jaina aura hindU : DaoN. jyotiprasAda jaina jaina muni kA digambaratva * pUjA meM prayukta pratIka pUjya varNIjI aura syAdvAda paM. zAntirAja zAstrI : bra. bharata jaina mahAvidyAlaya prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, ___ AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278| : paM. anila jaina zAstrI : zrImatI suzIlA pATanI : paM. ratanalAla bainAr3A : yogendra divAkara 24 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. vArSika 100 ru. eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| * saMyukta parivAra . jijJAsA-samAdhAna . kavitAe~ * graMtha samIkSA * tIrthaMkarastava * jJAna ke himAlaya : pro. zrImatI sumana jaina :bra. pradIpa zAstrI 'pIyUSa' 26 27 samAcAra 21, 23, 26, 27, 28-32 lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| jinabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke lie nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogaa|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya praur3ha pANDitya paramparA kA saMrakSaNa sarvaprathama digambarAcArya prabhAcandra (980 se 1065 I.) ko AcArya aura paMDita zabda se abhihita kiyA gayA hai aura isake bAda AzAghara (1180-1250 I.) ko spaSTa rUpa se paMDita kahA gayA hai| bhAgya se donoM vidvAnoM kA kAryakSetra dhArAnagarI hI rahA hai, ata: dhArAnagarI ko digambara paMDita paramparA ko pallavita-puSpita karane kA zreya diyA jAya to yaha anucita nahIM hogaa| isase spaSTa hai ki AcArya to sAdhuvezI hI hote the aura paMDita gRhastha hote the| sambhava hai ki prabhAcandra gRhasthAvasthA meM paMDita kahe jAte rahe hoMge, bAda meM ve AcArya bne| 13se 15 vIM zatAbdI meM bhaTTAraka paramparA ke kAraNa paMDita paramparA kA dAyitva bhaTTArakoM ne hI samhAla liyaa| parantu 15 se 20 vIM zatAbdI arthAta una pA~ca sau varSoM meM paMDitoM ne aneka kSetroM meM kArya kiye| ukta pA~ca sau varSoM meM lagabhaga pandrahavI zatAbdI se unnIsavI zatAbdI taka bIsa-paccIsa vidvAn hI huye| isase spaSTa hai ki vidvAnoM kI kamI niranatara banI rhii| isa kamI ko dhyAna meM rakhakara bIsavIM zatAbdI ke prAraMbha meM kucha jJAnapremI vidyArasika zreSThijanoM kA aura vidvAnoM kA dhyAna isa ora gyaa| aura samAja meM mahAvidyAlayoM, vidyAlayoM, pAThazAlAoM aura chAtrAvAsoM kI sthApanA karake saMskRta vidyA ke adhyApana kI praNAlI ko pravartita kiyaa| aura guruvarya paM. gopAladAsa jI evaM paramapUjya gaNezaprasAda jI varNI ne vidyAdAna dekara tathA vidyAadhyayana ke sAdhana sulabha karAke jaina samAja meM zAstrajJa vidvAnoM kI paramparA kA sUtrapAta kiyaa| usake phalasvarUpa prAraMbha ke kucha dazakoM meM samAja meM zAstrajJa vidvAna kAphI mAtrA meM upalabdha hue| isa upalabdhi ko jaina samAja ke gAndhI gurUvarya pUjya gaNezaprasAda jI varNI ne 'merI jIvana gAthA' (pra. bhAga) pR. 510 para likhA hai ki "mujhe paMDitoM ke samAgama se bahuta hI zAnti milI aura itanA vipula harSa huA ki isakI sImA nhiiN| jisa prAnta meM sUtra-pATha ke liye dasa yA bIsa grAmoM meM koI eka vyakti milatA thA, Aja unhI grAmoM meM rAjavArtika Adi granthoM ke vidvAna pAye jAte haiN| jahA~ guNasthAnoM ke nAma jAnane vAle kaThinatA se pAye jAte the, Aja vahA~ jIvakANDa aura karmakANaDa ke vidvAn pAye jAte haiN| jahA~ para pUjana-pATha ke zuddha uccAraNa karane vAle na the, Aja vahA~ paJcakalyANaka ke karAne vAle vidvAn pAye jAte haiN| jahA~ para 'jainI nAstika haiM' yaha sunane ko milatA thA, Aja vahIM para ye zabda logoM ke sunane meM Ate haiM ki 'jaina dharma hI ahiMsA kA pratipAdana karane vAlA hai, aura isake binA jIva kA kalyANa durlabha hai|' jahA~ para jainI, para se bAda karane meM bhayabhIta hote the, Aja vahIM para jainiyoM ke bAlaka paNDitoM se zAstrArtha karane ke liye taiyAra haiN| yaha saba dekhakara aisA kauna vyakti hogA jo Ananda-sAgara meM magna na ho jaave| Aja sabhI loga jainadharma kA astitva aura gaurava svIkAra karane lage haiN| isakA zreya ina vidvAnoM ko hI to hai, sAtha hI hamAre dAnI mahAzayoM ko bhI jinake dravyadAna se yaha maNDalI bana gii|" pU. varNI jI ke ukta kathana se spaSTa hai ki 1800-1900 vIM zatAbdI meM praur3ha-pANDitya-zailI ke vidvAn taiyAra hue aura yaha krama 20 vIM zatAbdI ke sAtaveM dazaka taka jArI rahA aura inhI vidvAnoM ke dvArA cAroM anuyogoM ke sAhitya kA sampAdana, anuvAda tathA anusandhAna kArya paryApta mAtrA meM huaa| parantu isake bAda jo vidvAn taiyAra hue aura ho rahe haiM ve sabhI pAzcAtya zikSaNa vidhi meM niSNAta haiN| ataH samAja unheM praur3hapANDitya kA darjA nahIM detA hai| kintu sthiti isase bhinna hai| bIsavIM sadI ke uttarArdha ke vidvAnoM ne prAcya paddhati se adhyayana karane ke sAtha yugAnurUpa yogyatAyeM prApta kara samAjetara kSetra grahaNa kiyaa| isase inakA samAja meM jo pUrvavartI vidvAnoM kA sthAna thA vaha to rahA hI, aura anya vidtsamAja meM bhI pratiSThA bddh'ii| ve ArthikadRSTi se bhI paryApta svAvalambI bne| Aja aneka vizvavidyAlayoM, zAsakIya mahAvidyAlayoM jaina mahAvidyAlayoM yA saMskRta prAkRta saMsthAnoM meM yahI pIr3hI sAmane hai| isa pIr3hI ko jahA~ jainetara vidtsamAja meM acchA sthAna prApta ho rahA hai, vahIM jaina samAja meM sAmAnyataH usakI vaha mAnyatA nahIM hai, jo zAstrIya paNDitoM kii| isase isa pIr3hI meM kucha viziSTa mAnasikatA ke darzana hote haiN| yaha mAnasikatA isalie banI ki isa pIr3hI vidvAna zAstrIya pIr3hI ke vidvAnoM ke ziSya-praziSya haiM aura unheM apane garuoM kI Arthika pIr3A evaM sAmAjika upekSA kA jJAna hai| ina zAstrIya vidvAnoM ne jaina samAja kI jina saMsthAoM meM sampUrNa jIvana samarpita kiyA unhI saMsthAoM ne vAnaprasthAvasthA meM unakA jo tiraskAra kiyA, u
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ziSyoM ke hRdaya ko gaharAI taka sparza kiyA hai| Aja isa berojagArI aura mahArghatA ke samaya meM 'praur3ha pANDitya' kA saMrakSaNa AkAzakusumavat lagatA hai| prauDhapANDitya ke saMrakSaNa hetu nimnalikhita upAya Avazka haiM, jinapara pU. munirAjoM, vidvAnoM evaM samAja kI akhila bhAratIya stara kI saMsthAoM tathA jaina patrakAroM ko gambhIratA se vicAra karanA cAhie - 1. samAja dvArA saMsthApita samprati jIvita saMsthAoM ko gati pradAna krnaa| 2. vartamAna meM syAdvAda mahAvidyAlaya, vArANasI kA zatAbdI varSa manAyA jA rahA hai| kAphI saMkhyA meM isa saMsthA ne prauDha pANDitya samalaMkRta vidvAnoM ko janma diyA hai| parantu vartamAna meM sthAyI prAcArya evaM yogya sthAyI zikSakoM kI vyavasthA nahIM hone se yogya vidvAnoM kA janma honA bhI asambhava hai / 3. 'guru gopAladAsa varaiyA siddhAMta saMskRta mahAvidyAlaya murainA' se kAphI dhurandhara evaM yogya vidvAna taiyAra hue haiM aura vartamAna meM bhI chAtra saMkhyA acchI hai, parantu vahA~ ke dizA nirdezakoM ko cAhiye ki una chAtroM meM vizeSa ruci aura pratibhA ke dhanI chAtroM ko atirikta vidvAnoM ke dvArA taiyAra kareM jisase praur3ha pANDitya ke dhanI vidvAna taiyAra hoN| 4. jayapura sthita 'zrI digambara jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya' bahuta hI acche DhaMga se cala rahA hai, jisameM saMskRta, prAkRta vidyA ke adhyayana karane vAle 250 chAtra haiN| ye chAtra ukta mahAvidyAlaya meM zrI di. jaina zramaNa saMskRti saMsthAna' dvArA saMcAlita mahAkavi AcArya jJAnasAgara chAtrAvAsa sAMgAnera evaM ToDaramala smAraka TrasTa jayapura dvArA saMcAlita chAtrAvAsa se adhyayana karane Ate haiN| ina saMsthAoM ne kAleja ke atirikta saMskRta, prAkRta, aMgrejI bhASA kA vyutpattiparaka jJAna karAne hetu viziSTa vidvAnoM ko bhI rakhA hai, jisake kAraNa vyutpatti paraka vidvAna bhI taiyAra ho rahe haiN| vartamAna meM bhI yahA~ ke chAtroM ko granthoM kI mUla paMkti se jJAna karAyA jAtA hai, jisase chAtroM ko grantha kaNThastha evaM paMkti se taiyAra ho / 5. zrI mahAvIra di. jaina saMskRta mahAvidyAlaya sADhamala evaM varuAsAgara meM saMcAlita saMskRta vidyAlaya meM bhI chAtroM kI sthiti santoSajanaka hai| parantu yahA~ para chAtra prArambhika kakSAoM meM adhyayana karate haiN| vastutaH ina do saMsthAoM kA vizeSa dAyitva banatA hai ki mUla jar3a se saMskRta bhASA kA jJAna alpavaya ke chAtroM ko karAnA hai| ataH samucita DhaMga se taiyAra kraayeN| 6. AhAra evaM sAgara meM saMcAlita vidyAlayoM meM saMskRta paramparA evaM sAmAnya paramparA kI doharI zikSA dI jAtI hai| ata: chAtra ko nirNaya karane meM kaThinAI hotI hai ki vaha chAtra kisa paramparA kA adhyayana kreN| ukta vizleSaNa se itanA taya hai ki abhI bhI saMskRta-prAkRta bhASA ke granthoM ke paThana-pAThana kI vyavasthA hai aura kucha vidvAn bhI taiyAra ho rahe haiN| parantu prazna hai ki jo vidvAn 'prauDha pANDitya' paramparA se taiyAra ho rahe haiM yA hogeM, ve vidvAn usa paramparA kA nirvAha artha ke abhAva meM kaise kareMge? samAja ke karNadhAroM, saMsthA saMcAlakoM kI soca hai ki isa berojagArI ke samaya meM tIna-cAra hajAra rupaye pratimAha vetana mila jAya so paryApta hai parantu ukta mahAnubhAvoM ko vicAra karanA cAhie ki praur3ha pANDitya vahI prApta kara sakatA hai, jisameM jaina saMskRti ke saMrakSaNa ke bhAva ke sAtha atyadhika pratibhA ho| jisakA kSayopazama kamajora hai, vaha 'prauDha pANDitya' prApta nahIM kara sakatA / ata: samAja kA kartavya hai ki jo vidvAna 'prauDha pANDitya' kI dRSTi se zikSA grahaNa kara rahe haiM, unheM nyUnatama 8000 se 13000 hajAra vAlA vetana diyA jAya aura samucita AvAsIya vyvsthaa| Aja adhikAMza pUjya munirAjoM kA, vidvAnoM kA evaM samAja kA dhyAna kriyAkANDa evaM anuSThAnoM para hai, jisake kAraNa paramparAgata vidyAdhyayana karane vAle chAtra anuSThAnoM meM ruci rakhate haiM kyoMki zikSaNakArya kI apekSA anuSThAna kAryoM meM arthopalabdhi acchI hai| isa para hameM gambhIratA se vicAra karanA hogA anyathA 'praur3ha pANDitya' dekhane kI bAta to dUra, sunane ko bhI nahIM milegaa| isa samaya hameM yadi yugAnurUpa calanA hai to eka ora vizuddha paramparAgata vidyA kA adhyayana karanevAle aura dUsarI ora vizuddha paramparAgata vidyA ke sAtha Adhunika cintana aura anusandhAnAtmaka dRSTikoNa vAle donoM paramparA ke vidvAna apekSita haiN| vartamAna yuga meM jIvita prAcIna jaina zikSaNa saMsthAoM ko kisa prakAra calAyA jAya aura kisa prakAra kA pAThyakrama ho isake liye zikSaNa saMsthAoM ke prAcAryoM, zikSakoM evaM saMcAlakoM kA cintana-sammelana pUjya AcAryoM evaM munirAjoM ke sAnnidhya meM honA cAhie, jisase isa dizA meM Thosa pragati ho ske| aura 'praur3ha pANDitya' ke saMrakSaNa para bhI vicAra ho ske| DaoN.zItalacandra jaina, jayapura
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokottara puruSa : mahAvIra prAcArya nihAlacanda jaina bhagavAn mahAvIra kA 2600vAM janma kalyANaka una cirAgoM ko bujhA do to ujAle hoNge|' mahotsava, rASTrIya evaM aMtararASTrIya stara para manAyA jAnA hai sampradAya ke cirAgoM se uThatA dhuMA, ahiMsA ke Aloka varddhamAna mahAvIra kI samasAmayika prAsaMgikatA ko rekhAMkita | ko DhaMke hue hai| kara rahA hai| isa prakAra yaha ni:saMkoca kahA jA sakatA hai mahAvIra kI ahiMsA-na koI nArA hai aura na hI pNth| ki Aja hiMsA, nRzaMsatA aura mAnasika khokhalApana usa yaha to eka jIvanazailI hai, vaicArika-saMgharSa se Upara uThakara samaya se, jaba mahAvIra avatarita hue the, 2600 gunA adhika sahiSNutA/sahayoga kI bhAvanA kA samAdara karane vAlI jIvanazailI hai| svAmitva aura saMgraha kI AkAMkSA se Upara taba bhI mAnavIya mUlyoM kA bhISaNa rUpa se hrAsa ho | uThakara samatva kI sarasa-dhArA meM jIne kI zailI hai| vastu rahA thA jaba krAnti-dRSTA varddhamAna mahAvIra ne mAnavatA ke | ke saMgraha, sattA ke kendrIyakaraNa aura aparimita-bhogAkAMkSA saMrakSaNa aura jIva dayA ke anurakSaNa ke lie ekAkI abhiyAna | jIvana ke lie hI nahIM, samAja ke lie abhizApa hai| ataH prAraMbha kiyA thaa| bhagavAn mahAvIra ne vaicArika saMgharSa kA 'anekAnta' ke dvArA mahAvIra ne ahiMsA ke mUrtimaMta lokottara-puruSa ke samAdhAna diyA tathA aniyaMtrita saMgraha se bacane ke lie rUpa meM sAmAjika pariSkAra ke lie, apane tejomaya divya |'aparigraha' kA jIvana-darzana diyaa| Aloka meM na kevala manuSyoM aura devatAoM ko sambodhA / vastutaH ahiMsA ko eka sikkA kaheM to usake eka balki unakI sarvavyApakatA tiryaMcoM, pazuoM, siMhoM, nevaloM | tala para anekAnta rUpAyita hai to dUsare tala para aparigraha kA jaise hajAroM jIvadhAriyoM ke liye preraNA kA prabodha-puJja | AkAra hai| ahiMsA jIvana-darzana meM anekAnta aura aparigraha bnii| samAhita ho jAte haiN| isa mRNmaya deha ke dIye meM, AtmA kI jyotizikhA mahAvIra kA dharma mAnavatA ke sammAna aura pUjA kA prakRti rUpa brahma kA apratima upahAra hai jisakA uddezya- | dharma hai| sukha ke sAgara ko apanI AtmA kI ikAI meM hI virATatA mahAvIra kA dharma jIvana kI samagratA kA dharma hai| denA hai| isa uddezya ko pAne ke lie bhagavAn mahAvIra kA asala meM jo hameM pAnA hai vaha dizA hai 'Being' yAnI puNyazloka saMdeza hamArI nAva hai jisa para ArUr3ha hokara hama | 'hone kI', hama jo haiM, isase badalane kI aura AtmA ko saMsAra-sAgara para utara kara sukha ke loka ko prApta kara | pAne kii| lekina hama jo pA rahe haiM dizA hai- 'Having' sakate haiN| | yAnI vastuoM kii| 'pUjA' kI sammohaka bhASA se mahAvIra khaza ho paayeNge| | hamArA anubhava hamezA AzA ke sAmane hAra jAtA hai| ve cAhate the ki jIvana ke maMdira meM karma kI pUjA kI jaae| | atIta kA yaha anubhava hamAre pAsa hai ki parigraha yA vastae~ samyak-karma kI ArAdhanA kI jaae| samyak zraddhA aura | sukha kA AdhAra nahIM haiM, na hI bana sakatI haiN| lekina viveka ke sAtha saMyama ke svarNa kAla meM, aSTakarmoM ke | bhaviSya kI AzA yahI hotI hai ki 'kucha aura mila jaae'| visarjana ke pratIka svarUpa, dravyoM ko sajAkara, samyak- aisI tRSNA kA kaTorA hamezA khAlI rahatA hai| tRSNA ke karma aura samyakcAritra dvArA hI manuSyatA ko bacAyA jA | kaTore ko vastuoM se aura bhoga-sAmagrI se bharA nahIM jA sakatA hai| sakatA, parantu use bharane kI koziza nirantara cAlU hai| kyA ahiMsA' kI mahAjyoti kisI sampradAya-vizeSa bhagavAn mahAvIra ne aNuvrata aura mahAvrata kA vidhAna kI paMjI hai? yadi nahIM to mahAvIra bhI pUrI manuSyatA ke lie batAkara tRSNA se virAma pAne kI sambhAvanA aura samAdhAna samarpita divya mahApuruSa mAne jaayeNge| ve kisI sampradAya | kA mArga dikhaayaa| vizeSa ke ArAdhya deva kaise bana sakate haiM? bhagavAn mahAvIra kA cintana jIvana ke yathArtha se 'jina cirAgoM se taAssuba kA dhuMA uThatA hai| sampRkta rhaa| aNuvrata kahatA hai ki yadi svastha parigraha ho to 6 apraila 2005 jinabhASita
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ usase aparigraha kA janma hotA hai| lekina parigraha vikSipta ho / satya hai ki hama 'vItarAgI' bneN| bahuta bar3A darzana hai yaha / gayA ho aura pAne kI lAlasA pAgalapana meM badala gayI ho to aisI vikSiptatA se corI kA janma hotA hai| AkramaNa aura yuddha kI zaruAta aise hI pAgalapana kA pariNAma hai| rAga-Asakti-sammohana utanA hI pIr3AdAyI hai jitanA dveSa, mUrcchanA yA vichoha / dveSa se to upanta honA AsAna hai lekina rAga se alaga ho pAnA bahuta muzkila hai| krodha aura mAnasvastha parigraha AvazyakatA aura Avazyaka bhoga para dveSa rUpa kaSAya hai jinheM buddhipUrvaka chor3A jA sakatA hai parantu khar3A hai| mAyA aura lobha - rAga rUpa kaSAya hai, jinheM chor3a pAnA kaThina hotA hai / 'vItarAga' hai isa rAga se pare anAsakta bhAvoM kA andara sRjana karanA / vItarAga hai- gAya kA bachar3e ko binA bhaviSya kI koI kAmanA lie use dUdha pilaanaa| vItarAgI bananA - eka lokottara sthiti hai aura usa vItarAga ko pAne kI kalA hai vItarAga vijJAna vijJAna eka Process hai eka prakriyA hai, jisake dvArA hamArI abhikalpanA yathArtha banatI hai| 1 asvastha parigraha AkAMkSA para khar3A hai| AvazyakatA aura AkAMkSA meM vaisA hI antara hai jaisA peTa aura peTI meN| bhUkhe peTa ko bharanA AvazyakatA hai, parantu peTI ko bharanA AkAMkSA hai kyoMki peTI kA AkAra jaise-jaise vaha bharatI jAtI hai aura bar3hatA jAtA hai| tijorI yA khajAne kI pUjA hameM sukha nahIM de sakatI / tijorI kA sukha hai ki vaha mAnavatA ke uddhAra ke lie khulI rhe| baMda tijorI kA sukha - vAsanA kA sukha hai, mRgatRSNA kA sukha hai / ataH bhagavAn mahAvIra ko jIne kA prayAsa ho / mahAvIra ko jAnane bhara se jIvana kA rUpAntaraNa nahIM ho sakegA, kyoMki jAnakAriyA~ prajJA ko janma nahIM de sktiiN| mahAvIra prajJA se pAye jA sakate / mahAvIra ko upalabdha karane kA sIdhA matalaba hai, unakA yazAnugAmI bananA / mahAvIra kA jIvana satyAnveSaNa aura saMyama kI mahAsAdhanA kA vasIyatanAmA hai| unhoMne 'vItarAgI - vijJAna' para bala diyaa| akelA 'vItarAgI' eka darzana hai, siddhAMta hai jo iSTa-maMjila ko lakSya karatA hai, usake sAtha 'vijJAna' zabda jur3A hai| jahA~ vijJAna zabda ho vahA~ siddhAMta ke sAtha prayoga caahie| satyAnveSaNa prayoga kI bhUmikA hai| jIvana kA prakAzana sthAna prakAzana avadhi 'jinabhASita' ke sambandha meM tathyaviSayaka ghoSaNA 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) mAsika mudraka-prakAzaka rASTrIyatA patA sampAdaka patA svAmitva : : : : : mahAvIra svAmI ne 'vItarAga' ko caritArtha kiyA thA pUrI sampUrNatA ke sAtha / binA vItarAga hue sarvajJatA ko nahIM pAyA jA sakatA aura sarvajJa hI mAnavatA se jur3a sakatA hai / ataH bhagavAn mahAvIra mAnavatA ke masIhA the| manuSya ke sukha aura duHkha ke reze - reze ko jAnane vAle the| unhoMne kevala jAnA hI nahIM usako jIyA bhii| aise lokottara puruSa kA janma kalyANaka isalie manA rahe haiM ki ve amara ho gaye haiM / bhAratIya saMskRti meM lokottara puruSa marate nahIM hai ataeva unakA janma divasa kalyANaka ke rUpa meM manAyA jAtA hai| javAhara vArDa, bInA (bInA) ratanalAla bainAr3A bhAratIya 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u. pra.) pro. ratanacandra jaina e/2, mAnasarovara, zAhapurA, bhopAla-462039 (ma.pra.) sarvodaya jaina vidyApITha, 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) maiM, ratanalAla bainAr3A etad dvArA ghoSita karatA hU~ ki merI adhikatama jAnakArI evaM vizvAsa ke anusAra uparyukta vivaraNa satya hai / ratanalAla bainAr3A, prakAzaka apraila 2005 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatAMka se Age pUjana-vidhi siddhAMtAcArya paM.hIrAlAla zAstrI japa se dhyAna kA mAhAtmya koTi-guNita batalAyA gayA | adhikAdhika hai, vahA~ unakA samaya uttarottara hIna-hIna hai| hai| isakA kAraNa yaha hai ki japa meM kama se kama antarjalparUpa | unake uttarottara samaya kI alpatA hone para bhI phala kI mahattA vacana-vyApAra to rahatA hai, parantu dhyAna meM to vacana-vyApAra ko | kA kAraNa una pA~coM kI uttarottara pUjA karane vAle vyakti ke bhI sarvathA roka denA par3atA hai aura dhyeya vastu ke svarUpa- | mana, vacana, kAyakI kriyA adhika bahirmukhI evaM caMcala hotI cintana ke prati dhyAtA ko ekAgra citta ho jAnA par3atA hai| mana | hai| hRdaya-tala-sparzitA hai| pUjA meM uThane vAle saMkalpa-vikalpoM ko rokakara citta kA ekAgra vAle ke mana, vacana, kAya kI kriyA sthira aura antarmukhI hotI karanA kitanA kaThina hai, yaha dhyAna ke viziSTa abhyAsI jana hI | hai| Age japa, dhyAna aura laya meM yaha sthiratA aura antarmukhatA jAnate haiN| 'mana eva manuSyANAM kAraNaM bandha-mokSayoH' kI | uttarottara bar3hatI jAtI hai, yahA~ taka ki laya meM ve donoM usa ukti ke anusAra mana hI manuSyoM ke bandha aura mokSa kA pradhAna | carama sImA ko pahu~ca jAtI haiM, jo ki chadamastha vItarAga ke kAraNa mAnA gayA hai| mana para kAbU pAnA ati kaThina kArya hai| | adhika se adhika saMbhava hai| yahI kAraNa hai ki japa se dhyAna kA mAhAtmya koTi-guNita | uparyukta vivecana se yadyapi pUjA, stotrAdikI uttarottara adhika batalAyA gayA hai| mahattA kA spaSTIkaraNa bhalI bhA~ti ho jAtA hai, para use aura bhI dhyAna se bhI laya kA mAhAtmya koTi-guNita adhika sarala rUpa meM sarvasAdhAraNa logoM ko samajhAne ke lie yahA~ eka batalAyA gayA hai| isakA kAraNa yaha hai ki dhyAna meM kisI eka | udAharaNa diyA jAtA hai| jisa prakAra zArIrika santApa kI zAMti dhyeya kA cintana to cAlU rahatA hai, aura usake kAraNa Atma- | aura svacchatA kI prApti ke lie pratidina snAna Avazyaka hai, parispanda hone se karmAsrava hotA rahatA hai, para laya meM to sarva- | usI prakAra mAnasika santApa kI zAMti aura hRdaya kI svacchatA vikalpAtIta nirvikalpa dazA prakaTa hotI hai, samatAbhAva jAgRta | yA nirmalatA kI prApti ke lie pratidina pUjA-pATha Adi bhI hotA hai aura AtmA ke bhItara parama AhlAdajanita eka anivarcanIya | Avazyaka jAnanA caahie| snAna yadyapi jala se hI kiyA jAtA anubhUti hotI hai| isa avasthA meM karmoM kA Asrava rukakara saMvara | hai, tathApi usake pA~ca prakAra haiM- (1) kue~ se kisI pAtra-dvArA hotA hai. isa kAraNa dhyAna se laya kA mAhAtmya koTi-gaNita | pAnI nikAlakara, (2) bAlTI Adi meM bhare hue pAnI ko loTe alpa pratIta hotA hai| maiM to kahU~gA saMvara aura nirjarA kA pradhAna | Adi ke dvArA zarIra para chor3a kara, (3) nala ke nIce baiThakara, kAraNa hone se laya kA mAhAtmya dhyAna kI apekSA asaMkhyAta- | (4) nadI, tAlAba Adi meM tairakara aura (5) kuMA, bAvar3I guNita hai aura yahI kAraNa hai ki parama samAdhirUpa isa cillaya Adi ke gahare pAnI meM DubakI lagAkara / pAThaka svayaM anubhava (cetana meM laya) kI dazA meM pratikSaNa karmoM kI asaMkhyAtagaNI | kareMge ki kuMe se pAnI nikAlakara snAna karane meM zrama adhika nirjarA hotI hai| hai aura zAMti kama para isakI apekSA kisI bartana meM bhare hue yahA~ pAThaka yaha bAta pUcha sakate haiM ki tattvArthasUtra | pAnI se lauTe dvArA snAna karane meM zAnti adhika prApta hogI aura Adi meM to saMvara kA parama kAraNa dhyAna hI mAnA hai, yaha japa | zrama kama hogaa| isa dUsare prakAra ke snAna se bhI tIsare prakAra ke aura laya kI balA kahA~ se AI ? una pAThakoM ko yaha jAna snAna meM zrama aura bhI kama hai aura zAMti aura bhI adhik| lenA cAhie ki zubha dhyAna ke jo dharma aura zuklarUpa do bheda | isakA kAraNa yaha hai ki lauTe se pAnI bharane aura zarIra para kiye gaye haiM, unameM se dharmadhyAna ke bhI adhyAtma dRSTi se piNDastha, DAlane ke madhya meM antara A jAne se zAnti kA bIca-bIca meM padastha, rUpastha aura rUpAtIta ye cAra bheda kiye gaye haiN| isameM se abhAva bhI anubhava hotA thA, para nala se ajastra jaladhArA zarIra Adi ke do bhedoM kI japa saMjJA aura antima do bhedoM kI dhyAna | para par3ane ke kAraNa snAna-janita zAnti kA lagAtAra anubhava saMjJA maharSiyoM ne dI hai| tathA zukla dhyAna ko parama samAdhirUpa hotA hai| isa tIsare prakAra ke snAna se bhI adhika zAnti kA 'laya' nAma se vyavahRta kiyA gayA hai| jJAnArNava Adi yoga- | anubhava cauthe prakAra ke snAna se prApta hotA hai, isakA tairakara viSayaka zAstroM meM para-samaya-varNita yoga ke aSTAMgoM kA varNana | snAna karanevAle sabhI anubhaviyoM ko patA hai| para tairakara snAna syAdvAda ke sumadhura samanvaya ke dvArA isI rUpa meM kiyA gayA hai| karane meM bhI zarIra kA kucha na kucha bhAga jala se bAhara rahane ke uparyukta pUjA stolAdikA jahA~ phala uttarottara / kAraNa snAna-janita zAnti kA pUrA-pUrA anubhava nahIM ho paataa| 8 apraila 2005 jinabhASita
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa caturtha prakAra ke snAna se bhI adhika Ananda aura zAnti kI prApti kisI gahare jala ke bhItara DubakI lagAne meM milatI hai| gahare pAnI meM lagAI gaI thor3I sI dera kI DubakI se mAno zarIra kA sArA santApa ekadama nikala jAtA hai, aura DubakI lagAne vAle kA dila Ananda se bhara jAtA hai / ukta pA~coM prakAra ke snAnoM meM jaise zarIra kA santApa uttarottara kama aura zAnti kA lAbha uttarottara adhika hotA jAtA hai, ThIka isIprakAra se pUjA, stotra Adi ke dvArA bhakta yA ArAdhaka ke mAnasika santApa uttarottara kama aura Atmika zAnti kA lAbha uttarottara adhika hotA jAtA hai, ThIka isI prakAra se pUjA, stotra Adi ke dvArA bhakta yA ArAdhaka ke mAnasika santApa uttarottara kama aura Atmika zAnti kA lAbha uttarottara adhika hotA hai| snAna ke pA~coM prakAroM ko pUjA-stotra Adi pA~coM prakAra ke kramazaH dRSTAnta samajhanA caahie| dhArmika samArohoM meM hAthiyoM ke upayoga para zrImatI menakA gA~dhI kI cintA vizva meM bhAratIya aura aphrIkI hAthiyoM kI do jAtiyA~ haiM / bhAratIya hAthiyoM kA astitva tejI se samApta ho rahA hai| anumAnata: 20 hajAra se kama hAthiyoM kI saMkhyA bhArata meM raha gaI hai| isakA bahuta bar3A kAraNa hAthI kA dA~ta hai| hAthI ke dA~toM kI mUrtiyA~ aura kar3oM ke nirmANa ke kAraNa hajAroM kI saMkhyA meM hAthI mAra diye jAte T bar3hate hue mAnavIya AvAsoM ke kAraNa hAthiyoM kA svAbhAvika prAkRtika AvAsa samApta ho cukA hai, ataeva ve gA~voM meM AvArA ghUmate Ate haiM aura grAmINoM dvArA jAna se mAra diye jAte haiN| baccA-hAthiyoM ko mAnava samAja dvArA curA liyA jAtA hai| unheM laTThA uThAne, utsava, mandira kAryakrama, julUsoM cunAva pracAra, pradarzanakArI daur3a, pITha para savArI aura cir3iyAgharoM meM pradarzana ke lie prazikSita kiyA jAtA hai| isa kAma ke lie unheM jaMjIroM se bA~dhA jAtA hai, bhUkhA rakhA jAtA hai, mArA jAtA hai| bhikSAvRtti adhiniyama ke anusAra nagara meM pradarzana ke lie kisI bhI jAnavara kA upayoga karanA gaira kAnUnI hai| durbhAgya se digambara jaina samudAya dvArA apane dhArmika julUsoM meM inakA niyamita rUpa se upayoga kiyA jAtA yaha kArya gaira kAnUnI hI nahIM, anaitika bhI hai| 'zrAvakAcAra saMgraha, bhAga-4 se sAbhAra ' jina hAthiyoM ko julUsa meM le jAyA jAtA hai usase unakA bhArI zoragula aura aniyaMtrita bhIDa se gaharA mAnasika utpIr3ana hotA hai| bhIr3a dvArA julUsa meM AtizabAjI, baiNDa bAje, U~ce svara ke saMgIta se hAthI vicalita bhI ho jAte haiM / lekina mahAvata ke AtaMka ke Dara se hAthI batAye gaye kAma ko karane ke lie majabUra ho jAtA hai| julUsoM meM prAyaH unheM bhojana nahIM diyA jAtA, Ubar3a-khAbar3a lambe rAstoM meM unheM calane ke lie majabUra kiyA jAtA hai tathA pAnI taka ke lie nahIM pUchA jaataa| viSaile peNTsa se unake mukhamaNDala ko sajAyA jAtA hai / aneka hAthI inhIM kAraNoM se yA to samaya se pUrva mara jAte haiM athavA pAgala ho jAte haiN| hAthiyoM kA mAlika ina ghaTanAoM ko mahaja vyavasAyika bAta mAnatA vAstava meM sArA dAyitva una logoM para hai jo samArohoM ke lie hAthiyoM ko kirAye para lete haiM / 1 1 1960 ke pazu atyAcAra niSedha adhiniyama ke anusAra kisI bhI jAnavara ko AtaMkita karanA gaira kAnUnI hai| jaina loga dharma se ahiMsAvAdI hote haiN| unase yaha AzA kI jAtI hai ki dhArmika julUsoM meM ve hAthiyoM ke prati krUra ravaiyA nahIM apnaayeNge| saccAI to yaha hai ki jaina dharma ko sAdagIvAlA dharma mAnA jAtA hai| aba vaha bhI hiMsA jaisI burAiyoM ko panAha dene vAlA ho gayA hai| jaina samudAya ko hAthI kirAye para lene kI bajAya unake mAlikoM ke viruddha ephaAIAra dAkhila karanA caahie| kyA Apa digambara jaina kI pratyeka ikAI se isa pravRtti para aMkuza lagAne ke lie kaha sakate haiN| hAthiyoM ko pratAr3ita karane kI prakriyA jaina samudAya aura usake Adarza siddhAMtoM ke viruddha hai| kRpayA isa bAre meM sahayoga avazya deN| ha. - menakA gA~dhI " jainagajaTa " 17 pharavarI 2005 se sAbhAra *apraila 2005 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ strIparISahajaya paM. ratanalAla kaTAriyA tatvArthasUtra gAgara (choTA-sA graMtha) hote hue bhI zrutasAgara | meM sAdhu dhyAnAvasthita ho jAtA hai| kintu 12 varSa ke bhISaNa hai| usake nauveM adhyAya meM kSudhAdi bAIsa parISaha kA nirUpaNa | durbhikSa meM bhadrabAhu AcArya apane saMgha sahita dakSiNa meM cale hai, jinameM AThavAM strIparISaha batAyA hai| yaha strIparISaha | gaye the| durbhikSa parakRta nahIM hai| vaha to prakRtijanya hai, usase cAritra ke moha ke sadbhAva meM hotA hai| sUtra 11 meM caudahaveM | kSudhApipAsAdi parISaha hote haiM ataH use parISaha meM garbhita guNasthAna taka bhI kucha parISahoM kI vidyamAnatA vyakta kI hai| karanA cAhie / kSudhA-pipAsA ke bheda meM durbhikSa AtA hai| kintu tattvataH parISaha- vyavahAra to chaThe guNasthAna taka hI | arthAt kSudhAdi kaise? durbhikssjny| isI prakAra mahAmArI, saMbhava hai| agale guNasthAna dhyAna ke hone se unameM kAraNoM ke plega Adi bhI parakRta na hone se upasarga nahIM haiM, ve rogasadbhAva kI apekSA se vyavahAra kiyA jAtA haiN| phira bhI | parISaha meM Ate haiN| kezaluMcana,mala-parISaha meM AtA hai| unheM upacAra se hI samajhanA caahie| prazna - vRddhAvasthA (jarA) ko kisameM leMge? __ pariSaha kA sahanA muniyoM ke lie hI batAyA hai yA | uttara- ratnakaraNDazrAvakAcAra meM jarA ko roga se alaga zrAvakAdi ke lie bhI batAyA hai ? isa prazna kA uttara yaha hai | batAyA hai, ataH vaha parISaha hone para bhI roga-parISaha se ki yahA~ pramukhatA se yaha kathana muniyoM ke lie hI hai, kintu | alaga hai| vaha eka avasthAvizeSa hai| vaha prAkRtika hai zrAvaka ke lie inakA niSedha nahIM hai| sabhI inakA upayoga | parakRta nahIM hai, ataH parISaha meM lenA cAhie, upasarga meM kara sakate haiM, sabhI ke lie ye lAbhakArI haiN| isI se | nhiiN| ratnakaraNDa zrAvakAcAra kI kArikA meM svAmI samantabhadra ne prazna - vadha-parISaha aura upasarga meM kyA antara hai? sAmAyika ke vakta zrAvaka ke lie parISahoM ke sahane kA uttara- tAr3ana-mAraNa, aMgacchedana ho jAne para usakA upadeza diyA hai| vaise jisa para par3atI hai vaha saba sahatA hI | sahanA 'vadhaparISaha' hai aura kisI ke dvArA aisA karane kA hai| kintu usa vakta Artta-raudra pariNAma kA na honA hI sahanA | | AbhAsa hote hI dhyAnAvasthA meM lIna ho jAnA 'upasarga' hai| hai| sadA sAmyabhAva kA rahanA hI parISahajaya hai| muniyoM ke | upasarga meM vadha hI nahIM hotA, apane pada-viruddha kriyA bhI isIlie sadA sAmAyika-caritra batAyA hai| jo prANI jitane | parakRta hotI hai| jaise -dhyAna meM lIna sAdhu ko koI karuNAdi samaya jitane aMzoM meM isakA Azraya letA hai, vaha utanA hI | bhAva se vastra-rajAI oDhA de| sukhI hotA hai| prazna - sAdhu ko prAkRtika ApadAoM ko sahanA hI ___ parISaha, upasarga, kAya-klezAdi tapa aura durghaTanA | cAhie yA meTane kA prayatna bhI karanA cAhie? (eksIDeNTa) meM paraspara kyA antara hai? bAhya kAraNAdi kA uttara- jahA~ taka meTanA saMbhava ho, vahA~ taka yogya hI antara hai| AbhyaMtara kI dRSTi se aMtara nahIM, kyoMki sahanA rIti se meTane kA prathama prayatna karanA caahie| phira bhI na sabhI meM hai, jo Abhyantarika hai| sahane kI dRSTi se saba | meTI jA sake, to taba taka sAmyabhAva dharanA caahie| upasarga samAna haiN| kA prativAda nahIM kiyA jAnA cAhiye yaha sAdhu ke padaprAkRtika ApadAoM ko 'parISaha' kahate haiN| cetana- | | viruddha hai (dhyAnAvasthA meM zrAvaka ke bhI pada-viruddha hai)| acetana dvArA parakRta ApadAoM ko 'upasarga' kahate haiM / tapa | upasarga-kartA ko usakI manamAnI kara lene denA cAhie aura svayaM buddhipUrvaka aMgIkRta kiyA jAtA hai| durghaTanA Akasmika | svayaM dhyAnAvasthA meM lIna ho jAnA hI vidheya hai / yA abuddhipUrvaka hotI hai| itane prAsaMgika vivaraNa ke bAda aba hama zIrSaka ke prazna- durbhikSa ko upasarga kaheMge yA parISaha? khAsa viSaya para Ate haiN| isakA nAma 'strI-parISaha 'kyoM uttara - "upasarge durbhikSe jarasi rujAyAM ca | rakhA? AryikAdi ise kaise saheMgI? isa dRSTi se kyA yaha niHpratikAre" meM durbhikSa ko upasarga se judA batAyA hai| upasarga | avyApaka nahIM? agara isakI jagaha 'kAma-parISaha' nAma 10 apraila 2005 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakhate to jyAdA vyApaka aura nirdoSa rhtaa| strI-niMdA kI | eka mAsa taka jananAzauca se grasta ho jAtI hai| aisA puruSoM meM saMbhAvanA bhI nahIM rahatI / nhiiN| isI se strI-paryAya meM azuddhatA aura niMdyatA donoM samAdhAna- zAstroM ke saba kathana prAyaH manuSyoM ko hI | mAnI gayI haiN| sUtrapAhur3a gAthA 25 meM "itthIsu Na pavvayA lakSyakara kiye gaye haiN| udAharaNa ke lie sAta vyasanoM ko | bhaNiyA" striyoM ke pravrajyA-dIkSA kA spaSTa niSedha kiyA liijie| inameM parastrI-ramaNa aura vezyA-sevana ye alaga- | gayA hai| bhAvasaMgraha meM likhA hai : alaga batAye haiM / striyoM kI dRSTi se 'parastrIramaNa' kI jagaha | svabhAvaH kutsitastAsAM liMgaM caatyntkutsitm| para puruSaramaNa vyasana bana bhI jAyegA, kintu vezyAsevana kI tasmAnna prApyate sAkSAt dvedhA saMyama-bhAvanA // 246 / / jagaha unakI dRSTi se kyA banegA? isakA koI uttara nahIM, - - striyoM kA svabhAva evaM paryAya azuddha hai ataH kyoMki vezyA kA koI pulliMga rUpa nhiiN| aisI hAlata meM | unake dravya aura bhAva saMyama athavA indriya aura prANIkyA striyoM ke chaha hI vyasana hoMge? saMyama donoM nahIM hote| isI se di. AmnAya meM strI ke chaThA vaise 'strI' zabda kAma kA hI pratIka hai, jaise sUrya | guNasthAna aura mokSa (paMcaparameSThitva) nahIM maanaa| yahI nahIM, dina kA aura candramA rAtri kA pratIka hai| isako na samajhane se | usake kSAyika samyaktva, uttama saMhanana, tresaTha zalAkA pada, hI visaMvAda hote haiN| jaise bhAva ko chor3akara zabdoM kA Agraha | niHzaMka dhyAna, nava greveyakAdigamana, cAraNAdi RddhiyA~, karane vAle "saMsAra meM biSabela nArI, taji gaye jogIzvarA" | AcAryapaTTa, yajJopavItAdi saMskAra, dvAdazAMga (caudaha pUrva) meM nArI ko viSabela likhane para visaMvAda khar3A karate haiM, kA jJAna, sarvAvadhi aura manaH paryayajJAna Adi nahIM hote| kintu yahA~ bhI nArI zabda kAma ke evaja meM hI prayukta samajhanA | samyagdRSTi marakara strI-paryAya meM janma nahIM letaa| isameM kI caahie| bahuta-sI bAteM zvetAmbara bhI mAnate haiN| kucha AdhunikAoM ne khIjha kara isakI jagaha aisA sAdhanA kI dRSTi se AcAryoM ne hI (niMdya) kAmabhAva banA diyA hai- "saMsAra meM viSa bela mAnava, taji gayI | ko strIparyAya kA pratIka mAnA hai| isase striyoM ke sAtha jogIzvarI" kintu isase di. AmnAya kA hI eka taraha se | anyAya arthAt jyAdatI aura puruSoM para kRpAdRSTi kI AzaMkA khAtmA ho gayA hai| yaha una viduSiyoM ke dhyAna meM nahIM AyA | karanA vyartha hai| AcAryoM ne jo jaisA hai, vaisA hI citrita dikhatA, kyoMki digambara AmnAya meM strI kI makti nahIM kiyA hai, koI pakSapAta nahIM kiyA hai| isa para bhI koI mAnI, puruSa kI hI mAnI hai jabaki aisA karane se strI kI nArAja ho, to isakA vo kyA kreN| zvetAMbara sampradAya strI mukti kA siddhAMta 'jogIzvarI' rUpa meM sthApita ho jAtA hai | kI mukti mAnatA hai, phira bhI unake yahA~ bhI strI ko hI aura puruSa ke lie mokSa kA niSedha "viSabela" rUpa meM | kAma kA pratIka mAnA hai, puruSa ko nhiiN| zvetAMbaroM ke yahA~ nirdiSTa ho jAtA hai| isa taraha samAnAdhikAra ke cakkara meM | bhI strIparISaha nAma hI hai, kAmaparISaha yA puruSaparISaha nAma digambara siddhAntoM ko hI ulaTa kara striyoM ke ekAdhikAra nhiiN| kI ulTI gaMgA bahAyI gayI hai| sahI bAta aura sahI bhAva na strI-parISaha kA matalaba hai strI-viSayaka bAdhA arthAt samajhane se aise hI anartha hote haiN| strI ke mAdhyama se hone vAle kutsita vicaar| mokSapatha ke prazna - strI ko hI kAma kA pratIka kyoM batAyA | sAdhaka ke lie isameM kSudhAdi kI taraha strI ko eka bAdhA gayA? puruSa ko kyoM nahIM? rUpa meM mAnA haiN| uttara- strIparyAya ko hI zAstroM meM nindya paryAya mAnA | zAstroM meM striyA~ 4 prakAra kI batAyI haiN| cetana- 1. hai, puruSaparyAya ko nhiiN| prakRti se bhI aisA hI hai / strI | devI, 2. manuSyanI, 3. tiryacanI aura 4. acetn| kASThasvabhAva se hI abalA hai| usake sAtha balAtkAra saMbhava hai, | zilAdi meM utkIrNa, kAgaja Adi para citrita, mUrtirUpa aura puruSa ke sAtha nahIM / strI ke pratimAsa rajasrAva hotA hai| varNanAtmaka shbd-muurtimy| inake mAdhyama se rAga yA kAmausake guyAMgoM meM labdhyaparyAptaka jIvoM kI utpatti hotI | bhAva hone para unheM sahanA strI-parISaha-jaya hai| yaha saba 18 rahatI hai| navamAsa taka garbhabhAra dhAraNa karatI hai, isake bAda | hajAra zIla ke bhedoM meM AtA hai| *apraila 2005 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmabhAvoM para niyaMtraNa rakhanA, unake sAtha nahIM bahanA, | kintu he prabhu! tuma jaise mahAn putra ko janma dene vAlI mAtA vairAgyabhAvoM se cita sthira rakhanA yogya hai| isI se apane | eka hI hai| tArAoM ko udita karane vAlI to sabhI dizAyeM kartavya karma aura dharma-mArga kI siddhi hotI hai tatha saMvarapUrvaka | haiM, kintu tejasvI sUrya ko utpanna karane vAlI eka pUrva dizA karmanirjarA hotI hai| yahI yathArtha strI-parISaha (jaya) hai| hI hai| isameM tIrthakaramAtA kI zreSThatA vyakta kI gayI hai| prazna - jaya sItArAma. jaya rAdhezyAma. umAzaMkara. | uttara- isameM puruSoM se striyoM kI zreSThatA vyakta nahIM gopIkRSNa meM strInAma ko pahale diyA gayA hai aura usakI | kI gayI hai kintu striyoM meM tIrthakara mAtA kI viziSTatA jaya bolI gaI hai ata: vaha zabda puruSa kI apekSA strI kI | vyakta kI hai| anya striyoM ke to aneka putra-putriyA~ hotI haiM zreSThatA kA dyotaka hai| kintu tIrthakara apanI mAtA ke akele eka hI hote haiN| yahA~ uttara- yahA~ na to strI kI jaya kahI gayI hai aura na | zreSThatA aura tejasvitA prabhu kI batAyI hai| kavi ne yaha stotra strI nAma ko zreSThatA ke kAraNa pahile diyA gayA hai| bAta kucha AdinAtha prabhu kA banAyA hai aura unhIM kA isameM gaNagAna dUsarI hI hai| usakA rahasya isa prakAra hai: jaise jaya sItArAma | kiyA hai, unakI mAtA kA nhiiN| mAtA ko to prazaMsya mAtRtva meM sItA ke pati rAma kI hI jaya bolI gayI hai| yahA~ sItA | bhI prabhu ke avatAra lene ke bAda hI milA hai, pahale nhii| zabda rAma kA vizeSaNa hai, alaga svataMtra vyaktitva nahIM hai| yaha saba prarUpaNa kisI niMdA kI dRSTi se nahIM hai| rAma aneka hue haiM - balarAma, parazurAma, jayarAma una sabase | kintu 'yAthAtathyaM vinA ca viparItAt' (binA kisI viparItatA alaga batAne ke lie sItArAma zabda kA prayoga kiyA gayA | ke vAstavika hai)| isa viSaya meM kabhI koI mumukSa kisI hai| arthAt sItA ke vara = pati rAma hI yahA~ iSTa haiN| isI se | bhrama-bhulAve aura cakkara meM na A jAye, aisI sAvadhAnI kI rAmalIlA meM "siyAvara rAmacandra kI jaya" bolate haiN| sItA | dRSTi se use AgAha kiyA hai| vaise mumukSu yA bhavya pariNAmI aura rAma ke bIca meM vara yA pati zabda chipA haA hai| yaha | ko dUsaroM kI galatI DhU~Dhane ke bajAya svayaM ko saceta rahane eka hI puruSa = rAma kA vAcaka hai, sItA aura rAma aise do | kI sakhta jarUrata hai, tabhI vaha kalyANa mArga para agrasara ho kA vAcaka nhiiN| isI se ekavacana meM hI yaha sadA prayukta | sakatA hai| yahI sahI aura svAdhIna tarIkA hai| hotA hai| agara do kA hotA jo dvivacana meM hotaa| yaha nAma je pradhAna ke hari ko pakar3e, sadA eka puruSa kA hI rahatA hai kabhI kisI strI kA nhiiN| pannaga pakar3a pAna se cAvai / isI prakAra rAdhezyAma, umAzaMkara, gopIkRSNa nAmoM ko samajhanA jinakI tanaka dekha bhauM bA~kI, caahie| koTina sUra dInatA jApaiM / isI taraha umApati, lakSmIkAMta, trizalAtmaja, aise puruSa pahAr3a ur3Avana, devakInaMdana Adi haiN| isameM bhI pahile strInAma hote hue bhI pralaya pavana triya veda payApai / vaha unakA kataI vAcI nahIM hai| unakA vAcI to eka puruSa dhanya- dhanya te sAdhu sAha sI, hI hai aura vahI iSTa hai| mana sumeru jinakA nahiM kaaNpai|| prazna - "strINAM zatAni" (bhaktAmarastotra 22) meM vAtsalya ratnAkara (tRtIya khaNDa) se sAbhAra. batAyA hai ki saikar3oM putroM ko saikar3oM striyA~ janma detI haiM, samasattubaMdhuvaggo samasuhadukkho psNsnniNdsmo| samaloTTa kaMcaNo puNa jIvidamaraNe samo smnno|| zramaNa vaha hai jo jinaliMga dhAraNa karate hue zatru aura mitra, sukha aura duHkha, prazaMsA aura nindA, miTTI aura svarNa tathA jIvana aura maraNa meM samabhAva rakhatA hai| pravacanasAra 3/41 12 apraila 2005 jinabhASita
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatAMka se Age jaina aura hindU DaoN. jyoti prasAda jaina hindU dharma kI ina bAtoM meM se eka bhI bAta aisI nahIM / pramANita kara sakate haiM ki sabhI jainI vaizya nahIM haiM apitu hai jo jaina dharma meM mAnya ho aura na jaina dharma kA isa hindU | unameM sabhI jAtiyoM evaM vargoM ke vyakti haiM / madrAsa hAIkorTa dharma ke uparokta kisI bhI bheda-prabheda, darzana, sampradAya, | ke cIpha jaja (pradhAna nyAyAdhIza) mAna upasampradAya Adi meM samAveza hotA hai / ataeva hindU dharma | zAstrI ke anusAra 'yadi isa prazna kA vivecana kiyA jAe to ke anuyAyI hinduoM kA jaina dharma ke anuyAyI jainoM ke | merA nirNaya yahI hogA ki Adhunika zodha khoja ne yaha sAtha usI prakAra koI ekatva nahIM hai jaisA ki bauddhoM, pArasiyoM, | pramANita kara diyA hai ki jaina loga hindU DisenTarsa nahIM haiM, yahUdiyoM, IsAIyoM, musalamAnoM, sikkhoM Adi ke sAtha nahIM | balki yaha ki jaina dharma kA udaya evaM itihAsa una smRtiyoM hai, yadyapi ettaddezIyatA ko evaM sAmAjika sambandhoM evaM | evaM TIkA granthoM se bahuta pUrva kA hai jinheM hindU nyAya (kAnUna) saMsargoM kI dRSTi se una sabakI apekSA bhAratavarSa ke jaina evaM | evaM vyavahAra kA pramANastrota mAnya kiyA jAtA hai..... vastutaH hindU paraspara meM sarvAdhika nikaTa haiM / donoM hI bhArata mAM ke | jaina dharma na vedoM kI pramANikatA ko amAnya karatA hai jo lAla haiM, donoM ke hI sambandha sarvAdhika cirakAlIna haiM, ina | hindU dharma kI AdhArazilA haiM, aura una vividha saMskAroM kI donoM meM se kisI ke bhI kabhI bhI koI svadeza bAhya | upAdeyatA ko bhI, jinheM hindU atyAvazyaka mAnate haiM, (eksTrA deriToriyala) svArtha nahIM rahe, jAtIya, rASTrIya, | asvIkAra karatA hai|' (Ala iMDiyA laoN riporTara, 1927, rAjanaitikaevaM bhaugolika ekatva donoM kA sadaiva se aTUTa | madrAsa 228) aura bambaI hAIkorTa ke nyAyAdhIza raoNganekara rahA hai, donoM hI deza kI samasta sampati-vipattiyoM meM samAna | ke nirNayAnusAra yaha bAta satya hai ki jaina jana vedoM ke rUpa se bhAgI rahe haiM aura usake hita evaM utkarSa sAdhana meM | | AptavAkya hone kI bAta ko amAnya karate haiM aura mRta samAna rUpa se sAdhaka rahe haiM / katipaya apavAdoM ko choDakara | vyakti kI AtmA kI mukti ke lie kie jAne vAle antyeSTi ina donoM meM paraspara sauhArda bhI prAyaH banA hI rahA hai| saMskAroM, pitRtarpaNa,zrAddha, piNDadAna Adi se sambaMdhita .. isa vastusthiti ko sabhI viSezajJa vidvAnoM ne aura | brAhamaNIya siddhAntoM kA virodha karate haiM / unakA aisA koI rAjanItijJoM ne bhI samajhA hai aura mAnya kiyA hai / pro0 rAmA | vizvAsa nahIM hai ki orasa yA dattaka putra pitA kA Atmika AyaMgara ke zabdoM meM jaina dharma. bauddha dharma athavA | hita (pita-uddhAra Adi) karatA hai / antyeSTi ke saMbaMdha meM brAhamaNa dharma (hindU dharma) se visRta to hai hI nahIM, vaha | bhI brAhmaNIya hinduoM se ve bhinna haiM aura zavadAha ke uparAnta bhAratavarSa kA sarvAdhika prAcIna svadezIya dharma rahA hai, (jaina | (hinduoM kI bhA~ti) koI kriyAkarma Adi nahI karate / yaha gajaTa, bhA0 16,pR0 216) pro0 epha0 DabalyU0 TAmasa ke | satya hai, jaisA ki Adhunika anusaMdhAnoM ne siddha kara diyA anusAra 'jaina dharma ne hindU dharma ke bIca rahate hue bhI prAraMbha | hai, ki isa deza meM jaina dharma brAhmaNa dharma ke udaya ke athavA se vartamAna paryanta apanA pRthaka evaM svatantra saMsAra akSuNNa | usake hindU dharma meM parivartita hone ke bahuta pUrva se pracalita banAe rakhA hai|' (ligesI Apha iMDiyA, pR0 212) 'kalcarala | rahA hai / yaha bhI satya hai ki hinduoM ke sAtha,jo ki isa heriTeja Apha iMDiyA' sIrIja kI prathama jilda (zrI rAmakRSNa | deza meM bahusaMkhyaka rahe haiM, cirakAlIna nikaTa samparka ke zatAbdI grantha) ke pR0 185-188 meM bhI jaina darzana kA hindU kAraNa jainoM ne aneka prathAe~ aura saMskAra bhI jo brAhamaNa darzana jitanA prAcIna evaM usase svataMtra honA pratipAdita | dharma se saMbaMdhita haiM tathA jinakA hindU loga kaTTaratA se kiyA hai / bhAratIya nyAyAlayoM meM bhI hindU-jaina prazna kI | pAlana karate haiM, apanA lie haiM (Ala iMDiyA laoN riporTara, mImAMsA ho cukI hai / madrAsa hAIkorTa ke bhUtapUrva jaja tathA | 1939 bambaI 377), sva0 paM0 jabAharalAla neharU ne bhI vidhAna sabhA ke sadasya TI0 ena0 zeSAgirI ayyara ne jaina | apane prasiddha grantha 'DiskavarI Apha iMDiyA' meM likhA hai dharma ke vaidika dharma jitanA prAcIna hone kI saMbhAvanA vyakta | ki jaina dharma aura bauddha dharma nizcaya se na hindU dharma haiM aura na karate hue yaha mata diyA thA ki jaina loga hindU DisenTarsa | vaidika dharma bhI, tathApi una donoM kA janma bhAratavarSa meM huA (hindU dharma se virodha ke kAraNa hinduoM meM se hI nikale hae | aura ve bhAratIya jIvana, saMskRti evaM dArzanika cintana ke sampradAyI) nahI haiM aura yaha ki vaha isa bAta ko pUrNatayA -apraila 2005 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhinna-avibhAjya aMga rahe haiM / bhAratavarSa kA jaina dharma | usameM yaha niyama rakkhA gayA ki jainoM ko hinduoM ke antargata athavA bauddha dharma bhAratIya vicAradhArA evaM sabhyatA kI zata- | hI parigaNita kiyA jAya-- eka svatantra samudAya ke rUpa meM pratizata upaja hai, tathApi unameM se koI bhI hindU nahIM hai| pRthaka nahIM / isa para jaina samAja meM bar3hI halacala macI / ataeva bhAratIya saMskRti ko hindU saMskRti kahanA bhrAmaka sva0 AcArya zAntisAgara jI ne kAnUna ke virodha meM AmaraNa anazana ThAna diyA, jainoM ke adhikAriyoM ko smRtipatra die, aitihAsika dRSTi se bhI, vedoM tathA vaidika sAhitya meM | unake pAsa DepuTezana bheje / phalasvarUpa rASTrapati, pradhAnamantrI vedavirodhI brAtyoM yA zramaNoM ko vedAnuyAyiyoM--brAhmaNoM Adi | tathA anya kendrIya mantriyoM ne jainoM ko AzvAsana diye ki se pRthaka sUcita kiyA hai / azoka ke zilAlekhoM (3 rI unakI ucita mAMga ke sAtha nyAya kiyA jAegA / zatI I0 pUrva) meM bhI zramaNoM aura brAhmaNoM kA suspaSTa pRthaka jainoM ki mAMga thI ki unheM sadaiva kI bhAMti 1951 pRthaka ullekha hai / yUnAnI lekhakoM ne bhI aisA hI ullekha kI tathA usake pazcAt hone vAlI janagaNanAoM meM eka svatantra kiyA aura khAravela ke zilAlekha meM bhI aisasA hI kiyA | dhArmika samAja ke rUpa meM usakI pRthaka janasaMkhyA ke sAtha gayA / 2rI zatI I0 pUrva meM brAhmaNa dharma punarUddhAra ke netA | parigaNita kiyA jAya / unakA yaha bhI kahanA thA ki ve pataJjali ne bhI mahAbhASya meM zramaNoM evaM brAhmaNoM ko do | apanI isa mAMga ko vApasa lene ke lie taiyAra haiM yadi svataMtra pratispardhAoM evaM virodhI samadAoM ke rUpa meM janagaNanA meM kisI anya sampradAya yA samudAya kI bhI pRthaka kathana kiyA / mahAbhArata, rAmAyaNa, brAhmaNIya purANoM, smRtiyoM gaNanA na kI jAya aura samasta nAgarikoM ko mAtra bhAratIya Adi se bhI yaha pArthakya spaSTa hai / IsvI san ke prathama | rUpa meM parigaNita kiyA jaay| (dekhie hindustAna TAimsa sahastrAbdI meM svayaM bhAratIya janoM meM isa viSaya para kabhI | 6.2.1950) koI zaMkA, bhrama yA vivAda hI nahIM huA ki jaina evaM | | jainoM kA DepuTezana adhikAriyoM se 5 janavarI 1950 brAhmaNadharmI eka haiM -- yahI lokavizvAsa thA ki smaraNAtIta | ko milA / DepuTezana ke netA esa0 jI0 pATila the / isa prAcIna kAla se donoM paramparAe~ eka dUsare se svataMtra calI | avasara para die gaye smRti patra meM harijana mandira praveza AI haiM / musalamAnoM ne isa deza ke nivAsiyoM ko jAtIya | adhiniyama tathA bambaI baigarsa ekTa ko bhI jainoM para na lAgU dRSTi se sAmAnyataH hindU kahA, kintu zIghra hI yaha zabda zaiva | karane kI mAMga kI / adhikAriyoM ne jainoM kI mAMga para vaiSNavAdi brAhmaNadharmiyoM ke lie hI prAyaH prayukta karane lage | vicAra vimarza kiyA aura anta meM bhArata ke pradhAnamaMtrI neharUjI kyoMki unhoMne yaha bhI nizcaya kara liyA thA ki unake | ne yaha AzvAsana diyA ki bhArata sarakAra jainoM ko eka atirikta yahA~ eka to jaina paramparA hai jisake anuyAyI | svatantra- pRthaka dhArmika samudAya mAnatI hai aura unheM yaha apekSAkRta alpasaMkhyaka haiM tathA aneka bAtoM meM bAhyataH | bhaya karane kI koI AvazyakatA nahIM haiM ki ve hindU samAja ukta hinduoM ke hI sadRza bhI haiM, vaha eka bhinna evaM svataMtra | ke aMga mAna lie jAeMge yadyapi ve aura hindU aneka bAtoM meM paramparA hai / mugalakAla meM akabara ke samaya se hI yaha tathya | eka rahe haiM (hi.TA. 2-2-1950) pradhAnamaMtrI ke pramukha saciva suspaSTa rUpa se mAnya bhI huA / aMgrejoM ne bhI prAraMbha meM, zrI e.ke. zrI esa.jI. pATila ke nAma likhe gaye / 31-1musalamAnoM ke anukaraNa se, sabhI muslimatara bhAratIyoM ko | 1950 ke patra meM jaina banAma hindU sambandhI sarakAra kI nIti hindU samajhA kintu zIghra hI unhoMne bhI kathita hinduoM aura | evaM vaidhAnika sthiti suspaSTa kara dI gaI hai / zikSA mantrI jainoM kI eka dUsare se svataMtra saMjJAe~ svIkAra kara lIM / san | maulAnA abulakalAma AjAda ne bhI zrI pATila ko likhe 1831 se briTiza zAsana meM bhAratIyoM kI janagaNanA lene kA | gaye apane patra meM ukta AzvAsana kI puSTi kI aura AzA krama bhI cAlU huA, san 1831 se to vaha dazAbdI janagaNanA | vyakta kI ki AcArya zAMtisAgara jI mahArAja aba apanA krama suvyavasthita rUpa se cAlU ho gayA / ina gaNanAoM meM | anazana tyAga deMge / yaha bhI likhA ki apanI spaSTa icchAoM 1831 se 1841 taka barAbara hinduoM aura jainiyoM kI | ke virUddha koI bhI samUha kisI anya samudAya meM sammilita saMkhyAe~ pRthaka-pRthaka sUcita kI gaIM / 15 agasta 1947 | nahIM kiyA jaaegaa| vahI, (6-2-2950) loka sabhA meM upa ko hamArA deza svatantra huA aura sArvajanika netAoM ke | padhAnamaMtrI saradAra vallabha bhAI paTela ne balavanta siMha mehatA netRtva meM yahAM svatantra sarvatantra -prajAtantra kI sthApanA huI / ke prazra ke uttara meM sUcita kiyA ki janagaNanA meM dharma kintu 1948 meM jo janagaNanA adhiniyama pAsa kiyA gayA | zIrSaka ke antargata hindU aura jaina pRthaka- pRthaka parigaNita 14 apraila 2005 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiye jAbe (vahI, 8-2-1950) isI bIca sva. tanasukharAya ne akhila bhAratIya jaina esoziesana ke maMtrI ke rUpa meM uparAkta memoreNDama ke aucitya para Apatti kI (vahI, 4-2-1950) aura apane vaktavya meM unhoMne isa bAta para bala diyA ki zabda hindU jAtIyatA sUcaka hai, rAjanaitika, sAmAjika evaM Arthika dRSTiyoM se jaina hinduoM se pRthaka nahIM haiM kintu unakI apanI pRthaka saMskRti hai| kucha logoM ne jainoM ke isa kvacita Antarika matabheda kA lAbha uThAyA Ama jainoM kA upahAsa kiyA, una para lAMchana lagAye, unakI nindA aura bhartsanA kI ki ve apane Apako 'hindUijma' se pRthaka karanA cAhate haiM, alpa-saMkhyaka karAra diye jAkara rAjanaitika adhikAra lenA cAhate hai, pRthaka vizva vidyAlaya kI mAMga dvArA isa dharmanirapekSa rAjya meM apane dharma kA pracAra karanA cAhate haiM, ityAdi ( IvaniMga nyUja 143- 50 meM kinhIM pharjI 'rAiTa engila' sAhaba kA lekha) vIra arjuna (11-9-49) Adi meM isake pUrva bhI jainoM ko svatantra sattA svIkAra karane ke virUddha lekha nikAla cuke the kucha patroM meM isake bAda bhI nikle| isaprakAra ke lekha sAmpradAyika manovRtti se prerita hokara likhe gaye the aura bahusaMkhyaka varga dvArA usa jaina vidveSI saMkIrNa manovRtti kA paricaya diyA gayA thA jise bIca-bIca meM yatra-tatra bahusaMkhyakoM dvArA jainoM para kiye gaye dhArmika atyAcAroM kA zreya hai / jina vidvAnoM, vizeSajJoM, nyAyavidoM evaM rAjanItijJoM ke mata isI lekha meM pahile pragaTa kiye jA cuke haiM ve prAyaH usI kathita hindU dharma anuyAyI the yA haiM, kintu ve manasvI, niSpakSa aura nyAyazIla haiM -- dharmAndha yA sAmpradAyika manovRtti ke nahIM / alpasaMkhyaka samudAya se bahusaMkhyaka samudAya vaise hI bhaya rahatA hai jo bahusaMkhyakoM ke sauhArda evaM saubhAgya se dUra hotA hai, saMkhyA bala dvArA dabA dene kI manovRtti se nahIM / ina lekhoM kA eka asara yaha huA ki kucha jainoM ne, jinameM sva. lA. tanasukharAya pramukha the, samAcArapatroM meM anekoM lekhoM evaM TippaNiyoM dvArA kathita hinduoM ke isa bhrama aura AzaMkA ko ki jaina hinduoM se pRthaka haiM kA nivAraNa karane kA bharasaka prayatna kiyA / isakI zAyada vaisI aura utanI AvazyakatA nahIM thI / 1954 meM jaba harijana mandira praveza Andolana ne ugrarUpa dhAraNa kiyA taba bhI jainoM meM do pakSa se dikha par3e aura usa samaya bhI lA. tanasukharAya ne yahI pradarzita karane kA prayatna kiyA ki jaina hinduoM se pRthaka nahIM haiM / san 1949-50 se 1954-55 taka ke vibhinna samAcArapatroM meM ina viSayoM se sambandhita samAcAroM, TippaNiyoM Adi kI kaTiMgsa vaha ekatrita karake chor3a gaye haiM / unake avalokana se yahI lagatA hai ki lA. tanasukharAyajI ko yaha AzaMkA aura bhaya thA ki kahIM dharma aura saMskRti saMrakSaNa ke moha ke kAraNa jainoM ne svAtantra saMgrAma meM jo dhana-jana kI prabhUti AhUti dI hai-- apanI saMkhyA ke anupAta se kahIM adhika aura deza ko evaM rASTra kI sarvatomukhI unnati meM jo mahatvapUrNa yogadAna kiyA hai aura kara rahe haiM ki usa para pAnI na phira jAya / aura phira kucha netAgIrI kA bhI nazA hotA hai / varanA apanI sattA kA moha honA, apane svatvoM, paramparAoM evaM saMskRti ke saMrakSaNa meM prayatnamAna rahanA to koI aparAdha nahIM hai vaha to sarvathA ucita evaM zreSTha kartavya hai, kevala yaha dhyAna rakhanA ucita hai ki deza aura rASTra ke mahAna hitoM se kahI koI virodha na ho aura kisI anya samudAya se kisI prakAra kA dveSa yA vaimanasya na ho, saha astitva kA bhAva hI pradhAna ho aura samaSTi ke bIca vyaSTi bhI nirvirodha rUpa se apanA sammAnapUrNa astitva banAye rakha sake / -- -- astu, isa sampUrNa vivecana se yahI niSkarSa nikalatA hai ki bhale hI mUlataH hindU zabda videzI ho, arvAcIna ho, dezaparaka evaM jAtIyatA sUcaka ho, usakA rUr3ha artha, jo aneka kAraNoM loka pracalita ho gayA hai, eka dharmaparamparA vizeSa ke anuyAyI hI haiM aura anakA dharma hindUdharma hai / hindU aura bharatIya - donoM zabda paryAyavAcI nahIM haiM * kama se kama bhArata ke bhItara nahIM haiM, bhArata ke bAhara to bhAratIya musalamAnoM ko bhI kabhI-kabhI hindU kahA gayA hai| jisa prakAra bhArata ke bauddha, sakkha, pArasI, IsAI, musalamAna, yahUdI, brahmasamAjI Adi bhAratIya to haiM kintu hindU nahIM, usI prakAra jaina bhI bharatIya to haiM, balki jitanA bhI pUrNatayA koI anya samudAya kisI bhI dRSTi se bhAratIya ho sakatA hai usase kucha adhika haiM, ve jina arthoM meM Aja hindU zabda rUr3ha ho gayA hai una arthoM meM hindU nahIM haiM / zabda kA jo rUr3ha aura pracalita artha hotA hai vahI mAnya kiyA jAtA hai-kisI samaya 'pAkhaNDa' zabda kA artha 'dharma' hotA thA, kintu Aja DhoMga, jhUTha aura phareba hotA hai, ataH yadi Aja kisI dharma ko pAkhaNDa kaha diyA jAya to bhArI utpAta ho jaay| isa prakAra ke anya aneka udAharaNa die jA sakate haiM / hindU aura jaina zabdoM ke bhI jo artha loka pracalita haiM janasAdhAraNa dvArA samajhe jAte haiM, unhIM kI dRSTi se isa samasyA para vicAra kiyA jAnA ucita hai / 'tana sukharAya smRti grantha' se sAbhAra 'apraila 2005 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-muni kA digambaratva paM. zantirAja jI 'zAstrI' AsthAna mahAvidvAn maisUra jainiyoM meM mukhya sampradAya do haiM- digambara aura | tattvavicAra-zUnya-ajJaloga nindA karate haiM usa acelatvaguNa zvetAmbara / sthAnakavAsI jainasampradAya zvetAmbara jaina-sampradAya | kA vivecana isa lekha meM kiyA jAtA hai| meM antabhUrta hai| digambara deva ke aura digambara muniyoM ke jo sarvasaGga parityAgI zarIramamakArahIna aura jJAna dhyAna upAsaka haiM ve digambara jaina kahalAte haiM aura zveta-vastra | taponirata digambara muni vicAra karatA hai ki jisa prakAra dhAraka muniyoM ke upAsaka zvetAmbara jaina kahalAte haiN| koza meM khaDga tathA chilake se mASAdi dhAnya judA hai usI jaina-zabda artha "sAsya devatA" isa sUtra ke anusAra | prakAra AtmA zarIra se bhinna hai aura jar3a zarIra kA asAdhAraNa jisako karma zatrunAzaka jina hai devatA vaha jaina kahalAtA hai| | lakSaNa rasa gandha sparza hai tathA AtmA kA asAdhAraNa lakSaNa jo jIvAdi tattvoM ko jAnatA hai vaha muni kahalAtA hai| jJAnadarzanAtmaka cetanA hai| isa prakAra kA cintana ko bhedadigambaratva zabda meM jo 'dik' zabda hai vaha pUrvAdi digvAcaka | vijJAna kahate haiN| AtmA tIna prakAra kI hai- bahirAtmA, hai aura 'ambara' zabda vastravAcaka hai tatha tvapratyaya bhAvavAcaka | antarAtmA aura prmaatmaa| inameM bhAvaliGgI digambara muni hai| jinadeva kA upAsaka jo mani hai vaha bhI jinadeva ke antarAtmA-bhedavijJAnI haiN| bhedavijJAna kI vicArasaraNi ko anusAra digambara mudrA ko hI dhAraNa karatA hai| nimnalikhita zloka se jAna sakate haiN| vyavahAroM meM jo geru-vastra dhAraNa karatA hai vaha guru, 'tvaM zuddhAtmA zarIraM sakalamalayutaM tvaM sadAnandamUrtiH / muni, tapasvI, yogI, sanyAsI ityAdi zabdoM meM pukArA jAtA deho duHkhaikagehaM tvamasi sakalavit kAyamajJAnapuJjam hai, kintu tAttvika dRSTi se vicAra kiyA jAe to madrAsa tvaM nityaH zrInivAsaH kSaNarucisadRzAzAzvataikAGgamaGgam thiyAsaphikala sosAiTI ke sahAyaka kAryadarzI nArAyaNasvAmI mAgA jIvAtra rAgaM vapuSi bhaja bhajAnantasaukhyodayaM tvaM // ' aiyara B.A., B.L. ke "Digambara is the highest ___ bhAvArtha - he jIva nizcayanaya se tU zuddhAtmA hai aura stage of saint. Be as naked as Akasha to reach | zarIra sakalamala yukta hai, tU sadA AnandamUrti hai aura zarIra the highest condition" arthAt muni kI digambarAvasthA duHkha kA mukhya gRha hai| tU sarvajJa hai aura zarIra ajJAna kA sarvotkRSTa hai| yaha viSaya svasamaya parasamaya siddhAntoM se aura puJja hai| tU nitya tathA bAhyAbhyantara lakSmI nivAsa sthAna hai dRSTAntoM se bhalIbhAMti samarthita hotA hai| aura zarIra kSaNaruci (kSaNaprabhA) ke samAna anityatA kA zAstravidhi hai ki digambara muni aTThAIsa mUla guNoM mukhya sthAna hai, aise zarIra meM prIti mata karo, tU ananta saukhya ko pAlana kareM, ve guNa adholikhita prakAra haiM: ke AvirbhAva kA sevana kro|| 1. ahiMsA mahAvrata, 2. satyamahAvrata, 3. acaurya aise bhedavijJAnI sAdhu-muni tapasvI prANipIDAhetu bhUta mahAvrata, 4. brahmacarya mahAvrata, 5. parigraha tyAgamahAvrata, 6. parigraha kA leza bhI apane meM na rahe isa uddezya se sarva iyosamiti, 7. bhASA samiti, 8. eSaNA (AhAra) samiti, parigrahoM ko tyAga karake digambara tapasvI hotA hai| usa sAdhu 9. AdAna nikSepaNa samiti, 10. vyutsarga samiti, 11. | muni kA lakSaNa adholikhita zloka meM ullikhita hai :sparzanendriya nigraha, 12. rasanendriyanigraha, 13. ghANendriyanigraha, dehe nirmamatA gurau vinayatA nityaM shrutaabhyaastaa| 14. cakSurindriyanigraha, 15. zrotrendriyanigraha, 16. sAmAyika, cAritrojjvalatA mahopazamatA saMsAra nirvegtaa|| 17. stavana, 18. vandanA, 19. pratikramaNa, 20. pratyAkhyAna, antarbAhya parigraha tyajanatA dharmajJatA saadhutaa| 21. kAyotsarga, 22. kezaloMca, 23. bhUzayana, 24. adanta sAdho! sAdhujanasya lakSaNamidaM sNsaarvicchedkm|| dhAvana, 25. acelatva (digambaratva), 26. asnAna, 27. sthiti bhAvArtha - he sAdhu zarIra meM mamakArarahita jJAnatapovRddha bhojana aura 28. eka bhojn| gurujana meM vinayaparatA, sadA zAstrAbhyAsaparatA, utkRSTAcAraparatA, ____ uparyukta 28 mUlaguNoM meM pratyeka kA vistRta varNana mahopazamatA, saMsAraviraktatAH krodhahaGkarAdi antaraGga karane se lekha bahuta bar3ha jaaegaa| ata: una guNoM meM jisako parigrahatyAga aura dhanadhAnyAdi bAhya parigrahatyAga, dharmajJatva 16 apraila 2005 jinabhASita
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura sAdhutva ye saba sAdhujana kA bhava vinAzaka lakSaNa hai| uparyukta zloka meM 'guru' zabda AyA hai, guruzabda kA vAcya dharmaguru, dIkSAguru, vidyAguru, mAtApitrAdi aneka haiM kintu prakRti sandarbha meM dharmaguru vivakSita haiM / usa guru kA lakSaNa sUktimuktAvaligraMtha ke adholikhita zloka meM ullikhita hai avadyamukte pathi yaH pravartate pravartayatyanyajanaM ca nispRhaH sa eva sevyaH svahitaiSiNA guruH svayaM taraMstArayituM kSamaH param // bhAvArtha - nirduSTa (mokSa) mArga meM svayaM calanevAlA, nispRha hokara anyajanoM ko bhI usa mArga meM calAnevAlA, bhava samudra kA pAra karanevAlA aura dUsaroM ko pAra karAne meM samartha aisA jo guru hai vaha AtmAhitaiSI ko pUjya hai / rAtri ke samaya nirjana pradeza meM yogArUr3ha jo yogI hai usako dekhakarake eka mitra apane mitra se pUchatA hai ki " isako bhaya kyoM nahIM hai" taba vaha javAba detA hai ki "dhairyaM yasya pitA kSamA ca jananI zAntizciraM gehinI / satyaM sUnurayaM dayA ca bhaginI bhrAtA manassaMyamaH // zayyA bhUmitalaM dizopi vasanaM jJAnAmRtaM bhojanaM / ete yasya kuTumbino vada sakhe kasmAdbhayaM yoginaH // "" bhAvArtha - jisa yogI kA dhairya hI pitA hai, kSamA hI jananI hai, zAnti hI patnI hai, satya hI putra hai, dayA hI bhaginI hai, manassaMyama hI sahodara hai, bhUtala hI zayyA hai, dizAyeM hI vastra hai, jJAnAmRta hI bhojana hai aise kuTumbavAle yogI ko bhaya kisase ? mitra kaho / adholikhita dRSTAntoM se bhI vyakta hotA hai ki nirvikArI jAtarUpadhArI aura mumukSu jo parama tapasvI haiM usakI digambara mudrA sarvotkRSTa tathA pUjya hai / RksaMhitA meM ullekha hai ki "munayo vAtavasanAH yahA~ para vAta zabda kA artha pavana aura vasana zabda kA artha vastra hai arthAt bAtavasana zabda kA artha digambara muni hai / nArada parivrAjakopaniSat meM kahA gayA hai " AzAnivRtto bhUtvA AzAmbaradharo bhUtvA" yahA~ para " AzAmbara" zabda kA artha "digambara " hai / maitreyopaniSat adhyAya 3 kArikA 16 meM kahA gayA hai ki'"dezakAlavimukto'smi digambaramukhe'smahaM" isakA bhAva yaha hai ki maiM dezakAla niyama kA tyAgI aura digambarAvasthA mukha ko anubhava karane vAlA hU~ / isase digambarAvasthA vaiSTriya spaSTa hotA hai| yogavAsiSTa meM kahA hai ki ke nAhaM rAmo na me vAJchA bhAveSu na ca me manaH / -- "" zAntimAsthAtumicchAmi svAtmanyeva jino yathA // bhAvArtha- maiM rAma nahIM hU~, mujhe icchA nahIM hai, bhogopabhoga sAmagriyoM meM merA citta Asakta nahIM hai, maiM merI AtmA meM hI, jinadeva kI bhAMti, zAntisthApanA karanA cAhatA hU~ / jinadeva digambara rahate haiM, una jinadeva kI bhAMti rAmacandra bhI svAtmA meM zAMti sthApanA karane ko cAhate haiM, isase siddha hotA hai ki digambara - jinamudrA sarvotkRSTa tathA pUjya hai / dattAtreya sahasranAmasthita adholikhita zloka se mAlUma par3atA hai ki dattAtreya digambara-yogI the| 44 'dattAtreyo mahAyogI yogIzazcAmaraprabhuH / nirdigambaro bAlo mAyAmukto dayAparaH // " bhAvArtha - dattAtreya mahAyogI, yogIzvara, amaranAyaka, | muni digambara, bAla mAyArahita aura dayApara the| mahAkavi bhartRhari ne vairAgya zataka meM kahA hai ki ekAkI ni:spRhaH zAntaH pANipAtro digambaraH / kadA zambho bhaviSyAmi karmanirmUlanakSamaH // bhAvArtha - he zambho ! maiM akelA, icchArahita, zAnta, pANipAtra, digambara aura karma nirmUlana karane meM samartha kaba hoU~gA ? isa ukti se jJAta hotA hai ki digambarAvasthA sarvotkRSTa tathA paramapavitra hai / yaha bAta prasiddha hai ki bhAgavatakartA zukamuni aura mahAdeva digambara rahate the / uparyukta ina saba udAharaNoM se bhI suspaSTa vidita hotA hai ki parama tapasvI kI digambara mudrA savotkRSTa aura pUjya hai, ataH jAnanA cAhiye ki jo parama vItarAgI jAtarUpadhArI nirvikArI aura paramazAnta digambara maharSi haiM unakI nindA karanA azreyaskara hai aura unakI bhakti karanA zreyaskara hai| " kutaH zreyo'ticarcinAm ?" 'hitecchu' vIra saM. 2473 se sAbhAra jarUra suneM santa ziromaNi AcAryaratna zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke AdhyAtmika evaM sAragarbhita pravacanoM kA prasAraNa 'sAdhanA cainala' para pratidina rAtri 9.30 se 10.00 baje taka kiyA jA rahA hai, avazya suneM / noTa: yadi Apake zahara meM ' sAdhanA cainala' na AtA ho to kRpayA mobAila naM. 09312214382 para avazya sUcita kreN| *apraila 2005 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjA pratIkoM kA prayoga hamAre dainika vyavahAroM meM hotA hai| apane maulika artha ke pratIka kisI vyakti, viSaya, ghaTanA, sandarbha yA kisI kriyA vizeSa kI ora hamArA dhyAna AkRSTa karate haiM / bhASAzAstra ke anusAra pratIka bhASA kA maulika evaM tAttvika AdhAra cinha haiM, jisameM kisI abhISTa artha meM nihita vicAra, udvega aura icchA kI abhivyakti hotI hai / pratIkArtha ko pRthak kara dene para sAdhanAoM meM prayukta zabdoM kA mUlya nagaNya raha jAtA hai| ni:saMdeha manuSya apane sAmAjika evaM dhArmika vyavahAroM meM bhAva, vicAra aura sAdhanAoM kI gambhIra abhivyanA ke hetu pratIkoM kA prayoga karatA hai / jisa dharma yA sampradAya meM jitanA sazakta AcAra vyavahAra aura kriyAkANDa hotA hai, usameM utane hI adhika parimANa meM pratIkoM kA vyavahAra pAyA jAtA hai| tathya yaha hai ki jaba sampradAyoM ke mAnya AcArya bar3e-bar3e sandarbhoM aura upakaraNoM ko Dhone meM asamarthatA aura gurutA kA anubhava karane lagate haiM, taba ve sAdhanAoM ke mahatva aura rahasyoM ko pratIkoM dvArA vyakta karane ke liye bAdhya ho jAte haiN| kahIM-kahIM to bar3ebar3e sandarbha hI ghisa - piTa kara pratIka rUpa grahaNa kara lete haiM, ina pratIkoM kA rahasya adhika gambhIra nahIM hotA, para inameM vizAla artha chipA rahatA hai| meM prayukta pratIka : eka vizleSaNa paurANika AkhyAnoM ke mUlatathyoM kI abhivyakti abhidheyAtmaka nahIM hotI, ataH unheM bhI pratIkoM dvArA abhivyaJjita kiyA jAtA hai / sAmAnyataH pratIkoM se abhidheyArtha meM nihita gUr3ha artha prApta kiye jAte haiM aura abhivyaJjanA ke vAstavika stara ko prApta kiyA jAtA hai| katipaya vidvAnoM kA mata hai ki manuSya bhAvAtmaka vastuoM kI vAstavika sattA kA sAkSAtkAra nahIM kara pAtA hai| ataH vaha una bhAvAtmaka sattAoM kI jAnakArI ke liye pratIkoM kA vyavahAra karatA hai / sAdhAraNataH pratIkoM kI utpatti ke kAraNa unake viziSTa guNa-saMkSiptatA, spaSTatA, prasAdAtmakatA, saundarya-grAhRtA, arthasabalatA, vyaJnAtmakatA evaM rahasyodbodhatAkatA, mAne gaye | guNa ke anusAra pratyeka pratIka manovaijJAnika niyamoM, sAMskRtika vizeSatAoM evaM siddhAMtoM kA dyotaka hai| pUjA meM prayukta hone vAle pratIkoM kA vizleSaNa isa prakAra hai 1. om (OM) bIjAkSara hai, NamokAra maMtra kA 18 apraila 2005 jinabhASita - bra. bharata jaina, zodha chAtra vAcaka hai| samasta bIjAkSaroM kI utpatti NamokAra maMtra se huI hai| sabhI bIjAkSaroM meM pradhAna om bIja hai| yaha Atma vAcaka hai, mUlabhUta hai| praNava vAcaka maMtra paMca parameSThI hone se om samasta maMtroM kA sAra tattva hai / arahaMtA asarIrA AiriyA taha uvajjhAyA muNiNo / paDhamakkharaNippaNNo oMkAro paMcaparameTThI // 1 // arahanta kA Adi akSara 'a', azarIra kA (siddha kA) akSara 'a', AcArya kA akSara 'A' upAdhyAya kA akSara 'u' aura muniyoM kA (sAdhuoM kA akSara 'm' / isa prakAra a + a + A + u m ina pA~ca akSaroM ke dIrghaH / 1-1-77 / aura ikyaDera / 1-1-82 ina zAkaTAyana vyAkaraNa sUtroM ke anusAra sandhit karane se paMcaparameSThI vAcaka om athavA (oM) akSara siddha huA hai| ekAkSarI OM - kA zabdika artha - yaha tIna zabdoM meM milakara banA hai| a (amRta) + u (uttama) + ma (maMgala) arthAt jo amRta hai, uttama hai, maMgala / jo manuSya ko amRtamaya banA de, uttamatA taka le jAye, maMgalamaya banA de| vaha OM dhvani hai / OM pA~ca jJAna kA bhI pratIka hai - matijJAna (abhinibodhika) - (a) + zruta ( Agama) (A) + a avadhijJAna + (ma) mana:paryayajJAna + kevalajJAna (u) - (utkRSTha jJAna) a + A + a + u + m = om = OM OM tIna loka kA pratIka hai- adholoka (a) + Urdhvaloka ( u ) + madhyaloka (ma) = om = OM 2. hrIM - yaha bIjAkSara hai / jo siddha / siddhi / zuddhatA kA vAcaka hai| yaha Atma bIja hai| pratyeka maMtroccAra ke Arambha meM om ke bAda uccarita kiyA jAtA hai| jo maMtra kI sArthakatA siddha karatA hai| ise siddha cakra kA vAcaka bhI mAnA hai / yaha caubIsa tIrthaMkaroM kA pratIka bIjAkSara hai / 3. svastika - svasti kA artha kalyANa aura ka kA artha hai kaark| isa prakAra svAstika kA artha huA kalyANa kaark| isa svastika ko zubha va maMgalakArI mAnA gayA narasura tiryaDnArakayoniSu paribhramati jIvaloko'm / kuzalA svastika racanetIva nidarzayati dhIrANAm //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha jIva manuSya, deva, tiryaMca aura naraka yoni rUpa | 5. svAhA - (su + A + hve) he dhAtu AhvAna karane, cAturgatika loka meM bhramaNa karatA hai| svastika kI racanA | prArthanA karane, nimantrita karane ke artha meM haiN| sAmAnyataH isI avasthA ko batalAtI hai| jisa prakAra rASTa aura vibhinna | iSTadevatA ke uddezya se havi havana sAmagrI arpaNa karane ke daloM ke dhvaja apane-apane mukhya uddezyoM ko apane cihnoM | liye svAhA kA prayoga hotA hai| kintu yaha vaidikI mAnyatA dvArA prakaTa karate haiN| yaha svastika bhI jIva kI avasthAoM | hai| jaise mAnyatA meM iSTadeva vItarAgI bhagavAn haiM, ataH ve aura kartavyoM ko vyakta karatA hai| isakI racanA meM svastika kisI bhI parapadArtha kA grahaNa nahIM karate haiN| taba phira yahA~ kI cAroM dizAoM meM jAne vAlI rekhAe~ cAroM gatiyoM (jinameM svAhA kA artha evaM prasaMgitA kyA hai? yaha eka vicAraNIya jIva apane karmoM ke anusAra janma-maraNa karatA phira rahA hai) | viSaya hai| gaveSaNA karane para yaha jJAta hotA hai ki bhagavatI kA nirdeza karatI haiN| ArAdhanAkAra ne svAhA zabda ko mantra evaM vidyA ke madhya kA prArambha kAryoM meM vighna nivAraNa ke liye maMgala kiyA | sImAMkana mAnate hue kahA hai ki bIjAkSara yukta jisa vAkya jAtA hai| svastika ke naMdyAvarta pramukha kArya kiye haiN| bharata | yA vAkyAMza ke anta meM svAhA kA prayoga hotA hai, use vidyA jaise cakravartI ne bhI digvijaya ke bAda zilA paraapanA nAma | kahate haiM, tathA svAhA pada kA prayoga nahIM hone para vahI mantra likhane meM bhI svasti kA prayoga kiyA hai| kahalAtA hai| svastIkSvAkulakulavyomatala praaleydiidhitiH| loka pracalita isa zabda kA artha hai apane hAthoM se cAturanta mahIbhartA bharataH shaatmaaturH|| naSTa karanA yA samApta kara denaa| to yahA~ para bhI AdhyAtmika (AdipurANa 32/146) sukha-zAMti pAne ke liye bhautika saMsAdhanoM evaM apane liye tIrthaMkaroM ke zarIra sambandhI 108 lakSaNoM meM bhI svastika | saMgrahita padArthoM kI mUrchA mamatva bhAva ko naSTa karane athavA eka zubha cihna mAnA gayA hai| samApta karane kI bhAvanA se svAhA kA uccAraNa artha saMgata tAni zrI vRkSa zaMkhAbja svstikaaNkushtornnm| pratIta hotA hai arthAt maiM jala se phala taka jo vaibhava apane AdipurANa 15/37 bhautika sukha saMsAdhanoM rUpa meM saMjotA AyA usake prati merA maMgala, sukha, zAnti va kalyANa ke liye, cAroM maMgaloM, | mamatva bhAva hai, usa mamatva bhAva ko maiM bhagavAn kI sAkSIpUrvaka . uttamoM, zaraNoM kA AsarA liyA jAtA hai / gRhasthAcAra sambandhI svAhA karane kA saMkalpa letA huuN| kyoMki parigraha kI cAha kAryoM meM jo yaMtra pUjA-vidhAnAdi meM sthApita kie jAte haiM. | mana me rahate hue vItarAgI bhagavAn kA guNastavana mana se una yaMtroM vinAyaka yaMtra, zantividhAna yaMtra, zAnti yaMtra, cattAri | saMbhava hI nahIM hai| isakA eka artha yaha bhI hai ki kisI bhI maMgala pATha likhA hotA hai, ina sabase yahI siddha hotA hai ki | dravya ko samarpita kiye jAte samaya bolA jAne vAlA shbd| svastika isI pATha kA pratinidhi honA caahie| yaha artha bhI upayukta lagatA hai| ye svastika cihna jaina dharma kA pramukha cihna hai, pratyeka 6. vaSaT - kisI devatA ko Ahuti dete samaya zubha kArya meM isakA aMkana parama Avazyaka aura anivArya | uccAraNa kiyA jAne vAlA shbd| isakA upayoga AkarSaNa, dharma kA aMga hai| jaina granthoM, jaina mandiroM, jaina dhvajoM, jaina | zikhAbIja, AvAhana ke nimitta hotA hai| pUjA aura jaina gRha dvAroM Adi meM sahaja hI prayoga dekhA jAtA 7. saMvauSaT - vazyam, jItane kA upAya, jaya upakaraNa 4. nirvapAmIti - jala se lekara phala taka pratyeka 8. Ahuti - (A + hu + ktin) - AhvAna karanA vastu ko arpita karate samaya isa zabda kA prayoga kiyA jAtA | puNyakRtyoM ke upalakSya meM kiye jAne vAle vidhAna (yajJa) hai| yaha nir upasargapUrvaka va dhAtu kA vartamAna kAla laTlakAra Adi meM havana sAmagrI havana kuNDa meM DAlanA / (A + hve + uttama puruSa ekavacana kA rUpa hai| isakA sAmAnyataH artha | ktina) athavA kisI devatA vizeSa ko uddiSTa karake dI gaI kiyA jAtA hai, bheMTa karatA hU~, arpita karatA hU~, car3hAtA hU~, | Ahuti (havana sAmagrI pUjana sAmagrI) devatA vizeSa ko binA mana, vacana, kAya se aSTa dravya car3hAnA, samarpita krnaa| | kisI pracAra (icchA) ke dI jAne vAlI Ahuti / isakA abhiprAya hai ki pUjana apane duSkarmoM kA (jisase | 9. jayamAlA - pUjA ke anta meM pUjA kI viSayasaMsAra bar3hatA hai) samUlakSya (naSTa) karane ke liye mana, vacana, | vastu ko sArarUpa meM prastuta karane vAlA jJeya bhAga, jo ki kAya pUrvaka (sampUrNa rUpa se) aSTa dravya samarpita karatA huuN| | prAyaH prAkRta, apabhraMza yA hindI meM hotA hai tathA mUlapUjA -apraila 2005 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskata meM hotI hai kintu Adhunika hindI pujAkAvyoM meM / unakA dhyAna karate haye, unako yaha merI vandanA-namaskAra mUlapUjA evaM jayamAlA donoM hindI meM hI haiN| ArAdhya deva ke | phuNce| ghaMTe ko halke hAthoM se tIna bAra hI bajAnA caahie| guNakathana yA guNagAna ko hI jayamAlA kahA gayA hai| 'gAU~ mandira jI meM lagA ghaMTA hamArI vizuddha bhAvanAoM ko guNamAlA abai, ajaraamara pada deta' meM jayamAlA ke sthAna | prasArita karane ke liye eka vaijJAnika yaMtra hai| usakI maMgala para guNamAlA zabda diyA gayA hai| dhvani hamArA mAnasika pradUSaNa dUra karatI hai| 10. jaya zabda uccAraNa - prAyaH sabhI dhArmika 12. jApa (mAlA)- kisI maMtra ko bAra-bAra smaraNa kAryoM evaM pUjya puruSoM ke guNa saMkIrtana ke samaya hama jaya | karanA jApa kahalAtA hai| jApa prArambha meM to mAlA ke mAdhyama zabda kA uccAraNa karate haiM, kintu isa zabda ke abhiprAya se se kI jAtI hai phira aMguliyoM ke mAdhyama se aura jApa meM prAyaH jana aparicita haiN| sAmAnyataH isa zabda ke vijaya | nipuNa ho jAyeM to binA aMgulI calAye mAtra mana meM maMtra kA Adi kaI artha vyAkaraNa kI dRSTi se pracalita haiM, kintu smaraNa zeSa rahA jAtA hai| jApa karane vAlI mAlA meM 108 dhArmika dRSTi se isake tIna artha mAne gaye haiM- 1. sAvadhAna - | motI hote haiM evaM bIca meM tIna motiyoM kA eka merudaNDa hotA satat sAvadhAna raho, 2. saMkalpa - saMkalpavAn raho, 3. ananya hai| jahA~ se jApa prArambha hotA hai| jApa sUta arthat sUtI dhAge zraddhA bhAva rkho| | arthAt sUtI dhAge se bane motiyoM kI honI caahiye| sUta kI 11. ghaMTA - ghaMTA maMgala dhvani ke pratIka rUpa meM | mAlA sadA sukha dene vAlI hotI hai| sonA, cAMdI, mUMgA, pAta, bajAyA jAtA hai| ghaMTe kI dhvani sunakara dUra ke logoM ko bhI | kamala bIja, sphaTika aura motI kI mAlA hajAroM upavAsoM mandira jI kA smaraNa ho jAtA hai| ghaMTA bajAte samaya hamAre | kA phala dene vAlI hotI hai aura agni dvArA pakI huI miTTI, bhAva hone cAhiye ki isa ghaMTe kI maMgala dhvani taraMgeM vahA~ | haDDI, lakar3I aura rudrAkSa kI mAlAe~ kucha bhI phala dene taka pahu~ca jAyeM, jahA~ hama nahIM pahu~ca skte| aise nandIzvara | vAlI nahIM haiM arthAt ve mAlAe~ ayogya haiN| grahaNa karane yogya dvIpa, videhakSetra, kailAza parvata Adi Urdhva-madhya-adholoka | nahIM haiN| kramazaH ...... meM jitane kRtrima-AkRtrima jina caityAlaya vidyamAna haiM, jaina anuzIlana kendra jina tIrtha kSetroM kI Apane sAkSAt jAkara vaMdanA kI ho, | rAja. vizvavidyAlaya, jayapura yAtrA adhUrI dimAgI kasarata aura khyAlI pulAva ke bIca mIloM laMbI gujara gayI yAtrA adhUrI eka pole bA~sa meM pagaDaMDI banAkara havA- sI saMzodhana pharavarI-mArca 2005 ke aMka meM peja naM. 41 para 'AryikA zrI mRdumati jI kRta pustakoM kA vimocana' samAcAra prakAzita huA thaa| vastutaH ye pustakeM pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja dvArA racita haiN| AryikA zrI mRdumati jI kI preraNA se ye prakAzita huI haiN| saMpAdaka bUr3hI nadI eka bUr3hI nadI lIka kI lAThI liye samaMdara meM DUba jAtI hai laharoM para nadI ke kucha cihna milate haiM / yogendra divAkara, satanA ma.pra. 20 apraila 2005 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya varNIjI aura zrI syAdvAda mahAvidyAlaya paM. anila jaina zAstrI'baNDA' bhAratIya saMskRti meM prAcIna yuga se hI jJAnArjana hetu | jaina zikSaNa ke lie apanA sarvasva samarpaNa kara diyaa| Aja gurukuloM kI pradhAnatA rahI hai| tathA Adya yuga meM bhI zikSA | yadi hama pU. varNI jI ke sidvAMtoM evaM AdarzaguNoM para amala kA mahatvapUrNa sthAna hai| | karake unake anurUpa caleM, to hama samajheMge ki hamane bhI jaba saMpUrNa bhArata varSa meM jaina zikSA prApta karane ke | varNI jI ko kucha samarpita kiyA hai| lie eka bhI kendra nahIM thA, taba pU. gaNezaprasAda jI varNI ne jisa prakAra sUrya kisI vyaktivizeSa se bhedabhAva kie zruta paMcamI san 1905 ko eka rupae ke 64 posTa kArDoM ke | binA sabhI ko prakAza pradAna karatA hai, usI prakAra varNI jI mAdhyama se vArANasI meM ThIka gaMgA ke kinAre zrI syAdvAda | kA jJAna bhI bhedabhAva se rahita sUrya kI taraha rahA hai, jisakA mahAvidyAlaya kI sthApanA kii| jo Aja bhI yaha bhavana | lAbha deza ke lAkhoM baMdhuoM ne prApta kiyA hai| pratyakSarUpa se sthita hai| tathA pU. varNI jI ne jaina saMskRti kI | AdhunikatA kI cakAcauMdha meM jaina saMskRti va saMskAroM zikSA ke uddezya ko pUrNa rUpa se sAkAra kiyaa| zrI syAdvAda | ko saMrakSaNa pradAna karane ke lie Aja punaH hameM pU. varNI jI mahAvidyAlaya vArANasI kI hI nahIM balki bhArata varSa kI | jaisI mahAna AtmAoM kI ati AvazyakatA hai, tAki hama eka aisI anokhI saMsthA hai, jahA~ ke saMsthApaka svayaM hI bar3hatI huI pazcimI sabhyatA se hamAre saMskRti evaM saMskAroM ko usI saMsthA ke prathama chAtra the| zrI syAdvAda mahAvidyAlaya ke | khone se bacA sakeM aura hamArI bhAvI pIr3hI jaina saMskRti va 100 varSa pUrNa ho rahe haiM tathA zatAbdI samAroha varSa cala rahA | saMskAroM se vimukha na ho, hama aise kadama utthaaeN| hai| kisI saMsthA ke 100 varSa pUrNa honA apane Apa meM gaurava prAcIna kAla meM zikSA pUrNa hone ke pazcAt ziSya se kI bAta hai| guru dakSiNA mA~gI jAtI thii| udAharaNArtha guru droNAcArya dvArA pa.pU. varNI jI dvArA saMsthApita yaha saMsthA bahuta prAcIna ekalavya se dAhine hAtha kA aMgUThA mA~gA jaanaa| aise kaI ho cukI hai| 100 varSoM meM yahA~ se nikale vidvAna saMpUrNa deza | udAharaNa purANoM AgamoM meM ullikhita haiN| kiMtu pU.varNI jI meM hI nahIM, balki videzoM meM bhI jaina saMskRti kI patAkA | to sahaja zabdoM meM hI kaha dete the ki Apa dharma mArga para phaharA rahe haiN| pU.A. vidyAsAgara jI ke guru AcArya jJAnasAgarajI | aDiga raho aura svAdhyAya karo, yahI merI guru dakSiNA hai| (bra. bhUrAmalajI), paM. pannAlAla jI sAhityAcArya, paM. darabArI | aisA sahaja svabhAva, itanA gaharA jJAna hote hue bhI lAla jI koThiyA, paM. hIrAlAlajI, paM. kailAza caMdra jI kiJcit mAtra bhI mada nahIM honA, yahI to sAdhanA, tapa aura ityAdi aneka vidvAna tathA sAre deza meM phailI vidvattA zrI | tyAga hai| aisI saralatA kI pratimUrti ko hama trikAla praNAma syAdvAda mahAvidyAlaya kI hI dena hai| vaMdana karate haiN| pU. varNI jI ne jaina saMskRti kI rakSA karane hetu tathA | zrI syAdvAda mahAvidyAlaya, vArANasI ratnatraya vaha amUlya nidhi hai jisakI tulanA saMsAra kI samasta sampadA se bhI kI jA sakatI hai| ratnatraya kI kImata, usakI kSamatA adbhuta hai baMdhuo! antarmuhUrta huA nahIM ki yaha jIva kevalajJAna prApta kara nirvANa bhI pA sakatA hai| bhavyatva kI pahacAna bhale hI samyagdarzana ke sAtha ho sakatI hai, kintu usakI abhivyakti ratnatraya ke sAtha hI hogii| ratnatraya hI hamArI amUlya nidhi hai, ise bacAnA hai| isako lUTane ke liye karma cora sarvatra ghUma rahe haiM / jAgate raho, so jAoge to tumhArI nidhi luTa jaayegii| "sAgara bUMda samAya' se sAbhAra -apraila 2005 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyukta parivAra prastuti : zrImati suzIlA pATanI jahA~ hara vyakti ke dila meM basatA hai pyAra, parivAra ke kisI bhI vyakti kA duHkha parivAra ke sabhI sadasyoM kA duHkha honA saMyukta parivAra kI hI vizeSatA hai / tyAga, kSamA, dayA, sAmaMjasya, sahAnubhUti ke sUtra yadi kahIM eka sAtha dekhane ko mila sakate haiM to vaha pAvana sthala hai- 'saMyukta parivAra', jise hamAre manISiyoM ne 'mandira' kahA hai / bhakti kI svara lahariyoM se gUMjate prabhAtI gAna, baccoM ko hAtha pakar3akara mandira jAte bujurgagaNa, tyauhAroM para eka sAtha milakara utsAha dikhAte parivAra ke sadasya, pariyoM kI jahA~ hara vyakti hotA hai, eka dUje ke liye bekarAra, jahA~ DAle jAte haiM, dharma, kalA, sAhitya, saMskRti ke saMskAra, jahA~ hara dina lagatA hai, mAnoM ho koI tyauhAra, jahA~ kabhI nahIM hotA aupacArika vyavahAra, jahA~ milatA hai bar3oM ko Adara, choToM ko pyAra, jahA~ hara vyakti ko milate haiM samAna adhikAra, jahA~ na kisI kI jIta hotI hai, na kisI kI hAra, jahA~ saMgharSa yA badale kI bhAvanA nahIM, basa rahatA hai pyAra hI dhArmika kathA sunAtI dAdI-nAnI, pyAra se khAnA khilAtI mA~, prema rasa se pUrNa bhojana banAtI bahue~, bar3oM ko sammAna dete hue pyAra, bacce, yaha hai saMyukta parivAra kA svarUpa / takarAra ke sAtha pyAra, manuhAra ke sAtha AhAra, satkAra ke saMskAra - ye haiM saMyukta parivAra' ke Adarza / tabhI to navavadhue~ apane bAbula kA ghara bhUlakara piyA ke ghara meM rama jAtI haiM aura kahatI haiM'maiM to bhUla cukI bAbula kA ghara, piyA kA ghara pyArA lge|' jahA~ sAsa sasura meM mAtA- pitA aura devara - nanada meM bhAIbahina kI chavi dikhAI detI hai / eka sukhI saMyukta parivAra meM sadaiva sukha- zAMti va prasannatA kA vAtAvaraNa hai / sAMjhA cUlhA, sAMjhA kamAI, sAMjhA kharca, sAMjhA sukha aura sAMjhA duHkha hI 'saMyukta parivAra' ko svarga se sundara banAtA hai / - samaya badalA, manobhAvanAe~ badalIM pragatizIlatA kI ora bar3hate kadamoM ne artha ke sAtha svArtha kI bhAvAnAe~ badalatI kIM, bhautikavAda kI panapatI vicAradhArA meM 'sAdA jIvana- ucca vicAra' ke sthAna para 'aizvarya binA jIvana bekAra' kI bhAvanA ko janma diyA / 'hama do hamAre do' ke nAroM ne 'burjugoM ko vRddhAzrama chor3a do' jaisI prathAoM ko janma diyA, Arthika svatantratA ke nAma para vyavasAya badale, nArI svataMtratA ke sthAna para ucchRMkhalatA bar3hI, sammAna kI bhAvanA kA sthAna abhimAna ne liyA, tyAga ke sthAna para bhoga kI lAlasA bar3hI, ina sabakA pariNAma yaha huA ki vyakti ekAkI parivAra meM rahane lagA / dUra- sudUra kSetroM meM basA hone se parivAra ke prati mamatva kama hone lagA, 'patnI ko paramezvara mAnane' kI bhAvanA ne mAtA-pitA ke prema ko najaraaMdAja kiyA, ahaM kI bhAvanA ne pArivArika bikharAva paidA kiyA, pariNAmataH Adarza saMyukta parivAra kI paramparA TUTane lagI / Aja jaba bhI vibhinna vyaktiyoM se milate haiM, vibhinna vaha pAvana sthala hai, jise kahA jAtA hai 'saMyukta parivAra' / saMyukta parivAra bhAratIya saMskRti kA pramukha AdhAra stambha hai / saMyukta parivAra eka aisA vaTa vRkSa hai, jisakI chA~ha tale parivAra kA hara sadasya sukha-caina kI nIMda le sakatA hai / saMyukta parivAra eka aisA sAgara hai, jisameM bahuoM rUpI vibhinna nadiyA~ Akara mila jAtI haiM aura eka sUtra ho jAtI haiM / saMyukta parivAra eka aisA upavana hai jisameM vibhinna rUpa, raMga aura gaMdha vAle puSpa khilate haiM, parantu ghara kA mukhiyA mAlI kI bhA~ti unheM sajAkara, tarAzakara rakhatA hai / 'baMdhI muTThI lAkha kI, khula gaI to khAka kI' ke siddhAMtoM para calane vAle 'anekatA meM ekatA kA sUtra dene vAle', 'AvAja do hama eka haiM' ke nAroM ko bulanda karane vAle saMyukta parivAra sadiyoM se bhAratIya saMskRti ke poSaka va unnAyaka rahe haiM / jaba hama saMyukta parivAra ke svarUpa para najara DAlate haiM to hama vahA~ pAte haiM ki eka hI chata ke nIce, apane sImita - asImita sAdhanoM ke sAtha dAdAjI - dAdIjI parivAra ke mukhiyA ke rUpa meM apane parivAra ke sadasyoM ko vRkSa kI bhA~ti pyAra kI chAMha meM rakhate haiM / zItala bayAra sA anubhava dene vAle bhAI-bahina kA pyAra svataH A~khe nama kara detA hai / bahina yA sahelI sA sAtha nibhAtI devarAnI jeThAnI kI mitratA mana ko bhAva-vibhora kara detI hai / jahA~ nizchala prema hotA hai, ni:svArtha sevA bhAva hotA hai, niSkapaTa AcaraNa hotA hai, eka vAkya meM svIkAreM to saMyukta parivAra niHsaMdeha eka Adarza pratIka hai, Adarza vyavasthA hai, jo hamArI saMskRti ko pIr3hI dara pIr3hI hastAMtarita karatI hai / 22 apraila 2005 jinabhASita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ samudAyoM meM ekatra ho goSThI karate haiM, patra patrikAoM ke panne / eka jagaha paisA ekatra hotA hai va parivAra ke sabhI sadasyoM palaTate haiM, philma yA dhArAvAhika dekhate haiM, sabhI meM parivAra | kI AvazyakatAnusAra use vyaya kiyA jAtA hai / eka chata ke vartamAna svarUpa se hRdaya ko baicena pAte haiM / Aja DhaMDhane ke nIce rahane se premabhAva to bar3hatA hI hai, AvAsa kI se bhI aisA bAlaka nahIM milatA jo apane mA~-bApa kI icchA | samasyA bhI hala hotI hai / burjugoM kI samajhAIza se yuvA pIr3hI hone para kAvar3a meM biThAkara tIrthayAtrA karavA de, aisA beTA | bhaTakAva se baca sakatI hai / surakSita vRddhAvasthA parivAra ke nahIM milegA jo apane pitA ke dvArA diye gaye vacana ko pUrA | sAtha rahane para hI saMbhava hai / karane ke lie svayaM vanavAsa svIkAra kara le, aise bhAI saMyukta parivAra ke alaga rahane kI cAha meM dampati kahA~ haiM jo bhAI ke sukha ke liye vanavAsa meM rahe athavA | apanA ghara alaga basA to lete haiM para phira utpanna hotI hai rAjamahala meM rahakara bhI vanavAsI kA sA rahe / aisI maryAdA, | Arthika taMgI, vaicArika matabheda, bAlakoM kI avahelanA, aisA tyAga, aisI sahiSNutA mAtra saMyukta parivAroM meM hI panapa | darzana ke sthAna para abhimAna, nizciMtatA ke sthAna para asurakSA sakatI hai / / aura panapatA hai daMpati ke madhya prema ke sthAna para takarAra, Aja hameM socanA hogA parivAra ke badalate svarUpa ke | kartavya ke sthAna para adhikAra, pyAra ke sthAna para dutkAra, kAraNa hamane kyA khoyA hai ? hameM kina kaThinAIyoM kA | saMskAra ke sthAna para durvyavyavahAra / to hama punaH socane ko sAmanA karanA par3a rahA hai ? hamane kina samasyAoM ko svayaM | majabUra hote haiM - kAza! hamAre sAtha mAtA-pitA hote, kAza! utpanna kiyA hai ? vartamAna paristhitiyoM meM yadi hama punaH | hamAre sAtha beTe-baha hote, jIvana meM kAMToM ke sAna para madhavana saMyukta parivAroM ko apanAyeM to rASTrIya stara kI samasyAoM kA nidAna sahaja hI ho sakatA hai| ____ yaha satya hai ki saMyukta parivAra meM kucha burAIyA~ haiM, deza meM bar3hate audyogikIkaraNa ne paryAvaraNa pradUSaNa | parantu zArIrika, mAnasika, sAmAjika va Arthika dRSTi se ko janma diyA hai / bijalI, pAnI kI samasyA sthAI ho gaI Aja bhI ve hI vyakti adhika saphala haiM jinake sara para hai / maMhagAI ke isa yuga meM Aja nArI bhI purUSa ke sAtha mAtA-pitA kA sAyA hai / vaha parivAra adhika sukhI hai jahA~ kadama se kadama milAkara arthopArjana meM lagI hai, saMskAroM | ghara- A~gana meM beTe- bahU kA pyAra paravAna car3hA ho, jahA~ kA patana dekhakara zarma se hamArA mastaka jhuka jAtA hai / baccoM kI kilakArI se ghara kI phulavArI mahaka rahI ho, durAcAra, anAcAra, pApAcAra bar3hate jA rahe haiM / dhArmika AsthAe~ | jahA~ mAtA-pitA ke caraNasparza kara bAlaka apanI dinacaryA lupta hotI jA rahI haiM / kamobeza deza kA hI nAgarika svayaM ke | prArambha karatA hai / hameM mAnanA hogA ki suvidhA ke liye jadA bana tAnoM- bAnoM meM ulajhatA jA rahA hai / taba hamArA dhyAna | honA par3e to zarma kI koI bAta nahIM, kintu svabhAva ke punaH jAtA hai saMyukta parivAra kI ora, jahA~ eka cUlhA | kAraNa judA honA par3e to isase bar3A koI adharma nahIM hai / jalatA hai, paccIsa loga ekasAtha khAnA khAte haiM, eka TI0 aMtataH vI0 calatA hai, sArA parivAra eka sAtha manoraMjana karatA hai, Ara0 ke0 mArbala prA0 li0, madanagaMja-kizanagar3ha bhAratavarSIya zramaNa saMskRti parIkSAborDa kI parIkSAe~ zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna dvArA 2006 kI parIkSAeM disambara mAha meM saMbhAvita haiN| jo 'bhAratavarSIya zramaNa saMskRti parIkSAborDa' sthApita kiyA parIkSA borDa se apanI pAThazAlA ko sambaddha karanA cAhate gayA hai jisameM prathama satra 2004-2005 meM zramaNa saMskRti haiM ve atizIghra patra vyavahAra kreN| siddhAMta' pravezikA ke prathama bhAga va dvitIya bhAga kI parIkSAe~ paM. sunIla jaina 'zravaNa', parIkSA prabhArI 30 va 31 janavarI 2005 ko Ayojita huI, jisameM 'bhAratavarSIya zramaNa saMskRti parIkSA borDa' madhyapradeza kI 18, rAjasthAna kI 6 evaM mahArASTra pAThazAlA zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna sAMgAnera, jayapura (rAjasthAna) 303902 ke 1800 vidyArthiyoM ne parIkSA dii| AgAmI satra 2005 -apraila 2005 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A jijJAsA : kyA bhAva strIvedI mani ke AhAraka zarIra jijJAsA- pratIndra aura ahamindroM kA varNana zAstroM meM saMbhava hai? nahIM miltaa| phira inako kyoM mAnA jAtA hai? samAdhAna : uparokta prazna ke samAdhAna meM zrI dhavalA samAdhAna - pratIndra aura ahamindroM kA varNana Agama pu.2 pRSTha 513 meM isaprakAra hai meM pAyA jAtA hai, kucha pramANa isa prakAra haiM:"maNusiNINaM bhaNNamANe..... AhAraAhAramissakAya tiloyapaNatti adhikAra-3 meM isa prakAra kahA hai:jogA nntthi| kiM kaarnnN| ..... artha- manuSyanI striyoM ke iMdA rAya-saricchA juvarAya-samA havaMti pddiiNdaa| AlApa kahane para..... AhAraka mizrakAyayoga nahIM hotaa| | putta-NihA tettIsattidasA sAmANiyA kalattaM vA // 65 // prazna : manuSya-striyoM ke AhAraka kAyayoga aura AhAraka artha : indra rAjA ke samAna hote haiM, pratIndra yuvarAja ke mizrakAyayoga nahIM hone kA kAraNa kyA hai| uttara : yadyapi samAna hote haiM, trAyastriMza deva putra ke samAna aura sAmAnika jinake bhAvakI apekSA strIveda aura dravya kI apekSA puruSaveda | deva kalatra ke samAna hote haiN| hotA hai ve (bhAva strI) jIva bhI saMyama ko prApta hote haiN| kinta | iMda-samA paDiIdA tettIsa-surA havaMti tettIsaM / / 69 // dravya kI apekSA strI veda vAle jIva saMyama ko prApta nahIM hote artha : pratIndroM kI saMkhyA indra ke barAbara hotI hai aura haiM kyoMki ve sacela arthAt vastra sahita hote haiN| phira bhI | | lAyastriMza deva ginatI meM 33 hote haiN| bhAva kI apekSA strI vedI aura dravya kI apekSA puruSa __ jambUdvIpa paNNatti saMgaho meM isa prakAra kahA hai : | paDiiMdA iMdassa du cadusu vi disAsu NAyavvA // 305 // vedI saMyamadhArI jIvoM ke AhAraka Rddhi nahIM hotii| kintu dravya aura bhAva ina donoM hI vedoM kI apekSA se tullavallaruvavikkamapayAvajutA havaMti te savve // 306 // artha - indra ke pratIndra cAroM hI dizAoM meM jAnane puruSaveda vAle ke AhAraka Rddhi hotI hai|" caahie| 305 // gommaTamAra jIvakANDa gAthA 715 meM isa prakAra kahA ve saba tulya bala, rUpa, vikrama evaM pratApa se yukta hote haiM // 306 // maNusiNi pamattavirade AhAradugaM tu Nasthi nniymenn|| ahamindra kI paribhASA zAstroM meM isa prakAra kahI gaI avagadavede maNusiNi saNNA bhUdagadimAseja // 715 // | hai bhAvArtha - manuSyanI ke pramattavirata guNasthAna meM niyama | zrI anagAra dharmAmRta 1/46 meM isaprakAra kahA hai :se AhArakadvika nahIM hai| apagataveda avasthA meM 'manuSyanI' 'ahamindro'smi nendro'nyo matto'stItyAttakatthanAH / ke jo maithunasaMjJA kahI hai vaha bhUtagati nyAya kI apekSA kahI | ahamindrAkhyayA khyAtiM gatAste hi surottamAH / nAsUyA paranindA hai| 715 // vA nAtmazlAghA na mtsrH| kevalaM sukhasAdbhUtA dIvyantyete vizeSArtha : jo dravya se puruSa aura bhAva se strI ho | divaukasaH / artha - mere sivAya aura indra kauna hai| maiM hI to aisI manuSyanI meM chaThe guNasthAna meM AhAraka zarIra aura | indra huuN| isa prakAra apane ko indra udghoSita karane vAle AhAraka aMgopAMga kA udaya niyama se nahIM hotA hai| isIlie kalpAtIta deva ahamindra nAma se prakhyAta haiN| na to unameM asUyA hai aura na matsaratA hI hai, evaM na ye para kI nindA karate strIvedI manuSyoM ke AhAraka dvika tathA vaikriyakadvika ina | aura na apanI prazaMsA hI karate haiN| kevala parama vibhUti ke cAra ko chor3akara 11 yoga kahe gaye haiN| gAthA meM 'tu' zabda se | sAtha sukha kA anubhava karate haiN|' yaha bhI lenA cAhie ki bhAvastrIvedI puruSoM ke manaHparyayajJAna isa prakAra pratIndra evaM ahamindroM kI mAnyatA Agama ke binA cAra jJAna tathA parihAra vizuddhi ke binA 6 saMyama sammata svIkAra karanI caahie| saMbhava haiN| jijJAsA- mAnuSottara ke parabhAga se lekara svayaMprabha uparokta pramANoM se spaSTa hotA hai ki jina puruSoM ke parvata taka jaghanya bhogabhUmi kahI jAtI hai| kyA isa jaghanya strIbhAva veda kA udaya hai unake AhAraka zarIra, AhAraka | bhogabhUmi meM paMcama guNasthAna saMbhava hai ? aMgopAMga, manaHpayaryajJAna tathA parihAra vizuddhi cAritra samAdhAna - sAmAnya se to uparokta jaghanya bhogabhUmi nahIM hote haiN| ' meM prathama se lekara caturtha guNasthAna taka hI saMbhava hai, parantu 24 apraila 2005 jinabhASita
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa kI apekSA paMcama guNasthAna vartI tiryaMca bhI vahA~ jA sakate haiM, jaisA ki zrI dhavalA pu. 4, pRSTha 169 meM kahA hai: kadhaM saMjadAsaMjadANaM sesadIva - samuddesu saMbhavo / Na, puvvaveriyadevehi tattha ghittANaM saMbhavaM paDivirodhAbhAvA / artha : mAnuSottara parvata se parabhAgavartI va svayaMprabhAcala se pUrvabhAgavartI zeSa dvIpa samudroM meM saMyatAsaMyata jIvoM kI saMbhAvanA kaise hai ? uttara- nahIM, kyoMki pUrva bhava ke vairI devoM ke dvArA vahA~ le jAye gaye tiryaMca saMyatAsaMyata jIvoM kI sambhAvanA kI apekSA koI virodha nahIM hai / praznakartA: kAntAprasAda jI mujphphrngr| jijJAsA - bha. bAhubalI kI pratimA mUlanAyaka ke rUpa meM vedI meM virAjamAna kara sakate haiM yA nahIM ? samAdhAna- zAstroM meM kevaliyoM ke do bheda kahe gaye haiM unameM se eka tIrthaMkara kevalI haiM aura anya sAmAnya kevalI haiN| jaba paMcakalyANaka pratiSThA kI jAtI hai taba tIrthaMkara kevalI ke to pA~coM kalyANakoM kI kriyA kI jAtI hai parantu bAhubalI bhagavAna ke bimba ke upacAra se tIna kalyANaka mAtra hI kiye jAte haiN| isa prakAra tIrthaMkara bhagavAna ke bimba ko hI jinAlaya meM mUlanAyaka ke rUpa meM virAjamAna karanA hI ucita hai / bha. bAhubalI ke bimba ko alaga vedI banAkara usa para virAjamAna karanA cAhie aura usa vedI meM anya kisI tIrthaMkara kA bimba virAjamAna nahIM karanA caahie| prAcIna AcAryoM kI paramparA bhI isI prakAra hai / jaise zravaNavelagolA meM yadyapi bhagavAna bAhubali kA jinabimba atyanta vizAla hai phira bhI bha. neminAtha ko hI AcArya nemicandrasiddhAMta cakravartI ne vahA~ kA mUlanAyaka mAnA hai| hameM bhI isI paramparA kA anusaraNa karanA cAhie / jijJAsA- kyA sabhI kevalI samudghAta karate haiM yA kucha ? samAdhAna - zrI dhavalA 1, pRSTha 301-304 para isa saMbaMdha meM bahuta vistAra se varNana hai, jinakA sArAMza yahA~ de rahe uttara - A. yativRSabha ke upadezAnusAra kSINakaSAya guNasthAna ke antima samaya meM sampUrNa aghAtiyA karmoM kI sthiti samAna nahIM hone se sabhI kevalI, samudghAta karake hI mukti ko prApta hote haiN| paraMtu jina AcAryoM ke matAnusAra lokapUraNa samudghAta karane vAle kevaliyoM kI saMkhyA kA varSa pRthakatva meM 20 kA niyama hai, unake matAnusAra kitane hI kevalI samudghAta karate haiM aura kitane hI nahIM karate haiN| prazna- kauna se kevalI samudghAta nahIM karate haiM ? uttara :- jinakI saMsAra vyakti arthAt saMsAra meM rahane kA kAla vedanIya Adi tIna karmoM kI sthiti ke samAna haiM, ve samudghAta nahIM karate haiM, zeSa kevalI karate haiN| prazna- kucha AcAryoM ne chaH mAha Ayu karma ke zeSa rahane para jisa jIva ko kevalajJAna utpanna hotA hai vaha samudghA karake hI mukta hotA hai, zeSa kevalI samudghAta karate bhI haiM aura nahIM bhI karate, aisA mAnA hai / ina gAthAoM kA upadeza kyoM nahIM grahaNa kiyA jAye ? uttara - nahIM, kyoki isaprakAra vikalpa ke mAnane meM koI kAraNa nahIM pAyA jAtA / ataH isa upadeza kA grahaNa nahIM kiyA gayA hai| uparokta carcA se yaha spaSTa hotA hai ki isa saMbaMdha meM AcAryoM ke do mata pAye jAte haiM, jinakA varNana uparokta prakAra se samajha lenA caahie| jijJAsA upazama samyaktva ke sAtha mana:paryayajJAna hotA hai yA nahIM ? samAdhAna- prathamopazama samyaktva ke sAtha mana:paryayajJAna saMbhava nahIM hai, kyoMki mithyAtva se Aye hue upazama samyaktvI ke, upazama samyaktva ke utkRSTa kAla se bhI, mana:paryayajJAna se pahale Avazyaka saMyama kAla, bahuta bar3A hotA hai| ataH prathamopazama samyaktva ke sAtha manaH payaryajJAna saMbhava nahIM / parantu yadi koI mana:paryayajJAnI muni mahArAja dvitIyopazama samyaktva prApta kara upazama zreNI ArohaNa karate haiM, unake mana:paryayajJAna evaM dvitIyopazama samyaktva eka sAtha saMbhava hai / isakA vizeSa varNana zrI dhavalA pu.2, pRSTha 728-729 para dekhA jA sakatA hai / samAdhAna - kRtakRtyavedI kSAyopazamika samyagdRSTi jIva, yadi pUrva meM Ayu baMdha kara cukA hai to maraNa kara 'prazna - kyA sabhI kevalI samudghAta karake hI mukti kSAyopazamika samyaktva ke sAtha cAroM gati meM jA sakatA hai ko prApta hote haiM ? aura usake aparyApta avasthA meM kSAyopazamika samyaktva hotA hai| praznakartA - sau. jyoti luhAr3e, koparagA~va jijJAsA - kSayopazama samyaktva aparyApta avasthA meM, kisa gati se kisa gati meM jAne para pAyA jAtA hai ? sAmAnya kSAyopazamika samyagdRSTi jIva yadi nArakI ho to manuSya banane para, tiryaMca ho to deva banane para, manuSya ho to deva banane para tathA deva ho to manuSya banane para aparyApta avasthA meM kSAyopazamika samyaktva ke dhArI rahate haiM, anya meM nahIM / 1/205, prophesara kaoNlonI, AgarA - 282002 apraila 2005 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha samIkSA tIrthaMkarastava eka anokhI kRti (racayitA : munizrI ajitasAgara jI) pro. zrImatI sumana jaina itihAsa puruSoM meM tIrthaMkaroM kA itihAsa eka svarNima | jo dharma tIrtha kA pravartaka hotA hai, usakA nAma tIrthaMkara itihAsa ke rUpa meM, jaina dharma hai| tIrthaMkara jinakA jIvana | hai| tIrtha zabda kA artha ghATa hai| tIrthaMkara puruSa isa bhArata kI vaibhava aura rAjasI vAtAvaraNa meM prAraMbha hotA hai, lekina ve | bhUmi para dharma puruSa banakara vicaraNa karate rahe haiN| unhoMne isa vAtAvaraNa meM rahakara kabhI usa vaibhava kI vilAsatA meM | bhaTake-aTake bhavya jIvoM ke lie dharma kA mArga dikhAkara bhaTakate haiN| tIrthaMkara to apane Apako saMsAra sAgara se | unake saMsAra bhramaNa ko miTAkara kalyANa mArga para lagAyA pAra karake kalyANa kA mArga prApta karate haiN| jaina darzana meM aise | hai| caubIsa tIrthaMkaroM kA varNana kiyA gayA hai| yuga ke Adi meM | | muni zrI ajitasAgara jI mahArAja kI yaha tIrthaMkarastava tIrthaMkara RSabhadeva hue, jinako RSabhanAtha aura AdinAtha | nAmaka laghukRti dikhane meM choTI hai, para isa choTe sI gAgara meM bhI kahA jAtA hai| jaba bhogabhUmi kA abhAva huA aura | sAgara ko sameTe hue hai| isa kRti meM caubIsa tIrthakaroM kA karmabhUmi kA prAraMbha huA usa samaya bholebhAle jIvoM ke | paricaya sarala, sundara rUpa se jJAnodaya chanda meM rakhA gayA hai| liye asi, masi, kRSi, vidyA, vANijya aura zilpa ina | bhakti ke sAgara meM DubakI lagAne vAle bhavya jIvoM ke liye SaTkarmoM ko jinhoMne prajAjanoM ke lie upadeza dekara unheM prakAza zodha saMsthAna naI dillI ne isa tIrthaMkarastava' nAmaka karma karanA sikhalAyA, unheM svataMtra rUpa se jIvana jIne kA | anokhI kRti kA prakAzana kiyaa| isa kRti ko prApta karake karma batalAyA thA, aise RSabhadeva Adi caubIsa tIrthaMkara isa | prabhabhakti ke rasika jana isake mAdhyama se bhakti karake bhArata bhUmi para hue| puNyArjana kreN| DigrI kAleja, sAgara(ma.pra.) zikSA ke lie Arthika sahAyatA akhila bhAratIya digambara jaina bhAgyodaya pariSada kolakAtA ne apane uddezyoM kI eka kar3I meM jarUratamaMda vidyArthiyoM ko unakI par3hAI kA sapanA pUrA karane kA nirNaya liyA hai| sarvavidita hai ki vartamAna meM jIvana zailI meM hamArA stara kitanA bhI sudhara kyoM na jAe, hama jJAna-vijJAna ke kSetra meM kitanI bhI unnati kyoM na kara leM, parantu Aja bhI hamAre samAja meM na jAne aise kitane pratibhAvAna honahAra chAtra-chAtrAyeM haiM, jinakI muTThI meM eka sunahare bhaviSya kA sapanA to hotA hai, lekina vaha sapanA unako paDhAI kA ucita sAdhana upalabdha na hone ke kAraNa pUrA nahIM ho pAtA hai| adhikAMzataH yaha sapanA Arthika sampannatA se achUte chAtra-chAtrAoM kA hI TUTatA hai| yadi Apa kakSA 10 taka ke kisI jaina vidyArthI se paricita haiM jo dhanAbhAva ke kAraNa zikSA hetu madada cAhate haiM, ni:saMkoca ve nimnalikhita vivaraNa evaM Avedana patra ke sAtha saMparka kreN| chAtra /chAtrA kA phoTo, nAma, umra, kakSA, vidyAlaya kA nAma, jeroksa kaoNpI parIkSAphala kI, pitA/mAtA kA nAma, pUrA patA, phona naM. /mAsika Aya/parivAra meM sadasya sNkhyaa| Avedana patra para vidyAlaya ke priMsapala ke hastAkSara/rabara sTAmpa ke sAtha avazya deN| ___ saMparka kareM- puSpA seThI (dha.pa.sI.ela. seThI), lalitA seThI (dha.pa. saMtoSa seThI), caMdA kAlA (dha.pa. sunIla kAlA), akhila bhAratIya digambara jaina bhAgyodaya pariSada, 10, priMsepa sTrITa, dUsarA mAlA, kolakAtA- 700 072 dUrabhASa : 2225 6851/6852,2236 7937 phaiksa : 2237 9053 26 apraila 2005 jinabhASita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha samIkSA jJAna ke himAlaya bra. pradIpa zastrI 'pIyUSa' sau varSa pUrva eka vidvAna paMDita jI ne likhA thA, 've | bAMdhe rahatI hai| saMta ziromaNi upAdhyAya zrI ke jIvana ke 43 guru mere mana baseM, baMdauM AThoM yaam|' zAyada isI paMkti se | varSoM kI jhalaka aisI samAhita kI gaI hai jaise lekhaka hara pratidhvanita hokara variSTha sAhityakAra zrI sureza 'sarala' gata | pala samIpa khar3A rahakara dekhatA rahA ho, so yaha graMtha caraNAnuyoga do dazakoM se apane hRdayakakSa meM guru ko virAjita kara, | ke aMtargata caritra grantha ke rUpa meM pratipAdita hai aura prathamAnuyoga kevala guruoM/saMtoM ke 'jIvana carita' likha rahe haiN| san | ke zreSTha dAyare meM apanI upasthiti darja karAtA hai| 1984 meM unhoMne jaina samAja ke ziromaNi-saMta AcArya zrI akSara-akSara pirokara AdaraNIya lekhaka zrI 'sarala' vidyAsAgara jI kA jIvana carita likhakara sAhityakAroM ke | | ne mahAna zrama kiyA hai, jisakA mUlyAMkana kevala vidvarga hI madhya apanI chavi kohinUra hIre kI taraha anamola kara lI kara sakatA hai| maiM unakI lekhanI ko namana karatA hU~, jo hai| ve aba taka deza ke ATha ati vizeSa digambara saMtoM kA mahAna saMtoM ke 'caritra citraNa' meM aharniza tatpara milatI hai| 'carita' likha cuke haiN| kaThina bAta yaha hai ki unakA nAyaka mahAna kathAzilpI ko badhAI aura Adara pradAna karatA hai jo mauna sAdhaka hotA hai, ataH aise meM lekhanI kI gati rukI raha 'himAlaya' ke ATha rUpa vividhatA ke sAtha pAThakoM taka jAne kA khatarA rahatA hai, kintu sarala jI kI lekhanI ne pahu~cA cuke haiN| kSaNabhara bhI virAma nahIM liyA, satata calatI rahI / prastuta pustaka kA nAma - jJAna ke himAlaya samprati upAdhyAya zrI jJAnasAgara jI kI jIvanI 'jJAna | lekhaka - zrI sureza sarala ke himAlaya' likhakara unhoMne na kevala svataH ko, balki | pRSTha saMkhyA - 300 sajilda apane nagara jabalapura ko 'jIvanacaritoM' ke himAlaya para | sAija - 19X 25 se.mI. pahuMcA diyA hai / grantha meM viduSI bra. anItA zAstrI unheM 'do | mUlya - do sau rupaye mAtra zabdoM' ke mAdhyama se atizreSTha kathAkAra nirUpita karatI huI | prakAzaka - AcArya zaMti sAgara 'chANI' unakI lekhana zailI ko kAlajayI batalAtI haiM, kRti to hai smRti granthamAlA, bur3hAnA (u.pra.) hI kaaljyii| lekhaka ne gAthA meM aneka upazIrSakoM ko ujAsa dete hue kathA ko aisI gati pradAna kI hai jo pAThaka ko lagAtAra saMjIvanI nagara, jaina maMdira ke sAmane, jabalapura ma.pra. AryikA pUrNamati jI kA sasaMgha ajamera meM padArpaNa ajamera nagara ke mahAn puNyodaya se paramapUjya saMta ziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kI parama ziSyA vidaSi AryikA ratna 105 zrI pUrNamati mAtAjI sasaMgha kA maMgala padArpaNa dinAMka 2.2.2005 ko | 4.2.2005 ko zrI 1008 zAntinAtha jinAlaya rAjabhavana ke pAsa sivila lAinsa ajamera meM zilA sthApanA samAroha atyanta harSollAsa prabhAvanApUrvaka AryikA sasaMgha ke pAvana sAnnidhya meM susampanna huaa| isake pazcAt AryikA saMgha ne sarvodaya kaoNlonI meM dharmagaMgA pravAhita kii| pArzvanAtha kaoNlonI Ater3a roDa, nava nirmita bhavya jinAlaya parisara meM AryikA saMgha ne jo jJAnArjana karAyA, atyanta parama mArmika pravacanoM se hRdaya parivartana kiyA, avarNanIya hai| vartamAna meM AryikA saMgha kA pravAsa paMcazIla nagara meM hai| zrotAoM kI upasthiti dina pratidina bar3hatI jA rahI hai| nizcita hI dharmanagarI ajamera meM dharmAnurAgI atyanta bhAgyazAlI haiM, jinheM anAyAsa aise parama pAvana, parama prabhAvI, kuzalatama pravacanakAra pUrNamati mAtAjI sasaMgha kA pravacana evaM anya dharmika kAryakramoM meM bhAga lene kA suavasara prApta hai| bhIkamacanda pATanI, sa. maMtrI) -apraila 2005 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIvra virodha paMcava hamane 'dharmamaMgala' mAsika evaM pa.pU.A. zAMtisAgarajI mahArAja satya prakAzaka maMca kI ora se ALate-kuMthugiri (jilA-kolhApura, mahArASTra) meM dinAMka 4 se 13 pharavarI taka hone vAle paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke bAre meM eka paracA nikAlA aura digaMbara jaina samAja meM kevala kolhApura, sAMgalI evaM belagA~va jile ke kucha hisse meM posTa se bhejaa| "kuMthugirI-ALate ke paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke bAre meM samAja ko socanA cAhie" aise zIrSakavAle isa parace meM "yaha paMcakalyANaka pratiSThA karAnevAle AcArya kuMthusAgara ke saMgha kI eka mAtAjI kA caritra VIIIN jaina paraMparA ko kalaMkita karane vAlA hai aura pUjya bhagavAn kI mUrti kI pratiSThApanA cAritrabhraSTa saMgha ke hAthoM na karAyI jAye yaha 'kuMthugirI-ALate ke paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke bAre meM samAja ko socanA caahie|" isa prakAra kA AvAhana isa parace ke jarie kiyA gayA thaa| isase AcArya kuMthusAgarajI ke saMgha ke bAre meM hakIkata samAja ke sAmane A gyii| 'vIra sevAdala' isa sazakta saMgaThana ne isa kAryakrama meM apanI sevAe~ na dene kA aura kAryakrama kA bahiSkAra karane kA nirNaya liyA aisI jAnakArI hameM milI / (hama vIra sevAdala kA hArdika abhinaMdana karate haiN|) isase hamAre kArya meM majabUtI A gyii| isa bAre meM ALate ko samakSa jAkara vahA~ ke logoM ko yaha bAta samajhAkara unakA hRdayaparivartana karAne ke hetu zrI abhayakumAra baragAle, (kiraNa gaisa ejensI, icalakaraMjI) ke sAtha hamAre kucha kAryakartA dinAMka 4.2.2005 ko subaha ALate gye| taba ALate ke kucha logoM ne unake gA~va meM Ane kA virodha kiyaa| kAryakartAoM ne kahA, 'ThIka hai, Apa hamArI bAta sunie, na sunanA ho to hama zAMti se cale jAyeMge taba ve AcArya ke pAsa calo kahane lge| hamAre kAryakartA zaMtipUrvaka AcArya jI se carcA karane ko taiyAra the| phira bhI unheM uThAkara dhakkAmukkI kara gAr3I se khIMca kara paTakA gayA aura dasarI gADI meM ghasITa kara biThAyA gyaa| gADI meM bhI mArapITa karate hue AcArya kuMthusAgarajI ke pAsa pahuMcane se pahale hI ALate ke pratiSThA mahotsava ke sthAna para le jAkara jabaradasta mArapITa kii| isase una kAryakartAoM ke A~khoM, muMha aura zarIra para bahuta mAra lagI, gaMbhIra jakhmI hue| zrI abhaya kumAra baragAle kA mobAila va anya vastue~ bhI ve loga chInakara le gye| yaha jabaradastI apaharaNa kara mArapITa karane kA gaMbhIra kesa bana gayA hai| pulisa AyI aura jakhmiyoM ko hAtakaNaMgale ke sarakArI aspatAla meM le gayI, ilAja kraayaa| bAda meM zrI abhayakumAra baragAle icalakaraMjI ke prAyaveTa aspatAla meM cAra/pA~ca dina eDamiTa rahe aura ilAja kraayaa| isa prakAra se AcArya kuMthusAgarajI ke bhakta zAMtipUrvaka viSaya ko samajhane ke bajAya mArapITa kara dahazata phailA rahe haiM aura dabAva utpanna kara rahe haiM / isake pIche AcArya kuMthusAgarajI kI preraNA hone kI AzaMkA yA saMbhAvanA hai| yadyapi mArapITa karane vAloM para pulisa kesa ho gayA hai, phira bhI mAmale ko dabAne ke lie mahAsabhA ke zreSThI netA vahA~ pahu~cakara apanI tAkata lagA rahe haiM aura samAja ke sAmane jhUThe bayAna dekara samAja ko gumarAha kara rahe haiN| pR.A. zAnti sAgarajI mahArAja kI nirdoSa paraMparA ke mAnanevAle satyaprakAzaka maMca ke kAryakartAoM ne kahIM bhI AtmasaMyama nahIM chor3A hai| paraMtu nirdoSa paraMparA ke rakSaNa meM bhI ve zAMtipUrvaka kArya karate raheMge, yahI isase siddha hotA hai| digaMbara jaina samAja kA AvAhana hai ki ve isa prakAra ke dahazata evaM dabAvataMtra ko sthAna na dekara satya jaaneN| ___ AcArya zAMtisAgara satyaprakAzaka maMca va mAsika dharmamaMgala kI ora se hama zrI abhaya baragAle aura unake sAthiyoM ke sAtha kI gayI isa mArapITa kA tIvra virodha karate haiM aura sabako isa viSaya kI ora zAMtipUrvaka vicAra karane kA, samAja meM zAMti banAye rakhane kA AvAhana karate haiN| prA. sau. lIlAvatI jaina, saMpAdikA dharmamaMgala 1, salIja apArTa., 59 sAnevADI, auMdha-puNe 411007 phona : 020-25887793 saMpAdakIya TippaNI AtaMkavAda kA sahArA lekara ucchRkhala AcAra ko jinazAsana meM pratisthApita karane kI asabhya, adhArmika, dAnavI pravRtiyA~ dinoM-dina bar3hatI jA rahI haiN| jinazAsanabhakta mUkadarzaka banakara apanI A~khoM se jinazAsana kI antyeSTi ke lie kI jAne vAlI AsurIlIlA kaba taka dekhate raheMge? sampAdaka 28 apraila 2005 jinabhASita
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra gommaTezvara mahAmastikAbhiSeka ke lie nivedana : zrI phala samarpita mArga para cala par3e haiM, aba bhaTTArakoM ko bhI vItarAgatA kA mArga grahaNa kara lenA caahie| bahorIbaMda, bAhubalI ke caraNoM meM nata ho bAraMbAra, vidyAsAgara kaba banU~ bhavasAgara kara pAra / bAhubalI bhagavAna kA 21 vI zatAbdI meM prathama mastakAbhiSeka manAyA jA rahA hai| hamArA cAturmAsa thUbauna jI huA thaa| maujamAbAda (rAjasthAna) ke kSullaka jI ne bhAvanA rakhI thI, usI ko dhyAna meM rakhakara "gommaTezathudi" banAI thii| bAhubalI kI pratimA kI vizva meM koI misAla nahIM hai| hajAroM varSoM se AtmasvarUpa ko binA kucha bole batalA rahI hai| jo darzana karane AtA hai use usI kI bhASA meM upadeza prApta hotA hai| agale sAla isakA Ayojana rakhA gayA hai| nivedana kI koI bAta nahIM hai| bAhubalI to bAhubalI haiM, unake caraNoM meM jo yAtrI Ate-jAte rahate hai unhI se vahAM vItarAgatA kI rakSA hotI hai| jaba taka vItarAgatA kA AlaMbana nahIM loge taba taka saMsAra meM pAra nahIM ho sakoge / bAhubalI ke darzana mAtra se vItarAgatA kA bodha hotA hai isI marma ke mAdhyama se bhaTTAraka cArukIrti ko hamArI tarapha se AzIrvAda pahu~cA denA / ukta Azaya ke udgAra saMta ziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne atizaya kSetra bahorIbaMda (kaTanI) (ma.pra.) meM gomaTezvara bhagavAna zrI bAhubalI svAmI mastakAbhiSeka mahotsava samiti 2006 dvArA mahAmastakAbhiSeka meM sasaMgha padhArane ke lie, zrIphala samarpita karanevAle padAdhikAriyoM evaM kAryakartAoM ko zubhAzISa pradAna karate hue khe| AcArya zrI ne kahA "eka samaya thA jaba bhaTTAraka bAhubalI ke samAna caryA nibhAte the aura sabhI ko vItarAgatA kA pATha par3hAte the| aba vaha kapar3oM meM AvRta ho gae haiN| ve kama se kama pUrva sthiti meM A jaate| aba ve vastra meM haiM, unheM aba vItarAgatA meM A jAnA caahie| seThI jI Apa unheM merI tarapha se kaha denA / dakSiNa meM bhaTTArakoM ke binA kucha bhI sambhava nahIM hone kI jo bAta hai, vaha ThIka nahIM hai / kyoMki vastradhArI se prabhAvanA kaisI hogI nirmala seThI jI se yaha bAta pramukhatA se kahanA hai| vItarAgatA ke mArga meM vicalita na hoveM / vaha eka yuga thA jaba unheM vastra dhAraNa karanA pdd'e| aba isa yuga meM saMgha meM eka aisI TolI bana gaI hai, jisameM iMjIniyara, sI. e., phArmesI, DAkTara, videza sevA meM rata tathA ucca zikSA meM rata, uccazikSita varga tattvajJAnI vItarAgatA ke bhaTTAraka cArukIrti ke kAryakAla meM yaha tIsarA kAryakrama hai| ve digambara baneM to bAhubalI bhI saMtuSTa ho jaaveNge| kala daur3akara / calakara nahIM AtA, hama calate haiM, taba vaha A jAtA hai / " AcAryazrI ne kahA, "picchI-kamaMDalu hamArA mUladarzana hai unhIM ke mAdhyama se prabhAvanA hotI hai| bAhubalI kI rakSA Apa sabhI kreNge| sabhI jana samRddhizAlI hokara kreN| hamAre bAhubalI kI rakSA ke lie adhika artha kI AvazyakatA nahIM hai / Apa karor3oM rupayA zAdI meM kharca karate haiM, usakA cauthAI bhI vahA~ pahu~ce, to kAma ho jaavegaa| Apa bhI apanA kartavya kareM, jisase bhaTTAraka pUrva (vItarAga) rUpa meM A jAveM / picchI na rakheM, kyoMki yaha saMyama kI rakSA kA upakaraNa hai| picchIdhArI ArSamArga meM paisoM kI rakSA na kreN|" nareza kumAra seThI, adhyakSa bhA.di. jaina tIrthakSetra kameTI evaM gommaTezvara bhagavAn bAhubalI svAmI mahAmastikAbhiSeka mahotsava samiti 2006 ne AcArya zrI ko samAroha samiti ke pratinidhi maMDala ke sAtha zrIphala samarpita karate huye apane nivedana meM kahA ki, " 21vIM sadI kA yaha prathama mahAmastakAbhiSeka hai / Apa apane mahAsaMgha ke sAtha samAroha meM padhAreM, yahI hamArA nivedana/prArthanA hai| zravalabelagolA kA yaha Ayojana samUce vizva ke liye eka aitihAsika samAroha hogaa| jana-jana kI AsthA gommaTezvara se jur3I hai aura hamArI AsthA ApameM hai| ApakA sAnnidhya mila jAne se samAroha advitIya ho jaayegaa| ApakI upasthiti kA lAbha zramaNasaMghoM ko bhI milegA, jisake phalasvarUpa hamArI aneka samasyAoM kA samAdhAna svataH ho jaayegaa|" pratinidhi maMDala meM nirmalakumAra seThI svAgatAdhyakSa gomaTezvara samAroha evaM rASTrIya adhyakSa bhA.di. jaina mahAsabhA, prA. DI. e. pATila upAdhyakSa mahotsava samiti, DI. Ara. zAha saMyojaka kalaza AvaMTana samiti, madanalAla bainAr3A upAdhyakSa bhA. di. jaina mahAsabhA, zrIpAla gaMgavAla adhyakSa tyAgI sevA samiti, rAjeza pahAr3e saMyojaka tyAgI sevA samiti, ratanalAla narapatyA adhyakSa bhA.di. jaina tIrthakSetra kameTI rAjasthAna prAMta, abhinaMdana sAMdhelIya maMtrI bhA.di. jaina tIrthakSetra kameTI / madhyAMcala, bAbUlAla pahAr3e haidarAbAda sammilita the / 'apraila 2005 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakSetroM ko zAMtimayI evaM pavitra banAyeM : AcArya zrI vidyAsAgara jI pATana, tIrthakSetroM para acchI vyavasthAyeM honA cAhiye / isake lie samaya-samaya para gatividhiyAM hote rahanA bhI jarUrI haiM, parantu yaha dhyAna rahe ki tIrthakSetra zAMtimayI evaM pavitra bane rheN| tIrthakSetra hamArI AsthA aura saMskRti ke pratIka haiN| tIrthakSetroM ke prabaMdhaka tIrthakSetroM ko saira-sapATe ke sthAna na banAyeM / kSetroM para vastu kA dhyAna nahIM diyA jA rahA hai| kArya honA cAhiye 10 ke sthAna para 100 rupayA bhI kharca ho jAye, to koI bAta nahIM / 1000 varSa taka tIrthakSetra surakSita raheM, hamArI zakti isa ora lge| sabhI kArya suniyojita hoM, vijJAna- vAstu aura AdhunikatA kA bhI samAveza kreN| ukta Azaya ke udgAra saMtaziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne zrI di. jaina atizaya kSetra bahorIbaMda meM bhAratavarSIya digaMbara jaina tIrthakSetra kameTI muMbaI ke rASTrIya adhyakSa nareza kumAra seThI se tIrtha kSetroM ke vikAsa ke lie Avazyaka mArgadarzana mA~ge jAne para vyakta kiye| bhA. di. jaina tIrtha kSetra kameTI ke adhyakSa nareza kumAra seThI ne tIrtharAja sammedazikharajI, giranArajI para cala rahe mukadamoM ke sAtha jaina samAja ko alpasaMkhyaka darjA prApta ho, ke saMbaMdha meM tIrthakSetra kameTI dvArA kiye jA rahe prayAsoM kI jAnakArI dete hue AcAryazrI se isa saMbaMdha meM mArgadarzana maaNgaa| AcArya zrI ne sammedazikhara jI para cala rahe zvetAMbara samAja ke mukadamoM ke saMdarbha meM yahI mArgadarzana diyA ki pUrI taiyArI ke sAtha apanA pakSa korTa meM rkheN| zikharajI hamAre AsthA kA kendra hai| zikharajI meM Aja jo ho rahA hai vaha ciMtanIya hai| zikharajI kI rakSA karanA bahuta jarUrI hai| sammeda zikhara jI meM parvata para Thaharane aura bhojana kI suvidhA acchI bAta nahIM hai| vahAM kI pavitratA banI rhe| vahA~ (parvata para) koI bhI na rahe, na hI khAnapAna kI vyavasthA ho| yAttriyoM kI surakSA ke lie Avazyaka prabaMdha jAyeM / jaina samAja ke loga adhika se adhika giranArajI ke yAtrA para jaayeN| vahA~ jaina samAja ko basAyeM tathA unakI ajIvikA kA bhI prabaMdha kreN| varSa 2006 meM gomaTezvara bAhubali bhagavAn kA zravaNabelagolA meM 12 varSa bAda Ayojita mahAmastikAbhiSeka meM sasaMgha padhAreM, ke nivedana kiye jAne ke uttara meM AcArya zrI ne kahA ki saMgha meM navadIkSita muniyoM ke adhyayana-adhyApana kA kArya cala rahA hai / gomaTezvara bAhubali kA mahAmastikAbhiSeka acche se kareM / zravaNabelagolA dUra hai, itanI dUra kI yAtrA ke 30 apraila 2005 jinabhASita daurAna adhyayana aura saMghastha sAdhuoM kA adhyApana sahaja saMbhava nahIM / zravaNabelagolA ke bhaTTAraka cArukIrti jI ko zubhAzISa dete hue AcAryazrI ne kahA ki bhaTTArakoM kA svarUpa nizcita ho / vItarAgavijJAna paisoM se nahIM cltaa| ArSa mArga meM artha kA kyA kAma ? isa avasara para abhinaMdana sAMdhelIya, patrakAra-maMtrIbhA. da. jaina tIrtha kSetra kameTI madhyAMcala evaM saMtoSa siMghaI adhyakSa di. siddhakSetra kuMDalapura bhI upasthita the / nirmalakumAra seThI rASTrIya adhyakSa bhA.di. jaina mahAsabhA lakhanaU dvArA rakhe gaye prazna ke uttara meM AcArya zrI ne kahA "jinheM ArSa mArga meM zaMkA hai ve AyeM maiM tattvajJAna ke mAdhyama se 5 miniTa meM samAdhAna kara duuNgaa| netA svIkAra kareM, Apa svIkAra kareM janatA apane Apa mAnegI, mIDiyA kA sahArA nahIM letA hU~ / " abhinandana sA~dhelIya, pATana (jabalapura) tIrthakSetra kameTI evaM mahAsabhA ke adhyakSa kuMDalapura meM pATana, jana-jana kI AsthA kA keMdra, bar3ebAbA kA darabAra kuMDalapura (damoha) tIrtha para bhAratavarSIya digaMbara jaina mahAsabhA ke adhyakSa nirmalakumAra seThI, munibhakta bAbUlAla pahAr3e haidarAbAda, DI. Ara. zAha adhyakSa karnATaka prAMta jaina tIrtha kSetra kameTI, ratanalAla narapatyA adhyakSa rAjasthAna prAMta jaina tIrthakSe kameTI, abhinaMdana sAMdhelIya patrakAra maMtrI bhA. di. jaina tIrthakSetra kameTI madhyAMcala, zrIpAla gaMgavAla auraMgAbAda, rAjeza pahAr3e haidarAbAda ne pahu~cakara bar3abAbA ke darzana kara abhiSeka kara pUjana arcana kiyaa| tatpazcAt kuMDalapura kSetra kameTI ke adhyakSa saMtoSa siMghaI evaM prabaMdhaka sI. ke. jaina ne nirmANAdhIna bar3e bAbA ke bhavya jinAlaya sthala kA nirIkSaNa karAte hue nirmANa kArya kI vistRta jAnakArI dii| bar3ebAbA ke nirmANAdhIna jinAlaya kI rUparekhA tathA vyavasthita nirmANakArya kI sabhI ne sarAhanA kI / kuMDalapura darzana / vaMdana kara sabhI jana bahorIbaMda tIrtha pahuMce jahA~ saMta ziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke darzana kiye tathA unakA mArgadarzana prApta kara sabhI ne saMghastha munirAjoM ke darzana kara AzIrvAda prApta kiyaa| tatpazcAt sabhI tIrthasevaka samIpastha puSpAvatI nagarI ke jo kaTanI jilA meM bilaharI grAma ke nAma se jAnA jAtA maMdira kA avalokana
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA, sAtha hI purAne maMdira kI dIvAla ko alaga karate samaya yuga puruSa zraddheya varNI jI ke asAdhAraNa vyaktitva para aneka usase nikalI 30 bhavya cittAkarSaka aSTaprAtihAryayukta jina | vaktAoM ne prakAza ddaalaa| bra. saMdIpa jI 'sarala' ne varNI jI ko pratimAoM kA avalokana kiyaa| solahavAnI ke zuddha suvarNavat varNI jI ko aTUTa AsthA ke sabhI jina pratimAyeM manohArI haiN| suMdara kalAtmaka haiM, | meruzikhara, vinamratA ke dhanI abhIkSNa jJAnopayogI, udAra hRdaya 1unheM dekhakara ati prasannatA vyakta kii| bhA.di.jaina tIrtha kSetra kI bejor3a misAla, jJAnaratha ke pravartaka, sAhasika saMkalpa ke kameTI evaM bhA.di.jaina dharma saMrakSaNI sabhA ke adhyakSa dvArA inheM | dhanI, kuzala samAja sudhAraka, nArI samAja unnAyaka, vyavasthita rakhane ke lie Avazyaka rAzi upalabdha karAne kA | AtmasamIkSaka, prabhAvaka vANI ke dhanI, zramaNasaMskRti ke yazasvI vizvAsa dilaayaa| isa nagara meM jainadharma, bauddhadharma tathA hiMda dharma | sAdhaka, samayasAramaya, vAtsalyatA ke athAha sAgara Adi solaha ke purAvazeSa baDI mAtrA meM haiN| grAmavAsiyoM ne jAnakArI dI hai | vizeSaNoM se alaMkRta kiyaa| AbAla vRddha nara-nAriyoM ke lie ki abhI bhI aneka sthaloM para jaina maMdiroM ke bhagnAvazeSa par3e haiM varNI jI dvArA pradatta ina paMca zAMtisUtroM ko apanAne kI preraNA bra. jo apane aMdara jina pratimAoM ko sameTe haiN| bilaharI ke darzana | 'sarala' jI ne dii| kara sabhI diMgabara jaina tIrtha panAgara (jabalapura) ke darzana kara 1. sacce hRdaya se prabhu kI bhakti kro| 2. pratidina pisanahArI mar3hiyA jabalapura pahuMce aura parvata para jAkara zramatIrtha | zaktipUrvaka dAna do| 3. jJAna kI ArAdhanA meM kucha samaya do| 4. pisanahArI tathA naMdIzvara dvIpa jinAlaya ke darzana kara saMta ziromaNi | aSTamI caturdazI evaM parva ke dinoM meM brahmacarya kA pAlana kro| AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kI AjJAnuvartI AryikAratna pro. e.ke. jaina dRDhamati mAtAjI ke darzana kara unakA AzIrvAda prApta kiyaa| anekAnta jJAna maMdira zodha saMsthAna, bInA (sAgara) ma.pra. abhinaMdana sAMdhelIya pATana (jabalapura) vIra ahiMsaka saMgaThana kI sthApanA bhagavAn mahAvIra ke 'jiyo aura jIne do' ke siddhAMta zruta mahotsava sAnaMda sampanna | ko mUrtarUpa dene ke uddezya se 'vIra ahiMsaka saMgaThana' kI bInA (sAgara) ma.pra. meM 19-20 pharavarI 2005 ko | sthApanA kI gaI hai| saMgaThana kA rASTrIya kAryAlaya 70, kailAza parama pUjya zrI 108 saralasAgara jI mahArAja ke suziSya paramapUjya | hilsa, IsTa oNpha kailAza, naI dillI-110065 meM rhegaa| muni zrI 108 brahmAnandasAgara jI mahArAja, muni zrI 108 saMgaThana ke rASTIya adhyakSa kA kAryabhAra DaoN. dhanya anaMtAnaMtasAgara jI mahArAja ke punIta sAnidhya meM prAcIna | kamAra jaina, parva nyAyAdhIza dekha rahe haiN| DaoN. jaina samAja evaM pANDulipiyoM ke saMkalana, saMrakSaNa, saMvarddhana evaM pracAra-prasAra tIrtha saMbaMdhI mAmaloM ke pairavIkAra haiM, aura samAja hita ke ke lie prANa-paNa se samarpita anekAnta jJAna maMdira zodha saMsthAna mahatI kAryoM ko niSpAdita kara rahe haiM, unake dvArA evaM unake bInA kA 13vAM sthApanA divasa samAroha vividha kAryakramoM ke AzISa se samAjahita ke aneka kArya kie jA rahe haiN| zrI sAtha AzAtIta saphalatA ke sAtha sampanna huaa| maNIndra jaina saMgaThana ke mahAsaciva haiM jo pratiSThita gItakAra, 19 pharavarI 2005 ko anekAnta jJAna maMdira bInA meM | saMgItakAra ravIndra jaina ke anuja haiM, samAja hitArtha kAryoM meM sarasvatI ArAdhanA ke sAtha sAmUhika bhaktAmara stotra kA pATha | sadaiva agraNI rahe haiN| kiyA gyaa| tadanantara anekAnta jJAna maMdira kI vividha upalabdhiyoM saMvidhAna ke aMtargata alpasaMkhyakoM ke lie surakSita ke saMdarbha meM DaoN. bra. maNiprabhA dIdI suzrI kRti jaina evaM zarada jaina | adhikAroM ko prApta karanA tathA sAtha-sAtha zikSA, rojagAra, ne prakAza ddaalaa| praur3ha-saMrakSaNa evaM vaivAhika-saMbaMdha sevAe~ pradAna karanA saMgaThana 20 pharavarI 2005 ko zrutadhAma sthala para 13vAM sthApanA | ke pramukha uddezya haiN| divasa samAroha evaM zraddheya kSu. 105 gaNezaprasAda varNI saMgoSThI kA saMgaThana ke sadasya evaM saMyojaka banane ke icchuka / zubhArambha mukhya atithi zrI RSabhakumAra jI mar3AvarAvAle sAgara vyakti saMgaThana ke rASTrIya kAryAlaya 70, kailAza hilsa, naI ke dhvajArohaNa evaM DaoN. prakAza candra sodhiyA mahArAjapura ke | dillI -110065 phona : 9810043108, 26839445 aura dvArA dIpa prajjavalana kiyA gyaa| isake pUrva maMgalAcaraNa suzrI | 51325868 se saMparka kara sakate haiN| nabItA, rAnu evaM cunamuna jaina muMgAvalI ne kiyA / bundelakhaNDa ke | apraila 2005 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha brahmacaryAzrama gurukula, elorA (auraMgAbAda, mahArASTra) meM AcArya vidyAsAgarabhavana va AcArya AryanaMdI zruta bhaNDAra kA udghATana zrI pArzvanAtha brahmacaryAzrama gurukula saMsthA ke prAMgaNa meM dAnavIra zrI azokakumAra jI pATaNI (Ara. ke. mArbala, madanagaMja kizanagar3ha, rAjasthAna) ke vRhata yogadAna se nava nirmita AcArya vidyAsAgara bhavana va zrI jJAnacaMdajI bAbUlAlajI jaina luhAr3iyA ke yogadAna se nirmita AcArya AryanaMdI zruta bhaNDAra (graMthAlaya ) kI vAstu kA udghATana samAroha di. 13 pharavarI 2005, ravivAra ko utsAha ke sAtha sampanna huaa| isa upalakSya meM banAe gaye vizeSa pa. pU. 108 upAdhyAya zrI jayabhadra sabhAmaMDapa meM paMDita bra. mahAvIra bhAge aNNA, pradIpa mAdrapa gurujI evaM gurukula ke chAtroM ne maMgalAcaraNa prastuta kiyaa| maMca para kAryakramAdhyakSa paMDita ratanalAla jI bainAr3A (AgarA), gurukula ke maMtrI svataMtratA senAnI pannAlAla jI gaMgavAla, AcArya vidyAsAgara bhavana ke udghATaka zrI devendrakumAra jI siMghaI muMgAvalI (ma.pra.), AcArya AryanaMdI zruta bhaMDAra ke udaghATaka bAbUlAla jI jaina luhAr3iyA (bhusAvala ), gurukula sadasya DaoN. premacaMdajI pATaNI, gurukula saMsthAdhyApaka svataMtratA senAnI zrI tanasukhalAlajI Thole (sajjanapura), araviMda kumArajI siMghaI muMgAvalI (ma.pra.), zaMtilAlajI godhA (ratalAma, ma.pra.), pavanakumArajI jhAMjarI (naMdurabAra), saMdIpa kumAra jI ramaNalAlajI kAsalIvAla (nAMdagAMva), pro. rAjakumAra jI cavare (kArajA) aura gurukula sadasya zrI vardhamAna jI pAMDe, deva kumAra jI kAnheDa Adi upasthita the| gurukula saMsthA kI ora se maMca para upasthita sabhI mAnyavaroM kA zaoNla, zrIphala aura bhagavAn pArzvanAtha kA raMgIna citra dekara svAgata kiyA gyaa| isa avasara para bhavana aura graMthAlaya ke nAma phalaka kA tathA vidyAsAgara bhavana meM elorA pahAr3a maMdira atizaya kSetra ke zrI 1008 bhagavAn pArzvanAtha, AcArya samaMtabhadra mahArAja, AcArya AryanaMdI mahArAja, AcArya vidyAsAgara mahArAja evaM upAdhyAya jayabhadra mahArAja ke citroM kA mAnyavara atithiyoM ke karakamaloM se anAvaraNa kiyA gyaa| zrI pannAlAla jI gaMgavAla ne kahA gata cAturmAsa meM paramapUjya AryikA anaMtamati mAtAjI evaM paramapUjya AryikA Adarzamati mAtAjI ne elorA gurukula meM gurudeva AcArya vidyAsAgara jI ke nAma se bhavana honA cAhie aisI apekSA vyakta kI thii| Aja dAtAoM ke sahayoga se vaha vAstu bana gii| unhoMne kahA ki AcArya samaMtabhadra mahArAja, AcArya AryanaMdI mahArAja va upAdhyAya jayabhadra mahArAja kI preraNA se sthApita isa gurukula kI unnati dAnavIra samAja aura sevAbhAvI kAryakartA, adhyApaka inake sahayoga se ho rahI hai| isI avasara para paramapUjya vinIta sAgara mahArAja kA mArmika pravacana huA / 32 apraila 2005 jinabhASita zrI devendrakumAra jI siMghaI ne AcArya vidyAsAgara mahArAja ke kAryoM kI jAnakArI dete hue saMsthA kI Arthika kaThinAI meM vidyArthI evaM bAlakoM ke lie sahayoga karane kA AzvAsana diyA / kAryakrama ke adhyakSa paMDita ratanalAla jI bainAr3A ne kaha ki vidyArthiyoM ke sarvAMgINa vikAsa meM par3hAI kA ananya sAdhAraNa mahatva hai| janagaNanA ke anusAra mahArASTra meM jainoM kI saMkhyA sabase adhika hai| paramapUjya AryanaMdI mahArAja va paramapUjya samaMtabhadra mahArAja ne elorA gurukula kI sthApanA kI, yaha jaina samAja ke lie alaukika kArya hai / unhoMne isa gurukula saMsthA ko sabhIprakAra kA Avazyaka sahayoga dene kA AzvAsana diyaa| kAryakrama kA saMcAlana zrI vardhamAnajI pAMDe, zrI nirmala kumAra TholiyA aura gulAbacaMda borAlakara ne kiyaa| DaoN. premacaMda pATaNI ne AbhAra vyakta kiyA / ambarakara rA.va. zrI pArzvanAtha brahmacaryAzrama (gurUkula) elorA kI pramukha vizeSatAe~ vartamAna samaya meM chAtroM ko saMskAravAna banAne evaM jaina tatvajJAna ke pracAra-prasAra ke lie gurukula paddhati se adhyayana kI paramAvazyakatA hai| pa. pU. samantabhadra mahArAja tathA pa.pU. tIrtharakSAziromaNi AryanandI mahArAja ke avismaraNIya yogadAna se 'zrI pArzvanAtha brahmacaryAzrama (gurUkula ) ' elorA meM sthApita huA thaa| jo vartamAna meM chAtroM ko saMskAravAna banAne evaM jaina tatvajJAna ke pracAra-prasAra meM mahArASTra meM apanA abhUtapUrva yogadAna pradAna kara rahA hai| chAtroM ko sabhI suvidhAe~ gurukula parisara meM hI upalabdha haiN| chAtrAvAsa, bhojanAlaya, vidyAsAgara bhavana, do dharmazAlA, jinamaMdira, tyAgIbhavana, ArogyadhAma Adi / pa.pU. A. vidyAsAgara jI mahArAja kI suziSyA pa.pU. AryikA anantamati jI evaM Adarzamati jI kA cAturmAsa pichale varSa elorA meM hI sampanna huA thA / ApakI preraNA se 6000 skvAyara phiTa meM lagabhaga 25 lAkha kI lAgata se A. vidyAsAgara haoNla kA nirmANa kiyA gyaa| isameM 11 lAkha rU. kI rAzi zrI azoka jI pATanI (Ara. ke. mArbala) kizanagar3ha rAjasthAna dvArA pradAna kI gaI / gurukula meM samarpita evaM anubhavI sTaoNpha tathA kAkAjI jaise samarpita kAryakartAoM ke prayAsa se chAtroM ko laukika evaM AdhyAtmika jJAna pradAna kara saMskAravAna vidyArthI banAyA jA rahA hai| gulAbacanda borAlakara
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Namo loe savvasAhaNaM AcArya vidyAsAgara bhavana AcArya vidyAsAgarabhavana zrI.azokakumArajI pATaNI Ara.ke. mArbalsa ke yogadAnase ddhd udaghATana samAroha meM dIpa prajjvalita karate hue| bAye se dAye-prA. rAjakumAra cavare, devendrakumAra jI siMghaI, paM. ratanalAla jI bainAr3A, pannAlAla jI gaMgavAla AcArya vidyAsAgara bhavana kA phItA kATakara udghATana karate hue zrI devendra kumAra siMghaI, muMgAvalI radArAmAra udghATana samAroha meM prAstAvika bhASaNa karate hue saMsthA saciva zrI pannAlAla jI gaMgavAla (kAkAjI) AcArya vidyAsAgara bhavana kA sampUrNa dRzya adhyakSa udaghATaka: pramukha atithI A vidyAsAgara bhavana udA.Tana samAroha paM. zrI. ratanalAlajI bainADA , AgarA (341 zrI deveMdakumArajI siMghaI, mugAvalI (ma.pra.) zrI.paM pro. ratanacadajI jana, bhopAla (ma.pra.) sAdakA jilamA zrI araviMdakamArajI siMghaI, mugAlI (ma.. zrI. zAMtIlAlajI godhA, ratalAma (ma.pra.) zrI. pavanakumArajI maheMdrakumArajI jhAjarI , bArA zrI. saMdIpajI ramanalAlajI kAsalIvAla mAdasA ke upasthitI meM saMpanna huA !
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003-05 mahArASTra meM 50 sthAnoM para zikSaNa ziviroM kA vahada Ayojana parama pUjya AcArya zrI 108zAMtisAgara jI mahArAja kI 50vIM puNyatithi varSa ke avasara para mahArASTra meM prathama bAra 'zramaNa saMskRti saMsthAna sAMgAnera (jayapura) ke adhiSThAtA zrI ratanalAla jI bainAr3A' ke sAnnidhya meM lagabhaga 50 sthAnoM para sarvodaya jJAna saMskAra zikSaNa ziviroM kA mahA Ayojana kiyA jA rahA hai| zikSaNa zivira nimnaprakAra Ayojita hoMge : (1) bArAmatI (mahArASTra) meM dinAMka 18aprela se 28aprela 2005 tk| zivira meM bAlabodha, chahar3hAlA, tatvArthasUtra samayasAra Adi granthoM kA adhyApana karAyA jaayegaa| (2) koparagA~va (mahArASTra) meM dinAMka 1 maI se 15 maI 2005 tk| zivira meM bAlabodha, chahar3hAlA, tattvArthasUtra, gommaTasAra jIvakAMDa Adi graMthoM kA adhyApana karAyA jaayegaa| (3) auraMgAbAda (mahArASTra) meM 1 jUna se 10 jUna 2005 taka / zivira meM bAlabodha, chahaDhAlA, tattvArthasUtra Adi granthoM kA adhyApana karAyA jaayegaa| uparokta sthAnoM para zrI di. jaina zramaNa saMskRti saMsthAna sAMgAnera (jayapura) ke adhiSThAtA zrI ratanalAla jI bainAr3A evaM unake sahayogiyoM ke dvArA adhyApana karAyA jaayegaa| anya 47 sthAnoM para 'zrI di. jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera' ke karIba 40 chAtra vidvAna adhyApana kraayeNge| sabhI sthAnoM para hamAre bArAmatI nivAsI DA. sudhIrakumAra zAstrI ke prayAsoM se kAphI saMkhyA meM zivirArthiyoM ne nAma likhAye haiN| saMsthAna ke vidvAnoM dvArA nimnaprakAra ziviroM kA Ayojana kiyA jAyegA : prathama zikSaNa zivira dinAMka 10 maI se 20 maI 2005 taka nimna sthAnoM para eka sAtha lagAyA jAyegA :pArolA, kusumbA, dharaNagAMva, piMpalagAMva, zeMdurNI, naMduravAra, dahigAMva, caupar3A, mAlegAMva, nAMdagAMva, vihAmAMDavA, gevarAI, aMbejogAI, vArzI, zivura, zrIrAmapura, ahamadanagara, paiThaNa, puNe (belanakaranagara), jAlanA, lAsurasTezana, kannar3a Adi / dvitIya zikSaNa zivira dinAMka 21 maI se 30 maI 2005 taka nimna sthAnoM para lagAyA jAyegA :- dAnolI, kavaThesAra, jayasiMgapura, hAsura, sadalagA, boragAMva, yaDagula, bhoja, abdulalATa, paMDharapura, moDaliMba, karakaMba, kurUvArdi, TeMbhurNI, dA~Da, phalaTaNa, nigavaNa, lAsurNe, bAlavaMdanagara, iMdrApura nirA, bar3agAMva, karamAlA, huparI, dhule| zivirArthiyoM kI parIkSA hogI, parIkSA meM vizeSa guNa prApta karane vAle zivirArthiyoM ko sammAnita kiyA jaayegaa| - zivirArthiyoM kI umra 8se 70 varSa taka rhegii| - yaha eka durlabha avasara hai ata: adhika se adhika saMkhyA meM bhAga lekara jJAnArjana kareM puNya lAbha kamAveM / saMparka sUtra DaoN. sudhIra kumAra 'zAstrI' bArAmatI (mahArASTra) mobA. 9890510392 svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1, mahArANA pratApa nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit| .