Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jena granthaprakAzaka sabhA andhAMka-53 zrIjinazAsanamAhAtmyastutyAtmakaM - paramazreyomArgaprakhyApakam zrIjagatkartRtvamImAMsAprakaraNam // praNetA: prAcya navyanyAya niSNAtaH munimahArAja zrIzivAnandavijaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI jaina granthaprakAzaka sabhA-granthAMka 53 // // OM anamaH WATRING __ sakalalabdhisampannAya zrIgautamasvAmine nmH|| sarvataMtrasvataMtra-zAsanasamrAT-sUricakracakravarti-jagadguru-prauDhapratApa-prabhUtatIrthoddhAraka-tapAgacchAdhipati__ bhaTTArakazrIvijayanemisUrIzabhagavadbhyo namaH / / munizrIzivAnandavijayapraNItam zrIjinazAsanamAhAtmyastutyAtmakaparamazreyomArga prakhyApakam zrIjagatkartRmImAMsAprakaraNam // taccedaM ahammadAvAdastha zrIjainagranthaprakAzakasabhaikakAryavAhaka zreSThi IzvaradAsa mUlacandreNa bhAvanagarastha suprasiddhamahodayamudraNAlaye tddhipti-shresstthi| gulAbacaMda lallubhAIdvArA mudrayitvA prakAzitam // - - - 11 vIra saM. 2470] caitra zuklA trayodazI [vikrama saM. 2000 / __ mahAvIra janmakalyANaka tithi /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI jaina granthaprakAzaka sabhAprakAzitagranthAH // 1 hAribhadrASTakavRtti 331 saMvAdapAThayuktavRtti DroiMgapepara... 2-8 glejhapepara...2-0 "" " 2 saMbodha prakaraNa ... 3-0 3 haribhadrasUrigranthasaMgraha ... 3-0 4 hAribhadrASTaka prakaraNa (mUla) 0-4 ...4-0 8 samuddhAtatattva 9 jainanyAyamuktAvalI saTIka 1-0 jainanyAya muktAvalI samu. bhegA 1-4 10 navatattva vistarArtha... * 3-0 5 syAdvAda rahasya patra saTIka 0-1229 6 nyAyAloka saTIka ...5-0 7 aSTasahasrI tAtparyavivaraNa 10-0 30 yogadRSTyAdinavagranthapadyAnukrama 0-6 ...0-6 | 31-32-33-34 bhASArahasya prakaraNa saTIka, yogaviMzikA vyAkhyA, tattvavivekavivaraNasametakUpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNa, nizAbhate svarUpato dUSitattvavicAra. 2-0 jJAnArNavaprakaraNa mUla ... 11 daMDaka vistarArtha ...910 ... 018 12 haimadhAtumAlA 12 jainatattva parikSA 14 stotrabhAnu 24-25 yogadRSTiyogabindu saTIka 2-8 ...0-4 ...4-0 | 35 ...0-4 36 thI 46 zrIyazovijayavAcakagrantha saMgraha pAtaMjalayogadarzana vivaraNAdi 11 prantho ... .. 2-0 47 savivaraNadharmaparIkSA TippaNI yu. 4-0 48 anekAntavyavasthA jainatarka.. 4-0 26 125-150-350 nA stavano, sajjhAya, dravyaguNaparyAyarAsa49-50-51-52 utpAdAdisiddhivivaraNa - vAdamAlAdi saMgraha 1-8 // mudrayamANAH zAsanaprabhAvakA granthAH // 1 jJAnArNavaH saTIkaH, jJAnabinduzca. 2 mArgaparizuddhiH -yatilakSaNasamuccayazca saMskRtacchAyA sametaH. 3 mayUradUtaM khaNDakAvyaM paJjikAsametaM. prAptisthAnaM - zeTha IzvaradAsa mUlacaMda, kIkA bhaTTanI pola - amadAvAda. ... ... ... ... ... 27 ... samyakatba-yogadRSTi-saMyamazre - NivicAra - sajjhAyAdisaMgraha. .0-8 pAramarSasvAdhyAya granthasaMgraha 7 grantho ( buka ) pAramarSasvAdhyAya granthasaMgraha 9 grantho ( patrAkAre )... 0-8 sammatitarka prakaraNa saTIka pra0 bhA0 28 ... ...0-6
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ // anantalabdhimAcIsojamasyAmi namo namaH // // paramaparamagurubhagavadbhyaH zrIvijayanemisUrIzvarebhyo namo namaH // // kiJcitprAstAvikam // orgaaindrapUjyaM mahAvIraM, kAdambatIrthazekharam / natvA prastAvyate kizcid, guruM kalpadrumaM tathA // 1 // iha khalu saMsArasamudre'pArapArAvAre'tigahane nirantarajvalakAmaurvAgnibhayaGkare vikarAlavikRtitaTinIsaGgamasaJjanitakrodhAvarte utsarpadrAgadveSAdidvandvakallolamAlAkolAhale mahAmohajalaparipUrite parivartamAnAnAM svasvasamupArjitAdRSTAnuguNAnugatAnekavidhaduHkhodvignamAnasAnAM sakalaklezArtihetuparijihIrSaNAmaikAntikAtyantikaparamAnandAtmakasukhanimittopAdAnalAlasAnAM dharmArthakAmamokSAkhyeSu caturvidhapuruSArtheSu mokSa evopAdeyo'nyeSAM pratyakSAnumAnAdinA'nityatvasyAvadhAraNAta, sa ca mokSo'nAdimohAndhakAraviluptAlokalokAnAM zAstraikadarzitamArgeNa labhyo'nyathA zAstropadezasyaiva vaiya rthyaprasaGgAt / zAstraviSaye ca vipratipadyante dArzanikA iti teSAM bhinnabhinnadArzanikAbhISTAnAM zAstrANAM madhye katamacchAstraM zreyomArga? iti bhavatyeva jijJAsitArya zAstraM zreyomArgarUpeNa prekSAvatAm / _atraike'nAdyanidhanajagajananasthemavinAzavihitAdaravadIzvaraviracitatvenaiva zAstrasya zreyomArgatvamabhimanyante,anye punaranAdyanidhanatA''gamasyaiva zreyomArgatvaprayojikA, apare tu karmakANDA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ tmakasya vedasya malavikSepanAzakatvadvAreNa zreyomArgaprayojakatvaM mokSe tu vedAntasya brahmaviSayakAjJAnanAzakatvena brahmasAkSAtkArarUpe hetutvam ,ityAdyA anekA bhinna bhinnarUpeNa zAstrasya zreyomArgatvaM prati vi. pratipattayaH / tatra kena rUpeNa zAstrasya zreyomArgatvamanAbAdhama ? tacca kasmin zAstre nirAbAdhamitiyuktyA mRgyam , zreyomArgaprayojakatvaJca zAstre pramANatvenaiva svIkaraNIyam , pramANaprayojakatvaJca saka. lajantujAtahitopadezadAyaka-sakalajJaklapta-mumukSusatsAdhuparigrahapUrvAparArthAviruddhAbhidhAyakatvarUpeNaiva prAmANikapariSadAmabhipretam , tathA coktamanavadyacAturvaidyavizAradena zrIhemacandraprabhuNAhitopadezAtsakalajJaklapte-mumukSusatsAdhuparigrahAcca / pUrvAparArtheSva virodhasiddhe-stvadAgamA eva satAM pramANam / / // ayogavyavacchedadvAtriMzikA 11 // iti, anyathonmattavAkyAdInAmapi pramANatvApattiH, na ca pramANaprayojakamapi hitopadezadAyakatvAdikaM vipratipattiviSaya eveti kathaM nirNaya iti vAcyaM, sadyuktisAmrAjyajAgarUkatvAt / na ca tattvanirNaye yuktereva prayojakatvasvIkAre " hastI hantItivacane, prAptAprAptavikalpavat" gaganameva vilokanIyamiti vAcyaM, hastItyAdivAkye'nubhavabAdhikAnAmeva kuyuktInAM niSedhasyaiva svIkArAt na tu yuktisAmAnyAnAM, anyathA prAmANikasya sadasadvyavahArasya lopaprasaGgaH / na ca tadvyavahAralope kartuM zakyeSTApattiH, prAmANikapariSatpravezAdhikArabhaGgaprasaGgAt / tasmAt " parIkSante kapaccheda-tApaiH svarNa yathA janAH // zAstre'pi varNikAzuddhi,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSantAM tathA budhAH // 1 // " iti, zAstraM yuktyA parIkSaNIyam / na tu pakSapAtena "manovatso yuktigavI, madhyasthasyAnudhAvati // tAmAkarSati pucchena, tucchAgrahamana:kapiH // 1 // " iti mAdhyasthyasyaiva tattvanirNayamukhyAGgatvAt , pakSapAtasya tu mAdhyasthyavidhAtakatvena tattvabubhutsAyAH pratibandhakatvAt , tatvabubhutsA'bhAve ca kathaM tattvanizcAyakarUpAyAM dharmakathAyAM praveza ? iti tattvabubhutsunA mAdhyasthyamAsthAya kapacchedatAparUpAbhiyuktibhiH zAstraM parIkSaNIyam / atha kiMsvarUpAste kaSacchedatApAH yaiH zAstrasya parIkSA syAt ? iti cet, abhiyuktavacanenaivocyate-- "vidhayaH pratiSedhAzca, bhUyAMso yatra varNitAH // ekAdhikArA dRzyante, kaSazuddhiM vadanti tAm // 1 // vidhInAM ca niSedhAnAM, yogakSemakarI kriyA // varNyate yatra sarvatra, tacchAstraM chedazuddhimat / / 2 / / yatra sarvanayAlambi-vicAraprabalAninA // tAtparyazyAmikA na syAt , tacchAstraM tApazuddhimat // 3 // " ___ itisvarUpaiH kaSacchedatApaiH parIkSyamANaM zAstraM doSarahitaM pratibhAti, tasyaiva zAstrasya sakalajantujAtahitopadezadAyakatvAdimattvena pramANaviSayatvAt zreyomArgatvam, na tvanyeSAM zAstrAbhAsAnAmiti / ___ nanvanAdyanidhanavedasyaiva prAmANyaM puruSasya bhrAntidharmatvena tadracitAgame prAmANyasyAbhAvAditi cet / na, puruSasAmAnyasya
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhrAntidharmasvenAsiddhatvAt , asmAdRzAM tu jJAnAvaraNAdikarmasAci. vyena bhrAntatvasambhavAt , na tu svabhAvAt , tasya jJAnasvabhAvAcca / kizca kathaM tasya varNasamUhasvarUpavAkyAtmakazAstrasyAnAdyanidhanatA?, varNamAtraM hi kaNThatAlvAdhabhighAtamUlakaM, tasya ca puruSaniyatatvAt / ___ atha na khalu zAstraM puruSaM nApekSata iti, kintu kalpaka puruSo na iti cet , asmAkamapIdamabhISTameva, tathAcAgamaH " icceiyaM duvAlasaMga na kayAi nAsI na kayAi na bhavai na kayAi na bhavissai dhuve nice" ityaadiH|| kiJca puruSamAtrasya bhrAntisvabhAvatvasvIkAre zAstrasyAnAdyanidhanatvAbhyupagame'pi na nistAraH, taduktArthAvagamanizcayAbhAvAt , uccArayitari puruSe vizvAsAbhAvAt puruSadharmAnatilaGghanAt / tasmAtprAmANyaviSayakavipratipattinirAkaraNe pUrvoktasvarUpakaSacchedatApApratimaikabalaM yuktisAmrAjyamevAnanyazaraNam / evaM tasya vedasyAnAdyanidhanatvenAbhyupagatasya pUrvoktasvarUpakaSAdibhiH zuddhatvAbhAvAnna prAmANyam , azuddhatvaJca yathA tasya vedasyArthakAmavimizraklaptakathAvyAptatvena mokSaikagocarANAM vidhipratiSedhAnAM pratipAdakatvAbhAvAt , AnuSaGgikamokSArthapratipAdakatve'pi tasya mukhyaikapratipAdakatvAbhAvAnna tasya kaSaparIkSAyAM zuddhatvam / evaM chedaparIkSAyAmapi na tasya zuddhatvam , anyArthotsRSTAnyArthApohyatvapratipAdakatvena durvidhavidhipratiSedhAbhidhAyakatvAt , evaM " udite juhoti, anudite juhoti" " mA hiMsyAtsarvAbhUtAni " " pazUnAlabheta" ityAdiparasparaviruddhArthapratipAdakatvena tAtparyasyaivAnavadhAraNAt , tadazyA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mikArUpA tApazuddhirapi na tasya / evaM " pazunA rudraM yajeta" ityAdinA hiMsopadezakatvena sakalajantujAtahitopadezadAyakatvAbhAvaH, arthakAmarUpArthAbhidhAyakatvena mumukSusatsAdhuparigrahAyogyatvam , " mA hiMsyAtsarvAbhUtAni" " pazunA rudraM yajeta" ityAdipUrvAparaviruddhArthapratipAdakatvena sarvajJaklaptatvAbhAvo'pi cAnumeyaH / evaM bauddhAdizAstrANAmapi dRSTeSTArthaviruddhArthapratipAdakatvena prAmANyAbhAvAnna zreyomArgatvam / nanvevaM jinazAsanasya zuddhirapi kathamavagatA ?, pUrvoktaparIkSayaiva, tathAhi, dhyAnAdhyayanAdividhInAM hiMsAdiniSedhAnAJca mokSakagocarANAM pratipAdakatvena na tasya kssaashuddhiH| evaM teSAM vidhiniSedhAnAM yogakSemakAriNyAH samitiguptyAdirUpayatanAyAH sarvakAryeSu pratipAdakatvAnna chedAzuddhirapi tasya / evaM sarvanayAbhimataikavastupratipAdakatvena sarvanayAvalambivicArarUpavahninA na tasya tAtparyazyAmikArUpA tApAzuddhirapi / na ca parasparaviruddhAnAM nayAnAmabhimataikavastupratipAdakatvaM zAstrasya kathaM pramANaviSaya iti vAcyaM, apekSAbhedena teSAM viruddhArthAbhidhAyakatvAbhAvAt , parasparasApekSatvenaiva teSAM pramANAgatvAt , kevalamAbhAsamAtreNa viruddhArthapratipAdakatvasvIkAra ekasminpuruSe sarvAnubhAvike'nyAnyApekSayA pitRputratvAdike kathaM saGgatiH syAditi sUkSmekSikayA nibhAlanIyam , anubhavasyApalapitumazakyatvAt / na ca sarvasya vastuno'nekAntatve svapararUpaviSayakanizcayAbhAvAdidoSANAmApattiH syAditi vAcyaM, teSAM doSANAmanekadhA tattacchAle'bhiyuktairnirAkRtatvAt tathAhi
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 yathAha somilaprazne, jinaH syAdvAdasiddhaye / dravyArthAdahame ko'smi, hagjJAnArthAdubhAvapi azcayazcAvyayazcAsmi, pradezArthavicArataH / aneka bhUtabhAvAtmA, paryAyArthaparigrahAt dvayorekatvabuddhyApi yathA dvitvaM na gacchati / nayaikAntadhiyApyeva-manekAnto na gacchati sAmagryeNa na mAnaM syAd dvayorekatvadhIryathA / tathA vastuni vastvaMza - buddhirjJeyA nayAtmikA ekadezena caikatva - dhIrdvayoH syAdyathA pramA / tathA vastuni vastvaMza - buddhirjJeyA nayAtmikA itthaM ca saMzayatvaM yad, nayAnAM bhASate paraH / tadapAstaM vilambAnAM, pratyekaM na nayeSu yat sAmayyeNa dvayAlambe -'pyavirodhe samuccayaH / virodhe durnayatrAtAH, svazastreNa svayaM hatAH kathaM vipratiSiddhAnAM na virodhaH samuccaye 1 | apekSAbhedato hanta, keva vipratiSiddhatA 1 bhinnApekSA yathaikatra, pitRputrAdikalpanA | nityAnityAdyanekAnta - stathaiva na virotsyate // 1 // // 2 // // 3 // 118 11 11 4 11 11 & 11 119 11 116 11 118 11 // 10 // vyApake satyanekAnte, svarUpapararUpayoH / AnekAntyAnna kutrApi, nirNItiriti cenmatiH avyApyavRttidharmANAM yathAvacchedakAzrayA / nApi tataH parAvRtti - stat kiM nAtra tathekSyate ? // 11 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaigamAntyabhedaM tat parAvRttAvapi sphuTam / abhipretAzrayeNaiva, nirNayo vyavahArakaH / / 12 / / anekAnte'pyanekAntA - daniSThaivamapAkRtA / nayasUkSmakSikAprAnte, vizrAnteH sulabhatvataH AtmAzrayAdayo'pyatra, sAvakAzA na karhicit / te hi pramANasiddhArthAt, prakRtyaiva parAGmukhAH // 13 // // 14 // utpannaM dadhibhAvena, naSTaM dugdhatayA payaH / gorasatvAt sthiraM jAnan, syAdvAdadviD jano'pi kaH // 15 // icchan pradhAnaM satvAdyai- virudvairgumphitaM guNaiH / sAGkhyaH saGkhyAvatAM mukhyo, nAnekAntaM pratikSipet // 16 // vijJAnasyaikamAkAraM, nAnAkArakarambitam / icchaMstAthAgataH prAjJo, nAnekAntaM pratikSipet // 17 // citramekamanekaM ca, rUpaM prAmANikaM vadan / yogo vaizeSiko vApi, nAnekAntaM pratikSipet // 18 // pratyakSaM mitimAtraMze, meyAMze tadvilakSaNam / gururjJAnaM vadanekaM, nAnekAntaM pratikSipet // 19 // jAtivyaktyAtmakaM vastu, vadannanubhavocitam / bhaTTo vA'pi murArirvA, nAnekAntaM pratikSipet ||20|| abaddhaM paramArthena, baddhaM ca vyavahArataH / bruvANo brahmavedAntI, nAnekAntaM pratikSipet // 21 // buvANA bhinnabhinnArthAn, nayabhedavyapekSayA / pratikSipeyunoM vedAH syAdvAdaM sArvatAntrikam // 22 // ,
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimatiH sammatirvApi, cArvAkasya na mRgyate / paralokAtmamokSeSu, yasya muhyati zemuSI // 23 // tenAnekAntasUtraM yad , yadvA sUtraM nayAtmakam / / tadeva tApazuddhaM syAd, na tu durnayasaMjJitam // 24 // nityakAnte na hiMsAdi, tatparyAyAparikSayAt / manaHsayyoganAzAdau, vyApArAnupalambhataH // 25 // buddhilepo'pi ko nity-nirlepaatmvyvsthitau| sAmAnAdhikaraNyena, bandhamokSau hi saGgatau // 26 // anityaikAntapakSe'pi, hiMsAdikamasaGgatam / khato vinAzazIlAnAM, kSaNAnAM nAzako'stu kaH? // 27 // Anantaya kSaNAnAM tu, na hiMsAdiniyAmakam / vizeSAdarzanAttasya, buddhalubdhakayomithaH // 28 / / saklezena vizeSazce-dAnantaryamapArthakam / / na hi tenApi sakliSTa-madhye bhedo vidhIyate // 29 // ____ manovAkAyayogAnAM, bhedAdevaM kriyAbhidA / samagraiva vizIryete-tyetadanyatra carcitam // 30 // nityAnityAdyanekAnta-zAstraM tasmAdviziSyate / tadRSTyaiva hi mAdhyasthyaM, gariSThamupapadyate // 31 // yasya sarvatra samatA, nayeSu tanayeSviva / tasyAnekAntavAdasya, ka nyUnAdhikazemuSI // 32 / / svatantrAstu nayAstasya, nAMzAH kintu prklpitaaH| rAgadveSau kathaM tasya, dUSaNe'pi ca bhUSaNe ? // 33 //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthe mahendrajAlasya, dakSite'pi ca bhUSite / yathA janAnAM mAdhyasthyaM, durnayArthe tathA muneH // 34 // dUSayedajJa evoccaiH, syAdvAdvaM na tu pnndditH| ajJapralApe sujJAnAM, na dveSaH karuNaiva tu // 35 // iti siddhaM jinazAsanasya kaSacchedatApaparIkSAyAM zuddhatvena prAmANyAt zreyomArgatvam / zAstralakSaNamapItthamevAhurAptAH zAsanAtrANazaktezca, budhaiH zAstraM nirucyate, vacanaM vItarAgasya, tacca nAnyasya kasyacit // 1 // iti vItarAgavacanatvaJca tasya pUrvoktadoSAbhAva eva sambhavati, doSasadbhAve ca tasya na vItarAgavacanatvamapi tu mahAmohAvasthAvasthitapuruSakalpitamityalaM prasaGgAyAtavicAracarcayA / evaM ca jagatkartRpratipAditAgamasyApi na prAmANyamarhati, Izasya jagatkartRtva eva pramANAbhAvAt / na ca jagataH kAryatvenAsiddhatvAt kArya tima ca kartRtvena kAraNatvAdasmAkaJca tatkartRtvAsambhavAttatkartRtvenaiva tatkAryakAraNabhAvanirvAhAtkathaM pramANAbhAva iti vAcyaM, sAmAnyakartRtvena kAryatvena kAryakAraNabhAvasvIkAre'pi dRSTeSTArthabAdhAdidoSApattyA tanniyamazarIre'sati bAdhake ityadhikasyApi pravezanIyatvenezasya jagatkartRtve pramANasyAsiddhatvAt , prayojanAbhAvAcca dRSTeSTArthabAdhAdidoSazca yathA syAttathA'smin granthe pUrvAcAryaviracitagranthavAkyenaiva pradarzitaM mayA svAbhyAsArthaM, na tu granthakartRtvakhyAtigauravecchayA. iti, pramAdabAhulyena kSayopazamamAnyena ca
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zabdatadarthaM tadubhayagocarAyAH kAzcAnAzuddhayaH syustA dhIdhanaiH kRpayA zodhanIyAH kSantavyazca tadviSaye yata AptA upadizanti / " 46 zubhe yathAzakti yatanIyam " nivedaka :zivAnandavijayo muniH zrIkAdamba giritIrthe vIranirvANasaMvat 2470 varSe vasantapaJcamyAM // zuddhipatrakam // pRSTha paMktiH azuddhaM zuddhaM evasyA azuddhaM zuddhaM nAddhiruddhaM nAdviruddhaMnimittakakA nimittakA 10 7 pratyekasye pratyekasyaiva 11 janmataH janmanaH tatreva tatraiva 'navizvA 'nAvizvA raNatvapra raNapra kAyAva kAmAva bhAvAt bhAvena tasyA doSatvAt sarvAbhU sarvabhU 7 6 13 2 14 19 22 8 23 4 25 2 26 15 34 13 rghaTAdi tadbhA vizeSa saMsRktA padAtha eva sa syA 35 14 na phalamukha na, uttara gauravasyA kAlInopa* sthitabAdha kasyA ghaTAdi pRSThaH paMkti tadabhA vizeSya saMpRktA padArtha 42 22 46 7 50 10 54 15 61 11 64 1
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvataMtrasvataMtra-zAsanasamrAT-sUricakracakravarti-jagadguru tapAgacchAdhipati tIrthoddhAraka prauDhaprabhAvazAli bhaTTAraka . AcArya mahArAjAdhirAja zrIvijayanemisUrizvaraH janma saM. 1929 kArtika zuda 1 mahuvA // dIkSA 1945 jeTha zuda 7 bhAvanagara. gaNipada 1960 kArtika vadi 7 vaLA (vallabhIpura). AcAryapada 1964 jeTha zudi 5 bhAvanagara, panyAsapada 1960 mAgazara zudi 3 vaLA (vallabhIpura) bhUribhUpAlasadbodha-dAyinaM bhavitAyinam / naumi zrInemisUrIzaM, prauDhasAmrAjyazAlinam // 1 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM arham namaH // // sarvalabdhisampannazrIgautamasvAmine namaH // sarvataMtrasvataMtra-zAsanaprabhAvaka-sUricakravarti-jagadgurutapAgacchAdhipati-prauDhaprabhAva-prabhUtatIrthoddhArakazrImadvijayanemisUribhagavadbhayo namaH // jagatkartRtvavAdanirAsAtmakaM // jagatkartRmImAMsAprakaraNam // -~-S etpraNaumi zrImahAvIraM, chettAraM karmabhUruhAm / mokSamArgapravaktAraM, surendrejyakramAmbujam // 1 // bhattayA praNamya gacchezaM, zrInemisUripuGgavam / kurve kartRtvamImAMsAM, zivAnandAbhidho muniH // 2 // atha sarveSAM prANinAM zreyomArgAvAptimantareNa na niHzreyasAdhigama iti, tathA coktaM kalikAlasarvajJena zrIhemacandraprabhuNAparaH sahasrAH zaradastapAMsi, yugAntaraM yogamupAsatAM vA // tathApi te mArgamanApatanto, na mokSyamANA api yAnti mokSam // 1 // iti
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa ca zreyomArgo na jinazAsanAdanyo bhavitumarhati jinazAsanasyaiva satAM pramANaviSayatvAt , uktaM cahitopadezAt sakalajJaklupte mumukSusatsAdhuparigrahAca / pUrvAparArtheSvavirodhasiddhe stvadAgamA eva satAM pramANam // 1 // iti nanu mokSopAyAnuSThAnopadezamAtre na dArzanikA vipratipadyanta iti jinazAsanAdivAnyazAsanAdapi na mokSAvAptiranupapannA iti kazcit / sa na vizeSajJaH, samyagamithyopadezavizeSAbhAvaprasaGgAt / syAdetad, vaizeSikAbhimatasyA''ptasya niHzreyasopAyAnuSThAnopadezastAvatsamIcIna eva bAdhakapramANAbhAvAt / tadabhimatAptasyopadezo'yaM-" zraddhAvizeSopagRhItaM hi samyarajJAnaM vairAgyanimittaM parAM kASThAmApannaM niHzreyasahetuH," tatra zraddhAvizeSazcopAdeyeSUpAdeyatayA heyeSu heyatayA zraddhAnaM, samyagjJAnaM tu yathAvasthitatattvAvagamalakSaNaM taddhetukaM vairAgyaM ca rAgadveSaprakSayaH etadanuSThAnaM ca tadbhAvanAbhyAsa iti, etasya niHzreyasopAyAnuSThAnasyopadezo na pratyakSeNa bAdhyate, jIvan muktaH pratyakSataH keSAzcit svayaM saMvedanAt, paraiH saMharSAyAsavimukteranumIyamAnatvAt " jIvanneva hi vidvAn saMharSAyA* sAbhyAM vimucye" ityupadezAca, nAnumAnAgamAbhyAM bAdhyate /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM jIvanmuktivat paramukterapyata evAnuSThAnAt smbhaavnopptteH| na cAnyat pramANaM tadupadezasya bAdhakaM, tadviparItArthavyavasthApakatvAbhAvAditi, tadapi na ramaNIyam / tadupadiSTazraddhA. vizeSaviSayapadArthAnAM yathAvasthitArthatvAbhAvAt , uktaM casvato'nuvRttivyativRttibhAjo, bhAvA na bhAvAntaraneyarUpAH / parAtmatattvAdatathAtmatattvAd, dvayaM vadanto'kuzalAH skhalanti // / adhikaM tu syAdvAdamaJjarI-syAdvAdakalpalatA-aSTasahasrI-sammativRtyAdAvasmatkRtAyogavyavacchedastutiTIkAyAM vA vilokanIyaM vistRtatvabhayAdaprastutatvAceha na prapaJcayata iti / nacAnAdisaMsiddhajJAnecchAprayatnAdimadvihitazAsanameva zreyomArga iti vAcyaM, tsyaivaasiddheH| atrAhurgotamIyAH tanubhuvanakaraNAdau nimittakAraNatvAdIzvarasya tadanAditvaM siddhameva / na caitadasiddhaM / tathAhi, tanubhuvanakaraNAdikaM vivAdAspadIbhUtaM buddhimanimittakaM, kAryatvAt / yadyatkArya tattabuddhimanimittakaM dRSTaM / yathA ghaTAdiH / kAryaM cedaM tanubhuvanAdikaM tato buddhimanimittakam , yo'sau buddhimAn tannimittaM sa Izvara iti prasiddha sAdhanaM tadanAditvaM sAdhayatyeva / tatsAditve tataH pUrva tanvAdyutpattivirodhAt / tadutpattau vA taddhetutvAbhAvaprasaGgAt / yadi punastataH pUrvamanya iti paramparAkalpane'nAdi
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) 9 santatiH siddhyet / nanu ko doSaH, yuktyabhAva eMva doSaH / kizca pUrvapUrvakalpane uttarottarasya vaiyarthyApAtAt parasparamithyAvyAghAtaprasaGgAt, anekezvarasvIkArApattezceti sudUramapi gatvA'nAdireka evezvaro'numantavyaH / sa pUrveSAmapi guruH kAlenAvicchedAditi tasya jagannimittatvasiddheranAditvamantareNAnupapatterityanAditvasiddhiH / na cedaM kAryatvamasiddhaM tanvAdervAdiprativAdinoH kAryatvasvIkArAt / nApyanaikAntikatvaM kAryatvahetoH kasyacitkAryasyAbuddhimannimittakasyAsambhavAdvipakSAd vyAvRttatvAt / na cezvarazarIreNa vyabhicAraH, IzvarazarIrAnabhyupagamAt / nApIzvarajJAnena vyabhicArastasya nityatvasvIkAreNa kAryatvAsiddheH / nApi tadicchayA, tasyA api nityatva svIkArAt / nApi tatprayatnena tasyApi nityatvAbhyupagamAt, ata eva na viruddhatvamapi, vipakSe'tyantAsambhavAt / na cAyaM hetuH kAlAtyayApadiSTaH, pratyakSAdipramANena 1 / pakSasyAbAdhAt / na ca tanubhruvanAdau pratyakSeNa kartranupalabdhyA 1 pratyakSabAdhitatvamiti vAcyaM tasyAtIndriyatvAbhyupagamena pratyakSAnupalabdhyA abhAvanizcayAbhAvAt / nApi anumAnena, tadviparItasAdhanasyAnupalambhAd / | , atha tanubhruvanAdInAM ghaTAdibhyo vilakSaNatvAnna buddhimanimittakatvamAkAzAdivadityanumAnaM bAdhakaM syAditi cet, na, teSu ghaTAdibhyo vilakSaNatvasyAsiddheH, racanAvizeSavattvena teSAM dRSTakartRkaghaTAdito'vilakSaNatvAt / yadi punaragRhItasama
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) yAnAM sakartRkabuddhyanutpAdakatvAttanvAdInAM dRSTakartRkaghaTAdivilakSaNatvamiSyate tadA kRtrimANAmapi mauktikAdInAmagRhItasamayAnAM sakartRkabuddhyanutpAdakatvAtteSAmapi abuddhimnnimittktvaapttirdurnivaaraa| kiJca dRSTAdRSTakartRkatvAbhyAM na buddhimanimittetaratvasiddhiAyabhAvAd , adRSTakartRkANAmapi jIrNaprAsAdAdInAM buddhimanimittatvasya sarvalokasiddhatvAnnAnu. mAnabAdhitapakSaH / nApi AgamastadbAdhakaH, tatsAdhakasyaivAgamasya prasiddheH " dyAvAbhUmI janayandeva eka Aste vizvasya kartA bhuvanasya goptA" ityAdyAgamasya pakSAnugrAhakatvameva na tu bAdhakatvam , tasmAnna kAlAtyayApadiSTo heturabAdhitapakSanirdezAnantaraprayuktatvAt / tata eva na satpratipakSaH, vipa. rItAnumAnAbhAvAdityanavA kAryatvasAdhanaM tanvAdInAMbuddhimanimittakatvaM sAdhayatyeva / yattu kaizcid buddhimanimittakatvasAmAnye sAdhye tanvAdInAM siddhasAdhanaM, anekatadupabhoktRbuddhimannimittatvasiddheH teSAM tadadRSTanimittatvAdadRSTasya ca cetanArUpatvAt cetanAyAzca buddhilakSaNatvAdityucyate, tanna vidvadbhayo rocate, tanvAdibhoktRNAM prANinAmadRSTasya dharmAdharmasaMjJakasya cetanatvAsambhavAttasya na buddhitvam / 'arthagrahaNasvarUpaM hi buddhizcetanA,' na khalu dharmAdharmayorarthagrahaNatvaM si. ddhamiti na tanvAdInAmanekabuddhimanimittakatvaM siddhyati yena buddhimanimittakatvasAmAnye sAdhye siddhasAdhanaM syAt / nanu ghaTAdInAM sazarIreNAsarvajJena ca buddhimatA kulAlAdinA karaNaM
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) dRSTamiti tanvAdInAmapi sazarIrAsarvajJabuddhimanimittakatvaM syAditISTaviruddhasAdhanAviruddhasAdhanaM syAt / azarIriNA sarvajJena kRtasya kasyacidapi kAryasyAbhAvAtsAdhyavikalamudAharaNamiti kazcit , so'pi na sanmAnayogyo, yataH sarvAnumAnocchedaprasaGgaH / tathAhi parvato vahnimAn dhUmAt mahAnasavadityatrApi parvatAdau mahAnasaparidRSTasyaiva khAdirapAlAzAdyagnimAtrasya sAdhane viruddhasAdhanAddhiruddhaM sAdhanaM, tArNAdyagnimattvasyaiva sAdhyatve tasya mahAnasAdAvasiddhatvAtsAdhyavaikalyamudAharaNasya ca syAditi / yadi punaragnimattvasAmAnyaM dezAdhaviziSTaM parvatAdau sAdhyata iti nAniSTasAdhanam , nApi sAdhyavaikalyaM dRSTAntasya, mahAnasAdAvapi dezAdyaviziSTasyAgnimattvasya bhAvAt iti mataM, tadA tanvAdiSvapi buddhimanimittakatvasAmAnyameva sAdhyata iti neSTaviruddhasAdhano hetuH, nApi sAdhyavikalatvamudAharaNasya, ghaTAdAvapi tasya sadbhAvAt / siddhe ca buddhimanimittakatvasAmAnye kimayaM sazarIro'zarIro veti vipratipattau tasyAzarIratvaM siddhyati sazarIratve bAdhakapramANasadbhAvAt / bAdhakapramANaM ca yathA yadi tasya sazarIratvaM syAt tadA tasya zarIrasya nityatvamanityatvaM vA bhavet , tRtIyavikalpAbhAvAt / na tAvannityatvaM, sAvayavatvAdasmadAdizarIravat / ata eva na anAditvamapi / nApi anityatvaM, tadutpatteH pUrvamIzvarasyAzarIratvasiddhiprasaGgAt / ata eva nApi sAditvam / zarIrAntareNa sazarIratve'navasthAto na
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) muktiriti sazarIratve bAdhakapramANasadbhAvAttasyAzarIratvalakSaNavizeSaH sidhyatyeva, sAmAnyasya vizeSavinirmuktatvAbhAvAt / evaM sarvajJAsarvajJatve'pi vivAde sati tasya sarvajJatvameva sidhyati, asarvajJatve bAdhakapramANabhAvAt / tathAhi, tasyAsakalajJatve samasta kAryaprayoktRtvAnupapattiH, tadanupapatteH tanvAdikAryAbhAvapraGgAt tatsamastakAraNaparijJAnAbhAvAt samastakAraNaparijJAnAbhAve'pi tatkAryaprayoktRtve vyAghAtaprasaGgAt, kulAlAderghaTAdisakalakAraNAparijJAne ghaTAdikAryavyAghAtavat / na cezvarakAryasya tanubhuvanAdervyAghAtasiddhiH tatsamIhitakAryasya vicitrAdRSTAderavyAghAtadarzanAditi na kAryatvAnumAnasyeSTaviruddhatvaM sAdhyavikalatvaM ca dRSTAntasya sambhavati / nanu tanubhruvanAdervicitrakAryatvadarzanAnna tadekasvabhAvezvarakRtaM sambhavati yathA ghaTapaTakaTamukuTazakaTAdInAM vicikAryANAM naikasvabhAvakAraNakRtatvamiti cet, na, asmAkamiSTasyaiva sAdhitatvAt / na hyasmAbhirekasvabhAvamIzvarAkhyaM tanubhuvanAdervicitrakAryasya nimittakAraNamiSyate tasya jJAnecchAprayatnatritayasvabhAvatvAGgIkArAt, tanubhuvanAdyupabhoktR prANigaNAdRSTavizeSavaicitryasya sahakAritvAcca vicitrasvabhAvakAryoMpapatteH, ghaTapaTakaTamukuTazakaTAdikAryasyApi dRSTAntasya tadupAdAnavijJAnecchAprayatnazaktivicitratadupakaraNatadupabhoktRvicizrAdRSTasacivenaikena puruSeNa samutpAdanasambhavAtsAdhyavaikalyAnanuSaGgAt / tadevaM kAryatvaM hetustanubhuvanAderbuddhimannimittakatvaM
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) sAdhayatyeva sakaladoSarahitatvAditi, te na samaJjasavAcaH / tanubhuvanAdayo buddhimannimittakA iti pakSasya vyApakAnupalabdhyA bAdhitatvAtkAryatvahetoH kAlAtyayApadiSTatvAcca / tathAhi, tanubhruvanAdayo na buddhimannimittakAstadanvayavyatirekAnupalambhAt / yatra yadanvayavyatirekAnupalambhastatra na tanimittakatvaM dRSTaM yathA ghaTaghaTIzarAvodaJcanAdiSu kuvindAdyanvayavyatirekAnanuvidhAyiSu kuvindAdyanimittakatvam | buddhimadanvayavyatirekAnupalambhazca tanubhuvanAdiSu, tasmAnna tanubhuvanAderbuddhimannimittakatvamiti vyApakAnupalambhaH, tatkAraNatvasya tadanvayavyatirekopalambhena vyAptatvAt / bhavati ca vyApaka nivRttau vyApyanivRttiH / na ca tatkAraNatvasya tadanvayavyatirekopalambhavyAptatvamasiddhaM, kulAlakAraNakasya ghaTAdeH kulAlAnvayavyatirekopalambhaprasiddheH sarvatra bAdhakapramANAbhAvena tasya tadvyAptatvavyavasthApanAt, na cAyaM vyApakAnupalambho vyatirekAnupalambhasvarUpo'siddhaH tanvAdInAmIzvaravyatire kopalambhasya kAlakRtasya dezakRtasya vA mahezasya nityavibhutvenAsambhavAt teSAM tadvyatirekAnupalambhasya pramANasiddhatvAt / na cezvarecchAnimittatvAttanvAdikAryasyAyamadoSa iti vAcyaM tasyA api vikalpAkSamatvAt / vikalpAkSamatvaM ca yathA tasyA nityatve vyatirekAbhAvAta na kAraNatvam / kAraNatve sarvadA sadbhAvAtsarvadA kAryotpattiprasaGgAt / na ca tadicchAyA nityatve'pi sarvagatatvAbhAvAnna vyatirekA siddhiriti vAcyam, taddeze vya " 9
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ tirekAsiddherdezAntare sarvadA tadanupapatteH sarvadA kAryAnutpAdaprasaGgAcca, anyathA tasyA anityatvApatteH, nanvanityaiva sA'stu ko doSa iti cet , sA tarhi mahezasyecchotpadyamAnAsnyecchApUrvikA yadISyate tadAnavasthA parAparasisRkSotpattAveva mahezasyopakSINazaktitvAt prastutatanvAdInAmanudaya eva syAt / yadi punaH prakRtatanvAdikAryotpattau mahezvarasyecchotpadyate sApi aparecchApUrvikA evaM sApi anyAparapUrvikA ityanAdisisRkSAsantati navasthAdoSamAskandati, sarvatra kAryakAraNalakSaNasantAnasyAnAdisiddhatvAt bIjAGkurAdisantativadityabhidhIyate tadA yugapannAnAdezeSu tanvAdikAryasyotpAdo nopapadyeta yatra yatkAryotpatyarthaM mahezvarecchotpattiH tatra tasyaiva kAryasyotpattiH syAt / na ca yAvatsu dezeSu yAvanti kAryANi sambhUSNUni tAvatyaH sisRkSAstasyezvarasya yugapadupajAyanta iti vaktuM zakyam , yugapadanekecchotpattivirodhAdasmadAdivat / yadi punarekaivezvarecchA nAnAdezeSu anekakAryotpattyarthaM prajAyata itISyate tadA kramato'nekakAryotpattirna syAt virodhAt / na ca yatra yadA yathA yatkAryamutpitsu tatra tadA tathA tatkAryotpAdanecchA mahezvarasyaikaiva tAdRzI samutpadyate tato nAnAdezeSvekadeze ca krameNa yugapacca tAdRzI anyAdRzI ca tanvAdikAryotpattina virudhyata iti vAcyaM, kacidekatra pradeze samutpannAyA icchAyA daviSThadezeSu vibhinnaSu nAnAvidheSu nAnAkAryajanakatvavirodhAt / tasyAH sarvagatatvAbhyupagame
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) dezakRtavyatirekAnupapatteH / yadi hi yaddezA sisRkSA taddezameva kAryajanma nAnyadezamiti vyavasthA syAttadA dezato vyatirekasiddhiH syAnnAnyatheti tadicchAyA na vyatikopalambho mahezvaravat / vyatirekAbhAve cAnvayanizcayo'pi kartumazakyaH, sati maheze tanvAdikAryotpAda ityanvayo hi puruSAntareSvapi samAnaH teSvapi satsu tanvAdikAryotpatteH siddhatvAt / na ca teSAM sarvakAryotpattau nimittakakAraNatvaM dikkAlAkAzAnAmiva sammataM pareSAM siddhAntavirodhAnmahezvarakalpanA vaiyarthyAcca / nanu teSu puruSAntareSu satsvapi kadAcitkAryAnutpattidarzanAt na teSAM tannimittakAraNatvaM na tadanvayabhAvazceti cet, maivam, Izvare satyapi kadAcitkAryAnutpatidarzanasya samAnatvAt tasyApi tadanimittakAraNatvaM tadanvayAbhAvazca syAt, etenezvarecchAyAM nityAyAM satyAmapi kadAcittanvAdikAryAnutpattidarzanena tasyA tannimittakAraNatvAbhA vo'nvayAbhAvazca sAdhitaH / evaM kAlAdiSu satsvapi kadAci - tkAryAnutpatteH teSAmapi na nimittakAraNatvaM ananvayAt / atha sAmagrIjanyatvaM kAryasya na tu tadekaikakAraNajanyatvamiti na tadanvayavyatirekAvanveSaNIyau sAmagryA anvayavyatirekAbhyAM tasyAH kAraNatvasya siddhatvAt, sAmagryantargatatvAdIzvarasyApi kAraNatvaM siddhameva, satyametat, kevalaM yathA samavAyyasamavAyikAraNAnAmanityAnAM dharmAdInAM ca nimittakAraNAnAmanvayavyatirekau prasiddhau kAryajanmani na tathezvarasya nitya sarvaga
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) tasya tadicchAyA vA nityasvabhAvAyA iti na tadanvayavya. tirekprsiddhiH| na ca sAmayyantargataikAnvayavyatirekasiddhau satyAM kAryajanmani sakalasAmagryAstadanvayavyatirekasiddhiriti vaktuM yuktaM, sAmadhyantargatAnAM pratyekAnAM kAryotpattAvanvayavyatirekanizcayasya prekSApUrvakAribhiranveSaNAt ghaTasAmagryantargatAnAM kulAlacakradaNDAdInAM pratyekasye / yathaiva hi mRtpiNDacakradaNDAdInAmanvayavyatirekAbhyAM ghaTasyotpattidRSTA tathA kulAlAnvayavyatirekAbhyAmapi tadupabhoktRjanAdRSTAnvayavyatirekAbhyAmiveti supratItam / nanu sarvakAryotpattI dikkAlAkAzAdisAmagryanvayavyatirekAnuvidhAnavadIzvarAdyanvayavyatirekavidhAnasya siddhatvAnna vyApakAnulambhaH siddha iti cet, na, dikkAlAkAzAdInAmapi nityasarvagataniravayavatvenAnvayavyatirekAnuvidhAnAsambhavAt / nanu teSAM pariNAmitvasapradezatvAbhyAM sarvakAryotpAde nimittakAraNatvasiddhau kA kSatiriti cet, tarhi mahezasyApi pariNAmitvasapradezatvApattiH / nanu mahezvarasyApi buddhyAdipariNAmaH svato'rthAntarabhRtaiH pariNAmitvasya sakRtsarvamUrtadravyasaMyoganibandhanasapradezatvasya ca siddhatvAnna tasya tanvAdikAryotpattI nimittakAraNatvamanupapannaM tasya svato'nantarabhUtaireva hi jJAnAdipariNAmaiH pariNAmitvaM svArambhakAvaya. vaizca sAvayavatvamaniSTaM na tvanyathA virodhAbhAvAt / na caivaM dravyAntarapariNAmairapi tasya pariNAmitvApattiriti vAcyaM,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) teSAM tasmin samavAyAbhAvAd, ye hi yatra samavayanti pariNAmAstaireva tasya pariNAmitvamiSyate, paramANorapi svArambhakA - vayavAbhAve'pi sapradezatvaprasaGgo nAniSTApattaye tArkikANAm / paramANvantarasaMyoga nibandhanasya sapradezatvasya paramANAviSTa - tvAt na copacaritapradezapratijJA AtmAdiSu viruddhyata iti vAcyam, svArambhakAvayavalakSaNapradezAnAM tatrApratijJAnenopacaritatvAbhAvAt / mUrttadravyasaMyoganimittAnAM tu pradezAnAM pAramArthikatvAt, anyathA sarvamUrttadravyasaMyogAnAM yugapaddhAvinAmupacaritatvaprasaGgAd vibhudravyANAM sarvagatatvamapyupacaritaM syAt / paramANozca paramANvAntarasaMyogasyApAramArthikatve dvaNurUpa kAryadravyasyApyapAramArthikatvApattiH / kAraNasyopacaritatve kAryasyAnanupacaritatvAdarzanAditi kecit / tadapi syAdvAdamatasya ghuNAkSaranyAyenAnusaraNaM na mahezasya kAraNatvaM samarthayitumalam / tadanvayatirekAnuvidhAnAsambhavasya pratipAditatvAt / anyathA tanvAdikAryotpAde kSetrajJAnAmapi kAraNatvApattiH syAdavizeSAt / athezvarasya sakalajJatvena vizvakArakaparijJAnayogAttatprayoktRtvalakSaNe samastakAryanimittakAraNatve na kApi kSatiH, na punaH kSetrajJAnAM samastakArakaprayoktRtvalakSaNaM nimittakAraNatvaM tatparijJAnAbhAvAditi, tadapi na samIcInaM, sarvajJatve samastakArakaprayoktRtvasyAsiddheH, yogyantaravat / na hi yogyantarANAM sakalajJatve'pi samastakArakaprayoktRtvamiSyate /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) nanu teSAM samastapadArthajJAnasyAntyasya yogAbhyAsavizeSajanmataH sadbhAve samastamithyAjJAnadoSapravRttijanmaduHkhaparikSayAt paramaniHzreyasasiddheH samastakArakaprayoktRtvAsiddhiH, na punarIzvarasya, sadAmuktatvAt sarvadaivezvaratvAt saMsArimuktavilakSaNatvAcca / na hi saMsArivadajJo maheza: sAdhyo nApi muktavat samastajJAnezvaryarahita iti tasyaiva samastakArakaprayoktRtvalakSaNaM nimittakAraNatvaM tanvAdikAryotpattau sambhAvyata iti kecit / te'pi na vicaarcturcetsH| tanubhuvanAdInAM kAryANAM mahezvarAbhAve kvacidabhAvAsiddhervyatirekAnupalambhasya pratipAditatvAt / nizcitAnvayasyApyabhAvAt / evaM tadanvayavyatirekAnuvidhAnasyAsiddhau vyApakAnulambhaH prasiddha eva pakSasya bAdhaka iti prakRtAnumAnasya bAdhitapakSakatvAt kAlAtyayApadiSTahetukatvAcca na buddhimannimittatvasAdhanaM sAdhIyaH / tathA buddhimanimittakaM iti sAdhyanirdeze 'buddhimat' iti matubarthasya sAdhyadharmavizeSasyAnupapattiH, tajjJAnasya tato vyatireke akAryatve ca tasyaiva tadguNo nAkAzAderiti vyavasthApayitumazakyatvAt / samavAyo vyavasthAkArIti cet, na, tasyApi pUrvoktadoSAnatikramAt / athezvarAtmakAryatvAd buddherIzvaraguNatvaM tasyAH, kintu nAnyaguNatvamiti cet , kuto nizcitametat , tadanvayAcuvidhAnAditi cet , na, AkAzAdAvapi tadanvayAnuvidhAnasya sattvAt / nanu khAdAvanvayasya samAnatve'pi vyatirekAsambhavAt na tatkArya
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) tvamiti cet , IzvarasyApi nitya-vyApakatvAbhyupagamenezvare'pi vyatirekAbhAvaH siddha eva, iti na kizcidetat // nanu maheze tatsamavAyAt tatraiva tasyA varttanaM nAkAzAdAviti cet , tatra tasyA vyAyA samavAyena varttanaM utA'vyAptyA, yadi vyAptyA tadAsmadAdijJAnavailakSaNyaM yathA tajjJAnasyAdRSTasyApi kalpyate tathA'dRSTakartRkeSu tanubhuvanAdiSu ghaTAdau karma-kartR-karaNanirvayaM kAryatvamupalabdhamapi buddhimanimittAbhAve'pi bhaviSyatIti tanubhuvanAdau buddhimanimittAbhAve vartamAnasya kAryatvahetoranaikAntikatvamiti lAbhamicchato mUlakSatirAyAtA / atha avyAptyA tat tatra vartate, tadA dezAntarotpattimatsu tanvAdiSu tasyAsannidhAne'pi yathA vyApArastathA'dRSTasyApyagnyAdidezeSvasannihitasyApi UrdhvajvalanAdiviSayo vyApAro bhaviSyatIti "agnarUddhajvalanam , vAyostiryak pavanam , aNu-manasozcAdyaM krmaa'dRssttkaaritm|" ityanena sUtreNa sarvagatAtmasAdhakahetusUcanaM yat kRtaM tadasaGgataM syAt , jJAnAdivadadRSTasyApi tatrAsannihitAgnyAyUddhajvalanAdikAryeSu vyApArasambhavAt / na ca sAmAnyavizeSaguNatvalakSaNo vizeSo guNaguNinormeMde sambhavati, kizca samavAyasya sarvatrAvizeSe " tatreva tena tasya varttanaM nAnyatra" iti svakalpanAzilpivinirmitameva / kizcAtyantabhede tasyaiva taditi sambandhAnupapatteH / nanvatyantabhede'pi samavAyarUpasambandhasya satvena nAyaM doSa iti cet, na, tasyApi bhede pUrvoktadoSA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) natikramAt samavAyasyAnyatrApAstatvAt / tadevaM buddhastadAsmano vyatireke smbndhsyaasiddhermtubrthaanuppttiH| atha avyatiriktA tadAtmanastabuddhistathA'pi tadanupapattistadavasthaiva na hi tadeva tenaiva tadvad bhavatIti kacidRSTam / kiJca tadAsmanastabuddheravyatireke yadi tadAtmani tadbuddheranupravezastadA buddherabhAvAt buddhivikalo gaganAdivad jaDasvarUpastadAtmA kathaM jagatsraSTA syAt ? buddhyAdivizeSaguNavaikalye ca tadAtmano'smadAdyAtmano'pyAtmatvena tadvaikalyAd muktAtmana iva saMsAritvaM na syAt , navAnAM vizeSaguNAnAmAtyantikakSayopetasyAtmano muktatvAbhyupagamAt tasya cAsmadAdyAtmasvapi samAnatvAt bhavadabhyupagamaprakAreNa / atha AtmatvAvizeSe'pi tadAtmA asmadAdyAtmabhyo vilakSaNo'bhyupagamyate, tarhi kAryatvAvizeSe'pi ghaTAdikAryebhyaH tanubhuvanAdikAryamakartRkatvena vilakSaNaM kiM nAbhyupagamyate ?, tathA ca kAryatvalakSaNahetoranupalabhyamAnakarIkeSu tanubhuvanAdiSu sattvenAnaikAntikatvApatti rityubhayataH pAzArajjuH / atha tabuddhau tadAtmano'nupravezastadA buddhimAtramAdhArazUnyamabhyupagantavyaM bhavati / tathA cAsmadAdibuddharapi tadvadAdhAravikalatvena matuvarthAsambhavena ghaTAdAvapi buddhimanimittakatvasyAsiddhatvApatterduSparihAratvAtsAdhyavikalo dRssttaantH| atha asmadAdibuddhibhyo buddhitve samAne'pi tadbuddherevAnAzritatvalakSaNo vizeSo'GgIkriyate tarhi ghaTAdikAryebhyaH pRthivyAdikAryasya kAryatve samAne'pi
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ( 16 ) akarvapUrvakatvalakSaNo vizeSaH kuto na svIkriyate ? iti punarapi prakRtahetorvyabhicAritvaM syAt / kiJca tajjJAnaM kSaNikamakSaNikaM vA svIkartavyam "parasparavirodhe hi, na prakArAntarasthitiH // " iti vacanAt / tatra yadi kSaNika tadAtmAnaM samavAyikAraNam , Atma-manaHsaMyogaM cA'samavAyikAraNam , taccharIrAdikaM ca nimittakAraNamantareNa kathaM dvitIyakSaNe tasyotpattiH 1 tadanutpattau cAcetanasya paramANvAdezcetanAnadhiSThitasya kathaM tanvAdikAryakaraNe pravRttiH? vAsyAderivAcetanasya cetanAnadhiSThitasya bhavatA pravRtyanabhyupagamAt , tatazcedAnIM bhUbhUdharAdikAryANAmanutpattiprasaGgAt kA. yazUnyaM jagatprasajyeta / na ca samavAyyAdikAraNamantareNApi tadbuddhibhAve ko doSaH, bhavadabhyupagatakAryakAraNavyavasthAlopaM muktvA nAnya iti / kiJca yadi tadbuddherbuddhitvenAsmadAdibuddhitaulye'pi tasyAH samavAyyAdikAraNamantareNa bhavanalakSaNo vizeSo'bhyupagamyate tadA kAryatvena ghaTAdinA samAnatve'pi bhUruhAdikAryasya vilakSaNatvaM kiM nAbhyupagamyata iti vyabhicArastadavastha eva / atha yadi tabuddhirakSaNikA tadA'smadAdibuddherakSaNikatvena kiM aparAddhaM yena buddhitvena taulye'pi tayoH kSaNikatvAkSaNikatvalakSaNo vizeSo'bhyupagamyate / atha pratyakSAdipramANavirodhAnAsmadAdibuddhirakSaNikA tarhi bhUruhAdInAmapi tata eva buddhimanimittakatvaM nAbhyupagantavyam / nanvasmadAdibuddheH kSaNikatvasAdhakAnumAnasyAkSaNikatvAbhyu.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) pagamavAdhakasya sadbhAvAna tasyA akSaNikatvamiti cet, na, bhUbhUdharAdInAmapi buddhimanimittakatvAbhyupagamabAdhakasya samAnatvAt , tathA hi bhUbhUdharAdiryadi buddhimanimittakaH syAttadA zarIravannimittako'pi syAt , tanimittakatvaM tu tasyAnupalambhAnna svIkartavyam / kiJca buddheH kSaNikatvasAdhakAnumAnasyAnekadoSaduSTatvam , tacca granthagauravabhayAdiha na prapaJcyate / kizca yadi buddhitvena samAnatve'pi mahezAsmadAdibuddhyorayamakSaNikatvakSaNikatvalakSaNo vizeSaH syAttadA bhUruhaghaTAdikAryayorapyaka-katapUrvakatvalakSaNo'pi vizeSaH kasmAna syAt iti punarapi tadevAnaikAntikatvadUSaNaM kAryatvahetoH / tadevaM buddhimatkAraNapUrvakatvalakSaNe sAdhye matuvarthAsambhavAt tanvAdInAmanekadhA pramANabAdhAsambhavAcca zAstravyAkhyAnAdiliGgAnumIyamAnapANDityaguNasya devadattasya mUrkhatvasvarUpe sAdhye'numAnabAdhitakarmanirdezAnantaraprayuktasya kAryatvalakSaNasya hetoH kAlAtyayApadiSTatvena tatputratvAderivAgamakatvam , anumAnabAdhitatvaM vA pakSasyeti / kiJca kiMnAma kAryatvaM-svakAraNasattAsamavAyaH, syAdabhUtvAbhAvitvam , akriyAdarzino'pi kRtabuddhayutpAdakatvaM, kAraNavyApArAnuvidhAyitvaM vA syAd gatyantarAbhAvAt / tatra yadi prathamapakSastadA yoginAmazeSakarmakSaye pakSAntaHpAtini hetoH kAryatvalakSaNasyApravRtterbhAgAsiddhatvam / na ca tatra sattAsamavAyaH svakAraNasamavAyo vA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) samasti, tatprakSayasya pradhvaMsarUpatvena sattAsamavAyasvakAraNasamavAyayorabhAvAt, sattAyA dravyAditrayANAmevAdhAratvAbhyanujJAnAt samavAyasya ca dravyAdipaJcasambandhitvasvIkArAt / atha abhAvaparityAgena bhAvasyaiva vivAdAdhyAsitasya pakSIkaraNAnnAyaM doSaH pravezabhAgiti cet tarhi muktyarthinAM tadarthamIzvarArAdhanamanarthakameva syAt tatra tasyAkiJcitkaratvAt / sattAsamavAyasya vicAramadhirohataH zatadhA vizIryamANatvAt svarUpAsiddhatvaM ca kAryatvasya sa hi samutpannAnAM bhavedutpadyamAnAnAM vA, yadi samutpannAnAM tadA satAmasatAM vA, na tAvadasatAM, gaganAravindAderapi tatprasaGgAt / satAM cet, sattAsamavAyAtsvato vA na tAvatsattAsamavAyAdanavasthAvallIvistAraprasaGgAt prAguktavikalpadvayAnativRttezca / svataH satAM tu sattAsamavAyAnarthakyam / athotpadyamAnAnAM sattAsambandho niSThAsambandhayorekakAlatvAbhyupagamAditi matam, tadA sattAsambandha utpAdAdbhinna utAbhinnaH 1 yadi bhinna iti pakSastadotpatterasattvAvizeSAdutpatyabhAvayoH kiM kRto bhedaH, athotpattisamAkrAntavastu sacvenotpattirapi tathA vyapadizyate iti matam / tadA atijADyavalgitameva / utpattisavaM prati vivAde vastusacvasyAtidurghaTatvAt / itaretarAzra - yadoSo'pi syAt, tathAhi - utpattisacce vastuni tadekakAlInasattAsambandhAvagamastadavagame ca tatratya sattvenotpattisattvanizcaya iti / athaitaddoSaparijihIrSayA tayoraikyamabhyupagamyate, ,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 19 ) tarhi tatsambandha eva kAryatvamiti buddhimanimittakatve sAdhye gaganAdibhiranekAntaH / etena svakAraNasambandho'pi cintitaH / athomayasambandhaH kAryatvam , tadapi na, tatsambandhasyApi kAdAcitkatve samavAyasyAnityatvaprasaGgAt / athAkAdAcitkatvaM tadA sarvadopalambhaprasaGgaH / atha vastUtpAdakakAra. NAnAM sannidhAnAbhAvAnna sarvadopalambhaprasaGgaH, nanu tadutpatyartha kAraNAnAM vyApAraH, utpAdazca svakAraNasattAsamavAya eva sa ca sarvadApyasti iti tadarthaM kAraNopAdAnamanarthakameva syAt / abhivyaktyarthaM tadupAdAnamityapi mRDhabhASitam / utpAdApekSAyA abhivyakteraghaTanAt / utpAdApekSAyA asvIkAre kAraNasampAtAtprAgapi kAryavastusadbhAvaprasaGgAt tallakSaNatvAdvastusatvasya / prAk sata eva hi kenacit tirohitasyAbhivyaJjakenAbhivyaktistamasi tirohitasya ghaTasyeva pradIpAdineti / tannAbhivyaktyarthaM kAraNopAdAnaM yuktaM, tanna khakAraNasattAsamavAyaH kAryatvam / nApyabhUtvAbhAvitvam, vicArAsahatvAt / abhUtvAbhAvitvaM hi bhinnakAlakriyAdvayAdhikaraNabhUte kartari siddhe siddhimadhyAste / ktvAntapadavizeSitavAkyArthatvAdbhUtvA vrajatItyAdivAkyArthavat / na cAtra bhavanAbhava. nayorAdhArabhUtasya karturanubhavo'sti / abhavanAdhArasyAvidyamAnatvena bhavanAdhArasya ca vidyamAnatayA bhAvAbhAvayorekAzrayavirodhAt / avirodhe ca tayoH paryAyamAtratA kintu na vAstaviko bheda iti / astu vA kathazcidabhUtvAbhA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) vitvam / tathApi tanubhuvanAdau sarvatrAnabhyupagamAd bhAgAsiddho hetuH / nahi mahImahIdharAdayaH prAgabhUtvA bhavanto'bhyupagamyante paraiH, teSAM taiH sarvadAvasthAnAbhyupagamAt / atha sAvayavatvena teSAmapi sAditvaM prasAdhyate ityetadapyazikSitalakSitam / tathAhi, sAvayavatvaM nAma kiM avayaveSu vRttitvamutAvayavairArabdhatvam / tatra na tAvatprathamapakSaH, avayavatvasAmAnyena vyabhicArAt / na dvitIyaH, sAdhyAviziSTatvAt / atha saniveza eva sAvayavatvaM tacca ghaTAdAviva pRthivyAdAvapyupalabhyate ityabhUtvAbhAvitvamabhidhIyate, tadapi na pezalaM, vicArAsahatvAt , sa hi avayavasambandho vA racanAvizeSo vA syAd / tatra tAvad yadi prathamapakSaH tadA gaganAdinA vyabhicAraH tatra sakalamUrtimadravyasambandhasya satvena tanibandhanapradezanAnAtvasya sadbhAvena tatpradezarUpAvayavasambandhasya sadbhAvAt / atha tatra pradezanAnAtvasya sadbhAve'pi tasyopacaritatvenAvayavasvarUpatvAbhAvAna vyabhicAra iti cet , na, tatra sakalamUrtimadravyasaMyogasyApyupacaritatvena sarvagatatvalakSaNavibhutvasyApyupacaritatvApatteH zrotralakSaNAkAzasyApyupacaritapradezatvenArthakriyAkAritvAbhAvApattezca / na ca dharmAdinA saMskArAnna tatrArthakriyAkAritvAbhAva iti vAcyaM, upacaritasyAsadrUpasya tenopakArAyogAt kharaviSANasyeva, tato na kiJcidetat / atha racanAvizeSastadA paraM prati bhAgAsiddhatvaM tadavasthameva, tathAhi, ekaniSTharacanAvizeSasyAparaniSThatvAbhA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) vAt , yadi vijAtIyeSvapi ekaracanAvizeSaH svIkriyate tadA buddhimanimittaketaralakSaNavaijAtye'pi ekakAryatvasvIkAre kA kSatiriti nAbhUtvAbhAvitvamapi vicAraM sahate / nApi akriyAdarzino'pi kRtabuddhathutpAdakatvam / taddhi gRhItakRtasamayasyAgRhItakRtasamayasya vA bhavet / yadi gRhItakRtasamayasya, tadA AkAzAderapi buddhimaddhetukatvaM syAt tatrApi khananotsecanAt kRtamiti gRhItasaGketasya kRtabuddhisambhavAt / sA mithyA iti cet , bhavadIyA buddhirna mithyetyatra kiM vinigamakam / bAdhAsadbhAvasya pratipramANavirodhasya cobhayatrApi samAnatvAt / pratyakSeNobhayatra kRtabuddhyabhAvAt / kSityAdikaM na buddhimanimittakaM bhavati asmadAdyanavagrAhyaparimANAdhAratvAt gaganavaditi pramANasya sAdhAraNatvAt / tanna gRhItakRtasamayasya kRtabuddhayutpAdakatvam / nApyagRhItakRtasamayasya tasyAsiddhatvAdavipratipattiprasaGgAcca / nApi kAraNavyApArAnuvidhAyitvaM, vikalpAkSamatvAt , tathAhi, tatki kAraNamAtravyApArAnuvidhAyitvaM kAraNavizeSavyApArAnuvidhAyitvaM vA / na tAvatprathamapakSo yuktaH, svamate viruddhasAdhanAt paramate kAraNasAmAnyavyApArAnuvidhAyitvasya svIkRtatvena siddhasAdhyatAprasaGgAca / nApi dvitIyaH anyonyAzrayadoSabhAktvAt / tathAhi, siddhe hi kAraNavizeSe buddhimati tadapekSayA kAraNavyApArAnuvidhAyitvaM kAryatvaM siddhimadhyAste, tatsiddheH kAraNavizeSasiddhiriti / sannivezaviziSTatvamacetanopAdAnatvaM
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ . ( 22 ) 'ca pUrvoktadoSaduSTatvAnna pRthak cintyate svarUpabhAgAsiddhyAdestatrApi sulabhatvAt / / ____syAdetat , mokSamArgapraNItiranAdisiddhasarvajJamantareNa no. papadyate sopAyasiddhasya sarvajJasyAvasthAnAsambhavena mokSamArgapra. NIterasambhavAt / avasthAne vA tasya samutpannatatvajJAnasyApi sAkSAnna tattvajJAnaM mokSasya kAraNaM tadbhAve'pyabhAvAt tattvajJAnAtpUrva mokSamArgasya praNayane tadupadezasya prAmANyAyogAdajJavacanatvAd , rathyApuruSavacanavat / tadanyasminnavizvasA-nna vidhAntarasambhavaH' iti vacanAt / / na ca samutpannasAkSAttattvajJAnasyApi paramavairAgyotpatteH pUrvamavasthAnasambhavAnmokSamArgapraNIto kA kSatiriti vAcyam / sAkSAttatvajJAnasyaiva paramavairAgyasvabhAvatvAt / idamapi svamatAgrahagrahilaceSTitameva, tathA hi, so'zarIro vA syAt sazarIro vA, gatyantarAbhAvAt "parasparavirodhe hi, na prakArAntarasthitiH" iti vacanAt , tatra na tAvatprathamapakSaH sambhavati, tadanyamuktavadvAkpravRtterayogAt "dha. dhimauM vinA nAGgaM, vinAGgena mukhaM kutaH / / mukhAdvinA na vaktRtvaM tacchAstAraH pare katham // 1 // " nApi sazarIraH, dharmAdharmayogasyAnabhyupagamAt " dharmAdhauM vinA nAGgam" iti vacanAt / tannAnAdisiddhasarvajJasya mokSamArgapraNItiH parIkSA kSamate / nanu sazarIrAzarIratvayormokSamArgapraNItiM pratyanaGgatvAt jJAnecchAprayatnanimittakatvena tasyAH kAyAdikAryotpAdanavat , tanmAtranibandhanatvopalabdheH kAryotpAdanasya / tathA hi,
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) yadi kumbhakAraH kumbhAdikArya kurvan sazarIratvena kurvIta tadA sarvasya sazarIrasya kuvindAderapi kumbhAdikaraNaprasaGgAt / nApyazarIratvena kazcitkumbhAdikAyaM kurute, muktasyApi tatkaraNatvaprasaGgAt / kiM tarhi ? kumbhAdikAryotpAdanajJAnecchAprayatnaiH kumbhakAraH kumbhAdikArya kurvannupalabhyate tadanyatamApAye'pi tadanupapatteH, jJAnApAye kasyacidicchato'pi kAryotpAdanAdarzanAt , kAryotpAdanecchApAye ca jJAnavato'pi tadanupalabdheH, prayatnApAye ca jJAnecchAvato'pi tadasambhavAt / jJAnAditrayasaddhAve tu kAryotpattidarzanAt iti jJAnAditrayanimittameva kAryamanumantavyam / jJAnAditrayaM ca mahezvare'styeva, tato'sau mahezo mokSamArgapraNayanaM kAyAdikAryavatkarotyeva, virodhAbhAvAt iti kecit , te'pi na yuktivAdinaH, tathAhi, karmarahitasya kvacidicchAprayatnayorayogAt, na hi kumbhakArasyecchAprayatnau kumbhAdhutpattau niSkarmaNaH pratItau, sakarmaNa eva tasya tatprasiddheH / nanu niSkarmaNa icchAprayatnavirahe'pi jJAnazaktistu tasya na virudhyate iti jJAnazaktyA eva sarvakAryANyutpAdayati iti na kazciddoSa iti cet, na, dRSTAntAbhAvAt , na ca sAdhodAharaNAbhAve'pi yo jJAnazaktyaiva na kAryamutpAdayati sa na prabhuH yathA saMsArI karmaparatantra iti vaidharyodAharaNasambhavAdudAharaNAbhAvo'siddha iti vAcyaM, sAdhodAharaNavirahe'nvayanirNayAbhAvAnyatirekanizcayasya kartumazakyatvAt zakrAderzAnecchAprayatnavizeSaiH svakArya kurvataH
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) prabhutvena vyabhicArAcca, na hIndro jJAnazaktyaiva svakAryaM kurute, tasyecchAprayatnayorapi bhAvAt / na cAsya prabhutvamasiddhaM, prabhutvasAmAnyasya sakalAmarasvAmirUpasya svAtantryalakSaNasvAmirUpasya vA sadbhAvAt / , 9 atha mahezvaraH samIhAmantareNApi kevalajJAnazaktyaiva mokSamArgapraNayanaM tanvAdikAryaM ca kurvIta mahezvaratvAt yathA bhavanmate jinezvaraH pravacanopadezamiti kecit te'pi vicArazUnyA eva, asmAbhiH syAdvAdibhiH pratijJAyamAnasya jinezvarasya jJAnazaktyaiva pravacanalakSaNakArya karaNAprasiddheH, satyeva tIrthapravartanaphalatIrtha karanAmakarmarUpapuNyAtizaye darzanavizuddhyAdibhAvanAvizeSanibandhane samutpanna kevalajJAnasya tadudayaprAptau pravacanAkhyatIrthakaraNaprasiddheH tathA ca prAhurvAcakamukhyAH "tIrthapravartana phalaM, yatproktaM karma tIrthakaranAma / tasyodayAtkRtArtho'pyahastIthaM pravartayati / / " iti prakSINAzeSakarmaNaH siddhasya vAkpravRtterasambhavAt iti dharmavizeSaviziSTa evottama saMhananazarIraH kevalI pravacanalakSaNatIrthasya karttA prasiddha iti / nanu mahezvarasya dharmavizeSo'pi no na kiJcidaniSTam, tathA cAgamaHjJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / aizvaryaM caiva dharmazva, / sahasiddhaM catuSTayam // 1 // iti / asyArthaH - yasya jagatpaterjJAnam, apratigham-nityatvena sarvaviSayatvAt kvacidapyapratihatam / vairAgyaM ca mAdhyasthyaM ca rAgAbhAvAdapratigham / caH samuccaye / " evakAro'vadhAraNe, aizvaryaM ca pAratantryAbhAvAdapratigham, taccA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) STavidham-tathAhi-aNimA-ladhimA-prAptiH prAkrAmyaM mahimA tathA / IzitvaM ca vazitvaM ca yatra kAyAvasAyitA // 1 // yato mahAnaNurbhavati sarvabhUtAnAmapyadRzyaH so'NimA 1, yato laghurbhavati sUryarazmInapyAlambya sUryalokAdigamanasamarthaH sa laghimA 2, yato bhUmiSThasyApyaGgulyagreNa gaganasthAdivastuprAptiH sA prAptiH 3, yataH icchAnabhighAta udaka iva bhUmAvunmajati nimajati ca tatprAkAmyam 4, yato'lpo'pi nAga: nagAdimAno bhavati sa mahimA 5, yatasteSu prabhava-sthitivyayAnAmISTe tadIzitvam 6, vazitvaM yato bhUtabhautikeSu svAtantryam 7, yatra kAmAvasAyitvaM yataH satyasaGkalpatA bhavati yathezvarasaGkalpameva bhUtabhAvAditi 8 / dharmazca prytnsNskaarruupo'dhrmaabhaavaadprtissH| etaccatuSTayaM sahasiddham anyAnapekSatayA'nAditvena vyavasthitam / ata eva nezvarasya kUTasthatAvyAghAtaH, janyadharmAnAzrayatvAditi bodhyam / / etaccatuSTayasahasiddhasyaiva kartutvaM virodhAbhAvAt , tathA coktaM "ajJo janturanIzo'ya-mAtmanaH sukhaduHkhayoH // Izvaraprerito gacchesvarga vA zvabhrameva vA // 1 // " ayaM saMsArI jantuH AtmanaH sukhaduHkhayorjAyamAnayoH, anIzaH akartA yato'jJaH hitAhitapravRttinivRttyupAyAnabhijJaH, ataH svarga vA zvabhrameva narakameva vA Izvaraprerito gacchet, ajJAnAM pravRttI parapreraNAyA hetutvAvadhAraNAt pazvAdipravRttau tathAdarzanAt , acetanasyApi cetanAdhiSThAnenaiva vyApArAcca / ata eva " mayA'dhyakSeNa
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) prakRtiH, sUyate sacarAcaram // tapAmyahamahaM varSa, nigRhNAmyutsRjAmi ca // 1 // " ityAgamena bhagavataH sarvAdhiSThAnatvaM zrUyate / evaM iyamanumAnakhyApakakArikA'pi tasya kartRtvasAdhane prabhavati-kAryAyojanadhRtyAdeH, padAt pratyayataH zruteH / vAkyAt saMkhyAvizeSAcca, sAdhyo vizvavidavyayaH // 1 // asyArthaH-kAryAdIzvarasiddhiH kArya sakartRkaM kAryatvAt ghaTavaditi anumAnAta , na ca kAryatvasya kRtisAdhyatvalakSaNasya kSityAdAvasiddhiriti vAcyaM, kAlavRttyatyantAbhAvapratiyogitve sati prAgabhAvapratiyogitve sati dhvaMsapratiyogitve sati vA sattvasya hetutvAt / na cAtra kAryatvasAmAnAdhikaraNyena sAdhyasiddheruddezyatve dRSTAnte ghaTAdau siddhasAdhanamiti vAcyaM, pakSatAvacchedakAvacchedenaiva sAdhyasiddheruddezyatvAt , na ca pakSatAvacchedakahetvoraikyaprasaGgadoSa iti vAcyaM, kAryatvaM sAdhyasamAnAdhikaraNam iti sahacAragrahe'pi kArya sakartRkam iti buddherabhAvAt / nanu tathApi sakarIkatvaM yadi kartRsAhityamAnaM tadA'smadAdinA siddhasAdhanam / yadi ca kartRjanyatvaM tadA bAdho'pi, jJAnAdereva janakatayA karturajanakatvAditi cet , na, pratyakSajanyecchAjanyatvAdinA sAdhyatAyAmadoSAt / vizedhyatAsambandhAvacchinnakAraNatApratiyogikasamavAyAvacchinnajanyatvasya sAdhyatvena nAdRSTadvArA'smadAdijJAnajanyatvena siddhasAdhanaM arthAntaraM vA / athAtra zarIrajanyatvamupAdhiH, tasya ghaTAdau sAdhyavyApakatvAd, aGkurAdau sAdhanAvyApakatvAca,
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27') na cArAdau sakatakatvarUpamAdhyasandehenopAgheH sAdhyavyApakatvasaMzayAnopAdhinizcaya iti vAcyaM, tathApi sandigdhopA. dhitvasya durvAratvAt / na copAdhisandehAhito vyabhicArasa. ndeho'tra pakSIyavyabhicArasandeha eva sa ca na pratibandhaka iti vAcyaM, pakSatatsamayorvyabhicArasaMzayasyApi pratibandhakatvasvIkArAt / na caivaM sati anumAnamAtrocchedApattiriti vAcyaM, dhUmo yadi vahivyabhicArI syAttadA vahnijanyo na syAdityAdyanukUlatarkeNa vyabhicArasandehasyApAkatuM zakyatvenAnumAnocchedAbhAvAt / na ca vyabhicAranizcayasyaiva pratibandhakatvabhiti vAcyaM, lAghavAd vyabhicArajJAnatvenaiva vyAptidhIvirodhitvasambhavAd iti cet, na, kAryatvena kRtitvena kAryakAraNabhAvarUpasyAnukUlatarkasyAtrApi satvena kAryatvarUpahetoH kRtijanyatvavyApyatvanirNayena kRtijanyatvavyApya. kAryatvarUpasAdhanAvyApakatvena hetunA zarIrajanyatvarUpopAdhau kRtijanyatvarUpasAdhyAvyApakatvAnumAnanizcayAt iti, anu. kUlatarkAnavatAra eva sandigdhopAdheya'bhicArasaMzayAdhAyakatvAt , anyathA pakSetaratvopAdhizaGkayA prasiddhAnumAnasyApyucchedaprasaGgAdityeke / pare tu svopAdAnagocarA svajanakA'haSTA'janikA yA kRtistadajanyaM samavetaM janyaM khopAdAnagocarakhajanakAdRSTajanakAnyAparokSajJAnacikIrSAjanyam , kAryatvAt / ghaTAdAvaMzataH siddhasAdhanavAraNAya tadajanyAntam , tAdRzakatijanyaM yat yatsvaM tadbhinnatvaM tadarthaH, nAto ghaNukAderupAdA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) nagocaratAdRzakRtya prasiddhyA pakSatvAbhAvaprasaGgaH / tatra zabda-phUtkArAderapakSatve sandigdhasAdhyakatvena tatrAnaikAntikatvasaMzayaH syAt, ataH pratiyogikoTau gocarAntam tena zabdAdermRdaGgAdigocaratAdRzakRtijanyatve'pi na svopAdAnagocaratAdRzakRtijanyatvamiti na doSaH / mantravizeSapAThapUrvaka sparzajanyakAMzyAdigamanasya sparzajanyAdRSTadvArA svopAdAnakAMzyagocarasparzajanakajanyakRtijanyasyApakSatve tatra sandigdhAnaikAntikatvaM syAt / evaM svopAdAnazarIragocarordhva caraNAditapaH kRtijanyazyAmazarIrIyagaurarUpAdau tat syAt ataH tatkoTau svajanaketyAdi / kAMzyagamanAdikaM tu svajanakAdRSTajanakajanyakRtijanyamevetyadoSo, dhvaMsasya pakSatAvAraNAya samaveta miti, gaganaikatvAdeH pakSatAvAraNAya janyamiti / zabda - phUtkArAdau siddhasAdhanavAraNAya sAdhye gocarAntam / uktakAMzyacAlanAdau tadvAraNAya svajanaketyAdi, na ca sAdhye pakSe ca gocarAntadvayaM mA'stu mRdaGgAdigocarakRtijanyazabdAdistu pakSabahirbhUta eva dRSTAnto'stviti vAcyam, adRSTetaravyApAradvArA'smadAdikatijanyatvasiddhyArthAntaraprasaGgavAraNAya sAdhye tannivezAvazyakatve zabdAdAvanaikAntikatvasaMzayavAraNAya pakSe'pi tadAvazyakatvAt tAdRzazabdAdikartRtayApi bhagavatsiddhaye pakSe tanidiszataH siddhasAdhanavAraNAya sAdhye tannivezAvazyakatvAcca / etena 'svajanakAdRSTajanyakAnyattvamapyubhayatra mA'stu' ityapAstam, tAdRzakAMzyacAlanAdikartutayA'pi bhagavatsiddhyarthaM pakSe -
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 29 ) tadupAdAne sAdhye'pi tadAvazyakatvAt / yadi ca khajanakAdRSTajanakakRtena svajanakatvam mAnAbhAvAditi vibhAvyate tadA pakSe tad nopAdeyam , sAdhye tu deyameva, anyathA sargAntarIyajJAnAdInAM vyaNukAdyupAdAnAgocaratvena vyaNukAdau siddhasAdhanAbhAve'pyuktakAzyacAlanAdAvadRSTajanakakRtijanyatvasiddhyA arthAntarApattervastugatyA svopAdAnagocarakRtijanyaM yat , tattvAvacchinnabhedakUTavattvena kAzyacAlanAderapi pakSAntargatatvAt ityaahuH| anye tu dravyANi jJAnecchAkRtimanti kAryAt kapAlavat , sAdhyatA tvatra vizeSyatayA hetutA ca samavAyena iti na dossH| pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddharuddezyatvAd nAMzataH siddhasAdhanam / na ca bahirindriyagrAhyatvamupAdhiH, anukUlatarkeNa hetAApyatAnirNaye tadanavakAzAt / na ca tritayasya militasya sAdhyatve'prayojakatvam , militatvenAhetutvAt pratyekaM sAdhyatve jJAnecchAvatvena sAdhane sargAntarIyajJAnAdinA siddhasAdhanamiti vAcyaM / militatvena sAdhyatve'pi kAryakAraNabhAvatrayasya prayojakatvAt / sargAdyakAlInaM dravyaM jJAnavat kAryAt pakSatAvacchedakakAlAvacchedena sAdhyasiddharuddezyatvAna doSa ityapyAhuH / kSityAdikaM sakartRkaM kAryatvAt ityevA'numAnam prakRtavicArAnukUlavivAdaviSayatvena ca kSityAdInAmanugamaH, sakartakatvaM ca pratiniyatakarvanirUpitaH sambandho vyavahArasAkSiko ghaTAdidRSTAntadRSTo nityavargavyAvRtta iti nAnupapattiH ityapi kecit / AyojanAdapi, sargAdyakAlInadvyaNu
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) kotpAdakaM karma svasamAnakAlInaprayatnajanyaM karmatvAt asmadAdizarIrakarmavat ityanumAnAt / na ca vipakSe bAdhakAbhAva iti vAcyaM, paramANoreva tAdRzaprayatnavave jaDatAhAniprasaGgAt / idamatra hRdayam-tAdRza-prayatnavatvasyaiva svAtantryapadArthasvAt , tasya ca cetanAdhiSThAnAvinAbhAvAditi / na cAdRSTameva tatra hetuH, adRSTasya dRSTahetvapekSatvenaiva hetutvAt , anyathA dRSTahetumAtrocchedApattiH syAt , na ca iSTApattiriti vAcyaM, vyaNukAdInAmapyadRSTAdevotpatteH karmaNa evAnutpattiprasaGgAt , "khAtavye jaDatAhAniH, nAdReM dRSTaghAtakama // hetvabhAve phalAbhAvo, vizeSastu vizeSavAn / " iti vacanAt / tasmAtparamANvAdayo hi cetanAyojitA eva pravartante acetanatvAd vAsyAdivat / anyathA kAraNaM vinA kaaryaanutpttiprsnggH| acetanakriyAyAzcetanAdhiSThAnakAryatvAvadhAraNAt / nanu kriyAsAmAnyavizrAntaH kriyAvizeSavizrAntovA'yaM niyamo,yadi kriyAsAmAnyagocarastadA tasya cetanAdhiSThitatve mAnAbhAvAt , yadi ca kriyAvizeSe vizrAntaH, tadA sA kriyA ceSTaiva ceSTA hi yadi cetanAdhiSThAnamapekSate iti cet keyaM nAma ceSTA ? sAca yadi prayatnavadAtmasaMyogAsamavAyikAraNikA kriyA tadA tanna tatraiva tasyopAdhitvAbhAvAt paramANukriyAyAM prayatnavadAtmasaMyogAsamavAyikAraNakatvasyaiva sAdhyatvAditi tacca nopAdhiH sAdhanavyApakatvena sAdhanAvyApakatvaghaTitasyopAdhilakSaNasyAnanvayAditi / atha hitAhitaprAptiparihAraphalikaiva sA iti cet,na, tasyA viSabhakSaNAhilaGgha
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) nAdyavyApanAt / iSTAniSTaprAptiparihAraphalatvamapi evaM kartAraM pratyanyaM prati vA ? ubhayathA'pi paramANvAdikriyAsAdhAraNyAdavizeSaH / bhrAntasamIhAyA atathAbhUtAyA api cetanavyApArA'pekSaNAcca / zarIrasamavAyikriyAtvamiti cet , na, mRtazarIrakriyAyAM cetanavyApArAnapekSaNAt , jIvata eva iti cet, na, netraspandAderatathAtvAt / sparzavadravyAntarApreraNe sati zarIrakriyAtvaM tat, zarIrakriyopAdAnAd jvalanapavanAdikriyAyAmativyAptyabhAva iti cet , na, zarIratvasya ceSTAghaTitatvAt / ceSTAtvaM kriyAvizeSa eva yata unIyate prayatnapUrvikeyaM kriyeti cet , kriyAmAtreNaiva tadunnayanAt // evaM dhRterapi, brahmANDAdipatanAbhAvaH patanapratibandhakaprayatnaprayukto dhRtitvAd utpatatpatatripatanAbhAvavat , tatpatatrisaMyuktatRNAdidhRtivad vA / etenendrA-'gni-yamAdilokapAlapratipAdakA AgamA api vyAkhyAtAH, teSAM tadadhiSThAnadezAnAmIzvarAvezenaiva patanAbhAvavattvAt , tathA ca zrutiH " etasya cAkSarasya prazAsane gArgI dyAvApRthIvI vidhRte tiSThataH" iti / / prazAsana-daNDabhUtaHprayatnA, AvezastaccharIrAvacchinnaprayatnavattvameva, sarvAvezanibandhana eva ca sarvatAdAtmyavyavahAra iti ||"aatmaivedN sarvam , brahmavedaM sarvam" ityAdikam / / AdinA nAzAdapi, tathAhi, brahmANDanAzaH prayatnajanyaH nAzatvAt pATyamAnapaTanAzavaditi // padAdapi-padyate gamyate'neneti padaM vyavahAraH, tataH, ghaTAdivyavahAraH svatantra
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) puruSaprayojyaH vyavahAratvAt , AdhunikapuruSaprakalpitalipyAdivyavahAravat , na ca pUrvapUrvakulAdinaivA'nyathAsiddhiH, pralayena tadvicchedAt // pratyayataH pramAyAH, vedajanyapramA vaktyathArthavAkyArthajJAnajanyA zAbdapramAtvAt arvAcInavAkyajazAbdapramAvat / / zruterapi, vedo'smadAdivilakSaNAsaMsAripuruSa. praNIto vedatvAt iti vyatirekiNaH / na ca paramate sAdhyAprasiddhiH, AtmatvamasaMsArivRtti jAtitvAt , paTatvavadityanumAnena pUrva sAdhyasAdhanAt / sa cAsaMsArI kizcidvAkyapraNetA puruSatvAditi sAdhyasiddhau satyAM vedo'smadAdivilakSaNetyAdeH sAdhyatvena doSAbhAvAditibhAvaH / na cAsmadAdhuccarite vede vyabhicAraH / vedajJAnAjanyajJAnajanyatvasya sAdhyatvAditi // evaM vAkyAdapi, vedaH pauruSeyaH vAkyatvAt , bhAratavat / evaM saMkhyAvizeSAdapi-saMkhyAvizeSo dvayaNukaparimANajanikA saMkhyA iyaM saGkhyA apekSAbuddhijanyA ekatvAnyasaMkhyAtvAt , ityasmadAdyapekSAbuddhijanyatvAbhAvenAtiriktApekSAbuddhisiddhau tadAzrayatayezvarasiddhiH // nacAsiddhiya'NukaparimANaM saMkhyAjanyam , janyaparimANatvAd , ghttprimaannvditittsiddheH| navA dRSTAntAsiddhiH dvikapAlajaghaTAdiparimANAt trikapAlajaghaTAdiparimANotkarSAditidig // athavA kArya-tAtparya vede yasya sa evezvaraH // AyojanaM sadvyAkhyA, vedAH kenacid vyAkhyAtAH mahAjanaparigRhItavAkyatvAt , avyAkhyAtatve tadarthAnavagame'nanuSThAnApatteH, ekadezadarzino'sadAdezca vyAkhyA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) yAmavizvAsaH,iti tdvyaakhyaatRtyeshvrsiddhiH||dhRtirdhaarnnN medhAkhyajJAnam , AdipadArtho'nuSThAnam , tato'pi vedA vedaviSayakajanyadhAraNAnyadhAraNAviSayAH, dhRtivAkyatvAt , laukikavAkyavat / yAgAdikaM yAgAdiviSayakajanyajJAnAnyajJAnavadanuSThitam , anuSThitatvAt , gamanavat iti prayogaH // padaM praNavezvarAdipadam , tatsArthakyAt , svatantroccArayitRzaktazrutyAdisthAhaMpadAd vA / na cezvarAdipadasya svaparatA, yadAha" sarvajJatA tRptiranAdibodhaH, svatantratA nityamaluptazaktiH // anantazaktizva vibhovidhijJAH, SaDantaraGgANi mahezvarasya // 1 // " ityAdivAkyazeSeNa 'IzvaramupAsIta' ityAdividhisthezvarAdipadazaktigrahAt , 'yathA yavamayazcarurbhavati' ityatra yavapadasya dIrghazUkavizeSa AryANAM prayogaH kaGgau tu mlecchAnAm / tatra hi yatrAnyA oSadhayo mlAyante'thaite modamAnA ivottiSThanti / "vasante sarvasasyAnAM, jAyate ptrshaatnm||modmaanaashc zobhante, yavAH knnishshaalinH||1||" iti vAkyazeSAddIrghazUke zaktirniIyate, kaGgau tu zaktibhramAtprayogaH / pratyayo vidhipratyayaH, tato'pi, AptAbhiprAyasyaiva vidhyarthasvAt / na hISTasAdhanatvameva tathA, "agnikAmo dAruNI mathnIyAd" iti zrutvA kuta iti prazne yato dArumathanamagnisAdhanam , ityuttare'gnisAdhanatvena vidhyarthavatvAnumAnAnupapatteH, abhede hetutvenopanyAsAnaucityAt / 'tarati mRtyu yo'zvamedhena yajata'
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) ityAdau vidhivAkyAnumAnAnupapattezceSTasAdhanatAyA:prAgeva bodhanAt , 'kuryAH kuryAm' ityAdau vaktRsaGkalpasyaiva bodhAt , AjJA-'dhyeSaNA-'nujJA-samprazna-prArthanA-''zaMsAdiSvicchAzaktasvasyaiva kalpanAca,ullaGghane krodhAdibhayajananecchA AjJA,adhyeSaNIye prayokturanugrahayotikA adhyeSaNA, niSedhAbhAvavyaJjikA anujJA, prayojanAdijijJAsA sampraznaH, lAbhecchA prArthanA, zu. bhecchA''zaMsA // niSedhAnupapatteca, tathAhi, 'na kalazaM bhakSayed' ityatreSTasAdhanatvarUpavidhyarthe kathaM naarthAnvayaH iSTasAdhanatvAbhAvasya tatra bAdhAt / na ca balavadaniSTAnanubandhitvamapi tdrthH| zyenena abhicaran yajed' ityAdau zyenasya zatrumaraNAnukUlavyApArasya hiMsAtvena narakasAdhanatayA balavadaniSTAnubandhitvAbhAvasya bAdhAt / na ca zyenasya narakasAdhanatvamasiddhamiti vAcyaM, 'mA hiMsyAt sarvabhUtAni' iti niSedhavidhinA hiMsAsAmAnyasya niSiddhatvapratipAdanena niSiddhAcaraNasya narakasAdhanatvasyAvazyaM svIkAryatvAt / na ca 'agnipomIyaM pazumAlabheta' iti vidhicoditAgniSomIyayAgasyApi pazuhiMsAsAdhanatvena tasyApi narakasAdhanatvApattyA 'mA hiMsyAditi' sAmAnyazAstrasya vizeSavidhicoditayAgIyahiMsAtiriktahiMsAsAmAnyaniSedhaparatvAvazyakatayA prakRte zatramaraNasyApi vidhicoditayAgIyahiMsAtvena sAmAnyazAstrApravRttyA zyenayAgasyApi na narakasAdhanatvamiti vAcyam / tatkartuH prAyazcittavidhAnAt / anyathA "abhicAramahInaM ca, tribhiH kRcchaya'pohati"ityAbhi
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 35 ) cArikakarmakartRkArayitroH, ahInayAgakartRkArayitrozca kRcchtrayarUpaprAyazcittavidhAnasya vaiyApatteriti dig| kiJca, alasasya yAgAdiduHkhe'pi balavadveSeNa yajeta ityAdI bAdhAt / kizca balavadaniSTAnanubandhitvAdirUpadharmasya zakyatAvacchedakatvakalpanApekSayakecchAtvasya zakyatAvacchedakatvaucityAdAsAbhiprAyasyaiva vidhyarthatvAt , tAdRzAbhiprAyavadIzvarasiddhiH // zrutiH-IzvaraviSayo vedaH, tataH " yajJo vai viSNuH" ityAdevidhyekavAkyatayA " yanna duHkhena sambhinnam" ityAdivat tasya svArtha eva prAmANyAt / vAkyAt-vaidikaprazaMsA-nindAvAkyAt , tasya tadarthajJAnapUrvakatvAt / saMkhyA "syAm , abhUvam , bhaviSyAmi" ityAdhuktA / tato'pi svatantrocArayiniSThAyA eva tasyA abhidhAnAditi rahasyam / / atra pratividhIyate-tasya mahezvarasya dharmAdisvIkAre'smadAdivatsaMsArI eva syAditi viruddhasAdhanaM syAt / / kizca tasya dharmavizeSe svIkRte sati dehavizeSo'pi svIkAryaH, anyathA tamantareNa dharmavizeSasyApyanupapattiprasaGgaH, tadanupapattau satyAmaizvaryAyogAt kuto jaganimittakAraNatvaM sidhyet muktAtmavat / atra kecit-"kasyacidduSTasya nigrahaM ziSTasya cAnugrahaM karotIzvaraH prabhutvAt lokaprasiddhapabhuvat / na caivaM nAnezvarasiddhiH, nAnAprabhUNAmekamahAprabhvAyattatvadarzanAt / tathA hi-vivAdAdhyAsitA nAnAprabhavaH ekamahApra. bhvAyattA eva nAnAprabhutvAt , ye ye nAnAprabhavaste te eka
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) mahAprabhutantrA dRSTAH, yathA sAmantamANDalikAdayaH ekacakravartitantrAH, prabhavazcaite nAnAcakravartIndrAdayaH tasmAdekamahAprabhutantrA eva, yo'sau mahAprabhuH sa mahezvara ityekeshvrsiddhiH| sa ca svadehanirmANakaro'nyadehinAM nigrahAnugrahakaratvAt , yo yo'nyadehinAM nigrahAnugrahakaraH sa sa svadehanirmANakaro dRSTo yathA rAjA, tathA cAyamanyadehinAM nigrahAnugrahakaraH, tasmAtsvadehanirmANakara iti siddham" ityAhuH, tadapi na samyaka, vikalpAsahatvAt , vikalpAsahatvaM ca yathA sa mahezo dehAntaraM vinA svadehaM janayed , uta dehAntareNa ? / na tAvadehAntarAd vinA, tathA sati nigrahAnugrahalakSaNakAryasyApi tathaiva janane dehAdhAnamanarthakam / yadi punardehAntarAdeva svadehaM vidadhIta tadA tadapi dehAntaramanyasmAdehAntarAditi gaganAvalambinI anavasthAlatA prasaramApnuyAt ,tathA cAparAparadehanirmANa evo. pakSINazaktikatvAd na kadAcidapi prakRtaM kArya kuryAdIzvaraH / kiJca pUrvapUrvasvazarIreNottarocarasvazarIrotpattau bhavasya nimittakAraNatve sarvasaMsAriNAM tathAprasiddherIzvarakalpanasyAnarthakyaM syAt , tathA ca svopabhogyabhavanAdyutpattAvapi nimittakAraNatvopapattena kAryatvAcetanopAdAnatvasanivezaviziSTatvahetavo gamakAH syuH, kathaM vA'pANipAdatvapratipAdaka evA''gamaH pradezAntara Izvarasya vedAdipraNinISayA brahmAdizarIraparigrahaM pratipAdayadbhiH svAGgaireva na virudhyAt / kizca tasya mahezvarasya parapreraNe prayojanAbhAvaH, vItarAgatvena kRtakRtyatvAt / yo
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) hi paraprerako dRSTaH sa prayojanavAn eva dRssttH| "prayojanaM vinA mando'pi na pravarttate " iti nyAyo'pi tasya paraprerakatve baadhkH| tathA coktam / "na ca prayojanaM kizcitsvAtantryAnna praajnyyaa||" nanu krIr3Arthameva tasya prerakatvamiti cet, na, rAgadveSAbhyAM vairAgyavyAhateH, tathA coktam-"krIDayA cet pravarteta, rAgavAnsyAt kumAravat / / " nanu kAruNyAdeva bhagavataH pravRttiriti cet , tadA sukharUpameva prANivarga sRjet , na ca nirapekSasya kartRtve'yaM doSa iti vAcyaM, svatantratAvyAghAtaprasaGgAt , "karmApekSaH sa cettarhi, na svatantro'smadAdivat" iti|| nanu karmaNo jaDatvena kathaM tasya pravartakatvamiti cet, tatsvabhAvatvAt / atha mahezasyApi tatsvabhAvatve ko doSa iti cet, karmaNo jagajananasvabhAvatve bAdhakAbhAvAt / mahezasya tu tatsvabhAvatve kRtakRtyatvabAdhanam , vItarAgatvavyAhateH / kizca jJAnAdInAmanAditvakalpane pramANAbhAvAddhAdhakasadbhAvAcca kalpanAyA dRSTAnusAritvAt ,anyathApi lAghavAnusaraNe sarvavyavahAralopaprasaGgAt / etena tatsAdhakAgamo'pi pramANavidhura eva, tasyaivAsiddhatve taduktatvenAgamasya prAmANyAbhAvAt / evaM kArikoktAnyanumAnAnyapi na tatsAdhakAni,tathAhi-kAryeNa tatsAdhane AdyAnumAne nAnukUlastarkaH, tattatpuruSIyapaTAdyarthipravRttitvAvacchinnaM prati tattatpuruSIyapaTAdimattvaprakArakopAdAnapratyakSatvena hetutvAvazyakatvAt , pratyakSatvena kAryasAmAnyahetutve mAnAbhAvAt , cikIrSAyA api pravRttAveva hetutvAt , kRtera
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) pi vilakSaNakRtitvenaiva ghaTatva-paTatvAdyavacchinnaM prati hetutvAt / na ca pravRttAviva ghaTAdAvapi jJAnecchayoranvayavyatirekAbhyAM hetutvasiddheH, tatra ghaTatva-paTatvAdInAmAnantyAt kAryatvameva sAdhAraNyAt kAryatAvacchedakam , zarIralAghavamapekSya saGgrAhakalAghavasya nyAyyatvAt , kRtestu "yadvizeSayoH kAryakAraNabhAvo'sati bAdhake tatsAmAnyayorapi", iti nyAyAt sAmAnyato'pi hetutvamiti vAcyam , evaM sati zarIratvena ceSTAtvena ca hetutvAnnityazarIraceSTayorapi siddhyApatteH / na ca paramANava eva prayatnavadIzvarAtmasaMyogajanyaceSTAvanta Izvarasya nityAni zarIrANi, AcAryaistathAsvIkRtatvAt , ceSTAyA nityatve tu mAnAbhAvaH, anityaceSTAyA api sargAdau sambhavAt , IzvaraprayatnAdhInaceSTAvatAM sarveSAmeva vezvarazarIratvam , ata eva sarvAvezaparA sarvAbhedazrutiriti vAcyam , paramANUnAM nityezvarazarIratve tadgatakriyAyA api nityAyAzceSTAyAH kalpanApatteH, sarvAveze ca sarvatra kriyAmAtrasya ceSTAtvaparyavasAne vilakSaNaceSTAtvajAtyucchedApatteH, sarvazarIrAvacchinnavilakSaNamanaHsaMyogajanakaprayatnavadAtmasaMyogarUpasarvAvezasvIkAre ca pratyAtmaniyatamanobhinnamanaHpravezena sarveSAmunmAdajanakatAyA IzvarasyApatteH, anyathA''vezapadArthAghaTanAt , " puruSa evedam" ityAdAvapi sarvAvezanibandhaH sarvatAdAtmyavyavahAra ityapi na zobhate, kintu sarvatAdAtmyapratipAdakazrutInAM sarvaviSayatArUpAvezaparatvameva nizcayataH sarvasya sarvajJatvAditi, upamAmAtrasya sa.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 39 ) rvAtmasAdhAraNatvAt sarvAtmaguNasAdhAraNatvena punarAvezakAraNatvaM nezvarasya yuktimat kAlAdivaditi kAryatvasya kAlikena ghaTatva paTatvAdimazvarUpasya nAnAtvAt, dhvaMsavyAvRtyarthaM deyasya savasya vizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAviraheNAtigurutvAcca / naca dravyajanyatAvacchedakatayA siddhaM janyasactram, avacchinnasamavetatvaM vA tajjanyatAvacchedakam, tathApi vinigamanAvirahAt // 6 9 kiJca yadvizeSayoH' iti niyame mAnAbhAvaH, tasyAprayojakatvAt / na ca kAryasAmAnyasyAbhAve kulAlAdikRtyabhAvakUTasya prayojakatve gauravaM kRtitvAvacchinnAbhAvasyaikasya tathAtve lAghavaM tacca kRtitvasya kAraNatAvacchedakatvamantarA na sambhavati, kAraNatAvacchedakadharmAvacchinnAbhAvasyaiva kAryatAvacchedakadharmAvacchinnAbhAvaprayojakatvAt, tathA ca lAghavamUlaka eva " yadvizeSayoH" iti niyama iti vAcyaM, yataH kAraNatAvacchedakadharmAvacchinnAbhAva eva kAryAbhAve prayojaka iti na niyamaH, kintu " svarUpasambandharUpaprayojakatvaM pratItyanurodhena ladhvanatiprasaktadharmAvacchedena kalpyate" iti niyamaH, tathA ca lAghavAdeva kAraNatAvacchedaka kRtitvAvacchinnapratiyogitAkai kAbhAvasya kAryAbhAvaprayojakatvaM kRtitvena kAryatvena kAryakAraNabhAvamantarA'pi sUpapAdameva / kiJcaivaM prAyogikatvameva zailAdivyAvRttaM devakulAdyanuvRttaM sakalajanavyavahArasiddhaM prayatnajanyatAvacchedakamastu sambhavati vyApyasyAvacchedakatve vyApakasya tatprakalpane'tiprasaGgAt / yattu " ghaTatvAdyavacchinne kRtitvena
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ (80) hetutve'pi khaNDaghaTAdyutpattikAle kulAlAdikRterasaccAdIzvarasiddhiH" iti dIdhitikAreNoktaM tadatituccham / asmAbhiH syAdvAdibhistatra ghaTe svaNDatva paryAyasyaivAbhyupagamAt / yuktaM caitat pratyabhijJopapatteH / tatra sAdRzyAdidoSeNa bhramakalpane gaura - vAt lokavyavahArabAdhAcca, ata eva pAkenApi nAnyaghaTotpa ttirviziSTasAmagrIvazAd viziSTavarNasya ghaTAderdravyasya kathaJcid vinAze'pyutpAdasambhavAt iti, vyaktamanyatra / kizca ghaTatvA dyavacchinne vijAtIyakRtitvenaiva hetutvAt kRtitvena vyApakadharmeNAnyathAsiddheratacvAt / kecittu kulAlAdikRteH svaprayojyavijAtIyasaMyogasambandhena khaNDaghaTotpattikAle'pi saccAnnezvarakRtisiddhiH / na ca vaizeSikanaye zyAmaghaTAdinAzottaraM raktaghaTAdyutpattikAle prAktanaparamANudvayasaMyogadvyaNukAderbhAzAnaivaM sambhavatIti vAcyam, pUrvasaMyogAdidhvaMsa pUrvadvyaNukAdidhvaMsAnAmuttarasaMyogadvayaNukAdAvantataH kAlopAdhitayApi janakatvAt, tatkAle'pi kulAlAdikRteH svaprayojyavijAtIyasaMyogena saccAt, anyathA ghaTatvAdyavacchinne daNDAdihetutvamapi durvacaM syAt / na ca daNDAdijanyatAcchedakaM vilakSaNaghaTatvAdikameveti na doSa iti vAcyaM, kRtijanyatAvacchedakasyApi tasyaiva svIkAre bAdhakapramANAbhAvAt / nanu kRterlAghavAd vizeSyatayaiva hetutvasvIkAreNa tatra daNDasya svaprayojyakapAladvaya saMyo gena sattvAt na tasya kAraNatAbhaGgadoSaH, kintu kulAlakRtevizeSyatayA tatrAbhAvAt tatraiva khaNDaghaTe tatsiddhiriti cet, na,
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 41 ) kRterapi svaprayojyakapAladvayasaMyogasambandhenaiva hetutve bAdhakAbhAvAt / na ca vizeSyatvApekSayA svaprayojyakapAladvayasaM. yogasambandhena hetutve gauravamiti vAcyaM, ghaTatvAvacchinne vijAtIyakRtitvenaiva hetutvAditi dik // kiJca upAdAnapratyakSasya laukikasyaiva hetutvAt kathamIzvare tatsiddhiH, api ca praNidhAnAdyartha manovahananADayAdau pravRttisvIkArAd yaddharmAvacchinne yadarthipravRttiH taddharmAvacchinne tatprakArakajJAnamAtrasya hetutvAt kathamudAnapratyakSamIzvarasya / nanu tasyAnumititve janyAnumititvaM vyAptijJAnajanyatAvacchedakamiti gauravadoSAttasya pratyakSatvamiti cet , na, pratyakSatve'pi janyapratyakSatvasyaivendriyAdijanyatAvacchedakatvakalpanAyAH tadavasthatvAt / api ca tadupAdAnapratyakSaM nirAzrayamevA'stu, dRSTaviparItakalpanabhiyA tu nityajJAnAdikamapi kathaM kalpanIyamityuktameva / kiJca tadupAdanapratyakSaM yadi nityaM vyApakaJca tadA tadevAcetanapadArthAdhiSThAtR bhaviSyati, iti kimprtdaadhaareshvrpriklpnyaa| kizca evaM nAnAtmasveva vyAsajyavRtti tatkalpyatAm / svAzrayasaMyuktasaMyogasambandhena teSu tatkalpanApekSayA samavAyena vyAsajyavRttitatkalpanAyA eva bhavatAMnyAyyatvAt / nacaivaM ghaTAdibhramocchedApattirvAdhabuddhisatvAditi vAcyaM, bAdhabuddhipratibandhakatAyAM caitrIyatvasyAvazyaMnivezyatvena tacca samavetatvasambandhena caitravattvaM,paryAptatvena vA,iti na kishcidvaissmym| api ca " devatAH saMnidhAnena, pratyabhijJAnato'pi vA" iti
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ (42 ) pakSaNa pratiSThAdinA svAbhedasvIyatvAdijJAnaM tadAhitasaMskArarUpaM brahmAdau svIkRtam , na ca brahmAdInAmIzvarabhedaH, bhagavadgItAvirodhAt / evaM vaiSayikasukha-duHkhAdizravaNAd dharmA'dharmAvapi tatrezvare'GgIkartavyau / na ca virodhaH, brahmAdizarIrAvacchedenAnityajJAnAdisatve'pyanavacchinnajJAnAvirodhAt / ata evA'nye tu " sa tapo'tapyata" iti zruteH aNimAdipratipAdakazrutezca dharmA'dharmAvanityajJAnAdikamIzvare svIkurvanti / etanmate ca bAdhAdipratibandhakatAyAmavacchinnasamavetatvena caitravattvAdilakSaNacaitrIyatvAderavazyaM nivezyatvAnnAtiriktanityajJAnAzrayasiddhiH / kiJca, pravRttivizeSe icchAnvaya-vyatirekavat , pravRttivizeSe dveSA'nvaya-vyatirekAvapi dRSTau, duHkhadveSaNa tatsAdhanadveSe tannAzAnukUlapravRtteH kaNTakAdau darzanAt / na ca jihAsayaiva dveSA'nyathAsiddhiH, "taddhetoreva tadastu kiM tena" iti nyAyAd, dveSasyaiva tatkAraNatvAt ,anyathA dveSapadArtha eva na syAt , na ca rAgAbhAva eva dveSapadArtho'stu, dveSmItyanubhave kvacidaniSTasAdhanajJAnasya kvaciccAniSTajJAnasyaiva dveSapadena ta. thA'bhilApAt / evaM ca kAryasAmAnye dveSasyApi hetutvasiddhau nityadveSo'pIzvare sidhyet / nanu dveSavatve ca tasya saMsAritvaprasaGga iti cet , cikIrSAvatve'pi kiM na saH / ___ atha dveSa-cikIrSayostatra samAnaviSayatve karaNAkaraNaprasaGgaH, bhinnaviSayatve ca tatkAyaM na kuryAdeveti bAdhakAd dveSakalpanA tyajyata iti cet, na, phalamukhagauravasyAdRSakatvAt ,
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 43 ) anyathA evamuttarakAlopasthitabAdhakasyApi dUSakatvasvIkAre nityajJAnAdikalpanAgauravAdibAdhakena klapto'pIzvarastyajyatA. miti " putralipsayA devaM bhajantyA bhApi naSTaH" iti nyA. yAdU mahadaniSTamApatitam / etena "pureSu purezAnAmiva jagadI. zajJAnecchAdita eva tatkAryANAM svalpatamA'dhama-deza-kAlAdiniyamaH, vadanti hi pAmarA api-" Izvarecchaiva niyAmikA" iti, na caivaM tattaddeza-kAla-niyatatattatkAryotpattijJAnAdita eva tattatkAryanirvAhe gataM daNDAdikAraNatveneti vAcyaM, tadanumatatvenaiva daNDAdInAM ghaTAdihetutvAt / nahi daNDAdireva ghaTAderananyathAsiddhaniyatapUrvavartI, na vemAdi, kapAlAdisamavAyi na tantvAdikam , ityatrA'nyad niyAmaka pazyAmaH, iti tadanumatyAdikameva / tathA ca tadanumatyAdikaM na sAkSAt , kintu tattatkAraNadvArA tattatsampAdakam / nahi rAjAjJAdito vinAMzukaM tantvAdi,vinA tantvAdikaM paTAdi" iti pAmarAzayAnusaraNasaGkrAntaM pAmarabhAvAnAM matamapAstam , rAjAjJAditulyatayezvarecchAyA ahetutvAt , sAmagrIsiddhasya niyatadeza-kAlatvasya tajjanyatAghaTakatayA tadaniyamyatvAt , anyathA tatkAlAvacchinnatadghaTAvacchinnavizeSyatayopAdAnaniSThatayopAdAnapratyakSAditrayahetutAkalpane gauravAt , samavetatvasambandhenezvarIyatvena tattattrayAnugame'pyasaMsAryAtmatvalakSaNezvaratvaniveze gauravAt , pratyekamAdAya vinigamanAvirahAca / takAlAvacchinnatadghaTAvacchinnatvasambandhena niyatereva hetutva
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ ( 44 ) kalpanaucityAta , itarakAraNavaiyApattezca / tadanumatadaNDatvAdinA'hetutvAt daNDAdInAM hetutvaniyamasya ca svabhAvata eva sambhavAt , na tadarthamapIzvarA'nusaraNam , anyathA tajjJAnAdestattatkAraNAnumatatve'pi niyAmakAntaraM gaveSaNIyam / nanu dharmigrAhakamAnena tat svato niyatameveti cet , na, daNDAdI. nAmapi svato niyatatvasvIkAre bAdhakAbhAvAd, ityanyatra vistrH|| tathAhi " na cAcetanAnAmapi svahetusaMnidhisamAsAditotpattInAM cetanAdhiSThAtRvyatirekeNApi dezakAlAkAraniyamo'nupapannaH, taniyamasya svahetubalAyAtatvAt " ityAdi sammatiTIkAyAm / kiJca etAdRzaniyAmakatvaM bhavasthasidvAdijJAna eva, iti kiM zipiviSTakalpanAkaSTena ? ___ tadidamuktaM kalikAlasarvajJena " sarvabhAveSu kartR. tvaM, jJAtRtvaM yadi sammatam ||mtN naH santi sarvajJA, muktAH kAyabhRto'pi hi // 1 // " iti / yuktaM caitat , "jaM jahA bhagavayA diTuM taM tahA vipariNAmaI" iti bhagavadvacanasyApItthameva vyavasthitatvAt / evaM ca / / .. "samAlocya kSudreSvapi bhavananAthasya bhavane / niyogAd bhUtAnAM mitasamaya-deza-sthiti-layam // - aye ! keyaM bhrAntiH satatamapi miimaaNsnjussaaN| vyavasthAtaH kArye jagati jagadIzA'paricayaH // 1 // ___iti padye'pi nyAyAcAryANAM padyAni //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 ) "pinaSTIyaM piSTaM bhavaniyamasiddhivyavasitiH / svabhAvAd bhUtAnAM mitasamayadezasthitiriti // . aye ! keyaM bhrAntiH satatamapi trkvysninaaN| vRthA yayApAro jagati jagadIzasya kathitaH ? // 1 // anitye nitye vA niyatiniyamAdvastuni nijavyavasthAM dharmANAM sthitimapi samAlocya vizadAm / / ____ aye ! keyaM bhrAntiH satatamapi trkvysninaaN| vRthA yad vyApAro jagati jagadIzasya gditH||2|| pravAheNAnAdiH sa ca parivizuddho'pi gdito| malAtyantAbhAvAnnanu bhavati zuddhigaMganavat // tamekaM manyantAM sadRzagatibhedAgrahavazAnirAzAnAM sarvaM saphalamaphalaM kugrahajuSAm // 3 / / __yadevaitadrUpaM prathamamatha sAlambanapade / tadeva dhyAnasthaM ghaTayati nirAlambanasukham // ramAgaurIgaGgAvalayazarakuntA'sikalitaM / kathaM lIlArUpaM sphuTayatu nirAkArapadavIm ? // 4 // .. atA lIlaizItyapi kapikulAdhItacapala- . svabhAvAd bhrAntatvaM vidadhati parIkSAM hi sudhiyH| . na yad dhyAnasyAGgaM tadiha bhagavadrpamapi kiM // jagallIlAheturbahuvidhamadRSTaM vijayate !! // 5 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___( 46 ) tato yo yogA bahubhiriha gADairiva jalaivizuddhaH zuddhAtmA'labhata virajAH siddhapadavIm / niSevyo dhyeyo'sau nirupdhivishuddhirbhgvto| bupAsyatve tantraM na tu vimatakaraiMkavibhutA // 6 // " iti dig // ata evAgrimANyanumAnAnyapyapAstAni / kiJca dvitIyAnumAne 'svopAdAnaM' ityatra svapadasya vyaNukAdiparatve sAdhyAprasiddhiH, ghaMTAdiparatve paTAdau sandigdhAnaikAntikatvam , svopAdAnagocaratvAdinA''pAtato'pi hetutvAbhAvato'prayojakatvaM ca // tRtIye jnyaanecchaapdopaadaanpryaasH|| caturthe sargAsiddhyA paraM prati pkssaasiddhiH|| pazcame tu kSityAdAvakartRkatvasyaiva vyavahArAd baadhH| vizeSAnvaya-vyatirekAmyAM kartRtvena kAryasAmAnya eva hetutvagrahAd na bAdha iti cet , tarhi zarIraceSTayorapyanvayavyatirekAmyAM kAryasAmAnyahetutvAttayorapi nityayogIzvare prasaktirityuktamevAnekadhA / atha nityazarIramiSyate eva bhagavataH / tatra paramANava eva prayatnavadIzvarAtmasaMyogAdhInaceSTAvanta Izvarasya zarIrANi ityeke / vAyuparamANava eva nityakriyAvantastathA, ata eva teSAM sadAgatimattvamityanye / 'AkAzazarIraM brahma' iti zruteH 'AkAzastaccharIram 'ityapare / ceSTAyA nityatve tu mAnAmAvaH, nityajJAnasiddhau tu zrutirapi pakSapAtinI, 'nityaM vijJAnaM AnandaM brahma' iti, ata eva jJAnatvAvacchedenAtmamano
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 47 ) yogajanyatvaM na bAdhakamiti cet , na, Izvarasambandhasya sarvatrAvizeSeNa 'idamevezvarazarIram' iti niyamAyogAt , ceSTAyA api jJAnavadekasyA nityAyAzca svIkAraucityAt , uktazrutestvadabhimatezvarajJAnApakSapAtitvAcca / anyathA Anando'pi tatra sidhyet jJAnA''nandabhedazceti dig // evaM AyojanAdapi nezvarasiddhiH, IzvarAdhiSThAnasya sarvadA sattve'pyadRSTavilambAdevA''dyANukriyAvilambAt , tatra taddhetutvAvazyakatvAt , dRSTakAraNasava evAdRSTavilambena kAryAvilambAt , adRSTasya dRSTAghAtakatvAt / ceSTAtvasyA'nugatatvenopAdhitvAca / tadavacchinna eva hi jIvanayatnavyAvRttena pravRttitvena gamanatvAdivyApyatve tu vilakSaNayatnatvenaiva hetutvAt, kriyAsAmAnye yatnatvena hetutve mAnAbhAvAt / " yadvizeSayoH" ityAdinyAye mAnAmAvasyoktatvAdeva // evaM dhRterapi nezvarasiddhiH, gurutvavaspatanAbhAvamAtrasya gurutvetarahetvabhAvaprayuktasyAmraphalAdAveva vyabhicAritvAt / pratibandhakAbhAvetarasAmagrIkAlInatvavizeSaNe'pi vegavadiSupatanAbhAve tathAtvAt / vegAprayuktatvasyApi vizeSaNatve mantravizeSaprayuktagolakapatanAbhAve tathAtvAt / adRSTAprayuktatvasyApi vizeSaNatve ca svarUpAsiddhiH, brahmANDadhRterapyadRSTaprayuktatvAt , taduktam // . "nirAlambA nirAdhArA, vizvAdhAro vasundharA / yaccAvatiSThate tatra, dharmAdanyadU na kAraNam // 1 // "
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 48 ) iti / yuktaM caitat, Izvaraprayatnasya vyApakatvena samare - spi zarapAtAsnApatteH / patanAbhAvAvacchinnezvaraprayatnasya tathAtve tAdRzajJAnecchAbhyAM vinigamanAvirahAt klRptajAtIyasyAdRSTasyaiva brahmANDadhArakatvakalpanaucityAt / na cAtmAvibhutvavAdinaH sambandhAnupapattiH, asambaddhasyApi tatkAryajananazaktasya tatkAryakAritvAt, ayaskAntasyA'sambaddhasyApi lohAsskarSakatvadarzanAdityanyatra vistaraH // prayatnasya tu vilakSaNaprayatnatvena patanapratibandhakasaMyogavizeSa eva hetutvam / brahmANDanAzakatayApi nezvarasiddhi:, pralayA - nabhyupagamAt, ahorAtratvasyA'horAtra pUrvakatvavyApyatvAt / na ca varSAdidinatvenA'vyavahitavarSAdidinapUrvakatve sAdhye rAzi - vizeSAvacchinnaravipUrvakatvavadatrAvyavahita saMsArapUrvakatvamupAdhiH, rAzivizeSe varSAdidinasya hetutvena tatrAnukUlatarkeNopAdheH sAdhyavyApakatvagrahe'pyanukUlatarkAbhAvena prakRtopAdherasamarthatvAt, kAlatvasya bhogyavyApyatvAcca / karmaNAM viSamavipAkatayA yugapad nirodhAsambhavAt, suSuptau katipayA'dRSTanirodhasya darzanAvaraNarUpA'dRSTasAmarthyAdevopapatterbalavatA'dRSTenAdRSTAntarapratirodhadarzanAt, pralaye tu kathaM tAdRzAdRSTaM vinA'dRSTanirodhaH syAt 1, anyathA tvanAyAsasiddho mokSaH, iti kiM brahmacaryAdiklezAnubhavena 1 // iti saGkSepaH // etena " AdyavyavahArAdIzvarasiddhi:, pratisarga manvAdInAM bahUnAM vyavahArapravartakAnAM kalpane gauravAdekasyaiva bhagavataH siddheH" ityapyapAstam, sargA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (49) derevAsiddheH, idAnImiva sarvadA pUrvapUrvavyavahAreNaivottarottaravyavahAropapatteH / yadi tu sargAdirupeyate, tadA tadAnI prayojya-prayojakavRddhayorabhAvAt kathaM vyavahAraH 1 // atha yathA mAyAvisUtrasaJcArAdhiSThitadAruputrakaM ghaTamAnaya' ityAdi niyojya ghaTAnayanaM sampAdya bAlakasya vyutpattau prayojakaH tathezvaro'pi prayojyaprayojakavRddhIbhUya vyavahAraM kRtvA'sdhavyutpattiM kArayati / na cAtra ceSTayA pravRttim , tayA jJAnaM, tajjJAne upasthitavAkyahetutvaM, tajjJAnaviSayapadArthe cA''vApodvApAbhyAM tattatpadajJAnasya hetutvamanumAya tattatpade tattadarthajJAnAnukUlatvena tattadarthasambandhavatvamanumeyam , evaM cAyaM sambandhagraho bhramaH syAt, janakajJAnasya bhramatvAt, iti vAcyaM, tattve'pi viSayAbAdhena pramAtvAt , caramaparAmarzasya pramAtvasambhavAcca / evamIzvara eva kulAlAdizarIraM parigRhya ghaTAdisampradAyapravartakaH, ata eva zrutiH-'namaH kulAlebhyo, namaH karmArebhyaH' ityAdi iti cet / na / adRSTAbhAvena prayojyAdizarIraparigrahasyaiva bhagavato'yuktatvAt / anyAdRSTenAnyasya zarIraparigrahe ca caitrAdRSTAkRSTaM zarIraM maitro'pi parigRhNIyAt / nanu prANyadRSTena ghaTAdivat tattaccharIrotpattiH, tatparigrahastu bhagavatastadAveza eveti na doSa iti cet, na, ghaTAdAvatathAtve'pi tadIyazarIre tadIyAdRSTatvenaivaM hetutvAt , anyathA'tiprasaGgAt /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 50 ) kizca ko'yamAvezaH, tadavacchinnaprayatna eveti cet, na, tadajanyasya prayatnasya tadanavacchinnatvAt / athaivambhUtAvezAnupapattiH tatra hi bhUtAtmanyeva caitrAdyavacchedena pravRttiraGgIkriyate, anyathA mRtazarIre tadAvezatApatteriti cet , iyamapi tavaivAnupapattiH, na tu asmAkaM syAdvAdinAM, tatra saGkocavikAsasvabhAvabhUtAtmapradezAnupravezasadbhAvAt / tava tvavacchedakatayA caitraprayatnaM prati caitrazarIratvenAvazyahetutA vaktavyA, anyathA maitrazarIrAvacchedena caitrapravRttyApatteH, pANyAdicAlakaprayatnasattva eva punastadApattivAraNAyAvacchedakatayA tatprayatne tayA tadbhAvasya hetorApAdakasya sattvAt, taccharIratvena tattatpravRttyAdihetutve gauravAt , kAyavyUhasthale'pi yogajAdRSTopagRhItatvasambandhena tadAtmavattvasya sarvazarIrAnugatatvAt / __ api ca yathAkathaJcid bhUtAvezanyAyena taccharIraparigrahe jagadapyAvezenaiva pravartayet ,iti vyarthamevezasya vedaadiprnnynm| karmavadasyApi dRSTeSTAnatilaGghanenaiva pravartakatvAt nAnupapattiriti cet, tarhi-parapravRttaye vAkyamupadizan sveSTasAdhanatAjJAnAdikamapi kathamatipatet ?, kathaM vA ceSTAtvAvacchinne vilakSaNaprayatnatvena hetutvAt tadavacchinnasya ca vijAtIyamanaHsaMyogAdijanyatvAt , tAdRzaprayatnaM vinA brahmAdizarIraceSTA ?, vilakSaNaceSTAyAM vilakSaNaprayatnasya hetutvAt // atrezvarIyaprayatna eva heturiti cet / tarhi tasya sarvatrA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ viziSTatvAt sarvatrApIzvaraceSTelikamAna vilakSayapAlanacchinnavizeSyatayA tatprayatnasya hetutvAtnAtiprasaGga iti cet , tarhi ceSTAvailakSaNyasiddhau tathAhetutvam , tathAhetutve ca tadvailakSaNyasiddhiriti spsstto'nyonyaashryH| kiJca,svAdhiSThAtari bhogAjanakazarIrAdisampAdanamapi mahezasyaizvaryamAtrameva, iti dRSTavirodhenaiva jagatpravRttirAyAtA / etenaitatpratikSiptam / hetvabhAve phalAbhAvAt, pramANe'sati na prmaa|| tadabhAvAt pravRttioM , karmavAde'pyayaM vidhiH||1|| iti|| karmaNaH kAdisApekSatvenaiva jagaddhetutvAt / samarthitaM ca"dharmAdhauM vinA nAGgaM, vinA'Ggena mukhaM kutaH 1 // mukhAdvinA na vaktRtvaM, tacchAstAraH pare katham // 1 // " iti, zarIrasya svopAttanAmakarmahetukatvAt tadvaicitryeNa tadvaicitryAt / anyathA'Ggo-pAGgavarNAdipratiniyamAnupapatteriti, anyatra vistaraH // tasmAd mAyAvivat samayagrAhakatvam , ghaTAdisampradAyapravartakatvaM ca, parAbhimatezvarasya mAyAvitAmeva vidyAdharavizeSasya vynyjyti| pituriva putrAderyugAdau. yugAdIzasya jagataH zikSayA tu tathAtvaM yuktimat, svabhAvata eva tIrthakRtAM paropakAritvAt , ata eva " kulAlebhyo namaH" ityAdyA zrutiH saGgacchata iti yuktaM pazyAmaH // anumAne'pi siddhasAdhanaM bodhyam / nanu bhogyasatkarmANa evAhanto bhagavantaH samutpannavyAdhipratikArakalpaM ruyAdiparigrahaM
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 52 ) kurvate netare, tataH kimasau niravadyaikarucirbhagavAn sAvadyAnubandhini kalAgupadarzane pravavRte , ucyate, samAnubhAvato vRttihIneSu dIneSu manujeSu duHsthatAM vibhAvya saJjAtakaruNaikarasatvAt , samutpannavivakSitaraso hi nAnyarasasApekSo bhavati bIra iva dvijAya cIvaradAne / athaivaM tarhi kathamadhikalipsave tasmai satyapi sakaleM'zuke zakalasya dAnam ?, satyaM, bhagavatazcaturjJAnadharatvena tasya tAvanmAtrasyaiva lAbhasyAvadhAraNenAdhikayogasya kSemAnirvAhakatvadarzanAt , kathamanyathA bhagavadaMsasthalasrastatacchakalagrahaNe'pi taduttharikthA'rddhavibhAjakastunnavAyaH saJjAyeta ? / kiJca kalAyupAyena prAptasukhavRttikasya cauryAdivyasanAsaktirapi na syAt // nanu bhavatu nAmoktahetorjagadbhartuH kalAyupadarzakatvaM paraM rAjadharmapravartakatvaM kathamucitaM ?, ucyate, ziSTAnugrahAya duSTanigrahAya dharmasthitisaGgrahAya ca, te ca rAjyasthitizriyA samyak pravarttamAnAH krameNa pareSAM mahApuruSamArgopadarzakatayA cauryAdivyasanAnivarttanato nArakAtitheyInivArakatayA aihikAmuSmikasukhasAdhakatayA ca prazastA eveti, mahApuruSapravRttirapi sarvatra parArthatvavyAptA bahuguNAlpadoSakAryakAraNavicAraNApUrvikaiveti / kiJca yugAdau jagadvyavasthA prathamenaiva pAthivenaiva vidheyeti jItamapi iti // sthAnAGgapaJcamAdhyayane'pi-" dhammaM NaM caramANassa paMca NissAThANA paNNattA, taM jahA-chakkAyA ?
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 53 ) gaNo 2 rAyA 3 gAhAvaI 4 sarIraM 5" ityAdyAlApakavRttaurAjJo nizrAmAzritya "rAjA-narapatistasya dharmasahAyakatvaM duSTebhyaH sAdhurakSaNAd" ityuktamastIti paramakaruNAparItacetasaH paramadharmapravartakatve na kApyanaucitI cetasi cintanIyA, yuktyupapanatvAt , vistarastvasya jinabhavanapaJcAzakasUtravRttyoryatanAdvAre vyaktyA darzito'stIti tata evAvaseyo granthagauravamayAdaprastutatvAdatra na likhyata iti // ___ etena "rAjyaM hi narakAntaM syAd , yadi rAjA na dhaarmikH||" ityuktirapi dRDhabaddhamUlA na kampate // kizca-yatra tRtIyArakaprAnte ca rAjyasthityutpAde dharmasthityutpAdaH, paJcamArakaprAnte ca___ suasUri saMghadhammo, puvvaNhe chijihI agaNi sAyaM ||nivvimlvaahnno sumuha, mantinayadhamma majjhaNhe // 1 // iti vacanAt , dharmasthitivicchede rAjyasthitiviccheda ityapi rAjyasthitedharmasthitihetutvAbhivyaJjakatvameveti sarva sustham / / ityalaM vistareNeti / zrIhIravijayasUripraNItajambUdvIpaprajJaptivRttAvapi-" zrIRSabhasya sakalalokavyavahArapravarttanaM prajAnAM hitArthameva, ata eva jinapUjAdilakSaNAyAH samAnAyA api kriyAyA jinabhakti1 zrutasUrisaMghadharmA pUrvANhe chetsyanti sAyamagniH / nRpo vimalavAhanaH sumukho mantrI nayadharmazca madhyAhne /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 54 ) parAyaNAnAM samyagdRzAM taditareSAM caihikakanakakAminyAdyarthinAmaihikaphalasampattisAmye'pi pAratrikaphalavaiSamyaM pravacane pra. tItameva // " etena kecidAhuH-" vRtyAdau klizyamAnAnAM aihikaphalasAMsArikakriyAsvapi saMyatAnAmupadezadAyakatvaM yu. jyata eya yugAdinAthadRSTAnteneti" te'pi nirastAH, dRSTAnta. vaiSamyAt , bhagavato gArhasthye eva tadviSayakopadezadAyakatvaM na tu zrAmaNye, anyathA sahadIkSitAnAM vRtyAdau klizyamAnAnAM kathamupekSA kRtA, na ca bhagavatA tadAnIM maunadhAritvena tathA kRtamiti vAcyaM, maunaviSayakapratijJAbhAvAt ityalamatipallavitena // pratyayAdinA tu vedaprAmANyavAdinAmAptatadvaktRsiddhAvapi nezvarasiddhiriti kimiha tadupanyAsena ? // etena kAryAdipadAnAmarthAntaramapi prayAsamAtram , " janyatapramAsAmAnye tatpramAtvena guNatayA hetutvAt AdyapramAjanakapramAzrayatayezvarasiddhiH" iti tu mUDhAnAM vacaH, ghaTatvAdimadvRttivizeSatayA tatra ghaTatvAdiviSayatvenaiva hetutayA saMskAreNaiva ghaTatvAdisambandhahetutayaiva vA tavApi nirvAhAt , asmAkaM tu samyagdarzanasyaiva gunntvaat|| saGkhyAvizeSAdapi nezvarasiddhiH, tavApi laukikApekSAbuddhereva taddhetutvAt , mamApya. pekSAbuddhereva tathAvyavahAranimittatvAt , tajanyAtiriktasaMkhyA'siddheH, parimANe'pi saGghAtabhedAdikRtadravyapariNAmavizeSarUpe saGkhyAyA ahetutvAcca, dvikapAlAtrikapAlaghaTaparimANotkarSasya dalotkarSAdevopapatteritidig / tasmAnnezvarasiddhau kimapi
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 55 ) sAdhIyaH pramANam , navA tadabhyupagamenApi tasya sarvajJatvam, upAdAnamAtrajJAnasiddhAvapyatiriktajJAnAsiddheH, kAraNAbhAvAt , mAnAbhAvAceti dig| tathA cAhuAyAcAryAH, " santuSya naiyAyikamukhya ? tasmA-dasmAkamevA''zraya pakSamayyam // tavocakairIzvarakartRtAyA, manorathaM samprati puuryaamH||1|| nayaiH parAnapyanukUlavRttI, pravartayatyeva jino vinode| uktAnuvAdena pitA hitAki, bAlasya nAlasyamapAkaroti // 2 // " tadidamAhuH dussmaasmaandhkaartirskaartrnniklpaa:shriihribhdrsuuryH|| tatazcezvarakartRtva-vAdo'yaM yujyate param // samyagnyAyAvirodhena, yathAhuH shuddhbuddhyH||1|| asyAyamarthaH-tatazca vaizeSikAdInAM matanirAsAcca, ayaM-tathAvidhalokaprasiddhaH, IzvarakartRtvavAdaH, paraM ukta viparItarItyA, samyagnyAyAvirodhena-pratitarkApratihatata rkAnusAreNa, zuddhabuddhayaH paramarSaya aahuH||1|| tathA hi__" IzvaraH paramAtmaiva, taduktavratasevanAt // yato muktistatastasyAH, kartA syAd gunnbhaavtH||2|| tadanAsevanAdeva, yatsaMsAro'pi tattvataH // tena tasyApi kartRtvaM, kalpyamAnaM na duSyati // 3 // kAyamiti tadvAkye, yataH kessaashcidaadrH|| atastadAnuguNyena, tasya kartRtvadezanA // 4 // paramaizvaryayuktatvA-nmata Atmaiva veshvrH|| sa ca karteti nirdoSaH, kartRvAdo vyavasthitaH // 5 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ (56 ) . zAstrakArA mahAtmAnaH, prAyo vItaspRhA bhve| sattvArthasampravRttAzca, kathaM te'yuktabhASiNaH // 6 // abhiprAyastatasteSAM, samyag mRgyo hitaissinnaa| nyAyazAstrAvirodhena, yathAha manurapyadaH // 7 // ___ ArSa ca dharmazAstraM ca, vedazAstrAvirodhinA // yastarkeNAnusandhatte, sa dharma veda netaraH // 8 // ___ athaiteSAM padyAnAmayamarthaH-IzvaraH paramAtmaiva-kAyAderbahirAtmano dhyAturbhinnatvena jJeyAdantarAtmanazca tadadhiSThAyakasya dhyAtRdhyeyaikasvabhAvatvena bhinno'nantajJAna-darzana-sampadupeto vItarAga eva / anye tu mithyAdarzanAdibhAvapariNato bAhyAtmA, samyagdarzanAdibhAvapariNatastvantarAtmA, kevalajJAnAdipariNatastu paramAtmA / tatra vyaktyA bAhyAtmA, zatyA paramAtmA, antarAtmA ca, vyaktyA'ntarAtmA tu zaktyA paramAtmA bhUtapUrvanayena ca bAhyAtmA ca, vyaktyA paramAtmA tu bhUtapUrvanayenaiva bAhyAtmA, antarAtmA ca ityAhuH / tadu. ktavratasevanAt-paramAtmapraNItAgamavihitasaMyamapAlanAt , yato muktiH karmakSayarUpA bhavati, tatastasyA guNabhAbata:-rAjAdivadaprasAdaniyataprasAdAbhAve'pyacintyacintAmaNivad vastusvabhAvabalAt phaladopAsanAkatvenopacArAt kartA syAt / tathA coktam // " aprasannAtkathaM prApyaM, phalametadasaGgatam // cintAmaNyAdayaH kiM na,phalantyapi vicetanA: // 1 // "
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 57 ) iti ||at eva "bhagavantamuddizyArogyAdiprArthanAsArthakyAnarthakyacintAyAM tu bhAjyametat, caturthabhASArUpatvAt" iti bhamavatA zrIharibhadrasUriNA lalitavistarAyAmuktam / aprArthanIye kartari prArthanAyA vidhipAlanabalena zubhAdhyavasAyamAtraphalatvAditi nigarvaH // 2 // tadanAsevanAdititaduktavratA'pAlanAdeva, yat-yasmAt kAraNAt, tattvataHparamArthataH, saMsAro'pi jIvasya bhavati, aviratimUlatvAt tasyeti bhAvaH, tena hetunA, tasyApi saMsArasyApi, kartRtvaM kalpyamAnam--svahetukriyAviruddhavidhibodhitopAsanAkatvapareNa kartRtvapadena bodhyamAnam , na duSyati "amulyagne karizatam" ityAdivad yathA kathaJcidupacAreNa vyavahAranirvAhAditi // 3 // nanvasyA kalpanAyAM ko guNaH ? ityAha-kartetiayaM IzvaraH kartA iti hetoH, tadvAkye-IzvaravAkye siddhAnte, " ayaM kartA" iti tadvAkyaprasiddhavAkye vA, yataH keSAzcit-tathAvidhabhadrakavineyAnAm , AdaraH svarasavAhizraddhAnAtmA bhavati, atastadAnuguNyena tathAvidhavineyazraddhAbhivRddhaye, tasya paramAtmanaH, kartRtvadezanA-kartRtvopadezaH / yataH zrotabhAvAbhivRddhyartho hi gurorupadezaH, sA ca kalpitodAharaNenApi nirvAhyate kiM punarupacAreNeti // 4 // nanu mukhyakalpanAbAdhe sati evopacArakalpanA iti sAkSAdapi kartRtvaM klpyti| paramaizvaryayuktatvAt , nizcayato ghanA''vRtasyApi raveH prakAzasvabhAvatvavat , karmAvRtasyApyA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 58 ) tmanaH zuddhabuddhakasvabhAvatvenotkRSTakevalajJAnAdhatizayazAlitvAt , Atmaiva jIva eva vA Izvaro mataH-Izvarapadena sngketitH| sa ca jIvazca, kartA sAkSAt , iti hetoH nirdoSaupacAreNApyakalaGkitaH kartRvAdaH IzvarakartRtvopadezaH, vya. vasthitaH pramANasiddhaH, ata eva "vizvatazcakSuruta vizvato mukho vizvato bAhuruta vizvataspAt / sambAhubhyAM dhamati sampatatraiAvAbhUmI janayandeva ekH||" iti zrutirapyupapadyate, jIvasya nizcayataH sarvajJatvAt , anyathA rAgAdyAvaraNavilaye tdaavirbhaavaanupptteH| "uttmpurussstvnyH| prmaatmetyudaahRtH|| yo lokatrayamAvizya, bi. bhartyavyaya iishvrH||1||" ityAdikamapyupapadyate, AvRtasvarUpAdanAvRtasvarUpasya bhinnatvAt , caitanyAtmakamahAsAmAnyenalokatrayAvezAd grAhyAkArakroDIkRtatvena tadbharaNAcca, ityAdirItyA yathAgamaM parAbhiprAya upapAdanIyaH // 5 // yataH-zAstrakArAH prAyaH-lokAyatAdIn paralokA'bhIrUn vihAya, mahAtmAnaH dharmAbhimukhAH, bhave saMsAre, vItaspRhAH zlokamAnakhyAtidhanalipsAdirahitAH, sattvArthasampravRttAzca yathAbodhaM paropakArapravRttAca, anyathezapravRttyayogAt , tataH kathaM te'yuktabhASiNaH jJAtvA viruddhabhASiNaH ? / virodhaH khalu jala-jvalanayoriva paropakAritva-viruddhabhASitvayoriti bhAvaH // 6 // tatasteSAM mahAtmanAM aviruddhabhASitvena teSAM paropakArArthapravRttAnAM zAstrakArANAM, abhiprAyaH zabdatA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 59 ) tparyAtmA, samyag vyAsaGgaparihAreNa, mRgya: unnayo, hitaiSiNA mumukSuNA, nyAyazAstrAvirodhena yuktyA''gamabAdhA yathA na syAt tathA, na tu yathAzrutagrahaNamAtreNAndhye manjanIyaM manaH, anyathA "grAvANaH plavante" ityAdizrutizravaNena gaganamevAvalokanIyaM syAt / atra parAbhiyuktasammatimAha-yathA manurapi, adaH vakSyamANam , Aha // 7 // ArSa ca vedAdi / dharmazAstraM ca purANAdi / 'ArSa dharmopadezaM ca' iti kvacit paatthH| tatrApyayamevArtha:-ArSa manvAdivAkyaM, dharmajanaka upadezaH-dharmopadezaH, "dharmasyezvarasya vopadezo dharmopadezastaM vedaM ityanye, vedazAstrAvirodhinA parasparaM tadubhayAvirodhinA, tarkeNa yaH anusandhatte tadarthamanusmarati, sa dharma veda jAnAti, netara UharahitaH // 8 // tasmAdIzvarakartRtvapratipAdakaparAgamasyApyayamevAzayo yuktaH, iti samyagdRSTiparigRhItatvena tatprAmANyAbhyupagamAdityalaM, ata evoktam // " yasya sarvatra smtaa| nayeSu tanayeSviva / / tasyAnekAntavAdasya / ka nyUnAdhikazemuSI // 1 // iti na jagatkartRtvenezasya tatkartRtvenAgamasya prAmANyam , uktarItyA jagatkatvasyAghaTamAnatvAt , kintu vItarAgavacanatvenaiva // tathA coktam // zAsanAtrANazaktezva, budhaiH zAstraM nirucyate // vacanaM vItarAgasya, taca nAnyasya kasyacit // 1 // atra kecit "puruSasya prAntidharmatvena vItarAgasyApi
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 60 ) puruSadharmAna tiGghanAttadvAkyeSvanAzvAsa " ityAhuH, tanmahAmohavijRmbhitameva, AnteH rAgadveSamohadoSajanyatvena puruSadharmasvAbhAvAt / tathA coktam // " vItarAgo'nRtaM naiva, brUyAttaddhetvabhAvataH // yastadvAkyeSvanAzvAsa-stanmahAmohajRmbhitam // 1 // iti evaM vedAntAdizAstrANAmapi dRSTeSTArtha viruddha pratipAdakatvena tatkarturvItarAgatvAbhAvAttasyApi prAmANyAbhAvAt / tacce kiJcitpradarzyate / tathAhi vedAntazAstramapi na zreyomArgaH, pratyakSAdipramANaprasiddhaviruddhArthapratipAdakatvAt / kiJca teSAM dRSTisRSTivAdo'pi na zUnyavAdAdviziSyate / tathA ca suSThupahasitametat -- " pratyakSAdiprasiddhArtha - viruddhArthAbhidhAyinaH / vedAntA yadi zAstrANi, bauddhaH kimaparAdhyate // 1 // " / api ca avidyAyAmeva mAnAbhAvAd vizIryate sarva tanmUlaM vedAntimatam / na ca ' na jAnAmi' ityanugataH pratyayastatra mAnam, 'aham - aham' ityanugatamatyA'hantvasyApyanugatasya siddhyApatteH / na ca ' na jAnAmi ' ityatrAnugataviSayAnupapattirapyasmAn prati siddhA, sarvAtmanA svarUpajJAnAbhAvasya sarvatrAnugatatvAt, sarvAtmanA svarUpajJAnasyAnuvRttivyAvRttiparyAyadvArA sarvajJAna niyatatvAd, vinA sarvajJaM kutrApyarthe tadanupapatteH / tadayamAcArAGge parasparasamaniyamAbhiprAyaH
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ (61) paramarSivacanodgAra:-"je egaM jANai se savvaM jANA, je savvaM jANai se egaM jANai" iti / ghaTajJAnAdinivaya'mapi mithyAjJAnarUpaM samyagjJAnaprAgabhAvarUpaM vA'jJAnaM tvatiriktameva / pareSAM tu ghaTAdijJAnAt tadajJAnAnivRttiprasaGgaH, anugatAjJAnasya muktAveva nivRtteH / na ca ghaTajJAnAd ghaTaviSayatAmAtrasya nivRtti jJAnasya, yathA pareSAM ghaTanAze sattAyA ghaTasambandhanAza iti vAcyam , dRSTAntasyaivA'sampratipatteH, na hi ghaTanAze svarUpAtmakaghaTasambandhanAzo na tu sattAnAza iti jainAH pratipadyante; na votpAda-vyaya-dhrauvyaparigatarUpabahiSkRtAM sattAmeva pramANayantIti / na ca ghaTaviSayatAnivRttirapi suvacA, svabhAvabhUtAyA ghaTasaMmRktAvaraNajanakatArUpAyAstasyA niHsvabhAvavato'nivRttau nivartayitumazakyatvAd ityanyatra vistaraH atha nAjJAnasya nivRttirnAma dhaMsaH, rUpAntarapariNatopAdAnasyaiva tadrUpatvAt ; ghaTadhvaMso hi cUrNAkArapariNatA mRdeva / na ca caitanyasya rUpAntaramasti, tasmAnAstyevAjJAnadhvaMsaH, kintvajJAnasya kalpitatvAt tadatyantAbhAMva eva tnnivRttiH| kiM tarhi tattvajJAnasya sAdhyam ? iti cet, nAstyevAjJAnAtyantAbhAvabodhAtmakatvabAdhavyatirekeNa, taduktam" tttvmsyaadivaakyotth-smygdhiijnmmaatrtH| avidyA saha kAryeNa,nAsIdasti bhvissyti||1||" iti, sa cAyamadhiSThAnAtmaka eva, mithyAbhUtasya bAdha eva dhvaMsa ityabhidhIyate / ata eva zuktibodhe rajatadhvaMsavya
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 62 ) vahAraH na tu zuktibodhena rajatadhvaMsassambhavati, rajatAtyantA. mAvabodhAtmako bAdhastu zuktijJAnAtmaka eva bhavatIti / kathaM tarhi sarvadA sata icchA, tadarthaprayatnavizeSo vA ? iti cet ? nAsmAkaM pareSAmiva muktirbhinnA, kintu cidrUpaiva, nityAvAptava ca, icchA-prayatnavizeSau tu kaNThagatacAmIkaranyAyenA'navAptatvabhramAt , tannimittaM tvajJAnameva / na caivaM mukteH puruSArthatvahAniH, taddhi na puruSakRtisAdhyatvam , viSabhakSaNAderapi puruSArthatvApatteH, nApyabhilaSitatve sati kRtisAdhyatvaM, gauravAt , lAghavenAbhilaSitatvamAtrasyaiva tadaucityAt / candrodaye tu puruSArthatvamiSTameva, pravRttivilambastu kRtisAdhyatAdhIvilambAt / tataH siddhaM nityAvAptasyaiva kaNThagatacAmIkaravacaitanyasya puruSArthatvam / ityasmAkaM vedAnta vivekasarvasvamiti cet / ucyate" muktau bhrAntibhrauntireva prapaJce, bhrAntiH zAstre bhrAntireva pravRttau // kutra bhrAntirnAsti vedAntinaste, klaptA mUrtintibhiryasya sarvA // 1 // " kathaM cAsya bhrAntasya zAstrazravaNAd nityAvApte caitanye anavAptatvabhramo na nivartate ? / kathaM vA viditavedAntaH svayaM nivRttA'navAptatvabhramaH paramupadezena pravartayanpratArako na syAt / / evaM buddhazAsanamapi na zreyomArgaH, tadIyaireva tasya sarvajJatvAnaGgIkArAt , tadvAkyaM tvidam
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 63 ) , " sarva pazyatu vA mA vA tattvamiSTaM tu pazyatu // kITasaMkhyAparijJAnaM, tasya naH kopayujyate 1 // 1 // sarva pazyatu vA mAvA, iSTamarthaM tu pazyatu / pramANaM dUradarzI ce detAn gRdhAn prapUjaya // 1 // " iti tasya sarvajJAnAbhAvena sarvathAdhikRtaikavastuviSayakajJAnamapi na yuktam, ekasyApi padArthasyAnugata- vyAvRttadharmadvAreNaM sarvapadArtha sambandhisvabhAvatvAt, tadavedane tatrato'dhikRtavastvavedanAt, kevalamabhimAnamAtrameva lokAnAM tatra - " tato dRSTo'yamarthaH " iti / evaM tasya buddhasya tattvato'dhikRtaikavastuviSayaka jJAnAbhAvena tatkRtazAsanasya prAmANyAbhAvAt kathaM tasya zreyomArgatvam // nanu kathaM dharmAdiviSayaka jJAnasyotpattiH ? iti ced, ucyate, sarvajJapraNItAgamamanusRtyAbhyAsAdeva sAmarthya yogena tadutpatteH / na caivaM cakrakAvatAraH, anAditvAt sarvajJaparamparAyAH, ata eva " tatpuvviyA arahayA " ityAdAvanavasthAdidoSasya parihAraH / arthajJAnazabdarUpatvAccAgamasya marudevyAdInAM sArvazyasya vacanarUpAgamAbhyAsApUrvakatve'pi na kSatiH, AgamArthapratipattita eva teSAmapi tathAtvasiddhestaccatastatpUrvakatvAt / abhyAsenAspaSTasya spaSTatvAyogadoSazcA'nuktopAlambhamAtram, tato'spaSTajJAnamupamRdya spaSTajJAnAntarotpatterevopagamAt "naTThammi u chAumatthie nANe" iti vacanAt // ata eva preraNAjanitaM jJAnamasmadAdInAmapyatItA'nAgata
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 64 ) sUkSmAdipadAthaviSayamastIti sarvajJatvaM syAt iti mImAMsakamanorathatarurunmUlitaH, abhyAsajasya spaSTavijJAnasya sakalapadArthaviSayasyAsmadAdInAmabhAvAt , itarasya ca saMzayayogyatayA svatantrapravRttyanupayogitvAt , nirmUlaparamparAprasakteH / kAmAdiviplutavizadajJAnavata iva bhAvanAbalalabdhavizadajJAnavataH sarvajJasya tadvadupaplutatvaprasaGgApAdanaM ca vRthaiva, 'bhAvanAbalAjjJAnaM vaizadyamanubhavati' ityetAvanmAtreNa dRSTAntasyopAttatvAt , sakaladRSTAntadharmANAM sAdhyadharmiNyAsaJjanasyA'yuktatvAt , anyathA sakalAnumAnocchedaprasaktarityanyatra vistaraH / / nanu sarvajJasya nityasamAdhAnasambhave kathaM tasya vacanarUpa. zAstrakaraNe pravRttiH, vacane vA vikalpasambhavAt samAdhAnavirodhAnna samAhitatvaM syAt , samAdhirhi 'cittavRttinirodhaH', vikalpazca cittavRttiriti / api ca, rAgAdyAvaraNAbhAve pareNa sArvayaM vAcyam , rajonIhArAdyAvaraNApAye vRkSAdidarzanasyeva, tathA ca rAgAdyabhAve kathaM tasya vacanAdi, pravRttisAmAnye i. cchAyA hetutvAt / na ca rAgAdInAmAvaraNatvamapi prasiddham , kuDyAdInAmeva hyAvaraNatvaprasiddhiriti kathaM tadapagame sarvasAkSAtkArodaya iti ced , na, vacanasAmAnya vikalpasya hetutvAmAvAd, mantrAviSTakumArikAvacane vyabhicArAt / na ca dharmavizeSahetukaM mantrAviSTakumArikAvacanaM na vikalpamapekSata iti vAcyam / kevalivacane'pi tathAtvasvIkAre bAdhakAbhAvAd, arthAvabodhasya tata eva siddheH, yadAgamaH-"kevalanA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 65 ) NeNatthe, NAuM je tattha pannavaNajogge / / te bhAsai titthayaro, vaijogasuaM havai sesaM // 1 // |" itthaM ca rAgAdyabhAve vacanAdipravRttirapi vyAkhyAtA, tadabhAve'pyadRSTavizeSAttadupapatteH, tIrthakara - nAmakarmavedanArthatvAd bhagavaddezanAyAH, "taM ca kahaM veijjaha, agilAe dhammadesaNAe u ||" ityAdyAgamaprAmANyAt // nacaivamadRSTasya dRSTaghAtakatvApattiH, dRSTahetuvaicitryasyApyadRSTaniyamyatvAt / dezanAbIjaM bhagavato nirupadhiparaduHkhaprahANecchA, sA ca na rAgaH, sAmAyikacidvivartarUpatvAt / ata eva "tomua nANavuTThi, bhaviajaNavibohaNaDAe / / " ityAgamoktirapyasti / na caivaM kRtakRtyatvahAniH, kSINaghAtikarmakatvena kathaJcitkRtakRtyatve'pi jIvadavAtikarmavipAkabhAjanatayA sarvathA tattvAsiddheH, Ahuzca bhagavanto bhASyakarttAraH - " NegateNa kayattho, jeNodinaM jiNiMdanAmaM se / tadavaMjhaphalaM tassa ya, khavaNovAo'yameva jao // 1 // " ye tu jainAbhAsA paroktadoSabhItA akSararUpAyA vAco rAganiyatatvAd niyatyaiva mukhAd mUrdhno vA niritvarIM dhvanirUpAmeva pAramezvarIM vAcamupayanti, te'bhinivezaluptavivekAH / dhvanirUpAyAstasyAH pratisarvajJa zrotRbhASApariNAmavadakSarapariNAmA yogAt, avyaktaikarUpatayA satyA'satyAmRSAdaladvayaniSpAdakavAgyogadvayavaiyarthyAt // addhamAgahAe bhAsAe bhAsaMti " iti sUtravirodhAt ; niyatyaiva prayatnaM vinA vacanopapattau ca tayaiva tadvinApi parAnugraho - 66
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 66 ) papatteH, dhvanerapi pauruSeyatayA'kSararUpatayA tulyayogakSematvAt , anyathA bAhyamatapravezAcca, ityanyatra vistrH| yadapyuktam-'na ca rAgAdInAmAvaraNatvamapi prasiddham , kuDyAdInAmeva hyAvaraNatvaprasiddhiH' iti, tadapi na kSodakSamam , kuDyAdInAmeva svAtantryeNAvaraNatvAsiddheH, tadvyavahitAnAmapyarthAnAM satyasvaprajJAnena svamadazAyAM jAgraddazAyAM ca zabdaliGgA-'kSavyApArAbhAve'pi 'zvo bhrAtA me AgantA' ityAdyAkAreNa prAtibhena ca grahaNAt , sakalArthagrahaNasvabhAve jJAne pratibimba svabhAva Adarza malasyeva rAgAdInAmevAvaraNatvauci. tyAt / atha rAgAdInAmAvArakatve'pi kathamAtyantikaH kSayaH? iti cet, samyagdarzana-vairAgyAdInAM paramaprakarSaNa, 'yadutkarSatAratamyAd yasyApacayatAratamyaM tasya paramaprakarSe tadatyantaM kSIyate, yathoSNasparzasya paramaprakarSe zItasparza'iti niyamAd / iti / adhikaM syAdvAdakalpalatAdikeSu vilokanIyam // ____ ityevaM siddhaM sarvaikAntavAdinAM zAsanaM na zreyomArgaHprAmANyAbhAvAt / / tasmAdanekAntazAstrameva viziSyate // tathA coktam padyasandarbheNa pUjyaiH // nityAnityAdyanekAnta-zAstraM tasmAdviziSyate // tad dRSTayaiva hi mAdhyasthyaM, gariSThamupapadyate // 1 // imAM samakSa pratipakSasAkSiNA mudAraghoSAmavaghoSaNAM bruve //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 67 ) na vItarAgAt paramasti daivataM na cApyanekAntamRte nayasthitiH // 1 // cArvAkIyamatAvakeziSu phalaM naivAsti bauddhoktayaH, karkandhUpamitAstu knnttkshtairtyntduHkhprdaaH|| unmAdaM dadhate rasaiH punaramI vedAntatAladrumAH, gIrvANadruma eva tena sudhiyA jainAgamaH sevyatAm // 1 // na kAkaizcArvAkaH sugatatanayairnApi zazakairSakairnAdvaitajJairapi ca mahimA yasya viditaH / / marAlAH sevante tamiha samayaM jainayatayaH, sarojaM syAdvAdaprakaramakarandaM kRtadhiyaH // 2 // kacida bhedacchedaH kacidapi hatA'bhedaracanA, kacidU nAtmakhyAtiH kacidapi kRpaasphaativirhH|| kalaGkAnAM zaGkA na parasamaye kutra tadaho !, zritA yatsyAdvAdaM sukRtapariNAmaH suvipulaH // 3 // sattarnizitaiH zarairiva varairmImAMsake durjaye, luNTAke supathasya muSNati dhanaM sarvajJamastaujasi // tasyaivA'vagamaM ca lampati pare bADhaM hate saugate, sAmrAjyaM jinazAsanasya jayati nyAyazriyA sundrm|| utsarpadavyavahAranizcayakathAkallolakolAhalatrasyadunayavAdikacchapakulabhrazyatkupakSAcalam //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 68 ) udyAktinadIpravezasubhagaM syAdvAdamaryAdayA, yuktaM zrIjinazAsanaM jalanidhi muktvA paraM nAzraye // 1 // pUrNaH puNyanayapramANaracanApuSpaiH sadAsthArasaistattvajJAnaphalaH sadA vijayate syAdvAdakalpadrumaH // etasmAt patitaiHpravAdakusumaiH SaDdarzanArAmabhUbhUyaH saurbhmudrmtybhimtairdhyaatmvaartaalvaiH||2|| citrotsargazubhApavAdaracanAsAnuzriyAlaGkRtaH, zraddhAnandanacandanadrumanibhaprajJollasatsaurabhaH / / bhrAmyadbhiH paradarzanagrahagaNairAsevyamAnaH sadA, tarkasvarNazilocchrito vijayate jainAgamo mndrH||3|| syAddoSApagamastamAMsi jagati kSIyanta eva kSaNAdadhvAno vizadIbhavanti nibiDA nidrA dRshorgcchti|| yasminnabhyudite pramANadivasaprArambhakalyANinI, prauDhatvaM nayagIrdadhAti sa ravi nAgamo nandatAt // 4 // adhyAtmAmRtavarSibhiH kuvalayollAsaM vilAsairgavAM, tApavyApavinAzibhirvitanute labdhodayo yaH sdaa|| tarkasthANuziraHsthitaH parivRtaH sphArairnayaistArakaiH, so'yaM zrIjinazAsanAmRtaruciH kasyaiti no rucyatAm bauddhAnAmRjusUtrato matamabhUdvedAntinAM saGgrahAt, sADayAnAM tata eva naigamanayAd yogazca vaishessikH||
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdabrahmavido'pi zabdanayataH sarnayairgumphitA, jainI dRSTiritIha sArataratA pratyakSamuvIkSyate / / 6 / / USmA nArkamapAkaroti dahanaM naiva sphuliGgAvalI, nAbdhi sindhujalaplavaH suragiri grAvA na cAbhyApatan / evaM sarvanayaikabhAvagarimasthAnaM jinendrAgama, tattaddarzanasaGkathAMzaracanArUpA na hantuM kSamA // 7 // duHsAdhyaM paravAdinAM paramatakSepaM vinA svaM mataM, tatkSepe ca kaSAyapaGkakaluSaM cetaH samApadyate // so'yaM niHsvanidhigrahavyavasito vetAlakopakramo, nAyaM sarvahitAvahe jinamate tattvaprasiddhayarthinAm / / 8 / / ___ vArtAH santi sahasrazaH pratimataM jJAnAMzabaddhakramAzvetastAsu na naH prayAti nitamAM lInaM jinendrAgame / / notsarpanti latAH kati pratidizaM puSpaiHpavitrA madhau, tAbhyo naiti rati rasAlakalikAraktastu puMskokilaH / / zabdovAmatirartha eva vasu vA jAtiH kriyA vA guNaH, zabdArthaH kimiti sthitA pratimataM sndehshngkvythaa| jainendre tu mate na sA pratipadaM jAtyantarArthasthiteH, sAmAnyaM ca vizeSameva ca yathA taatprymnvicchti|10| yatrAnarpitamAdadhAti guNatAM mukhyaM tu vastvarpitaM, tAtparyAnavalambanena tu bhavedbodhaH sphuTa laukikaH //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 70 ) sampUrNa tvavabhAsate kRtadhiyAM kRtlAdvivakSAkramAt, tAM lokottarabhaGgapaddhatimayIM syAdvAdamudrAM stumaH // 11 // AtmIyAnubhavAzrayArthaviSayo'pyuccairyadIyakramo,, mlecchAnAmiva saMskRtaM tanudhiyAmAzcaryamohAvahaH / / ___ vyutpattipratipattihetuvitatasyAdvAdavAggumphitaM, taMjainAgamamAkalayya na vayaM vyAkSepabhAjaH kacit / 12 / mUlaM sarvavacogatasya viditaM jainezvaraM zAsanaM, tasmAdeva samutthitairnayamataistasyaiva yatkhaNDanam // etatkiJcana kauzalaM kalimalacchannAtmanaHsvAzritAM, zAkhAM chettumivodyatasya kaTukodAya taarthinH||13|| tyaktvonmAdavibhajyavAdaracanAmAkarNya karNAmRtaM, siddhAntArtharahasyavit kalabhatAmanyatra zAstre ratim / / yasyAM sarvana yA vizanti na punarvyasteSu teSveva yA, mAlAyAM maNayo luThanti na punarvyasteSu mAlApi sA14 anyonyapratipakSabhAvavitathAn svasvArthasatyAnnayAn, nApekSAviSayAgraharvibhajate mAdhyasthyamAsthAya yaH / / syAdvAde supathe nivezya harate teSAM tu diGmUDhatAM, kundendupratima yazo vijayinastasyaiva saMvarddhate // 15 // iti siddhaM jagato'nAdisaMsiddhatvaM vItarAgasya ca tatpravRttya bhAva iti tatpraNItajinazAsanameva zreyomArgaH / /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha prazastiH // nirgranthAkhyo gaNadharavarAcchIsudharmAbhidhAdyaH, khyAto gacchastadanu viditaH koTikaH susthitaaryaat|| candrAcAryAtprathita iha vai candranAmnA sa gacchaH, sAmantAryA vi sa viditasturyanAmnA bnaakhyH||1|| zrIsarvadevasUreH sa, vaTagacchAbhidho'bhavat / / vaTA'dho'nekasAdhUnA-mAcAryapadadAnataH // 2 // tapoguNamahAmbhodheH, shriijgccndrsuuritH|| nAmnA tapAgaccha iti, SaSThyAkhyA vartate'dhunA // 3 // candrajyotsnAvizadavimale, zrItapAgacchasaMjJe, gacche dhuryA vimalacaritAH, srvtntrsvtntraaH|| vandyA vizve narapatimukhaiH, prauDhasAmrAjyabhAjo, jIyAsuste vijayapadayug-nemisUrIzavaryAH // 4 // teSAM vijayini paTTe,siddhAnte gISpatiprabhA viditaaH| nyAyavizAradabirudA, vijayodayasUrayo bhAnti // 5 // teSAM paTTe pUjyAH, kaviratnAnaikaguNabhRto vibudhaaH|| vijayante paravAdiSu, gajeSu paJcAnanA nUnam // 6 // nyAye vAcaspataya-ssUrIzA vijayanandanAH subhgaa| siddhAnte mArtaNDA, zAstreSu vizAradA nityam // 7 // teSAM savijayanandana-sUrINAM pUjyacaraNapadmAnAm / / ziSyANukazivAnanda-vijayenA'bhyAsinA samyak / /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 72 ) jagatkartRtvAdyA nayaguNayutA tattvasubhagA, kRtA mImAMseyaM prmmunivaakyaikshrnnaa| sadAmodaM dhattAM vibudhagaNavaMzeSu nitarAM, kSamantAM santo yajinamatavicArAdvirahitam // 9 // syAdvAdakalpalatikA, vRttirvAcakanirmitA, zrIharibhadrasUrIye, zAstravArtAsamuccaye // 10 // tathA zrIsammateSTIkA, tattvabodhavidhAyinI, tAbhyAmuddhRtarUpeyaM, nandatvAjainazAsanam // 11 // rasatuvedanetrAbde, zrIvIrajinanirvRteH // vIrapaJcamakalyANa-tithau pUrNA'stu siddhidA // 12 // iti sarvataMtrasvataMtra-jagadguru-zAsanasamrAT-maricakracakravartiprabhRtatIrthoddhAraka-sandRbdhAnekagranthakadamba--prauDhaprabhAva-tapAgacchAdhipatibhaTTArakAcAryamahArAjAdhirAjazrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkArasiddhAntavAcaspati-nyAyavizArada zrIvijayodayasUripurandarapaTTapUrvAcaladinamaNinyAyavAcaspati-siddhAntamArtaNDa-zAstravizArada-kaviratna prauDhapratibhAprabhAvazrIvijayanandanasUrizekharAntipadaNumunizivAnandavijayavinirmitamidaM jagatkartRtvamImAMsA'paranAmazrIjinazAsana__ mAhAtmyastutyabhidheyaM prakaraNaM samAptam / / - -
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina grantha prakAzaka sabhA prakAzita maLyA 1 hAribhadrASTakatti 331 saMvAda samyakatva-gadaSTi-saMyamaepAThayuktavRtti DrAIgapepara 2-8 NivicAra-sajajhAyAdisaMgraha 0-8 , , glejhapepara 2-0 27 pArasarSa svAdhyAya granthasaMgraha 2 saM bAdha prakaraNa.. ...3-0 7 granthA (buka ) ... 0-6 haribhadrasUriabhyasaMgraha..3-0 28 pAramaSasvAdhyAyagranthasaMgraha 4 hAribhadrASTaka prakaraNa(mula) -4 9 grantha (patrAka re )... 0-8 A vAdvAdarahasya patra saTIka 0-12 29 saMmatita prakaraNa saTIka 6 nyAyAlaka saTIka ... pa-0 prathama bhAga ... ... 5- 9 9 aSTasahastrI tAtparyaviva. 10-0 30 gadaSTaDyAdinavagrakhyapadyAnu. 0-6 8 samuddhAtatattva ... ... 0-6 31-32-33-34 bhASArahasya prakaraNa 9 jainanyAyamuktAvalI saTIka 1-0 saTIka, yugaviMzikA vyAkhyA, | ,, ,, samu. bhegA 1-4 tattvavivekavivaraNasametakUpadaSTA10 navatattva vistarArtha ... 3-0 ntavizadIkaraNaprakaraNa,nizAbhakta 11 daMDaka vistarArtha... svarUpate dUSitattvavicAra. 2-0 12 haimadhAtumAlA 35 jJAnAvaprakaraNa mRla ... --4 13 jainatattva parIkSA ... 3 6 thI 46 zrIyazavijayavAcaka14 stotrabhAnuM ... ... granyasaMgraha pAtaMjalaga24-25 gadRSTibindu sa. 2-8 dazanavivaraNAdi 11 granthara--0 2 6 12 5-150-350 nA stavano, 47 vivaraNadharmaparIkSA Ti. yu, 4-0 sajajhAya, dravyaguNuparyAyarAsa 48 anekAntavyavasthA jainatarka 4-0 49 thI 5ra upAdAdisiddhivivaraNavAdamAlAdisaMgraha 1-8 53 jagaphtatvamImAMsA chapAtA zAsanaprabhAvaka prasthA 1 jJAnArNavaH saTIka , jJAnabindutha. 2 mArga parizuddhiH- tilakSaNasamuyuddha saMskRta chAyA sahita. | prAptisthAna-zeDa IzvaradAsa mUlacaMda, kIkAbhanI pela-amadAvAda