Book Title: Jain Shwetambar Terapanthi Sampraday ka Sankshipta Itihas
Author(s): Jain Shwetambar Terapanthi Sabha
Publisher: Malva Jain Shwetambar Terapanthi Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032674/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javyApaNa zrI jaina zvetAmbara terApaMthI sampradAya 0 kA saMkSipta iti zrI jaina zvetAmbara terApaMthI sabhA, kalakattA dvArA saMkalita prakAzaka: maMtrI, mAlavA jaina zvetAmbara terApaMthI sabhA bar3anagara, mAlavA / prApti sthAna zrI jaina zvetAmbara terApaMthI sabhA, 28, sTrANDa roDa, kalakattA / mAlavA jaina zvetAmbara terApaMthI sabhA, bar3anagara, mAlavA / A. zrIkailAsasAgarasUri jJAnamandira zrImahAvIra jaina ArAdhanA kendra pi 382009 mUlya =) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIgurave namaH prastAvanA --crorsaMsAra anAdi hai| jIva aura karma bhI anAdi haiM evaM unakA milApa anAdi kAlase calA A rahA hai| karmoMse mukta honA hI jIvake liye mukti prApta karanA hai| isa muktike mArgako jaina dharma anAdi kAlase batalAtA A rahA hai| . isa ananta aura anAdi kAlake pravAhameM nazvara evaM azAzvata vastuoMkA parivartana sadA hotA AyA hai, kintu zAzvata vastu para kAlako zakti nahIM cltii| dharma-satya, nitya, zAzvata evaM sanAtana hai| jaise 1+1 saba samayameM do hI thA, hai aura rahegA, vaise hI, ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya evaM aparigraha sadAse dhamakA mArga mAnA gayA hai aura mAnA jAyagA-isameM pheraphAra nahIM ho sktaa| yahI kAraNa hai ki jitane tIrthaGkara ho gaye haiM sabakI eka hI dharmadezanA rahI hai| jainiyoMmeM mukhya do vibhAga haiM-zvetAmbara va digmbr| arihanta, siddha, AcArya, upAdhyAya va sAdhu yaha paMca parameSTi samasta saMpradAyoM va vibhAgoM ko mAnya hai| saba sampradAyavAle hiMsAmeM adharma mAnate haiM, rAga dveSako karmokA bIja batalAte haiN| sirpha jaina hI nahIM anyAnya matoMmeM bhI rAga dveSako duHkhakA kAraNa batAyA hai / jaina dharmameM ahiMsA satya asteya brahmacayya aparigrahako naisA ucca sthAna diyA hai vaisA anya matameM bhI hai| dharmAcAyaMmAtra ina niyamoMko pAlana karaneko kahate haiN| gRhastha jIvanameM bhI inakI upAdeyatA spaSTa jAhira hai| jisa rASTra, jisa deza va jisa samAjameM ahiMsA, satya, asteya, brahmacaryA, aparigrahake guNoMkA adhika samAveza hai vaha rASTra, vaha deza, vaha samAja naitika unnatike sAthasAtha sAMsArika unnatike bhI ucca zikhara para ArUr3ha ho sakatA hai| terApaMthI sampradAya Adhunika hai para isake tattva navIna nahIM haiN| vAstavameM jo nitya, satya, zAzvata jaina tattva haiM vahI isa sampradAyake tatva haiN| zatAbdiyoMke puMjIbhUta vikAroko haTAkara jainadharmake satya, zAzvata, sanAtana Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpako prakAzameM lAnekA bIr3A zrI zrI 1008 zrI bhikhanajI svAmIne utthaayaa| unake paravartI svanAmadhanya AcAryyagaNa apane AcAra va prarUpaNAse jainadharmake mahatva, vizAlatva, nirdoSatva, avisaMvAditva saMsArake sAmane rakha tIrthaGkara bhagavAnake bacanoMko Adarake sAtha aMgIkAra karaneke liye logoM ko udbuddha karate Aye haiM evaM kara rahe haiN| __terApaMthI matakI utpatti va usakI mAnyatAke sambandhameM bahuta-sI bhrAntadhAraNA loka samAjameM phailI huI hai| una bhrAnta dhAraNAoMko dUra karaneke liye isa pustikAkA prakAzana kiyA jAtA hai / janma-jarAmRtyu-maya saMsArase mukti pAnekA upAya jJAna, darzana, cAritra evaM dAna, zIla, tapa, aura bhAvanA hai| terApaMthI sampradAyake sAdhuvarga upadeza dvArA, zAstrIya pramANa dvArA va apane jIvana-yApana-praNAlI dvArA ina upAyoMko kisa prakAra kAryarUpameM lAyA jA sakatA hai yaha pratyakSa dikhA rahe haiN| . isa saMkSipta itihAsake pahile aGgarejI bhASAmeM do saMskaraNa prakAzita ho cuke haiN| hindI bhASA bhASiyoMke liye yaha hindI saMskaraNa hai| isa matakA, isake pUjanIya AcAryokA va isake kucha tapasvI munirAjoMkA saMkSipta paricaya mAtra isameM diyA gayA hai| terApaMthI sAdhuoMkA Adarza jIvana, unakA tyAga, unakA vairAgya unakA jJAna unakI vidvatA, unakI pratibhA Adi guNarAzikA prakRSTa paricaya unake darzana va sevAse mila sakatA hai| pAThakagaNase nivedana hai ki dUsaroMke dveSa pUrNa pracArase apane vicAroMko dUSita na kara satyakA anusaMdhAna kareM va guNIjanoMkA samucita samAdara kara unase ucita lAbha utthaaveN| __ antameM nivedana hai ki chapAIkA kArya zIghratAse karAneke kAraNa bhUla cUka raha jAnI sambhava hai AzA hai pAThaka unake liye kSamA kreNge| kalakattA / chogamala copar3A , mAgha badI 5-1662 ) a0 maMtrI, zrI jaina zvetAmbara terApaMthI sbhaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina zvetAmbara terApaMthI sampradAya saMkSipta itihaas| kA prathama AcArya zrI bhIkhaNajI mahArAja zrIjaina zvetAmbara terApanthI matake pravartaka prAtaHsmaraNIya zrIzrI 1008 zrI zrI bhIkhaNajI svAmIkA janma ASAr3ha sudI 13 saM0 1783 (julAI 1726 I0) ko mAravAr3a rAjyake kaMTAliyA grAmameM huA thaa| unake pitA kA nAma balUjI sukhalecA tathA mAtAkA nAma dIpAMbAI thaa| sAha balajI osavAla jAtike the / ve bar3e hI sajjana prakRtike the| dIpAMbAI bhI apanI sarala aura bhadra prakRtike lie prasiddha thiiN| aise hI puNyavAna mAtA-pitAke ghara svAmI bhIkhaNajIkA janma huA thaa| ___ svAmI bhIkhaNajIko bAlyAvasthAse hI dharmakI ora vizeSa ruci thii| unake mAtA-pitA gacchavAsI sampradAyake anuyAyI the, isaliye pahale pahala isI sampradAyake sAdhuoMke pAsa bhIkhaNajIkA AnA-jAnA zurU huaa| parantu vahAM para inake hRdayakI pyAsa na bujhI aura sacce tatvAnusaMdhAnake liye ve potiyAbandha sAdhuoMke yahAM gamanAnugamana karane lge| bahuta dinoM taka ve unake anuyAyI rahe parantu vahAM bhI unhoMne bAhyADambarakI adhikatA aura sacce dhArmika laganakA abhAva anubhava kiyaa| ataH unheM chor3a kara ve jaina zvetAmbara sthAnakabAsI sampradAyako eka zAkhA vizeSake AcArya zrIrughanAthajIse bhakti bhAva karane lge| jinake hRdayameM vairAgyakI tIna bhAvanA sthAna pA jAtI hai unheM jaba taka usa bhAvanAke anukUla saMga nahIM milatA, taba taka sacce mArgakA anusaMdhAna karate hI rahate haiN| hRdayakI vairAgya bhAvanA jitanI hI adhika tIvra hotI hai, anusaMdhAnakA vega bhI utanA hI joradAra rahatA hai| saMsArake jitane bhI bar3e-bar3e dArzanika, dharma Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracAraka tathA vijJAna-vettA Adi hue haiM , unheM jaba taka pUrNa Atma-tRpti . na huI apane lakSya tattvoMpara gaveSaNA karate rahe haiN| svAmI bhIkhaNajIke sAtha mI ThIka yahI huA aura jisa satyakI khojameM ve the, vaha jaba taka unake hAtha na AyA taba taka ve usake anusaMdhAnameM lage hI rhe| jaina dharma eka samaya bahuta hI unnata dharma thA aura rAja dharma honese vaha bhAratavyApI bhI ho cukA thaa| eka samaya thA jaba jaina dharmakI vijaya baijayantI cAroM ora phailI huI thI parantu rAjanaitika ulaTa pheseMke kAraNa usake anuyAyI kramazaH hrAsa ho gaye aura dharmapracAraka zithila ho gye| kAThameM ghuna laga jAne para jisa prakAra vaha sahasA dUra nahIM hotA, usI prakAra patana hone para utthAnake liye eka mahatI zaktikI AvazyakatA hotI hai| jaina dharmake abhyudayake liye bhI samaya samaya para mahAmanA sudhAraka dharmapracArakoM dvArA prayatna hote rahe haiN| saM0 1530 ke Asa-pAsa zrI laMkA mehatA nAmaka eka sadgRhastha hue jinhoMne jaina zAstroMke vAstavika rahasya aura arthakA pracArakaranA zurU kiyA,parantu unake kucha samaya bAda unake anuyAyI kAlake prabhAvase zithilAcArI hote gaye / aura unakI prarUpaNAbhI kramazaH vikRta ho gii| bAdameM lavajI nAmaka eka sAdhune phira zuddha prarUpaNa karane kA prayatna kiyA parantu ve bhI zAstrIya AdezoMko sarvathA zAstrIya rUpameM pracAra va pAlana na kara ske| sAdhuke nimitta bane huye makAnAtameM rahane vAleko sthAnaka vAsI kahate / aisA auddezika makAnoMmeM rahanA jaina zAstrameM manA thaa| ataH lavajIne sthAnaka vAsa chor3a diyA aura phuTe-TuDhe makAna arthAt duDhoMmeM rahanA zurU kiyaa| isalie kAlakramameM inakA. sampradAya 'DhuMr3hiyA' kahalAne lgaa| dhore-dhIre DhuMDhiyoMmeM 22 zAkhAyeM ho gaI aura hara eka zAkhA vAle eka dUsarese alaga rahate aura kucha pheraphArake sAtha dharma-pracAra karate rhe| inhIM 22 sampradAyakI eka zAkhAke AcArya rughanAthajIko bhIkhaNajIne apanA prathama dIkSA guru banAyA thaa| Arambhase ho isa taraha vibhinna dharma-sampradAoMke saMsargameM Anese Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMcita abhijJatA tathA janmagata bairAgya bhAvanA honese bhIkhaNajIke hRdayameM saMsAra tyAga kara sAdhu mArga svIkAra karanekI mahatAkAMkSA tIna rUpase utpanna huii| isa vairAgya bhAvanA aura sAdhu honekI mahatAkAMkSAne itanA jora pakar3A ki svAmI bhIkhaNajI ne gRhasthAzramameM sastrIka prata liyA ki ve sarvathA zIla pAlana kareMge, yAne strI prasaMga na kreNge| isake sAtha-sAtha unhoMne ekAntarA upavAsa karanA bhI zurU kiyaa| yaha eka apUrva saMyoga hai, ki isI samaya unakI patnI kA bhI dehAvasAna ho gyaa| bhIkhaNajIkA vairAgya bhAva aba avAdha gatise bar3hane lagA aura pUrNa yauvanAvasthA meM hote hue bhI unhoMne gharavAloMkI eka na sunI aura punarvivAha karanekA saugaMdha le liyaa| evaM yathAzIghra dIkSita honekI icchA prakaTa kii| bhIkhaNajIke pitAkA dehAvasAna isase pahile hI ho cukA thA kevala mAtAkI AjJA ( anumati ) lenA hI dIkSAke liye Avazyaka thaa| ___ bhIkhaNajI jaba garbhAvasthAmeM the taba unakI mAtA dIpAM bAIne siMhakA svapna dekhA thA isase unakI dhAraNA thI ki unakA putra avazya hI koI pratiSThita mahApuruSa hogaa| isalie ve apane ekamAtra putrase mahatI AzAe~ rakhatI thiiN| bhIkhaNajIko dIkSAke lie anumati lenekA prasaMga AyA taba mAtAkA sneha umar3a AyA aura vaha siMha-svapna jo unake putrakI bhAvI mahAnatAkA sUcaka thA unakI AMkhoMke sAmane nAcane lgaa| jo mAtA apane putrake lie uccAzA poSaNa kara rahI thI aura usake bhAvI aizvaryakI kalpanA kara phUlI na samAtI thI-usa mAtAke sAmane jaba putrake saMsAratyAgakA prastAva AyA taba to apanI sArI AzAe~ niSphala hoto dekha kara mAtAkA snehamaya hRdaya aura bhI vicalita ho gayA aura apane svaprakA hAla batAte hue anumati denese asvIkAra kara diyaa| dIpAM bAIkI isa bAtako sunakara rughanAthajIne unheM samajhAte hue kahA ki nizcaya hI unakA svapna satya siddha hogA aura gRhatyAgI muni hone para bhI bhIkhaNajI siMha kI taraha vijayI hokara gNjeNge| dIpAMbAIko raghunAthajIke isa uttarase Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santoSa milA aura unhoMne putrako pravarjita honekI AjJA de dii| raghunAthajIne saM 1808 meM svAmI bhikhaNajIko dIkSita kiyA / dIkSAke bAda prAyaH 8 varSa taka bhIkhaNajI raghunAthajIke sAtha rahe aura isa samayako unhoMne atyanta adhyavasAya aura ekAnta ekAgracittake sAtha jaina sUtroMke adhyayana aura mananameM lgaayaa| zAstroMke gambhIra adhyayanase unheM jJAta huA ki tatkAlIna sAdhuvarga zAstrIya AdezoMko sampUrNatayA pAlana nahIM karate aura na ve zAstrakI saccI vyAkhyA karanekA sAhasa rakhate haiN| bhIkhaNajIne dekhA ki tatkAlIna sAdhu apane lie banAye hue sthAnoMmeM rahate haiM, uddezika AhAra lete haiM, bhikSAke niyamoMkA samucita pAlana nahIM karate, aura pustakoM ke samUha dIrghakAlataka binA paDilehanAke rakhate haiM, dIkSA deneke pahile abhibhAvakoMkI AjJA anivArya nahIM samajhate, vastra pAtra tathA sAdhuke anya upakaraNa AvazyakatA aura zAstrIya pramANase adhika saMkhyAmeM rakhate haiM , unameM saccA Atmadarzana nahIM aura na zuddha sAdhUcita AcAra hI hai| yaha saba bhIkhaNajIne zAstrIya avalokana aura maMthanase acchI taraha jAna liyaa| raghunAthajIkA una para atyadhika sneha thA aura isalie guruke sanmukha unake zithilAcArakI bAteM rakhanemeM bhIkhaNajI pahile pahala kucha kaThinAI aura saMkocakA anubhava karate the| tathApi nAnA prakArakI zaMkAe~ utthApana aura prazna karate rahe aura sacce rahasyako jAnanekI utakaMThA dikhAte rahe / itane meM hI saMyogavaza eka aisI ghaTanA huI jisake bAda bhIkhaNajIke bhaviSya jIvanakI gati palaTa gii| yaha ghaTanA svAmIjIke bhaviSya jIvanako ujjvala banAne vAlI thI / mevAr3ameM rAjanagara nAmaka eka zahara hai, vahAM ki janasaMkhyA kAphI thii| unameM raghunAthajIke bahutase anuyAyI bhI the| ina anuyAyiyoMmeM adhikAMza mahAjana the aura unameM kuchako jainazAstroMke marmakA acchA jJAna thaa| ina zrAvakoMko kaI bAtoMke sambandhameM zaMkAeM ho gayIM aura unhoMne raghunAthajI tathA unake sAdhuoMkA AcAra zAstrasammata na dekha unheM bandanA karanA chor3a diyaa| bhIkhaNajIkI buddhi bar3I hI tIbra thI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura dUsaroMpara unakI buddhikA tatkSaNa prabhAva par3atA thaa| raghunAthajIne ina zrAvakoMkI zaGkA dUra karaneke liye bhIkhaNajIko yogya samajhA aura anya kaI sAdhuoMke sAtha unheM rAjanagara bhejaa| svAmIjIne rAjanagarameM cAturmAsa kiyA aura aneka yuktiyoMse zrAvakoMko samajhA kara punaH bandanA prArambha karavAI / zrAvakoMne bandanA karanA to svIkAra kiyA phira bhI unake hRdayase zaGkAyeM dUra nahIM huI aura bhIkhaNajIke yuktise, unake vairAgyamaya jIvana aura satamArgaparaM unako calanekI pratijJAke prabhAvase hI zrAvakoMne unheM bandanA karanA Arambha kiyaa| usI rAtako bhIkhanajIko asAdhAraNa jvarakA prakopa huaa| jvarakI tIvra vedanAne bhIkhanajIko adhyavasAyoMko pavitra kara diyaa| unhoMne socA maiMne satyako jhUTha ThaharA kara ThIka nahIM kiyA ! yadi isI samaya merI mRtyu ho to merI kaisI durgati ho ! isI prakAra Atma-glAni aura pazcAttApase unake hRdayakA sArA mala dhupa gayA aura unhoMne pratijJA kI ki yadi maiM isa rogase mukta huA , to avazya pakSapAta rahita hokara sacce mArgakA anusaraNa karUMgA, jinokta sacce siddhAntoMko aGgIkAra kara unake anusAra AcaraNa karanemeM kisI kI khAtira na kruuNgaa| isa prakAra eka divya Antarika prakAzase unakA hRdaya jagamagA uThA aura bAdakA unakA sArA jIvana isI Antarika prakAzase Alokita rhaa| . ye svAmIjIkI asAdhAraNa mahAnatAke lakSaNa the| unameM haThadharmI yA jida na thI ki apanI bhUla mAlUma hone para bhI use chupAte yA usakA poSaNa karate / eka sacce mumukSukI taraha ve to satyakI khojameM lage hue the| ataH jahAM satyake darzana hote usI ora vaha Age bar3hate / aihika mAnasammAna yA pada-gauravakI rakSAkA khayAla unheM tanika bhI na thaa| satyakI maryAdAke sAmane inake liye ye saba bAteM nagaNya thIM / isaliye jaba unheM usa vakhatake sAdhu samAjake zithilAcArakA mAlUma par3A to unhoMne usakA prAyazcitta bhI kiyaa| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) yaha eka Azcarya bAta hai ki uparokta pratijJAke bAda ho bhIkhaNajI kA bukhAra utara gayA / unhoMne zrAvakoMse kahA ki unakA kathana yuktiyukta hai aura sAdhuvargakA AcAra va prarUpaNA azuddha hai para unhoMne vacana diyA ki AcAryako samajhA kara zuddha mArgakI pravRttike liye ceSTA kareMge / isase zrAvaka loga una para vizeSa zraddhAlu bane / unhoMne satyAsatyakA nirNaya karaneke liye phirase zAstroMke gambhIra adhyayanakA vicAra kiyA / aura 32. sUtroM ko hI do do bAra khUba acchI tarahaMse vicAra pUrvaka par3hA | a raghunAthajIkA pakSa zAstra sammata na honemeM unheM tanika bhI zaMkA na rhii| bhikhaNajIne jinokta mArga aGgIkAra karanekI pratijJA kara lI thI para isase pAThaka yaha na samajheM ki unhoMne raghunAthajIke ziSya na rahanekI ThAna lI thI athavA kisI naye matake AcArya hI ve bananA cAhate the / jahAM saccA mArga ho vahAM guru rUpameM yA ziSya rUpameM rahanA unake liye samAna thA / Atma-kalyANakA prazna hI unake sAmane mukhya thA isaliye ziSya raha kara bhI ve ise prApta kara sakate to unheM koI Apati na thI / isI liye raghunAthajIkI pakSako galata samajha kara bhI unhoMne usI samaya raghunAthajIse apanA sambandha na tor3a diyaa| balki ulaTA unhoMne yaha vicAra kiyA ki raghunAthajIse zAstrIya AlocanA karUMgA aura unheM aura unake sampradAyako hara prakArase zuddha mArga para lAnekA prayatna kruuNgaa| unase milane ke pahale apane bhaviSya ke sambandhameM unhoMne koI nizcaya karanA ucita na samajhA / isa samaya bhikhaNajIne jisa vinaya aura dhIrajakA piracaya diyA vaha avazya hI unake Antarika vairAgya aura dharma bhAvanAoMkA pratibimba thA / cAturmAsa samApta hone para bhikhaNajI raghunAthajIke pAsa gaye aura vinamratA pUrvaka unase AlocanA zurU kii| unhoMne kahA ki hama logoMne Atma-kalyANase liye hI ghara-bArako chor3A hai ataH jhaThI pakSapAta chor3akara sacce mArga ko grahaNa karanA cAhiye / hameM zAstrIya vacanoMkA pramANa mAna kara Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7 ) mithyA pakSa na rakhanA cAhiye, pUjA prazaMsA to kaI bAra mila cukI hai para saccA mArga milanA bahuta hI kaThina hai, ataH sacce mArga ko prApta karanemeM ina bAtoMko nagaNya samajhanA caahiye| Apako isameM koI sandeha na rahanA cAhie ki yadi Apane zuddha jaina mArgako aGgIkAra kiyA to mere lie Apa pahilekI taraha hI pUjya raheMge / parantu bhikhaNajIkI isa vinamra carcA kA raghunAthajI para koI asara na huA ve paMcamaAre kA prabhAva kaha kara hI unakI bAteM TAlate rahe / svAmI bhIkhaNajI isa uttarase santuSTa hone vAle na the| unakI dRSTi se isa duSamakAlameM samyak caritra pAlana karaneke udyamameM kamI Aneke badale aura adhika bala AnA cAhie thaa| bhagavAnane jo paMcama Areko duSamakAla batalAyA thA usakA tAtparya yaha na thA ki isa kAlameM koI samyaka dharmakA pAlana hI na kara sakegA para usakA artha yaha yA ki caritra pAlanameM nAnA prakArakI zArIrika tathA mAnasika kaThinAiyAM raheMgI isalie caritra pAlanake lie bahuta adhika puruSArthakI AvazyakatA hogii| unhoMne bhagavAnamahAvIrakA yahakathana par3ha liyAthA ki jopuruSArthahIna hoMge aura sAdhu-praNa pAlanemeM asamartha hoMge ve hI samayakA doSa batalA kara zithilAcArako chor3a nahIM skeNge| guru raghunAthajIko jaba hara prakArakI ceSTA karake bhI svAmIjI ThIka pathapara na lA sake taba svAmInI svayaM hI unase alaga ho gaye aura zuddha sayaMma mArgapara calanekA dRr3ha nizcaya kara liyaa| bhikhaNajIne vagar3I zaharameM raghunAthajIkA saMga chor3a diyA aura unase alaga vihAra kara diyaa| bhArImAlajI Adi kaI santa bhI unake sAtha ho gye| isa prakAra guru raghunAthajIse alaga hokara unhoMne apane liye vipattiyoM kA pahAr3a khar3A kara liyaa| usa samaya rughunAthajIkI acchI pratiSThA thI aura unake zraddhAlu bhaktoMkI saMkhyA bhI bahuta adhika thii| bhikhaNajIke alaga hote hI raghunAtha jone unakA ghora virodha karanA zurU kiyaa| parantu bhikhaNajI ina sabase vicalita hone vAle na the / vagar3ImeM bhikhaNajIko sthAna na denekA DhiMDhorA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) piTavA diyA gayA para to bhI bhikhaNajIne sAdhuoMke lie nirmita sthAnako Azraya na liyA aura bagar3Ike bAhara jaitasiMhajIkI chatriyoMmeM tthhre| yahAM para raghunAthajIse phira jorakI carcA huI aura nAnA prakAra ke upAya karane para bhI svAmIjI unake sAmila na Aye / raghunAthajI bhikhaNajIko jaba punaH apane sAtha na lA sake taba unhoMne svAmIjIse kahA ki maiM aba tumhAre paira na jamane dUMgA / tU jahAM jAyagA vahAM terA pIchA karUMgA aura tumhArA ghora birodha hogA ina dhamakiyoMne. bhIkhana jI ko jarA bhI na DarA pAyA aura nirbhayatA ke sAtha unhoMne bagar3Ise bihAra karanA zurU kiyA / 1 T bihAra karate karate bhIkhaNajI jodhapura ( jodhANA ) phuNce| yahAM pahuMcate pahuMcate unake anuyAyI teraha sAdhu ho lie the| inameM pAMca raghunAthajIkI sampradAya ke, chaH jayamalajI kI sampradAya ke tathA do anya sampradAyake the / ina sAdhuoMmeM TokarajI, haranAthajI, bhArImalajI vIrabhAna jI Adi sAmila the / isa samaya taka 13 zrAvaka bhI bhokhaNajIkI pakSameM ho gaye the / jodhapura ke bAjArameM eka khAlI dukAnameM zrAvakoMne sAmayika tathA poSadhAdi kiyaa| isI samaya jodhapurake divAna phatehacandajI sIMghIkA bAz2Ara hokara jAnA huaa| sAdhuvoMke nirdiSTa sthAna ko chor3a bAjAra ke cohaTe meM kucha sAdhu zrAvakoMko sAmayika Adi dharmakRtya karate dekha kara unheM Azcarya huA / unake pUchane para zrAvakoMne raghunAthajIse bhIkhaNajIke alaga honekI sArI bAta kaha sunAyI tathA jainazAstroMkI dRSTise apane nirmita banAye makAnoMmeM rahanA sAdhuke lie azAstrIya hai yaha bhI smjhaayaa| phatehacandajIke pUchane para yaha bhI batalAyA ki bhIkhaNajIke matAnuyAyI 13 hI sAdhu haiM / yaha saba bAteM suna kara tathA 13 hI sAdhu aura 13 hI zrAvakakA AzcaryakArI saMyoga dekha kara vahAM para khar3e hue eka sevaka kavine eka dohA jor3a sunAvA aura inheM terApaMthI nAmase saMbodhana kiyA / 1 svAmIjIkI pratyutpanna mati bahuta hI AzcaryakArI thI, unake jaisI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) utpAta buddhi thor3I hI hotI hai| usa sevaka kavike mukhase Akasmika 'terApanthI' nAmakaraNa sunakara svAmIjIne usakA bahuta hI sundara artha lgaayaa| unhoMne kahA ki jisa pathameM pAMca mahAvrata, pAMca sumati aura tIna gupti haiM, vahI terApantha athavA jo pantha, he prabhu terA hai, vahI terApantha hai| ___ isa ghaTanAke bAda sambat 1817 ASAr3ha sudI 15 ke dina svAmI bhIkhaNajIne bhagavAnko sAkSI kara punaH navIna dIkSA grahaNa kI aura unake sAthameM jo anya sAdhu nikalethe, dUsarI jagaha cAturmAsake pahile unheM bhI aisI hI karane kaha diyA thaa| cAturmAsa samApta hone para phira sabhI sAdhu ekatrita hue aura jinakI zraddhA aura AcAra ApasameM milI ve sAmila rahe bAkIke alaga kara diye gaye / isa prakAra terApanthI matakI sthApanA huI aura bAdameM vaha kramazaH vRddhi hotA gyaa| isa prakAra matakI sthApanA to ho gayI parantu AgekA mArga sarala na thA / raghunAthajIne bar3e joroM se logoMko bhar3akAnA zurU kiyaa| rahaneke liye sthAna taka na milatA thA / ghI dUdhakI to bAta dUra rahI rUkhA sUkhA AhAra bhI pUrA na milatA thaa| pIneke pAnIke lie bhI kaSTa uThAnA par3atA para svAmIjI ina vighna bAdhAoMse ghavarAkara mArga-cyuta na hue| unhoMne to yaha saba soca vicAra karake hI apanA mArga nizcita kiyA thA aura usake lie ve apane prANoMko hor3a bhI lagA cuke the| svAmI jItamalajIne ThIka hI kahA hai 'maraNa dhAra zuddha maga liyo / ' arthAt unhoMne prANa dene takakA nizcaya karake hI prabhuke sacce mArgako aGgIkAra kiyA thaa| isa prakArakI kaThinAiyAM eka dina nahIM, do dina nahIM, parantu lagAtAra kaI varSoM taka sahanI par3I thI, para svAmIjIne unake sAmane kabhI mastaka nahIM kaayaa| isa prakAra kaThinAiyoMse lar3ate-lar3ate tathA duHsaha pariSahoMko samabhAva pUrvaka sahana karate-karate unhoMne dekhA ki loga sacce jaina dharmase kosoM dUra hai, adhikAMza loga gatAnugatika hai aura satyAsatyakA nirNayameM asa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) martha hai tathA jhANAvaraNIya karmake prAvalyake kAraNa unheM samajhAnA bahuta kaThina hai, dharmake dveSI adhika haiM tathA samajhadAroMkA abhAva-sA hai| aisI paristhitimeM dharma-pracAra karanekA udyoga asaphala hI rhegaa| isaliye isa udyogameM vyartha zakti vyaya na kara mujhe apane hI Atma-kalyANa kA vizeSa udyoga karanA cAhiye / ghara chor3a kara isa kaThina mArgameM sAdhu sAdhviyA~kA pravajita honA muzkila hai isaliye ugra tapasyA kara mujhe apanA AtmoddhAra karanA cAhiye / isa prakAra vicAra kara unhoMne ekAntara vrata karanA zurU kara diyA tathA dhUpameM AtApanA lenI zurU kii| anya sAdhuoMne bhI bhikhaNajIkA sAtha diyaa| isa prakAra svAmIjIne apane mata rUpI vRkSako apane tapa rUpI jalase sIMcanA zurU kiyaa| bhikhaNajIke samayameM thirapAlajI tathA phatehacandajI nAmaka do sAdhu the, ve tapasvI, sarala tathA bhadra prakRtike the| unhoMne bhikhaNajIko isa prakAra ugra tapa karate dekha kara samajhAyA ki tapasyA dvArA apane zarIrakA anta na kareM Apake hAthoM logoMkA bahuta kalyANa honA sambhava hai| ApakI buddhi asAdhAraNa hai / apane kalyANake sAtha-sAtha dUsaroMke kalyANa karanekA sAmarthya bhI ApameM hai, Apa apanI buddhi aura zaktikA prayoga kareM Apase bahuta logoMke samajhAe jAnekI AzA hai| ina vayovRddha sAdhuoMkI parAmarzako mikhaNajIne svIkAra kiyA aura tabhIse apane dhArmika siddhAntoMkA logoMmeM pracAra karanekA vizeSa udyoga karane lge| unhoMne siddhAntoMko DhAloMmeM likha-likha kara zAstrIya udAharaNoM se unakA poSaNa kiyA / nyAya tathA tArkika dRSTise unhoMne dAna dayA para sundara DhAleM racI, vrata avratako khUba smjhaayaa| nava tatvoM para eka mahattvapUrNa pustaka likhI, zrAvakake vratoM para nayA prakAza ddaalaa| zIla (brahmacarya ) ke viSaya para mahatva pUrNa racanA kI / isa prakAra kramazaH unake vicAra janatAke hRdaya para asara karate gye| sAdhvAcAra para DhAleM raca kara zithilAcArako haTAnekA pracAra kiyA aura saccA sAdhutvaM kyA hai isakA apane caritrase logoMke sAmane udAharaNa rakhA / isa prakAra unhoMne Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) apane manakI sArI vicAra dhArAko zAstrIya matase ekIkaraNakara dikhAyA aura apane matakI jar3ako puSTa kara diyaa| jo mata kevala 13 sAdhu aura zrAvakoM ko lekara zurU huA thA vaha Aja phailatA-pha -phalatA do lAkhakI saMkhyA taka pahuMca gayA hai| Aja rAjaputAnA, baMgAla, AsAma, paMjAba, mAlavA, khAnadeza, gujarAta aura bambaI prabhRti sabhI sthAnoM meM isa mata ke anuyAyI haiN| bhIkhaNajIke dharma pracArake kSetra mAravAr3a, mevAr3a DhUMDhAr3a, tathA kaccha Adi pradeza hI rahe kaccha pradezameM svayaM svAmIjIkA bihAra na huA thA parantu vahAM unake matakA pracAra zrAvaka Tikama DosIke dvArA huA thA / bhIkhaNajIne apane jIvana-kAla 48 sAdhu tathA 56 sAdhviyoM ko pravarjita kiyA thA jinameM se 20 sAdhu tathA 17 sAdhviyA~ sAdhu mArga ke kaThoratA -sahana meM asamartha ho gaNa bAhara ho gayI thIM / zrAvaka tathA zrAvikAoMkI saMkhyA bhI bahuta bar3ha gaI thI / isa prakAra svAmIjI apane mata pracArakI saphalatA apane jIvana kAlameM hI dekha sake the| svAmIjIkA dehAvasAna bhAdavA sudI 13, saMmvat 1860 ko huA thA / unheM anta samaya taka jAgarukatA rahI / apane antima dinoMmeM unhoMne gaNa samudAyake hitake liye jo upadeza diyA vaha svarNAkSaroMmeM likhane yogya hai / dvitIya AcArya - svAmIjIke bAda dvitIya AcArya zraddheya zrI zrI 1008 zrI zrI bhArImAlajI svAmI hue| ApakA janma mevAr3ake mUho grAmameM saMmvat 1803 meM huA thA ApakI dIkSA mAravAr3ake kelavA grAmameM huI thI / svAmI bhIkhaNajI ne apane jIvana kAlameM hI inheM yuvarAjapadavIse vibhUSita kara diyA thA / inake pitAkA nAma kRSNAjI lor3hA aura mAtA kA nAma dhAriNI thA / inake zAsana kAlameM 38 sAdhu aura 44 sAdhviyAMkI pravajrjA huI / Apa bar3e hI pratApI AcArya hue| khuda svAmI bhIkhaNajIne anta samayameM inakI prazaMsA kI thI aura sarva sAdhuoMko unakI AjJAmeM rahanekA Adeza kiyA thA / unhoMne kahA thA ki RSi bhArImAlajI sacce sAdhu haiM, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) AcArya padakI jimmevArI uThAne lAyaka bhArImAlajIse bar3hakara dUsarA koI nahIM / maiM sarva sAdhuoMko Adeza karatA hUM ki ve bhArImAlajIkI AjJAmeM vrte| inakI dokSA 10 dasa varSakI avasthAmeM hI ho gayI thI, ve bAla brahmacArI the / ApakA dehAnta 75 varSakI avasthAmeM mevAr3ake rAjanagarameM mitI mAgha vadI 8 saMmvat 1878 huA thaa| tRtIya AcArya tRtIya AcArya zrI zrI 1008 zrI zrI rAyacandajI svAmIkA janma bar3I rAbaliyAM grAmameM saMmvat 1847 meM huA thA / aura rAjanagarameM unako pATagaddI milI thii| unake pitAkA nAma caturajI bamba thaa| ye osavAla jAsike the| unakI mAtAkA nAma kusalAMjI thaa| ye bhIkhaNajIke zAsana kAlahImeM nAbAlaka avasthAmeM tIbra bairAgyase dIkSita ho gaye the| svAmI bhIkhaNajIke dehAvasAnake samaya inakI umra choTI hI thii| inhoMne apane zAsanakAlameM 77 sAdhu aura 168 sAdhviyAMko dIkSita kiyA thaa| inakA dehAnta 62 varSako umarameM mAgha vadI 14 saMmvat 1608 ko rAvaliyA~meM huaa| Apane svAmIjI zrI jitamallajIko bhAvI AcAryake padake liye manonIta kiyA thaa| caturtha zrAcArya prakhyAta jItamallajI svAmI caturtha AcArya zrI zrI 1008 zrI zrI jItamalajI svAmIkA janma saM0 1860 meM Asoja sudI 14 ko mAravAr3ake rohita grAmameM huA thaa| unake pitAkA nAma AidAnajI golechA aura mAtAkA nAma kalujI thaa| inakI dIkSA nava varSakI umrameM jayapurameM huI thii| bhIkhaNajIko chor3a kara anya saba AcAryoMkI taraha ye bhI bAla brahmacArI the aura bAlyAvasthAmeM hI tIna vairAgyase apanI mAtA tathA do bhAIke sAtha dIkSA lI thii| jItamalajI mahArAja asAdhAraNa vidvAna aura pratibhAzAlI kavi the| kevala gyAraha varSakI avasthAse hI unhoMne kavitAeM racanA karanI zurU kara dI thii| unakI kavitAoMkI saMkhyA tIna lAkha gAthAoMke lagabhaga hai| inakA zAstrIya Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna agAdha aura AzcaryakArI thaa| aisA koI bhI AdhyAtmika viSaya na thA jisa para ve likha na gaye haiN| svataMtra racanAoMke atirikta unhoMne jaina sUtroMkA padyAnuvAda bhI kiyA thaa| unake anuvAdameM bhASAkI saralatA, arthakI spaSTatA, mUla bhAvoMkI rakSA tathA vyakta karanekI saralatAse AzcaryakArI pAMDitya jhalaka rahA hai / bhagavatI sUtra jaise vizAla tathA sUkSma rahasyapUrNa granthakA anuvAda karanA kama vidvattAkA kAma nahIM ho sktaa| isI prakAra uttarAdhyayana, dazavaikAlika sUtra Adi zAstroMkA bhI uttamatA pUrvaka anuvAda kiyA hai / ye anuvAda unakI asAdhAraNa vidvattAkI cirasthAyI kItiyAM haiN| ina anuvAdAMke atirikta unakI mUla racanAe~ bhI kama nahIM haiN| 'bhrama vidhvaMsanam', 'jina AjJA mukha maNDanam', 'praznottara tatvavodha', Adi grantha tAttvika viSayoMkI bar3I uttama pustakeM haiN| eka eka viSayake sAre zAstrIya vicAra aura pramANako eka jagaha ekatrita karanemeM unhoMne jo athAha parizrama kiyA hai vaha kisI bhI niSpakSa vidvAnakI prazaMsA prApta kiye binA nahIM raha sktaa| inakI phuTakara racAnAe~ bhI kama nahIM haiN| jIvana caritra likhanemeM to Apa aura bhI adhika siddhahasta the| 'bhikSuyaza rasAyana' tathA 'hema nava raso' nAmaka jIvana caritrame Apane apanI pratibhA kA apUrva paricaya diyA hai| yadyapi ye pustakeM mAravAr3I bhASAmeM hai phira bhI yaha kahe binA nahIM rahA jAtA ki hindI sAhityameM hI nahIM para dUsarI bhASAoMke sAhityameM bhI aise kalApUrNa jIvana caritra kama hI mileNge| zrI jayAcAryane dharmakA acchA pracAra kiyA thaa| unake zAsana kAlameM 105 sAdhU aura 224 sAdhviyAM dIkSita huI thiiN| ApakA dehAvasAna 78 varSakI avasthAmeM bhAdra badI 12 saM0 1638 ko jayapurameM huaa| Apane sarvathA yogya samajha svAmIjI zrI madharAjajIko pATavI cuna liyA thaa| paMcama prAcArya, pAMcaveM AcArya zrI zrI 1008 zrI zrI magharAjajI svAmIkA janma bIkAnera riyAsatake vidAsara gAMvameM caita sudI 11 saM0 1867 ko huA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) thaa| unakI dIkSA bhI bAlya-kAlameM hI lADanUmeM huI thii| jayapurameM ve AcArya pada para AsIna hue the| unake pitAkA nAma pUraNamalajI begavANI aura mAtAkA nAma vannAMjI thaa| unakA dehAnta 53 varSakI avasthAmeM caita vadI 5 saM0 1646 meM saradArazaharameM huaa| unhoMne 36 sAdhU aura 83 sAdhviyoMko pravarjita kiyaa| Apane apane paTTalAyaka svAmIjI zrImANakalAlajIko nirvAcita kiyA thaa| SaSTha AcAryachaThe AcArya zrI zrI 1008 zrI zrI mAnikalAlajI svAmIkA janma jayapurameM saM0 1612 kI bhAdavA badI 4 ko huA thaa| unakI dIkSA lADanu meM choTI umrameM hI huI thI aura ve saradArazaharameM AcArya banAye gaye the| unakI mAtAkA nAma choTAMjI aura pitAkA nAma hukmacandajI tharar3a zrImAla thaa| unhoMne kevala 16 sAdhU aura 24 sAdhviyoM ko hI dikSA dI thii| unakA dehAvasAna 42 varSakI apekSAkRta kama avasthAmeM hI ho gayA thaa| unakA dehAvasAna saM0 1954 kI kAtika badI 3 ko sujAnagar3hameM huA thaa| Apa koI pATavI nahIM cuna gaye the isaliye prAyaH 2 // mahInA takaM AcArya pada para koI bhI na rahe ! comAseke bAda saba sAdhu ekatrita ho lADanu meM svAmIjI DAlacandajIko AcArya padavI dii| saptama AcAryasAtaveM AcArya zrI zrI 1008 zrI zrI DAlacandajI svAmIkA janma ujjaina (mAlavA ) meM mitI aSAr3ha sudI 4 saM0 1606 ko huA thaa| inakI dIkSA bhI bAlyAvasthAmeM indaura meM huI thI tathA lADanUmeM ve AcArya pada para avasthita hue the| unake pitAkA nAma kAnIrAmajI pIpAr3A aura mAtAkA nAma jar3AvAMjI thA / inakA dehAvasAna 57 varSakI avasthAmeM saM0 1966 ke bhAdra mAsameM lADanUmeM huaa| unhoMne 36 sAdhu aura 125 sAdhviyAM dIkSita kii| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) vartamAna prAcArya AThaveM AcArya, hamAre dhartamAna zAsana nAyaka, zrI zrI 1008 zrIzrI prAtaHsmaraNIya zrI kAlurAmajI mahArAjakA janma mitI phAlguna zuklA 2 saM0 1633 ko chApara (bIkAnera) meM huA thaa| Apake pitAjI kA nAma mUlacandajI koThArI aura mAtAkA nAma chogAMjI hai| ApakI dIkSA saM0 1644 mitI Asoja sudI 3 ko ApakI mAtAjI satI chogAMjIke sAthahI bidAsarameM huI thii| dIkSA saMskAra pAMcaveM AcArya svAmI magharAjajI mahArAjake hAthase huaathaa| pujyajI mahArAja svAmI DAlacandajIke dehAvasAna ke bAda Apako pATa gaddI milii| Apako saM0 1666 mitI bhAdavA sudI 15 ko AcArya pada milA thaa| ApakI mAtA satI chogAMjI aba bhI vidyamAna haiN| inakI avasthA lagabhaga 10 sAla kI ho cukI hai| nAnA prakArake kaThina tapa aura vratoMko karate rahanese inakA zarIra kSINa ho gayA hai| deha durbalatA aura AMkhoMkI jyoti cale jAnese Apako vidAsara (bIkAnera) meM sthAnAthapaM kara diyA gayA hai / vartamAna AcArya mahArAja ke zAsana kAlameM dharmakA bahuta pracAra huA hai| I0 san 1933 taka Apa 143 sAdhu aura 223, sAdhviyAM dIkSita kara cuke the| zrAvaka tathA zrAvikAoM kI saMkhyA bhI kAphI bar3hI hai| thalI, DhuMDhADa, mAravAr3a, mevAr3a, mAlavA, paMjAba, hariyAnA, Adi dezoM ke atirikta bambaI, gujarAta dakSiNa Adi dUra dUra prAMtoM meM Apa sAdhuoMke caumAse karavA rahe haiM jisase dharmakA kramazaH pracAra ho rahA hai / abhI gaNa samudAyameM 141 sAdhu aura 333 sAdhviyAM haiN| vartamAna AcArya zrIkAlUrAmajI kA zAstrIya adhyayana bar3A hI gambhIra hai| ve saMskRtake agAdha paNDita haiN| apane sampradAya ke sAdhu aura sAdhviyoMmeM Apa saMskRta bhASAkA vizeSa rUpase adhyayana adhyApanA karA rahe haiN| ApakA asAdhAraNa zAstra jJAna, prabhAvotpAdaka dharma upadeza, gambhIra mukha-mudrA, pavitra brahmacaryakA teja aura vyaktitvakI asAdhAraNatA, hRdaya para jAdUkA sA asara DAlatI hai| unake Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsargameM jo Ate haiM unakI bhakti unake prati sahaja hI ho jAtI hai| jaina zAstroMke rahasya aura sacce arthako batalAne meM Apane bhAratake dArzanikoM ko hI nahIM pAzcAtya dezake vidvAnoMkI bhI prazaMsA prApta kI hai| ___ jaina sAhityake saMsAra prasiddha vidvAn jarmana dezavAsI DA. haramana cikAgo ( amarikA ) yunivarsiTIke dharmake adhyApaka jaikobI jo ki kaI varSa taka kalakattA vizvavidyAlayameM jaina darzanake adhyApaka the, Apake darzana kiye the aura zAstroMke kaI rahasyoMko samajhA thaa| cikAgo ( amarikA ) yunivarsiTIke dharmake adhyApaka DA0 cAlarsa DablU gilakI bhI Apake darzana kara prabhAvita huye the| apane bhASaNameM unhoMne terApanthI dharmake siddhAnta aura sAdhvAcAra sambandhI niyamoMko bhArata, yUropa aura amerikAke apane mitroMke sAmane rakhanekA vicAra prakaTa kiyA thaa| terApanthiyoMke saiddhAntika matavAda __ zrI jaina zvetAmbara terApanthImatake anuyAyI mUrtipUjA nahIM karate aura na mUrti pUjA karanA mokSakA sAdhana hI mAnate haiN| ve tIrthaGkaroMkI bhAva pUjA yA dhyAna karate haiN| jinhoMne mokSa prApta kara liyA hai, yA jinhoMne saMsAra tyAga kara sAdhu-mArga svIkAra kiyA hai, evaM sAdhvAcArakA yathA rIti pAlana karate haiM ve hI terApanthiyoMke bandanIya aura namasya haiM / isa prakAra mUrti pUjA na kara kevala guNa-pUjA karanA hI terApanthiyoM ke siddhAntakI vizeSatA hai| terApanthI sAdhu laukika aura pAralaukika upakArameM rAta dinakA antara samajhate haiN| laukika upakArakI ora kiMcita bhI dhyAna na dekara Atmika utthAna dvArA naitika unnani aura pAralaukika kalyANa siddha karanekA rAstA dikhalAte haiN| sAMsArika kAryoMke sAtha ve koI saMsarga nahIM rakhate aura na usa sambandhameM koI upadeza hI karate haiN| unake sAre upadeza dhArmika hote haiM aura kevala dharma pracArake liye hI unakA jIvana utsaraM rahatA hai| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) dIkSA lene ke bAda se dehAvasAna taka terApaMthI sAdhuoM ko nimnalikhita zAstrokta vrata aura niyamoM kA pAlana karanA par3atA hai / saMcAlana karate haiM ki ( ka ) sAdhuoM ko pAMca mahAvrata kA pAlana karanA par3atA hai / (1) prANAtipAta viramaNa vrata: - isa vrata ke anusAra sAdhuko sampUrNa ahiMsaka bananA par3atA hai / sAdhu banane ke sAtha hI unheM yaha pratijJA yA vrata lenA par3atA haiM ki maiM jIvana paryanta sUkSma yA bAdara, trasa yA sthAvara kisI prakAra ke prANIkI hiMsA mana, bacana yA kAyase nahIM karUMgA, na karAUMgA aura na karane bAlekA anumodana hI karUMgA / aura ve kevala pratijJA karake hI nahIM raha jAte parantu apane jIvanako isa prakAra jisase ve isa niyama va vratako sampUrNa rUpase pAlana kara sakeM / garmI se garmI meM bhI ve paMkhe se havA nahIM lete; ThaNDase ThaNDa par3ane para bhI tapaneke liye AgIkA sahArA nahIM lete, bhUkhase prANa nikalate hoM taba bhI sacitta vastu nahIM khAte / phUlako nahIM tor3ate, ghAsa para nahIM calate, sacitta pAnI kA sparza nahIM karate, isa prakAra apane jIvanako hara prakAra se saMyamI aura ahiMsaka banAneke lie asAdhAraNa tyAga karate haiM / jaina sAdhu, sacce jainasAdhu, ahiMsAko sampUrNa rUpase pAlana karane ke lie hara prakArakA tyAga karate haiM yahA~ taka ki apane prANoM ko bhI usakI sAdhanA meM niyojita kara dete haiM / yahI kAraNa hai ki saMsAra meM rahate hue bhI ve sampUrNa ahiMsAkA pAlana kara sakate haiN| nIce jaina sAdhvAcArake kucha aise niyama diye jAte haiM jinase pAThaka samajha sakeMge ki jaina sAdhu hiMsAse, sUkSma se sUkSma hiMsAse bacanekA kisa prakAra prayatna karate haiM: - (1) hiMsA se bacane ke lie jaina sAdhu khuda bhojana nahIM banAte, na unake lie banAye hue, kharIde hue, deneke lie lAe hue bhojanako lete haiN| bhikSA meM acita, prAzuka aura nirdoSa AhAra pAnIkA saMyoga milatA hai to use grahaNa karate haiM anyathA binA AhAra pAnIke hI santoSa karate haiM / koI unake lie bhojanAdi na banA leM isake lie ve pahalese kahate bhI nahIM . ki ve kisake yahA~ gocarI ( bhikSArtha gamana ) kareMge / 3 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) (2) jaina sAdhu mAdhukarI vRttise bhikSA karate haiM arthAt binA kisI ekake Upara bhAra svarUpa bane ve thor3A thor3A aneka gharoMse bhikSA grahaNa karate haiN| . (3) koI bhikhArI yA anya yAcaka kisI ghara para bhikSA mAMga rahA ho to sAdhU bhikSA mAMganeke lie vahA~ nahIM jaate| kyoMki aisA karanese dUsareke antarAya phuNce| (4) harI dUba, ghAsa, rAkhase DhakI huI AgI, jala Adi para se hokara sAdhu vihAra nahIM krte| (5) yadi koI duSTa sAdhuko mAraneke lie Ave to sAdhu pratyAkramaNa nahIM karate balki samabhAva pUrvaka use samajhAte haiM aura usake na samajhanese samabhAvase AkramaNako sahana karate haiN| aura vicAra karate haiM ki merI AtmAkA koI nAza nahIM kara sktaa| .. (6) sAdhu khAna pAna, svacchatA tathA mala-visarjanake aise niyamoMkA pAlana karate haiM ki jisase unake nimittise jIva jantuoMkI utpatti yA vinAza na ho| * (7) kisIke kaThora bacanoMko sunakara jaina sAdhu cupacApa usakI upekSA karate haiM aura manameM kisI prakArakA vicAra nahIM lAte, mAre jAne para bhI manameM dveSa lAnA jaina sAdhuke lie manA hai| aise avasara para pUrNa sahanazIlatA rakhanA hI sAdhukA AcAra hai| isa prakAra jaina dharmake sabhI niyamoMmeM ahiMsAko sthAna diyA gayA hai aura sacce jaina sAdhu samyaka prakArase usakA pAlana karate haiN| terApaMthI sAdhu ina niyamoMko yathArUpa pAlate haiN| dUsaroM ke bhAMti zithilAcArI banakara vrata bhaGga nahIM krte| (2) mRSAvAda viramaNa vrataH-isa vratake anusAra sAdhu pratijJA karate haiM ki vaha kisI prakArakA asatya bhASaNa nahIM kreNge| unakI pratijJA hotI hai ki maiM mana vacana yA kAyAse na jhaTha bolUMgA, na bulAU~gA, na jo Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) bolegA usakA anumodana karU~gA / isa prakAra asatya bhASaNakA tyAga kara lene aura sampUrNa satya vratako aGgIkAra kara lene para bhI sAdhuko bolate samaya bahuta sAvadhAnI aura upayogase kAma lenA par3atA hai| satya hone para bhI sAdhu sAvadya pApayukta kaThora bhASA nahIM bola sakate / unheM sadA asaMdigdha, amizrita aura mRdu bhASA bolanA par3atA hai| jisa satya bhASaNase kisIko kaSTa ho yA kisI para vipatti A par3e vaisA satya bolanA bhI sAdhuke lie manA hai / isaliye koI bhI terA paMthI sAdhu kisIke pakSa yA visddha sAkSI nahIM de sakate aura na sAdhu kisI bhI hAlatameM mithyAkA Azraya ho le sakate haiN| jahAM satyavAda sAdhuke liye ayukrikara ho vahAM ve mauna avalambana karate haiN| (3) adattAdAna viramaNa vrataH-isa bratake anusAra binA diye eka tRNa bhI lenA sAdhuke lie mahApApa hai| sAdhuko pratijJA karanI par3atI hai ki gA~vameM ho yA jaGgalameM, choTI ho yA bar3I, koI bhI binA dI huI vastu vaha na legA, na dUsarese lirAyagA, na lete huoMkA anumodana kregaa| isa vratake hI kAraNa jaina sAdhu binA mAtA pitA svAmI yA strI yA anya sambadhiyoM kI AjJAke, dIkSAke lie taiyAra hone para bhI, kisI vyaktiko dIkSA nahIM dete / yaha vrata bhI anya vratoMkI taraha mana vacana aura kAyAse grahaNa karanA par3atA hai| (4) maithuna viramaNa prataH-isa pratake anusAra sAdhuko pUrNa brahmacarya rakhanA hotA hai / sAdhuko mana vacana aura kAyAse pUrNa brahmacarya pAlanakI pratijJA lenI par3atI hai / vaha deva, manuSya yA tiryaJca koI sambandhI maithuna nahIM kara sakatA, na karA sakatA aura na maina saMbhoga vAlAkA anumodanA kara sakatA hai / strI mAtrako sparza karanA sAdhuke lie aura puruSa mAtrakA sparza karanA sAdhviyoMke lie pApa hai / jisa makAnameM sAdhviyAM yA anya striyAM rahatI hoM vahAM sAdhu rAtri vAsa nahIM kara sakate aura na ekaka strIke pAsa dinameM hI ve Thahara sakate haiN| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) ( 5 ) aparigraha vrata : - isa vrata ke anusAra sAdhuoMko saba prakArake dhanadhAnyAdi parigraha kA tyAgI honA par3atA hai / ve kisI prakAra kI jAyadAda nahIM rakha sakate, na dhana jevara, dAsa dAsI Adi hI rakha sakate haiM / aparigraha vratakA mana vacana aura kAyAse pAlana karanA par3atA hai aura jisa prakAra ve svayaM parigraha nahIM rakha sakate usI prakAra dUsaroM se bhI parigraha nahIM rakhavA sakate aura na jo dUsare rakhate haiM unakA anumodana kara sakate hai| - uparokta pA~ca vratoMke atirikta eka chaTTA rAtribhojanatyAga vrata bhI sAdhuoMko pAlana karanA par3atA hai / isa vrata ke anusAra sAdhu kisI prakArakA AhAra pANI rAtrimeM - sUryAsta se sUryodaya taka nahIM karate / mana vacana aura kAyAse unheM isa vratakA pAlana karanA par3atA hai / jisa prakAra sAdhu svayaM sUryAsta ke bAda kisI prakArakA AhAra nahIM karate usI prakAra na dUsaroMse AhAra karavAte haiM aura na karane vAle kA anumodana karate haiM / yaha chaTTA vrata ahiMsAvratakAhI aMga hai / (kha) uparokta cha: vratoMke atirikta sAdhuko nimnalikhita pAMca samitiyoMko pAlana karanA par3atA hai : : e (1) iryA: - isa samiti anusAra mArgameM calate samaya sAdhuko upayoga pUrvaka AgekA mArga dekha kara calanA par3atA hai / sAdhu rAta meM malamUtra tyAgako chor3a dUsare kAryake liye achAyAmeM nahIM jA sakate / Dhake hue sthAnameM bhI vizeSa, yatna pUrvaka jayanAke sAtha calanA par3hatA hai / unmArgako chor3akara sIdhe sarala mArga para hI cala sakate haiM / gamanAgamana karate samaya bahuta upayoga aura saMbhAlapUrvaka gamana karanA par3atA hai / jisase ki sUkSma se sUkSma prANIko bhI ijA ( kaSTa ) na pahuMce / (2) bhASA - vicArapUrvaka satya, sarala, nirdoSa aura upagogI vacana bolanA, apane vacanoM se kisIko kaSTa na pahuMcAnA ! isa samitikA uddezya Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) hai jisa vacanase avizvAsa utpanna ho, dUsarA zIghra kupita ho, dUsarekA ahita ho vaisI bhASA bolanA sAdhuke lie sarvathA varjanIya hai / (3) eSaNA - isa samiti ke anusAra sAdhuko AhAra pAnI, vastra, pAtrAdi upakaraNa tathA pATa bAjoTAdi vastue~ leneke pUrva sAvadhAnIse kAma lenA hotA hai / unakI bhikSA karane, unase svIkAra karane tathA usako upabhogameM lAnemeM saMyamako kisI prakAra se AghAta na pahuMce isa prakAra upayoga yA sAvadhAnI rakhanA par3atA hai| nirdoSa tathA parimita bhikSA, alpa kalpAnusAra upakaraNa Adi grahaNa karanA isa samitike bhItara A jAtA hai / kisI vastuko grahaNa karaneke pUrva sAdhuko isa bAta kI pUrI khoja kara lenA par3atA hai ki kahIM sAdhuko uddeza karake hI to vaha vastu nahIM kharIdI, lAyI yAM banAyI gayI hai / (4) AdAna bhaMDa nikSepaNa - vastra pAtrAdi upakaraNoMko upayoga pUrvaka uThAnA aura rakhanA jisase ki kisI jIvako koI ijA ( kaSTa ) na pahuMce / cIjako acchI tarahase dekha pUMcha kara hI rakhanA uThanA sAdhuke lie kartavya hai / (5) uccArAdi pratiSThApana - mala, mUtra, zleSma yA anya parihArya vastuko kisI jIvako duHkha na pahuMce aise sthAnameM upayoga pUrvaka visarjana karanA isa samitikA uddezya hai / jaina sAdhU mala, mUtra zleSmAdi jIva - utpanna karane vAlI tyAjya vastu tathA gaMdagI, rogAdi phailAne vAlI parihArya cIjoM ko jahAM tahAM nahIM pheMka skte| apathya AhAra, na pahare jAne yogya phaTe kapar3e tathA anya visa- janayogya cIjoMko jIva rahita ekAnta sthAnameM utsarga karate haiN| (ga) tIna gupti mana, vacana tathA kAyA guptike samyak pAlanameM sAdhuko sadA sarvadA saceSTa rahanA par3atA hai / (1) mana - manake duSTa vyApAroMko rokanA saraMbha, samAraMbha tathA Arambhase manako rokakara zuddha kriyAmeM pravRtta karanA / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) (2) vacana-vANIke azubha vyApArako rokanA arthAt vANIkA saMyama krnaa| (3) kAyAko-bure kAryoMse rokanA arthAt dehako saMyamameM rkhnaa| samitiyA~ sAdhu jIvanakI pravRttiyA~ko niSpApa banAtI haiM arthAt Avazyaka kriyAe~ karate hue bhI sAdhu samitiyoMke pAlanake kAraNa pApake bhAgI nahIM banate tathA guptiyAM azubha vyApArase nivRta honemeM sahAyatA karatI haiM / isa prakAra sAdhukA jIvana sampUrNa saMyamI hotA hai| ve itane vyavahAra kuzala hote haiM ki saMyamI jIvanakI sArI kriyAoMko karate hue bhI apanI sAvadhAnI yA upayogake kAraNa pApa karmakA upArjana nahIM krte| __ jaina zvetAmbara terApanthI sAdhu ukta niyamoMko saMpUrNatayA pAlate haiM aura inake pAlaneke viSayameM jo saba kaThora niyamAdi samaya samaya para anubhavI bahudarzI AcAryone banAye haiM una para pUrNa dhyAna rakhate hue ve apanA saMyama jIvitavya nirvAha karate haiN| ___ jaina zvetAmbara terApanthI mata koI nayA sampradAya nahIM hai / parantu vaha Adi athavA mUla jainadharma hI hai jainadharmakA / jo Adi svarUpa thA vaha hajAroM varSoM ke par3osI dharmoke saMsarga yA prabhAvake kAraNa itanA badala gayA ki Aja jaba usakA asalI svarUpa sAmane lAyA jAtA hai to loga use anokhA dharma samajha kara usakA manamAnA anucita virodha karane lagate haiN| parantu yaha koI AzcaryakI bAta nahIM hai / jainadharmameM samaya tathA vAtAvaraNake prabhAvase jo vikAra AyA loga dhIre-dhIre usase itane paricita evaM abhyAsI ho gaye ki Aja unake lie jainadharmake asalI aura vikRta rUpameM bheda karanA bhI muzkila ho gyaa| jaba dharma apane ucca sthAnase giranA zurU huA aura anya par3osI dharmoMne jora pakar3A to kucha jaina lekhaka yA vyAkhyAkAroMne jaina khUtroMke pAThaukA artha badalanA zurU kiyA aura unakA aisA artha duniyAke sAmane rakhA jo ki jainadharmase khilApha Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) aura anya dharmoM ke siddhAntoMse milatA julatA thaa| isa prakAra saikar3oM varSoM ke parivartanase Ate Ate itanA vikAra AyA ki jainadharmake asalI svarUpa aura bAdake svarUpameM kosoMkA antara par3a gyaa| aneka mahAmanA dharmadhurandharoMne jainadharmake satya svarUpake khojameM apanA hAtha lagAyA aura AMzika saphalatA bhI prApta kI / saMta bhIkhaNajI bhI inhIM mahAna puruSoMmeMse eka the| ve sabase bAdameM hue parantu sabase adhika parizrama inhIMne kiyA aura pUrNa saphalatA bhI inhIMko milii| inakA mata koI nayA dharma nahIM hai balki zAstrokta jainadharmase parNa samanvaya yA eka rUpatA rakhatA hai| isa prakAra jainadharmake sanAtana svarUpase usakA pArthakya na hote hue bhI jainadharmake jo anya sampradAya haiM aura jinakA astitva isase prAcIna hai unake sAtha kaI khAsa bAtoMmeM isakA matabheda ho jAtA hai| hama thor3emeM ina matabhedoMkA digdarzana karA denA ucita samajhate haiN| 1-tIrthakara bhagavAn kevala niravadya karaNI kI AjJA dete haiM, sAvadha karaNI kI AjJA nahIM dete / niravadya karaNI se jIva ko mokSa pada prApta hotA haiM parantu sAvadha karaNI se naye karma kA baMdha hokara jIva kI dugati hotI hai / jo karma rokane aura kATane ke kArya haiM bhagavAna unheM karane kI AjJA dete haiM, para isake atirikta dUsare sAre kArya sAvadha hai pApAsrava ke kAraNa haiM ataH prabhu AjJA nahIM dete| terApaMthI sampradAya kI yaha mAnyatA hai ki niravadya kArya yAne bhagavAnakA anumodita kArya koI bhI matAvalamvI kyoM na kare vaha AjJA meM hai / jainake dUsare sampradAya vAle jainetarako zuddha karaNIko bhI AjJA vAhira samajhate haiM / * - * doya karaNI saMsAra meM, sAvadya nirabadya jANa / nirvadya meM jiNa AganyAM, tiNa syuM pAmeM pada nirvANa // sAvadha karaNI saMsAra nI, tiNa meM jina AganyAM nahIM hoya / karma baMdhai che teha thI, dharma ma jANyo koya / / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) 2 - terApanthI sampradAya ke anusAra jahA~ tIrthaGkara bhagavAn kI AjJA hai vahA~ dharma aura jahA~ prabhu ( bItarAga deva ) kI AjJA nahIM vahA~ adharma hai| jaise ki AhArAdiko samAnadharmI sAdhuoMmeM vitaraNa kara khAnA AjJA meM hai, ataH sAdhuke liye dharma hai parantu kisI sAdhuko kisI duSTake AkramaNa karane para usa sAdhu kI pakSa lekara kisI bhI sAdhuke liye usa atyAcArI ko daMDa denA, tADanA Adi bala prakAza karanA AjJAke bAhira hai arthAt manA hai / sAdhu eka dUsare kI vyAvaca kare isameM grabhuAjJA se dharma hai parantu eka sAdhuke liye eka zrAvaka kI vyAvaca karanA karavAnA va anumodanA, pApa mUlaka hai kAraNa yaha prabhukI AjJA ke sarvathA khilApha hai** (3) prabhune jahAM mauna rakhA hai vahAM pApa-kevala pApa hI hai-dharma aura pApa mile hue nahIM haiN| jahAM prabhune hA~ aura nA donoMmeM pApa samajhA karma rUke tiNa karaNI meM AganyAM, karma kaTai tiNa karaNI meM jANa re / * yAM doyAM karaNI vinA navi AganyAM, te sagalI sAvadya pichANa re || ** je je kAraja jina AjJA sahita che, te upayoga sahita kare koya | te kAraja karatAM ghAta hoveM jIvAMrI, tiNaro sAdhane pApa na hoya re / / nadI mAMhI bahatI sAdhvI ne sAdhu rAkheM hAtha sambhAvai / tiNa mAMhI piNa chai jiNa jI rI AjJA, tiNameM kuNa pApa batAvaire || iryA samiti cAlatAM sAdhu syuM, kadA jIva taNI hove ghAta / te jIva muAM ro pApa sAdhu ne, lAge nahIM aMza mAta re || jo iryA samiti binA sAdhu cAle, kadA jIva mare nahIM koya / to piNa sAdhu ne hinsA chau~ kAyarI lAgeM, karma taNo vaMdha hoyare || jIva muA tihA~ pApa na lAgyo, na muA tihA~ lAgo pApa / jiNa AjJA saMbhAlo jiNa AjJA jovo, jiNa AjJA meM pApa ma thApore || Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) vahIM unheM mauna dhAraNa karanA par3A hai| udAharaNasvarUpa kuMA khudAnemeM lage hue kisI manuSyane bhagavAnako prazna kiyA ki prabhu ! kuAM khudAnemeM mujhe pApa hogA yA puNya / prabhune isa praznakA koI pratyuttara na diyA balki mauna dhAraNa kiyaa| yahAM kuA~ khudAnese jIva hiMsA ho rahI thI isaliye yadi bhagavAn yaha kahate ki yaha puNyakA kArya hai to jhUTha bolanese mohanIya karma kA baMdha karate aura yadi satya bolate hue yaha kaha dete ki isameM puNya nahIM pApa hai to zAyada kuA~ khodanA banda ho jAnese jIvoMko pAnI kA lAbha na hotA / isa prakAra jIvoMke sukhameM antarAya pahuMcAnese unheM antarAya karmakA baMdha hotA / eka ora mohanIya karmakA baMdha ora dUsarI ora antarAya karmakA baMdha thA isaliye bhagavAnane praznakA koI uttara na diyA / jainake kucha sampradAya vAle maunako sammatikA lakSaNa ThaharAte haiM parantu gahana vicAra karanese aisI mAnyatA bhrAnta mAlUma ho jAyagI / nItividoMne "maunaM sammati lakSaNam" avazya batAyA hai / kintu "nIti" aura dharmake kSetrameM bahuta antara hai| nItike mAnyatAke anusAra bhI hama mauna bhAvako sadA sarvadAke liye sammatikA lakSaNa pramANa nahIM kara sakate, aura jainadharmake anusAra to "mauna" kA artha sammati kisI prakArase aura kisI aMzameM nahIM ho sktaa| (4) vratameM dharma, avratameM adharma hai| jaina dharma, sAdhakoMke do bheda karatA hai / eka aNuvratiyA~kA jo gRhastha-jIvanameM raha kara Atma-kalyANa sAdhana karanekA prayAsa karate haiM aura dUsarA mahAvratiyoMkA jo sarva vratI sAdhu hote haiM / ina donoM prakArake sAdhakoMkA Adarza to samAna hI rahatA hai parantu ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha ina AtmakalyANa ke sAdhanoMko donoM samAna rUpase nahIM apanA skte| Avaka gRhasthAzramI hai ataH apanI gArhasthika AvazyakatAoMke kAraNa ina vratoMko AMzika rUpameM hI svIkAra kara sakatA hai arthAt vaha maryAdita dhamakA pAlana karatA hai| parantu sAdhu sampUrNa rUpase ina vratoMko aGgIkAra Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) karate haiN| kahanekA tAtparya yaha hai ki gRhastha apane liye chUTa-AgAra rakha letA hai parantu sAdhu koI chUTa-AgAra nahIM rakhate haiN| zrAvaka AgAra-dharmI sAdhu anAgAra-dharmI hote haiM / zrAvaka jitane aMzameM ina bratoMko apanAtA hai utane aMzameM vaha dharma pakSa kA sevana karatA hai aura jitanI chUTe rakha letA hai utane aMzameM adharma pakSakA / sAdhU sampUrNa aMzameM ina vratoMko apanAte haiM ataH ve kevala dharma pakSakA hI sevana karate haiM / jena zvetAmbara terApanthI matake anusAra zrAvaka jitanA AgAra skhatA hai usake liye use pApa hI hotA hai| udAharaNa svarUpa yadi koI zrAvaka yaha pratijJA kare ki-"maiM apanI mIla 8 ghaNTA hI calAUMgA adhika nahIM" to use 8 ghaNTA mIla calAnekA pApa to avazya hI lagegA evaM bAkI 16 ghaNTeke liye, jaba ki vaha AsAnIse mIla calA sakatA thA, tyAga karatA hai, vaha dharmakA kAraNa hai| isI prakAra yadi koI madyapAyI, sAdhu samAgamake kAraNa, madyapAnake dukhada pariNAmoMko samajha, tyAga bhAvanAse, kintu abhyAsake vazIbhUta honeke kAraNa sampUrNatayA madyapAna tyAga karanemeM asamartha ho, yaha pratijJA karatA hai ki "maiM Ajase 2 pyAlese adhika madirA pAnakA tyAga karatA hUM" to kyA use isa pratijJAke kAraNa 2 pyAlA madirA pAnakA doSa na lagegA ? usa madyapAyIne 2 pyAlese adhika madyapAnakA tyAga kiyA yaha usakA prata hai, AjJAmeM hai, sarAhanIya hai na kI 2 pyAloMkA chuTa-AgAra jo ki usane apanI kamajorIke kAraNa rakhA hai| vaha to pApa hI hai| tyAgakA vAstavika marma na samajhane vAle ise Thoka taura para nahIM samajhate evaM Agarako bhI dharma mAna baiThate haiN| isa prakAra zrAvakakA khAnA pInA, calanA phiranA Adi sArI bAteM avratameM hai ataH ina sabake kAraNa usake nirantara karma bandhate rahate haiM parantu sAdhu anAgArI honese unheM kisI prakArake pApa nahIM lagate / jo na to sAdhukI taraha sarva-vratI hai aura na zrAvakakI taraha aNupratI, vaha sampUrNa asaMyatI hai, usake liye pApakA rAstA cAroM tarapha khulA hai| jo jitane aMzameM vratoMko aGgIkAra karatA hai Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) vaha utane hI aMzoMmeM pApa karmase bacA rahatA hai-usake naye kaukA saMcAra nahIM hotA / jo jitanI adhika chUTe rakhatA hai-apanI icchAoMko jitanA kama saMyamameM rakhatA-vaha utanA hI adhika pApopArjana karatA hai / kucha jainanAmadhArI kahate haiM ki zrAvakakI chUToMke liye bhI use dharma hI hotA hai kyoMki gArhasthika jIvanake nirvAhake liye una chUToMkI nitAnta AvakatA rahatI hai, kintu terApanthI to ise mithyA batalAte hai| bhagavAnane sAdhuoMko jo chaThe dI haiM ve chUTeM unake saMyamI jIvanakA aGga haiM isaliye dharma haiM / zrAvakakI chUTe usakI apanI banAyI huI chaThe haiM-usake gArhasthika jIvanakI aGga haiM, usake asaMyama vRddhi evaM poSaNake kAraNa haiM ataH pApa haiN| ekakI chUTe dharmake yathocita pAlanake liye Avazyaka haiM, dUsarekI chUTe gRhasthImeM adhikAdhika mugdha evaM lipta honeke liye hI haiM isalie donoMmeM AkAza pAtAlakA antara hai| sAdhuko dI huI chUTeM dharmakI poSaka haiM-unameM saMyama-rakSAkA gambhIra hetu rahA huA hai, parantu zrAvakakI rakhI huI chUTeM saMyama dharmakI bAdhaka aura isalie Atma ghAtaka haiM / jo jo kriyAe~ saMyamI jIvanakI bAdhaka haiM unakA bhagavAnane pUrNa niSedha kiyA hai aura isaliye zrAvakakI chUToMmeM pApa hI ThaharatA hai| anya sampradAya vAloMse terApaMthiyoMkA mata-pArthakya isa viSayameM bhI hai, para nyAya dRSTise dekhanese satyAsatyakA nirNaya hogaa| (5) jIva jIve te dayA nahIM, mare te ho hiMsA mata jANa / mAraNavAlAne hiMsA kahI, nahIM mAre te dayA guNakhAna ho / koI jIva jIvita rahatA hai yaha dayA yA anukampA nahIM hai| jIva apane adhikAra yA svopArjita karmake bala para hI jIvita rahatA hai| jaba taka Ayu samApta nahIM hotA kisIkI tAkata nahIM kisI jIvako mAra de yA usakA jonA baMda kara de / isaliye koI jIva jIvita rahatA hai to usameM kisIkA ahasAna nhiiN| isI prakAra kisI jIvakA marajAnA hI hiMsA nahIM hai kyoMki jIva apane 2 karmodayase marate hI rahate haiN| jIvana aura maraNa to isa saMsAra kI nitya vastue~ haiN| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 28 ) hisAkA pApa tabhA lagatA hai jaba manuSya khuda kisI jIvakI ghAta karatA hai yA ghAta karanekA nimitta yA sahAyaka kAraNa hotA hai / apanese mAre yA ghAta kiye gaye jIvoMke liye hI koI uttaradAyI Thahara sakatA hai| kisI jIvako sarvathA sarva prakArase na mAranekA tyAga karanA hI sabase bar3I dayA hai| ahiMsAko hI bhagavAnane pUrI dayA batalAyA hai| jaise hI manuSya ahiMsAkA vrata aGgIkAra karatA hai aura usakA pUrNa pAlana karane lagatA hai vase hI vaha saMsArake samasta jIvoMke lie abhaya dAtA ho jAtA hai / jIvoMko usase kisI prakArake bhayakI AzaMkA nahIM raha jAtI / mana, vANI aura zarIrameM ahiMsAkA pAlana karanA, dUsaroMse hiMsA na karAnA aura hiMsA karane vAlekA anumodana, sahayoga na karanA-yahI sabase bar3I dayA hai| abhayadAna sabase bar3I dayA hai| isase bar3hakara dayAkI kalpanA nahIM kI jA sktii| saba jIva sukhake liye lAlAyita haiM, duHkha * sabako apriya hai, mRtyuse saba koI bhaya khAte haiM isalie jaba koI nahIM mAranekI pratijJA karatA hai to vaha jIboMke sabase bar3e bhayako dUra karatA hai, apanI orase koI bhayakI AzaGkA unake lie nahIM rahane detaa| isase bar3hakara dayAkA Adarza aura kyA hogA ? chaina matake anusAra saba jIva samAna haiN| inakI dRSTimeM ekendriyase lekara paMcendriya takake jIvoMmeM koI pharaka nhiiN| ekake sukhake liye dUsare ko duHkha pahuMcAnA inakI dRSTimeM anucita aura pApa janaka hai| sukhecchA kI dRSTise sabhI jIva sadRza hai isalie paMcendriyake sukhake liye ekendriyakI ghAta karanA, rAga dveSake atirikta aura kucha nhiiN| isIlie sAdhu sacitta vastuoMke dAnakA upadeza nahIM de sakate aura na anumodana hI kara skte| jahAM eka jIva dUsare jIva para jhapaTa rahA ho vahAM sAdhu nivikAra cittase taTastha rahate haiN| ve ekako DarAkara dUsareko bacAnekI ceSTA nahIM kara sakate / billI cUhe para jhapaTa rahI ho to sAH billIko DarA kara bhagAnekI ceSTA nahIM kareMge na ve yaha cAheMge ki cUhA hI mArA jAya / aise avasara para vaha dhyAnastha hokara nirvikAra cittase baiThe rheNge| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) nyAyakI dRSTise bhI aisA hI karanA ucita hai / eka jIvako jabaradastI se bhUkhA rakhakara, dUsare jIvako bacAnA nyAyakI dRSTise asaMgata hai / yaha to ThIka vasA hI hai jaisA ki ekako capata lagAnA aura dUsarekA upadrava dUra karanA / aise rAga dveSake kAryoMse sAdhu kosoM dUra rahate haiN| jahAM do jIvoMmeM ApasameM kalaha ho rahA ho vahAM sAdhu yadi upadeza dvArA kucha kArya kara sakate haiM to hI karate haiM / dharma upadezakA hai, na kI jbrdstiikaa| jahAM upadeza nahIM diyA jA sakatA yA usakA asara honA asambhava mAlUma hotA hai vahAM sAdhu rAgadveSa rahita ho mauna dhAraNa karate haiM yA bahAMse uThakara cale jAte haiM / jaina dharma nahIM cAhatA ki kisIke duguNoMko bhI jora jabaradastIse haTAyA jAya / svAmI bhISaNajane ThIka hI kahA hai:"mUlA gAjara ne kAco pAnI, koI jorI dAve le khosI re| je koI vastu chuDAve bina mana, iNa vidhi dharma na hosI re|| bhogI nA koI bhogaja rUMdha, bale pADai antarAyo re| . mahA mohanI karma ju bA~dhe, dazAzrutakhandhameM batAyo re||" harI vanaspati aura sacitta pAnI pInemeM ekendriya jIvakI hatyA hotI hai ataH pApa hai parantu agara koI harI vanaspati aura sacita pAnI pItA ho to use jabaradastI chIna lenA jaina dRSTise dharma nahIM hai| isI prakAra ahiMsAkA siddhAnta hai-ahiMsA mAne yaha nahIM ki hiMsA-premiyoMkI hiMsA ko hiMsA dvArA arthAt balapUrvaka rokA jaay| isa prakArakI jabaradastI yA balaprayogameM to hRdayakA parivartana nahIM hai / binA mana koI kAma karA lenemeM dharma nahIM hai / vaise to yaha saMsAra hI hiMsAmaya hai, jagaha jagaha hiMsAe~ ho rahI haiM, parantu unheM rokanA asaMbhava hai| manuSyako svayaM mana vacana aura Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (( 30 ) kAyAse ahiMsaka honA cAhie yadi vaha svayaM ahiMsaka haiM to usake sAmane hiMsAe~ hotI raheM usakA pApa use nahIM hai / hiMsA karane vAle, karAne vAle va anumodana vAleko hI hiMsAkA pApa hotA hai na ki dekhane vAleko / yadi dekhane vAleko hI hiMsA ho to ananta jJAna, ananta darzana, ananta cAritra aura ananta bala sampanna arihanta bhagavAn evaM trikAladarzI kevalI kaise ahiMsaka vana sakate / ataH sAdhu hiMsA ke kAryoM ko dekha kara calacitta nahIM hote, parantu viveka pUrvaka taTasthatA dhAraNa kiye rahate haiM / bala kA prayoga kara jIva ghAta ko rokanA unake liye pApa ho jAtA hai| jaina zAstroM meM to yahAM taka kahA hai ki kisI bhogI ko bhI bhogoM se jabaradastI bacata karanA mahA balavAna mohanI karma ko bAMdhanA hai / isI nyAyase sAdhu jIva mAtra kA ApasI kalaha, mAra kATa Adi meM bala prayoga kara vAdhA nahIM dete, upadeza dvArA samajhA kara use nibRtta karanA hI unakA dharma va kartavya hai / nyAyakI dRSTi se bhI aisA hI ucita pratIta hogA / anucita pakSapAta yA rAga-dveSa samasta karmoM kA mUla hai| kucha loga isa bAtakA rahasya na samajha anya dharmiyoMke dekhAdekha dayAkA svarUpa hI dUsarA batalAte haiM / unakI yaha bhUla, zAstra kI dRSTile spaSTa pratIyamAna hai / isa prakAra bala yA javaradastIse kAma lenese jahAM rakSakako koI lAbha nahIM hotA ulTA antarAya upasthita karanese pApakarma lagatA hai vahAM AtatAyIkA bhI koI sudhAra nahIM hotA / binA mana dharma pAlana karavA lene se hI pApa dUra nahIM hotA / (6) supAtra dAnase dharma hotA hai / kupAtra dAnameM saMsAra kIrti bhale hI ho dharma puNya nahIM hai / jaina zAstroMmeM daza dAnoMkA varNana AyA hai parantu una sabhImeM dharma na samajhanA cAhiye / graha upagrahAdikI zAntike lie jo dhana dhAnyAdi diyA jAtA hai vaha bhI dAna hai aura vivAha - zAdI ke avasara para daheja, mukalAvAdi diyA jAtA hai vaha bhI dAna hai parantu inameM koI dharma nahIM hai / dene mAtra dharma samajhanA bhUla hai / dAnase dharma lAbha karanA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) ho to vivekakA sahArA lenA cAhie / dAna satpAtra ke lie hI hai / kupAtra ko dAna denA dharma sthAnameM pApopArjana karanA hai / jo jIva sarvathA hiMsA nahIM karatA, sarvathA jhUTha nahIM bolatA, sarvathA corI nahIM karatA, saMpUrNa zIlakI rakSA karatA hai, aura bilakula parigraha nahIM rakhatA vahI supAtra hai aise supAtrako dAna denA sukSetrameM bIja DAlanekI taraha hai ki jisakA phala bar3A acchA hotA hai / jinameM ye guNa nahIM ve kadApi supAtra nahIM / unheM dAna denA dharmakA kAraNa nahIM ho sakatA, sAMsArika kartavya bhalehI ho para sAMsArika lAbhAlAbhase dhArmika lAbhAlAbha vibhinna hai / 1 dAna denemeM dayAkA ullaMghana na ho isakA bhI pUrA khyAla rakhanA cAhiye / jisa dAnase dayAkA ullaMghana hotA ho vaha dAna saccA dAna nahIM hai / sva0 dArzanika kavi zrImad rAjacandrane eka jagaha ThIka hI kahA hai:satya, zIlane, saghalAM dAna, dayA hoi ne rahayAM pramANa / dayA nahIM to e nahIM eka, binA sUrya kiraNa nahI dekha || ataH dayAkI rakSA karate hue hI dAna denA caahie| jisa dAnameM jIvoMkI hiMsA rahI huI ho usa dAnako na karanA caahie| isalie sajIva dhAnyAdikA dAna karanA hiMsAkA kArya honese pApa mUlaka hai / sAdhu aise dAnako svayaM grahaNa nahIM karate aura na aise dAnakI prazaMsA yA sarAhanA karate haiM / bhagavAnane aise sAvadya dAnakI jagaha jagaha nindA kI hai| aura ise AtmaghAtaka batalAyA hai / jisa dAnase Atmika kalyANa yA dharma, puNya honA batalAyA gayA hai vaha dAna dUsarA hI hai| sacce jaina dharmake rahasyoMko batalA kara kisIko sanmArga para lAnA - use samyaktIta sacce darzanako mAnane vAlA, tathA sat cAritra banAnA yahI dharma-dAna hai| sacce sAdhu munirAjako unake tapasvI jIvanake yogya zuddha kalpa vastuoMkA dAna denA yaha bhI zuddha dAna hai / aise dAnase navIna karmoMkA AnA rukatA hai, karmoMkI nirjarA hone se dharma puNyakA saMcAra hotA hai| aisA dAna sampUrNa nirvadya hotA hai| bhagavAna khuda . Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) aise dAnakI AjJA karate haiM, isake atirikta jo sAvadha dAna haiM - jinameM asaMyati jIvoMkA poSaNa hotA hai yA jinameM asthati jIvoMkI ghAta hotI hai yA dUsare pApa bar3hate haiM vaise dAna dhArmika dRSTise sarvadA akaraNIya hai sAMsirika dRSTise koI kare to vaha dUsarI bAta hai / terApaMthI sAdhuvoMke tapasyAkA digdarzana / terApaMthI sAdhu bahuta ugra tapasyAe~ karate haiN| zrI mukhAMjI nAmakI eka sAdhvIne nirantara 267 dinoMkA upavAsa kiyA thA / isa lambe upavAsameM unhoMne ubAlI chuI chAchake uparakA pAnIke atirikta koI AhAra nahIM liyA / kaI sAdhuoMne kevala jala para hI 108 dina nikAle haiN| eka sAdhvI AcAryAne 22 dina binA anna jalake nikAle the / terApanthI sAdhuoMkA AcAra niSThA unakA saMgaThana va niyamAnuvatitA tathA tapasyA maya jIvana-jo unheM dekhate haiM, sabako mohita karate haiN| terApanthI sampradAya ke sAdhu sAdhviyoMmeM bahutasI mahatvapUrNa tapasyAe~ huI hai| yahAM to dRSTAnta svarUpa kevala thor3e se hI tapasyAoMkA varNana diyA jAtA hai| rAtrimeM jaina sAdhu sAdhviyA~ koI bhI cIja nahIM khAte yaha pahile kaha cuke haiN| upavAsakA pAraNa ve sUryodayake bAda hI karate haiM / upavAsa karate hue dinake samaya garamajala yA chAchake uparakA jala hI le sakate haiM, aura kucha nahIM / prathama do AcAryoMke zAsanakAlameM chaha mahine takakA nirantara tapasyA nahIM huI thI / tRtIya AcArya mahArAja zrI rAyacandajIke zAsanakAlameM pahale pahila chaha mahInekA nirantara upavAsa svAmI pRthvIrAjajI mahArAjane kiyA / ve mAravAr3a riyAsatake bAjoliyA grAmake rahanevAle the / unakI dIkSA saM0 1866 meM mahArAja zrI hemarAjajI ke hAthase huI thii| ve vivAhita the aura strIko parityAga kara unhoMne dIkSA lI thii| dIkSAke bAda pahile chaha varSoMmeM to ve bIca bIcameM upavAsa kiyA karate the / parantu Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) saM0 1873 se pratyeka cAturmAsake samaya unhoMne bar3I-bar3I tapasyAe~ karanI zurU kii| unakI tapasyAoMkI sUcI nIce dI jAtI hai :sambata cAturmAsa jagaha nirantara upavAsa 1873 siriyArI 1874 gogundA 1875 pAlI 1876 devagar3ha ameTa 1878 1876 1880 pAlI 1881 pAlI 75,21 1882 pAlI 101 , 1883 kAMkarolI 186 , antima 186 dinoMkA upavAsa saM0 1883 ke jeTha badI meM Arambha kiyA thaa| prathama dinake upavAsameM hI unhoMne AcArya zrI rAyacandajI mahArAjake sAmane chaH mahInekA nirantara upavAsa eka sAtha pratyAkhyAna kara liyaa| do anya sAdhuoMne bhI aise hI upavAsa pckhe| inameM ekakA nAma zrI varddhamAnajI mahArAja aura dUsarekA nAma zrI hIrAlAlajI mahArAja thaa| ___ isa lambe upavAsake samApta honeke eka mahIne bAda hI svAmI pRthvIrAjajI mahArAjakA svargArohaNa ho gyaa| svAmI pRthvIrAjajIke samasAmayika sAdhu zrI zivajI mahArAja bhI bar3e upra tapasvI the / ve bAphanA vaMzake osavAla the| unakA janma mevAr3ake lava grAmameM huA thaa| unake upavAsoMkA vivaraNa nimna prakAra hai| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) upavAsa dina saMkhyA upavAsa dina saMkhyA 414 sd h m h ` h mm | armr 1 v a h m m m s m m m s m s m s m w s mm ` mh sh ina tapasvI sAdhukA dehAvasAna caita sudI 7, saM0 1611 meM huaa| eka so varSa pahile kie hue upavAsoMmeM se ye kucha namUne haiN| hAlake tapasviyoMmeM zrI cunnIlAlajI mahArAja, zrI raNajItamalajI mahArAja tathA zrI AzArAmajI mahArAjake nAma pramukha tapasviyoMmeMse haiN| ___ svAmI zrI cunnIlAlajI mahArAja saradAra sahara (bIkAnera ) ke the| ve nAhaTA vaMzake osavAla the| saM0 1640 meM unakI dIkSA huI thii| saM0 1644 se unhoMne ekAntara ( eka dinake bAda eka dina ) tapasyA karanI zuru kii| chaH varSoM taka yaha ekAntara tapasyA jArI rahI / saM0 1950 se unhoMne bele 2 tapasyA zurU kii| do dinakI tapasyAke bAda pAraNA karate aura phira do dina upavAsa krte| isa prakAra eka mAsake Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35 ) . samayameM dasa dina AhAra lete bAkI 20 dina do do dinakA nirantara upavAsa karate / isa prakArakI tapasyA ve nirantara 23 varSoM taka karate rahe arthAt saM0 1672 taka yaha tapasyA-krama jArI rhaa| isake bAdase unhoMne tele tele tapasyA karanA zurU kiyA arthAt tIna dina lagAtAra upavAsake bAda eka dina AhAra krte| yaha tapasyA unhoMne 3 // varSoM taka kii| ina tapasyAoMke sivA unhoMne ora bhI tapasyAe~ kI thiiN| unakA vivaraNa nimna prakAra hai :upavAsa dina saMkhyA upavAsa dina 100 - saMkhyA 'rror , v u | svAmI cunnIlAlajIne ina tapasyAoMke atirikta 'laghu saMghakI' tapasyA bhI kii| isa tapasyAkI cAra zreNiyA~ hotI haiN| pratyeka zreNIke 187 dinoM meM 154 dina upavAsa aura 33 dina AhAra grahaNake rahate haiN| prathama zreNImeM pAraNeke dina tapasvIne vigaha liyA thA / dUsarI zreNomeM vigaha nahIM liyA, tosarI zreNImeM pAraNeke dina unhoMne lepakA prayoga nahIM kiyaa| 'laghusaMgha' tapasyA bar3I hI kaThina tapasyA hai| isameM upavAsase Arambha kara kramazaH 6 dinake nirantara upavAsa karane taka pahuMca jAnA par3atA hai| upavAsa, bele, tele Adi pratyekake bAda eka dina pAraNa karanA par3atA hai| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirantara 6 dinakI tapasyA kara cukane para tapasvIko tapasthA krama badalanA par3atA hai aura phira ulTe calakara antameM eka upavAsa taka Akara tapasyAkA anta karanA hotA hai| jo isa tapasyAko cAra bAra kara cukatA hai vaha bahuta hI ugra tapasvI samajhA jAtA hai / tIna zreNiyoMkA varNana Upara A cukA hai| cauthI zreNImeM pAraNoMke dina sirpha ur3adake bAkale aura jala lenA par3atA hai| svAmI cunnIlAlajIne tIna zreNiyoM taka isa tapasyAko pUrA kara liyA, parantu cauthI zreNIko pUrA karaneke pahile hI unakA dehAnta ho gyaa| terApaMthiyoMke eka anya sAdhu hulAsamalajI mahArAjane caturtha, prathama tathA tRtIya zreNI taka isa tapasyAko pUrA kiyA parantu dvitIya zreNIkA tapa Arambha na kara ske| 35 varSake sAdhu jIvanameM sAdhu cunnIlAlajI ke 8000 dina upavAsa ke arthAt lagabhaga 22 varSa tapasyAke rhe| aba svAmI raNajItamalajI tathA AzArAmajIkI tapasyAoMkA vaNana dekara isa prakaraNako samApta kreNge| svAmI raNajItamalajI kA janma saM0 1618 meM huA thaa| ve mevAr3ake pura prAmameM janme the aura cauthamalajI banauliyAke putra the| cauthamalajIne AcArya zrI magharAjajI svAmIke hAthase dIkSA lI thii| khuda cauthamalajI bhI ugra tapasvI the| unhoMne 1654 meM chaH mahInoM takakI tapasyA kii| unakA svargArohaNa saM0 1956 meM huaa| sAdhu raNajItamalajI bhI yogya tapasvI nikle| saM0 1674 se Arambha kara unhoMne kabhI lagAtAra do dina AhAra nahIM liyaa| ve bar3e hI vinayazIla tapasvI the| unakA antima upavAsa nirantara 60 dinakA thaa| ASAr3ha sudI 2 saM0 1689 ke dina vartamAna AcArya zrI zrI kAlurAmajI mahArAja jaba saradAra zahara pahuMce usa samaya raNajItamalajIne pAraNa kiyA thA, evaM uso pAraNeke dina hI AcArya mahArAja se saMthArA karanekI AjJA denekI vinatI kii| parantu pUjya jI mahArAjane unheM saMthArekI AjJA na dI / nirAza na hokara svAmI raNajItamala Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI tapasyA karate rahe, aura jaba kabhI maukA AyA saMthAreke liye anumati mAMgate rahe / bhAdra sudI 2 ko unakI 60 dinakI tapasyA samApta huI / ina 60 dinoM meM unhoMne 21 dina taka to jala bhI grahaNa na kiyA thaa| bhAdra sudI 2 ko lagabhaga // baje subaha unheM saMthArekI AjJA dI gayI aura 1 // ghaMTeke bAda unakI AtmA isa nazvara zarIrako chor3akara svarga sidhAra gyii| unake upavAsoMkA vivaraNa isa prakAra hai : upavAsake dina saMkhyA upavAsake dina 2675 * * * * * 9 9 9 101 (goguMdAmeM) 182 ( rAjanagarameM) = 1 sAdhu AzArAmajIkA janmasthAna mAravAr3a rAjyakA bAlotarA prAma thaa| ve osavAla jAtike the aura unake pitAkA nAma sUrajamalajI bhaMDArI thaa| inakA vivAha ho cukA thA parantu eka balavAna AtmAke liye sAMsArika bandhana tor3anA koI kaThina kAma nhiiN| ApakI dIkSA saM0 1970 kI zrAvaNa sudI 7 ke dina huI thii| ApakI tapasyAkA vivaraNa isa prakAra hai| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) upavAsa dina saMkhyA upavAsa dina saMkhyA | 4 s oc ww 6 r mr 10mn 6 or or isake atirikta unhoMne 6 varSoM taka ekAntarakI tapasyA kI aura 6 varSoM taka bele 2 kI tapasyA / 73 dinakI lagAtAra tapasyA kara cukane para saM0 1660 miti caita vadI 7 ke dina cADavAsameM ApakA svargArohaNa ho nnyaa| tapasyAke 56 veM dinase unhoMne jalako chor3a aura saba cIjoMke khAne pInekA tyAga kara diyA thA / antima 7 dinoMmeM to unhoMne jala sakakA bhI tyAga kara diyA / gRhasthAzramameM bhI unhoMne 30 dinakI tapasyA tathA anya phuTakara tapasyAeM kI thiiN| - uparameM jaina zvetAmbara terApanthI sampradAyake sAdhuoMkI tapasyAkA kucha varNana diyA gayA hai| ___yahAM yaha bhI batalA denA Avazyaka hogA ki ina tapasyAoMkA uddezya eka mAtra Atmika kalyANa hI hai| pAThaka, sAmAjika, rAjanaitika tathA aise hI anya uddezyoMse kie gaye upavAsoMse avazya paricita hoMge parantu jainetara janatAko zAyada yaha mAlUma na hogA ki jainiyoMke upavAsa inase kahIM U~ce uddezyake lie kiye jAte haiM / Atma kalyANa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) aura karmoM se chuTakArA pAneke liye hI unake upavAsa haiN| jIvAtmAkA koM ke sAtha jo saMyoga rahA huA hai usa saMyogameM se Atma-tatvako usake asalI rUpameM alaga karanekA kAma tapasyA hI karatI hai / jainI loga sAMsArika, sAmAjika yA rAjanaitika uddezyako saphala karaneke lie upavAsa nahIM karate / jaina zAstroMke anusAra aise upavAsa AtmAko Atmika kalyANa kI ora bar3hanemeM, hAnike atirikta koI lAbha nahIM pahuMcAte / aisI tapasyAoMmeM jo kaSTa uThAnA par3atA hai yadyapi vaha sampUrNa vyartha nahIM jAtA tathApi usase jitanA lAbha milanA cAhie usakA sahasrAMza bhI nahIM miltaa| yaha to hIreko kaur3iyoM ke mola becanA hai / pAThako ! aisI tapasyAeM kevala sAdhu hI nahIM karate parantu isa sampradAyake zrAvaka aura zrAvikAoMmeM bhI pracalita haiM / cAturmAsameM jahAM jahAM terApanthI sAdhu sAdhviyAM rahatI haiM vahAM zrAvaka zrAvikAoMmeM bar3e umaMgase bar3e Anandase kaThora va duHsAdhya tapasyA hotI hai| terApanthI sAdhuoMkI niyamAnuvartitA terApanthI saMpradAyameM niyamAnuvartitA va saMgaThana para pUrNa dhyAna diyA jAtA hai| samasta sAdhusAdhviyoMko nirdiSTa niyamoMkA samyak pAlana karanA par3atA hai / zithilAcArako prazraya nahIM diyA jaataa| sAdhukA uddezya AtmakalyANa hai| ve apanI saMyamamaya jIvanayAtrAke nirvAhArtha sarvathA zAstrokta rItise calate haiN| terApanthI sampradAya sAdhu-samAjako unake guNoMke kAraNa hI pUjanIya evaM vandanIya samajhatI hai ataH unake guNoMmeM koI pharaka na par3e isaliye sAdhu va zrAvaka samAja sarva prakArase sAdhu samAjake pratyeka kArya-kalApa para tIkSNa dRSTi rakhatA hai| jinake caraNoM para zrAvakoMkA mastaka svata: bhakti bhAvase nata hogA unakA Adarza, unakA caritra, unakA AcAra usa ucca padake yogya banA rahe yahI bhAvanA balavatI rahatI hai| inake aise hI kucha niyamoMkA paricaya nIce diyA jAtA hai| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) sAdhu, sAdhvI apane dainika kAryake liye sAdhu, sAdhvIke atirikta kisI bhI zrAvaka yA anya janakI sahAyatA nahIM lete| terApanthI sAdhu paidala tathA nagna paira calate haiM, koI yAna vAhanakA upayoga nahIM karate / apanA bojha bhAra bhI svayaM ho le jAte haiN| svayaM paisA dekara yA dUsaroMse dilAkara rela, moTara Adi yAnavAhanakA sahArA lenA parigrahatyAga vrata evaM ahiMsA vratakA bhaGga karanA hai / IyaryA samitikA bAdhaka hai / isa taraha nAnA prakArake doSa isa yAnavAhanako upayogameM lAnese hote haiN| tIrthaGkara devane aisA karanekI AjJA nahIM dI hai| (2) terApanthI sAdhu sAdhvI kisI bhI gRhasthase patra vyavahAra nahIM karate / DAka, tAra, dUta yA AdamI mAraphata koI patra kisIko nahIM bhejate / DAka, tAra, havAI jahAja athavA anya sAdhanoM dvArA patrAdi denA, vyaya evaM hiMsA janaka hai| (3) terApanthI sAdhu kisI eka jagaha sAdhAraNatayA eka mAsase adhika nahIM rahate aura varSA RtumeM ( cAturmAsameM ) cAra mAsa (zrAvaNase kArtika pUrNimA) taka eka jagaha Thaharate haiN| jahAM eka mAsa rahanA hotA hai vahAM phira 'do mAsake bAda hI A sakate haiM, pahile nahIM / jahAM eka cAturmAsa raha cuke haiM vahAM do cAturmAsake anantara hI cAturmAsameM raha sakate haiM / kintu prAmAnugrAma bicarate hue aise kSetroMmeM eka rAta rahanekI zAstroMkI AjJA hai aura vaisA hI terApanthI sAdhu karate haiN| (4) terApanthI sAdhu apane pustakAdi upakaraNa jahAM jAte haiM vahAM svayaM sAtha le jAte haiN| dUsare gRhasthake supurda nahIM chodd'te| zAstrAnusAra pratyeka jaina sAdhu ko apane upakaraNa, vastra, pAtra, kaMbala pustakAdikI pratidina dekhabhAla karanI cAhiye jisase yaha mAluma ho jAya ki una upakaraNoM se koI jIvajantukI virAdhanA na huI ho / yadi sAdhu sAdhvI kisI bhaNDAra yA godAmameM pustakAdi rakhate raheM to dainika paDilehanA (nirIkSaNa ) nahIM ho sakatI evaM yaha zithilatA zAstra-maryAdAkA ullaMghana karanA hai| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 41 ) (5) sAdhuke liye parigraha rakhanA manA hai / jaina matAnusAra kAca bhI parigraha hai / isaliye terApanthI sAdhu cazmA ainaka, ( Spectacles ) nahIM rakhate, anyAnya dhAtu nirmita vastuoMkI to bAta hI dUra rhii| sAdhuke liye zAstrameM vastrake viSaya meM bhI vidhi niyama hai / sAdhu sapheda vastrakA hI yathA-parimANa vyavahAra karate haiN| nirdiSTa mUlyase adhika mUlyake vastrAdikA dAna grahaNa nahIM karate / apane liye koI khAdya evaM pAnIya vastu, vastra, pustaka, kAgaja taiyAra nahIM karAte, mola nahIM kharIdAte yA apane yahAM arat diyA huA bhI padArtha nahIM lete / (6) terApanthI sAdhu apane zirake keza tathA dAr3hI mUcheM usture yA kaiMcIse nahIM utarAte | unheM sAlameM do bAra kezoMkA loca karanA par3atA hai / locakA parISada kitanA kaThora hai yaha pAThaka anumAnase hI samajha sakate haiN| (7) terApanthI sAdhu jUtI, moje, slipara, pAdukA Adi kucha nahIM pahinate / kar3I garamI meM bhI uttapta bAlU yA pahAr3I jamIna para aura bhayAnaka zItake samaya ThaMDI jamIna para naMge paira hI ve vicaraNa karate haiM / (8) terApantho sAdhu dAtavya - auSadhAlaya se auSadha nahIM lAte / koI zraddhAlu vaidya yA DAkara apanI davAiyoMmeM se koI davA svecchAse dAna kare to sAdhu le sakate haiN| AvazyakatA hone se kisI DAkTara se astrAdi mAMgakara yadi sambhava ho to sAdhu dvArA hI astropacAra karAte haiM / kisI DAkara ke dvArA yA aspatAlameM jAkara dUsare se astropacAra nahIM karAte / 1 ( 6 ) ahiMsAmaya jainadharmake upAsaka terApaMthI sAdhu bijalIkA paMkhA yA hAtha paMkhA, bijalI kI rozanI, lAlaTenakI rozanI yA kisI anya prakArakI aprAkRtika rozanI yA havAko vyavahAra meM nahIM laate| sardIke samaya na to agni yA sigar3I ghara meM rakhate aura na agni tApa hI lete haiN| nadI, kuMA, tAlAba AdikA jala sacita - sajIva hone ke kAraNa sAdhu nahIM le sakate / hiMsA mUlaka koI bhI kArya karanA, karAnA va anumodana karanA, bilakula manA hai / 6 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) (10) kisI bhI sAmAjika, rAjanaitika, Arthika, sAMsArika yA kAnUnI vyApArameM sAdhu bhAga nahIM lete| naitika evaM Atmika unnatijanaka kAryameM hI ve apanA samaya bitAte haiM / yadi koI manuSya, sAdhuoMko koI prakArakA kaSTa pahuMcAtA ho to sAdhu usake viruddha yA nijakI rakSAke liye rAja-darabAra, thAnA kacaharI, pulisameM ittalA nahIM dete / svayaM kisI mAmale meM sAkSI nahIM de sakate aura na dUsarese isa tarahake kisI kArya meM sahayoga le sakate haiN| (11) terApaMthI sAdhuoMke koI maTha, mandira, sthAna Adi nahIM haiN| ve to gRhasthoMke gharoM meM unakI ijAjatase rahate haiN| (12) terApaMthI sAdhu sAdhvI sAdhAraNatayA ucca kulake mahAjana sampradAyase hI dIkSita hote haiM / unheM AjIvana AcAryako AjJAnusAra calanA par3atA hai / pratyeka kaniSTa sAdhuko unake jyeSTha sAdhukI bhI AjJA mAnanI par3atI hai| kaniSThatA va jyeSTatA umrake anusAra nahIM kintu dIkSA kramake anusAra hI mAnI jAtI hai / (13) mAtA-pitA gurujana tathA pati-patnIkI evaM anya nikaTa parijanakI likhita AjJA binA kisIko bhI terApaMthI sampradAyameM dIkSA nahIM dI jaatii| tIna varAgya, saMyama-nirvAha-sAmarthya Adi yogyatA dekhakara dIkSita honekI dRr3ha lAlasA tathA bahuta araja karane para AcArya mahArAja yonya dIkSArthIko janasAdhAraNake sAmane dIkSA dete haiN| jainadharmake mukhya mukhya siddhAntoMse suparicita evaM vairAgya bhAvanAvAleko hI nava varSase adhika umra meM dIkSA dI jAtI hai| (14) uparokta niyamoMke atirikta AcAryoM ko banAI huI maryAdA va niyamoMkA pAlana samasta terApaMthI sAdhu sAdhviyoMko karanA par3atA hai| kisI sAdhu sAdhvIke niyama bhaGga karanepara AcArya mahArAja use upayukta daNDa prAyazcitta dete haiN| daNDa svIkAra na karanese use saMghameM sAmila nahIM rakhA jaataa| niyamAnuvartitAke prabhAvase hI prAyaH 500 sAdhu sAdhvI paMjAbase Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAkSiNAtya taka va kaccha gujarAtase madhyaprAnta taka bibhinna sthAnoM meM eka sUtrase,eka zAsanameM, nirvivAda, eka AcAryakI AjJAnusAra vicara rahe haiN| jaina zvetAmbara terApanthI sAdhuoMkI saMkhyA terApanthI sampradAyameM vartamAnameM 141 sAdhu aura 333 sAdhviyAM vidyamAna haiN| unameM 1 sAdhu aura 5 sAdhviyAM caturtha AcArya zrImajjayAcAryake samayake dIkSita haiM / 5 sAdhu aura 17 sAdhviyAM paMcama AcArya zrImanmagharAjajI mahArAjake samayake haiN| 2 sAdhu aura 8 sAdhviyoMkI dIkSA SaSThAcArya zrI mANakalAlajI mahArAjake samaya huI thii| 18 sAdhu va 73 sAdhviyAM saptama AcArya zrI DAlacandajI mahArAjake pAsa dIkSita huI thiiN| vartamAna AcAryyake dIkSita 115 sAdhu va 230 sAdhviyAM haiN| ina 474 sAdhusatiyoMmeM thalI prAntake 67 sAdhu va 206 sAdhviyAM haiN| mAravAr3ake 24 sAdhu va 46 sAdhviyAM haiN| mevAr3ake 31 sAdhu va 57 sAdhviyAM haiN| hariyANeke 10 sAdhu va 4 sAdhviyAM haiN| mAlaveke 3 sAdhu va 2 sAdhviyAM haiN| DhuMDhAr3ake 2 sAdhu va 8 sAdhviyAM haiN| paMjAba prAntake 3 sAdhu va 7 sAdhviyAM haiM / kaccha prAntake 1 sAdhu haiN| ___ vartamAnameM jo 141 sAdhu haiM unameM 102 sAdhu avivAhita avasthAmeM dIkSita hue, 20 sAdhu vipanoka avasthAmeM dIkSita hue, 15 sAdhu strI sahita sAdhu mArga meM dIkSita hue aura 4 sAdhuoMne strI parityAga kara dIkSA lii| 333 sAdhviyoMmeMse 63 sAdhviyoMne kumArI avasthAmeM hI dIkSA lI, 166 sAdhviyoMne vidhavA avasthAmeM dIkSA lI, tathA 24 sAdhviyAM pati sahita aura 20 sAdhviyAM pati chor3a dIkSita huI thiiN| ___ yaha saba sAdhu sAdhviyoM eka AcAryakI AjJAmeM cala rahI haiN| gata cAturmAsameM vibhinna prAntoMke 81 zaharoMmeM inakA cAturmAsa huaa| ina sabako apane dainika kRtyoMkA likhita hisAba AcArya mahArAjako denA par3atA hai / svayaM dharmameM bicarate hue bhavya jIvoMke Atmika uddhArake nimitta dharmopadeza denA hI inake jIvanakA eka mAtra lakSya hai| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) mAgha mahotsava yaha AcAryoMkI dUradarzitA kA hI phala hai ki pratyeka varSa samasta sAdhu sAdhviyoMke kAryakalApa, AcAra-vyavahAra, yogyatA Adike nirIkSaNake liye cAturmAsake bAda mAgha mahInemeM jahAM AcArya mahArAja virAjate hoM vahAM samasta sAdhu satiyAMjI Akara zrI pUjya AcAryajI mahArAjake darzana kara unako apane 2 dharma-pracAra kAryakA paricaya dete haiN| mAgha mahotsava mAgha sudI 7 ko hotA hai| jo sAdhu satiyAM zArIrika azaktatAke kAraNa yA pracAra kAryake liye sudUra pradeza vizeSameM AcArya mahArAjakI AjJAse vicarate rahane ke kAraNa isa utsavameM sAmila honemeM asamartha hoM, unako chor3a bAkI saba sAdhu sAdhviyAM mAgha sudI 7 taka A pahuMcate haiN| usI dina yA usake lagabhaga hI, bhAvI cAturmAsameM kahAM-kahAM, kina-kina sAdhu, satiyoM ko pracArArtha bhejA jAyagA yaha AcArya mahArAja zrAvakoMke araja tathA anyAnya bAtoMko bicAra kara sthira karate haiM / isa mauke para bahuta zrAvaka-zrAvikAeM jagaha jagahase AtI haiM / eka hI jagaha saikar3oM sAdhu munirAjoMkA darzana kara unake saMgaThanakA evaM parasparake vinamra bhAvakA prakRSTa pradarzana dekha hRdaya svataH bhakti va vairAgya rasase plAvita ho jAtA hai| jahAM Aja bhAI-bhAImeM kalaha, pitA-putrameM kalaha, svajana-jJAtimeM kalaha, vahAM bhinna-bhinna sthAnake bhinna-bhinna vayasa ke, bhinna-bhinna parivArake 400 / 500 sAdhu sAdhvI kaise eka sUtrameM, eka AcAryakI AjJAmeM, eka bhagavadubhASita dharmakI chatrachAyAmeM, mukti kAmanAko ekamAtra lakSya banA kara jJAna, darzana, caritrake AdhAra para evaM dAna, zIla, tapa, bhAvanAke balase apanI Atmonnati kara rahe haiM evaM sAtha 2 bhavyajIvoMko sadupadeza dekara bhava-samudrase tAra rahe haiM yaha dekhane aura manana karanekA viSaya hai| aise punIta avasara para itane pavitra-mUrti mahAtmAoMke darzanase hRdayake pAtaka dUrIbhUta hote haiN| aise mahApuruSoMkI vANI suna kara bhavyajIva kRtArtha hote haiM / bharata-kSetrameM, tritApadagdha saMsArI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvoMke kalyANakAmI terApaMthI sAdhu-sAdhviyAM dezake, samAjake, rASTrake, va vizvake gaurava-rUpa haiN| terApaMthI sAdha samAjameM vidyA pracAra / Aja kala vidvAnoMkA samAdara sarvatra hai| zAstroMkA adhyayana, adhyApana, vyAkhyAna Adike liye vidyA carcAkI bahuta jarUrata hai| paramapUjya pujyajI mahArAjAdhirAja sakalaguNanidhAna bAlabrahmacArI zrI zrI 1008 zrI kAlurAlajI svAmIke samayameM terApaMthI sAdhu sampradAyameM acche 2 vidvAna evaM paNDita munirAjoMkA prAdurbhAva huA hai| 10 / 12 varSakI umrameM dIkSita sAdhugaNa alpa samayake bhItara saMskRtake itane jJAtA ho jAte haiM ki dekhanese Azcarya hotA hai| kama umrake sAdhu munirAjoM dvArA praNIta 'bhaktAmara' va 'kalyANamandira' jaise stotroMke pAda pUrtirUpa, 'kAlu-bhaktAmara stotra' evaM 'kAlu-kalyANa mandira' Adi kAvyoMko avalokana kara bahutase vidvAna mugdha hue haiN| zrI pUjyajI mahArAjakI dekha rekhameM sAdhuoMke zikSArtha eka saMskRta vyAkaraNakI racanA huI hai, jo ki eka apUrva grantha hai / vaijJAnika zailIse samasta vyAkaraNoMkA sAra lekara vyAkaraNa-sUtra va vRtti banAnA kama pAMDityakA kAma nahIM / ___ hama samasta jaina evaM jainetara vidvAnoMse, dArzanika evaM dhArmika tattvoMke jijJAsu evaM khAsakara jaina-zAstra va sAhityake anusandhAna premI sajjanoMse anurodha karate haiM ki ve jaina zvetAmbara terApanthI sampradAyake AcArya mahArAja aura unake sAdhu sAdhvIvargakA darzana kareM evaM unake saMyama, tyAga, vairAgya tathA tapasyA maya jIvanameM eka navIna jyoti, navIna Adarza, aura navIna saMgaThanakA Adarza sammelana dekhakara kRtakRtya hoveN| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina zvetAmbara terApaMthI sabhA 28, sTrANDa roDa, klkttaa| sabhAse prakAzita nimnalikhita pustakeM bikrayArtha maujUda haiM :jainatattva prakAza bhAga 12 (hindI) kAlu bhaktAmara (saMskRta, hindI anuvAda sahita ) jJAna prakAza (gujarAtI) bhikSu yaza rasAyana paMca mahAvratakI olakhAna , dAnadayAkI olakhAna thokar3A saMgraha bhAga 1 , ,, 2 ( chapa rahI hai ) The Jain Swetambar Terapanthi Sabha 28, Strand Road, Calcutta. TI0 sI0 esa0 6000-21-1-36 ratnAkara presa. kalakattA /