Book Title: Jinabhashita 2004 02
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524282/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita pArzvanAtha digambara jaina mandira, khajurAho mAgha-phAlguna, vi.saM. 2060 For Private Personal Use Only vIra nirvANa saM. 2530 pharavarI 2004 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jI kA abhiSeka pATha uttamasAgara jI tarja - surapati le apane zIza ..... zrI jI kA abhiSeka, kareM hama neka, zuddha jala dvArA mainA sundarI ne gaMdhodaka ke dvArA dhula jAye pApa hamArA .......... ||ttek|| kiyA kSaNa meM kor3ha nivaaraa| zrI jI kA .. zrI jI anaMta guNa vAle haiM, parama zuddha tana vAle haiM gaMgA kI dhArA parvata se, giratI hai zrI jI ke zira pai inake caraNoM meM vaMdana kara zata bArA isIliye to jaga meM jana-jana dvArA phira kareM zuddha jala dhaaraa| zrI jI kA pUjita hai gaMgA dhaaraa| zrI jI kA ....... sura indra loka bhI svargoM meM, abhiSeka kareM nita bhavanoM meM sura gaNadhara jinheM na chU pAye, hama Aja inheM haiM chU pAte haiM pUjya akRtrima bimba sakala sura dvArA svargoM meM bhI sukhkaaraa| zrI jI kA ..... yaha dhanya ghar3I mila jAye bAraMbArA traya aSTAhnIka ke parvo meM, zrI naMdIzvara ke bhavanoM meM yaha bhAva bhAva kara dhArA / zrI jI kA ... surapati bhI jAte lekara saba parivArA sukha zAMti agara tuma cAho to, jhaTa dhotI pahana kara Ao to abhiSeka kareM hrbaaraa| zrI jI kA kara eka bAra to prabhU kI zAnti dhArA zrI jI para jala jo DhArata hai, vaha gaMdhodaka sukha kAraka hai | bane jIvana uttama saaraa| zrI jI kA ............. AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja para vizeSa mohara jinendrapaMcakalyA pratikSA evaM yamajastha mahotsava yAfarana kavalajAra kalyANaka-24aravarI 2004 parama pUjya 108 digambara jaina AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja sasaMgha bilAsapura nagara meM virAjamAna haiN| unake sAnidhya meM sampanna hone vAle zrImajjinendra paMca-kalyANaka pratiSThA, vizva zAMti mahAyajJa evaM traya gajaratha mahotsava ke avasara para 24 janavarI 2004 ko jJAnakalyANaka ke dina AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja para vizeSa AvaraNa evaM vizeSa mohara jArI kiyA gyaa| vizeSa AvaraNa evaM mohara zrImajjinendra paMca-kalyANaka pratiSThA evaM trayagajaratha mahotsava samiti dvArA bhAratIya DAka vibhAga ke sahayoga se jArI huaa| vizeSa AvaraNa meM bhagavAna zrI 1008 RSabhadeva jI evaM AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA citra mudrita hai| sAtha hI sAtha siMghaI parivAra bilAsapura dvArA krAMti nagara meM navanirmita jaina maMdira ko bhI darzAyA gayA hai| vizeSa mohara meM AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ko AzIrvAda dete hue dikhAyA gayA hai| isa vizeSa AvaraNa evaM muhara kI abhikalpanA evaM virupaNa atula jaina, mahAsaciva, chattIsagar3ha phileTAlika esosiezana dayAlabaMda bilAsapura evaM DaoN. kamaleza jaina prophesara, sI.ema. DI. kAleja bilAsapura dvArA kI gaI hai| yaha vizeSa AvaraNa evaM mohara paMca-kalyANaka pratiSThA evaM trayagajaratha mahotsava ke sthala vyApAra vihAra triveNI bhavana ke pAsa 24 janavarI 04 ko subaha jArI kiyA gyaa| isake pUrva kuNDalapura (ma.pra.) meM di. 22.2.2001 ko tathA sadlagA (karnATaka) meM di. 8.2.2003 ko AcArya | vidyAsAgara jI mahArAja para vizeSa AvaraNa evaM vizeSa mohara jArI kiyA gayA hai| atula jaina janarala sekreTarI chattIsagar3ha philaiTolika esosiezana, dayAlabanda, bilAsapura (cha.ga.)- 495 001 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003 pharavarI 2004 lilaari varSa 3, aGka sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA Apake patra dhanyavAda bhopAla-462 039 (ma.pra.) sampAdakIya phona naM. 0755-2424666 : bhaTTAraka-padasthApanA-vidhi Agamokta nahIM pravacanAMza : munizrI sudhAsAgara jI sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, . lekha (madanagaMja kizanagar3ha) * nadI kI sIkha : munizrI candrasAgara jI paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA jaina sAdhuoM kI nagnatA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta niMdanIya nahIM 'vaMdanIya' hai : ailaka namrasAgara jI pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU * Adarza jIvana, Adarza mRtyu . : bra. annU jaina DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura anupama sAdhaka muni sva. zrI pravacanasAgara jI : DaoN. sumana jaina ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI jinAgama siMdhu : (me. Ara.ke.mArbalsa li.) . | A.zrI vidyAsAgara jI : DaoN. nIlama jaina kizanagar3ha (rAja.) abhUtapUrva anAvazyaka pApa : bra. zAMtikumAra jaina zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura AtmA aura zarIra kI .... : DaoN. premacaMda jaina chattIsagar3ha meM prAcIna jaina prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha pratimAe~ : DaoN. rAmagopAla zarmA 1/205, prophesarsa kaoNlonI, jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A AgarA-282002 (u.pra.) || saMsmaraNa : nirbhayatA :: munizrI kSamAsAgara jI phona : 0562-2151428, 2152278| . bodhakathA : DaoN. ArAdhanA jaina * kulhAr3I kI tIrthayAtrA sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. 1. kavitA parama saMrakSaka 51,000 ru. * zrI jI kA abhiSeka pATha : munizrI uttamasAgara jI Ava.pR.2 saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. svAdhyAya karo...svAdhyAya karo...: lAlacaMdra jaina 'rAkeza' Ava.pra. 4 vArSika 100 ru. || samAcAra 27 -32 eka prati 10ru. AvaraNa pRSTha 3 sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| - lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| jinabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke lie nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogaa| www.jainelibrary:org Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake patra, dhanyavAda : sujhAva zirodhArya _ 'jinabhASita' kA disambara 2003 aMka milaa| patrikA / 'jinabhASita' ke disambara-janavarI 2003-4 ke aMka kA itanI acchI hotI hai ki hAtha Ate hI zuru se aMta taka par3he binA | AdyopAnta paThana kiyaa| bainAr3A jI ke 'zaMkA-samAdhAna' Agama mana hI nahIM mAnatA hai| Apane apanI saMpAdakIya meM yaha bAta | uddharaNa sahita prazaMsanIya prastutikaraNa hai| zrImAna mUlacaMda luhAr3iyA ekadama sahI likhI hai ki 'nyAya-darzana granthoM ke prakAzana kI | kA 'sammeda zikhara siddha kSetra' ke antargata lekha prAsaMgika hai| sAtha samasyA' hai| acche zodha kArya ko Aja koI prakAzaka prakAzita hI isa ora anya mahAnubhAvoM ko bhI prayAsa karanA caahie| caupar3A hI nahIM karanA cAhatA hai| sabhI logoM ko vyAvasAyika sAhitya kuMDa kA nirmANa AcArya AryanandI mahArAja kI preraNA kA suphala hai| cAhie jisase unakA vyavasAya bar3ha ske| kAphI zodha kArya | janavarI aMka meM DaoN. sneharAnI jaina kA lekha zodhapUrNa hai| isalie nahIM ho pA rahe haiM ki unheM koI prakAzaka hI nahIM sumatacaMda divAkara milatA hai, yadi milatA bhI hai to hajAroM-hajAroM rupae kI mAMga puSparAja kaoNlonI galI naM. 2, satanA, (ma.pra.) karatA hai, rupae dene ke bAda bhI lekhaka ko 5-7 pratiyA~ thamA detA munizrI pravacanasAgara jI kI samAdhi kA samAcAra yadyapi hai| samAja UlajalUla bAtoM meM karor3oM rupae kharca kara detA hai yadi pahale hI prApta ho gayA thA, lekina jinabhASita' meM par3hakara phira inhIM paisoM kA upayoga sahI graMthoM ko chApane meM ho to yaha kArya se mukhamaMDala azrupUrita ho gyaa| munizrI ke aMtima avasthA meM bahuta sArthaka hogaa| kahe gaye vacana 'yaha zarIra to dhokhebAja hai, dhokhA de hI gayA' AcArya zrI vidyAsAgara kI vANI 'atikramaNa aura hamezA zarIra kI asAratA kA bodha karAte rheNge| pratikramaNa' par3hA jisane bahuta kucha socane para majabUra kara diyA kucha aMkoM meM munizrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ par3hakara hai| yaha sahI hai ki hama sabhI yadi apane-apane meM lIna ho jAe~ lagabhaga hara aMka meM bar3I AturatA se kavirAja (munirAja) kI to saMgharSa kabhI nahIM hogaa| hama dUsaroM para dhyAna na lagAe~ apane kavitAoM kI pratIkSA karatA rhaa| Apase vinamra sujhAva hai ki hara Upara dhyAna deM, pahale apanI pahacAna kara leN| Aja hama dUsaroM ko aMka meM munizrI kI eka kavitA avazya deN| kavara pRSTha 2 yA 3 para pahacAnane meM lage haiM tathA khuda ko pahacAna nahIM pA rahe haiN| hamArI deto atiranA hogaa| dRSTi, hamArI soca, hamAre kAryoM tathA hamArI bAtoM meM kahIM bhI | / patrikA ke mAdhyama se jinazAsana kI mahatI prabhAvanA sAmaMjasya naz2ara nahIM AtA hai| hama jaise haiM vaise nahIM dikhate haiM, | hotI rahe, isI bhAvanA ke saath| ko hameM jaisA karanA cAhie vaisA bhI nahIM kara pA rahe haiN| hameM apane jitendra kumAra jaina AcaraNa meM aisI bAtoM ko aMgIkRta karanA hogA jisase hama koSAdhyakSa- zrI pArzvanAtha di. jaina apanI pahacAna banA sakeM tathA apane Apako jAna skeN| maMdira, narasiMhagar3ha, damoha (ma.pra.) madhya pradeza kI mukhyamaMtrI suzrI umAbhAratI ne apane udbodhana maiMne 'jinabhASita' patrikA ke sitambara, akTUbara, navambara meM 'saMsAra kI samasyAoM kA nidAna ahiMsA, saMyama aura tapa' | aura disambara 2003 ke akoM ko jAnakArI kI dRSTi se par3hA aura batalAyA hai| isake mAdhyama se hI sukha va zAMti ko pA sakate haiN| | svAdhyAya manogata bhAvoM se bhI adhyayana kiyaa| patrikA kA zIrSaka DaoN. phUlacanda jaina premI ne AcArya vidyAsAgara jI kI pustaka - tathA vicAroM kA AdhyAtmika tathya jAnA gyaa| isameM kucha lekha to adhika prazaMsanIya haiN| jaise AcArya vidyAsAgara-karmoM kI gati, 'mUkamATI' ke bAre meM eka acchI samIkSA prastuta kI hai| mUkamATI to eka anUThA mahAkAvya hai| eka-eka lAina par3hate jAo va sadalagA kI bhUmi para, zrAvaka kA prathama karttavya-DaoN. zreyAMsa gaharAI meM utarate jAo, hara paMkti meM cintana, adhyAtma va darzana kumAra jaina, Adhunika vijJAna dhyAna-DaoN. pArasamala agravAla, sampAdakIya-sadalagA sadA hI alaga, yoga se ayoga kI orajhalakatA hai| zrImatI snehalatA jaina kA lekha-'vidhipUrvaka satkarma ke preraka NAyakumAra' bahuta acchA hai| patrikA hamezA kI taraha DaoN. phUlacaMda premI, anargala pralApaM varjayet- mUlacaMda luhAr3iyA, paThanIya, jJAnavardhaka va bahuta sArI jAnakAriyoM se yukta hai| jijJAsA-samAdhAna- paM. ziromaNi ratanalAla bainAr3A, jijJAsA'jinabhASita' ke sabhI aMka logoM ke lie preraNAdAyI hote haiN| / samAdhAna vAstava meM zaMkA-samAdhAna kA piTArA hai| nUtana varSa maMgalamaya ho| 'jinabhASita' patrikA ke lie mere apane sujhAva ye haiM ki bhavadIya |bAlakoM, kizoroM ke lie naitika zikSaNa sAmagrI bhI honI caahie| rAjendra paToriyA DAlacaMda jaina sampAdaka, khanana bhAratI DI- 259/bI. galI naM. 10, lakSmI nagara, dillI - 42 2 pharavarI 2004 jinabhASita - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya bhaTTAraka- padasthApanA - vidhi Agamokta nahIM jainagajaTa ke zabdasiddha sampAdaka pracArya narendraprakAza jI kA navaprakAzita grantha 'samaya ke zilAlekha' utkRSTa zodhapUrNa lekhoM kA saMgraha hai| usakA avalokana karate samaya merI dRSTi 'nagna muni evaM bhaTTAraka' nAmaka lekha para gyii| usameM kucha varSa pUrva eka digambara muni kI kisI purAne bhaTTArakapITha para abhiSikta kiye jAne kI ghaTanA kA varNana hai aura prAcArya jI ne use jinAgamaviruddha kRtya batalAyA hai| unhoMne likhA hai ki "kisI nagna muni kA bhaTTAraka bananA aise hI hai, jaise kisI gRhatyAgI virakta (anagAra) kA phira se saMsAra meM praveza krnaa| bhaTTAraka ke irdagirda parigraha kA tAnA-bAnA rahatA hai, kintu nagna muni to parigraha kI bhAvanA taka se asampRkta hotA hai- yaH sarvasaGgaparityaktaH sa nagnaH parikIrtitaH / " prAcArya jI kA yaha lekha 30 apraila 1998 ke 'jainagajaTa' meM chapa cukA hai / mahattvapUrNa zodhapatrikA 'zodhAdarza' ke suvijJa sampAdaka zrI ajitaprasAda jI jaina ne bhI julAI 2002 ke 47 veM aMka meM isa prakAra kI dUsarI ghaTanA kA ullekha kiyA hai| ve likhate haiM, " zrI digambara jaina padmAvatIdhAma, ber3iyA (gujarAta) meM munirAja jayasAgara jI ko paramabhaTTAraka pada para vidhi-vidhAnapUrvaka 15 maI ( zrutapaMcamI ) " ko sthApita kiyA gyaa| muni jayasAgara jI ne apane sambodhana meM batAyA ki "Aja mere isa pada para upasthApana se maiM bahuta prasanna huuN|" ( unakI dRSTi meM kadAcit bhaTTArakapada munipada se U~cA hai tathA isa pada para pratiSThita karake guru mahArAja ne unakI padonnati kI hai)| 'zodhAdarza' ke mAnya sampAdaka ne muni zrI jayasAgara jI ke vaktavya para atyanta udbodhaka TippaNI karate hue likhA hai, "kAza bAlAcArya jI thor3A yaha bhI AtmAlocana karate ki jisa kundakunda AmnAya ke ve saMvAhaka haiM, kyA una maharSi ne zramaNAcAra kA aisA hI nirUpaNa kiyA thA, jaisA ki ve pAlana karate dRSTigocara ho rahe haiM?" (pRSTha 65) / kintu hamAre kucha pUjya muniyoM aura AryikAoM ne muni ke bhaTTAraka banane ko Agamasammata siddha karane kI koziza hai| itanA hI nahIM, bhaTTArakapada ko munipada se bhI ucca batalAyA hai / abhI-abhI mujhe AryikA zrI zItalamati jI dvArA likhita ' vividha dIkSA saMskAra vidhi' nAmaka laghu pustikA dekhane ko milI hai| usake prAkkathana meM AryikA jI ne likhA hai ki ina dIkSAvidhiyoM ko darzAnevAlA prAcIna hastalikhita zAstra AdyAcArya zrI AdisAgara jI (aMkalIkara) kI paramparA ke tRtIya paTTAdhIza AcArya zrI sanmatisAgara jI ko di. jaina atizaya kSetra ber3iyA (gujarAta) ke zAstra bhaNDAra se prApta huA thA / ve Age likhatI " isakI vizeSatA yaha hai ki isameM bhaTTAraka- padasthApanA ke saMskAra bhI likhe hue haiN| pUrva meM yaha pada kAphI carcA kA viSaya rahA hai| isalie isa zAstra ko pAkara AtmA ko bahuta sambala milaa| phalasvarUpa bhaTTArakanirgranthaparamparA ko punaH sthApita karane ke abhiprAya se muni zrI jayasAgara jI meM isa bhaTTAraka pada ke saMskAra ( Aropita ) kiye gye|" (pRSTha 10) isI pustikA ke prakathana - lekhaka DaoN. mahendrakumAra jI jaina 'manuja' ne likhA hai 44 'bhArata para mugalazAsanakAla meM jaina AsthA ke kendra jina maMdiroM- mUrtiyoM ko bhagna kiyA gayA tathA jaina vADmaya se sambaddha granthoM ko naSTa kiyA gayA, lUTA gayA, jalAyA gayA, aisI bhayAvaha paristhitiyoM meM hamAre bhaTTArakoM ne hI lagabhaga eka sahasrAbdI taka jaina vAGmaya kI yena-kena-prakAreNa rakSA kii| isa hetu hama unake isa upakAra ke RNI haiN| pUjya bhaTTArakoM dvArA saMsthApita, saMrakSita zAstra bhaNDAra aba bhI haiM, kintu jahA~ se bhaTTArakoM kI gaddiyA~ samApta ho gaI haiM, vahA~ ke zAstrabhaNDAroM kI sthiti dayanIya hai / zAstra, vizeSakara tADapatrIya, naSTa ho rahe haiN| unakI sUciyA~ taka nahIM bana sakI haiM aura unheM anupayogI kI zreNI meM una pustakAlayoM meM sthAna milA huA hai| yadi uttara bhArata ke pUrva bhaTTAraka-kendroM para punaH bhaTTArakIya gaddiyA~ sthApita hoM, to jinavANI saMrakSaNa ke lie mahanIya upakrama hogaa|' (pRSTha E ) 'manuja' jI ke isa vaktavya se unakI munivirodhI vicAradhArA kA patA calatA hai / ve cAhate haiM ki jina digambara muniyoM ne mokSa- sAdhanA hetu laukika bandhanoM se chuTakArA pAne ke lie gRhatyAga kara diyA hai, unheM kisI maMdira yA tIrthakSetra para niyatavAsa ke bandhana meM bA~dhakara eka naye prakAra kA gRhastha banAkara, unase vahA~ kI cala-acala sampatti aura zAstra bhaNDAra pharavarI 2004 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke saMrakSaNa kA kArya karAyA jaay| dUsare zabdoM meM, unheM muni se munIma yA caukIdAra banA diyA jaay| kintu isa kArya ke lie eka muni kA itanA adha:patana karAne kI kyA AvazyakatA hai? picchI-kamaNDalu aura jinamudrA kA isa kadara cIraharaNa karane kI kyA jarUrata hai? yaha kArya to eka prabandhakuzala, samarpita, gRhastha yA saptama-pratimAdhArI picchI-kamaNDalurahita brahmacArI bhI AsAnI se kara sakatA hai| 'manuja' jI ke udgAra spaSTa kara dete haiM ki muni jayasAgara jI ko bhaTTArakapITha para abhiSikta kara bhaTTAraka-paramparA kI punaH sthApanA kyoM kI gayI hai? AryikA zItalamati jI ne muni jayasAgara jI kA bhaTTAraka-paTTAbhiSeka zAstrasammata mAnA hai, kyoMki kucha pannoM meM, jinheM unhoMne zAstra kahA hai, unheM bhaTTAraka-padasthApanA vidhi likhI huI milI hai| kintu unhoMne yaha nahIM batalAyA ki isa zAstra kA kartA kauna hai aura yaha kaba likhA gayA hai? ukta laghu pustikA meM usa 9 pRSThIya (pRSTha 69 se 77) hastalikhita zAstra kI chAyA-pratilipi nibaddha kI gayI hai, kintu usameM na to zAstrakartA kA nAma hai, na hI lekhana kAla kA ullekha / isalie vaha sandeha ko janma detI hai| yadi isa tathya kI upekSA kara dI jAya, to bhI ukta hastalikhita zAstra meM dI gaI bhaTTAraka-padasthApanA-vidhi Agamokta siddha nahIM hotii| isakA nirNaya karane ke lie ukta vidhi ke kucha prAsaMgika aMzoM kA mUlapATha prastuta kiyA jA rahA hai 1."ladhvAcAryapadaM sklsngghaabhirucitm| aidaMyugInazrutajJaM jinadharmoddharaNadhIraM ratnatrayabhUSitaM bhaTTArakapadayogyaM muniM dRSTvA caturvidhasaGghaH saha Alocya lagnaM gRhItvA sakalopAsakamukhyaH saGghAdhipaH sarvatrAmantraNapatrIM pressyet|" ___ artha- laghu AcArya kA pada samasta saMgha ko priya hai| jo muni isa yuga kA zrutajJa, jinadharma kA uddhAra karane meM samartha, ratnatraya se bhUSita evaM bhaTTArakapada ke yogya ho, usa muni ko khojakara caturvidha saMgha ke sAtha vicAra-vimarza karake, zubhamuhUrta meM sabhI zrAvakoM kA mukhiyA saMghapati saba jagaha AmantraNapatra bheje| 2. "athAhvAnAdividhiH / U~ hU~ Namo AiriyANaM dharmAcAryAdhipate paramabhaTTAraka-parameSThinnatra ehi ehi saMvauSaT / atra tiSTha tiSTha ThaH ThaH / ... atra sannihito bhava-bhava vsstt| iti AhvAnAdikaM kRtvA tatazca U~ hU~ Namo AiriyANaM dharmAcAryAdhipataye sakalazrutAmbudhipAraprAptAya paramabhaTTArakAya nmH|" artha- aba AhvAnAdividhi kA varNana kiyA jAtA hai| U~ hU~ Namo AiriyANaM, he dhamAcAyAryadhipati! paramabhaTTArakaparameSThI ! yahA~ Aiye, yahA~ aaiye| .... yahA~ virAjie, yahA~ viraajie| yahA~ pAsa meM sthita hoiye, pAsa meM sthita hoiye| isa prakAra AhvAnAdi karake (paNDitAcArya) OM hU~ Namo AiriyANaM, dharmAcAryAdhapati, samasta zrutasAgara ke pAra ko prApta paramabhaTTAraka ko namaskAra' (aisA khe)| 3. "tataH zAnti-bhaktiM kRtvA gurvAvaliM paThitvA zrImUlasaGke nandisaGke sarasvatIgacche balAtkAragaNe zrIkundakundAnvaye amukasya paTTe amukanAmA tvaM bhaTTArakaH" iti kathayitvA samAdhibhaktiM paThet / tatazca gurubhaktiM dattvA sarve yatinaH praNAmaM kuryuH / tatazca sarve upAsakA aSTatayImiSTiM kRtvA gurubhaktiM dattvA prnnmnti| tataH so'pi bhaTTArako dAtre sarvemya: upAsakemyazca AziSaM ddyaat| tataH sarve upAsakAH nija-nijagRhAt mahAmahotsavena vardhApanamAnIya taM vardhApayanti / dAtA sarvasaGgha bhojayitvA vastrAdinA saGghArcanaM kuryAt / yAcakAn dInAnAthAMzca sntrpyecc|' artha- tatpazcAt zAnti aura bhakti karake, gurvAvalI par3hakara zrImUlasaMgha ke nandisaMgha, sarasvatIgacha, balAtkAragaNa evaM kundakundAnvaya meM amuka ke pada para amuka nAmavAle tuma bhaTTAraka hue' yaha kahakara (paNDitAcArya) samAdhibhakti pddh'e| usake bAda gurubhakti karake samasta muni use (bhaTTAraka ko) praNAma kreN| phira sabhI zrAvaka ATha prakAra kI iSTiyA~ tathA gurubhakti karake use praNAma kreN| taba vaha bhaTTAraka bhI dAtA (dIkSAvidhi ke Ayojaka) evaM samasta zrAvakoM ko AzISa pradAna kre| usake bAda sabhI zrAvaka apane-apane ghara se bar3e utsavapUrvaka bheMTa lAkara bhaTTAraka kA abhinandana kreN| dAtA sarvasaMgha ko bhojana karAkara vastrAdi se saMgha kI pUjA kare, yAcakoM aura dIna-anAthoM ko bhI santuSTa kre| isa vidhi meM varNita nimnalikhita tathyoM se siddha hotA hai ki yaha Agamokta nahIM hai 1. vidhi meM bhaTTAraka ko laghu AcArya, dharmAcAryAdhipati aura bhaTTAraka-parameSThI kI upAdhiyoM se sambodhita kiyA gayA hai aura kahA gayA hai ki jo muni bhaTTArakapada ke yogya ho, use hI isa pada para pratiSThita kiyA jaay| isase sUcita kiyA gayA 4 pharavarI 2004 jinabhASita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai ki bhaTTArakapada sAdhAraNa munipada se adhika yogyatAvAlA hone se U~cA hai, jaise AcArya aura upAdhyAya ke pada / isIlie yaha vidhAna kiyA gayA hai ki bhaTTArakapada para abhiSikta hone ke bAda samAroha meM upasthita sabhI muni bhaTTAraka parameSThI ko praNAma kreN| tatpazcAt samasta zrAvaka bhI aisA hI kreN| phira bhaTTAraka parameSThI bhI unheM AzIrvAda pradAna kreN| kintu jinAgama meM parameSThI pA~ca hI batalAye gaye haiM : arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura saadhu| inake atirikta bhaTTAraka nAma ke chaThaveM parameSThI kA ullekha Agama meM kahIM bhI nahIM hai| isase siddha hai ki uparyukta bhaTTAraka-padasthApanAvidhi Agamokta nahIM hai| jaba bhaTTAraka nAmaka parameSThI kA pada hI Agamokta nahIM hai, taba usakI sthApanAvidhi ko Agamokta mAnanA AkAzakusuma ko sugandhayukta mAnane ke samAna hai| 2. yadyapi mUlAcAra (gAthA 155) meM muniyoM ke AcArya aura upAdhyAya ke atirikta pravartaka, sthavira aura gaNadhara, ye tIna bheda aura batalAye gaye haiM, tathApi inheM AcArya aura upAdhyAya ke samAna svatantrarUpa se parameSThI nahIM kahA gayA hai, apitu ye sAdhu parameSThI meM hI antarbhUta haiN| tathA 'AcArya' Adi upAdhiyA~ mani-saMghopakAraka karttavyabheda se pravartita haI haiN| ziSyoM ko AcAra grahaNa karAnevAle muni 'AcArya', unheM dharma kA upadeza denevAle muni 'upAdhyAya,' caryA Adi ke dvArA saMgha kA pravartana karane vAle muni 'pravartaka,' saMgha vyavasthApaka muni 'sthavira' tathA gaNa (munisaMgha) ke parirakSaka sAdhu 'gaNadhara' upAdhi se abhihita hote haiM, (mUlAcAra gAthA 156) / ina pA~ca kartavyoM ke atirikta anya koI aisA munisaMghopakAraka karttavya Agama meM varNita nahIM hai, jisakA sampAdana karanevAle mani ko 'bhadrAraka' upAdhi dI jaatii| isIlie malAcAra meM uparyukta pA~ca ko hI saMgha yA gurukula kA AdhAra batalAyA hai, (mUlAcAra, 155) / hA~, indranandI ne 'nItisAra' meM sarvazAstrakalAbhijJa, nAnAgacchAbhivardhaka, mahAtapasvI evaM prabhAvazAlI muni ko avazya 'bhaTTAraka' upAdhi se abhihita kiyA hai, kintu usakA sambandha vyaktigata vidvattA Adi guNoM se hai, jo AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira, gaNadhara aura sAmAnya sAdhu, inameM se kisI meM bhI ho sakate haiN| una sabako 'bhaTTAraka' upAdhi se vibhUSita kiyA jA sakatA hai| isake lie unakA kisI sthAnavizeSa ke paTTa para abhiSeka karane kI AvazyakatA nahIM hotI, kyoMki isa upAdhi kA na koI paTTa (gaddI) hotA hai, na usakA koI uttraadhikaarii| yaha eka sAtha anekoM ko dI jA sakatI hai| vastutaH yaha vidvattA Adi guNoM kI sUcaka laukika upAdhi hai, jo jainetara sampradAyoM meM bhI pracalita hai, jaise 'bhaTTAra harizcandrasya gadyabandho nRpAyate' (bANabhaTTakRta harSacarita 1/2) / pA~cavIM zatAbdI I. ke guptavaMzI nareza kumAra gupta ke sikkoM para unakI 'paramabhaTTAraka' upAdhi aMkita hai| "paramabhaTTAraka mahArAjAdhirAja paramezvara-zrI pRthvIvallabhazrImadamoghavarSazrIvallabhanerandradevaH" (jai.zi.saM./mA.caM./bhA.2, lekha 127), isa zilAlekhIya vAkya meM mahArAja amoghavarSa ko 'paramabhaTTAraka' upAdhi se vibhUSita kiyA gayA hai| dhavalAkAra vIrasena svAmI ke sAtha saMlagna 'bhaTTAraka' upAdhi bhI vidvattAdiguNoM kI sUcaka hai- zrI vIrasena ityAptabhaTTArakapRthuprathaH (jayadhavalA, bhAga 1 maMgalAcaraNa) / ataH isa upAdhi kI apekSA kisI ko parameSThI nahIM kahA jA sakatA, na kahA gayA hai| 'parameSThI' nAma se to NamokAra maMtra meM varNita pA~ca vibhatiyA~ hI prasiddha haiN| isa prakAra 'bhaTTAraka' kisI saMghopakArI karttavya ko sampAdita karane vAle muni kI upAdhi nahIM hai| yataH vidvattAdi-guNasUcaka 'bhaTTAraka' upadhi kA koI paTTa nahIM hotA aura bhaTTAraka parameSThI evaM usakA paTTa Agamokta nahIM hai, ata: siddha hai ki uparyukta bhaTTAraka parameSThI kI padasthApanAvidhi Agamasammata nahIM hai| 3. Agama meM mandira-maTha-tIrthAdi kA prabandhana, zAstrabhaNDAra Adi kA saMrakSaNa tathA gRhasthoM ke karmakANDa kA sampAdana, ye kArya kisI bhI muni ke karttavya nahIM batalAye gaye haiN| ataH inake karanevAle muni ko 'bhaTTAraka' upAdhi se bhI upahita nahIM kiyA gayA hai| isa kAraNa bhI ukta bhaTTAraka-padasthApanA-vidhi Agamokta nahIM hai| 4. ukta vidhi meM yaha niyama hai ki muni ke bhaTTAraka pada para abhiSikta hone ke bAda samasta zrAvaka apane-apane ghara se mahAmahotsavapUrvaka (gAje-bAje, nRtya gAnAdi ke sAtha) vibhinna prakAra kI bheMTa (vardhApana) lAkara paTTAbhiSikta bhaTTAraka kA abhinandana kreN| yaha bheMTa kisa prakAra kI hotI thI, isakA bodha saMvat 1880 meM jayapura meM sampanna bhaTTAraka narendrakIrti kI dIkSAvidhi se hotA hai| dIkSA ke bAda kI kriyAoM kA varNana karate hue usameM kahA gayA hai - "pAchai nagana hI sabhA meM sAMghAsaNa (siMhAsana) upari Aya viraajyaa| pAchai dharmopadeza diiyo| pAchai sagalA (saba) paMca - pharavarI 2004 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mili araja karo so abAra (yaha) samaya nagana (nagna) ko nahIM tisauM kapar3A liije| pIche bakasI jI pachevar3I diinii| pAchai jaitarAma jI sAha jI sAlU dhovatI diinii| Apa pahairI (phnii)| pAchai Apako nAMva (nAma) narendrakIrti jI sthApana huvo|" (jayapura ke maMdira-pATaudI ke saMgraha kI eka mahattvapUrNa bahI se 'di. jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI kA saMkSipta itihAsa evaM kAryavivaraNa' meM uddhRt)| ___arthAt nagnaveza meM dIkSA ke hone bAda paMca loga bhaTTAraka se anurodha karate haiM ki yaha samaya nagna rahane kA nahIM hai, isalie Apa vastra dhAraNa kreN| isake bAda sabhI loga pachevaDI, sAla, dhotI Adi bheMTa karate haiN| bhaTTAraka unheM pahane lete haiN| yahA~ maiMne do bheMTakartAoM kA hI ullekha kiyA hai| ukta vivaraNa meM jainetara sampradAyoM ke pramukhoM dvArA bhI zAla Adi bheMTa kiye jAne kA varNana hai| isase patA cala jAtA hai ki pUrvokta bhaTTArakapada-sthApanAvidhi meM zrAvakoM se vastrAdi bheMTa dvArA hI paTTabhiSikta bhaTTAraka parameSThI kA abhinandana karane ke lie kahA gayA hai| 'dAtA vastrAdinA saGgArcanaM karyAta' isa vacana se bhI isakA samarthana hota hai| bhaTTArakapaTTa para abhiSikta muni kA zrAvakoM se vastra grahaNa karanA aura unheM dhAraNa kara muni se punaH gRhastha bana jAnA aura phira bhI picchI kamaNDalu rakhakara apane muni hone kA AbhAsa denA, yaha saba jinAgama-viruddha hai| ukta vidhi meM isakI mAnyatA hone se bhI siddha hai ki vaha Agamokta nahIM hai| 5. ukta bhaTTAraka padasthApanA-vidhi kI racanA kaba kI gaI, isakA koI saMketa usameM nahIM haiN| phira bhI usameM nandisaMgha kA ullekha kiyA gayA hai| yadyapi indranandI ne 'zrutAvatAra' meM kahA hai ki AcArya arhadvali ne mUlasaMgha ko 'nandI' Adi cAra saMghoM meM vibhAjita kiyA thA, tathApi zravalabelagola ke 1433 I. ke eka zilAlekha ke anusAra bhaTTa akalaMka deva (680 I.) ke svargavAsa ke bAda unake saMgha ke muni nandI Adi saMghoM meM vibhakta hue the tasmin gate svargabhuvaM maharSoM divaHpatInnartumiva prkRssttaan| tadanvayodbhUta-munIzvarANAM babhaburitthaM bhuvi sngghbhedaaH||19|| (jai.zi.saM. bhA.1, lekha 108) paM. jugalakizora jI mukhtAra likhate haiM, "akalaMka se pahale ke sAhitya meM ina cAra prakAra ke saMghoM kA koI ullekha bhI abhI taka dekhane meM nahIM AyA, jisase isa kathana ke satya hone kI bahuta kucha saMbhAvanA pAyI jAtI hai" ('svAmI samantabhadra' pRSTha 180-181) / kundakundAnvaya ke sAtha nandigaNa kA pahalI bAra ullekha 1115 I. ke zilAlekha (jai.zi.saM., bhA.1, lekha 47) meM tathA nandisaMgha kA prathama ullekha vijayanagara ke 1386 I. ke zilAlekha meM huA hai (jai.zi.saM., bhA.3, lekha 585) / isase siddha hai ki pUrvokta bhaTTAraka-padasthApanA-vidhi 14 vIM zatI I. ke pazcAt kisI bhaTTAraka mahodaya dvArA racI gaI hai, ataH vaha Agamokta nahIM hai| isa prakAra eka nahIM,apitu pA~ca hetuoM se bhaTTAraka padasthApanA-vidhi ke Agamokta hone kA khaNDana hotA hai| phalasvarUpa use Agamokta mAnakara kisI muni ko bhaTTArakapada para pratiSThata karanA Agamasammata kArya nahIM hai| tathA usa anAgamokta bhaTTAraka padAsthApanA vidhi meM bhI paTTAbhiSikta muni ke lie zrAvakoM se bheMTa meM prApta vastra dhAraNa karane kA vidhAna kiyA gayA hai| ataH bhaTTArakapaTTa para abhiSikta hone ke bAda muni ko muniveza meM hI paTTa para AsIna rahane denA ukta bhaTTAraka padasthApanA vidhi ke bhI viruddha hai| isa lekha kA uddezya vartamAna bhaTTArakoM meM pUrva bhaTTArakoM jaise doSa darzAnA nahIM hai| pUrvakAlIna bhaTTAraka zrAvakoM para jo atyAcAra karate the, unakA anta 400 varSa pahale hue bhaTTArakavirAdhI Andolana se uttarabhArata ke sabhI bhaTTArakapIThoM ke lopa ke sAtha hI ho gayA thaa| vartamAna meM kucha hI bhaTTArakapITha zeSa haiN| vahA~ ke bhaTTAraka una burAiyoM se achUte haiN| unameM kevala maThamandiratIrthAdi kI sampatti kA svAmitvarUpa parigraha aura gRhasthoM ke samAna sukhasuvidhAmaya jIvana kI pravRtti hI dRSTigocara hotI hai| para unakA AcaraNa ziSTa hai| ve tIrthoM kA saMrakSaNa samyagrUpeNa kara rahe haiN| itanA hI nahIM, zravaNabelagola ke bhaTTAraka zrI cArukIrti jI ne Adhunika evaM takanIkI zikSA ke vividha saMsthAna evaM jainavidyA-anusandhAna kendra kholakara vahA~ kA jo 6 pharavarI 2004 jinabhASita - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsa kiyA hai aura sAdhanahIna jaina chAtroM ke utthAna kA jo patha prazasta kiyA hai, vaha stutya hai| isa lekha kA uddezya, kevala bhaTTAraka dIkSA-vidhi meM apanAyI jAnevAlI Agamaviruddha, ata eva jinazAsana-azivakArI paddhati kI ora, jo Aja bhI pracalita hai, dhyAna AkRSTa kara usakA virodha karanA hai| bhaTTArakapITha eka dUsare prakAra kA gRhasthAzrama hai, kyoMki usameM bhaTTAraka ko niyatavAsapUrvaka gRhasthoM ke hI sampatti-saMrakSaNadi kArya karane par3ate haiN| pahale zithilAcArI mandiramaThavAsI muni hI picchI-kamaNDalu sahita vastra dhAraNa kara bhaTTArakapITha para AsIna hote the| sarvaprathama 13 vIM zatI I. meM muni vasantakIrti jI ne vastradhAraNa kara bhaTTArakapada grahaNa kiyA thaa| 15 vIM zatI I. ke muni sakalakIrti bhI 22 varSa taka nagna rahe, pazcAt vastra dhAraNa kara bhaTTAraka bana gye| (paM. hIrAlAla jI siddhAntazAstrI, vardhamAna-carita, prastAvanA, pRSTha 6) / kAlAntara meM gRhasthoM ko pahale munidIkSA dekara aura bAda meM vastra pahanAkara tathA picchI-kamaNDalu dekara bhaTTAraka banAyA jAne lgaa| aura aba to muni ko bhaTTArakapaTTa para abhiSikta karane ke bAda bhI nagnaveza meM hI bhaTTArakapITha para virAjita karane kI prathA AraMbha ho gaI hai| savastraveza ho athavA nagnaveza, donoM meM muni kA bhaTTArakanAmadhArI gRhasthapada svIkAra karanA munipada evaM jinazAsana ke mu~ha para kAlikha potanA hai| tathA sarvAMgavastra dhAraNa karate hue bhI sAdhutva kA AbhAsa karAne vAlI picchI aura kamaNDalu grahaNa karanA, eka Agamaviruddha liMga (veza) kA jinazAsana meM mizraNa kara use pradUSita karanA hai| yaha jinazAsana ke dIrghajIvana ke lie viSAkta vAyu ke samAna hAnikAraka hai| ata: jinazAsana ko zuddha, vikArarahita banAye rakhane ke lie cintita jinazAsanabhaktoM kA yaha Agraha hai ki tIrthoM ke suprabandha ke lie bhaTTArakapITha kAyama raheM tathA jahA~ AvazyakatA ho, vahA~ naye pITha bhI sthApita kiye jAya~, kintu bhaTTAraka banAne ke lie kisI munizrI kA zIlabhaMga na kiyA jAya, unheM munipada se gRhastha pada para na utArA jAya, unheM mokSamArga se khIMcakara saMsAramArga meM na ghasITA jAya, unakI vItarAgatA kA apaharaNa na kiyA jAya, una para mandiramaThatIrthAdi ke prabandha kA svAmitva thopakara unheM aparigraha mahAvrata se vaMcita na kiyA jAya, mandiramaThatIrthAdi ke saMrakSaNa kI cintA meM pha~sAkara unheM Artta-raudradhyAna kI bhaTTI meM na jhauMkA jAya, unheM pUjya se apUjya na banAyA jAya, una kI pavitra AtmA para apavitratA kI kIcar3a na lapeTI jAya aura unheM jinazAsana ke nAyaka se jinazAsana kA khalanAyaka na banAyA jaay| tathA muni ke bhaTTAraka banane kA samarthana karanevAle santa, zrImanta aura dhImanta bhI jinazAsana para kRpAdaSTi rakheM, usakI jar3oM meM maTThA DAlane kA kArya na kreN| isI prakAra bhaTTAraka banAne ke lie kisI gRhastha ko pahale munidIkSA dekara, bAda meM vastra pahanAkara evaM picchI-kamaNDalu dekara munipada ke sAtha khela na kiyA jaay| pahale se hI vastradhArI kisI yogya gRhastha ko saptama pratimA ke vrata grahaNa karAkara picchI-kamaNDalu ke binA bhaTTArakapITha para pratiSThita kiyA jaay| isase bhaTTArakapada di kA prabandha bhI bhalIbhA~ti hogA tathA bhaTTArakapada Agama ke anukUla bhI ho jaayegaa| kintu isake lie yaha Avazyaka hai ki vartamAna nagna bhaTTAraka bhI apane muniliMga kA evaM savastra bhaTTAraka piccha athavA bhaTTArakapada kA tyAga kara munipada svIkAra kreN| ___bhaTTArakaveza ke lie picchI-kamaNDalu aura munidIkSA kI AvazyakatA pahale bhI nahIM thii| mugalazAsanakAla meM digambara muniyoM kA caryAdi ke lie bAhara nikalanA kaThina ho gayA thaa| usa samaya maThavAsI muniyoM ne jaise digambaraveza tyAga diyA thA, vaise hI picchI-kamaNDalu bhI tyAge jA sakate the aura eka brahmacArI ke veza ko bhaTTAraka kA veza banAyA jA sakatA thaa| isI prakAra gRhastha ko savastra bhaTTAraka banAne ke pUrva munidIkSA diye binA bhI kAma cala sakatA thaa| phira bhI ye kArya apane ko maniyoM kA sthAnApanna siddha karane ke lie svecchA se kiye gye| ata: ina kAryoM ke lie tatkAlIna paristhitiyoM ko doSa denA yuktisaMgata nahIM hai| yaha apane Agama viruddha kAryoM kA aucitya siddha karane ke lie eka bahAnA mAtra hai| jinamata ko jIvita rakhane ke lie use azuddha hone se bacAnA hogA aura azuddha hone se bacAne ke lie Agamokta AcAra kI hI pravRtti kA Agraha rakhanA hogA tathA anAgamokta AcAra kI pravRtti ko svIkRti dene inakAra karanA hogaa| ratanacandra jaina -pharavarI 2004 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna kI pUjA niHsvArtha bhAva se karanI cAhie munipuMgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja | usa para saMkaTa Ate haiM to vaha bhagavAna ko doSI ThaharAtA hai, lekina jaba acche kArya kA puraskAra use milatA hai to usakA zreya bhagavAna ko yA bar3oM ko nahIM detaa| yahI svArtha pravRtti hai, ise tyAgeM aura dRr3ha saMkalpa ke sAtha niyama kA pAlana kreN| saccA bhakta vahI hai jo bhagavAna kI niHsvArtha bhAva se sevA karatA hai aura kitanA bhI saMkaTa A jAye vaha bhagavAna se kucha nahIM mAMgatA hai| sacce bhakta ko bhagavAna se mAMgane kI kabhI jarurata bhI nahIM hotii| bhagavAna svayaM aMtaryAmI haiM, ve isa bhakta kA sukha - duHkha samajhate haiM aura saMkaTa Ane para usakI sahAyatA karate haiM / muni se bhI kabhI AzIrvAda mata maaNgo| AzIrvAda apane Apa hI milatA hai| saccI zraddhA se guru ko namaskAra karanA hI AzIrvAda hai / yadi karma karo to usake phala kI icchA mata rkho| sazarta niyama lenA juA hotA hai| kabhI bhI paramAtmA ke sAmane zarta rakhakara koI niyama mata lenaa| maMdira AnA, pravacana sunanA dharma nahIM hai, saMkaTa Ane para bhI apane niyama para aDiga rahanA yaha dharma hai| niyama ke phala AsAnI se nahIM milate, niyamoM ke prati samarpita honA par3atA hai| niyama lete hI tumhArI parIkSA cAlU ho jaayegii| mAnava apane prANa bacAne ke lie aNDe aura kauve kA mAMsa bhI khAne ko taiyAra ho jAtA hai| aise, niyamoM ko tor3ane se niyama kA atizaya nahIM miltaa| jisa niyama kA dRr3ha sAhasa ke sAtha pAlana kiyA jAya usI kA phala milatA hai| prANa jAye para vacana na jAye tabhI niyama kA phala milegaa| bhagavAna rAma ne dharma kI rakSA ke lie dara-dara kI ThokareM khaaiiN| sItA ne dharma kI rakSA ke lie rAvaNa kI patnI bananA svIkAra nahIM kiyaa| sItA ko jaba rAma ne ayodhyA se nikAlakara vana meM bhejA to sItA ne rAma ko abhizApa nahIM diyA balki yaha sandeza bhejA ki rAma ne dUsare ke bahakAve meM Akara mujhe to chor3a diyA lekina dUsare ke bahakAve meM Akara kahIM dharma na chor3a deN| muni zrI sudhAsAgara jI ne batAyA ki bhagavAna rAma sItA ko cAhate the, isa para prazna cihna hai, lekina sItA, rAma ko avazya cAhatI thiiN| isalie nAma lete samaya sItA kA nAma pahale AtA hai, rAma kA nAma bAda meN| Apane batAyA ki mAnava kA niyama hai ki jaba karama karImA likhi rahA, aba kachu likhA na hoya / mAsA ghaTai na tila bar3he, jo sira paTake koya // pharavarI 2004 jinabhASita 8 ' pUjya aura pUjA' para vicAra vyakta karate hue munizrI ne kahA ki tuma pUjya bana jAo, sabase acchA hai| kintu jaba taka tuma bhagavAna na bana pAo taba taka tuma bhaktapane kA sahArA nahIM chor3a denA, nahIM to marakara naraka, nigoda cale jaaoge| pUrA kA pUrA saMsAra donoM rAstoM se bhaTakA hai, na to pUjya bana rahA hai, na pUjA kara rahA hai| pUjya bananA hai to hama karma ke bharose na baittheN| karma ko haTAne kA prayAsa kareM, to apane Apa sanmArga para A jaayeNge| pUjya nahIM bana pA rahe ho to pUjA kro| Aja taka jitane jIva bhagavAna bane haiM ve saba bhakta banakara hI bhagavAna bane haiN| bhagavAna ke samakSa jAkara Apa dekhanA, na Apako rAga hogA, na dveSa hogaa| aisA pratIta hotA hai ki kucha alaukika dRzya hai| bhakta bhagavAna ko eka hI rUpa meM pakar3a sakatA hai, jaba vaha bhAvanA bhAe tava pAdau mama hRdaye tava hRdayaM tava padadvaye lInaM / tiSThatu jinendra tAvad yAvannirvANi samprAptiH // pratyeka vyakti ko cAhie ki moha kI granthiyA~ chor3e, prabhu se nAtA jodd'e| rAga-dveSa kI zrRMkhalAyeM jisa ghara meM par3atI haiM, samyagdRSTi use apanA ghara nahIM maantaa| zraddhAna meM, svabhAva meM, jJAna kI apekSA yadi koI pUche, to vaha kahatA hai ki ye jelakhAnA hai| jela meM par3A hU~, kyoMki maiMne rAga-dveSa, moha aura kaSAya rupa aparAdha kie haiN| jaba taka maiM aparAdha karatA rahU~gA, taba taka ye jela chor3anA bhI cAhU~ to chUTane vAlI nahIM hai| kabIra ke dohe saMkalana- DaoN. narendra kumAra jaina nidezaka pArzva jyoti maMca, sanAvada (ma.pra.) vizvAsI hai guru bhajai, lohA kaMcana hoya / nAma bhajai anurAga te, haraSa zoka nahIM hoya // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadI kI sIkha duniyA~ meM sIkha sikhAne vAle bahuta se padArtha haiM para hama sIkhanA jaba cAheM to sIkha sakate haiN| varanA ve to apanA saMdeza vikhera mAnavatA ko kartavya kA bodha karA hI rahe haiN| cAhe vaha jala ho, agni ho yA pRthvI, vanaspati, vAyu inheM jaina- darzana meM eka indriya kA dhAraka kahA gayA hai| jo sparzana indriya ke dvArA sukhadukha kA anubhava karate haiN| yahA~ para hama nadI ke jala kI bAta kahane jA rahe haiN| jaba kabhI meM nadI ke taTa para jAtA to nadI kA jala, usameM par3e hue kaMkar3a-patthara kucha na kucha sIkha hameM dete hI rahate haiN| vaha bAta isa prakAra hai, ki jaba maiM nadI ke taTa para prathama dina pahu~cA, to maiMne pAyA nadI khAlI hai, bahuta kama pAnI hai, reta spaSTa dikha rahA hai, patthara alaga dikhAI de rahe haiM, taTa bhI dekhane meM A rahA hai| to maiMne socA, isIprakAra yadi AdamI kA jIvana burAiyoM se khAlI ho jAtA hai, to acchAiyA~ spaSTa dIkhane lagatI haiN| jisa prakAra nadI meM kama pAnI rahane para nadI ke andara kI vastueM spaSTa dikhane lagatI haiN| maiM dekhakara, socatA huA calA aayaa| lekina punaH nadI jAnA huA, to nadI ko pAnI se bharA huA paayaa| na aba taTa kA hI patA thA na hI reta, patthara kucha bhI nahIM dikha rahA thA, basa pAnI hI pAnI vo bhI vegamayI-gatimAna bahuta jaldI meM calA jA rahA thA, lekina vaha bhI gandA thaa| phira mere mana meM vicAra AyA svaccha pAnI meM gandepana kA kAraNa pAnI kA vega hai| kyoMki vaha UMcAI ko chUnA cAhatA hai aura jaldI se sAgara meM milanA cAhatA hai| isIlie varSA ke gatimAna pAnI se hara koI bacanA cAhatA hai| isa dRzya ko dekhakara aisA vicAra AyA ki isa pAnI ne sArI burAiyoM ko apane meM milA liyA hai| isIliye isa prakAra ke pAnI se pratyeka AdamI ko Dara lagatA hai| aura dUra rahakara dekhanA cAhatA hai, pAsa koI AnA nahIM cAhatA kyoMki isa pAnI kI koI maryAdA, sImA nahIM hotI hai yaha to DubAne kA hI kArya karatA hai / isaprakAra nitya pratidina kI bhAMti punaH nadI jAnA huA to pAnI ko svacchasaMyata pAyA to mana meM vicAra krama cala par3A ki yaha to yogI kI bhAMti zAMta-saMyata hai| jaise brahmacarya ke prabhAva se yogI ke deha meM kAMti - kaMcana sI camaka A jAtI hai aura jaga kI AsthA kA darzana bana jAtA hai, aise hI ujjvala svaccha jala se pratibhASita ho rahA thaa| aura gande pAnI ko dekhakara aisA lagA jaise bAlaka kA svabhAva caMcala hotA hai, ThIka aisA hI gande pAnI meM dekhane meM aayaa| jaise bAlaka uchala-kUda meM mAhira hotA hai, aise hI varSA kA gandA jala uchala kUda se parispUrti rahatA hai| pAnI meM gandApana, maTamailApana, kUr3A, kacarA jo dekhane meM AtA vaha pAnI kA muni zrI candrasAgara jI vikAra hai aura svaccha ujjvala jala nirvikAra avasthA kA pratIka hai, nirvikAra kI duniyA pUjA karatI hai, to vikArI ko ThukarA detI hai / aba yAda rakhanA kyA dhyAna dene kI bAta hai| pAnI meM gandApana isa bAta kA saMketa detA hai ki pAnI meM pApa ghula-mila gaye haiM isIliye yaha gandApana dekhane meM A rahA hai| jaba yahI jala kaMcana - svaccha dekhane meM AtA hai to mana meM vicAra AtA hai pAnI niSpApa ho gayA hai| aise hI AdamI kA jIvana niSpApa maya ho jAye to usake caraNa kI pUjA hI tIrtha kA dhAma bana baiThatI hai / gande pAnI kA koI bhI prayoga karanA pasanda nahIM karatA na varSA ke samaya nadI ke ghATa para bAra-bAra AnA jAnA pasaMda karatA hai aura jaba vahI pAnI sApha-suthare guNoM se paripUrita ho jAtA hai phira usakA dainika jIvana meM prayoga ho jAtA hai| jaise ki snAna karanA, pIkara pyAsa bujhAnA, vastra sApha karanA Adi kriyAoM meM prayoga lAnA ho / gande pAnI ke prati logoM meM ghRNA ke bhAva A jAte haiM aura svaccha-dhavala jala ke prati prema-bhAva, cAhata - prIti dekhane meM AtI hai| pAnI re pAnI terA raMga kaisA jisa meM milAdo lage usa jaisA pAnI jaba avaguNoM se paripUrita ho jAtA hai to napharata ke alAvA kucha bhI use nahIM miltaa| yaha bAhya padArthoM se prabhAvita hone ke kAraNa aisA hotA hai| isa kAraNa use apane nija tattva guNa ko khonA par3atA hai| aura miTTI, reta dhUlAdi milane ke kAraNa vikRta ho jAtA hai| isaliye pAnI kA raMga usamaya mAnA jAtA hai| ataeva mUla raMga kA patA hI nahIM calatA hai| aise hI para padArtha, bAhya-vastu ke AkarSaNa se saMsAra kI paridhI (gherA) bar3hatA calA jAtA hai| pAnI ko dekhakara jIvana jIne kI dhArA meM parivartana lAyA jA sakatA hai| duniyA ke pratyeka padArtha kucha na kucha zikSA dete haiM vikAsa cAhane vAlA zikSA grahaNa kara letA hai / isa prakAra punaH nadI gayA to nadI meM pahale kI apekSA kucha kama pAnI thA, kucha patthara spaSTa dikha rahe the / eka lAla patthara, dUsarA sapheda patthara, tIsarA kAlA patthara / loga lAla patthara ko zraddhA se namana karate, sapheda patthara ko gore vadana ko dekhakara prema karate, kAle ko kAlA-kalUTA kahakara pairoM se ThukarA dete aura dveSa karate, logoM ko dekhaa| kahane kA matalaba yaha hai ki eka indriya, jahA~ kevala sparzana indriya mAtra phira bhI loga usase rAgadveSa karate haiN| aisI ghaTanA taba ghaTita hotI hai jaba viveka kA stara gira jAtA hai taba parama dhAma kI yAtrA rUka jAtI hai| isI krama meM jaba nadI para gayA to ghATa para jAkara baiTha gayA pharavarI 2004 jinabhASita 9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to dekhA lahareM uTha rahI haiM, mAnoM rAga-dveSa, krodha, mAna, mAyA, | meM kaSTa bar3hatA hI jAtA hai| aba nadI ke kinAre gaDDe meM pAnI bharA lobha, IrSA, jalana kI lahareM uTha rahI haiM, aba kyA kahanA nadI ke | huA dekhA jo gaMdha mAra rahA thA, macchara maMDarA rahe the| use koI bhI bIcoM-bIca jala patthara ke cakkara kATa rahA thA, mAno yaha saMketa | nahIM cAhatA kyoMki vaha rukA huA pAnI thaa| rukane se durgandha paidA pradAna kara rahA thA ki isa prakAra tIna loka, caurAsI lAkhayoni yA | ho jAtI hai| sAtha hI svacchatA calI jAtI hai gandApana A jAtA yUM kaheM 99 kA cakkara hai jo duHkha kA sAgara hai| usameM pha~sane se | hai| aura bahatA huA pAnI sauMdhI-sauMdhI gaMdha bikheratA huA, AdamI kA chUTanA kaThina kArya hai| isIliye phaMsane se pahale | svacchatA dikhAtA calatA hai| jise cAhane vAloM kI bhIr3a macI chUTanA zreSThakara hai| aba to nadI ke Upara sUrya kA udaya hI nahIM | rahatI hai| isaliye ruko mata, bahate raho, yaha jala saMdeza detA huA to mana meM vicAra AyA ki sUrya ke na Ane se jala zItala | rahatA hai| jo calatA rahatA hai vaha apanI maMjila para pahuMca saphalatA hai, aura jaba sUrya A jAtA hai to yahI jala apane svabhAva ko bhUla | pA letA hai| pAnI meM jo lahareM dekhane meM AtI haiM vaha pAnI kI jAtA hai aura mUla prakRti ko kho garma ho jAtA hai| socane kI bAta | gati ko batAtI haiM ki gatimAna bano to durgati se baca sadgati pA hai kI kitanI jaldI bAhya vastu se prabhAvita hotA hai| para padArtha | sakate ho| aura eka bAra kI bAta hai ki jaba nadI kA jala isa hameM apane mUla dharma se vaMcita kara dete haiN| ThIka usI prakAra | pAra se usa pAra taka phaila gayA thaa| eka samaya yahI jala simaTA AdamI para padArthoM kI camaka meM par3akara apanA amUlya mAnava | | huA thA arthAt nadI ke Adhe bhAga meM thA taba to bUr3he kyA bacce bhI jIvana kho baiThatA hai| bar3I cAha ke sAtha isa kA prayoga karIba meM Akara karate the| isI tAratamya meM punaH nadI jAne kA avasara AtA hai to taTa | kyoMki isameM bhaya nahIM thA, jaina darzana meM cAra saMjJA mAnI haiM jaise - ke Upara hI raha gayA aura jahA~ dekho vahA~ gar3e hI gar3e dekhane meM | AhAra saMjJA, bhaya saMjJA, maithuna saMjJA, parigraha saMjJA ye cAra saMjJAe~ Ate haiN| to mana meM eka soca jAgI kI ThIka isI prakAra hamAre saMsAra kI kAraNa haiM aura jaba taka AdamI ke andara bhaya rahatA hai jIvana meM na jAne kitane gaDDhe haiN| krodha, mAna, mAyA, lobha, IrSyA, | to kAyA kI kaMcanatA kA anta ho jAtA hai| jaba yahI jala saMkoca jalana, mAtsarya aura donoM paira gaDDhe meM par3e huye haiN| aba vicAra | avasthA meM rahatA hai to eka deza abhaya kI mUrti mAnA jAtA hai, karanA hai, hamAre jIvana kA uddhAra kaise hogaa| jaba nadI kA jala | kevala bahAdura , vIra puruSa tairane vAlA hI usa kA Ananda letA hai| stara sama rahatA hai na UMcA, na nIcA taba yaha hameM samAnatA kA | aura vaise bhI prema meM cAha hai apanApana hai| bhaya meM phUTa, alagAva, saMdeza detA hai| yadi jIvana meM samAnatA A jAtI hai to UMca-nIca | ghRNA hai| kA bheda samApta ho jAtA hai phira jIvana bAga prasannatA se paripUrita | eka kahAvata hai apanI cAdara ke andara paira phailAnA cAdara ho jAtA hai| nadI ke jala meM jo uthala-puthala dekhane meM AtI hai, ke bAhara paira phailAne kA matalaba hai miTa jAne kA, piTa jAne kaa| aise hI hamAre andara vicAroM kI uthala-puthala macI huI hai jo hameM | nadI meM jitanI gati se pAnI AtA hai yA bahAva bar3hatA hai taba pAnI avanata banAtI hai| vicAroM kA zAMta rahanA unnata banane kA mArga hai| gandA hotA jAtA hai| arthAt DarAvanA, bidarupa lagane lagatA hai| isI prakAra jala meM jaba uthala-puthala kI kriyA ko dekhA to mana | jaba yahI pAnI dhImI gati, saMyata cAla kA dhAraka hotA hai, to meM vicAra AyA isI prakAra mana bhI uchalakUda meM lagA huA hai| | zAMta zItala jala kI upamA pAtA hai| pAnI kabhI vyavadhAna Ane isI kAraNa cakkara meM phaMsA huA hai| isI prakAra nadI ke jala ko | para bhI nahIM rukatA use rAstA badalanA AtA hai, para dUsare ko nAda karate dekhA to socA AdamI bhI nAda karatA hai| para usakI haTAnA nahIM, jaisA ki jaina darzanakAra umAsvAmI apane grantha tattvArtha nAda (AvAja) ko koI bhI sunanA nahIM cAhatA hai| isIliye nadI | sUtra meM kahate haiM 'paroparodhAkaraNa' arthAt dUsaroM ko haTAnA nahIM kA nAda hameM saMketa detA hai, nAda (AvAja) milI hai, to madhura | alaga nahIM krnaa| pAnImArga kA svayaM nirmAtA hotA hai, kisI se nAda kA prayoga kareM jo jIvana jIne meM sugamatA de| mArga kI apekSA nahIM rakhatA hai| kyoMki apekSA ke kAraNa hI isI krama meM eka aura dRzya dekhane meM AyA ki nadI ke | upekSA hotI hai aura santoM ne kahA bhI hai jahA~ cAha hai vahA~ rAha hai| svaccha jala ko eka kapar3e meM chAnakara loga pI jAte, usI se | aba AMkhoM ke dvArA nadI kA antima dRzya dekhane meM, snAna karate, usI se kapar3e dho lete haiN| jisa jala ne mAnava kA | anubhava meM AyA, usakI bAta kahane jA rahe haiN| jaba meM nadI para upakAra kiyA pariNAma svarUpa usI meM thUka dete, usI meM mala-mUtra | pahu~cA to maiMne pAyA nadI ke taTa ke kinAre, bahuta prakAra ke arthAt kara dete phira bhI jala koI pratikAra nahIM karatA hai| yogI kI | bahuta raMga vAle kaMkara-patthara par3e huye haiM to unake raMgoM ko dekhakara bhAMti saba zAMta bhAva se sahana karatA, para AdamI se kucha bhI nahIM | hRdaya meM baiThA jaina-darzana yAda AyA aura chai raMgoM vAlI lezyA ina khtaa| parantu AdamI pratikAra karane meM sabase Age rahatA hai| koI | raMga-biraMge kaMkaroM se dhvanita hone lgii| pahalI tIna lezyA azubha eka bAta kahe to vaha dasa bAta kahane ke liye taiyAra rahatA hai| arthAt bure pariNAmoM vAlI haiM bAda kI tIna lezyA zubha haiM arthAt yadi koI usa ke ghara ke sAmane kacarA pheMke to vaha usake ghara ke | acche pariNAmoM ko batAne vAlI haiN| krama isa prakAra hai| kRSNalezyA AMgana meM phaiMkane ke liye taiyAra rahatA hai| sahanazIlatA ke abhAva | kAle varNa vAlI nadI meM par3A kAle varNa kA kaMkara kRSNa lezyA kA 10 pharavarI 2004 jinabhASita - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / pratIka banakara raha rahA hai, tIbra krodha karane vAlA, baira ko na chor3ane vAlA, bAta-bAta para jhagar3A karanA jisakA svabhAva ho aura dharma yA se rahita ho, duSTa ho, kisI kI bAta nahIM mAnane vAlA kAlA kaMkar3a nadI meM par3e-par3e kahatA hai, vaha kRSNa lezyA kA dhAraka hai| apane karttavya aura akarttavya, satya-asatya ko jAnatA ho, saba meM samadarzI ho, dayA va dAna meM rata ho, mRdu svabhAva kA dhAraka ho, jJAnI ho, zIla kA dhArI ho / " dRr3hatA rakhane vAlA ho| apane kArya meM paTutA rakhane vAlA ho / pIta varNa kA pIlA kaMkara nadI meM par3epar3e kaha rahA hai, yaha pIta lezyA, tejo lezyA kA dhAraka hai| nIla lezyA - nIla kI golI yA nIlamaNi yA mayUra ke kaNa se samAna nIla varNa vAlA nadI meM par3A nIle varNa kaMkara nIla lezyA kA pratIka bana kaha rahA hai| bahuta nidrAlu ho, para prazaMsA karane meM kuzalatA rakhate ho aura dhana samprati-vastuoM ke saMgraha meM vizeSa ruci rakhane vAle ho| nIla varNa kA kaMkara nadI meM par3e-par3e kahatA hai, vaha nIla lezyA kA dhAraka hai| padma lezyA - padma sadRza varNa vAlI arthAt kamala ke phUla ke samAna varNa vAlI, nadI meM par3A padma ke varNa vAlA kaMkara padma lezyA kA pratIka banakara kaha rahA hai, jo tyAgI ho, bhadra pariNAmI ho, cokhA saccA ho, uttama kArya karane vAlA ho, bahuta aparAdha yA hAni hone para bhI kSamA kara de, sAdhu janoM ke guNoM ke pUjana meM nirata ho, satya vacana kA dhAraka ho / deva - guru-zAstra meM ruci rakhane vAlA ho| padma varNa kA kaMkara nadI meM par3e-par3e kahatA hai, yaha padma lezyA kA dhAraka hai| kApota lezyA - kabUtara ke samAna varNa vAlI arthAt rAkha ke samAna nadI meM par3A rAkha ke raMga ke samAna kaMkara kApota lezyA kA pratIka bana kara kaha rahA hai, jo dUsaroM ke Upara kSobha karatA ho, dUsaroM kI nindA karatA ho, doSa lagAne meM Age ho, zoka karane meM Age ho, Darapoka ho, dUsaroM se IrSyA karatA ho, apanI prazaMsA karatA ho, para kA vizvAsa na karatA ho, apanI hAni - vRddhi ko nahIM jAnatA ho, stuti kiye jAne para hI santuSTa hotA ho / kApota varNa kA kaMkara nadI meM par3e-par3e kahatA hai, vaha kApota lezyA kA dhAraka hai| nadI ke taTa para reta para par3e eka nahIM aneka kaMkara patthara ke bIca yahA~ chai raMga ke kaMkara meM se tIna raMga ke kaMkara kI bAta azubha bure saMketoM ke sAtha kaha cuke haiN| aba aMtima tIna raMga ke kaMkara kI bAta zubha acche saMketoM ke dvArA kahane jA rahe haiN| jise jaina darzanakAroM ne tejo lezyA kahA hai| tejo lezyAtapta svarNa ke samAna varNa vAlI, ise pIta varNa bhI kahate haiM / pIta lezyA nadI kI mRdu goda meM par3A svarNa ke raMga ke samAna pIlA kaMkara pIta lezyA tejo lezyA kA pratIka banakara kaha rahA hai, jo bodhakathA zukla lezyA zaMkha ke samAna varNa vAlI yA kAMsa ke phUla ke samAna zveta varNa vAlI, nadI meM par3A zveta varNa vAlA kaMkara zukla lezyA kA pratIka banakara kaha rahA hai, jo pakSapAta na karatA ho, na nidAna karatA ho, saba meM samAna vyavahAra karatA ho, jise dUsaroM ke prati rAga-dveSa va sneha na ho| zveta varNa kA kaMkara nadI meM par3e-par3e kahatA hai, yaha zukla lezyA kA dhAraka hai / isa prakAra kaSAya se sanI huI pravRtti ko lezyA kahate haiM, isa kAraNa se AdamI jIva, puNya-pApa se apane Apa ko lipta karatA hai| isa prakAra kaMkara apanA saMketa de mAnava kI dazA ko sudhAra mAnavatA kA nirmANa kara jala, jalanA nahIM bahanA sikhAtA hai| isI prakAra nadI samatA, mamatA bikherate hue bahatI rahatI hai| rukanA kAma nhiiN| sIkha lene vAle lekara cale jAte haiM / isa prakAra nadI para cintana samApta huaa| kulhAr3I kI tIrthayAtrA eka kulhAr3I bailagAr3I meM baiThakara tIrthayAtrA ko niklii| mArga meM jaMgala mile| vahA~ ke sabhI vRkSa kulhAr3I ko dekha kara kAMpa utthe| unake mana meM yaha bhaya samA gayA ki kahIM yaha hamAre aMgoM ko kATa na de| kucha vRkSa to kulhAr3I ko dekhakara rudana karane lge| taba vana ke eka atIva vRddha tathA anubhavI vaTa vRkSa ne gaMbhIratA pUrvaka kahA- Apake rone-dhone se kucha nahIM hogaa| bhUla to hamArI hI hai| vRkSoM ne eka svara meM prazna kiyA, kaisI bhUla ? vaTa vRkSa ne kahA ki hama meM saMgaThana nahIM hai| hama sabhI apane meM ekarUpa hokara nahIM rahe, apane meM samAye nahIM rhe| kulhAr3I ke baiMTe meM jo lakar3I hai, vaha hamArI hI jAti kI hai| hamArI jAti vAle ne hI hameM kATane kA kAma kiyA hai| yaha hamAre asaMgaThita rahane ke kAraNa hI huA hai aura ho rahA hai lohA taba taka vRkSa ke, kATa na sakatA aMga / jaba taka usako kASTha kA, prApta na hotA saMga // vayovRddha anubhavI vaTa vRkSa kI bAta sunakara sabhI vRkSa apanI bhUla para natamastaka the I DaoN. ArAdhanA jaina, gaMjavAsaudA pharavarI 2004 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAdhuoM kI nagnatA niMdanIya nahIM vaMdanIya' hai ailaka namrasAgara nagnatA pavitratA kA duniyA meM eka AdarzapUrNa, mahAnatama | kI dRSTi philmI duniyA kI ora kyoM nahIM gaI? jahA~ khullama-khullA udAharaNa hai| nagnatA mahAvIra kA nahIM apitu vItarAgatA, nirvikAratA, adhIlatA kA naMgA nAca ho rahA hai, ardha nagna nArI ke citra aura nirvikalpatA kA aviSkAra hai| kapar3oM meM rAga ko jItA nahIM jA vAsanA grasita 'blU-philma', jaisI anaitika samAja aura rASTra ko sakatA, kapar3oM se vAsanA ko jItA nahIM jA sakatA aura kapar3oM se | garta meM le jAne vAlI gandI pikcareM, gande nAca, gande posTara, gandelajjA ko bhI jItA nahIM jA sktaa| vAsanA aura lajjA kA apanA | gande gIta sArI duniyA ko durAcAra, vyabhicAra aura azIlatA kI ghaniSTa nAtA hai aura vastroM kI chAyA meM hI ye palate-pusate rahate haiN| zikSA de rahe haiN| kyA ina gandI nagna pikcaroM se sadAcAra, naitikatA vastra pahanakara AdamI vAsanA aura lajjA para vijaya nahIM pA sakatA, ke saMskAra dikhe haiM? phira bhI logoM kI dRSTi ina azlIla pikcaroM, aura jo vAsanA aura lajjA ko jIta nahIM sakatA, vaha 'sanyAsI', gAnoM, posTaroM ko rukavAne, una para pratibaMdha lagAne kI ora kyoM 'sAdhu', 'zramaNa' kaise kahA jA sakatA hai? basa, vAsanA aura lajjA | nahIM gii| kyoMki unake dila aura dimAga dharmAndhatA kI sar3ana se ko jItane ke lie hI digambara jaina sAdhu apane tana ke vastroM kA pradUSita ho gae haiN| unheM azlIlatA se nahIM mAtra nagnatA se dveSa hai| bhI tyAga kara dete haiM aura nagna ho jAte haiN| kyoMki ve usa saMpradAya meM paidA nahIM hue| nagnatA para pratibaMdha kI kapar3A aura AdamI ke bIca meM Asakti kA riztA hotA hai, | bAta sAmpradAyika hai, sArva-bhaumika nhiiN| aise logoM se rASTra kI nispRhatA kA nhiiN| usameM bandhana kA riztA hotA hai, mukti kA nhiiN| samRddhi ko hI khatarA hai| nagnatA mukti kA rAstA hai, bandhana kA nhiiN| nagnatA eka saMyama hai likhane vAle ke zabda haiM 'nagnatA se turanta vAsanA kA saMcAra saMyama meM lajjA nahIM AtI, phira saMyama santulana kA pratIka hai| | hone lagatA hai ye zabda avikasita viveka kI upaja haiM, viveka nagnatA eka vrata hai, vrata (saMkalpa) pavitratA kA nAma hai, phira | kI nhiiN| yaha hamArI buddhi kA tarka hai viveka kA nhiiN| buddhi ke pavitratA se lajjA kyoM ? yAda rkho| pavitratA se lajjA karanA pApa | pAsa tarka hotA hai, jabaki viveka ke pAsa vizvAsa hotA hai, se prema karanA hai| lajjA hamako apanI vAsanA se AnA cAhie nagnatA | samajhadArI hotI hai| samajhanA hamako yaha hai ki vAsanA kA mUla se nhiiN| kyoMki 'burI cIja vAsanA hai nagnatA nahIM aura vaha vAsanA udgama sthAna kahA~ hai ? vAsanA kA mUla strota hamArI Asakti hai, lajjA meM chupI rahatI hai nagnatA meM nhiiN|' / hamArA gandA mana hai, aniyaMtrita icchAe~ haiM, nagnatA nhiiN| aviveka, jo vAsanA ke adhIna hai vaha lajjA kA dAsa hai, aura jo | ajJAna aura andha adhyayana ke kAraNa hama nagnatA ko galata kahate lajjA kA dAsa hotA hai, vaha vastroM kA bhakta hotA hai| vaha vastroM ke | haiN| nagnatA ko dekhakara vAsanA utpanna nahIM ho sakatI kyoMki binA jI nahIM sakatA, kyoMki svAdhInatA usakI kismata meM nhiiN|| vAsanA kA strota nagnatA nahIM apitu vAsanA kA strota hamArA kAmuka 'vastroM kA tyAga karake digambaratva kI dIkSA aMgIkAra karanA | mana hai| yadi hamArA mana kAbU meM nahIM hai, to mAtra kapar3e pahanane se kamajora dilavAloM kA kAma nahIM, vaha to himmata aura kismatavAloM | kyA lAbha? kyA sundara-sundara kapar3oM vAle raMga-rUpavAle yuvA puruSa kA kAma hai ' vAsanA para vijaya prApta karane vAle nirbhIka hote haiM, | ko dekhakara kisI ko vAsanA nahIM jAga sakatI? to phira usakI niDara hote hai| lajjA dila kI upaja hai, dimAga kI nhiiN| isIlie | sundaratA ko miTA deM? usake rUpa lAvaNya kI camar3I ko nikAla jisakA dila kamajora hotA hai, jisakA dila gandA hotA hai vaha | deM? usakI javAnI ko barabAda kara deM tAki vAsanA se baca jaayeN| lajjA kI vedanA ko, usakI pIr3A ko sahane meM asamartha hotA hai|| | hama saikar3oM upAya bhI kyoM na kara leM, yadi hamAre mana meM isI asamarthatA kI vajaha hai ki vaha nagnatA ko burA samajhatA hai aura | vAsanA bharI hai to sArI duniyA~ meM kyA bhagavAna meM bhI vAsanA dikhegI usakA virodha karatA hai| yadi vaha apane phephar3oM se vAsanA aura | aura yadi hamArA mana kanTrola meM ho gayA to upAsanA hI upAsanA matAndhatA kA gandA pAnI nikAla de, to duniyA meM use nagnatA ke | hai cAroM ora / dUsarI bAta yadi eka nagna muni ko dekhakara vAsanA alAvA aura dUsarI cIja hI najara nahIM aayegii| jAgatI hai to kyA kapar3e pahanane vAle ko dekhakara vAsanA samApta nagnatA se lajjA nahIM AnI cAhie, apitu usase to hotI hai ? galata bAta hai kapar3e itane damadAra nahIM haiM jo vAsanA ko AdhyAmikatA kA pATha sIkhanA caahie| nagnatA AdhyAtma kA | chupA skeN| hakIkata yaha hai hama kapar3A badana r3hakane ke lie pahanate jIvita mahAkAvya hai| vaha naitikatA, sadAcAra, sAdagI, tyAga, | hai, vAsanA ko Dhakane ke lie nhiiN| aparigraha kA mahAna Adarza hai| lajjA kI viSaya vastu azlIlatA vAsanA ko kapar3oM se jItA nahIM jA sktaa| chupAyA avazya hai, kAmukatA hai, nagnatA nhiiN| nagnatA to eka zIla hai, eka brahmacarya! jA sakatA hai| hama yahI to karate haiM ki ina kapar3oM se apanI vAsanA hai, eka vairAgya hai| nagnatA para pratibaMdha lagAne kI bAta karane vAle / ko chupAte rahate haiM, apanI lajjA ko chupAte rahate haiM aura Asakti 12 pharavarI 2004 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke cakra meM ghUmate rahate haiN| jisa dina hamArI Asakti mara jAyegI | calegA? kyA kapar3e pahanane se samAja kA nava nirmANa hotA hai ? yadi usI dina hamArI vAsanA, hamArI lajjA gAyaba ho jAyegI, aura hA~ to phira Aja to kapar3oM kI bharamAra hai| eka se bar3hakara eka kapar3e hamArI vijaya ho jaayegii| jisa prakAra eka sajjana vyakti ke mana | pahanane vAle haiM, phira samAja meM itanA vighaTana kyoM hai ? ApasI phUTa meM kisI zarAbI ko dekhakara zarAba pIne ke bhAva nahIM ho sakate, usI | kyoM hai ? samAja meM itane bheda aura saMsthAyeM kyoM haiM ? sAre ke sAre prakAra sajjana-puruSoM ko eka digambara nagna muni ko dekhakara vAsanA | kapar3e pahane hue haiN| dhyAna rahe, samAja kapar3oM se nahIM cala sktii| ke bhAva paidA nahIM ho skte| yaha bAta judI hai ki usakA mana vAsanA samAja AdarzoM se calatA hai, AcaraNa se calatA hai, kartavyoM se se labAlaba bharA ho, usako to kisI ke dekhe binA bhI vAsanA paidA calatA hai, tyAga aura aparigraha se calatA hai| digambara nagna muni kI hotI rahatI hai| ataH nagnatA nindanIya nahIM apitu vandanIya hai, samAja meM upasthiti eka Adarza hai, jisake mAdhyama se sArA samAja pUjanIya hai, pavitra hai, pAvana hai| aparigraha kI ora bar3hatA hai aura parigraha kI marjI se bacatA hai| likhane vAle ke ye zabda bhI dhyAna dene yogya haiM- 'jisa | ataH samAja calAne ke lie vastroM kI kataI AvazyakatA nhiiN| prakAra zarIra ko calAne ke lie AhAra Avazyaka hai, usI prakAra hA~, itanA to avazya hai ki jaba taka vaha AdamI gRhasthAzrama samAja ko calAne ke lie vastra' Avazyaka hai| samAja ko calAne | meM rahatA hai, ghara meM rahatA hai taba taka vaha vastroM ko dhAraNa karatA hai| ke lie vastroM kI AvazyakatA eka vastradhArI ko par3atI hai, jo | ghara meM nagna rahanA yaha to jaina zAstra bhI manA karate haiN| lekina jaba samAja kA sadasya hotA hai aura kArya bhAra, jimmedAriyoM ko apane | vaha ghara, kuTumba ko chor3a detA hai, apanA vyApAra-vyavasAya chor3a sira para rakhatA hai| lekina sAdhu'samAja calAne ke lie nahIM hotaa| | detA hai, taba vaha nagna dIkSA kA pAtra hotA hai| ataH jaina sAdhuoM kI vaha to samAja kA Adarza hotA hai, jarA soco! kapar3oM se kyA samAja | nagnatA niMdanIya nahIM vandanIya hai| ahiMsA-jIvadayA-pazurakSA ke kSetra meM kAryarata sabhI variSTha kAryakartA saMgaThita hoveM ahiMsA paramo dharmaH aura satyameva jayate Aja bhArata ke mUlamaMtra haiN| mahAvIra ne ahiMsA para, buddha ne karUNA para aura gA~dhI ne satya para vizeSa jora dekara hI hamAre deza bhAratavarSa ko vizva ke adhyAtma guru kA darjA dilAyA thaa| para hamArI trAsadI hai ki Aja AjAdI ke chappana varSa bIta jAne ke bAda bhI deza meM ahiMsA kI tAkateM bikharI paDI haiM aura hiMsA kI samarthaka tAkateM ekajuTa hokara hara kSetra meM hAvI hotI jA rahI haiN| saMgaThana hI zakti hai isa uddezya ko dRSTigata kara rASTrIya stara para iNDiyana pheDarezana oNpha ahiMsA oNrgenAijezana arthAt bhAratIya ahiMsA saMsthAna mahAsaMgha kI sthApanA kI gaI hai| ahiMsA ko vizva vyApI banAne ke uddezya hetu pUre deza bhara meM hajAroM kI saMkhyA meM phailI sabhI sakriya saMsthAe~ eka vyApaka evam dUragAmI soca ke sAtha ekajuTa hone ke prati utsuka hoM, tabhI isakI sArthakatA hai| ahiMsA siddhAMta kI lar3AI majabUta svArthI tatvoM se hai aura isake lie ahiMsA saMgaThana ko jana bala, bauddhika bala evam sudRr3ha Arthika AdhAra se behada sabala banAnA nitAMta Avazyaka hai|| ahiMsA zAkAhAra, jIvadayA, karUNA, pazu kalyANa, gaurakSA, gausaMrakSaNa, paryAvaraNa rakSA, mAMsa niryAta virodha, piMjarApola, pazu krUratA nivAraNa samiti, jaivika khetI athavA pazu premI saMsthAe~ Adi, hama cAhe kisI bhI kSetra meM kAma kara rahe hoM, cAhe jisa saMsthA, sosAITI, phAunDezana, TrasTa yA samiti ke nAma se kArya kara rahe hoM, yaha sahI vakta hai ki hama saba ekajuTa hokara eka aisI zakti ke tahata apanI pahacAna banAyeM, jahA~ hama sabakA apanA alaga svataMtra astitva bhI banA rahe evam sAtha hI ekabaddhatA kA rASTrIya lAbha bhI hama sabako mila ske| aura isa uddezya hetu ahiMsA ke kAryoM ko sampUrNa bhAratavarSa meM vistAra denA hai| bhAratavarSa ke 28 rAjyoM tathA 7 keMdra zAsita pradezoM meM karIba 550 jile haiM tathA hamane varSa 2004 kI prathama timAhI meM hara jagaha jilA stara athavA nagara stara para mahAsaMgha hetu sakriya kAryakartAoM kI eka pUrI TIma taiyAra karane kA rASTra vyApI abhiyAna hAtha meM liyA hai, tAki bAda meM eka kArya yojanA banAkara pUre deza meM eka sAtha eka muhima cher3I jA ske| isameM samAja kA sahayoga bhI jarUrI hai| saMsthA sosAiTI ekTa ke aMtargata paMjIkRta hai tathA Ayakara kI dhArA 80 jI ke tahata chUTa prApta hai| Aja jo bhI kAryakartA isa kArya meM juTe haiM ve atizIghra mahAsaMgha ko apanA vivaraNa evam kAryakSetra Adi bhejakara isase jur3eM, tabhI hama isa mahAyajJa ko sArthaka rUpa se saphala banA skeNge| mahAsaMgha dvArA jilA-nagara starIya saMyojaka manonIta kiye jA rahe haiM evaM Apa sabakI sahabhAgitA apekSita hai| DaoN. ciraMjI lAla bagar3A 46, sTrANDa roDa, tIna tallA, kolakAtA dUrabhASa: 033-31030556, - pharavarI 2004 jinabhASita 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adarza jIvana, Adarza mRtyu bra. annU jaina jIvana hara pala gatimAna rahatA hai, jahA~ rukAvaTeM yA ThaharAva | muskAna ke sAtha subhAzISa diyaa| AtA hai vahA~ jIvana samApta ho jAtA hai| yahI kAraNa hai ki zarIra kRza ho rahA thA para AtmA uttarottara AdhyAtmika pratyeka vyakti yAtrA para hai, Apa, maiM, hama sbhii| aura talAza meM hai | cintana meM sarAvora thii| unakI parIcaryA meM lage brahmacArI rAnU jI ne apanI-apanI maMjila kii| manuSya ko isakI khabara nahIM ki jo | unake hAthoM se picchi chur3Ane kA prayAsa kiyA para unhoMne picchikA sAMsa vaha andara le rahA hai vaha use bAhara nikAla pAyegA yA | ko nahIM chor3A ye hotI hai apane AdarzoM ke prati niSThA / apanI caryA nhiiN| AkAza meM ur3a rahI pataMga jAne kaba kaTa jAye aura sAMsoM ke prati samarpaNa / isI daurAna brahmacArI jI ne samayasAra kI gAthAoM kI Dora havA meM hI raha jaaye| kA uccAraNa vinoda pUrvaka azuddha kiyA, taponiSTha sAdhaka ne hAtha 'zvAsoM kA kyA ThikAnA rUka jAye clte-clte|| uThAkara izArA kiyA ki gAthA azuddha hai| brahmacArI jI ne vinaya zanI bhI bajha jAye jlte-jlte|| | pUrvaka kahA Apa hI zuddha par3heM to munizrI ne ghaDI kI ora iMgita sajA sako to khvAhizoM kA kAravAM sjaalo| kiyA arthAt abhI rAtri hai aura sAdhaka rAtri meM nahIM bolte| ye hai osa kI ye umra hai kho jAye glte-glte||' | pUrNa sajagatA kA prtiik| aise hI jIvana meM mRtyu avazyaMbhAvI hai, para isakA samaya maiMne vicAra kiyA caryA ke prati jAgarukatA aura saMyama ke sunizcita nhiiN| ataH janma aura mRtyu ke madhya jo aMtarAla hai | prati utsAha ye eka dina kI sAdhanA nahIM varan sampUrNa jIvana kI usameM jIvana ke rahasyoM kA udghATana ho jAye to jIvana janma aura | sAdhanA hai, tapasyA hai| ye guru se virAsata meM mile huye saMskAra haiM, mRtyu se bhI mahatvapUrNa ho sakatA hai| phUla kA khilanA mUlyavAna jo unheM kraza kAyA ke bAda bhI mukti patha para gatimAna kara rahe haiN| nahIM hai, mUlyavAna usakA kalI se phUla banane ke bIca apane | jaise koI yoddhA prArambha se yuddha kauzala meM niSNAta ho to yuddha kSaNoM vAtAvaraNa ko suvASita krnaa| ThIka usI prakAra janma aura mRtyu | meM usakI vijaya sunizcita hai usI prakAra sAdhaka kI prArambha se ke bIca kA jIvana kaise jiyA jAye yaha mahatvapUrNa hai| kI huI sAdhanA antima lakSya 'samAdhi' ko prApta karA hI detI hai| manuSya jIvana mahaja koI lakar3I kA Tukar3A nahIM jo nadI | prAta: muni zrI samatAsAgara jI, muni zrI pramANasAgara jI, meM yU~ hI bahatA jAye yA per3a kA pattA nahIM jo havA meM yUM hI ur3atA | munizrI nirNayasAgara jI va ailaka zrI nizcayasAgara jI mahArAja jaaye| jIvana meM sacetana lakSya honA cAhiye tAki hama usa jIvana | samAdhistha sAdhu ke pAsa phuNce| munizrI pramANasAgara jI mahArAja ko Adarza jIvana kaha skeN| hama apane gaMtavya para kaise jA rahe haiM, I ne 'dina rAta mere svAmI maiM bhAvanA ye bhAu~ dehAnta ke samaya meM haMsate huye yA rote huye| rote huye jAne vAloM kA jIvana asaphala | tumako na bhUla jaauuN|' ina vairAgyaprada paMktiyoM ke sAtha AdhyAtmika kintu saMgharSa ko saharSa svIkAra kara haMsate huye apane gantavya ko | samaya sArIya sambodhana dete huye kahA 'mahArAja zrI ApakA svAsthya prApta karane vAloM kA jIvana saphala aura Adarza maya hotA hai| | carama sImA para hai Apake AhAra-pAnI ke tyAga kA avasara A aisA hI jIvana thA pUjya munizrI pravacanasAgara jI mahArAja | gayA hai Apa apane utsAha ko bar3hAkara saba kucha tyAga krdeN|' kA unheM jJAta thA ki manuSya kA sabase bar3A sRjana svayaM kA usa samaya munizrI pravacanasAgara jI bolane kI sthiti meM nahIM the| nirvANa hai| ataH unhoMne pratyeka kSaNa sAdhanA kI ora vikAsonmukha | para maiMne dekhA unhoMne dRr3hatA pUrvaka apane donoM hAtha uThAkara izAre hote huye apane meM pUrNatA lAne kA prayAsa kiyA aura yahI jIvana se kahA ki maiM sabakA pratyAkhyAna AjIvana karatA huuN| Atma jIne kI kalA hai, Adarza jIvana hai| sAdhaka jaba sAdhanA kI | sAdhanA kI isa jAgrati ko dekhakara maiM abhibhUta ho gyaa| alpa gaharAI meM pahu~ca jAtA hai taba use bAhara kA kucha bhI bhAna | bAda meM maiMne munizrI pramANasAgara jI mahArAja se unake nahIM rahatA, vaha apane meM itanA samA jAtA hai, zarIra kI ora | bhAvoM kI parAkASThA ke viSaya meM pUchA to munizrI ne kahA 'unake usakA dhyAna hI nahIM jaataa| unheM bhAna huA ki zarIra rUpI | pariNAma to aise haiM jo zruta kevalIyoM ko bhI durlabha haiN|' dhanya haiM bAharI mahala roga ke kAraNa khaNDahara ho rahA hai to aba Atmika | aise sAdhaka jinhoMne apane tana ko caitanya maMdira banA liyaa| apane mahala ke nirmANa meM saMlagna honA hogA arthAt samAdhi kI sAdhanA | jIvana ko Adarza jIvana aura mRtyu ko mahotsava banA liyaa| maiM hI zreSTha hai| samAdhistha muni pravacanasAgara jI ke caraNoM meM vinayAMjali arpita jaise hI yaha carcA vidyuta gati se phailI ki munizrI karate huye Izvara se prArthanA karatA hU~ ki aise utkRSTha bhAva aura pravacanasAgara jI samAdhi kI ora agrasara haiM to maiM bhI vairAgya ! zAMti sabako pradAna kareM tAki sabakA jIvana kalyANa patha para janaka sAdhanA ke darzanArtha kaTanI pahu~cA aura unake saMnidhI meM bar3hatA rhe| oma shaaNti| jAkara namostu kiyaa| jaise hI namostu ke zabda unake kAnoM para puNya vardhanI par3e unhoMne hamArI ora dRSTipAta kiyA aura cehare para maMda-maMda mena roDa, zahapurA (bhiTaunI) 14 pharavarI 2004 jinabhASita Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anupama sAdhaka muni sva. zrI pravacanasAgara jI DaoN. sumana jaina mokSagAmI supatha kI bhavya jIvAtmAoM kI deha kA visarjana / prApta kiyaa| yaha unakI kaThina jJAna/tapa sAdhanA kA hI pariNAma aisA hI huA karatA hai, jaisA muni pravacanasAgara kI deha kA | thA jo sallekhanA se aMtima kSaNa taka dikhAyI diyaa| huaa| jise eka pudgala jar3a piMDa mAnA jAtA hai jisakA tyAga | bhAvaliMgI zramaNa ke jo lakSaNa municaryA meM dRSTigocara hote hoza pUrvaka kiyA jAtA hai, jise AtmA se pRthaka mAna kara kiyA | haiM ve samasta lakSaNa unakI zArIrika asvasthatA ke bAbajUda bhI jAtA hai| jisakA AtmA se prathaka hone para mahotsava ke rUpa meM | saMyama ke lakSaNa hI dikhAI diye evaM kiMcita kSaNa bhI asaMyamI ke manAyA jAtA hai| samAna unake zarIra meM koI bhI pratikriyA nahIM dikhAI dii| ve paramapUjya munizrI pravacanasAgara jI yuga nirmAtA parama pUjya | apane jina liMga kI rakSA hetu yatnAcAra pUrvaka mana-vacana-kAya se AcArya zrI vidyAsAgara jI ke advitIya ziSya the| ve atyanta dhyAna/sAdhanA karate rhe| gaMbhIra evaM prakhara prajJA ke dhanI the, unakI municaryA cauthe kAla ke | munizrI jI ne atyanta asvastha hone para kisI bhI prakAra muniyoM jaisI hI thii| unhoMne 'yathA guru tathA celA' vAlI kahAvata | kI auSadhi lene se manA kiyA evaM unhoMne spaSTa manA karate huye ko pUrI taraha se caritArtha kiyaa| unakI cAritrika dRr3hatA evaM jJAna | kahA thA ki 'prANa jAe~ para praNa na jAhi' vAlI kahAvata ko kI gaMbhIratA jIvana ke aMtima kSaNa taka dekhane ko mila rahI thii| | caritArtha karU~gA aura apane guru caraNoM meM yahI bhAvanA vyakta kI vAstava meM jaba se unhoMne apane guru caraNoM meM sAdhaka kA jIvana | ki 'he AcArya gurudeva mujhe apane karmoM kI nirjarA karanA hai prAraMbha kiyA thA, tabhI se unakI jIvana caryA/muni caryA cauthe kAla | isaliye maiM apanI municaryA ko kiMcita mAtra bhI vicalita nahIM ke bhAvaliMgI muniyoM jaisI vyavahArika rUpa se pariNita thI, karU~gA, kyoMki sabase zreSThatama sampatti rUpa ratnatraya dharma mere pAsa jabaki unakA zarIra to paMcama kAla kA hI thaa| atyadhika tIvra | vidyamAna hai|' vAstava meM unakI pavitra AtmA to ratnatraya rUpI puNya hone ke kAraNa isa manuSya jIvana meM unhoMne utkRSTa cAritra | kavaca se AveSTita thI ataH asvasthatA kA prabhAva AtmA taka ke dhanI, prakhara jJAnI AdhyAtma vettA vizva saMta zrI AcArya | nahIM pahu~ca sakatA thaa| vidyAsAgara jI mahArAja kA ziSya banane kA saubhAgya prApta kiyA lagabhaga DhAI mAha kaise nikala gaye yaha patA hI nahIM aura jinhoMne munidharma/municaryA kA caTTAna kI taraha aDiga | calA aura unakI Atma cetanA meM karmoM kI nirjarA lagAtAra calatI rahakara pAlana kiyA aura apane mAnavIya jIvana ko saphala bnaayaa| | rhii| munizrI jI ne sallekhanA ke samaya apanI sampUrNa deha se 16 akTUbara san 1997 zarada pUrNimA ko paramapUjya | prANoM ko zanaiHzanaiH sameTa kara kevala Atma kendrita kara liyA thA AcArya jI ke caraNoM meM unake hI kara kamaloM se dIkSA pAkara | aura jaise-jaise unake jIvana ke aMtima dina nikaTa Ate jA rahe the brahmacArI candrazekhara kA muni pravacanasAgara ke rUpa meM eka sAdhaka | vaise-vaise unakI nijAtmA prabhu evaM guru caraNoM meM tallInatA niraMtara kA janma huaa| (jabaki brahmacarya vrata 29 navambara 1987, | bar3hatI jA rahI thii| muni zrI Ayu evaM zarIra se avazya hI yuvA the kSullaka dIkSA 20 apraila 1996 tAraMgAjI evaM ailaka dIkSA 29 | parantu tapasyA, jJAna, sAdhanA meM atyadhika paripakva ho gaye the| disambara 1996 jUnAgar3ha (gujarAta) meM huI thI) 29 navambara / guruvarya AcAryazrI ne munizrI pravacanasAgara jI kI Atmika 1960 ko janma lekara pitA zrI bAbUlAla jI evaM mAtA zrImatI | cetanA meM tapa, jJAna, sAdhanA, saMyama kA jo paudhA ropA thA usa paudhe phUlarAnI (begamagaMja, jilA-rAyasena, ma.pra.) kI chatrachAyA meM | ko munizrI kaThinatama tapa/sAdhanA evaM jJAna ke jala se nirantara 27 varSoM taka unake mana meM uccakoTi ke sAdhaka banane kI bhAvanA | sIMcate rahe jisase vaha paudhA vizAla AkAra rUpa meM pallavitapuSTa hotI rhii| 29-11-03 ko unakI pavitra AtmA isa nazvara puSpita huA aura apanI saurabha se sabhI dizAoM ko sarabhita kara deha se mukta huii| muni zrI ne lagabhaga 16 varSoM meM kaThina tapasyA diyaa| AcArya jI ne apanI kuzala prajJA rUpI chainI se eka aisI kara apane aneka pUrva bhavoM ke karmoM kA prakSAlana kara liyA thA | bhavya mUrti meM pravacanasAgara jI ko gar3ha diyA thA jisameM satyama, aura apanI AtmA ko itanA nirmala sphaTika jaisA banA liyA thA | zivama, suMdaram ke darzana ho rahe the| vartamAna samaya meM muni zrI ki usa Atmika cetanA kI jyoti se aneka prANiyoM ne prakAza | pravacanasAgara jI kI sallekhanA samAdhi maraNa 'sarvajana hitAya' - pharavarI 2004 jinabhAvita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM 'sarvajana sukhAya' kA saMdeza pradAna karatI hai jo sabhI mAnavoM pUjya garudeva ke zrIcaraNoM meM pratidina kA bAra-bAra ko eka mahanIya, zlAghanIya evaM anukaraNIya udAharaNa hai| namostu....' ApakI AjJAnusAra kaTanI taka pahu~ca gaye haiM, mere isa dharA ke advitIya sUrya parama pUjya AcArya zrI vidyAsAgara svAsthya ke bAre meM mahArAja jI ne likha hI diyA hai| kamara ke jI guruvarya (vAtsalyamayI mAtA) ke caraNa kamaloM meM apane Apako nIce kA bhAga zUnya sA ho gayA hai cAra lAina likhane meM bhI kaSTa sampUrNa rUpa meM samarpita kara diyA thA aura tabhI se muni zrI jJAna, kA anubhava kara rahA huuN| merI Apake zrI caraNoM meM prArthanA hai majhe tapa/sAdhanA evaM municaryA meM aise lipta ho gaye the ki unhoMne apane pAsa bulAkara, maraNa ko jItane vAle samAdhimaraNa pUrvaka isa apanI AtmA evaM zarIra ko pUrI taraha se alaga-alaga kara liyA | nazvara deha kA visarjana Apake hI zrI caraNoM meM karanA cAhatA huuN| thA aura apanI Atmika cetanA meM aise tallIna ho gaye the ki parAdhIna caryA kitane dina taka clegii| AzA hai merI arjI svIkAra zarIra meM kucha vyAdhiyA~ bhI ho rahIM thIM unakA bhI unako AbhAsa hogii| vigata jIvana meM kiye aparAdhoM kA Apase evaM vAtsalya nahIM hotA thA kyoMki unakI AtmA deha se pUrI taraha se virakta ho bhAva rakhane vAle sabhI sAdhuoM se kSamA praarthnaa|' cukI thI jisase jIvana ke aMtima kSaNoM meM bhISaNa zArIrika jinavANI mAtA ko apanI Atma cetanA meM pUrI taraha se pariSaha ko bar3e zAMta/gaMbhIra pariNAmoM dvArA sahana kiyaa| unake AtmasAta kara liyA thaa| nirantara sAdhanA meM tallIna rahane vAle darzana se aisA pratIta nahIM hotA thA ki unako itanA bhISaNa/asahanIya | munizrI jI kI AtmA pUrNimA kI dhavala cAMdanI kI taraha dedIpyamAna kaSTa ho rahA hai| jaba unake jIvana ke kucha hI dina zeSa the taba bhI | ho rahI thii| manizrI jisa uddezya kA saMkalpa lekara apane garudeva unakA eka-eka kSaNa AtmAnubhUti aura guru caraNoM kI vaMdanA karane | ke sAnnidhya meM Aye the Aja usI sAdhya kI prApti hii| meM vyasta thaa| unhoMne sallekhanA ke samaya zrI sammedazikhara jI divya Aloka se suzobhita munizrI jI kI pavitra AtmA kI pratyeka ToMka kI hAtha meM picchI lekara 3-3 bAra Avarta karake ke pAvana caraNoM meM aTaTa zraddhA sahita koTizaH namana/vaMdana karatI bhAva vaMdanA kI aura apanI aMtima zvAMsa prabhu rUpI guru caraNoM meM | ha~ evaM mani zrI jI kI bhavya jIvAtmA jahA~ para bhI ho hama zrAvakoM samarpita kii| kA kalyANa kre| jisa supatha/mokSa mArga kI ora svayaM bar3he hamako isa saMsAra meM saba kucha sulabha hai kintu mahAdurlabha hai | bhI usI sanmArga kI ora le jAyeM aura jaba taka divya jJAna kI suyogya patha pradarzaka guru kA aashiirvaad| jisa taraha se: prApti nA ho jAye taba taka apane AzIrvAda ke Aloka se rahakara bhI apanI kiraNoM kI AbhA se kamala khilA detA hai usI prakAzita karate raheM jisase pratyeka prANI ApakA anusaraNa kara taraha se munizrI ko apane gurudeva kA AzIrvAda/oNksIjana/prANavAyu apane jIvana se karmarUpI tama ko dUra karane meM saphala ho| hama mila rahI thI jisakA pariNAma thA ki eka tarapha jahA~ unake zarIra | sabhI kI sallekhanA samAdhi bhI yugadRSTA saMta ziromaNi paramapUjya se asaMbhava kaSTa thA vahA~ dUsarI tarapha itanI apUrva zAMti/samatA AcArya zrI vidyAsAgara jI ke caraNa kamaloM meM ho, yahI bhAvanA unake mukha kamala para pradarzita ho rahI thii| donoM sImAe~ apanI-| nitya smaraNa karatI haiN| jisa prakAra se dhruvatArA digbhramita jahAja apanI parAkASThA kA sparza kara rahI thiiN| jaise vRkSa kI jar3a apane ko dizA bodha karAne meM sambala banatA hai usI taraha se hamAre phUla, patte evaM TahaniyoM ko apratyakSa rUpa se rasa bhejatI rahatI hai gurudeva hama sabhI bhaTake mAnavoM kA kalyANa karane meM sambala baneM, usI taraha se gurudeva apane sabhI ziSyoM kI Atma cetanA meM rasa yahI vinatI hai, prArthanA hai| pahu~cA rahe haiN| muni zrI pravacanasAgara jI kA jaba svAsthya jyAdA prophesara kharAba hone lagA taba unhoMne apane guruvarya ko do dina pUrva patra vibhAgadhyakSa- arthazAstra zAsakIya kalA vANijya mahAvidyAlaya likhA, patra isa prakAra thA pI.TI.sI. ke sAmane, parakoTA, sAgara (ma.pra.) sAnomaya dara | jinabhASita ke lie prApta dAna rAzi 1. ci. saMdIpa kumAra evaM Ayu.AbhA ke vivAhopalakSa meM zrI svarUpa candra narendra kumAra, raphIgaMja (bihAra) dvArA 50/- rupaye prApta / 2. ci. amita kumAra evaM Ayu. pAyala ke vivAhopalakSa meM zrI tArAcandra jaina aDaMgAbAda (pazcimabaMgAla) dvArA 100/- rupaye prApta / 3. sva. paM. cunnIlAla jI zAstrI kI 6 pharavarI ko prathama puNyatithi para zrI akhila baMsala, durgApurA, jayapura (rAjasthAna) dvArA 50/- rupaye praapt| 16 pharavarI 2004 jinabhASita -- - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama siMdhu : AcArya zrI vidyAsAgara jI DaoN. nIlama jaina prAcI meM sUryodaya hone para prakRti hI nahIM, samasta jagata | anubaddha eka aisA mahAkAvya hai jisake pratyeka sarga kI pratyeka harSa vibhora ho jAtA hai, ketakI puSpa jaba khilatA hai taba kuMja hI paMkti meM ahiMsA, maitrI, utkarSa evaM mAnavIya mUlyoM kA chalakatA nahIM samasta madhuvana suvAsa se mahaka uThatA hai aura jaba kisI | nirjhara hai tathA pratyeka zabda meM audArya evaM mAdhurya kI ubharatI rekhA asAdhAraNa vibhUti kA isa dharAdhAma para avataraNa hotA hai taba | hai, Aja taka isa mahAkAvya ko aneka vizvavidyAlayoM ne apane kevala eka parivAra hI nahIM sampUrNa vizvaudyAna hI praphullita ho | granthAgAra kI zobhA banAyA hai tathA zodhArthiyoM ne darjanoM laghu zodha uThatA hai| lokasaMkaTa ke samaya to aise lokapuruSa kA avataraNa | graMtha, zodhagraMtha likhakara pI.eca.DI, Di.liT sadRza akAdamika satyata: bhISaNa dhUpa meM tapate registAna meM vizAla vRkSa kI saghana upAdhiyA~ bhI prApta kI haiN| darjanoM kAvya sagrahoM ke racanAkAra guruvara chA~ha tulya hotI hai| svayaM meM vividha upalabdhiyoM ko saMjoye mAnavatA evaM AdhyAtmikatA Aja jaba vizva hiMsA kI sarvagrAsinI jvAlA se dhadhaka | kA preraka adhyAya haiN| guruvara ke jIvana ke sabhI rUpa svayaM vibhinna aura jhulasa rahA hai| tantra saMcAlikA rAjanIti nAnA-bharaNa bhUSitA anUbhUtiyoM se anubaddha eka mahAkAvya haiN| jisakA pratyeka sarga nartakI kI bhAMti anRta ke maMca para thiraka rahI hai, isa ApAdhApI caritra aura sAdhanA kI gaurava gAthA hai, samarpaNa kA bhAva Apake aura svArtha kI aMdhI daur3a meM Upara se sajA iMsAna bhItara hI bhItara | jIvana kI asAdhAraNa vizeSatA rahA hai| svayaM ke prati samarpaNa, khokhalA ho rahA hai, TUTa rahA hai, aise meM saMta ziromaNi pUjya | siddhAntoM ke prati samarpaNa, apane guru ke prati samarpaNa jIvana AcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja yuga saMsthApaka, krAMta | vikAsa meM nAnA rUpoM meM prakaTa huA hai| Apane apane guru dvArA draSTA, zramaNa saMskRti ke puraskRtA, Atma saMgIta ke udgAtA evaM | gRhIta AzISa sahastra guNita kara apane ziSyoM ko bAMTA hai| satya ke mahAna anusaMdhAnakartA bana jIvana mUlyoM ko apane jIvana | AdhyAtma praharI, mukti dUta AcArya zrI ne yuvA zakti kA meM AcaraNa ke stara para utArakara hameM vijaya, utkarSa evaM AtmotthAna | saMyama kSetra meM AhvAna kara jJAna, darzana, cAritra aura tapa kI ananta ke mArgadarzana bana avatarita hue, sukhada saMyoga hI hai| unakA sampadA se jana-jana ko lAbhAnvita kiyaa| vartamAna meM sarvatra avataraNa divasa rahA bhI zarada pUrNimA sampUrNa snigdha zubhra jyotiSmAna | AcArya zrI ke ziSyoM dvArA dharma kI prabhAvanA kI patAkA phaharAI candrikA sampUrNa gagana maNDala ko to prabhAmaNDita karatI hI hai| jA rahI hai| virATa vyaktitva aura udAtta kRtitva ke dhanI, sUkSma kintu zarada pUrNimA kI rAta meM to na jAne kitanI Arogya varddhinI | cintaka, satyadraSTA ne zruta sampannatA se bhI apane ziSyoM ko samRddha auSadhiyoM kA nirmANa hotA hai| zItalatA evaM saMjIvanI pradAtA | kiyA aura kara rahe haiM / samagra dharmoM ke prati sadbhAva, syAdvAda se vizva vaMdya guruvara ne apane sArvabhaumika ahiMsAtmaka ghoSa se dhArmika anusyUta mAdhyastha bhAva guruvara ne AgamavANI ko jIvana sUtra evaM AdhyAtmika jagatItala para zaMkhanAda kiyaa| banAkara jJAna vijJAna zAstra kA gambhIra adhyayana kiyaa| darzana kIrtimaya aura kIrtinIya guruvara ne dakSiNa ko janma se zAstra ke mahAsAgara meM avagAhana kiyaa| koI virala viSaya hogA aura uttara ko karma se eka sIdhI rekhA se jor3a diyaa| kSetragata | jo unakI pratibhA se achUtA ho| vibhinna viSayoM ke jJAtA, anveSTA viSamatA, bhASAgata vividhatA ko samanvaya evaM sAmaMjasya ke sUtra meM | evaM anusaMdhAtA pUjyavara apAra graMtha rAzi ke pAThaka hI nahIM svayaM pirokara digambara veza dhAraNa karane vAle pUjya zrI ke sAsvata yaza racanAkAra bhI haiN| jaina zAsana kA mahAna sAhitya AcArya zrI kI kI vyApaka prasiddhi meM zramaNatva ke sAtha-sAtha unakI vidvattA kI maulika sUjhabUjha evaM anavarata adhyavasAya kA amRtaphala hai| kavi bhI samAna bhUmikA hai| racanA sAtatva se samRddha unakI tapaHpUta | mAgha ne kahA hailekhanI se mA~ jinavANI ke racanA koSa ko vidhA-vaividhya kI dRSTi 'tuMgatvamitarA nAdrau nedaM, sindhaavgaahtaa| se samRddha karane kI dizA meM jo upAdeya kArya huA hai vaha hama ___ alaMghanIyatA heturUbhayaM tnmnsvinii||' sabake lie mahattara saubhAgya aura uccatara gaurava kA viSaya to hai sAgara gaharA hotA hai, U~cA nahIM, zaila unnata hotA hai, hI, hindI sAhitya bhI unakI pratibhA para nata zIza hai, unakI gaharA nhiiN| ataH inheM mApA jA sakatA hai para ubhaya vizeSatAoM se sArvatomukhI pratibhA kA pratiphalana vastutaH vismayakArI hai, unakI samanvita hone ke kAraNa mahApuruSoM kA jIvana amApya hotA hai| racanAoM meM bhASA zilpa, artha bodha, bhAvAbhivyakti samAna rUpa se | apane mahAmaMgala kAraka vacana sumanoM se Agama mAlA kI ucchalita hai| unakI satyasparzI spaSToktiyA~ gambhIra tattva kA saraMcanA karane vAle guru jJAna kaNoM kA arjana kara rahe haiN| AcArya pratipAdana, sArvabhauma ahiMsA kA saMdeza unake virATa vyaktitva kA | zrI ne vartamAna meM jo netRtva zramaNa saMgha ko diyA vaha adbhuta hai, sUcaka hai| Apa sadRza manISI saMta ke avataraNa se surabhAratI bhI | sukhada hai| unakI niSpakSa dharma pracAra nIti, uccastarIya sAhitya mahimA maNDita huI hai aura prAkRta, saMskRta ke prANa pulaka uThe haiN| nirmANa, udAra ciMtana evaM vizuddha adhyAtma bhAva ne janamAnasa ke ApakI kuzala lekhanI se aneka naye tathya anAvRtta hue| ApakI | vidvatvarga ko bhI apanA caraNa-caMcarIka banA diyA hai| apanI kAvya mandAkinI meM DabakiyA~ lagAne vAlA vyakti alaukika amRtamayI vAgadhArA se mAnavatA ke upavana ko siMcita kara samaddha AnaMda kI anubhUti karatA hai| 'makamATI' vibhinna anabhatiyoM se banAne vAle guruvara ke caraNoM meM koTi-koTi nmo'st|| ke.eca., 216 kavinagara, gAjiyAbAda -201 002 * pharavarI 2004 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhUtapUrva anAvazyaka pApa bra. zAntikumAra jaina koI eka pApa kA kAma aisA hai jo ki bhagavAna mahAvIra | niyama bhI turanta le lete haiN| bar3e loga nahIM le paate| ke samaya se aba taka 2500 varSoM meM Apake pUrva puruSoM meM se | kahanA yaha hai ki philma aura sIriyala ko chor3akara saba kisI ne bhI kabhI kiyA nahIM, aura Apa bhI 25 varSa pahale kabhI | kAryakrama dekhanA cAheM to dekhiye| isa anAvazyaka bhayaMkara pApa se karate nahIM the, tathA vaha atyanta hI anAvazyaka pApa hai jisake | to bacanA caahiye| jo baMdha ho rahA hai vaha tIvra anubhAga ko lekara karane se zArIrika evaM Arthika koI lAbha bhI nahIM hotA evaM jisa | ho rahA hai to usakA phala bhI bar3A ghAtaka, duHkhadAyI bhoganA pApa ke kAraNa pA~ca pApa va sAta vyasana karane se hone vAle pApa | pdd'egaa| phira bacane kA koI upAya nahIM rhegaa| karma kA baMdha hotA hai| isa prakAra kA eka abhUtapUrva anAvazyaka | koI kahe ki eka hI kamarA hai| TI.vI. bhI calatI hai, to pApa kArya karane kA tyAga Apa kara sakate haiM kyA? usakI tarapha pITha yA pArzva bhAga meM baiTha sakate haiN| dekhane kI manA uttara yaha milegA ki aisA vyartha kA pApa kA tyAga karane | hI hai, sunane kI abhI chUTa rakha leveN| koI ha~sI majAka bhI kare to meM kyA bAdhA hai ? aisA pApa kauna sA hai batAyA jaay| tyAga kara bar3e garva se boliye ki hamArA TI.vI.dekhane kA tyAga hai| pApa ko diyA jaayegaa| chor3ane meM kyA zarma hai| batAne meM kyA lAja hai| Apake sammAna se usa pApa ko karAne vAle zaitAna ke Dibbe kA nAma hai | vaha bhI prabhAvita hokara tyAga kara deveN| usa kamare meM Ate-jAte ttii.vii.| TI.vI. kI bImArI kA to ilAja kathaMcita ho sakatA hai | meM parde para najara par3atI jAya to koI bAta nahIM parantu paira rukanA nahIM para yaha naI bImArI burI taraha se phaila gaI hai| dekhane vAle yaha | caahie| anubhava bhI karate haiM ki isakA duSprabhAva dila-dimAga para gaharA __ koI kahe ki phurasata/avakAza ke dinoM meM samaya kaise kATeM? par3atA hai, phira bhI isase bacanA nahIM caahte| to bhAI, Apake pUrva puruSa apanA jIvana kaise bitAte the| acchA TI.vI. dekhanA eka dama sampUrNa rUpa se chor3a deM to uttama | sAhitya par3hiye, dharmadhyAna, pUjA-pATha, mAlA-jApa, pravacana kI kaiseTa hai| anyathA kama se kama philma aura sIriyala dekhanA to pUrNatayA sunanA, tattvacarcA, baccoM ke sAtha manoraMjana, subaha-zAma TahalanA, chor3a denA caahie| eka kahAnI ke rUpa meM jo ghaTanA- durghaTanA, | halke khelakUda, Asana vyAyAma, inaDora gema ityAdi aneka prakAra ke anAcAra-vyabhicAra, du:kha-zoka, baMdhana-krandana, vAda-vivAda, mAra- | sAdhana haiM jisameM Ananda liyA jA sakatA hai, zubha kAryoM ke cintana kATa, yuddha-saMgharSa, hatyA-AtmahatyA, chala-kapaTa, corI-DakaitI, | se puNya arjana kara sakate haiN| apane jIvana ke anubhavoM kI pustaka apaharaNa-AtaMkavAda ityAdi sabhI prakAra ke bure kAryoM ko dekhakara | likheM jo ki naI pIr3hI ke kAma aayegii| peMTiMga-phoTogrAphI meM ruci kuzikSA milatI hai| darzaka usa abhinaya ke sAtha ekameka hokara | le sakate haiN| isa anAvazyaka vyartha kA pApa kArya ko karate rahanA to kabhI rotA hai, kabhI ha~satA hai, khalanAyaka kI hAra yA mRtyu cAhatA | vAstava meM atyanta hAnikAraka anartha hI hai| hai, dRzya ke anurupa mAnasika pravRtti karatA hai, vyabhicAra ke dRzya | avakAza ke samaya ko paropakAra, ke samaya bijalI banda ho jAya to aphasosa karatA hai ki rocaka | kI dekhabhAla kA kArya tIrtha yAtrA, santasamAgama ityAdi aneka dRzya dekhane se chUTa gayA, dekhA nahIM jA skaa| arthAt uparokta acche kAryoM meM lagAkara sAtizaya puNya upArjana kara sakate haiM, sabhI kAryoM meM darzaka pUrNataH svAda letA hai| samAja meM mAna pratiSThA prApta kara sakate haiN| choTe bAlaka, yuvaka gaMbhIra rUpa se prabhAvita ho jAte haiN| | TI.vI. dekhakara duHkha-zoka karane se to acchA hai ki pAsa unakA adhyayana bigar3a jAtA hai| vaise ghRNita kArya karane lagate haiN| | par3osa meM koI dIna-duHkhI parivAra meM Adhi-vyAdhi grasta koI kAmavAsanA ke cainala sahaja upalabdha ho rahe haiN| avivAhita | vyakti ke pAsa thor3I dera baiThanA, du:kha-darda sunanA, use dhIraja mAtAoM kI saMkhyA bar3hatI jA rahI hai| vijJAna ne siddha kiyA hai ki | dilAnA bhI mahAna kArya hai| isa karuNA bhAva se bhI apako bAlaka-bAlikAoM ke mastiSka kA vikAsa evaM yathAvata kArya | anivarcanIya sukha, zAMti, saMtoSa kI anubhUti hogii| praNAlI bAdhita ho jAtI hai| A~khoM kI zakti kharAba ho jAtI hai| | TI.vI. kI philma, sIriyala-dhArAvAhika ko jahA~ prastuta samAja meM visamvAda hote haiN| parivAra meM jhagar3e hote haiN| dAmpatya | kiyA jA rahA hai vahA~ koI pApa nahIM ho rahA hai| vahA~ hatyA, jIvana chinna, bhinna ho jAtA hai| nAte, riste TUTa jAte haiN| vRddha, | vyabhicAra Adi kucha nahIM ho rahA hai / saba kucha nATaka hai, banAvaTI apAhijoM kA jIvana naraka bana jAtA hai| santAna se sevA nahIM | dRzya usa rUpa taiyAra kiyA jAtA hai| Apa vyartha meM una dRzyoM ko miltii| sArA vizva Aja isa choTe se bakse se parezAna hai| dekhakara , kathA ke pravAha meM bahakara pApa ke samudroM meM DUba rahe haiM, vizva ke sabhI deza-samAja ke saMskAra, saMskRti bikharatI jA rahI | jo ki pahale kabhI na to kiyA na kabhI dekhaa| pApa mana se hotA hai hai, koI bhI upacAra-pratikAra najara nahIM aataa| | tana se ho yA nahIM bhI ho, para pApa kA baMdha to ho hI jAtA hai| baccoM ko samajhAte haiM to ve bolate haiM ki mammI-pApA dekhate | ataH isa Adhunika vijJAna kI bhayAvaha mazIna rUpI zaitAna ke haiM to hama bhI dekhate haiN| ve to dina-rAta dekhate haiM hameM to skUla bhI | Dibbe se dUra rahakara abhUtapUrva anAvazyaka pApa ko karane se apane jAnA hai, homa varka bhI karanA par3atA hai| eka-do ghaMTe samaya bAMdhakara | Apa ko bcaaiye|| 18 pharavarI 2004 jinabhASita - For Private & Personal. Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA aura zarIra kI bhinnatA : cikitsIya vijJAna kI sAkSya bheda vijJAna jaina dharma kA mUla siddhAnta hai| jaina dharma kA samasta dArzanika, AdhyAtmika aura dhArmika cintana ' bheda vijJAna' para hI AdhArita hai| isI maulika mAnyatA ke AdhAra para nimna niSkarSa nikAle gaye haiM : 1. AtmA ajara-amara zAsvata hai| zarIra nazvara hai| ata: jaina dharma punarjanma ke siddhAnta ko svIkAra karatA hai| 2. AtmA kA mUla svabhAva jJAna, darzana aura cetanA maya hai / 3. AtmA aura zarIra donoM bhinna-bhinna tattva/padArtha haiN| 4. AtmA pUrNatayA nirAkAra evaM azarIrI hai| isakA anubhava hotA hai, kintu use zarIra ke bAhya cakSuoM se dekhA nahIM jA sktaa| na kevala netroM se balki sUkSmAtisUkSma sUkSmadarzI yaMtra bhI isameM sahAyaka nahIM ho skte| 5. AtmA asaMkhyAta pradezI hai| 6. jaba bhI AtmA kisI zarIra ko dhAraNa karatI hai, taba vaha usa zarIra ke anupAta se apane saMkoca vistAra guNa dvArA usa anurUpa ho jAtI hai| 7. AtmA zarIra ke samasta pradezoM meM arthAt (Cells) koSoM meM vyApta rahatI hai| isI guNa ke kAraNa hameM zarIra ke vibhinna aMgoM meM darda kA anubhava hotA hai| yaha saba saMyogI paryAya meM hI hotA hai| jaba AtmA pUrNa rUpeNa zarIra mukta, karma mukta ho jAtI hai to vaha sarvajJatA, sarvazakti sampannatA evaM sarvavyApakatA (sarvadarzIpana) se sampanna hokara cirantana sukha meM pratiSThita ho jAtI hai| isI avasthA ko jaina darzana bhagavAna, Izvara, sarvazakti sampanna, jinendra deva athavA arihaMta/siddha parameSThI kI saMjJA detA hai / Adhunika zuddha vijJAna 'prayoga' vidhi para AdhArita hai| arthAt bhautikI, rasAyana, cikitsA vijJAna, jIvavijJAna, prANI vijJAna, Adi ke siddhAnta evaM sUtra vAstavika prayogoM para hI nirbhara haiN| jo tathya prayoga kI kasauTI para kharA utaratA hai vaha vaijJAnika siddhAnta bana jAtA hai| vyaktigata anubhava- prasUta tathyoM ko zuddha vijJAna saiddhAntika jJAna nahIM mAnatA aura na hI hamArI prAcIna paramparAgata mAnyatAoM ko mAnyatA detA hai| unheM to kabhI-kabhI DaoN. premacandra jaina andhavizvAsa kI saMjJA dI jAtI hai| isake viparIta sAmAjika vijJAna (arthazAstra, manovijJAna, rAjanIti vijJAna, bhUgola Adi) kArya aura kAraNa ke siddhAMta ko svIkAra karatA hai| arthAt koI bhI kArya, kAraNa upasthita hone para hI hotA hai, binA kAraNa ke kArya kI niSpatti nahIM hotii| ye sAmAjika vijJAna kArya aura kAraNa saMbaMdhoM kA patA lagAne hetu niyaMtrita prayoga bhI karate haiM tathA satata nirIkSaNa (Observation) bhI / jo padArtha unake nirIkSaNa kI viSaya vastu nahIM bana pAte unake astittva ko hI asvIkAra kara dete haiM / isa saMbaMdha meM 'manovijJAna' kA eka udAharaNa paryApta hai| manovijJAna pahale darzanazAstra kI eka zAkhA ke rUpa meM sthApita thA aura cU~ki darzanazAstra - AtmA-paramAtmA kI vyAkhyA karatA hai, ataH manovijJAna ko 'AtmA kA vijJAna' ke rUpa meM adhyayana kiyA jAtA rhaa| aMgrejI meM manovijJAna ko sAikolaoNjI (Psychology) kahA jAtA hai jo leTina bhASA ke sAikI-laoNgasa se banA hai, aura leTina bhASA meM sAikI kA artha hai, 'AtmA' laoNgasa kA artha hai 'vijJAna' yA 'zAstra' / ataH manovijJAna viSaya kA mUla hI 'AtmA kA vijJAna' huA / kintu AtmA ko duruha batAkara evaM prayoga se pare batAkara bAda ke manovaijJAnikoM jaise (J.S. Ross) je. esa. rAsa Adi ne manovijJAna ko mastiSka ke vijJAna kI saMjJA dI kyoMki AtmA kI apekSA mastiSka kA adhyayana saMbhava samajhA gyaa| kintu jaba vaijJAnikoM ko mastiSka kA adhyayana bhI kaThina lagA, usa para prayoga saMbhava nahIM lagA to bAda ke manovaijJAnikoM jaise vuMTa (Woundt) jemsa (James ) Adi vidvAnoM ne manovijJAna kI viSaya vastu mAnava cetanA btaaii| kintu manovizleSaNavAdiyoM jaise phrAiDa (Fraid ) juMga (Jung) Adi ne siddha kara yaha spaSTa kara diyA ki mAnava vyavahAra kevala cetanA se hI nahIM arddhacetana aura acetana mana se bhI prabhAvita hotA hai, ataH manovijJAna ko cetanA kA vijJAna kahanA ThIka nahIM hai| bIsavIM sadI ke Arambha meM manovaijJAnikoM jaise pIlsavarI (Pills bury) Adi ne manovijJAna ko 'vyavahAra ke vijJAna' kI saMjJA dI kyoMki mAnava vyavahAra pratyakSa hone se usakA adhyayana aura niyaMtrita pharavarI 2004 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sort.' prayoga saMbhava hai| aura aba vartamAna samaya meM manovijJAna ko / AtmA kA vaijJAnika prakaraNa) se cikitsA vaijJAnikoM ke dvArA sarvasammati se vyavahAra kA manovijJAna hI mAnA jAtA hai| manovijJAna vAstavika prayogoM para AdhArita anubhava-prasUta kucha satya ghaTanAe~ ke isa samasta itihAsa para vyaMgya karate hue Ara.esa. buDsabartha ne | evaM tadajanita mAnyatAe~ prastuta haiMlikhA taMtrikA zalya cikitsA vizeSajJa speTjalara kA anubhava : 'First Psychology lost its soul, then it lost its mind, 1991 kI grISma Rtu meM DaoN. speTrajalara ke pAsa pAma then it lost its consciousness. It has still a behavour of a | rInolDa nAma kI 31 varSIya mahilA AI jo tIna baccoM kI mA~ thii| usake mastiSka meM jIvana ko hI saMkaTa meM DAlane vAlA eka (sarvaprathama manovijJAna ne AtmA kA tyAga kiyA phira ubhAra (Bulge) thaa| DaoN. ne usase kahA ki oNparezana ke daurAna mastiSka (mana) kA tyAga kiyA phira apanI cetanA chor3I aura usake hRdaya ko roka denA par3egA, isa samaya mastiSka bhI niSkriya aba vaha vyavahAra ke svarUpa ko apanAtA hai|) rhegaa| isa taraha samasta naidAnika mApadaMDoM ke anasAra vaha eka isa taraha manovijJAna jo darzanazAstra kI hI eka viziSTa ghaMTe taka mRta rhegii| svIkRti milane para DaoNkTaroM ne oNparezana kI zAkhA hai aura darzanazAstra jisameM mUlataH AtmA-paramAtmA ke saMbaMdhoM taiyAriyAM kii| rogI mahilA ko nizcetaka diyA gyaa| isa nizcetana kI vyAkhyA hotI hai, ne AtmA ke astittva ko hI nakAranA prAraMbha dazA meM DaoNkTaroM ne eka mazIna jisameM se khara-khara dhvani nikalatI kara diyaa| kintu pAzcAtya vizva ke aneka vaijJAnikoM/vidvAna | thI, usakI prama (lead) ke plaga rogI ke donoM kAnoM meM phiTa kara manISiyoM ne samaya-samaya para AtmA kI sattA yA cetanA kI sattA diye tAki oNparezana ke daurAna rogI ke mastiSka meM eka pratyaMga sevA svIkAra kI hai bhale hI ve prAyogika AdhAra para ise siddha na kara vizeSa (brainstem) kI kriyAoM ke mApana para najara rakhI jA sake hoN| pa.pU. muni 108 zrI pramANasAgara jI ne apane suvikhyAta sake kyoMki mastiSka kA yaha pratyaMga zravaNa zakti ko niyaMtrita grantha 'jaina dharma aura darzana' meM isakA ullekha kiyA hai| alabarTa karane evaM mastiSka kI anya anaicchika kriyAoM meM mahatvapUrNa AinsaTAina ko uddhRta karate hue kahA gayA hai 'maiM jAnatA hU~ ki bhUmikA kA nirvAha karatA hai| hRdaya ki dhar3akana, zvAMsa, zarIra kA sArI prakRti meM cetanA kAma kara rahI hai|' sara e.esa. eDigTana ke tApamAna tathA jIvita prANI ke sabhI anya cinhoM kA patA lagAne anusAra 'kucha ajJAta zakti kAma kara rahI hai, hama nahIM jAnate vaha ke liye anya atirikta yaMtra lagA diye gaye tAki oNparezana ke kyA hai? maiM caitanya ko mukhya mAnatA hU~, bhautika padArthoM ko gaunn|' | daurAna rogI ke jIvita rUpa meM hone vAlI koI bhI kriyA-pratikriyA anya vidvAna je.vI.esa. helDana kA kathana hai| satya yaha hai ki para najara rakhI jA sake kyoMki oNparezana ke hote rahate samaya rogI vizva kA maulika tattva jar3a (Matter), bala (Force) yA meM jIvana ke cinha nahIM dikhane cAhiye the| sabhI naidAnika mApadaMDoM bhautika padArtha (Physical things) nahIM hai, kintu mana aura | ke anusAra use mRta hI rakhA jAnA thA anyathA oNparezana ke daurAna cetanA hI hai' sara oNlIvara laoNja ko vizvAsa hai, 'vaha samaya | hI usakI mRtyu kA khatarA thaa| aura to aura usake sabhI aMgoM AegA jaba vijJAna dvArA ajJAta viSaya kA anveSaNa hogaa| vizva (Limbs) kI kriyAoM kA (halana-calana) roka diyA gayA thaa| jaisA ki hama socate the, usase bhI kahIM adhika usakA AdhyAtmika usakI A~khoM ko snehaka (Lubricated) karake baMda kara Tepa astitva hai| vAstavikatA to yaha hai ki hama ukta AdhyAtmika lagAkara sIla kara diyA gayA thaa| isa taraha usakA hRdaya, phaiMphar3e, jagata ke madhya meM haiM jo bhautika jagata se Upara hai|' zvAMsa-pracchavAsa, A~kha, nAka, kAna Adi sabhI kA saMcAlana baMda aba to pichale dazaka meM antarrASTrIya stara ke bahucarcita thaa| cikitsA vaijJAnikoM ke anubhava-prasUta tathyoM ne AtmA ke astitva __ jaise hI DaoN. speTrajalara ne rogI kI khopar3I kholane ke ko svIkAra nahIM karane vAle vaijJAnikoM ko cunautI dI hai aura unheM liye eka ArI numA aujAra nikAlA taba usI samaya aisI adbhuta apanI mAnyatAoM para punarvicAra karane hetu vAdhya kiyA hai| antarrASTrIya ghaTanA ghaTita huI jo isase pUrva kabhI bhI rogI kI kriyAoM ko stara kI eka aMgrejI patrikA 'rIDarsa DAyajesTa' (Readers maoNnITara karane vAle kisI bhI ati saMvedanazIla praNAlI para ghaTita Digest) ke tAje aMka (akTUbara 2003) meM prakAzita anItA nahIM huI thii| rogI rInolDa ko apane zarIra meM eka tar3aka kA vArtholomyu (Anita Bartheolomeu) ke lekha 'AphTara lAipha, anubhava huaa| bAda meM usane batAyA ki DaoNkTara speTrajalara ke di sAiMTiphika kesa phaoNra di hayUmana sola' (mRtyoparAnta mAnava mAnava | kandhoM se ThIka Upara jahA~ se dekha pAnA suvidhAjanaka thA, sthita 20 pharavarI 2004 jinabhASita - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hokara usane apane oNparezana ko dekhaa| usane khopar3I kholane / yaha saba mRta-prAya mastiSka kA matibhrama hai kintu matibhrama tabhI vAlA vaha aujAra (ArI) dekhA, jo eka vidhuta TUtha-bruza ke | saMbhava hai jaba ki mastiSka kucha to kriyAzIla ho aura yadi eka samAna thaa| usane eka mahilA kI AvAja yaha kahate hue sunI kI | bAra sabhI prayojanoM ke liye mastiSka niSkriya-nirjIva ho gayA hai rogI kI rakta vAhikAe~ bahuta choTI (patalI) haiN| rInolDa ko to usa dazA meM matibhrama bhI saMbhava nahIM hai| aisA lagA ki ve loga usakI Uru-mUla (groin)(jaMghA) para phira niSkriya mastiSka ke hone para 'mRtyu nikaTa anubhava' zalya kriyA karane vAle haiN| usane socA ki yaha sahI nahIM ho | kyoM? yaha prazna vaijJAnikoM, dharmavijJAniyoM aura sAmAnya janoM ke sakatA, kyoMki yaha to eka mastiSka kI zalyakriyA sambandhI | samakSa abhI bhI anuttarita hai| yadi mRtyu evaM jIvana ke sambandha meM roga hai, phira jaMghA meM zalya kriyA kaisI? usane kalpanA kI ki Aja ke vaijJAnikoM dvArA svIkRta siddhAnta svIkAra kiye jAte haiM to zAyada mastiSka ke bhItara kI jA rahI zalyakriyA ke kAraNa use ukta prakAra kI ghaTanAe~ honI hI nahIM cAhie (Adhunika cikitsA matibhrama ho gayA hogaa| kintu yadyapi usakI A~khe aura kAna | naidAnika mApadaMDoM ke anusAra hRdaya kI dhar3akana, zvAMsa-pracchavAsa, bhalI-bhAMti sIla kara baMda kara diye gaye the taba bhI usane jo dekhA | mastiSka kI kriyAzIlatA hI jIvana hai aura ina sabakA na raha vahI vAstava meM ho rahA thaa| zalyakriyA sambandhI vaha ArI vidyuta | jAnA mRtyu hai|) ata: kucha vaijJAnikoM kA tarka hai ki vijJAna ko TUtha-bruza jaisI thii| zalya cikitsaka vAstava meM usakI jaMghA | AtmA kI saMbhAvanA para bhI vicAra/talAza karanA caahie| (Uru-mUla) para kArya kara rahe the kyoMki usake hRdaya ko eka / jaba ukta lekha ke lekhaka ne eka briTiza zodhakartA susAna hRdaya phephar3A mazIna se jor3ane ke liye eka nAla-zalAkA ko blekamora (Susan Blackmore) pI.eca.DI.se rInolDa ke mRtyu vahA~ le jAnA thaa| nikaTa anubhava ke bAre meM pUchA ki isa viSaya meM unakI kyA soca ___ DaoNkTara speTrajalara ne usake zarIra se khUna bahAte hue | hai ? blekamora ne isa prazna kA uttara I-mela se diyA, 'yadi Apake (Aparezana meM khUna bahatA hai) sAthI DaoNkTaroM ko, rInolDa ko | dvArA varNita yaha ghaTanA sahI hai to pUre vijJAna kA punarlekhana karanA gativihIna (Stand still) rakhane kA Adeza diyaa| usake zarIra | hogA' arthAt blekamora ne usa pUrI ghaTanA ko hI sahI nahIM maanaa| meM lage pratyeka yaMtra ke pratyeka pAThyAMka (reading) ke anusAra | blekamora ne apane zodha grantha 'DAiga TU liva''Dying to rInAlDa ke zarIra se jIvana nikala cukA thA, vaha niSprANa thI | live' meM likhA hai ki mRtyu pUrva anubhava suraMga meM yAtrA karanA Adi arthAt jIvita avasthA meM hone vAlI sabhI bAhRya aura Antarika | jaise anubhava aura zarIra se bAhara ke anubhava kucha manovaijJAnika kriyAe~ samApta ho cakI thii| taba bhI usane apane Apako eka | ghaTanAoM/kAraNoM se ho sakate haiN| mastiSka kI zalya kriyA ke suraMga ke jariye prakAza kI tarapha yAtrA karate hue paayaa| usa suraMga | daurAna sthAnIya nizcetaka kI avasthA meM kabhI-kabhI rogI zarIra ke aMtima chora para usane usakI bahuta pUrva mRta dAdI, anya se bAhara anubhava 'out of body experience' sUcita karate haiN| riztedAra aura mitroM ko dekhaa| aisA lagA ki mAno samaya rUka gayA | isI prakAra ke anubhava kucha anya loga, hazIza aura anya nizcetaka hai| taba usake eka cAcA ne use usake zarIra taka vApasa pahu~cAyA | lene ke prabhAva meM rahate samaya bhI karate haiN| isa prakAra ke anubhava aura usase vApasa hone ko khaa| isa samaya use aisA lagA mAno | cAhe ve kisI bhI prakRti ke hoM aura kitane bhI vAstavika lageM para vaha varpha sama zItala jala meM gotA lagA rahI ho| aura vApasa Ane | ve mRta--prAya mastiSka (dying brain) ke sAtha prAraMbha hote haiM aura ke bAda (oNparezana ke bAda) usane DaoNkTara se vaha saba kahA jo | usI ke sAtha samApta bhI ho jAte haiN| para jaba mastiSka punaH usane dekhA tathA anubhava kiyA thaa| aisI ghaTanA/ghaTanAoM ko | kriyAzIla ho jAtA hai taba bhI ve kyoM smaraNa meM rahate haiM, yaha vaijJAnikoM ne ena.DI.I. (Near-Death experience) arthAt | abhI bhI anuttarita hai? mRtyu nikaTa anubhava nAma diyA hai| kramaza ..... pahale to vaijJAnikoM ne isa prakAra kI ghaTanAoM ko nirasta nidezaka, javAhara lAla neharu kara diyaa| paramparAgata cikitsA spaSTIkaraNa yaha diyA gayA ki smRti mahAvidyAlaya, gaMjabAsaudA -pharavarI 2004 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'chattIsagar3ha meM prAcIna jaina pratimAe~' DaoN. rAmagopAla zarmA jaina dharma bhArata kA prAcIna dharma hai| kucha vidvAnoM ne samrATa azoka ko bhI prAraMbha meM jaina dharma kA anuyAyI mAnA hai| khaNDagiri evaM udyagiri kI guphAoM meM bahuta sI prAraMbhika kAla kI jaina mUrtiyA~ haiM / bhAratIya saMgrahAlayoM, yUropa evaM amerikA ke saMgrahAlayoM tathA kaI nijI saMgrahAlayoM meM bhI jaina pratimAyeM surakSita haiN| prAcIna jaina sAhitya ke anusAra isa dharma ke pravartaka RSabhanAtha haiM jinheM AdinAtha bhI kahA gayA hai ye IsA se bhI sahasroM varSa pUrva hue the / chattIsagar3ha meM jaina dharma chattIsagar3ha jise dakSiNa kosala evaM anya kaI nAmoM se samaya-samaya para jAnA gayA hai, yahA~ ke zAsakoM ne prAcIna kAla se hI sarva dharma samanvaya kI nIti apanAI hai| yadyapi ye zAsaka zaiva, zAkta evaM vaiSNava dharmAvalaMbI the kiMtu unhoMne bhArata meM pracalita sabhI dharmoM ke prati sahiSNutA pradarzita kii| jaina dharma kA prasAra chattIsagar3ha ke bhU-bhAga meM lagabhaga chaThavIM zatAbdI I. meM ho gayA thaa| AraMga meM chaThavIM, sAtavIM zatAbdI I. kI jaina pratimAe~ prApta huI haiN| dhanapura meM 8 vIM - 9vIM I. kI nirmita tIrthaMkara pratimAe~ milI haiN| sirapura, malhAra, ratanapura meM bhI jaina, deva pratimAe~ milI haiN| AraMga kA 9 vIM, 10 vIM I. kA jaina maMdira mahatvapUrNa hai / bilAsapura saMbhAga meM saktI tahasIla meM 'guMjI' nAmaka sthAna meM tIsarI zatAbdI I. kA eka lekha caTTAna para aMkita hai| isa lekha meM 'RSabhatIrtha' kA ullekha hai evaM vidvAnoM ne guMjI ko hI RSabhatIrtha mAnA hai| saMbhavataH tIrthaMkara RSabhanAtha ke nAma para hI ise RSabhatIrtha kahA gayA hai| isa prakAra jaina dharma kA prasAra isa chattIsagar3ha kSetra meM avazya thA evaM yahA~ ke vibhinna sthAnoM meM prAcIna evaM madhyakAla kI nirmita jaina pratimAe~ isakA sabala pramANa haiM / chattIsagar3ha ke vibhinna sthAnoM meM prAcIna jaina pratimAyeM isa prakAra milI haiM ratanapura - yahA~ ke bar3e pula para bahuta sI prAcIna pratimAe~ thIM unheM kucha samaya pUrva nikAla kara bilAsapura purAtatva kAryAlaya meM rakhA gayA hai inhIM meM eka jaina tIrthaMkara pratimA thI jo khar3I huI hai| ratanapura ke kaMThI devala maMdira se bhI kalacurI kAlIna do tIrthaMkara pratimAe~ milI thI jo bilAsapura yA rAyapura ke saMgrahAlaya meM haiN| malhAra - malhAra meM bur3hIravAra ke pAsa jaina dharma se saMbaMdhita pratimAyeM haiM, jinameM tIrthaMkaroM kI Asanastha evaM kAyotsarga mudrA kI pratimAyeM haiN| inake atirikta grAma ke kucha makAnoM, pIpala caurA, naMda mahala Adi sthAnoM meM bhI pratimAyeM haiM / 22 pharavarI 2004 jinabhASita pArzvanAtha yaha pratimA dhyAnastha mudrA meM hai| Asana pITha para svastika cinha hai| donoM pAzrva meM paricAraka hai / trichatra ke Upara gajAbhiSeka kA suMdara aMkana hai / yaha kAle grenAiTa kI hai| yaha pratimA naMda mahala (kevaTa pArA) meM surakSita hai| nau tIrthaMkara yahIM para ardha vRttAkAra caityayukta eka anya kalAtmaka phalaka hai| isameM nau tIrthaMkaroM ko eka sAtha pradarzita kiyA gayA hai, jinameM madhya tathA bAhaya pAzrvoM meM dhyAnastha tIna tIrthaMkara evaM bAkI chaH tIrthaMkara sthAnaka mudrA meM hai| isa pASANa phalaka meM chatra, makaramukha, prabhA maMDala Adi kA suMdara alaMkaraNa hai| RSabhanAtha yaha pratimA dhyAnastha mudrA meM hai| donoM pAzrva meM kAyotsarga mudrA meM anya tIrthaMkara pratimAe~ haiN| UparI bhAga meM vidyAdhara tathA Asana ke nIce 'vRSabha' kA aMkana hai| saMbhavanAtha yaha pratimA kAyotsarga mudrA meM hai| sira ke pArzva meM chatratraya hai, usake Upara kalaza evaM gajAbhiSeka kA aMkana hai| nIce paricAraka evaM yakSa yakSiNI yugala aMkita haiN| malhAra ke saMgrahAlaya evaM saMgrahAlaya prAMgaNa meM tIrthaMkaroM kI pratimAyeM, yakSa-yakSiyoM evaM aMbikA kI kucha pratimAyeM bhI saMgrahIta haiM / yakSiNI pratimA saMgrahAlaya meM yakSiNI pratimA caturbhujI hai, hAthoM meM kapAla daMDa, trizUla, kamalapuSpa evaM bIja pUraka haiN| sira para prabhAmaMDala kA cakra hai| tIna phaNoM ke sarpa kA chatra hai bA~yI ora nIce eka pakSI kI AkRti hai / yaha padmAvatI kI pratimA ho sakatI hai| dharma kA prasiddha sthala rahA hogaa| yahA~ milI uparokta pratimAe~ evaM isa prakAra malhAra evaM bUr3hIkhAra kSetra prAcIna kAla meM jaina grAmINa aMcala meM milane vAlI pratimAoM ke atirikta kaI aise zilA paTTa bhI haiM jina para caubIsa tIrthaMkara khar3e huye eka sAtha pradarzita kiye gaye haiM / ye sabhI 8 vIM se 12 vIM I. kI pratimAyeM haiN| dhanapura (bilAsapura kI pratimAyeM ) bilAsapura se lagabhaga 123 ki.mI. dUra dhanapura hai tathA peMDrA ke uttara meM lagabhaga 16 ki.mI. para hai| kaniMghama kI mAnyatA hai ki yaha nagara navamI zatAbdI kA lagabhaga eka mahatvapUrNa jaina kendra rahA hai| yahA~ somanAtha tAlAba ke kinAre Aja bhI asaMkhya jaina pratimAe~ saMgrahIta haiM kiMtu ye adhikAMza khaMDita haiM / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra dhanapura meM bar3akA TolA kSetra meM gorA tAlAba ke pAsa eka bar3A | bilaharI evaM kArI talAI (jabalapura jilA) se lAI gaI hai| TIlA hai jisameM vizAla maMdira ke avazeSa dabe haiN| isI prakAra bhauMhArA vizeSa - RSabhanAtha ne ghora tapasyA kI thI ataH laMbe tAlAba ke uttara meM lagabhaga eka ki.mI. dUra choTe-choTe TIle haiM inameM samaya taka tapasyA rata hone se unake bAla bahuta bar3ha gaye the| ataH pratyeka TIle meM maMdira ke avazeSa dabe hone kI saMbhAvanA hai| beMgalara ne | unakI kucha pratimAoM meM kaMdhe para laTakate huye bAla bhI pradarzita apanI 1873-74 kI riporTa meM ina TIloM meM se eka meM chaH maMdira | kiye gaye haiN| inakA cinha (lAMchana) vRSa hai, yakSa gomukha evaM evaM isake pazcima meM AdhA ki.mI. dUra eka TIle meM cAra maMdira aura | yakSI cakrezvarI hai, jinake hAthoM meM cakra rahatA hai| usake AsapAsa anya maMdiroM kI carcA kI hai| inameM se sabhI nahIM to anya tIrthaMkara pratimAe~ adhikAMza maMdira jaina maMdira pratIta hote haiN| saMgrahAlaya meM kArItalAI kI kucha aura pratimAe~ bhI haiM, dhanapura meM prApta jaina pratimAyeM isa prakAra haiM jinameM do-do tIrthaMkara kAyotsarga Asana meM dhyAna mudrA meM haiN| inameM mahAvIra unake cinha bhI pradarzita haiN| ina pratimAoM meM sapheda baluye patthara bhagavAna mahAvIra kI do pratimAe~ yahA~ milI haiM yadyapi ye kI jo jor3iyA~ tIrthaMkaroM kI haiM ve isa prakAra haiN| 1. RSabhanAtha khaMDita sthiti meM milI haiM, kAyotsarga mudrA meM somanAtha tAlAba ke evaM ajitanAtha, 2. dharmanAtha evaM zAMtinAtha, 3. puSpadaMta evaM pAsa ye haiN| caubIsaveM tIrthaMkara mahAvIra kI pratimA ke AsanapaTTa zItalanAtha ye lagabhaga 107 se.mI. U~cI haiN| inhIM ke sAtha lAla ke madhya meM siMha mukha aMkita hai| caraNa caukI ke nIce yakSI, baluye patthara kI 138 se.mI. U~cI eka aura jor3I ajitanAtha siddhAyanI hai, inake donoM ora eka-eka siMha hai| mahAvIra ke / | evaM saMbhavanAtha vAlI pratimA kI hai| dAhinI ora mAtaMga hai| yaha lagabhaga 8 vIM- 9 vIM sadI kI hai| dUsarI pratimA bhI kAyotsarga mudrA meM laMbe karNa evaM dhuMgharAle saMgrahAlaya meM eka pratimA caubIsaveM tIrthaMkara mahAvIra kI kezoM vAlI hai| hai jo buddha ke samAqAlIna hai| inakA cinha siMha hai| isa pratimA mahAvIra meM ye U~ce siMhAsana para padmAsana meM dhyAnastha haiN| inakI chAtI para mahAvIra kI eka aura pratimA, durgA maMdira ke pAsa hai yaha zrIvatsa cinha aMkita hai| dhyAnastha mudrA meM hai| sira para trichatra hai vakSa para zrI vatsa aMkita hai aMbikA Asana paTTa ke nIce zAsana devI siddhAyanI hai| AsanapaTTa para siMha saMgrahAlaya meM aMbikA kI do pratimAyeM haiN| eka meM ve siMha makha bhI hai| dAhine pArzva meM mAtaMga evaM nIce upAsaka dikhAye gaye | para lalitAsana meM baiThI haiM evaM eka meM Ama vRkSa ne nIce khar3I haiN| haiN| trichatra ke donoM tarapha mAlAdhArI vidyAdhara yugala haiN| ye tIrthaMkara neminAtha kI yakSI haiN| pArzvanAtha sarvato bhadrikA pArzvanAtha kI eka pratimA peMDrA hAI skUla ke prAMgaNa meM saMgrahAlaya meM jaina dharma kI eka aisI pratimA bhI hai jise eka cabUtare para dhyAnastha mudrA meM hai| mastaka ke pIche sAta phaNoM kA | kisI bhI dizA se dekhane para tIrthaMkara ke darzana hote hI haiN| isa chatra tathA Asana paTTa ke donoM tarapha siMha pradarzita haiN| inake donoM | pratimA meM RSabhanAtha, neminAtha, pArzvanAtha evaM mahAvIra ye cAra pArzva meM kramazaH dharmendra, IzAnendra, dharaNendra evaM padmAvatI ko | tIrthaMkara pradarzita kiye gaye haiN| dikhAyA gayA hai| trichatra ke donoM tarapha hAthiyoM ke nIce mAlAdhArI sirapura meM gaMdharva yugala haiN| jaina dharma ke prAcIna avazeSa sirapura meM bhI milate haiN| rAyapura ke saMgrahAlaya meM veMgalara ne apanI riporTa meM likhA hai ki kile ke pAsa eka jaina rAyapura ke saMgrahAlaya meM jaina dharma se saMbaMdhita pratimAyeM isa | maMdira ke avazeSa jisake nAroM ora jaina maMtrI bhAratiyA~ prakAra haiM ise jaina vihAra honA batAtI haiN| pArzvanAtha sirapura saMgrahAlaya meM jaina dharma saMbaMdhI pratimAyeM surakSita haiN| yaha pratimA padmAsana meM dhyAnastha mudrA meM hai evaM teisaveM rAjima evaM dhamatarI meM - rAjima kI vartamAna bastI ke jaina tIrthaMkara pArzvanAtha kI hai| yaha sirapura se milI thI jo saMgrahAlaya | uttara meM kucha dUra nadI taTa se kucha haTakara somezvara mahAdeva maMdira rAyapura meM rakhI gaI hai| yaha chattIsagar3ha ke somavaMzI zAsakoM ke hai| isa maMdira ke prAMgaNa meM jaina tIrthaMkara pArzvanAtha kI pratimA hai| kAla kI hai| tIrthaMkara ke sira para saptaphaNoM vAle sarpa kA chatra hai| yaha kuMDalita nAga para padmAsana meM baiThI mudrA meM hai| inake sira para sapta phaNa vAle nAga kI chatra chAyA hai| adhobhAga para madhya meM cakra RSabhanAtha hai| inake donoM pAvoM meM eka dUsare kI ora pITha kiye huye siMha jaina dharma ke prathama tIrthaMkara RSabhanAtha ko AdinAtha bhI | kI mUrtiyA~ haiN| tIrthaMkara ke donoM pAryoM meM eka-eka paricArikA kahA jAtA hai| saMgrahAlaya meM RSabhanAtha kI suMdara pratimA hai jo / -pharavarI 2004 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| Upara mAlA liye huye gaMdharvo kI mUrtiyA~ haiN| durga jile ke pAsa nagapurA grAma meM bhagavAna pArzvanAtha kI dhamatarI meM prAcIna kile ke kSetra meM (aba to kile ke | eka bhavya pratimA milI hai| yahA~ sabhI dharmAvalaMbI inakI pUjA avazeSa evaM khAiyA~ bhI samApta ho gaI haiM) kile kA hanumAna maMdira karate haiN| rASTrIya rAjamArga kra. 6 para kaThavA puliyA meM kaI jaina evaM usI ke pAsa prasiddha jaina maMdira hai| pratimAyeM jar3I huI haiN| isI mArgapara marakATolA puliyA meM bhI jaina bastara kSetra meM pratimAyeM haiN| bastara kSetra meM bhI lagabhaga dasavIM-gyArahavIM I. meM jaina dharma saMdarbha sUcI ke isa kSetra meM vistRta hone ke pramANa milate haiN| 1. bastara kA mUrti zilpa vivekadatta jhA 1989 - pR. 111 eka Adhunika deva maMdira meM gyArahavIM sadI kI RSabhanAtha | 2. chattIsagar3ha darpaNa DaoN. rAmagopAla zarmA 2001 pR.1 kI do bhujAoM vAlI padmAsana mudrA kI pratimA hai| dhyAnamudrA meM | 3. prAcIna chattIsagar3ha pyArelAla gupta, ravizaMkara vi.vi. prakAzana haiM evaM vakSa para zrIvatsa cinha hai pIThAsana para baiThA huA vRSabha hai| pR. 211 do ora bharata evaM bAhubalI evaM Asana ke nIce siMhoM ke madhya | 4. bilAsapura aMcala ke do mahatvapUrNa gar3ha- lAkAgar3ha aura cakra hai| gajAbhiSeka kA bhI aMkana hai| peNDrAgar3ha-pI-eca.DI.zodha prabaMdha taru tivArI 1997 pR. rAbarTsana bilDiMga jagadalapura ke pAsa eka maMdira meM khaMDita | | 215 (aprakAzita) pratimA hai isameM lAMchana to nahIM dikhatA kiMtu Asana ke nIce do | 5. malhAra kA sthApatya kalA meM yogadAna laghuzodha prabaMdha rAkeza siMhoM ke bIca dharmacakra spaSTa hai ata: yaha RSabhanAtha pratimA ho| kumAra bele (aprakAzita 1984-85 pR. 71) sakatI hai| 6. malhAra sthala sarvekSaNa dvArA __bArasUra meM pArzvanAtha kI eka pratimA gar3ha bodharA meM dUsarI | 7. laghuzodha prabaMdha bele uparokta pR. 71 pratimA milI hai| dhArasUra kI pratimA meM sAta phaNoM kA chatra hai / | 8. sthala sarvekSaNa dvArA gar3ha bodharA kI pratimA padmAsana meM hai ye gyArahavIM sadI kI hai| / 9. malhAra darzana raghunaMdana prasAda pANDeya, kRSNa kumAra tripAThI pR. 34 kesarapAla meM padmAvatI kI eka caturbhujI pratimA hai, sira | 10. vahI ----------- pR 43 para sarpa phaNa hai, nIce paira ke pAsa murgA aMkita hai| ye pArzvanAtha | 11. riporTa Apha e TUra ina di seMTrala prAviMsesa e kaniMdhama kI yakSiNI hai| 1873-74 pR. 237-38 kAMkera ke rAjApArA meM aMbikA kI caturbhujI pratimA padamAsana 12. ma.pra. jilA gajeTiyara bilAsapura, hiMdI saMskaraNa 1992 pR. 487 mudrA meM haiN| inake hAthoM meM Ama phaloM kA gucchA, aMkuza, pAza evaM 13. bilAsapura jilA gajeTiyara 1909 pR. 265-266 zizu kA aMkana hai ye neminAtha kI yakSiNI haiN| 14. pI.eca.DI. zodha prabaMdha taru tivArI pUrvokta pa. 282 kavardhA kSetra meM 15 sthala sarvekSaNa dvArA 16. mahaMta ghAsIdAsa smAraka saMgrahAlaya purAtatva upavibhAga prAdarzikA DaoN. sItArAma zarmA ne pazcima dakSiNa kosala kI kalA para zodha kiyA hai unhoMne bhoramadeva kSetra evaM kavardhA meM jaina 1960 rAyapura pR. 20 17. saMgrahAlaya rAyapura sarvekSaNa pratimAoM kA ullekha kiyA hai| unake anusAra isa kSetra ke prAyaH sabhI kalA kendroM meM jaina pratimAyeM dekhane meM AtI haiN| inameM eka mukhya vizeSatA yaha hai ki anya dharmoM kI pratimAoM ke madhya ye 19. ArkiyAlAjikala sarve riporTa bhAga-7 begalara pR.186-193 20. rAjima DaoN. viSNusiMha ThAkura ma.pra. hiMdI graMtha akAdamI jaina pratimAyeM bhI adhiSThita haiN| isase yaha patA calatA hai ki usa kAla ke zAsakoM evaM samAja meM dhArmika sahiSNutA kI pravRtti thii| 1972 pR. 113 gaMDaI ke pAsa ghuTiyArI maMdira parisara meM jaina pratimAyeM haiM, 21. bastara kA mUrti zilpa DaoN. viveka dattajhA abhyudaya prakAzana jo kAyotsarga mudrA meM hai| gaMDaI ke kirIta bA~sa grAma meM eka kheta ___ bhopAla 1989 pU. 111 22. chattIsagar3ha vaibhava (aprakAzita) DaoN. rAmagopAla zarmA pra. 210 meM mahAvIra kI pratimA milI hai| 23. bhorama deva kSetra pazcima dakSiNa kosala kI kalA DaoN. sItArAma bilAsapura ke paMDariyA ke jaina maMdira meM pArzvanAtha kI zarmA mArca 1990 saMskaraNa - pR. 160-161 pratimA pratiSThita hai yaha pratimA kavardhA ke grAma bakelA kI sImA meM 24. ---- vahI ---- pR. 161 prApta huI thii| itihAsa vibhAga bhorama deva maMdira ke prAMgaNa evaM parisara meM jaina tIrthaMkaroM kI sI.ema.DI. snAtakottara mahAvidyAlaya pratimAyeM haiM, yadyapi inameM adhikAMza khaMDita sthiti meM haiN| bilAsapura (chattIsagar3ha) tArA 18. vahI 24 pharavarI 2004 jinabhASita Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA - samAdhAna praznakartA zrI savitA jaina, nanduravAra jijJAsA- tIrthaMkaroM ko mana:paryayajJAna kaba hotA hai ? samAdhAna- mana:paryayajJAna gRhastha avasthA meM nahIM hotA / yaha chaThe se 12 ve guNasthAnavartI muniyoM ke hI pAyA jAtA hai 'dekheM dhavalA pustaka 1 pRSTha 366 ' ataH tIrthaMkaroM ke gRhastha avasthA meM mana:paryayajJAna nahIM hotaa| zrI uttarapurANa pRSTha 23 para isa prakAra kahA hai dIkSAM SaSTopavAsena jainIM jagrAha rAjabhiH / sahastrasaMkhyairvikhyAtaistAdAptajJAnaturyakaH // 53 // artha- tIrthaMkara abhinandana nAtha ne velA kA niyama lekara eka hajAra prasiddha rAjAoM ke sAtha jinadIkSA dhAraNa kara lii| usI samaya unheM mana:paryayajJAna utpanna ho gayA / isa Agama pramANa se spaSTa hai ki tIrthaMkaroM ke dIkSA lete hI mana:paryayajJAna utpanna ho jAtA hai| itanA vizeSa hai ki saptama guNasthAna hone ke sAtha hI mana:paryayajJAna nahIM hotA kyoMki mana:paryayajJAna se pUrva antarmuhUrta kAla taka sakala saMyama kI sAdhanA Avazyaka nimitta hai| jijJAsA- kyA upazama zreNI para car3hA jIva maraNa ko prApta ho sakatA hai| jabaki maraNa to kevala 1-2 aura 4 guNasthAna hI hai tathA kyA aise munirAja maraNa kara anudiza va anuttaroM meM hI janma lete haiM yA anya svargoM meM bhI ? samAdhAna- kina guNasthAnoM meM maraNa nahIM hotA, isa saMbaMdha meM gommaTasAra karmakANDa meM isa prakAra kahA hai missAhArassa ya khavagA caDamADapaDhamapuvvA ya / paDhamuvasammA tamatamaguDapaDivaNNA ya Na marati // 560 // aNasaMjojidamicche muhuttaaMtaM tu Natthi maraNaM tu / kida kariNijja jAva dusavvaparaTThANa aTThapadA // 561 // artha- mizraguNasthAnavartI, AhAraka mizra kAyayogI, kSapaka zreNI vAle, upazama zreNI car3hate hue, apUrvakaraNa guNasthAna ke prathama bhAgavartI, prathamopazama samyaktavI, saptama naraka ke dvitIya, tRtIya aura caturtha guNasthAnavartI jIva maraNa ko prApta nahIM hote / anantAnubaMdhI kA visaMyojana kara mithyAtva ko prApta jIva kA antarmuhUrta paryanta maraNa nahIM hotA tathA darzanamohanIya kA kSaya karane vAlA jIva kRta-kRtya vedI hone taka maraNa ko prApta nahIM hotaa| paM. ratana lAla bainAr3A uparokta pramANa ke anusAra upazama zreNI car3hane vAle jIva, apUrvakaraNa ke prathama bhAga meM maraNa ko prApta nahIM hote, upazama zreNI meM anyatra maraNa saMbhava hai / isIlie to zrI dhavalA pu. 2, pRSTha 430 para isa prakAra kahA hai cArittamohauvasAmagA madA devesu uvavajjaMti / artha- cAritramoha kA upazama karane vAle jIva marate haiM to devoM meM utpanna hote haiN| kucha mahAnubhAvoM kI aisI dhAraNA hai ki aise munirAja maraNa samaya cauthe guNasthAna ko prApta hokara zarIra chor3ate haiN| para vaha dhAraNA ThIka nahIM hai| uparokta karmakANDa kI gAthA ke anusAra upazama zreNI ke guNasthAnoM meM maraNa honA yaha batAtA hai ki ve munirAja aMtima samaya taka usI guNasthAna meM rahate haiM arthAt manuSya paryAya ke aMtima samaya taka to upazama zreNI ke usI guNasthAna meM rahate haiM aura agale samaya meM arthAt devAyu ke prathama samaya se (vigrahagati meM bhI) caturtha guNasthAna meM A jAte haiN| upazama zreNI meM maraNa karane vAle jIva utkRSTa se sarvArthasiddhi paryanta anuttara vimAnoM meM aura jaghanya se, saudharma, IzAna svarga meM utpanna hote haiM / tattvArthasUtra adhyAya 9, sUtra 47 kI vyAkhyA karate hue AcArya pUjyapAda ne kaSAya kuzIla evaM nirgranthoM kA upapAda (janma) utkRSTa se sarvArthasiddhi aura jaghanya se saudharmakalpa ke devoM meM likhA hai| uktaM ca 'kaSAya kuzIlanirgranthayostrayastriMzatsAgaropama-sthitiSu sarvArthasiddhau / sarveSAmapi jaghanyaH saudharmakalpe dvisAgaropamasthitiSu / ' yaha bhI vizeSa hai ki kucha svAdhyAyIjana tattvArthasUtra adhyAya 9, sUtra 46 'pulAkavakuzakuzIlanirgranthasnAtakAH nirgranthAH ' kA artha karate samaya 12veM guNasthAnavartI kSINakaSAya kSapakoM ko hI nirgrantha ke antargata mAnate haiN| vaha mAnanA ucita nahIM hai / 11 veM tathA 12 veM donoM guNasthAnavartI munirAja nirgrantha ke antargata mAnanA yogya hai| kyoMki jaba A. pUjyapAda ne uparokta TIkA meM nirgranthoM ke upapAda kA varNana kiyA hai, to vaha upapAda mAtra 11 veM guNasthAnavartI upazAMta moha munirAjoM kA hI saMbhava hai| kSINamoha 12 veM guNasthAnavartI muniyoM kA to upapAda hotA hI nahIM, mAtra nirvANa hotA hai / praznakartA - kAmatAprasAda jaina, mujjapharanagara jijJAsA - tiryaMcanI, manuSyanI tathA deviyoM ko avadhijJAna pharavarI 2004 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotA hai yA nahIM? trasabhAvayogyA ye na bhavinta te nitynigotaaH|' artha jo kabhI trasa samAdhAna- tattvArthasUtra adhyAya 1/22 'kSayopazama nimittaH | paryAya ko prApta karane ke yogya nahIM hote ve nitya nigoda haiN| Sar3avikalpa: zeSANAma' dhavalA pustaka 14 meM isa prakAra kahA hai- tathya Nicca nigodA artha-kSayopazama nimittaka avadhijJAna chai prakAra kA hai jo | NAma je savvakAlam Nigodesu ceva acchanti te Nicca NigodA tiryaMca aura manuSyoM ke hotA hai / isa sUtra ke anusAra tiryaMcanI evaM NAma artha- jo sadA nigodoM meM hI rahate haiM ve nitya nigoda haiN| manuSyanI 'dravyastrIvedI tiryaMca evaM manuSya ke kSayopazama nimittaka arthAt jo Aja taka nigoda se nahIM nikale haiM aura Age avadhijJAna hotA hai| jainendra siddhAntakoza pRSTha 175 para paMcendriya | bhI nahIM nikaleMge unako nitya nigodiyA yA anAdi ananta nigodiyA tiryaMca yonimati kI sataprarupaNA meM avadhijJAna batAyA gayA hai| jIva kahate haiN| isase spaSTa hai ki tiryaMcanI ke avadhijJAna hotA hai| manuSyaniyoM meM | 2. anitya nigoda - trasabhAvamavAptAavApyasyanti ca ye sulocanA AryikA ko avadhijJAna zAstroM meM varNita hai| te anityanigotAH rvagoM meM sabhI deva aura deviyoM ke bhavapratyaya avadhijJAna | artha- jinhoMne trasa paryAya pahale pAI thI athavA pAyeMge ve hotA hI hai| samyagdRSTi deva deviyoM ke avadhijJAna aura mithyAdRSTiyoM | anitya nigoda haiN| ke vibhaMgAvadhijJAna hotA hai| bhAvArtha- jinhoMne nigoda vAsa chor3akara anya jIvoM meM jijJAsA- mAraNAntika samudghAta saba jIvoM ke hotA hai | janma le liyA hai aura punaH nigoda meM A gae haiM ve caturgati nigoda yA kucha ke? yA itara nigoda kahalAte haiM aura jo abhI to nigoda meM haiM parantu samAdhAna- gommaTasAra jIvakANDa kI gAthA 544 kI | Age kabhI nigoda se nikalakara anya jIvoM meM janma dhAraNa kareMge, TIkA meM isa prakAra kahA gayA hai- saudharmadvayajIvarAzaughanA gula | ve anitya nigodiyA yA anAdi sAnta anitya nigodiyA kahalAte tRtIya mUlaguNitajagaccheNipramite ..... palyAsaMkhyAtena bhakte ekabhAgaH prtismyNmriymaannraashirbhvti| .... tasmin palyAsaMkhyAtena bhavate jijJAsA - abhinnadazapUrvI aura bhinnadazapUrvI sAdhu meM kyA bahubhAgau vigrahagatau bhvti| tasmin palyAsaMkhyAten bhavate bahubhAgau | | aMtara hai? mAraNAntika samudghAte bhvti| ... asya palyAsaMkhyAtaikabhAgo ___samAdhAna - pUjya dhavalAkAra zrI vIrasena mahArAja ke dUramAraNAntike jIvA bhvnti| anusAra jaba zrutapAThI AcArAMgAdi gyAraha zrutoM ko par3ha cukatA hai artha- saudharma, IzAna svargavAsI deva 'ghanAMgula 1/3 | aura dRSTivAda ke pAMca adhikAroM kA pATha karate samaya krama se jagazreNI' itane pramANa haiM / isake palya/asaMkhyAta bhAga pramANa prati | utpAdAdi pUrva par3hatA huA dazama pUrva vidyAnuvAda ko samApta kara samaya marane vAle jIvoM kA pramANa hai| isakA palya/asaMkhyAta | cukatA hai taba usase rohiNI Adi pAMca sau mahAvidyAeM aura bahubhAga pramANa mAraNAntika samudghAta karane vAloM kA pramANa hai| aMguSThapraseNAdi sAta sau alpavidyAyeM Akara pUMchatI haiM 'he bhagavana isakA palya/asaMkhyAta bhAga pramANa dara mAraNAntika samudaghA vAle jIvoM kA pramANa hai| meM par3a jAtA hai vaha bhinnadazapUrvI kahalAtA hai aura jo unake lobha bhAvArtha- sabhI jIva mAraNAMtika samudghAta nahIM karate aura meMna par3hakara karmakSayArthI banA rahatA hai vaha abhinnadazapUrvI hotA hai| bhI mizra guNasthAna evaM kSapaka zreNI vAle jIvoM ke mAraNAMtika | ye abhinnadazapUrvI hI 'jina' saMjJA ko prApta karate haiN| inhIM ko samudghAta nahIM hotaa| namaskAra kiyA jAtA hai| kintu jo vidyAoM ko svIkAra kara lene praznakartA - sau. arcanA, bArAmatI se mahAvratoM ko bhaMga kara dete haiM ve jina saMjJA ko prApta nahIM kara pAte jijJAsA- nityanigoda kI paribhASA batAe~? aura namaskAra yogya nahIM rahate haiN| abhinnadazaparvI hote hI ye mahAna samAdhAna - sAdhAraNa nAmaka nAmakarma ke udaya se ananta | munirAja devapUjA ko prApta hote haiN| jIvoM ko jo eka zarIra milatA hai usako nigoda kahate haiM aura ve jIva nigodiyA kahalAte haiN| nigoda ke do bheda kahe gaye haiN| nitya 1/205, prophesarsa kaoNlonI, nigoda-rAjavArtika 2/32 meM isa prakAra kahA hai- 'triSvapi kAleSu harIparvata, AgarA 282 002 26 pharavarI 2004 jinabhASita - Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra umA bhAratI sarakAra ko vidyAsAgara jI kA AzIrvAda bilAsapura (24 janavarI) umA bhAratI kI sarakAra dvArA madhyapradeza meM gauvaMza vadha para pratibaMdha lagAne saMbaMdhI nirNaya para rAjyapAla zrI rAmaprakAza gupta dvArA maMjUrI pradAna karane ke sAtha hI pradeza meM adhyAdeza tatkAla lAgU ho jAne kI jAnakArI milane para pa.pU. 108 AcArya zrI vidyAsAgara jI ne prasannatA vyakta kI / yahA~ cala rahe paMcakalyANaka mahotsava ke pAvana avasara para AcArya mahArAja ne kahA ki Aja hI subaha hamane sunA hai ki ma.pra. ke mukhyamaMtrI jo tIna-cAra dina pUrva yahA~ AIM thIM aura usa samaya kucha bAtacIta huI thii| batAkara gaIM thIM ki maiM gauvaMza pratibaMdha kI ghoSaNA karane jA rahI huuN| aura Aja unhoMne madhyapradeza se ghoSaNA kara dI ki jo gauvaMza ke Upara hAtha uThAvegA use tIna varSa kA daNDa milegA aura dasa hajAra rupaye kA jurmAnA hogaa| isa prakAra se ise hiMsA ke Upara pAbaMdI aura ahiMsA kI vijaya kI bAta kaha sakate haiN| rASTra meM pacAsa varSa ke uparAMta bhI isa prakAra kI ghoSaNA nahIM ho pAyI thii| ise ahiMsA aura satyadharma kI vijaya mAnanA caahie| upasthita dharmAluoM se Apane kahA ki isa mAmale meM Apa logoM ko pUrA-pUrA bala denA cAhie, sahayoga denA cAhie / tana se, mana se aura dhana se jo kucha Apake pAsa hai use nyauchAvara karake ahiMsA dharma kI vijaya ke lie, svataMtratA ke liye yogadAna denA caahie| aisA svAbhimAna Apake baccoM meM bhI AnA cAhie tAki prANImAtra ke prati hama logoM kA sauhArda panape, jisa prakAra Apa svataMtratA meM jInA cAha rahe ho, usI prakAra se anya jIvoM ke lie bhI svataMtratA milanA caahie| ve ghAsa phU~sa khAte haiM aura Apake lie mIThA-mIThA dUdha dete haiN| unakI kyA dazA ho rahI hai, Apa logoM ko jJAta nahIM hai| eka bAta aura kahU~gA saMvidhAna kI pustikA ke mukha pRSTha para vRSabha kA cinha hai, jise hama baila bolate haiN| bhagavAna RSabhanAtha kA cinha bhI baila hai, vRSabha hai| jarA socie| Aja kyA ho rahA hai| suprIma korTa dvArA dasa-pandraha varSa pUrva meM phaisalA diyA gayA thA ki baila aba kisI kAma kA nahIM hai| isa phaisale ke kAraNa baila kA vadha karanA prAraMbha ho gayA hai| aba saceta honA cAhie / har3appA-mohana jodar3oM ke purAtattva avazeSa ke rUpa meM baila kA cinha milA hai| isIlie baila ke cinha ko saMvidhAna kI pustaka ke mukha pRSTha para aMkita karake sammAna pradAna kiyA gayA hai| aura rASTra meM loga usa baila ko katlakhAne kI ora le jA rahe haiN| rAjya sarakAroM ko, kendrIya sarakAra ko isa saMbaMdha meM saceta karanA caahie| unhIM ko voTa denA cAhie, jo vaMza kI rakSA karane ko tatpara haiM, taiyAra haiN| anyathA isa deza kA mahatvapUrNa, upayogI gauvaMza gAyaba ho jAyagA / kevala Adarza batAne ke lie nahIM hai, gauvaMza kI rakSA kA karttavya hamAre sAmane hai / hamAre caubIsa tIrthaMkara bhagavAna kAyotsarga mudrA meM haiN| unakI pahacAna cinha se hotI hai| RSabhanAtha bhagavAna kA cinha vRSabha yA baila pratimA ke nIce banAye cinha se hai / isa dRSTi se bahuta acchA kAma kiyA hai| madhyapradeza kI mukhyamaMtrI ne| yahIM se hama AzIrvAda de dete haiN| yahA~ se AzIrvAda lekara ke to vo gaIM haiM aura kaha kara gaIM haiM ki do-tIna dina ke uparAMta hama (gauvadha pratibaMdha kI ) ghoSaNA karane jA rahe haiN| bahuta acchI bAta hai / unakI ghoSaNA kI jAnakArI hamAre pAsa A gyii| hamArA bhI AzIrvAda una taka pahu~cA do, pahu~ca bhI gayA hogaa| hA~, isI prakAra sabhI pradezoM meM isa prakAra kI ghoSaNA hone laga jAya / aisI hI ghoSaNA gujarAta bhI honA cAhie, rAjasthAna meM bhI honA caahie| madhyapradeza meM ho gayI, to chattIsagar3ha rUka kaise sakatA hai ? lekina itanI AvazkatA avazya hai ki yaha dayAmaya vAtAvaraNa sarvatra phailatA rhe| preSaka - nirmala kumAra pATodI 22, jaoNya bilDarsa kaoNlonI, indaura pAvAgar3ha meM maMgala praveza paramapUjya saMta ziromaNi AcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke parama ziSya AdhyAtmika saMta tIrthoddhAraka vAstuvijJa paramapUjya munipuMgava 108 zrI sudhAsAgara jI mahArAja, pUjya kSullaka zrI gaMbhIrasAgara jI mahArAja, pUjya kSullaka zrI dhairyasAgara jI mahArAja bra. zrI saMjayabhaiyA ne caturvidya saMgha sahita dinAMka 20 disambara 2003 ko madhyAnha 2.00 baje koTA dAdAbAr3I maMdira jI se 'zrI giranAra jI siddhakSetra vaMdanArtha sahasaMtoM, naranAriyoM ne maMgala vihAra kiyaa| muni saMgha koTA se rAmagaMjamaMDI, maMdasaura, pratApagar3ha, ghoTAla, bAMsavAr3A, nAgIdaurA Adi-Adi mArga se padayAtrA zrAvaka saMgha sahita dinAMka 13 janavarI 2004 ko prAtaH 8 baje zrI pAvAgar3ha siddhakSetra talahaTI sthita maMdira jI meM maMgalapraveza kiyaa| vizAla jinamaMdira jI meM pUrva meM virAjita pa. pU. 108 muni zrI samatAsAgara jI mahArAja, muni zrI 108 zrI saralasAgara jI mahArAja, muni zrI 108 AdisAgara jI mahArAja, muni 108 zrI anekAMta sAgara jI mahArAja ne mArga meM jAkara AgavAnI kI, sabhI ne eka-dUsare ko pratinamostu kiyA evaM eka sAtha vizAla dvAra meM praveza kiyaa| maMdira kameTI vyavasthApakoM ne rajata vizAlathAla meM pAda prakSAlana kiyA, AratI utArI, samasta munisaMgha ke jayaghoSake nAroM se guMjAyamAna kiyaa| pharavarI 2004 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAracaryA ke pazcAta madhyAnha 2 baje vizAla zrAvakasaMgha sahita pahAr3a para vaMdanArtha prasthAna kiyaa| pahAr3a para sthita samasta muni zrI 108 samatAsAgara, muni zrI 108 pramANasAgara maMdiroM kI vaMdanA kii| rAtri ko pahAr3a para sthita vizAla maMdira jI meM evaM ailaka zrI 105 nizcayasAgara jI kI preraNA se madhyapradeza ke pUrNa rAtri muni zrI sudhAsAgara jI mahArAja garbhAlaya meM dhyAnastha rhe| kaTanI jilA meM grAma bilaharI meM bhUgarbha se prApta 20 prAcIna dinAMka 14 janavarI 2004 makara saMkrAMti ko prAtaH 7 pratimAoM kI purAtAtvika dharohara ke saMrakSaNa kI yojanA para kArya baje se muni saMgha ke pAvana sAnidhya meM lavakuza maMdira jI ke ThIka tIvra gati se pragati para hai| sAmane vizAla prAMgaNa meM karma dahana vidhAna pUjana meM lagabhaga eka vistRta prApta jAnakArI ke anusAra bilaharI ke jIrNazIrNa sau se adhika vyaktiyoM ne bhAga liyA evaM pUjana kii| pUjana se pUrva avasthA meM sthita prAcIna jina maMdira meM khudAI ke daurAna prAraMbhika vRhad zAMtidhArA evaM kalazAbhiSeka bolI dvArA zreSThi zrI narezabhAI avasthA meM dIvAla meM cunI huI 14 manojJa pratimAyeM evaM dvitIya jaina sUrata ne kiye| 31000 rupaye meM bolI lii| pUjana vidhAna ke caraNa meM 6 anya pratimAyeM prApta huiiN| muni saMgha kA cAturmAsa ke pUrva saudharma indra kA pada zreSThi zrI zrIpAla jI kaTAriyA kekar3I-jayapura ne 11000 rupaye bolI dvArA bolakara saudharmaiMdra banane kA saubhAgya bilaharI Agamana huA muni saMgha se pravacana sabhA ke daurAna zrAvakoM prApta kiyA evaM mahAAratI kI bolI zreSThi zrI saMtoSa kumAra ko Thosa yojanA ke tahata inakI surakSA karane kI preraNA pradAna kii| pravacana sabhA ke daurAna hI lAkhoM rUpayoM kI svIkRtiyA~ prApta ho zazAMka kumAra jI godhA makarAnA rAja. ne 5100 rupaye bolakara AratI kii| giiN| muni saMgha ne zrI di. jaina tIrtha kSetra bahorIbaMda cAturmAsa hetu ___isa vidhAna pUjana meM zrAvaka saMgha padayAtrA meM cala rahe bihAra kara diyaa| sAdharmiyoM meM zreSThi zrI nihAlacaMda jI pahAr3iyA saparivAra kizanagar3ha, svAdhyAya aura sAdhanA ke sAtha-sAtha cAturmAsa ke daurAna zreSThi zrI kaMtIlAla jI gadiyA saparivAra nasIrAbAda, zreSThi zrI | muni saMgha bilaharI ke ghaTanA krama para satata dRSTi rakhate huya pratimAoM tilokacaMda jI mahendra kumAra jI gadiyA ajamera, zreSThi zrI RSabha / ke saMrakSaNa hetu niraMtara nirdezana evaM preraNA pradAna karate rhe| jI mohivAla koTA, saMghapati pramukha zrImAna hakamacaMda jI kAkA | digambarAcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke samakSa bilaharI koTA, zrI bhAgacaMda jI gadiyA adhyakSa zrI jJAnodaya tIrthakSetra ajamera, ke sthAnIya nivAsI pratimAoM kI phoTo lekara phuNce| ina pratimAoM zrI bhIkamacaMda jI pATanI saM. maMtrI evaM zrI anila jI gadiyA | kI phoTo dekhakara pUjya AcArya zrI Azcarya cakita ho gye| saMyojaka vidyuta vibhAga, zrI navIna jI gadiyA, zrI mukeza jI jaina | khudAI meM milI yugala tIrthaMkara kI pratimA kI phoTo dekhate hI dosI sI.e. ahamadAbAda, zrI zekhara jaina nasIrAbAda, mAnanIya | anAyAsa hI unake zrImukha se nikalA kI 'laMdana ke myujiyama zreSThi zrI saubhAgamala jI sA. kaTAriyA evaM samasta parivAra | kI pratimA Apa loga kahA~ se le Aye?' AcArya zrI kI AzISa ahamadAbAda, AMvA, bijauliyA~, sAMgAnera, jayapura, koTA, ajamera, | anukaMpA pAkara zrAvakoM meM asIma utsAha saMcArita ho gyaa| kizanagar3ha ke aneka kAryakartAoM ne isa vidhAna-pUjana meM sammilita | idhara muni zrI samatAsAgara, muni zrI pramANasAgara evaM hokara akSaya puNyArjana kiyaa| ailaka zrI nizcayasAgara jI ne cAturmAsa ke bAda bihAra kara diyaa| dinAMka 13.1.2004 ko gAMdhIdhAma, gujarAta se lagabhaga aneka jaina bAhulya zaharI kSetroM se loga zrIphala bheMTa karane pahu~cane 25-30 strI, puruSoM ne Akara pAvAgar3ha meM zrI sudhAsAgara jI | lage sAre nivedana ko darakinAra karate huye muni saMgha ne jaina purAtatva mahArAja ke pAvana caraNoM meM zrIphala car3hAkara gAMdhIdhAma kI ora | ke saMrakSaNa ke liye bilaharI kI ora bihAra karanA ucita smjhaa| maMgala vihAra ke liye sAdara prArthanA kii| yuvAratna zrI ramezacaMda jI | kolAhala se dara, saramya evaM zAMta vAtAvaraNa meM sthita bilaharI gadiyA ke pratinidhitva meM padhAre the| grAma ke jainAjaina zrAvakoM ke mastaka muni saMgha kI caraNa dhulI dinAMka 14.1.2004 ko madhyAnha sAmAyika ke pazcAta pAkara eka bAra phira dhanya huye| kahane ko to bilaharI meM jaina 2 baje munipuMgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja ne sasaMgha halola zrAvakoM ke tIna hI parivAra the para muni saMgha kI tapazcaryA kA teja bAsA kI ora maMgala vihAra kiyaa| alpasamaya meM vaMdanA, pUjana thA kI bilaharI ke ajaina zraddhAlu bhI digambaratva ke Age natamastaka vidhAna Adi-Adi maMgala kriyAe~ sampanna karAkara muni zrI ne ho gye| prAtaH kAla razmirathI apanI razmioM meM digambaratva ke amiTa prabhAvanA chor3akara maMgala vihAra kiyaa| isa prakAra sampUrNa prakAza ko bharakara saMpUrNa bilaharI grAma meM bikhera detA thA aura rAtri tIrthayAtrA meM abhUtapUrva dharmaprabhAvanA karate hue muni saMgha giranAra jI meM caMdramA kI zItalatA grAma vAsiyoM ko aisA zItala ehasAsa detI kI ora tIvragati se agrasara hai| hai ki muni saMgha ke rUpa meM devadUtoM kA gAMva meM Agamana huA hai| preSaka evaM prastuti, bhIkamacaMda pATanI saM. maMtrI zrI digambara jaina jJAnodaya tIrtha kSetra | idhara sArA grAmyAMcala muni saMgha ko pAkara dhanyatA kA jJAnodaya nagara, nArelI-ajamera | anubhava kara rahA hai vahIM muni saMgha jaina purAvaibhava ke saMrakSaNa kI 28 pharavarI 2004 jinabhASita Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yojanA ko gati dene meM saMlagna hai| muni saMgha kI preraNA se jinamaMdira | sammAna samAroha sampanna kA mUla svarUpa meM jIrNoddhAra kArya pragati para hai| saMgha ke birAjane vigata divasa 108 AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja se madhya pradeza, chattIsagar3ha, uttarapradeza, uttarAMcala, bihAra Adi AzISastha bhA. diga. jaina prazAsakIya prazikSaNa saMsthAna ke tattvAdhana pradezoM se bilaharI meM darzanArthIyoM kA tAMtA lagA huA hai| vigata meM udghATita vidyA zrI garlsa hAsTala ke caturtha caraNa ke 11 dAtAra eka mAha se muni saMgha yahA~ para virAjamAna hai| gaNa sammAnita kiye gae haiM tathA unheM AjIvana sadasyatA pradAna muni zrI samatAsAgara jI tIna-tIna ghaMTe kI sAmAyika kI gii| karate hue vizeSa sAdhanA kara rahe haiM, muni zrI pramANasAgara jI sammAna samAroha meM saMsthAna ke do viziSTa mahAmanoM kramazaH svAdhyAya meM nirata rahate huye lekhana ke kArya meM saMlagna haiM, ailaka zrI nizcayasAgara jI paThanapAThana ke sAtha sAdhanA meM lIna haiN| zrI bI.pI. zrIvAstava eDavokeTa variSTha adhivaktA evaM zrI rAjeza muni saMgha ne jaina purA vaibhava ke saMrakSaNa kI preraNA dekara kumAra, saMjaya kumAra viziSTha rUpa se sammAnita kiye gye| sabhI zrAvakoM ko karttavya bodha karAyA hai, muni saMgha kI isa pahala se sammAnita mahAnubhAvoM ko zAla, zrIphala va abhinaMdana patra bheMTa bilaharI kA jaina purA vaibhava to saMrakSita huA hI hai, zrAvakoM meM bhI RAT A kiye gye| saMskRti ke saMrakSaNa hetu jAgRti utpanna huI hai| muni saMgha kI preraNA sammAnita mahAmanoM meM kramaza:- zrI dAdA udaya caMda jI, se bilaharI meM sampanna pratimAoM ke saMrakSaNa kA kArya eka acchI | zrI pyAre lAla, dineza kumAra jI, zrI choTe lAla jI, zrI dharamacaMda paraMparA kA zubhAraMbha hai| jisa taraha rUci lekara muni saMgha ne isa | jI, suzIla kumAra jaina, zrI komala caMda jI, dharma patni kAnti jaina kArya ko maMjila taka pahu~cAyA hai, usI taraha sampUrNa bhAratavarSa meM seTha motIlAla rAjavardhana siMghaI, zrI dAdA bAlacaMda jI, zrI abhaya vihAra karane vAle pUjya sAdhu saMta bhI isa ora rUci leM to- kumAra jI, pavana kumAra jI, zrI saMtoSa kumAra, mukeza kumAra jI, 'saMskRti ke saMrakSaNa kA divA svapna hakIkata meM badala sakatA | zrI rAya seTha candra kumAra evaM dha.pa. sunItA jaina, zrI saMjaya kumAra hai|' jaina evaM zrImatI aMju jaina, jinheM AjIvana sadasyatA pradAna kI bhavadIya gii| amita par3ariyA isa bhavya Ayojana kA prabhAvanA mayI aMga thA, 108 muni sUcanA zrI prabuddha sAgara jI mahArAja, 105 AryikA ratna guNamatI mAtAjI SaSTha Atma-sAdhanA zikSaNa zivira sasaMgha kI AzISamayI upasthiti evaM pravacana jisameM unhoMne dinAMka 25.4.2004 se 2.5.2004 AjIvana sadasyoM ko AzIrvAda pradAna karate hue prazikSArthiyoM ko atyanta harSa kA viSaya hai ki paramapUjya AcArya zrI | unake patha prazasti kA AzIrvAda pradAna kiyaa| samAroha kA saMcAlana vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se siddhakSetra zrI sammedazikhara | sasthAna pradhAnamatrI zrI nareza cada jana gar3hAvAla eva paricaya evaM jI ke pAdamUla meM sthita prAkRtika chaTA se vibhUSita, parama pUjya svAgata bhASaNa saMsthAna DAyarekTara zrI ajita jaina eDavokeTa dvArA kSullaka 105 zrI gaNezaprasAda jI varNI kI sAdhanA sthalI udAsIna sAdhanA sthalI udAsIna | diyA gyaa| Azrama, isarI bAjAra meM paM. zrI mUlacandra jI luhAr3iyA, madanagaMja ni: zulka netra cikitsA zivira (kizanagar3ha) bAla bra. pavana bhaiyA, kamala bhaiyA Adi ke sAnnidhya pacevara (ToMka) 108 cA.ca. AcArya zrI zAMtisAgara jI meM SaSTama Atma-sAdhanA zikSaNa zivira kA Ayojana hone jA rahA mahArAja kA 131 vA~ jayanti mahotsava ke upalakSa meM zrI pAMcalAla hai| isa zivira kA mUla lakSya hogA jI jaina agravAla pacevara kI puNya smRti meM unake parivAra kI ora se isa bahumUlya paryAya kA avaziSTa samaya kisa prakAra 19 zivira saphala hone ke bAda 20 vA~ ni:zulka netra cikitsA bitAyA jAye tAki AtmA kA vikAsa ho ske| zivira lagAyA gyaa| usameM ToMka ke suprasiddha netra vizeSajJa DaoN. samasta icchuka dharmAnurAgI bhAI bahanoM se anurodha hai ki 10.4.2004 taka Azrama meM likhita Avedana bhejeM tAki AvAsa, Ara.esa.zarmA ne 265 marIjoM kI jAMca kara, unake parivAra kI ora * bhojana evaM samucita sabhI vyavasthAe~ kI jA skeN| se niHzulka davAI dI gii| 22 saphala Aparezana kiye gye| marIjoM ko unake parivAra kI ora se davAI, bhojana, AvAsa, harI paTTI, nivedaka ainaka Adi niHzulka dI gii| TrasTI va kAryakAriNI samiti ke sadasyagaNa zrI pArzvanAtha digambara jaina zAMtiniketana udAsIna Azrama tArA candra jaina agravAla po. isarI bAjAra, jilA - giriDIha (jhaarkhNdd)| pharavarI 2004 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcArya nihAlacaMda jaina evaM paM. sanata kumAra / jaina maMtrI zruta saMvardhana, saMsthAna, prathama tala 247, dillI roDa, meraTha 250 002 se prApta hai| isakA mUlya mAtra 25 ru. hai| pustaka meM _ vinoda kumAra puraskRta aneka citra haiM, mudraNa bhI AkarSaka hai| kolakAtA- zrI di. jaina maMdira meM Ayojita eka viziSTa bra. jayanizAnta jaina, TIkamagar3ha samAroha meM suprasiddha lekhaka sampAdaka prAcArya nihAlacandra jaina | prasiddha samAjasevI, lekhaka, patrakAra zrI satIza kumArajaina bInA ko 'zrI kalyANamala pATanI' smRti puraskAra evaM deza ke khyAtilabdha pratiSThAcArya, lekhaka paM. sanatakumAra vinodakumAra rajavAMsa, 'maina AphadI Iyara 2003' ke lie nAmita sAgara ko 'zrI amaracandra pahAr3iyA' smRti puraskAra se sammAnita deza evaM videzoM ke jaina samAja meM vizva jaina sammelanoM kiyA gyaa| yaha puraskAra a.bhA.di. jaina zAstrI pariSada ke mAdhyama evaM jaina saMskRti, zAkAhAra, pazurakSA para rASTrIya stara ke bhArata meM se diye jAte haiN| samAroha kA saMcAlana zAstrI pariSada ke mahAmaMtrI aneka sammelanoM ke Ayojana ke lie suparicita lekhaka, patrakAra DaoN. jayakumAra jaina dvArA kiyA gyaa| zrI satIza kumAra jaina ema.e. ela.ela.bI. naI dillI saMsthApaka mahAsaciva ahiMsA iNTaranezanala tathA 'varlDa jaina kAMgresa' ko DaoN. jyoti jaina, khataulI | amerikA kI amerikana bAyogrAphikala insaTITyUTa ne apanI 'bhArata saMvidhAna viSayaka jaina avadhAraNAyeM' pratiSThAtmaka upAdhi 'maina Apha dI Iyara 2003' ke lie nAmita kiyA hai| yaha upAdhi vizva bhara meM una vyaktiyoM ko pahacAna kara pustaka kA lokArpaNa- sampanna jinakA kRtitva, upalabdhiyA~ evaM viziSTa lakSya prApti ke lie 26 janavarI 1950 ko bhArata kA saMvidhAna lAgU huA, | pratibaddhatA utkaSTa samajhe jAte haiM ko sammAnArtha dI jAtI hai| jaina saMvidhAna sabhA ne lagabhaga 3 varSa (2 varSa, 11 mahIne, 17 dina) | saMskRti sAhitya, zAkAhAra evaM pazurakSA ke pracAra-prasAra, vizva meM isakA nirmANa kiyA thaa| saMvidhAna sabhA ke kula 11 satra va jaina sammelanoM ke Ayojana, amerikA evaM kanADA kI jaina saMsthAoM 165 baiThakeM huii| saMvidhAna nirmAtR sabhA meM zrI ratana lAla mAlavIya, | ke mahAsaMgha 'jainA' ke adhivezanoM meM vizeSa atithi ke rUpa meM zrI ajita prasAda jaina, zrI kusumakAnta jaina,zrI balavanta siMha patra-vAcana tathA bhramaNa ke lie Apane sAta bAra videza yAtrA kI mehatA, zrI bhavAnI arjuna khImasI ye 5 sadasya jaina the| saMvidhAna | hai| jinameM amerikA, kanAr3A, iMglaiNDa, phrAMsa, jarmanI, iTalI, kI uddezikA meM bhArata ko paMthanirapekSa, lokataMtrAtmaka gaNarAjya | sviTajaralaiMDa, beljiyama, hAlaiMDa, hAMgakAMga, thAIlaiMDa kahA gayA hai| anuccheda 15 dharma mUlavaMza, jAti, liMga yA janma (baiMgakAka)siMgApura sammilita hai| Apa jaina haippI skUla tathA naI sthAna ke AdhAra para vibheda kA pratiSedha karatA hai vahIM anuccheda | dillI kI aneka saMsthAoM ke adhyakSa raha cake haiN| 25 hameM dharma kI svataMtratA kA adhikAra pradAna karatA hai| anuccheda ApakI hindI kRti 'gommaTezvara bAhubalI evaM 51ka meM bhAratIya nAgarikoM ke mUla kartavyoM meM spaSTa kahA gayA hai zravaNavelagola itihAsa ke pariprekSya meM vizeSa carcita hai| samprati ki pratyeka nAgarika prANimAtra ke prati dayAbhAva rkhe| saMvidhAna meM Apane eka vRhadAkAra sacitra pustaka 'jainisma, iTsa liTarecara, pazu saMrakSaNa kI bhI bAta kahI gaI hai| isI prakAra rASTragAna ke ArTa eNDa ATaikcara eNDa dI jainsa ina globala parsapaikTiva' dvitIya sTenjA meM jaina zabda AyA hai| (prathama sTenjA hI rASTragAna | kA lekhana pUrNa kiyA hai| Apake hindI evaM aMgrejI meM jaina ke rUpa meM svIkRta hai|) saMskRti purAtatva, vanyajIvana, vAnikI, videza evaM deza paryaTana, ukta sabhI tathyoM ko eka pustaka 'bhArata saMvidhAna viSayaka zAkAhAra, Arthika viSayoM para likhita lagabhaga 250 sandarbha lekha jaina avadhAraNAyeM' ke mAdhyama se sarvajana sulabha banAyA hai khataulI deza kI suprasiddha sAhityaka patrikAoM dharmayuga, sAptAhika hindustAna, ke DaoN. kapUra caMda jaina ne| kolakAtA meM unakI ukta pustaka kA kAdambanI, saritA, muktA, dainika samAcAra patroM, deza evaM videza lokArpaNa prAcArya narendra prakAza jaina evaM paM. nIraja jaina, satanA ne | kI smArikAoM meM prakAzita ho cake haiN| Apa kazala chAyAkAra saMyakta rUpa se kiyaa| zrI nIraja jI ne lekhaka kA paricaya diyA | haiN| jaina hinda maMdiroM Adi ke bahata phoTo Apane lie haiN| aura kahA ki isa varSa DaoN. jaina kI tIna pustakeM prakAza meM AIM haiN| | lagabhaga samparNa bhArata meM kaI bAra bhramaNa kiyA hai| 'svataMtratA saMgrAma meM jaina' to adbhuta kRti hai, jisane jainoM ke ___Apane jaina sAhitya, patrakAritA, zAkAhAra evaM pazurakSA ke gaurava ko bar3hAyA hai| isI vizAla pustaka kA sarvatra svAgata huA | samvardhana ke lie 12 varSa pUrva se lagabhaga eka lAkha rupayoM ke hai| isa avasara para DaoN. kapUracaMda jaina aura DaoN. jyoti jaina | vArSika paraskAroM kA gaThana kiyA hai| (dampati)kA sammAna kiyA gyaa| starIya traimAsika dvibhASI (aMgrejI evaM hindI) 100 _ 'bhArata saMvidhAna viSayaka jaina avadhAraNAe~' zrI haMsa kumAra | paSTha kI patrikA'ahiMsA vAyasa' kA Apane varSa 1998 taka 11 30 pharavarI 2004 jinabhASita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa taka kuzala sampAdana kiyA hai, jo asvasthatA ke kAraNa aba / varSa 2004 meM bhArata meM gaumAMsa kA utpAdana 2070 hajAra Tana hone aprakAzita hai| | kA anumAnita lakSya hai| isameM se 520 hajAra Tana niryAta kiyA Apa kendra sarakAra ke paryAvaraNa evaM vana maMtrAlaya se | jAegA tathA 1550 hajAra Tana gharelU khapata ke rUpa meM upayoga 'parAmarzaka' ke variSTha pada se 1987 meM 30 varSa ke sevAkAla ke | kiyA jaayegaa| eksaporTa imporTa baiMka oNpha iMDiyA kI isI samAcAra uparAMta sevA-nivRtta hue haiN| buleTina meM batAyA gayA hai ki halAla kie gae mAMsa ke niryAta meM mahAvIra prasAda jaina, saciva | gaumAMsa ke niryAta meM varSa 1999-2002 kI avadhi meM lagabhaga mahAkavi arhadAsa para pIeca.DI upAdhi do gunA vRddhi huI hai| gaumAMsa, tAjA aura zItalIkRta jamA huA khataulI - terahavIM-caudahavIM zatI ke jaina mahAkavi | tathA utpAdoM ke rUpa meM niryAta kiyA jAtA hai| bhArata meM halAla arhadAsa para cau. ca.si.vi.vi., meraTha (u.pra.) ne pIeca.DI. | gaumAMsa ke kharIdAroM meM maleziyA, philIpIMsa, saMyukta araba amIrAta, upAdhi pradAna kI hai| zrI kundakunda jaina (pI.jI.) kaoNleja khataulI | misra jArDana, aMgolA aura omAna mukhya deza haiN| gaumAMsa aura (u.pra.) ke saMskRta vibhAgAdhyakSa tathA jaina darzana ke saprasiddha | anya pazu utpAda niryAta se 15.3 biliyana rupaye kI Aya bhArata vidvAna DaoN. kapara caMda jaina ke nirdezana meM DaoN. zrImatI makeza gautama | ko hotI hai| isa Aya meM 90 pratizata yogadAna kevala gaumAMsa ne 'mahAkavi arhadadAsa kI kRtiyoM kA samIkSAtmaka adhyayana' | niryAta se hone vAlI Aya hai| niryAta hI nahIM deza ke bhItara bhI zodha prabandha likhA hai| mahAkavi ne bhagavAna RSabhadeva ke jIvana | gaumAMsa kI khapata meM 1999 se 2003 taka vRddhi huI hai| 1999 carita para 'purudeva campU' kAvya likhA hai| isI prakAra munisuvratanAtha meM 1438 hajAra Tana kI khapata thI, san 2004 meM isa khapata meM ke caritra para 'munisuvrata mahAkAvya' tathA eka anya kAvya 'bhavya | 1550 hajAra Tana kI vRddhi kA anumAna hai| bhArata ke niryAta jana kaNThAbharaNa likhA hai| zodha prabandha ke parIkSakoM ne prabaMdha kI | vyApAra meM eksaporTa imporTa baiMka ne mAMsa niryAta vizeSakara gaumAMsa bhari-bhUri prazaMsA kI hai aura ise zIghra prakAzita karane kI salAha | niryAta kI acchI saMbhAvanA kA anumAna bhI lagAyA hai| dI hai| gurukula kAMgaDI vi.vi. haridvAra ke prati kulapati jI ne nava bhArata indaura pR. 6 budha. 28 janavarI 2004 6/54, phirojagA~dhI presa kaoNmpaleksa, arhaddAsa ke gadya ko bANabhaTTa ke samakakSa btaayaa| zrImatI indaur| sampAdaka DaoN. azoka kumAra mukeza gautama jI.AI. sI. meM prAdhyApikA haiN| isase pUrva bhI DaoN. preSaka-nirmala kumAra pATodI kapUra caMda jaina ke nirdezana meM AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke | prophesara prema sumana jaina ko jaina dharma-darzana rASTrIya guru AcArya jJAnasAgara jI dvArA racita 'jayodaya mahAkAvya meM puraskAra alaMkAra vidhAna' para zrImatI vimaleza taMvara pIeca.DI. kI upAdhi sukhAr3iyA vizvavidyAlaya udayapura ke jainavidyA evaM prAkRta prApta kara cukI haiN| ___DaoN. ( zrImatI) jyoti jaina, khataulI (u.pra.) vibhAga ke prophesara evaM pUrva vibhAgAdhyakSa tathA adhiSThatA-kalA mahAvidyAlaya kI navInatama hindI kRti 'jaina dharma kI sAMskRtika grISmAvakAza meM 40 sthAnoM para ziviroM kA Ayojana virAsata' para bhagavAn mahAvIra phAunDezana, cennaI dvArA jaina dharmabuMdelakhaNDa, vaghelakhaNDa evaM chattIsagar3ha ke 40 sthAnoM para thAnA para | darzana rASTrIya puraskAra 2003 ghoSita kiyA gayA hai| isa pustaka meM parama pUjya upAdhyAya zrI jJAnasAgara jI mahArAja kI preraNA evaM zruta manISI lekhaka dvArA jaina dharma, darzana, sAhitya samAja, jIvana zailI saMvarddhana saMsthAna meraTha aura saMskRti saMrakSaNa saMsthAna dillI ke evaM kalA kA prAmANika vivecana Adhunika yuga ke sandarbha meM saMyakta tattvAvadhAna meM Ayojita hoNge| buMdelakhaNDa ke sthAnoM kA | sabodha zailI meM kiyA hai| isa viziSTa puraskAra ke antargata prophesara nirIkSaNa kiyA jA cukA hai evaM vaghelakhaNDa evaM chattIsagar3ha meM | jaina ko ikyAvana hajAra (51000/-) rupaye kI rAzi ke sAtha nirIkSaNArtha samiti bana cukI hai evaM zIghra hI samiti phuNcegii| prazastipatra evaM smRticinha Adi phAunDezana dvArA cennaI meM Ayojita yadi samAja ke sajjana puruSa apane grAma meM zivira lagAnA cAhate haiM eka bhavya samAroha meM pradAna kiye jaayeNge| isa pustaka kA prakAzana to 20 pharavarI taka nimna pate para saMparka kareM bhI phAunDezana ke sahayoga se zIghra kiyA jaavegaa| AzISa jaina zAstrI manISI prophesara (DaoN.) prema sumana jaina, ko inake dvArA jaina kaTAre mohallA, zAhagar3ha, sAgara (ma.pra.) dharma, darzana, sAhitya, saMskRti aura zodha ke kSetra meM kiye gaye gau mAMsa kA niryAta vizeSa anusaMdhAna evaM ullekhanIya sevA hetu kaI puraskAroM se bhArata sarakAra se mAnyatA prApta eka upakrama hai- eksaporTa sammAnita kiyA jA cukA hai| jaise- 'prAkRta jJAnabhAratI avArDa imporTa baiMka oNpha iNddiyaa| isakI AMtarika samAcAra buleTina ke | 93 beMgalora' 'campAlAla sAMDa sAhitya puraskAra bIkAnera' evaM janavarI 2004 ke aMka meM bAkAyadA yaha jAnakArI dI gaI hai ki | 'AcAryazrI hastI smRti sammAna 1997 jayapura' inTaranezanala mena -pharavarI 2004 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNpha da iyara 1997-98 (iMgaleNDa), mena oNpha da iyara 1999 | bar3e hI dhUmadhAma evaM harSollAsa ke sAtha saMpanna huaa| sabhI (amerikA) aadi| prophesara prema sumana jaina ko abhI 2002 meM | kAryakrama damoha se padhAre pratiSThAcArya paMDita surezacaMda jI ke sevAmukta hone ke bAda yU.jI.sI. naI dillI dvArA emeriTasa prophesara | nirdezana meM saMpanna hue| phelozipa dekara sammAnita kiyA gayA hai| jitendra kumAra jaina deza ke pratinidhi manISIyoM aura nagara ke gaNamAnya nAgarikoM | gvAliyara meM pratibhA sammAna samAroha sampanna huA kI sannidhi meM udayapura kI samAja aura deza kI vibhinna saMsthAnoM parama pUjya upA. zrI 108 jJAnasAgara jI mahArAja ke parama kI ora se zrImAna prophesara prema sumana jaina ko sammAnita kara unake sAnnidhya aura zrI di. jaina samiti sUryanagara gAjiyAbAda ke nidezana sammAna meM prakAzita gaurava grantha pAhuDa bhI unheM 31 janavarI, | evaM gvAliyara di. jaina samAja ke tattvAvadhAna meM a.bhA. pratibhA 2004 ko udayapura ke prasiddha sAhityakAra prophesara nanda caturvedI, | sammAna samAroha 28 disambara 2003 ko gvAliyara meM saMpanna kAra leTana vizvavidyAlaya, oTAvA, kanADA ke prophesara jagamohana huaa| isa samAroha meM bhArata ke 33 mA. zikSA maNDala meM mairiTa haMmar3a evaM gujarAta saMkRta akAdamI, ahamadAbAda ke prophesara gautama | sthAna prApta karane vAle digambara evaM zvetAmbara jaina chAtroM ko bhAI paTaila dvArA samarpita kiyA gayA hai| sammAnita kiyA gyaa| isameM karIba 150 chAtra-chAtrAe~ upasthita the| bhagavAn mahAvIra phAunDezana, cennaI ke puraskAra-saMyojaka kAryakrama ke anta meM upA. zrI ne kahA aise kAryakrama zrI dulIcaMda jaina kI puraskAra-vijJapti se jJAta huA ki aMgrejI samasta jaina samAja ko ekatrita karatI hai| buddhimAna chAtroM kI kI pustaka 'jainijma', e ve TU pIsa eNDa hepInesa ke lekhaka DaoN. samasyAyeM haiM unako sAre samAja ke samakSa nivAraNArtha rakhA jAtA jagadIza prasAda jaina, dillI ko bhI ikyAvana hajAra (51000/)| hai| aura jaina chAtra bhI apane dharma ke prati samarpita rahate haiN| rupaye kA viziSTa puraskAra dene kI ghoSaNA kI gayI hai| AzISa jaina DaoN. udayacaMda jaina kaTAre mohallA, zAhagar3ha, sAgara (ma.pra.) samanvayaka rAjeza 'rAgI' siddhakSetra rezaMdIgiri TrasTa ke bauddha adhyayana evaM ahiMsA kendra sukhAr3iyA vizvavidyAlaya udayapura upamaMtrI bane pArzvanAtha jinAlaya meM vedI pratiSThA evaM deza ke suvikhyAta zrI di. jaina siddhakSetra rezaMdIgirI kI kalazArohaNa saMpanna TrasTa kameTI ke rikta pada upamaMtrI pada para zrI rAjeza 'rAgI' (patrakAra) bakasvAhA (chatarapura) kA sarva sammati se manonayana narasiMhagar3ha (damoha)- navanirmita zrI 1008 pArzvanAtha jinAlaya meM tridivasIya vedI pratiSThA evaM kalazArohaNa mahotsava kiyA gyaa| sunIla jaina 'saMcaya' zAstrI nirbhayatA saMsmaraNa muni zrI kSamAsAgara jI bundelakhaNDa meM AcArya mahArAja kA yaha pahalA cAturmAsa thaa| eka dina rAtri ke aMdhere meM kahIM se bicchU A gayA aura usane eka bahina ko kATa liyaa| paMDita jaganmohanalAla jI vahIM the| unhoMne usa bahina kI pIDA dekhakara socA ki bistara bichAkara liTA dUM, so jaise hI bistara kholA usameM se sarpa nikala aayaa| use jaise-taise bhagAyA gyaa| dasare dina paMDita jI ne AcArya mahArAja ko sArI ghaTanA sunAI aura kahA ki mahArAja ! yahA~ to cAturmAsa meM Apako bar3I bAdhA aaegii| paMDita jI kI bAta sunakara AcArya mahArAja ha~sane lge| bar3I unmukta ha~sI hotI hai mahArAja kii| ha~sakara bole ki 'paMDita jI, yahA~ bhI kala do-tIna sarpa khela rahe the| yaha to jaMgala hai| jIva-jantu to jaMgala meM hI rahate haiN| isase cAturmAsa meM kyA bAdhA? vAstava meM, hameM to jaMgala meM hI rahanA caahie| karma-nirjarA parISaha-jaya se hI hogii|' upasarga aura pariSaha-jaya ke lie apanI nirbhayatA va tatparatA hI sAdhutA kI saccI nizAnI hai| kuNDalapura (1976) 'AtmAnveSI' se sAbhAra 32 pharavarI 2004 jinabhASita - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa saMskRti kI dhvajA sonagar3ha meM phahara uThI sonagar3ha, 26 jnvrii| munipuMgava zrI sudhAsAgara jI koTA se vihAra karate hue gujarAta ke siddhatIrtha pAvAgar3ha pahu~ce / vahA~ lava-kuza kI nirvANa bhUmi para munizrI ne rAtri pratimAyoga dhAraNa kiyaa| zAma ko 7 baje dhyAna meM baiThe aura prAtaH 7 baje taka dhyAna kiyA / tadauparAnta dhodhA meM samudra ke kinAre dhyAna lgaayaa| yaha vahI samudra kA kinArA thA jahA~ koTIbhaTha rAjA zrIpAla samudra tairakara Aye the aura isI dhodhA jainamandira meM zaraNa lI thI / munisaMgha ne vihAra karate hue 26 janavarI gaNataMtra divasa ke dina sonagar3ha meM maMgalapraveza kiyaa| munizrI kI jaya jayakAroM se sonagar3ha kA AkAza gUMja utthaa| saiMkar3oM zrAvaka-zrAvikAoM ke sAtha julUsa ne praveza kiyaa| sonagar3ha ke prakaTa itihAsa meM yaha pahale digambara jaina sAdhu kA itane utsAha evaM zraddhApUrvaka praveza karAyA gayA aura zramaNa saMskRti kI dhvajA gagana ko chU utthii| ailaka siddhAntasAgara jI mahArAja, kSullaka gambhIrasAgara jI evaM kSullaka dhairyasAgara jI evaM bra. saMjaya bhaiyA ke pIche saikar3oM kI saMkhyA meM zrAvaka samUha cala rahA thA va nAre lagAye jA rahe the : jisakA koI guru nahIM, usakA jIvana zuru nahIM / mA~ kA lAla kaisA ho, vidyAsAgara jI jaisA ho // guru kA celA kaisA ho, sudhAsAgara jI jaisA ho / praveza ke uparAnta munisaMgha jaba AhAra caryA para nikale to vahA~ ke zrAvaka gaNoM ne bhI zraddhApUrvaka AhAra caryA ko dekhA aura samajhA tathA sonagar3ha, koTA, jayapura, sudarzanodaya, AMvA, bijauliyA, bAgIdaurA, aloda, kaliMjara, kizanagar3ha-madanagaMja, ajamera, renavAla, sIkara va bhAvanagara, IDara, ahamadAbAda, sUrata ke zrAvakoM ne AhAra dAna kA puNya arjita kiyA / munizrI ne sonagar3ha ke prAMgaNa meM sAmAyika kii| unhoMne sonagar3ha ke pramukha sthAnoM kA nirIkSaNa kiyA / vihAra pUrva muni zrI ne tatvacarcA karate hue kahA ki anAdi nidhana pravAhamAna jaina dharma zramaNa saMskRti pradhAna dharma kI zramaNa paramparA jaina saMskRti kA mUla pravAha hai, jo Aja bhI abAdhita rUpa se pravAhita hai aura paMcama kAla ke antima samaya taka pravAhamAna rhegaa| digambara municaryA Aja bhI caturthakAlIna AdarzatA ko lie hue hai| logoM ko yaha bhrama hai ki paMcama kAla meM municaryA kI AdarzitA nahIM hai| sonagar3ha ke mUla preraka kAna jI bhAI bhI isa bhrama se bhramita the / yadi unhoMne AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke darzana kiye hote to unakA yaha bhrama dUra ho jAtA / apanI carcA ko Age bar3hAte hue munizrI ne kahA ki mujhe samajha meM nahIM AtA ki AcArya kundakunda sAhitya kA nirantara svAdhyAya karane vAle loga unakI hI vANI para sandeha kyoM karate haiN| jabaki AcArya zrI kunda - kunda deva aSTapAhur3a grantha meM likhA hai 'ajja vitirapaNa suddhA appA jhAMphadi lahadi idataM / loyaMtika devatva tantha cuA jinmadi jAyate // ( mokSapAhuDa) ' gAthA ke mAdhyama se spaSTa kiyA ki paMcama kAla meM ratnatraya parva dhArI muni hote haiM, taba unakI vANI para vizvAsa kyoM nahIM kiyA jAtA hai| munizrI ne Age kahA ki AtmA anubhava evaM zuddhopayoga prApta karane ke lie digambara muni vrata aMgIkAra karanA anivArya hai| munizrI ne kahA ki koI bhI jIva apane ko athavA kisI bhAvI tIrthaMkara hone kI ghoSaNA karatA hai, vaha saba nirAdhAra mAnanA cAhie / zrAvaka padayAtrA saMgha hukama candra jaina 'kAkA' koTA (rAjasthAna ) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji.naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003 svAdhyAya karo..... svAdhyAya karo.... paM. lAlacandra jaina rAkeza' vaoNco-pUcho, suno-sunAo, duharAo mila gAna kro| zaMkA-samAdhAna Adika se, tuma zruta kA parijJAna kro| pratidina zAstra sabhA meM Ao, au' ghara para bhI paThana kro| purajana, parijana milakara baiTho, kucha aisA saMgaThana kro|| rAta-divasa meM AdhA ghaNTe, to apane sa~ga nyAya kro| svAdhyAya karo, svAdhyAya karo, tuma pratidina svAdhyAya kro||1|| svAdhyAya nirantara karane se, kaSAya mandatA AtI hai| mana-markaTa ba~dha jAne se, usakI caMcalatA jAtI hai| abhyAsa nirantara karane se, jJAna kA sUraja ugatA hai| samyak zraddhA jaga jAne se, mithyAtva a~dherA bhagatA hai| svAdhyAya hameM sikhalAtA hai, heyopAdeyaka jJAna kro| svAdhyAya karo, svAdhyAya karo, tuma pratidina svAdhyAya kro||5|| jinavANI se zobhita ghara jo, vaha maMdira hai nahIM mkaan| svAdhyAya nirantara karane se, atizaya puNyArjana hotA hai| jinavANI se zUnya mahala ko, munivara kahate haiM shmshaan|| phala svarUpa dhIre-dhIre, zubharAga visarjana hotA hai| jinavANI bhavaroga mahauSadha, prAtaH sandhyA pAna kro| pandraha pramAda gala jAne se, vrata dhAraNa meM ruci hotI hai| bina zruta kevalajJAna na hotA, jina-vaca meM zraddhAna kro|| zuddhi caturvidha ke kAraNa, buddhi vikAra ko khotI hai| saMzaya-vibhrama-moha vinAzaka, mAtA kA sammAna kro| svAdhyAya hameM sikhalAtA hai, deva-zAstra-guru mAna kro| svAdhyAya karo, svAdhyAya karo, tuma pratidina svAdhyAya kro||2|| | svadhyAya karo, svAdhyAya karo, tuma pratidina svAdhyAya kro||6|| svAdhyAya nirantara karane se, mana viSayoM se haTatA hai| svAdhyAya nirantara karane se, jIvana meM unnati hotI hai| udAsInatA AtI hai, saMsAra hamArA ghaTatA hai| dIpaka se dIpaka jalatA hai, jalatI sujJAna kI jyoti hai| zubhatA kI A~dhI calane se, pApoM ke bAdala chaTate haiN| sadjJAna vRkSa phala detA hai, mana meM sadabhAva panapate haiN| avipAka nirjarA ke kAraNa, karmoM ke bandhana kaTate haiN| karuNA kI dhArA bahatI hai, paga uccAdarza utarate haiN| svAdhyAya hameM sikhalAtA hai, mata pudgala se pyAra kro| svAdhyAya hameM sikhalAtA hai, kabhI nahIM anyAya kro| svAdhyAya karo, svAdhyAya karo, tuma pratidina svAdhyAya kro||3|| svAdhyAya karo, svAdhyAya karo, tuma pratidina svAdhyAya kro||7|| svAdhyAya nirantara karane se, antas kI A~kheM khulatI haiN| svAdhyAya niraMtara karane se, cintana kA rUpa nikharatA hai| ratnatraya para calane se, zivapura kI rAheM milatI haiN| guNa doSa vivecana ke kAraNa, jIvana maNiyoM se bharatA hai| hama apane se jur3ate haiM, nija meM nija darzana karate haiN| pala-pala pArAyaNa pAlana se, paryAya saphala ho jaayegii| AtmA kA anubhava hone se, Ananda ke jharane jharate haiN| mana zAntasindhu ho jAyegA, samatA kSamatA aajaayegii| svAdhyAya hameM sikhalAtA hai, nija Atama snAna kro| svAdhyAya hameM sikhalAtA hai, tuma Urdhvagamana raphtAra kro| svAdhyAya karo, svAdhyAya karo, tuma pratidina svAdhyAya kro||4|| | svAdhyAya karo, svAdhyAya karo, tuma pratidina svAdhyAya kro||8|| neharu cauka, galI naM. 4 gaMjabAsaudA (vidizA ) ma.pra. Jai svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-I, mahArANA pratApa nagara,... bhopAla (mapra) se madita evaM sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kAlonI. AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit|