Agam 13 Rajprashniya Gujarati Translation

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/035614/1

Page #1
नमो नमो निम्मलदंसणस्स बाल ब्रह्मचारी श्री नेमिनाथाय नमः पूज्य आनन्द-क्षमा-ललित-सुशील-सुधर्मसागर-गुरूभ्यो नमः | આગમ- 13 | રાજપ્રક્ષીય આગમસૂત્ર ગુજરાતી ભાવાનુવાદ અનુવાદક અને સંપાદક આગમ દિવાકર મુનિદીપરત્નસાગરજી ' [ M.Com. M.Ed. Ph.D. શ્રુત મહર્ષિ ] આગમ ગુજરાતી અનુવાદ શ્રેણી પુષ્પ-૧૩

Page #2
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા नमो नमो निम्मलदंसणस्स बाल ब्रह्मचारी श्री नेमिनाथाय नम: पूज्य आनन्द-क्षमा-ललित-सुशील-सुधर्मसागर-गुरूभ्यो नम: [ (13) રાજપ્રશ્નીય આગમસૂત્ર ગુજરાતી ભાવાનુવાદ આ પ્રકાશન તારીખ 30/03/2020 સોમવાર તિથી- 2074, ચૈત્ર સુદ-૬ અનુવાદક અને સંપાદક આગમ દિવાકર મુનિ દીપરત્નસાગરજી [M.Com. M.Ed. Ph.D. શ્રત મહર્ષિ 00: સંપર્ક :00 જૈનમુનિ ડો. દીપરત્નસાગર [M.Com., M.Ed., Ph.D., શ્રતમહર્ષિ Email: - jainmunideepratnasagar@gmail.com Mob M obile: - 09825967397 Web address:- (1) , (2) Deepratnasagar.in -: ટાઈપ સેટિંગ :આસુતોષ પ્રિન્ટર્સ, 09925146223 -: પ્રિન્ટર્સ :નવપ્રભાત પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ 09825598855 મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 2

Page #3
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા 45 આગમ વર્ગીકરણ સૂત્ર भ - આગમનું નામ આગમનું નામ સૂત્ર / 01 आचार 02 | सूत्रकृत् 03 स्थान 25 / आतुरप्रत्याख्यान 26 / महाप्रत्याख्यान 27 भक्तपरिज्ञा 28 तंदुलवैचारिक पयन्नासूत्र-२ पयन्नासूत्र-३ पयन्नासूत्र-४ पयन्नासूत्र-५ पयन्नासूत्र-६ समवाय संस्तारक भगवती ज्ञाताधर्मकथा पयन्नासूत्र-७ 07 उपासकदशा अंगसूत्र-१ अंगसूत्र-२ अंगसूत्र-३ अंगसूत्र-४ अंगसूत्र-५ अंगसूत्र-६ अंगसूत्र-७ अंगसूत्र-८ अंगसूत्र-९ अंगसूत्र-१० अंगसूत्र-११ उपांगसूत्र-१ उपांगसूत्र-२ उपांगसूत्र-३ 08 | अंतकृत् दशा 09 अनुत्तरोपपातिकदशा | प्रश्नव्याकरणदशा विपाकश्रुत 12 औपपातिक 30.1 गच्छाचार 30.2 चन्द्रवेध्यक 31 गणिविद्या देवेन्द्रस्तव 33 / | वीरस्तव 34 | निशीथ 10 11 35 बृहत्कल्प राजप्रश्रिय व्यवहार 14 जीवाजीवाभिगम 37 उपागसूत्र-४ 15 प्रज्ञापना | सूर्यप्रज्ञप्ति चन्द्रप्रज्ञप्ति जंबूद्वीपप्रज्ञप्ति पयन्नासूत्र-७ पयन्नासूत्र-८ पयन्नासूत्र-९ पयन्नासूत्र-१० छेदसूत्र-१ छेदसूत्र-२ छेदसूत्र-३ छेदसूत्र-४ छेदसूत्र-५ छेदसूत्र-६ मूलसूत्र-१ मूलसूत्र-२ मूलसूत्र-२ मूलसूत्र-३ मूलसूत्र-४ चूलिकासूत्र-१ चूलिकासूत्र-२ दशाश्रुतस्कन्ध 38 / जीतकल्प 39 महानिशीथ 40 / आवश्यक 41.1 ओघनियुक्ति 41.2 | पिंडनियुक्ति 42 दशवैकालिक उपांगसूत्र-५ उपांगसूत्र-६ 18 उपागसूत्र-७ 19 निरयावलिका उपांगसूत्र-८ 20 कल्पवतंसिका उपांगसूत्र-९ 21 उपांगसूत्र-१० 43 उत्तराध्ययन 44 - नन्दी पुष्पिका पुष्पचूलिका वृष्णिदशा 24 / चतु:शरण उपांगसूत्र-११ उपांगसूत्र-१२ पयन्नासूत्र-१ 45 अनुयोगद्वार મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 3

Page #4
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા આગમસૂલ- 13 ‘રાજપ્રશ્નીય’ ઉપાંગસૂત્ર– 2 ગુજરાતી ભાવાનુવાદ ક્યાં શું જોશો? પૃષ્ઠ ક્રમાં ક્રમ વિષય વિષય. પs0 1 | સુર્યાભદેવ વિવરણ 03 || 2 | પ્રદેશ રાજા વિવરણ 37 મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(ાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 4

Page #5
બુક્સ 09 1. 02 04 03. 10 06 02 [11 01. 01 આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા મુનિ દીપરત્નસાગરજીનું આ પૂર્વેનું સાહિત્ય-સર્જન આગમસાહિત્ય આગમસાહિત્ય ક્રમા સાહિત્ય નામ બુક્સ | ક્રમ સાહિત્ય નામ मूल आगम साहित्य: 147 | 5 | મામિ મનુમ સાહિત્ય:| -1- સામાળિ-મૂને print [49]. -1- આગમ વિષયાનુક્રમ- મૂળ) -2- બાળમજુત્તાળ-મૂi Net [45] -2-મામ વિષયાનુબ્રમ સદીવ). -3- ગામમનૂષા મૂન પ્રત) [53]. -3- आगम सूत्र-गाथा अनुक्रम आगम अनुवाद साहित्य: 165 आगम अन्य साहित्य:-1- આગમસૂત્ર ગુજરાતી અનુવાદ -1- આગમ કથાનુયોગ -2- મામસૂત્ર હિન્દી અનુવાદુNet [47] -2- મામ સંવંથી સાહિત્ય -3- Aagam Sootra English Trans. -3-ऋषिभाषित सूत्राणि -4- આગમસૂત્ર સટીક ગુજરાતી અનુવાદ [48] . -4- કામિય સૂmlવતી -5- મામસૂત્ર હિન્દી અનુવાઃ print [12] आगम साहित्य-कुल पुस्तक आगम विवेचन साहित्य: આગમ સિવાયનું અન્ય સાહિત્ય -1- સામસૂત્ર સીવં [46] | 1 તત્ત્વાભ્યાસ સાહિત્ય-2- ગામ મૂત્ર પર્વ વૃત્તિ -1 [51] | 2 | સુત્રાભ્યાસ સાહિત્ય-૩- મા!ામ મૂલં વં વૃત્તિ -2 [09] | 3 | વ્યાકરણ સાહિત્ય| -4- કામ પૂર્ણ સાહિત્ય [09] [ 4 વ્યાખ્યાન સાહિત્ય| -5- સવૃત્તિ બામસૂત્રા-1. [40] | 5 | જિનભક્તિ સાહિત્ય| -6- સવૃત્તિ બાપામસૂત્રાપ-2 [08] [ 6 વિધિ સાહિત્ય|-7-सचूर्णिक आगमसुत्ताणि | [08] | 1 | આરાધના સાહિત્ય आगम कोष साहित्य: 16 | 8 | પરિચય સાહિત્ય| -1- માયામ દ્વોનો [04] | 9 | પૂજન સાહિત્ય-2- ગામ વEીવોનો [01] | 10 | તીર્થકર સંક્ષિપ્ત દર્શન -3- નામ-સાર-વારેષ: [05] | 11 | પ્રકીર્ણ સાહિત્ય-4- મામશધ્વન્સિંપ્રદા-સં-) [04] | 12 | દીપરત્નસાગરના લઘુશોધનિબંધ -5- સામ ગૃહનામ વકોષ: [02]. આગમ સિવાયનું સાહિત્ય કૂલ પુસ્તક 518 171 13 06 05 04 09 04 STR 05 05 35 1-આગમ સાહિત્ય કુલ પુસ્તક) 2-આગમેતર સાહિત્ય કુલ પુસ્તક) દીપરત્નસાગરજીનું કુલ સાહિત્ય 518 085 603 મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 5

Page #6
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા [13] રાજપક્ષીય ઉપાંગસૂત્ર-૨- ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સૂત્ર-૧, 2 1. તે કાળે, તે સમયે આમલકલ્પા નામે નગરી હતી. તે ઋદ્ધ-સ્તિમિત-સમૃદ્ધ યાવતુ પ્રાસાદીય, દર્શનીય, 2. આમલકલ્પા નગરી બહાર ઈશાન ખૂણામાં આમ્રશાલવન નામે ચૈત્ય હતું. તે પ્રાચીન યાવત્ પ્રતિરૂપ હતું સૂત્ર-૩ શ્રેષ્ઠ અશોકવૃક્ષ અને પૃથ્વીશિલાપટ્ટકની વક્તવ્યતા વિવાઈ સૂત્રના આલાવા અનુસાર જાણવી. સૂત્ર-૪ આમલકલ્પામાં શ્વેત નામે રાજા હતા, ધારિણી નામે રાણી હતા. ભગવંત મહાવીર સ્વામી પધાર્યા, પર્ષદા વંદનાર્થે નીકળી યાવત્ રાજા ભગવંત મહાવીરની પર્યુપાસના કરે છે. સૂત્ર-૫ અધૂરું. તે કાળે, તે સમયે સૂર્યાભદેવ સૌધર્મકલ્પમાં સૂર્યાભવિમાનમાં સુધર્માસભામાં સૂર્યાભ સિંહાસન ઉપર 4000 સામાનિકો, સપરિવાર ચાર અગ્રમહિષીઓ, ત્રણ પર્ષદા, સાત સૈન્ય, સાત સૈન્યાધિપતિ, 16,000 આત્મરક્ષક દેવો, બીજા પણ ઘણા સૂર્યાભવિમાનવાસી વૈમાનિક દેવો-દેવીઓ સાથે સંપરીવરીને મોટેથી વગાડતા વાદ્ય, નૃત્ય, ગીત, વાજિંત્ર, તંત્રી, તલ-તાલ, ત્રુટિત, ઘનમૃદંગના પ્રવાદિત રવથી દિવ્ય ભોગોને ભોગવતો હતો. આ સંપૂર્ણ જંબૂદ્વીપ દ્વીપને વિપુલ અવધિજ્ઞાન વડે અવલોકતો અવલોકતો જુએ છે. સૂત્ર-૫ અધૂરેથી... ત્યાં શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને જંબૂદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આમલકલ્પા નગરી બહાર આમ્રશાલવન ચૈત્યમાં યથાપ્રતિરૂપ અવગ્રહ અવગ્રહીને સંયમ અને તપથી આત્માને ભાવતા જુએ છે. જોઈને હૃષ્ટ-તુષ્ટ-આનંદિત ચિત્તનંદિત-પ્રીતિમનાવાળા-પરમ સૌમનસ્ટિક-હર્ષના વશથી વિકસિત હૃદયવાળા, વિકસિત શ્રેષ્ઠ કમલ જેવા નયનવાળા, અપાર હર્ષના કારણે પહેરેલા શ્રેષ્ઠ કટક, ત્રુટિત, કેયૂર, મુગટ, કુંડલ ચંચળ થયા, હારથી શોભતા. વક્ષઃસ્થળવાળા, નીચે સુધી લટકતા, કંપાયમાન અને પરસ્પર અથડાતા આભૂષણધારી તે સૂર્યાભદેવ,ભગવંતને જોતા જ સંભ્રમ(ઉત્સુકતા) સાથે, ત્વરિત અને ચપળતાપૂર્વક સિંહાસનેથી ઉઠ્યો, ઉઠીને પાદપીઠથી નીચે ઊતર્યો. એકશાટિક ઉત્તરાસંગ કર્યું . તે સાત-આઠ પગલાં તીર્થંકર અભિમુખ જાય છે, જઈને ડાબો જાનુ ઊંચો રાખ્યો, જમણો જાનુ ધરણીતલે રાખીને ત્રણ વખત મસ્તકને ધરણીતલે રાખે છે. પછી કંઈક નમીને બે હાથ જોડી, દશ નખ ભેગા કરી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરીને કહ્યું - સિદ્ધિગતિ નામક સ્થાન્નપ્રાપ્ત થયેલા અરિહંત ભગવંતોને મારા નમસ્કાર થાઓ. અરહંત, ભગવંત, આદિકર, તીર્થંકર, સ્વયંસંબુદ્ધ, પુરુષોત્તમ, પુરુષસિંહ, પુરુષવરપુંડરીક, પુરુષવરગંધહસ્તી, લોકોત્તમ, લોકનાથ, લોકહિતકારી, લોકપ્રદીપ, લોકપ્રદ્યોતકર, અભય-ચક્ષુ-માર્ગ-જીવ-શરણ અને બોધિ દાતા, ધર્મદાતા, ધર્મદેશક, ધર્મનાયક, ધર્મસારથી, ધર્મવર ચાતુરંત ચક્રવર્તી, અપ્રતિહત શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન-દર્શનધર, વિવૃત્ત છદ્મ, જિન-જાપક, તિર્ણ-તારક, બુદ્ધ-બોધક, મુક્ત-મોચક, સર્વજ્ઞ-સર્વદર્શી, શિવ-અચલ-અરુજ-અનંત-અક્ષય મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 6

Page #7
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા અવ્યાબાધ-અપુનરાવર્ત સિદ્ધિગતિનામધેય સ્થાનને સંપ્રાપ્તને નમસ્કાર થાઓ નમસ્કાર થાઓ - શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને યાવત્ સંપ્રાપ્તિની કામના કરનાર, ત્યાં રહેલ ભગવંતને અહીં રહેલ એવો હું વાંદુ છું. ત્યાં રહેલ ભગવદ્ અહીં રહેલ મને જુએ. એમ કરી વંદન-નમન કરે છે, કરીને ઉત્તમ સિંહાસને પૂર્વાભિમુખ બેઠા. સૂત્ર-૬ અધૂરું... ત્યારે તે સૂર્યાભદેવને આ આવા સ્વરૂપનો આધ્યાત્મિક, ચિંતિત, પ્રાર્થિત, મનોગત સંકલ્પ સમુત્પન્ન થયો. સૂત્ર-૬ અધૂરથી... એ પ્રમાણે મારે શ્રેયસ્કર છે કે- શ્રમણ ભગવન મહાવીર જંબૂદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આમલકલ્પા નગરીની બહાર આમ્રપાલવન ચૈત્યમાં યથાપ્રતિરૂપ અવગ્રહ અવગ્રહીને સંયમ અને તપથી આત્માને ભાવિત કરતા વિચરે છે, તેવા સ્વરૂપના ભગવંતનું નામ-ગોત્ર શ્રવણ પણ મહાફળદાયી છે, તો અભિગમન-વંદન-નમન-પ્રતિપૃચ્છા અને પર્યુપાસનાનું તો કહેવું જ શું ? એક જ આર્ય ધાર્મિક સુવચનના શ્રવણનું મહાફળ છે, તો વિપુલ અર્થગ્રહણનો કેટલો લાભ ? તો હું જઉં, શ્રમણ ભગવનું મહાવીરને વંદન-નમન-સત્કાર-સન્માન કરું, કલ્યાણ-મંગલ-ચૈત્ય-દેવરૂપ તેમની પર્યુપાસના કરું. આ. મને આગામી ભવ માટે હિતકારી, સુખ-સેમ-નિઃશ્રેયસ-આનુગામિકપણે થશે. આ પ્રમાણે વિચાર્યું, વિચારીને આભિયોગિક દેવોને બોલાવ્યા. બોલાવીને આ પ્રમાણે કહ્યું - સૂત્ર-૭ અધૂરું... હે દેવાનુપ્રિય! નિશ્ચ શ્રમણ ભગવંત મહાવીર જંબુદ્વીપમાં ભરતક્ષેત્રમાં આમલકલ્પા નગરી બહાર આમ્રપાલવન ચૈત્યમાં યથાપ્રતિરૂપ અવગ્રહ અવગ્રહી સંયમ-તપથી આત્માને ભાવતા રહ્યા છે. સૂત્ર-૭ અધૂરથી.. હે દેવાનુપ્રિય ! તું જા, જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આમલકલ્પા નગરીમાં આમ્રપાલવન ચૈત્યમાં શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરને ત્રણ વખત આદક્ષિણ-પ્રદક્ષિણા કર. કરીને વંદન-નમસ્કાર કર. પછી પોત-પોતાના નામ ગોત્ર કહો. કહીને ભગવંતની ચોતરફ યોજન પરિમંડલમાં જે કંઈ તૃણ-પત્ર-કાષ્ઠ-કાંકરા-અશુચિ-મલિન-સડેલ-દુરભિગંધ, તે બધાને એકઠું કરી-કરીને એકાંતમાં ફેંકો, ફેંકીને-અતિ જળ નહીં–અતિ માટી નહીં તે રીતે પ્રવિરલ વર્ષાથી રજ– ધૂળનો નાશ કરી, દિવ્ય સુગંધી ગંધોદક વર્ષા વરસાવીને તે સ્થાન નિહતરજ, નખરજ, ભ્રષ્ટરજ, ઉપશાંત રજ, પ્રશાંત રજ કરો, કરીને ત્યાં સર્વત્ર એક હાથ ઊંચાઈ પ્રમાણ ચમકતા જલજ અને સ્થલજ પંચવર્ણી સુગંધી પુષ્પોની પ્રચૂર રિમાણમાં વૃત નીચે-પાખડી ઉપર રહે તેમ વર્ષા કરો. પછી કાળો અગરુ, પ્રવર કુંટુરુષ્ક, તુરુષ્પ, ધૂપના મઘમઘાટથી ગંધ ઉવેખી અભિરામ, સુગંધવર ગંધિત ગંધવર્તીભૂત, દિવ્ય સુરવર અભિગમન યોગ્ય કરો, કરાવો, જલદીથી મારી આજ્ઞા પાછી સોંપો. સૂત્ર-૮ ત્યારે તે આભિયોગિક દેવોને સૂર્યાભદેવે આ પ્રમાણે કહેતા અતિ હર્ષિત સંતુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈ, બે હાથ જોડી, દશ નખ ભેગા કરી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ જોડી, તહત્તિ’ કહી આજ્ઞા વચનને વિનયથી સ્વીકારે છે. એ પ્રમાણે સ્વીકારીને ઈશાન ખૂણામાં જાય છે, જઈને વૈક્રિય સમુધ્ધાતથી સમવહત થાય છે, સમવહત થઈને સંખ્યાત યોજનનો દંડ કાઢે છે તે આ પ્રમાણે - રત્ન, વજ, વૈડૂર્ય, લોહીતાક્ષ, મસારગલ્લા હંસગર્ભ, પગલ, સૌગંધિક જ્યોતિરસ, અંજનપુલક અંજન-રત્ન-જાત્યરૂપ, અંક સ્ફટિક રિષ્ટ રત્નોના યથા બાદર પુદ્ગલ અલગ કરે છે, યથાસૂક્ષ્મ પુદ્ગલો એકઠા કરે છે. કરીને ફરી પણ વૈક્રિય સમુઘાતથી સમવહત થઈને ઉત્તર મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 7

Page #8
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા વૈક્રિય રૂપને વિકૃર્વે છે. વિફર્વીન તે ઉત્કૃષ્ટ-પ્રશસ્ત-ત્વરિત-ચપલ-ચંડ-જય કરનારી શીઘ્ર-તીવ્ર વેગવાળી-દિવ્ય દેવગતિથી અસંખ્યાતા તિછ દ્વીપસમદ્રની વચ્ચોવચ્ચથી જતાં-જતાં જંબદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આમલકલ્પાનગરીના આમ્રશાલ -વન ચૈત્યમાં શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીર પાસે આવીને ભગવંતને ત્રણ વખત આદક્ષિણ-પ્રદક્ષિણા કરે છે, કરીને વંદન-નમન કરે છે, કરીને કહે છે - હે ભગવન્અમે સૂર્યાભદેવના આભિયોગિક દેવો આપને વંદન-નમન-સત્કાર-સન્માન કરીએ છીએ. કલ્યાણ-મંગલ-ચૈત્ય-દૈવત એવા આપની પર્યુપાસના કરીએ છીએ. સૂત્ર-૯ દેવો ! એમ આમંત્રીને શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે દેવોને આમ કહ્યું - હે દેવો ! આ પુરાતન છે, જીતાચાર છે, કર્યાં છે, કરણીય છે, આશીર્ણ છે, અન્યનુજ્ઞાત છે. જે ભવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષ્ક વૈમાનિક દેવો અરહંત ભગવંતને વાંદે છે, નમે છે, વાંદી-નમીને પછી પોત-પોતાના નામ-ગોત્રને કહે છે. હે દેવો ! આ પુરાતન છે યાવત્ હે દેવો ! આ અનુજ્ઞાત છે. સૂત્ર-૧૦ ત્યારપછી તે આભિયોગિક દેવો, શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે આમ કહેતા હર્ષિત, સંતુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્નહૃદયી થઈને ભગવંતને વાંદે છે, નમે છે, વાંદી-નમીને ઈશાનખૂણામાં ગયા, જઈને વૈક્રિય સમુદ્યાતથી સમવહત થયા, થઈને સંખ્યાત યોજનનો દંડ કાઢે છે. તે આ રીતે - રત્નો યાવત્ રિષ્ટ, યથાબાદર પુદ્ગલોને છોડે છે અને પછી બીજી વખત વૈક્રિય સમુહ્વાતથી સમવહત થાય છે. પછી સંવર્નવાયુ વિફર્વે છે. - જેમ કોઈ મૃત્યદારક(નોકર), તે તરુણ, યુગવાન(કાળ પ્રભાવથી રહિત યુવાન), બલવા, રોગ રહિત, સ્થિર સંઘયણ, સ્થિર અંગ્રહસ્તવાળો, પ્રતિપૂર્ણ હાથ-પગ-પૃષ્ઠાંતર-જંઘા સંઘાત પરિણત, ઘન-નિયિત-વૃત્ત-વલિત સ્કંધવાળા, ચામડાના ચાબખા, મુહ્નર અને મુક્કાના મારથી સઘન-પુષ્ટ-સુગઠિત શરીરવાળા, આત્મશક્તિ સંપન્ન, તાલવૃક્ષ યુગલ સમાન સીધી, લાંબી, પુષ્ટ ભૂજાવાળા, ઓળંગવા-કૂદવા-વેગથી ગમન અને મર્દનમાં સમર્થ, છેકદક્ષ-પટુ-કુશલ-મેધાવી- કાર્યમાં નિપુણ... એક મહાન ઘાસની સળીનો સાવરણો, દંડવાળો સાવરણો, વાંસની સળીવાળો સાવરણો લઈને રાજાનું પ્રાંગણ, અંતઃપુર, દેવકુળ, સભા, પ્રપા, આરામ, ઉદ્યાનમાં અત્વરિત, અચલ, અસંભ્રાંત નિરંતર સુનિપુણતાથી ચોતરફથી પ્રમાર્જિત કરે છે. એ પ્રમાણે જ સૂર્યાભદેવના આભિયોગિક દેવો સંવર્ણવાયુ વિફર્વે છે. સંવર્ણવાયુ વિફર્વીને, શ્રમણ ભગવંત મહાવીરની ચોતરફ યોજન પરિમંડલમાં જે કંઈ વ્રણ, પત્રાદિ બધાને ભેગા કરી-કરીને એકાંતમાં ફેંકે છે, ફેંકીને જલદીથી નિવૃત્ત થાય છે. પછી બીજી તરફ વૈક્રિય સમુહ્વાતથી સમવહત થાય છે, સમવહત થઈને અભ્રવાદળ વિકુ છે. વિક્ર્વીન જેમ કોઈ ભ્રત્યકારક હોય જે તરુણ યાવત્ શિલ્પોપક હોય, એક મોટા પાણીના ઘડા-થાળા-કળશ-કુંભને લઈને આરામ યાવત્ પ્રપાને અત્વરિત યાવત્ ચોતરફથી સીંચે. એ પ્રમાણે તે સૂર્યાભદેવના આભિયોગિક દેવો અભ્ર વાદળોને વિફર્વે છે, વિક્ર્વીને જલદીથી ગરજનારા, વીજળી ચમકાવતા વાદળો વડે શ્રમણ ભગવંત મહાવીરની ચોતરફ યોજન પરિમંડલમાં અતિ જળ કે માટી ન થાય તેમ પ્રવિરલ સ્પર્શન રજ-રેણુનાશક દિવ્ય સુરભિગંધ-જળ વર્ષા વરસાવીને નિહતરજ, નખરજ, ભ્રષ્ટરજ, ઉપશાંતરજ, પ્રશાંતરજ કરે છે. કરીને જલદીથી નિવૃત્ત થાય છે. ત્યારપછી ત્રીજી વખત વૈક્રિય સમુદ્યાતથી સમવહત થાય છે, થઈને પુષ્પના વાદળ વિકર્યું છે. જેમ કોઈ માળીનો પુત્ર તરુણ યાવત્ શિલ્પોપગ હોય, એક મહાન પુષ્પનું પટલ-ચંગેરી-છાદિકા લઈને રાજાના પ્રાંગણમાં મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 8

Page #9
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા યાવત્ ચોતરફ કચગ્રહવત્ ફૂલોને હાથમાં લઈને છોડેલ પંચવર્ણી પુપપુંજોને વિખેરીને મુક્ત પુષ્પ પુંજોપચાર કરે, તે રીતે સૂર્યાભદેવના આભિયોગિક દેવો પુષ્પવાદળ વિફર્વે છે, વિક્ર્વીને જલદીથી ગરજતા હોય તેમ કરીને યાવત્ યોજના પરિમંડલ જલજ-સ્થલજ-ચમકતા એવા, વૃતસ્થાયી પંચવર્ષી પુષ્પોને જાનુ ઊંચાઈ પ્રમાણ અધિવાસ વરસાવ્યા. વરસાવીને - કાળો અગરુ, પ્રવર કુંટુરુષ્ક, તુરુષ્ક ધૂપથી મધમધતા, ગંધ ઉદ્ભતથી રમ્ય સુગંધ વર ગંધિક, ગંધવર્તિભૂત અને દિવ્ય સુરવર અભિગમન યોગ્ય કરે છે, કરાવે છે. પછી જલદી નિવૃત્ત થાય છે. પછી શ્રમણ ભગવંત મહાવીર પાસે જઈને ભગવંતને ત્રણ વખત યાવત્ વંદન-નમસ્કાર કરીને, ભગવંત પાસેથી, આમ્રપાલવન ચૈત્યથી નીકળે છે, નીકળીને તેવી ઉત્કૃષ્ટ ગતિથી યાવત્ ચાલતા-ચાલતા સૌધર્મ કલ્પ સૂર્યાભ વિમાને સુધર્માસભામાં સૂર્યાભદેવ આવ્યા, આવીને સૂર્યાભદેવને બે હાથ જોડી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરી જય-વિજય વડે વધાવે છે, વધાવીને તેમની આજ્ઞા પાછી સોંપે છે. સૂત્ર-૧૧ ત્યારે તે સૂર્યાભદેવ, તે આભિયોગિક દેવોની પાસે આ વૃત્તાંત સાંભળી, અવધારી, હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈને પદાનિક અધિપતિ દેવને બોલાવ્યો, બોલાવીને કહ્યું - જલદીથી, ઓ દેવાનુપ્રિય ! સૂર્યાભ વિમાનની સુધર્માસભામાં મેઘસમૂહ જેવી ગંભીર શબ્દ કરનારી, યોજના પરિમંડલ સુસ્વર ઘંટાને ત્રણ વખત વગાડી વગાડી મોટા-મોટા શબ્દોથી ઉદ્ઘોષણા કરતા-કરતા આમ કહો - હે સૂર્યાભ વિમાનવાસી દેવો ! સૂર્યાભદેવ આજ્ઞા કરે છે કે - જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં આમલકલ્પા નગરીના આમ્રશાલવન ચૈત્યમાં શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરને વંદના કરવા સૂર્યાભદેવ જાય છે, તેથી હે દેવાનુપ્રિયો ! તમે પણ સર્વઋદ્ધિથી યાવત્ નાદિત રવ સાથે નિજક-પરિવાર સાથે પરિવૃત્ત થઈને પોત-પોતાના વિમાનમાં આરૂઢ થઈ કાળના વિલંબ વિના સૂર્યાભ દેવની પાસે ઉપસ્થિત થાઓ. સૂત્ર-૧૨ ત્યારે તે પદાનિકાધિપતિ દેવ, સૂર્યાભદેવે આમ કહેતા હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવત્ હૃદયી થઈ, હે દેવ ! તહત્તિ' કહી વિનયથી આજ્ઞાવચનો સ્વીકારીને સૂર્યાભવિમાનમાં સુધર્માસભામાં મેઘના સમૂહ જેવા ગંભીર મધુર શબ્દો કરતી, યોજન પરિમંડલ સુસ્વરા ઘંટા પાસે આવે છે, આવીને ત્રણ વખત તે સુસ્વરા ઘંટાને વગાડે છે. ત્યારે તે મેઘના સમૂહ જેવા ગંભીર-મધુર શબ્દો વાળી ઘંટા વગાડતા સૂર્યાભવિમાનના પ્રાસાદ વિમાનાદિથી લઈને ખૂણા-ખૂણા 2 એકાંત શાંત સ્થાન લાખો પ્રતિધ્વનિઓથી ગુંજી ઉઠ્યા. ત્યારે તે સૂર્યાભવિમાનવાસી ઘણા વૈમાનિક દેવો અને દેવીઓ એકાંત રતિ-પ્રસક્ત, નિત્ય પ્રમત્ત, વિષય સુખમાં મૂચ્છિત સુસ્વર ઘંટારવના વિપુલ બોલથી ત્વરિત, ચપળ, જાગૃત થઈને ઘોષણાના કુતૂહલથી કાન અને મનને એકાગ્રચિત્ત કર્યુ તથા ઉપયુક્ત માનસ થયા. તે પદાતિ સૈન્યાધિપતિ દેવે તે ઘંટારવ શાંત-પ્રશાંત થતા મોટા-મોટા શબ્દોથી ઉદ્ઘોષણા કરતા-કરતા કહ્યું - હે સૂર્યાભવાસી અનેક વૈમાનિક દેવ-દેવીઓ ! સૂર્યાભવિમાન અધિપતિના હિતપ્રદ-સુખપ્રદ આજ્ઞા વચનોને સાંભળો. સૂર્યાભદેવે આજ્ઞા કરી છે કે- હે દેવાનુપ્રિયો ! સૂર્યાભદેવ જંબૂદ્વીપના ભરતક્ષેત્રની આમલકલ્પા નગરીના આમ્રશાલવન ચૈત્યમાં શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરને વંદના કરવા જાય છે, તો તમો- સૂર્યાભના દેવો સર્વ ઋદ્ધિથી, કાળનો વિલંબ કર્યા વિના સૂર્યાભદેવની. પાસે આવી જાઓ. સૂત્ર-૧૩, 14 13. ત્યારે તે સૂર્યાભ વિમાનવાસી ઘણા વૈમાનિક દેવો અને દેવીઓ પદાતિ સૈન્યાધિપતિ દેવની પાસે આ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય) આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 9

Page #10
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા અર્થ સાંભળી, સમજી, હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈને કેટલાક વંદન નિમિત્તે, કેટલાક પૂજન નિમિત્તે, કેટલાક સત્કાર નિમિત્તે, કેટલાક સન્માન-નિમિત્તે, કેટલાક કુતૂહલ નિમિત્તે, કેટલાક ન સાંભળેલું સાંભળવાને, કેટલાક સાંભળેલનો અર્થ-હેતુ-પ્રશ્નો-કારણો-ઉત્તરો પૂછવાને, કેટલાક સૂર્યાભદેવના વચનના પાલનને માટે, એકબીજાના અનુકરણ કરવાને, જિનભક્તિના રાગથી, ધર્મ સમજીને, જીતાચાર સમજીને, સર્વ ઋદ્ધિ સાથે યાવત્ વિના વિલંબે સૂર્યાભદેવની પાસે આવ્યા. 14. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવ, તે સૂર્યાભ વિમાનવાસી ઘણા વૈમાનિક દેવો અને દેવીઓને વિના વિલંબે સમીપે આવેલા જોયા. જોઈને હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈ આભિયોગિક દેવને બોલાવે છે. બોલાવીને કહ્યું - ઓ દેવાનુપ્રિય ! અનેક સ્તંભ સંનિવિષ્ટ લીલા કરતી શાલભંજિકા યુક્ત, ઇહા-મૃગ-વૃષભ-તુરગ-નરમગર-વિહગ-વ્યાલક-કિંમર-રુરુ-સરભ-અમર-કુંજર-વનલતા-પદ્મલતા આદિના ચિત્રોથી ચિત્રિત, સ્તંભ ઉપર બનેલી વજવેદિકા યુક્ત હોવાથી રમ્ય, વિદ્યાધર યમલયુગલ યંત્રયુક્ત સમાન, હજારો કિરણ રૂપકોથી યુક્ત, તેથી દેદીપ્યમાન, જોતા જ આંખ ચોંટી રહે, સુખસ્પર્શ હોય, સશ્રીકરૂપ, ઘંટાવલિના ચલનથી મધુરમનોહર સ્વરયુક્ત, શુભ-કાંત-દર્શનીય, નિપુલ શિલ્પી દ્વારા નિર્મિત, દેદીપ્યમાન મણિ અને રત્નોના ઘુંઘરુથી વ્યાપ્ત, એક લાખ યોજન વિસ્તીર્ણ, દિવ્ય ગમનસજ્જ, શિધ્રગતિક દિવ્ય યાન વિમાન વિફર્વ. વિક્ર્વીને જલદી આ આજ્ઞા મને પાછી સોંપો. સૂત્ર–૧૫ અધૂરું... ત્યારે તે આભિયોગિક દેવ, સૂર્યાભદેવે આમ કહેતા હર્ષિત, સંતુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃધ્યી થઈ, બે હાથ જોડી યાવત્ આજ્ઞા સ્વીકારીને ઈશાન કોણમાં જાય છે, જઈને વૈક્રિય સમુદ્ધાતથી સમવહત થઈને સંખ્યાત યોજન યાવત્ યથાબાદર પુદ્ગલો છોડીને અને યથાસૂક્ષ્મ પુદ્ગલ ગ્રહણ કરે છે. બીજી વખત પણ વૈક્રિય સમુહ્વાતથી સમવહતા થઈને અનેક શત સ્તંભ સંનિવિષ્ટ યાવત્ દિવ્ય વિમાન વિકુર્વિત કરવાને પ્રવૃત્ત થયા. ત્યારપછી આભિયોગિક દેવોએ તે દિવ્ય યાન વિમાનની ત્રણ દિશામાં ત્રણ ટિસોપાન પ્રતિરૂપક વિકુળં. તે આ રીતે પૂર્વમાં, દક્ષિણમાં અને ઉત્તરમાં. તે સિત્રોપાન પ્રતિરૂપક આ આવા સ્વરૂપે વર્ણવાળા કહ્યા છે - વજમય નેમ, રિષ્ટમય પ્રતિષ્ઠાન, વૈડૂર્યમય સ્તંભ, સુવર્ણ-રૂપ્યમય ફલક, લોહિતાક્ષમયી શૂચિકા, વજમયી સંધી, વિવિધ મણિમય અવલંબન અને અવલંબન બાહા હતી. તે પ્રાસાદીય યાવત્ પ્રતિરૂપ હતા. તે ત્રિસોપાન પ્રતિરૂપકની આગળ તોરણ વિફર્વે છે. તે તોરણ વિવિધ મણિમય સ્તંભોમાં સારી રીતે નિશ્ચલ રૂપે બાંધેલ. વચ્ચે વિવિધ પ્રકારના મોતીથી નિર્મિત રૂપકોથી ઉપશોભિત હતા. વિવિધ તારારૂપ ઉપચિત હતા. ઇહા-મૃગ-વૃષભ-તુરગ-નર-મગર-વિહગ યાવત્ પદ્મલતાથી ચિત્રિત, સ્તંભોદ્ગત વજવેદિકા યુક્ત રમ્ય, વિદ્યાધર યમલ-યુગલ-યંત્ર-યુક્ત સમાન, હજારો કિરણોયુક્ત, હજારો રૂપયુક્ત, દીપ્યમાન-દેદીપ્યમાન, જોતા જ આંખો ચોંટી જાય તેવા શુભ સ્પર્શવાળા, શ્રીકરૂપ યુક્ત, પ્રાસાદિય આદિ હતા. સૂત્ર-૧૫ અધૂરથી... તે તોરણોની ઉપર આઠ-આઠ મંગલો હતા, તે આ - સ્વસ્તિક, શ્રીવત્સ, નંદ્યાવર્ત, વર્ધમાનક, ભદ્રાસન, કળશ, મલ્ય અને દર્પણ. તે તોરણોની ઉપર ઘણા કૃષ્ણ યાવત્ શ્વેત ચામર ધ્વજ હતા, જે સ્વચ્છ, શ્લણ, રૂપ્યપટ્ટ, વજમય દંડવાળા. કમળ જેવા અમલ ગંધિત, સુરમ્ય, પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ વિફર્વેલા હતા. તે તોરણોની ઉપર ઘણા છત્રાતિછત્ર, ઘંટાયુગલ, પતાકા-અતિપતાકા, ઉત્પલ-કુમુદ-નલિન-સુભગસૌગંધિક-પુંડરીક-મહાપુંડરીક-શતપત્ર-સહસ્રપત્રના ઝુમખાં જે સર્વે રત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ વિકુળં. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 10

Page #11
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા ત્યારે તે આભિયોગિક દેવ તે દિવ્ય યાન વિમાનની અંદર બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગ વિકર્યો. સૂત્ર-૧૫ અધૂરેથી... જેમ કોઈ આલિંગપુષ્કર, મૃદંગપુષ્કર, સરોવરનું તળ, હથેળી, ચંદ્રમંડલ, સૂર્યમંડલ, દર્પણમંડલ, મોટા-મોટા ખીલા ઠોકી અને ખેંચીને ચોતરફથી સમ કરેલ, ઘેટા-સૂવર-સિંહ-વાઘ-મૃગ-ચિતાના ચામડા સમાન રમણીય, વિવિધ પંચવર્ણી મણિ વડે ઉપશોભિત, આવર્ત-પ્રત્યાવર્ત-શ્રેણિ-પ્રશ્રેણિ, સ્વસ્તિક-પુષ્યમાણક-વર્લ્ડમાનકમસ્યાંડ-મકરાંડક જાર, માર આદિ શુભલક્ષણો, પદ્મપત્ર-સાગરતરંગ-વસંતલતા-પદ્મલતા આદિથી ચિત્રિત, છાયા-પ્રભા-કિરણ-ઉદ્યોત સહિત, વિવિધ પંચવર્ણી મણિથી ઉપશોભિત હતો, તે આ - કૃષ્ણ, નીલ, લોહિત, હાલિદ્ર, શુક્લ. તેમાં જે કાળા મણિ, તે મણિનું આ આવું વર્ણન કહ્યું છે - જેમ કોઈ મેઘઘટા, અંજન, ખંજન, કાજળ, ગવલ, ગવલગુલિકા, ભ્રમર, ભ્રમરાવલિ, ભ્રમરપતંગસાર, જાંબુફળ, અરીઠા અથવા કાગડાના બચ્ચા, હાથી, મદનીયા, કાળો સર્પ, કાળું કેસર, આકાશ થિગ્નલ, કાળું અશોક-કૃષ્ણવીર-બંધુજીવક. શું તે આ બધા જેવું હતું ? આ અર્થ સંગત નથી. હે આયુષ્યમાન્ શ્રમણો ! તે કાળા મણિ આનાથી ઇષ્ટ-કાંત-મણામ-મનોજ્ઞતરક વર્ણથી કહ્યા છે. તેમાં જે નીલામણી, તેનું આ આવું વર્ણન કહ્યું છે - જેમ કોઈ ભૂંગ-ભંગ પત્ર, શુક-શુકપિચ્છ, ચાસચાસપિચ્છ, નીલી-નીલીભેદ-નીલીગુલિકા, સાંવા, ઉચંતક, વનરાજિ, બળદેવના વસ્ત્ર, મોરની ડોક, અતસિકુસુમ, બાણકુસુમ, અંજન-કેશિકા કુસુમ, નીલોત્પલ, નીલાશોક, નીલબંધુજીવ, નીલકર્ણવીર. આ બધા જેવો વર્ણન હતો ? આ અર્થ સંગત નથી. તે નીલમણી આનાથી ઇષ્ટતરક યાવત્ વર્ણથી કહેલ છે. તેમાં જે લાલ મણી હતા, તે મણીનું આવા પ્રકારનું વર્ણન કહ્યું છે - જેમ કોઈ ઘેટા-સસલા-મનુષ્ય-વરાહ કે મહિષનું લોહી, બાલ ઇન્દ્રગોપ, બાલ સૂર્ય, સંધ્યાનો રંગ, ચણોઠીના અર્ધભાગનો રાગ, જપાકુસુમ, કિંશુકકુસુમ, પરિજાત કુસુમ, જાતહિંગલોક, શિલાપ્રવાલ, પ્રવાલ અંકુર, લોહિતાક્ષમણિ, લાક્ષારસ, કૃમિરાગ કંબલ, ચણાનો લોટ, રક્તોત્પલ, રક્તાશોક, રક્તકર્ણવીર, રક્તબંધુજીવક. આવો વર્ણ હતો ? આ અર્થ સંગત નથી. તે લાલ મણિ આથી પણ ઈષ્ટતરકાદિ યાવતુ હતો. તેમાં જે પીળા મણિ, તેનું આવા સ્વરૂપનું વર્ણન હતું. જેમ કોઈ ચંપા-ચંપાની છાલ-ચંપાનો અંદરનો ભાગ, હળદર-હળદરનો અંદરનો ભાગ, હળદરની ગુટિકા, હરિતાલિકા,-હરિતાલનો અંદરનો ભાગ, હરિતાલની ગુટીકા, ચિકુર, ચિકુર ના રંગથી રક્ત વસ્ત્ર, શુદ્ધ સુવર્ણ, શુદ્ધ સુવર્ણની કસોટી પરની રેખા, સુવર્ણ-શિલ્પક, વાસુદેવના વસ્ત્ર, અલકી-ચંપા-કુહંડિકા-તડવડા-ઘોસેડિક-સુવર્ણ-સુહિરણ્ય-કુસુમ, કોરંટ વર માલ્ય દામ, બીજકુસુમ, પીળો અશોક, પ્રિયકર્ણવીર, પ્રિયબંધુજીવક. આ બધા જેવો વર્ણ છે ? આ અર્થ સંગત નથી. તે પીળા મણિ, આનાથી ઇષ્ટતર યાવત્ વર્ણથી કહેલ છે. તેમાં જે શ્વેત મણિ છે, તે મણિનું આવું વર્ણન છે - જેમ કોઈ અંક, શંખ, ચંદ, કુંદ, દાંત અથવા કુમુદ, પાણીના કણ, ઘન, દહીં, ગાયનું દૂધ અથવા હંસ-ક્રૌંચ-હાર-ચંદ્રની શ્રેણી, શરદીય મેઘ, તપાવેલ-ધોયેલ રૂપ્યપટ્ટ, ચોખાનો લોટ, ફુદ પુષ્પરાશિ, કુમુદરાશિ, શુકીફલી, પિચ્છ-મિંજિકા, ભિસ, મૃણાલ, ગજદંત, લવંગદલ, પુંડરિકદલ, શ્વેતાશોક, શ્વેત કર્ણવીર, શ્વેત બંધુજીવક. આ બધા જેવો શ્વેત છે ? આ અર્થ સંગત નથી, તે સફેદ મણિ, આનાથી ઈષ્ટતરક યાવત્ વર્ણથી કહ્યો છે સૂત્ર-૧૫ અધૂરેથી... તે યાન-વિમાનના સમભૂમિ ભાગમાં જડેલા મણિઓની આવા પ્રકારની ગંધ કહી છે. જેમ કોઈ - કોષ્ઠ, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 11

Page #12
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા તગર, એલચી, ચોય, ચંપા, દમણ, કુંકુમ, ચંદન, ખસ, મવો, જાઈ, જૂહી, મલ્લિકા, સ્નાન મલ્લિકા, કેતકી, પાડલ, નવમાલિકા, અગરુ લવંગ, કપૂર, વાસ આ બધાના પુટ પુડાને અનુકુળ વાયુમાં ખોલવાથી, કુટવાથી, તોડવાથી, ઉત્કીર્ણ કરવાથી, વિખેરવાથી, ઉપભોગ કરવાથી, બીજાને દેવાથી, એક પાત્રથી બીજા પાત્રમાં રાખવાથી ઉદારમનોજ્ઞ-મનહર-દ્માણ અને મનને શાંતિદાયક ગંધ સર્વે દિશામાં મધમધાતી ફેલાય છે. શું તે ગંધ આવી હતી ? આ અર્થ સંગત નથી. તે મણિ આનાથી પણ ઇષ્ટતરક યાવત્ ગંધથી કહેલી છે. સૂત્ર–૧૫ અધૂરથી... તે મણિનો આવા સ્વરૂપનો સ્પર્શ કહ્યો છે. જેમ કોઈ આજિનક(મૃગચર્મ), રુ, બૂર(વનસ્પતિ વિશેષ), નવનીત, હંસગર્ભ નામક રૂ ની તળાઈ, શિરિષફસુમનો સમૂહ, નવજાત કમળપત્રના ઢગલા જેવો કોમળ સ્પર્શ છે? આ અર્થ સંગત નથી. તે મણિ આથી પણ ઇષ્ટતર યાવત્ સ્પર્શથી કહ્યા છે. સૂત્ર-૧૫ અધૂરથી... ત્યારે તે આભિયોગિક દેવો તે દિવ્ય યાન વિમાનની અંદર, બહુમધ્ય દેશભાગમાં એક મોટું પ્રેક્ષાગૃહ મંડપ વિફર્વે છે. તે અનેકશત સ્તંભ ઉપર રહેલું હતું, ઊંચી અને સુરચિત વેદિકાઓ, તોરણો તથા સુંદર પૂતળીઓથી સજાવેલ હતા. તે મંડપ સુવ્યવસ્થિત, વિલક્ષણ, ઘાટીલા, સંસ્થિત, પ્રશસ્ત, વૈડૂર્યમણિથી નિર્મિત હતો, વિમલ સ્તંભો વડે શોભિત હતો. તે મંડપનો સમભૂમિભાગ વિવિધ મણિ કનક-રત્ન ખચિત, ઉજ્જવલ, ઘણો સમ અને સુવિભક્ત હતો. તે મંડપ ઇહા, મૃગ, વૃષભ, તુરગ, મનુષ્ય, મકર, પક્ષી, વ્યાલક, કિન્નર, રુરુ, સરભ, અમર, કુંજર, વનલતા, પદ્મલતાથી ચિત્રિત હતો.તે મંડપ રત્નોના હજારો કિરણોથી સૂર્ય સમાન ઝગારા મારતો હતો. તે મંડપ દેદીપ્યમાન, અનુકુળ સ્પર્શ અને મનોહર રૂપથી સુશોભિત હોવાથી અદભૂત લાગતો હતો. તેમાં અનેક સુવર્ણમય અને રત્નમય સ્તૂપો ઉભા કરેલા હતા. વિવિધ પંચવર્ણ ઘટા-પતાકાથી પરિમંડિત અગ્રશિખરો હતા, ચારે તરફ ફેલાતા કિરણો કંપતા હોય તેમ લાગતા હતા.તે મંડપની અંદર બહાર ગોબરાદિ લેપના કરેલ હતું, ચૂના વડે પોછેલું હતું, ગોશીષ રક્ત ચંદન-દર્દર ચંદનના પાંચ આંગળીઓ સહિતના થાપા ભીંતે મારેલ હતા. ચંદન ચર્ચિત કળશ રાખેલા હતા. પ્રત્યેક દ્વાર તોરણ અને ચંદન કળશોથી શોભિત હતા. દીવાલો ઉપર ઊંચેથી નીચે સુધી સુગંધી ગોળ માળાઓ લટકતી હતી. સરસ સુગંધી પંચવર્ણા પુષ્પોના મંડપ બનેલા હતા. કાળો અગરુ, પ્રવર કુંટુરુષ્ક, તુરુષ્પ, ધૂપના મધમધાટથી ગંધુદ્ધયથી રમ્ય હતું. સુગંધવર ગંધિક ગંધવર્તીભૂત, દિવ્ય વાદ્યાદિ શબ્દોથી સંપન્ન, અપ્સરા ગણ સંઘથી વ્યાપ્ત, પ્રાસાદીય-દર્શનીય યાવત્ પ્રતિરૂપ હતું. તે આભિયોગિક દેવો તે પ્રેક્ષાગૃહ મંડપના બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગને વિફર્વે છે.તે ભૂમિભાગમાં વિવિધ રંગના મણીઓ જડેલા હતા. તે પ્રેક્ષાગૃહ મંડપ ઉપર ચંદરવો વિફર્વે છે, તે ચંદરવો પદ્મશતાદિ ચિત્રોથી ચિ લતાદિ ચિત્રોથી ચિત્રિત યાવત્ પ્રતિરૂપ હતો. તે બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગના બહુમધ્ય દેશભાગે એક મોટો વજમય અખાડો વિદુર્વે છે. તે અખાડાના બહુમધ્ય દેશભાગમાં એક મોટી મણિપીઠિકા વિકુ છે, તે લંબાઈ-પહોળાઈથી આઠ યોજન અને બાહલ્યથી ચાર યોજન, સર્વ મણિમય, સ્વચ્છ-શ્લષ્ણ યાવત્ પ્રતિરૂપ હતો. તે મણિપીઠિકા ઉપર એક મોટું સિંહાસન વિક છે. તે સિંહાસનનું આવા સ્વરૂપનું વર્ણન કહ્યું છે - તે સિંહાસનમાં સોનાના ચકલા, રત્નમય સિંહઆકૃતીવાળા હાથા, સોનાના પાયા, વિવિધ મણિમય પાદશીર્ષક, જાંબૂનદ સુવર્ણમય ગાત્ર, વજમય સંધિ, વિવિધ મણિમય મધ્યભાગ બનાવેલો હતો. તે સિંહાસનમાં ઇહા-મૃગ-વૃષભ-તુરગ-મનુષ્ય-મગર-પક્ષી-બાલક-કિંમર, રુરુ, સરભ, અમર, કુંજર, વનલતા, પદ્મલતા. આદિના ચિત્રો બનેલા હતા. સાર-સારોપચિત મણિરત્નની પાદપીઠ હતી, તે પાદપીઠ ઉપર પગ રાખવા માટે CII. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 12

Page #13
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા બિછાવેલ મસૂરક, નવતૃણ, કુશાગ્ર અને કેશર તંતુઓ જેવા અત્યંત સુકોમલ, સુંદર આસ્તારકથી રમ્ય હતો. તે સુવિરચિત રજસ્ત્રાણ, ઉપચિત ક્ષૌમદુકુલ પટ્ટથી પ્રતિચ્છાદિત હતો. રક્તાંશુ વસ્ત્ર સુરમ્ય આજીનક, રૂ, બૂર, નવનીત, તૂલ સમાન સ્પર્શયુક્ત, મૃદુ અને પ્રાસાદીયાદિ લાગતું હતું. સૂત્ર-૧૫ અધૂરેથી...) તે સિંહાસનની ઉપર એક મોટું વિજયદૂષ્ય વિકુવ્યું. તે શંખ, કુંદ, ઉદક, રજ, મથેલા દહીંના ફીણના પુંજ જેવું, શ્વેત, સર્વ રત્નમય, સ્વચ્છ, શ્લષ્ણ, પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ હતું. તે સિંહાસનની ઉપર વિજયદૂષ્યના બહુમધ્ય દેશભાગે એક મોટું વજમય અંકુશ વિદુર્વે છે. તે વજમય અંકુશમાં કુંભ પ્રમાણ મુક્તાદામ વિદુર્વે છે. તે કુંભપ્રમાણ મુક્તાદામ બીજા ચાર અર્ધકુંભિક મુક્તાદામથી અને ચારે દિશામાં તેના પરિમાણના અડધા બીજા ચાર મુક્તાદામોથી ચોતરફથી પરિવેષ્ટિત હતું. તે દામો-તપનીય સુવર્ણના લંબૂસકો, વિવિધ પ્રકારના મણિ, રત્નોના વિવિધ હાર, અદ્ધહાર વડે શોભિત હતું. પાસે પાસે ટાંગેલ હોવાથી જ્યારે પૂર્વ-પશ્ચિમ-દક્ષિણ-ઉત્તરને મંદમંદ પવન વાય ત્યારે હલતા-ડૂલતા, એકબીજા સાથે ટકરાવાથી વિશિષ્ટ, મનોહર, મનોજ્ઞ તથા કાન અને મનને શાંતિ પ્રદાયક, ધ્વનિથી સમીપવર્તી પ્રદેશને વ્યાપ્ત કરતા એવા પોત-પોતાની શોભાથી અતિ-અતિ શોભાયમાન થઈ રહેલ હતા. ત્યારે તે આભિયોગિક દેવે તે સિંહાસનના વાયવ્ય અને ઈશાન ખૂણામાં સૂર્યાભદેવના 4000 સામાનિકના 4000 ભદ્રાસનો વિકુળં. તે સિંહાસનની પૂર્વમાં સૂર્યાભદેવની સપરિવાર ચાર અગ્રમહિષીઓના ચાર ભદ્રાસનો વિકુળં. તે સિંહાસનના અગ્નિ ખૂણામાં સૂર્યાભદેવની અત્યંતર પર્ષદાના 8000 દેવો માટે, 8000 ભદ્રાસનો વિકુળં. એ પ્રમાણે દક્ષિણમાં મધ્યમ પર્ષદાના 10,000 દેવોના 10,000 ભદ્રાસનો, નૈઋત્યમાં બાહ્ય પર્ષદાના 12,000 દેવોના 12,000 ભદ્રાસનો, પશ્ચિમમાં સાત સૈન્યાધિપતિના સાત ભદ્રાસન વિકુળં. તે સિંહાસનની ચારે દિશામાં સૂર્યાભદેવના 16,000 આત્મરક્ષક દેવોના 16,000 ભદ્રાસનો વિકુળં, તે આ રીતે - પૂર્વ-દક્ષિણ-પશ્ચિમ-ઉત્તર ચારેમાં ચાર-ચાર હજાર. તે દિવ્ય વિમાનનું આવા પ્રકારનું વર્ણન કહ્યું છે - જેમ કોઈ તત્કાળનો ઊગેલો હેમંતઋતુનો બાલસૂર્ય, ખેરના અંગારા જે રાત્રિમાં પ્રજ્વલિત હોય, જપાકુસુમ કે કિંશુક કે પારિજાત વર્ણના ચોતરફથી સંકુસુમિત હોય. શું આવો વર્ણ હતો ? આ અર્થ સમર્થ નથી. તે દિવ્ય યાનવિમાનનો વર્ણ આથી પણ ઈષ્ટતરક કહ્યો છે. ગંધ અને સ્પર્શ મણિ સમાન જાણવા. આ રીતે આભિયોગિક દેવે દિવ્ય યાન-વિમાન વિકુવ્યું. વિક્ર્વીને સૂર્યાભદેવ પાસે આવ્યો. આવીને સૂર્યાભદેવને બે હાથ જોડી યાવતુ આજ્ઞા પાછી સોંપી. સૂત્ર-૧૬ ત્યારે તે સૂર્યાભદેવ, આભિયોગિક દેવની પાસે આ અર્થને સાંભળી, સમજીહર્ષિત, સંતુષ્ટ થઇ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈ, દિવ્ય જિનેન્દ્રના અભિગમન માટે યોગ્ય એવા ઉત્તરવૈક્રિય રૂપને વિદુર્વે છે, વિક્ર્વીને સપરિવાર ચાર અગ્રમહિષી અને બે અનીકો - ગંધર્વોનીક, નૃત્યાનીકની સાથે સંપરિવૃત્ત થઈ તે દિવ્ય યાનવિમાનની પ્રદક્ષિણા કરતા-કરતા પૂર્વ દિશાના ટિસોપાન પ્રતિરૂપકથી આરોહે છે, આરોહીને જ્યાં સિંહાસન છે, ત્યાં આવીને ઉત્તમ સિંહાસને પૂર્વાભિમુખ રહીને બેઠા. ત્યારપછી તે સુર્યાભદેવ ના 4000 સામાનિકો તે દિવ્ય યાનવિમાનને અનુપ્રદક્ષિણા કરતા ઉત્તરના ત્રિસોપાન પ્રતિરૂપકને આરોહે છે, આરોહીને પ્રત્યેક-પ્રત્યેક પૂર્વે રાખેલ ભદ્રાસને બેઠા. બાકીના દેવો અને દેવીઓ તે દિવ્ય યાનવિમાન યાવત્ દક્ષિણી ત્રિસોપાનક પ્રતિરૂપકને આરોહે છે, આરોહીને પ્રત્યેક પૂર્વે રાખેલ ભદ્રાસને બેઠા. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 13

Page #14
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા ત્યારપછી તે સૂર્યાભદેવ તે દિવ્ય યાનવિમાનમાં બેઠા પછી આગળ આઠ-આઠ મંગલો અનુક્રમે ચાલ્યા. તે આ -સ્વસ્તિક, શ્રીવત્સ યાવત્ દર્પણ. ત્યારપછી પૂર્ણકળશ, ભંગાર, ચામર સહિત દિવ્ય છત્ર, પતાકા, ગગનતલને સ્પર્શતી અતિ સુંદર, આલોક દર્શનીય અને વાયુથી ફરફરતી એક ઘણી ઊંચી વિજય-વૈજયંતિ પતાકા અનુક્રમે આગળ ચાલી. ત્યારપછી વૈડૂર્યરત્નના દીપતા નિર્મણ દંડવાળો, લટકતા કોરંટ પુષ્પની માલાથી સુશોભિત, ચંદ્રમંડલ સમાન, ઊંચા વિમલ આતપત્ર અને અનેક કિંકર દેવો દ્વારા વહન કરાઈ રહ્યું હતું. મણિરત્નોથી બનેલ વેલાથી શોભિત, બે પાદુકા યુક્ત પાદપીઠ સહિત ઉત્તમ સિંહાસન અનુક્રમે આગળ ચાલ્યું. ત્યારપછી વજરત્ન નિર્મિત વર્તુળાકાર, મનોજ્ઞ, સંસ્થિત, સુશ્લિષ્ટ,ઘસીને સુંવાળા કરેલા, માંજીને સ્વચ્છ કરેલા, સુપ્રતિષ્ઠિત, વિશિષ્ટ અને બીજી ઘણી મનોરમ, નાની-મોટી અનેક પ્રકારની રંગબેરંગી પંચવર્ણી ધ્વજાઓથી પરિમંડિત, વાયુવેગથી ફરકતી વિજય વૈજયંતિ પતાકા, છત્રાતિછત્રથી યુક્ત, આકાશ મંડલને સ્પર્શતો, 1000 યોજન ઊંચો, મોટો ઇન્દ્રધ્વજ અનુક્રમે ચાલ્યો. ત્યારપછી સુરૂપ વેશભૂષા કરીને સુસજ્જિત, સર્વાલંકાર ભૂષિત, મહાન સુભટ સમુદાયોને સાથે લઈને પાંચ સેનાપતિઓ અનુક્રમે આગળ ચાલ્યા. ત્યારપછી ઘણા આભિયોગિક દેવો-દેવીઓ પોત-પોતાની યોગ્ય, વિશિષ્ટ વેશભૂષા અને વિશેષતાદર્શક પોત-પોતાના ચિહ્નોથી સજ્જ થઈને પોત-પોતાના પરીકર, નેજાદિથી આગળ અનુક્રમે ચાલ્યા. ત્યાર પછી સૂર્યાભ વિમાનવાસી ઘણા વૈમાનિક દેવો અને દેવીઓ સર્વ ઋદ્ધિ યાવત્ રૂપથી સૂર્યાભદેવની આગળ, પાછળ, બંને બાજુએ અનુસરે છે. સૂત્ર-૧૭ થી 19 17. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવ તે પાંચ અનિકાધિપતિ વડે પરિરક્ષિત વજરત્નમયી ગોળ, મનોજ્ઞ સંસ્થાનવાળા. યાવત્ 1000 યોજન લાંબા, અત્યંત ઊંચા મહેન્દ્રધ્વજને આગળ કરીને તે સૂર્યાભદેવ 4000 સામાનિક યાવત્. 16,000 આત્મરક્ષક દેવો અને બીજા ઘણા સૂર્યાભવિમાનવાસી વૈમાનિક દેવો અને દેવીઓ સાથે સંપરિવૃત્ત થઈ, સર્વઋદ્ધિ યાવત્ રવથી સૌધર્મકલ્પના મધ્યેથી તે દિવ્ય દેવદ્ધિ, દિવ્ય દેવઘુતિ, દિવ્ય દેવાનુભાવ દેખાડતાદેખાડતા, અવલોકન કરતા-કરતા, જે સૌધર્મકલ્પના ઉત્તરના નિર્માણમાર્ગ પાસે આવ્યા. ત્યાં આવીને એક લાખ યોજન વેગવાળી યાવતુ ઉત્કૃષ્ટ દિવ્ય દેવગતિથી તિર્જા અસંખ્યાત દ્વીપસમુદ્રની મધ્યેથી જતા-જતા જે નંદીશ્વર દ્વીપમાં જે દક્ષિણ-પૂર્વીય રતિકર પર્વત પાસે આવ્યા, આવીને તે દિવ્ય દેવઋદ્ધિ યાવત્ દિવ્ય દેવાનુભાવને સંહરતા-સંહરતા, સંક્ષેપતા-સંક્ષેપતા જે જંબુદ્વિીપમાં જ્યાં ભરતક્ષેત્રમાં જ્યાં આમલકલ્પા નગરી, જ્યાં આમ્રપાલવન ચૈત્યમાં, જ્યાં શ્રમણ ભગવન્ મહાવીર હતા ત્યાં આવ્યા. આવીને ભગવંત મહાવીરને તે દિવ્ય યાન-વિમાનથી ત્રણ વખત આદક્ષિણ પ્રદક્ષિણા કરી. પછી શ્રમણ ભગવનું મહાવીરના ઈશાન દિશામાં તે દિવ્ય યાનવિમાનને કંઈક ચાર અંગુલ ધરણીતલથી ઉપર સ્થાપે છે, સ્થાપીને સપરિવાર ચાર અગ્રમહિષીઓ, બે અનિકાધિપતિઓ-ગંધર્વાનિક અને નૃત્યાનીકથી પરીવરીને તે દિવ્ય યાનવિમાનના પૂર્વ દિશાના ટિસોપાન પ્રતિરૂપકથી નીચે ઊતર્યા. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવના 4000 સામાનિકો, તે દિવ્ય યાનવિમાનના ઉત્તરીય ટિસોપાન પ્રતિરૂપકથી નીચે ઊતર્યા, બાકીના દેવો અને દેવીઓ, તેના દક્ષિણી ત્રિસોપાનકથી નીચે ઊતર્યા. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવ ચાર અગ્રમહિષી યાવત્ સોળ હજાર આત્મરક્ષકો તથા બીજા ઘણા સૂર્યાભ વિમાનવાસી વૈમાનિક દેવો અને દેવી સાથે સંપરિવૃત્ત થઈને યાવત્ નાદિત રવથી શ્રમણ ભગવનું મહાવીર પાસે આવ્યા. આવીને શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરને ત્રણ વખત આદક્ષિણ-પ્રદક્ષિણા કરે છે. કરીને વાંદે છે, નમે છે. વાંદી મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય) આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 14

Page #15
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા નમીને આ પ્રમાણે કહ્યું - હે ભગવન્! હું સૂર્યાભદેવ આપશ્રીને વાંદુ છું. નમું , યાવત્ પર્યુપાસના કરું છું. 18. સૂર્યાભને આમંત્રીને શ્રમણ ભગવનું મહાવીરે સૂર્યાભદેવને આમ કહ્યું - હે સૂર્યાભ ! આ પુરાતન(દેવો દ્વારા આચરિત પ્રાચીન પદ્ધતિ છે, આ જીતાચાર(પરંપરાગત આચાર) છે, હે સૂર્યાભ ! આ કૃત્ય(દેવોનું કર્તવ્ય) છે - કરણીય(કરવા યોગ્ય) છે. હે સૂર્યાભ ! આ આચરિત છે(પૂર્વ દેવોએ તેનું આચરણ કરેલું છે), હે સૂર્યાભ આ અભ્યનુજ્ઞાત છે કે ભવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષ્ક, વૈમાનિક દેવો અરહંત ભગવંતને વાંદે છે. નમે છે, વાંદી-નમીને પછી પોત-પોતાના નામ-ગોત્રોને કહે છે. હે સૂર્યાભ! તે પુરાતન યાવત્ અભ્યનુજ્ઞાત છે. 19. ત્યારે સૂર્યાભદેવ, શ્રમણ ભગવન મહાવીર વડે આમ કહેતા, હર્ષિત થઈ યાવતુ શ્રમણ ભગવન મહાવીરને વંદન-નમન કરે છે, વાંદી-નમીને અતિ નિકટ નહીં - અતિ દૂર નહીં એવા સ્થાને રહીને નમન કરતો એવો, અભિમુખ વિનયથી અંજલિ જોડીને સેવે છે. સૂત્ર–૨૦ થી 23 20. ત્યારે શ્રમણ ભગવન મહાવીરે સૂર્યાભદેવને અને તે મહા-વિશાળ પર્ષદાને ધર્મ કહ્યો યાવત્ પર્ષદા પાછી ફરી. 21. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવે શ્રમણ ભગવનું મહાવીર પાસે ધર્મ સાંભળી-સમજીને, હર્ષિત-સંતુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈ ઉત્થાન વડે ઊઠે છે, ઊઠીને શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરને વાંદે છે - નમે છે, વાંદી-નમીને આમ કહ્યું - હે ભગવન્હું સૂર્યાભદેવ ભવસિદ્ધિક છું કે અભવસિદ્ધિક ? સમ્યક્ દષ્ટિ છું કે મિથ્યાદૃષ્ટિ?, પરિત્ત સંસારી છું કે અનંત સંસારી ? સુલભબોધિ છું કે દુર્લભબોધિ ? આરાધક છું કે વિરાધક ? ચરમ છું કે અચરમ ? શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરે સૂર્યાભદેવને આમંત્રીને કહ્યું - હે સૂર્યાભ ! તું ભવસિદ્ધિક છે, અભવસિદ્ધિક નથી યાવત્ ચરિમ છે - અચરિમ નથી. 22. ત્યારે સૂર્યાભદેવ, શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરે આમ કહેતા હર્ષિત-સંતુષ્ટ, આનંદિચિત્ત, પરમસૌમનસ્ટિક થઈને શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરને વાંદે છે - નમે છે, વાંદી-નમીને આમ કહ્યું - હે ભગવન્! આપ બધું જાણો છો, બધું જુઓ છો, સર્વ કાળને જાણો છો, સર્વ કાળને જુઓ છો, સર્વે ભાવને જાણો છો - સર્વ ભાવને જુઓ છો. તેથી હે દેવાનુપ્રિય ! પહેલાં કે પછી, મારી આ સ્વરૂપની દિવ્ય દેવદ્ધિ, દિવ્ય દેવઘુતિ, દિવ્ય દેવાનુભાગ કઈ રીતે લબ્ધ-પ્રાપ્ત-અભિસન્મુખ થયો, તેને જાણો છો. તો હે દેવાનુપ્રિય ! હું આપની ભક્તિપૂર્વક ગૌતમાદિ શ્રમણ નિર્ચન્થોને દિવ્ય દેવઋદ્ધિ, દિવ્ય દેવઘુતિ, દિવ્ય દેવાનુભાવ, બત્રીશ પ્રકારે નૃત્યવિધિને દેખાડવા ઇચ્છું છું. 23. ત્યારે શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીર, સૂર્યાભદેવે આમ કહેતા, સૂર્યાભદેવની આ વાતનો ન આદર કર્યો, ના જાણી, પણ મૌનપૂર્વક રહ્યા, ત્યારે તે સૂર્યાભદેવે શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરને બીજી વખત પણ આમ કહ્યું - ભગવદ્ ! આપ બધું જાણો છો યાવત્ નૃત્યવિધિ દેખાડવા ઇચ્છું છું. એમ કરી શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરને ત્રણ વખત આદક્ષિણ-પ્રદક્ષિણા કરી, વંદન-નમન કરી, ઇશાન દિશામાં ગયો, જઈને વૈક્રિય સમદુઘાતથી સમવહત થયો. થઈને સંખ્યાત યોજન દંડ કાઢે છે, : પુદ્ગલ છોડીને, યથાસૂક્ષ્મને ગ્રહણ કરીને, બીજી વખત વૈક્રિય સમુહ્નાત કરીને યાવત્ બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગને મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 15

Page #16
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા વિદુર્વે છે. તે ભૂમિભાગ આલિંગપુષ્કર યાવત્ મણિના સ્પર્શ જેવો હતો. તે બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગના બહુમધ્યા દેશભાગે પ્રેક્ષાઘર મંડપ વિકુર્વે છે. અનેક શત સ્તંભ સંનિવિષ્ટાદિ હતો. તે બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગને વિકુર્તીને ચંદરવો, અફાટક, મણિપીઠિકાને વિફર્વે છે. તે મણિપીઠિકાની ઉપર સિંહાસન, સપરિવારને યાવત્ મુક્તાદામોથી. શોભિત થઈ રહેલું હતું. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવ શ્રમણ ભગવનું મહાવીરને જોઈને પ્રણામ કરે છે, કરીને “ભગવન્! મને આજ્ઞા આપો.' એમ કહી શ્રેષ્ઠ સિંહાસને જઈને તીર્થરાભિમુખ સુખપૂર્વક બેઠો. ત્યારપછી તે સૂર્યાભદેવે પ્રથમ વિવિધ મણિ-કનક-રત્નનો વિમલ-મહાઈ-નિપુણ શિલ્પીથી નિર્મિત, ચમકતા, રચિત, મહા આભરણ, કટક, ત્રુટિત, શ્રેષ્ઠ ઉજ્જવલ આભૂષણ, પીવર પ્રલંબ દક્ષિણ ભૂજાને પસારે છે. ત્યારપછી તે ફેલાવેલી જમણી ભુજામાંથી સમાન શરીરવાળા, સમાન ત્વચાવાળા, સમાન વયયુક્ત, સમાના લાવણ્ય-રૂપ-યૌવન-ગુણોથી યુક્ત, એક જેવા આભરણ-વસ્ત્ર-નાટ્યોપકરણથી સુસજ્જિત, સ્કંધ અને બંને તરફ લટકતા પવાળા ઉત્તરીય વસ્ત્રને ધારણ કરેલ, શરીર ઉપર વિવિધ રંગી કંચૂક વસ્ત્ર પહેરેલ, હવાના ઝોકાથી. વિનિર્ગત ફેણ જેવી પ્રતીત ઝાલરયુક્ત વિચિત્ર, દેદીપ્યમાન લટકતા અધોવસ્ત્રોને ધારણ કરેલ, એકાવલી આદિથી. શોભતા કંઠ અને વક્ષ:સ્થળ વાળા તથા નૃત્ય કરવા તત્પર એવા 108 દેવકુમારોને ભૂજામાંથી બહાર કાઢે છે. ત્યારપછી વિવિધ મણિ યાવત્ પીવર પ્રલંબ ડાબી ભૂજા પસારે છે. તે ફેલાવેલી ડાબી ભુજામાંથી સમાન શરીરવાળા, સમાન ત્વચાવાળા, સમાન વયયુક્ત, સમાન લાવણ્યરૂપ-યૌવન-ગુણોથી યુક્ત, એક જેવા આભરણ, વસ્ત્ર, ગૃહિત નિયોગ, લલાટ ઉપર તિલક, મસ્તક ઉપર આમલક, ગળામાં રૈવેયક અને કંચુકી ધારણ કરેલ, વિવિધ મણિ-રત્નોના આભૂષણોથી વિરાજિત અંગ-પ્રત્યંગો વાળી, ચંદ્ર જેવા મુખવાળી, ચંદ્રાદ્ધ સમાન લલાટવાળી, ચંદ્રથી અધિક સૌમ્ય દર્શનવાળી, ઉલ્કાવત ઉદ્યોતીત, શૃંગારના ગૃહ જેવી, સુંદર વેશવાળી, હસિત-ભણિત-ચેષ્ટિત-વિલાસ-સલલિત સંલાપ-નિપુણ યુક્તોપચાર કુશળ-ગૃહીત આયોગ નૃત્ય સજ્જ 108 દેવકુમારિકાઓ નીકળી. ત્યારપછી તે સૂર્યાભદેવે 108 શંખ અને 108 શંખવાદકો વિફર્ચા. 108 શૃંગ-૧૦૮ શૃંગવાદકો, 108 શંખિકા-૧૦૮ શંખિકા વાદકો, ૧૦૮-ખરમુખી, ૧૦૮-ખરમુખી વાદકો, 108 પેયો, 108 પેયવાદકો, 108 પીરપીરિકા વિફર્વી. એ પ્રમાણે 49 પ્રકારના વાદ્યો અને 49 પ્રકારના વાદકો વિફર્ચા.. ત્યારપછી તે ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓ સૂર્યાભદેવે બોલાવતા હર્ષિત, સંતુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઇ સૂર્યાભદેવ પાસે આવ્યા, આવીને સૂર્યાભદેવને બે હાથ જોડીને યાવત્ વધાવીને આમ કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિય ! અમારે જે કરવા યોગ્ય છે, તેની આજ્ઞા કરો. ત્યારે સૂર્યાભદેવે તે ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓને આમ કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિયો ! તમે જાઓ. શ્રમણ ભગવન મહાવીરને ત્રણ વખત આદક્ષિણ-પ્રદક્ષિણા કરો, કરીને વંદનનમસ્કાર કરો, વાંદી-નમીને ગૌતમાદિ શ્રમણ નિર્ચન્થોને તે દિવ્ય દેવઋદ્ધિ-દિવ્ય દેવઘુતિ, દિવ્ય દેવાનુભાવ, દિવ્ય બત્રીશ બદ્ધ નૃત્યવિધિ દેખાડો. દેખાડીને જલદીથી મારી આ આજ્ઞા પાછી સોંપો. ત્યારે તે ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓ સૂર્યાભદેવે આ પ્રમાણે કહેતા હર્ષિત સંતુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી. થઇ યાવત્ બે હાથ જોડી યાવતુ આજ્ઞાનો સ્વીકાર કરે છે. સ્વીકારીને શ્રમણ ભગવંત મહાવીર પાસે આવે છે, આવીને શ્રમણ ભગવન મહાવીરને યાવત્ નમીને ગૌતમાદિ શ્રમણ નિર્ચન્થો પાસે આવે છે. ત્યારપછી તે ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓ પંક્તિબદ્ધ થઈને એકસાથે એકઠા થયા, થઈને એકસાથે મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય) આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 16

Page #17
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા પંક્તિબદ્ધ થયા, પંક્તિબદ્ધ થઈને એકસાથે નમ્યા, નમીને એકસાથે પોતાના મસ્તક ઉપર કરી સીધા ઊભા રહ્યા. આ ક્રમે જ ફરી બધા એકસાથે મળીને નીચે નમે અને ફરી મસ્તક ઊંચા કરી સીધા ઊભા રહ્યા. પછી કંઈક નીચા નમ્યા અને ફરી ઊભા થયા. પછી અલગ-અલગ ફેલાઈ ગયા અને પછી યથાયોગ્ય નૃત્ય-ગીત આદિના ઉપકરણો લઈને એક સાથે વગાડવા લાગ્યા, ગાવા અને નૃત્ય કરવા લાગ્યા. તેમનું સંગીત આવા પ્રકારનું હતું. ઉરથી મંદ, શિરથી તાર, કંઠથી વિતાર, ત્રણ પ્રકારે ત્રિસમય રેચકથી રચિત હતું. સંગીતના ગુંજારવથી સમસ્ત પ્રેક્ષાગૃહ ગુંજવા લાગ્યું. ગેય રાગ-રાગણીને અનુરૂપ હતું. ત્રિસ્થાન-ત્રિકરણથી. શુદ્ધ હતું. ગુંજતી એવી બંસરી અને વીણાના સ્વરોથી એકરૂપે મળેલ હતું. એક-બીજાની વાગતી હથેળીના સ્વર અનુસરણ કરતી હતી. મુરજ અને કંશિકાદિ વાદ્યોની ઝંકાર તથા નર્તકોના પાદક્ષેપ સાથે મેળ ખાતો હતો. વીણા આદિ વાદ્ય-ધૂનોનું અનુકરણ કરનારા હતા. કોયલની કુહૂક જેવો મધુર તથા સર્વ પ્રકારે સમ, સલલિત, મનોહર, મૃદુ, રિભિત, પદસંચાર યુક્ત, શ્રોતાઓને રતિકર, શ્રેષ્ઠ ચારુ રૂપ, દિવ્ય નૃત્યસ, ગેય પ્રગીત હતું. દેવકુમારોના તે વાજિંત્રો કેવા હતા ? ઉદ્ધમંત શંખ, શૃંગ, શંખિકા, ખરમુખી, પેયા, પરપિરિકા હતી. પ્રણવ અને પટહ(ઢોલ અને નગારા)ની આહતા કરતા હતા. ભંભા અને હોરંભ ઉપર આસ્ફાલન કરતા હતા, વીણા અને વિપંચી વગાડતા હતા, ભેરી, ઝલ્લરી અને દુંદુભીને તાડિત કરતા હતા, મુરજ-મૃદંગ-નંદી અને મૃદંગનો આલાપ કરતા હતા, આલિંગ-કુસુંબ-ગોમુખી-અને માદલને ઉત્તાડન કરતા હતા, વીણા-વિખંચી અને વલ્લકીને મૂચ્છિત કરતા હતા, મહતી વીણા-કચ્છપી અનેચિત્ર વીણાને કૂટતા, બદ્ધીસ, સુઘોષા અને નંદીઘોષાનું સારણ કરતા હતા ...તથા... ભ્રામરી, ષડ્યામરી અને પરિવાદની વીણાનું સ્ફોટન કરતા હતા, તૂણ અને તુંબવીણાનો સ્પર્શ કરતા હતા, આમોટ, ઝાંઝકુંભ અને નકુલને ખણ ખણાવતા હતા, મૃદંગ, હુડુક્ક અને વિચિક્કી ધીમેથી સ્પર્શતા હતા, કરડ, ડિંડિમ, કિણિત અને કડંબને વગાડતા હતા. દર્દરક, દર્દરિકા, કુસ્તંબુરુ, કલશિકા અને મડ્ડને જોરજોરથી તાડિત કરતા હતા. તલ, તાલ અને કાંસ્યતાલને ધીમેથી તાડિત કરતા હતા, રિગિરિસિકા, લત્તિકા, મકરિકા અને શિશુમારિકાનું ઘટ્ટન કરતા હતા, વંશી, વેણુ, વાલી, પરિલી અને બદ્ધકોને ફૂંકતા હતા. એ રીતે બધા પોત-પોતાના વાદ્ય વગાડતા હતા. ત્યારપછી તે દિવ્ય ગીત, દિવ્ય નૃત્ય, દિવ્ય વાજિંત્ર તથા અદ્ભુત શૃંગાર, ઉદાર, મનોજ્ઞ, મનહર ગીત, મનહર નૃત્ય, મનહર વાદ્ય, એ બધું ચિત્તને આક્ષેપક, કહકહરૂપ, દિવ્ય દેવરમણમાં પ્રવૃત્ત હતા. ત્યારપછી ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓએ શ્રમણ ભગવંત મહાવીર સમક્ષ સ્વસ્તિક, શ્રીવત્સ, નંદ્યાવર્ત, વદ્ધમાનક, ભદ્રાસન, કલશ, મત્સ્ય, દર્પણ. આ આઠ મંગલ દ્રવ્યોના આકાર નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. સૂત્ર-૨૪, 25 24. ત્યારપછી તે ઘણા દેવકુમારો, દેવકુમારીઓ એકસાથે એકઠા થયા, ત્યાંથી દિવ્ય દેવરમણમાં પ્રવૃત્ત થયા સુધીનું સર્વ કથન કહેવું. ત્યારપછી તે અનેક દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓ શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીર સન્મુખ આવર્ત, પ્રત્યાવર્ત, શ્રેણિ, પ્રશ્રેણિ, સ્વસ્તિક, સૌવસ્તિક, પૂષ્યમાનક, મત્યંડ, મકરંડક, જાર, માર, પુષ્પાવલિ, પદ્મપત્ર, સાગર-તરંગ, વાસંતીલતા, પદ્મલતાના આકારની રચના રૂપ દિવ્ય નાટ્યવિધિનો અભિનય કરી બતાવ્યો. આ રીતે એક-એક નાટ્યવિધિમાં એકઠા થયા યાવત્ દિવ્ય દેવક્રીડામાં પ્રવૃત્ત થયા, ત્યાં સુધીની વક્તવ્યતા પૂર્વવત્ કહેવું. ત્યારપછી ઘણા દેવકુમાર-દેવકુમારીઓ શ્રમણ ભગવન્ મહાવીર સન્મુખ ઇહા-મૃગ-વૃષભ-તુરગ-નર મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 17

Page #18
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા મગર-વિહગ-વ્યાલક-કિંમર-રુરુ-સુરભ-અમર-કુંજર-વનલતા-પદ્મલતાના આકારની રચના રૂપ દિવ્ય નાટ્યવિધિનો અભિનય કરી બતાવ્યો. - પછી - ત્યારપછી ચોતું દિવ્ય નાટક બતાવતા તેઓએ એક દિશામાં ધનુષાકાર શ્રેણી બનાવીને એકતો વક્ર, એ રીતે દ્વિધા વક્ર, એકતો ચક્રવાલ, દ્વિધા ચક્રવાલ, ચક્રાદ્ધ ચક્રવાલ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડે છે - ત્યારપછી પાંચમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા - ચંદ્રાવલિ, વલિતાવલિ, હંસાવલિ, સૂરાવલિ, એકાવલિ, તારાવલિ, મુક્તાવલિ, કનકાવલિ, રત્નાવલિ પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી છઠું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- ચંદ્ર અને સૂર્ય ઉદ્ગમન પ્રવિભક્તિ, ઉદ્ગમ-અનુદ્ગમન પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી સાતમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- ચંદ્રાગમન પ્રવિભક્તિ, સૂર્યાગમન પ્રવિભક્તિ, આગમનાગમન પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી આઠમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- ચંદ્રાવરણ(ચંદ્રગ્રહણ) પ્રવિભક્તિ, સૂર્યાવરણ(સૂર્યગ્રહણ) પ્રવિભક્તિ, આવરનાવરણ નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી નવમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- ચંદ્ર અસ્તમન વિધિ અને સૂર્ય અસ્તમન વિધિ, અસ્તમનાસ્તમાના પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી દશમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- ચંદ્રમંડલ પ્રવિભક્તિ, સૂર્યમંડલ પ્રવિભક્તિ, નાગ-યક્ષ-ભૂતરાક્ષસ-મહોરગ-ગંધર્વ મંડલ પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી અગિયારમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા-વૃષભ અને સીહની લલિતગતિ, હાથી અને ઘોડાની વિલંબિત ગતિ, મત્ત હાથી-ઘોડાની વિલસિત ગતિ અને દ્રુત વિલંબિત નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી બારમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા તે દેવકુમારોએ સાગર પ્રવિભક્તિ, નાગર પ્રવિભક્તિ, સાગરનાગર પ્રવિભક્તિ નામે નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી તેરમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- તેઓએ નંદા પ્રવિભક્તિ, ચંપા પ્રવિભક્તિ, નંદાચંપા પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી, ત્યારપછી ચૌદમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- મર્ચંડ પ્રવિભક્તિ, મકરંડ પ્રવિભક્તિ, જારામારા પ્રવિભક્તિ અને મચંડ-મકરંડ-જારા-મારા પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી પંદરમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- ક આકાર પ્રવિભક્તિ, ખ આકાર પ્રવિભક્તિ, ગ આકાર પ્રવિભક્તિ, ઘ આકાર પ્રવિભક્તિ, ડ આકાર પ્રવિભક્તિ અને ક-ખ-ગ-ધ-ડ આકાર પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી સોળમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- તેઓએ ચકાર વર્ગ, ચ-છ-જ-ઝ-બ આકાર, પાંચ પ્રકારની પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી એ જ રીતે સત્તર-અઢાર-ઓગણીસમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- તેઓએ ટકાર વર્ગ (ટ-6-ડ-ઢણ એ પાંચ પ્રકારે) પ્રવિભક્તિ; પછી તકાર વર્ગ(ત-થ-દ-ધ-ન એ પાંચ પ્રકારે) પ્રવિભક્તિ, પછી પકાર વર્ગ(પફ-બ-ભ-મ એ પાંચ પ્રકારે) પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી વીસમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- તેઓએ અશોક-આમ્ર-જંબૂ-કોસંબપલ્લવ પ્રત્યેકની તથા પલ્લવ પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી એકવીસમું દિવ્ય નૃત્ય બતાવતા- તેઓએ પદ્મલતા, નાગલતા, ચંપકલતા, અશોક્લતા, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 18

Page #19
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા વનલતા, વાસંતિલતા, અતિમુક્તકલતા, કુંદલતા, શ્યામલતા અને લતા પ્રવિભક્તિ નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી ત્યારપછી તેઓએ બાવીસથી ચોવીશમાં દિવ્ય નૃત્યને બતાવતા- ૨૨.ક્રુત, ૨૩.વિલંબિત, 24. દ્રુતવિલંબિત નામક નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી તેઓએ પચીશમાંથી સતાવીશમાં દિવ્ય નૃત્યને બતાવતા- ૨૬.અંચિત, ૨૭.રિભિત, 28. અંચિતરિભિત નામક નૃત્યવિધિ દેખાડી ત્યારપછી તેઓએ અઠ્ઠાવીશમાંથી ત્રીશમાં દિવ્ય નૃત્યને બતાવતા- ૨૮.આરડ, ૨૯ભસોલ, ૩૦.આરભડ ભસોલ નામક નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી એકત્રીશમાં દિવ્ય નૃત્યને બતાવતા ઉત્પાત, નિપાત, પ્રવૃત્ત, સંકુચિત, પ્રસારિત, રચારચિત, ભ્રાંત અનેસંભ્રાંત નામક દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી તે ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓ, એક સ્થાને એક સાથે એકત્રિત થયા યાવત્ દિવ્યા દેવરમણમાં પ્રવૃત્ત થયા. ત્યારપછી તે દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓએ શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરના પૂર્વભવ ચરિત્ર નિબદ્ધ, દેવલોક ચરિત્ર નિબદ્ધ, ચ્યવન-સંહરણ-જન્મ-અભિષેક-બાલ્યભાવ-યૌવન-કામભોગ-નિષ્ક્રમણ-તપશ્ચરણ જ્ઞાનનો ઉત્પાદ-તીર્થ પ્રવર્તન-પરિનિર્વાણ અને ચરમ આ બધા ચરિત્ર નિબદ્ધ દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. ત્યારપછી બત્રીશમી નૃત્યવિધિ દેખાડતા, તે દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓએ તે ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓ ચાર પ્રકારના વાજિંત્રો વગાડે છે. તે આ - તત, વિતત, ધન, સિર. ત્યારપછી ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓ ચાર પ્રકારના ગીત ગાયા. તે આ - ઉસ્લિપ્ત, પાદાંત, મંદક, રોચિતાવસાન. ત્યારપછી તે ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓએ ચાર પ્રકારની નૃત્યવિધિ દેખાડી. તે આ - અંચિત, રિભિત, આરભડ ભસોલ. ત્યારપછી તે ઘણા દેવકુમારો અને દેવકુમારીઓએ ચાર પ્રકારનો અભિનય કર્યો. દાર્રાન્તિક, પ્રાત્યંતિક, સામંતોપનિપાતિક, અંતર્મધ્યાવસાનિક. ત્યારપછી તે ઘણા દેવકુમારો-દેવકુમારીએ ગૌતમાદિ શ્રમણ નિર્ચન્થોને દિવ્ય દેવઋદ્ધિ, દિવ્ય દેવઘુતિ, દિવ્ય દેવાનુભાવ, દિવ્ય બત્રીશ બદ્ધ નાટક દેખાડી, શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીરને ત્રણ વખત આદક્ષિણ-પ્રદક્ષિણા કરે છે. કરીને વંદન-નમન કરે છે. વાંદી-નમીને સૂર્યાભદેવ પાસે આવ્યા. આવીને સૂર્યાભદેવને બે હાથ જોડી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરી, જય-વિજય વડે વધાવે છે, વધાવીને તેમની આજ્ઞા પાછી સોંપે છે. 25. ત્યારપછી તે સૂર્યાભદેવે, તે દિવ્ય દેવદ્ધિ, દિવ્ય દેવઘુતિ, દિવ્ય દેવાનુભાવને પડિસંહરે છે, સંતરીને ક્ષણ વારમાં એકલો એકભૂત થઈ ગયો. ત્યારપછી તે સૂર્યાભદેવે શ્રમણ ભગવન્ મહાવીરને ત્રણ વખત આદક્ષિણ-પ્રદક્ષિણા કરી, વંદન-નમસ્કાર કર્યા, વાંદી-નમીને પોતાના પરિવાર સાથે પરીવરીને તે જ દિવ્ય યાનવિમાનમાં બેઠો. બેસીને જે દિશાથી આવ્યો હતો, તે જ દિશામાં પાછો ગયો. સૂત્ર૨૬ ભગવનને આમંત્રીને ગૌતમસ્વામીએ શ્રમણ ભગવનું મહાવીરને વંદન-નમસ્કાર કર્યા. કરીને કહ્યું - હે ભગવન્ ! સૂર્યાભદેવને આ દિવ્ય દેવઋદ્ધિ, દિવ્ય દેવઘુતિ, દિવ્ય દેવાનુભાવ ક્યાં ગયો ? ક્યાં પ્રવેશ્યો ? મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 19

Page #20
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા ગૌતમ ! શરીરમાં ગઈ, શરીરમાં પ્રવેશી. ભગવન્! એમ કેમ કહો છો કે શરીરમાં ગઈ, શરીરમાં પ્રવેશી ? ગૌતમ! જેમ કોઈ કૂટાગાર શાળા હોય, બંને બાજુથી લિપ્ત, બંને બાજુથી ગુપ્ત, ગુપ્ત દ્વારવાળી, નિર્વાત, નિર્વાત ગંભીર હોય, તે કૂટાગાર શાળાની કંઈક સમીપે એક મોટો જનસમૂહ હોય. ત્યારે તે જનસમૂહ એક મોટા મેઘના વાદળ કે વરસતા વાદળ કે મહાવાતને વાતો જોઈને તે કૂટાગાર શાળાની અંદર પ્રવેશીને રહે છે. તેમ હે ગૌતમ! એમ કહ્યું કે શરીરમાં પ્રવેશી. સૂત્ર-૨૭ ભગવન્! સૂર્યાભદેવનું સૂર્યાભ નામક વિમાન ક્યાં છે ? ગૌતમ ! જંબુદ્વીપ દ્વીપમાં મેરુ પર્વતની દક્ષિણે, આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગથી ઊંચે ચંદ્ર-સૂર્ય-ગ્રહગણ-નક્ષત્ર-તારા એ બધાથી ઘણા યોજનો, ઘણા સેંકડો યોજનો, ઘણા હજારો યોજનો, ઘણા લાખો યોજનો, ઘણા કરોડો યોજનો, ઘણા હજાર કરોડો યોજનો ઊંચે દૂર ગયા પછી સૌધર્મકલ્પ નામે કલ્પ કહ્યો છે. તે પૂર્વ-પશ્ચિમ લાંબો અને ઉત્તર-દક્ષિણ પહોળો છે, અદ્ધ ચંદ્ર સંસ્થાન સંસ્થિત છે. સૂર્ય કિરણોની માફક પ્રમાણ તેની પરિધિ છે. એ સૌધર્મકલ્પમાં બત્રીસ લાખ વિમાન કહેલા છે. ઉક્ત વિમાનો સર્વ રત્નમય, સ્વચ્છ યાવતુ પ્રતિરૂપ છે. તે વિમાનોના બહુમધ્ય દેશભાગે પાંચ વર્તાસક કહ્યા છે. તે આ - અશોકાવતંસક, સપ્તપર્ણાવતંસક, ચંપકાવતંસક, યૂયગાવતંસક અને મધ્યમાં સૌધર્માવલંસક છે. તે અવતંસકો રત્નમય યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે સૌધર્માવલંસક મહાવિમાનની પૂર્વમાં તિર્થી અસંખ્યાત હજારો યોજન ગયા પછી આ સૂર્યાભદેવનું સૂર્યાભ નામે વિમાન કહ્યું છે. તે વિમાનની સાડા બાર લાખ યોજન લંબાઈ-પહોળાઈ છે. તેની પરિધિ 39,52,848 યોજન છે. તે એક પ્રાકાર વડે ચોતરફથી પરિવૃત્ત છે. તે પ્રાકાર 300 યોજન ઊંચો, મૂળમાં 100 યોજન વિખંભ, મધ્યમાં 50 યોજના અને ઉપર 25 યોજન છે. આ રીતે તે પ્રાકાર મૂળમાં વિસ્તૃત, મધ્યમાં સંક્ષિપ્ત અને ઉપર પાતળો એવા ગોપુચ્છ સંસ્થાને સંસ્થિત, સર્વ સુવર્ણમય, સ્વચ્છ યાવતુ પ્રતિરૂપ છે. તે પ્રાકાર વિવિધ પંચવર્ણી કપિશીર્ષકથી શોભે છે. તે આવા - કૃષ્ણ, નીલ, લાલ, પીળો, શ્વેત, કપિશીર્ષકોથી. તે કપિશીર્ષકો એક યોજન લાંબા, અદ્ધ યોજન પહોળા, દેશોન યોજન ઉર્ધ્વ ઊંચાઈથી છે. સર્વ મણિરત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. સૂર્યાભ વિમાનની એક એક બાજુમાં એક એક હજાર દ્વાર હોય છે, તેમ કહ્યું છે. તે દ્વાર 500 યોજન ઉદ્ઘ ઉચ્ચત્વથી, 250 યોજન વિખંભથી, તેટલું જ તેનું પ્રવેશન છે. આ બધા દ્વાર શ્વેતવર્ણી, શ્રેષ્ઠ સુવર્ણ સ્કૂપિકાયુક્ત છે. તેના ઉપર ઇહા-મૃગ-વૃષભ-ઘોડા-મનુષ્ય-મગર-વિહગ-સર્પ-કિન્નરરુરુ-સરભ-હાથી, વનલતા, પદ્મલતા આદિના ચિત્રો ચિત્રિત છે. સ્તંભો ઉપર બનેલ વજરત્નોની વેદિકાયુક્ત હોવાથી રમણીય દેખાય છે. સમશ્રેણિ સ્થિત વિદ્યાધર યુગલ યંત્ર દ્વારા ચાલતા દેખાય છે. તે દ્વારા હજારો કિરણોથી વ્યાપ્ત, હજારો રૂપકો વડે યુક્ત હોવાથી દીપ્યમાન અને અતિ દીપ્યમાન છે. જોતાં જ જોનારની આંખો ત્યાં ચોંટી જાય છે. સુખ, સ્પર્શ અને રૂપ શોભાસંપન્ન છે. તે દ્વારોના નેમ વજમય, પ્રતિષ્ઠાન રિષ્ટમય, સ્તંભ વૈડૂર્યમય, તલભાગ સ્વર્ણજડિત પંચરંગી મણિરત્નોનો બનેલ છે. તેની દહેલી હંસગર્ભ રત્નોની, ઇન્દ્રનીલ ગોમેદ રત્નની, દ્વારશાખા લોહીતાફ રત્નોની, ઉત્તરંગ જ્યોતિરસ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 20

Page #21
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા રત્નોનો, સંધિ કિલિકા લોહીતાફ રત્નની, સંધિ વજરત્નથી પૂરેલી, સમુદ્ગક વિવિધ મણિઓના છે. તે દ્વારની અર્ગલાઓ, અર્ગલા પાસાઓ વજ રત્નોની છે. આવર્તન પીઠિકા ચાંદીની છે. ઉત્તર-પાર્શ્વક અંતરત્નોના, તેમાં લાગેલા કમાડ એટલા ફીટ-સઘન છે કે બંધ કર્યા પછી થોડું પણ અંતર રહેતું નથી. પ્રત્યેક દ્વારની બંને બાજુઓની ભીંતોમાં 168 ભિત્તિગુલિકાઓ છે. એટલી જ ગોમાનસિકાઓ છે. પ્રત્યેક દ્વાર ઉપર અનેક પ્રકારના મણિરત્નમય વ્યાલ રૂપોની પૂતળીઓ છે. વજરત્નમય કુટ્ટ, રત્નમય ઉત્સધ, તપનીય સ્વર્ણમય ઉલ્લોચ, વિવિધ મણિરત્નમય જાળપંજર, મણિમય વંશક, લોહિતાક્ષ પ્રતિવંશક, રજતમય ભૂમિ, પાંખ અને પાંખ બાહા અંક-રત્નોની છે. જ્યોતિરસ રત્નમયી વાંસ-વલ્લી છે. પાટિયા ચાંદીના છે. જાત્ય રૂપ્યમયી અવઘાટણીઓ, ઉપરી પ્રોંછનીઓ વજરત્નોની તથા નીચેના આચ્છાદન સર્વથા શ્વેત-ધવલ-રજતમય છે. તેના શિખર અંતરત્નોના છે. તેના ઉપર સુવર્ણની સ્તુપિકા છે. આ દ્વાર શંખ સમાન વિમલ, દધિ ઘન ગોક્ષીરફેણ –રજતસમૂહ સમાન, તિલક-રત્ન-અદ્વૈચંદ્ર ચિત્રાકાર છે. વિવિધ મણિદામથી અલંકૃત, અંદર-બહાર શ્લણ, સુવર્ણવાલુકા પ્રસ્તટ, સુખસ્પર્શી સશ્રીક રૂપવાળા, પ્રાસાદીય-દર્શનીય-અભિરૂપ-પ્રતિરૂપ છે. સૂત્ર-૨૮ તે દ્વારોની બંને પડખે નિષિધિકાઓમાં 16-16 ચંદન કળશોની પંક્તિઓ કહી છે. તે ચંદન કળશો ઉત્તમ કળશો ઉપર પ્રતિષ્ઠિત છે. ઉત્તમ સુગંધી જળથી ભરેલ, ચંદન લેપથી ચર્ચિત, કંઠમાં રક્તસૂત્ર બાંધલ, પમોત્પલથી ઢાંકેલ મુખવાળા હતા. આ બધા કળશો સર્વરત્નમય, નિર્મળ યાવત્ બૃહત્ ઇન્દ્રકુંભ જેવા વિશાળ અને અતિરમણીય હતા. તે દ્વારોના ઉભય પાર્શ્વવર્તી બંને નિષિધિકાઓમાં સોળ-સોળ નાગદંત પંક્તિઓ કહી છે. આ નાગદંત મોતી અને સોનાની માળામાં લટકતી ગવાક્ષાકાર ઘુંઘરુઓથી યુક્ત, નાની-નાની ઘંટિકાથી પરિવેષ્ટિત છે. તેનો અગ્રભાગા ઉપર તરફ ઉઠેલ દીવાલથી બહાર નીકળતો છે અને પાછળનો ભાગ અંદર દીવાલમાં સારી રીતે ઘૂસેલો છે. આકાર સર્પના અધોભાગ જેવો છે. અગ્રભાગ સર્પાર્ધ સમાન છે, વજરત્નોનો બનેલ છે. મોટા-મોટા ગજદંતો જેવા આ નાગદંત સ્વચ્છ યાવતુ પ્રતિરૂપ છે. તે નાગદંતોમાં ઘણા કાળા સૂત્રથી બદ્ધ, વર્તુળાકાર, વગ્ધારિત માલ્ય દામયુક્ત, નીલ-લોહિત-હાલિદ્રશુક્લના પણ માલ્યાદામ લટકતા હતા. તે માળા તપનીય સુવર્ણના લંબૂસક, સુવર્ણના પત્રોથી મંડિત યાવતુ કર્ણમનને સુખકર શબ્દોથી તે પ્રદેશમાં ચોતરફ આપૂરિત કરતા-કરતા શ્રી વડે અતિ-અતિ શોભતા એવા રહેલા હતા. તે નાગદંતો ઉપર બીજી સોળ-સોળ નાગદંતોની પંક્તિઓ કહી છે. તે નાગદંતો પૂર્વવત્ યાવત્ મોટા-મોટા ગજદંત સમાન કહેલા છે. હે આયુષ્યમાન્ શ્રમણો ! તે નાગદંતોમાં ઘણા રજતમય સિક્કા કહેલ છે. તે રજતમય સિક્કાઓમાં ઘણી વૈડૂર્યમય ધૂપઘડીઓ કહી છે. તે ધૂપઘડી કાળો અગરુ, પ્રવર ફંદુરુષ્ક, તુરુષ્પ, ધૂપથી મધમધતા ગંધોક્રૂત રમ્ય, સુગંધ વર ગંધિકાથી ગંધવર્તીભૂત ઉદાર, મનોજ્ઞ, મનહર, ધ્રાણ અને મનને સુખકર ગંધ વડે તે પ્રદેશ ચોતરફ ફેલાઈ યાવત્ રહે છે. તે દ્વારોના બંને પડખે નિષિધિકાઓમાં સોળ-સોળ પૂતળીની પંક્તિઓ કહી છે. તે પૂતળીઓ લીલા કરતી, સુપ્રતિષ્ઠ, સુઅલંકૃત, વિવિધરંગી વસ્ત્રો, વિવિધ માળા ધારણ કરેલી, મુઠ્ઠી પ્રમાણ કટિભાગવાળી, મસ્તકે ઊંચો અંબોડો બાંધેલ, સમશ્રેણિ સ્થિત છે, તે સહવર્તી, અબ્યુન્નત, પરિપુષ્ટ, કઠોર, ભરાવદાર, ધૂળ, ગોળાકાર સ્તનોવાળી, રક્ત-શરીરી ડાબા હાથમાં ગૃહીત અગ્ર શાખાવાળી, કંઈક અર્ધ મીંચેલ કટાક્ષ ચેષ્ટા વડે મનને હરણ કરતી એવી, આંખોમાં વસી જાય તેવી, પરસ્પર ખેદખિન્ન થતી, પૃથ્વી પરિણામી, શાશ્વત ભાવોપગત, ચંદ્રમુખી, ચંદ્ર વિલાસિની, ચંદ્રાદ્ધ સમ લલાટવાળી, ચંદ્રથી અધિક સૌમ્યદર્શન વાળી, ઉલ્કા જેવી ચમકતી વિદ્યુત ધન, સૂર્યના કિરણોથી દીપ્ત મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 21

Page #22
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા તેજથી અધિકતર પ્રકાશવાળી, શૃંગારના ગૃહ સમાન સુંદર વેશવાળી, પ્રાસાદીય આદિ રહેલી હતી. સૂત્ર-૨૯ તે દ્વારના બંને પડખે નિષિધિકાઓમાં સોળ-સોળ જાળ-કટકની પંક્તિ છે. તે જાલકટક સર્વરત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે દ્વારોના બંને પડખે નિષિધિકાઓમાં સોળ-સોળ ઘંટાની પંક્તિઓ કહી છે. તે ઘંટાનું વર્ણન આ પ્રમાણે છે - જાંબુનદમયી ઘંટા, વજમય લોલક, વિવિધ મણિમય ઘંટાપાસા, તપનીયમય સાંકળો, રજતમય દોરડાઓ છે. તે ઘંટાઓ ઓઘસ્વરા, મેઘસ્વરા, સિંહસ્વરા, દુંદુભિસ્વરા, ક્રૌંચસ્વરા, નંદિસ્વરા, નંદિઘોષા, મંજુસ્વરા, મંજુઘોષા, સુસ્વરા, સુસ્વર નિર્દોષવાળી, ઉદાર-મનોજ્ઞ-મનહર-કર્ણ, મનને સુખકારી શબ્દોથી તે પ્રદેશને ચોતરફથી આપૂરિતા કરતા રહે છે. તે દ્વારોની બંને પડખે નિષિધિયામાં સોળ-સોળ વનમાળા પંક્તિઓ કહી છે. તે વનમાળાઓ વિવિધ મણિમય હૃમલતા કિશલય પલ્લવથી સમાકુલ, ભ્રમરો દ્વારા પરિભોગિત થતા શોભે છે, સશ્રીક અને પ્રાસાદીયાદિ છે. તે દ્વારોની બંને પડખે નિષિધિયામાં સોળ-સોળ પ્રકંઠક કહેલ છે. તે પ્રકંઠકો 250 યોજન લંબાઈ– પહોળાઈથી, ૧૨૫-યોજન જાડાઈથી, સર્વ વજમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે પ્રકંઠકોની ઉપર પ્રત્યેકમાં પ્રાસાદાવતંસક કહ્યા છે. તે પ્રાસાદાવતંસક 250 યોજન ઉદ્ઘ ઉચ્ચત્વથી છે, 125 –યોજન વિખંભથી છે. રે દિશામાં વ્યાપ્ત પોતાની પ્રભાથી હસતા એવા લાગે છે. વિવિધ પ્રકારના મણિ-રત્નોથી તેમાં ચિત્ર-વિચિત્ર રચનાઓ બની હતી. વાયુથી ફરકતી, વિજય સૂચિત કરનારી વૈજયંતિ પતાકા અને છત્રાતિછત્રથી અલંકૃત છે. અત્યંત ઊંચી હોવાથી તેના શિખર આકાશતલ ઉલ્લંઘતા જણાય છે. વિશિષ્ટ શોભા માટે જાળી-ઝરોખામાં રત્નો જડેલા હતા. તે રત્નો તત્કાળ પટારામાંથી નીકળેલા હોય તેવા ચમકતા હતા. મણિ અને સુવર્ણથી તેની સ્કૂપિકા નિર્મિત છે. વિકસિત શતપત્ર પુંડરીક, તિલક રત્નોથી રચિત અર્ધચંદ્ર, વિવિક મણિમાળાથી અલંકૃત હતા. અંદર-બહારથી સ્લણ, સુવર્ણની રેતીના પ્રસ્તટ, સુખસ્પર્શ વાળા, સશ્રીકરૂપ, પ્રાસાદીય, દર્શનીય યાવત્ માળાથી શોભિત પ્રકંઠક-ધ્વજા-છત્રાતિછત્ર ઉપર છે. તે દ્વારની બંને પડખે સોળ-સોળ તોરણો કહ્યા છે. તે તોરણો વિવિધ મણિમય, વિવિધ મણિઓના નિર્મિત સ્તંભોની ઉપર સારી રીતે બાંધેલ હતા યાવત્ પદ્મના ગુચ્છોથી શોભિત છે. તે તોરણો આગળ બબ્બે શાલભંજિકા કહી છે. તેનું વર્ણન પૂર્વવત્. તે તોરણો આગળ નાગદંતો કહ્યા છે, તેનું વર્ણન પૂર્વવત્ યાવત્ મુક્તાદામ પર્યન્ત કહેવું. તે તોરણો આગળ બબ્બે અશ્વ, હાથી, મનુષ્ય, કિંમર, લિંપુરુષ, મહોરગ, ગંધર્વ અને વૃષભ યુગલ છે. આ બધા રત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. આ પ્રમાણે વીથી પંક્તિ અને યુગલો સ્થિત છે. તે તોરણોની આગળ બબ્બે પદ્મલતા યાવત્ શ્યામલતા છે, તે નિત્ય કુસુમિત, સર્વરત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે તોરણોની આગળ બબ્બે અક્ષત દિશા-સૌવસ્તિક કહ્યા છે. તે સર્વરત્નમય, સ્વચ્છ યાવતુ પ્રતિરૂપ છે. તે તોરણોની આગળ બબ્બે ચંદન કળશો કહ્યા છે. તે ચંદન કળશો શ્રેષ્ઠ કમળ ઉપર પ્રતિષ્ઠિત હતા. તે તોરણોની આગળ બબ્બે ભંગાર કહ્યા છે. તે ભંગારો શ્રેષ્ઠ કમળ ઉપર પ્રતિષ્ઠિત યાવત્ હે આયુષ્યમાન્ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 22

Page #23
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા શ્રમણો ! મોટા ઉન્મત્ત ગજરાજની મુખાકૃતિ સમાન વિશાળ આકારવાળા છે. તે તોરણોથી આગળ બબ્બે દર્પણો કહ્યા છે. તે દર્પણોનું આવું વર્ણન કહ્યું છે - સુવર્ણમય, પ્રકંઠક, વૈડૂર્યમયા ચોકઠા, વજમય પાછળનો ભાગ, વિવિધ મણિમય મંડલ, ઘસેલા ન હોવા છતાં પોતાની નિર્મળ પ્રભાથી યુક્ત, ચંદ્રમંડલવતુ નિર્મળ, કાયાદ્ધ સમાન મોટા હતા. તે તોરણોની આગળ બબ્બે વજનાભ થાળ કહ્યા છે, આ બધા થાળ સ્વચ્છ, ત્રણવાર છડેલ, શોધેલ, નિર્મળ તાંદુલથી પરિપૂર્ણ ભરેલ એવા રહેલા હતા. બધા જાંબુનદમય યાવત્ પ્રતિરૂપ અને મોટા મોટા રથના ચક્ર સમાન છે આયુષ્યમાન્ શ્રમણ ! કહેલા છે. તે તોરણોની આગળ બબ્બે પાત્રીઓ છે. તે પાત્રીઓ સ્વચ્છ જળથી ભરેલી, વિવિધ પંચવર્ણી મણિ જેવા તાજા ફળોથી ઘણી ભરેલી એવી છે, સર્વરત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે મોટા ગોકલિંજર સમાન છે આયુષ્યમાન્ શ્રમણો ! કહેલી છે. તે તોરણો આગળ બબ્બે સુપ્રતિષ્ઠક છે. વિવિધ ભાંડ વિરચિત સમાન રહેલ છે, સર્વે રત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે તોરણો આગળ બબ્બે મનોગુલિકાઓ છે, તેમાં અનેક સોના-ચાંદીના પાટીયા છે. તે ફલકો-પાટીયામાં ઘણા વજમય નાગદંતકા છે. તે વજમય નાગદંતકોમાં ઘણા વજમય સિક્કા છે. તે વજમય સિક્કામાં કાળા-લીલા-લાલ-પીળા-સફેદ સૂતરના વસ્ત્રથી ઢાંકેલ વાતકરક વૈડૂર્યના યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે તોરણોની આગળ બબ્બે ચિત્ર રત્નકરંડક છે. જેમ ચાતુરંત ચક્રવર્તી રાજાના વૈડૂર્યમય અને સ્ફટિક મણિ પટલથી આચ્છાદિત અદ્દભૂત રત્નકરંડક પોતાની પ્રભાથી તે પ્રદેશને પૂર્ણતયા પ્રકાશિત, તાપિત, ઉદ્યોતિત, પ્રભાસિત કરે છે, તે જ પ્રકારે રત્નકરંડક પોતાની પ્રભાથી પોતાના નિકટવર્તી પ્રદેશને સર્વાત્મના : ઉદ્યોતિત, પ્રભાસિત કરે છે. તે તોરણોની આગળ બબ્બે અક્ષકંઠ, ગજકંઠ, નરકંઠ, કિન્નરકંઠ, ઝિંપુરુષકંઠ, ગંધર્વકંઠ, ઋષભકંઠ છે, તે સર્વ-રત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે અશ્વ યાવતુ ઋષભકંઠકમાં બબ્બે પુષ્પમાલ્ય-ચૂર્ણ-ગંધ-વસ્ત્ર-આભરણ-સિદ્ધાર્થ-લોમહસ્તની ચંગેરીઓ કહી છે. તે બધી સર્વરત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે પુષ્પગંગેરીઓ યાવતુ લોમહસ્તચંગેરીમાં બન્ને પુષ્પ પટલક યાવતું લોમહસ્ત પટલક, સર્વે રત્નમય, સ્વચ્છ, પ્રતિરૂપ છે. તે તોરણોની આગળ બબ્બે સિંહાસનો કહ્યા છે. તેનું વર્ણન યાવતું મુક્તાદામ પૂર્વવતુ કહેવું. તે તોરણો આગળ બબ્બે રૂપાના છત્રો કહ્યા છે. તે છત્રો વૈડૂર્ય વિમલ દંડ, જાંબૂનદમય કર્ણિકા, વજની સંધિ, મુક્તાજાલ પરિગત 8000 સોનાની શલાકામય છે. દર ચંદનની સુગંધ, સર્વઋતુક સુરભી, શીતલ છાયા, મંગલા ચિત્રોથી યુક્ત, ચંદ્રમંડલ વત્ ગોળ છે. તે તોરણોની આગળ બબ્બે ચામરો કહી છે. તે ચામરો ચંદ્રપ્રભ વૈડૂર્ય શ્રેષ્ઠ વિવિધ મણિરત્ન ખચિત આશ્ચર્યકારી દંડવાળી છે. વિવિધ મણિ-સુવર્ણરત્ન-વિમલ-યથાઉં-તપનીય-ઉજ્જવલ વિચિત્ર ડંડિકા યુક્ત છે. શંખ, અંક, કુંદ, જલકણ, મથિત ક્ષીરોદધિના ફીણનો પુંજ, તેમના સમાન શ્વેત પાતળા લાંબા વાળ છે. આ બધી ચામર સર્વ રત્નમય, નિર્મળ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે તોરણોની આગળ બબ્બે તેલસમગક કોષ્ઠસમુદુગક પત્રસમદુગક ચોપગસમુદુગક તગરસમગક ર સમુદ્ગક, હરિતાલ-હિંગુલ-મનશીલ-અંજન સમુક છે. તે સર્વરત્નમય યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 23

Page #24
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્રીય સૂત્ર-૩૦ સૂર્યાભ વિમાનના પ્રત્યેક દ્વારે ચક્રના ચિહ્નવાળી 108 ધજાઓ છે. એ જ રીતે, મૃગના ચિહ્નવાળી, ગરુડના ચિહ્નવાળી, છત્રના ચિહ્નવાળી, પિચ્છના ચિહ્નવાળી, શકુનિના ચિહ્નવાળી, સિંહના ચિહ્નવાળી, વૃષભના ચિહ્નવાળી, ચાર દાંતવાળા શ્વત હાથીના ચિહ્નવાળી અને ઉત્તમ નાગના ચિહ્નવાળી ૧૦૮–૧૦૮ધજાઓ ફરકે છે. આ પ્રમાણે બધી મળીને સૂર્યાભ વિમાનના પ્રત્યેક દ્વારે 1080 ધ્વજા ત્યાં કહી છે. ત્યાં સૂર્યાભ વિમાનમાં 65-65 ભવન બતાવેલા છે. તે ભવનના ભૂમિભાગ અને ચંદરવા વગેરેનું વર્ણન વિમાનના ભૂમિભાગ અને ચંદરવા મુજબ કહેવું. તે ભવનના બહુમધ્ય દેશભાગે એક-એક સિંહાસન છે, સિંહાસનનું વર્ણન સપરિવાર પૂર્વવત્ કહેવું. બાકીના ભવનમાં ભદ્રાસન રાખેલ છે. તે દ્વારોના ઉત્તરમાગાર સોળ પ્રકારના રત્નોથી સુશોભિત છે. તે આ રીતે - રત્નો યાવતુ રિઝરત્ન વડે. તે દ્વારોની ઉપર આઠ-આઠ મંગલક, ધ્વજ સહિત યાવત્ છત્રાતિછત્રથી શોભિત છે. આ પ્રમાણે બધા મળીને 4000 દ્વારો સૂર્યાભ વિમાનમાં હોય છે, તેમ કહ્યું છે. તે સર્યાભ વિમાનમાં અશોકવન, સપ્તપર્ણવન, ચંપકવન, ચૂતકવન ચારે દિશામાં 500-500 યોજનના અંતરે છે. આ વનખંડ આ રીતે છે - પૂર્વમાં અશોકવન છે, દક્ષિણમાં સપ્તપર્ણ વન છે, પશ્ચિમમાં ચંપકવન છે, ઉત્તરમાં ચૂતકવન છે. તે વનખંડો સાતિરેક સાડા બાર યોજનથી અધિક લાંબા, 500 યોજન પહોળા છે. પ્રત્યેકે પ્રત્યેક પ્રાકારથી પરિવેષ્ટિત, કાળા-કાળી આભાવાળા છે. સૂત્ર-૩૧, 32 31. તે વનખંડોમાં બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગ છે. જેમ કોઈ આલિંગ પુષ્કર(ઢોલકના ચામડાથી મઢેલા ભાગ)જેવું સપાટ છે. યાવત્ તે ભૂમિતલ વિવિધ પંચવર્ણી મણિ અને તૃણો વડે શોભિત છે. તેના ગંધ અને સ્પર્શ યથાક્રમે પૂર્વ સૂત્રમાં વર્ણવ્યા અનુસાર જાણવા. ભગવન્તે તૃણ અને મણિઓ પૂર્વ-પશ્ચિમ-દક્ષિણ-ઉત્તરના વાયુના સ્પર્શથી મંદ-મંદ ધ્રૂજતા, વિશેષ ધ્રૂજતા, કાંપતા, ચાલતા, સ્પંદન પામતા, ઘફિત, શોભિત, પ્રેરિત થતા કેવા શબ્દો થાય છે? ગૌતમ ! જેમ કોઈ શિબિકા, ચંદમાનિકા, અથવા રથ, જે છત્ર-ધ્વજા-ઘંટા-પતાકા અને ઉત્તમ તોરણોથી સુશોભિત, નંદિઘોષ સહિતરણકાર કરતા ઘુંઘરુ અને સુવર્ણજાળથી પરિક્ષિપ્ત, હિમાલયમાં ઉગેલા તિનિશના ઉત્તમ કાષ્ઠમાંથી નિર્મિત હોય, કનકકાષ્ઠ વડે નિર્મિત હોય , સુવ્યવસ્થિત લગાડેલા ચક્રમંડલ અને ધૂરાથી સક્રિત હોય, લોઢાના પટ્ટોથી સુરક્ષિત પટ્ટિવાળા, શુભલક્ષણ અને ગુણોથી યુક્ત કુલીન અશ્વો જેમાં જોડેલા હોય... તથા રથ સંચાલનમાં કુશળ, દક્ષ સારથી દ્વારા સંચાલિત હોય, સો-સો બાણવાળા બત્રીશ તૂણીરોથી પરિમંડિત હોય, કવચ આચ્છાદિત અગ્રભાગવાળા હોય, ધનુષ-બાણ-પ્રહરણ-કવચાદિ યુદ્ધોપકરણથી ભરેલ હોય, યુદ્ધ તત્પર યોદ્ધા માટે સજાવેલ હોય, એવો રથ મણિ અને રત્નોથી બનાવેલા ભૂમિવાળા રાજ આંગણ, રાજ-અંતઃપુર, રમ્ય પ્રદેશમાં આવાગમના કરે ત્યારે બધી દિશા-વિદિશામાં ચોતરફ ઉત્તમ, મનોજ્ઞ, મનોહર, કાન અને મનને આનંદકારી મધુર શબ્દ ફેલાય છે. શું તે ધ્વનિ આ રથાદિના ધ્વનિ જેવો છે ? ના, તે અર્થ સમર્થ નથી. જેમ કોઈ રાત્રિમાં વાદન કુશળ મનુષ્ય દ્વારા ખોળામાં લઈને ચંદનના સારભાગથી રચિત કોણના સ્પર્શથી ઉત્તર-મંદ મૂર્છાનાવાળી વીણાને મંદ-મંદ તાડિત, કંપિત, પ્રકંપિત, ચલિત, ઘર્ષિત, સુભિત અને ઉદીતિ કરાતા મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 24

Page #25
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીય બધી દિશા અને વિદિશામાં ચોતરફ ઉદાર, સુંદર, મનોજ્ઞ, મનોહર, કર્ણપ્રિય અને મનમોહક ધ્વનિ ગુંજે તેવો આ સ્વર છે ? ના, તે અર્થ સમર્થ નથી. જેમ કોઈ કિંમર, લિંપુરુષ, મહોરગ કે ગંધર્વ ભદ્રશાલ-નંદન-સોમનસ કે પાંડુક વનમાં, હિમવંત-મલય કે મેરુની ગુફામાં ગયેલ અને એક સ્થાને એકઠા થઈ આવીને બેઠા હોય અને પોત-પોતાના સમૂહ સાથે ઉપસ્થિત, હર્ષોલ્લાસપૂર્વક ક્રીડા કરતા, સંગીત-નૃત્ય-હાસ્ય-પરિહાસ પ્રિય કિન્નરાદિના ગેય, પદ્ય, કથનીય, ગેયપદબદ્ધ, પાત્રબદ્ધ, ઉક્ષિપ્ત, પાદાંત, મંદમંદ ધોલનાત્મક, રોચિતાવસાન, સપ્ત સ્વરોથી સમન્વિત, ષદોષથી રહિત, અગિયાર અલંકાર અને આઠ ગુણોથી યુક્ત, ગુંજારવ વડે દૂર-દૂરના ક્ષેત્રોને વ્યાપ્ત કરનાર રાગ-રાગિણી યુક્ત ત્રણ સ્થાનત્રણ કરણથી શુદ્ધ ગીતોના મધુર બોલ, આવા પ્રકારનો તેનો સ્વર હોય છે ? હા, એવો મધુર સ્વર તે મણિ-તૃણથી નીકળે છે. 32. તે વનખંડના તે-તે સ્થાને, તે-તે દેશમાં અનેક નાની-નાની વાવો, પુષ્કરિણીઓ, દીર્ઘિકા, ગુંજાલિકા, સર-પંક્તિ, બિલ-પંક્તિઓ સ્વચ્છ, શ્લષ્ણ, રજતમય કાંઠાઓ, અતિ સમ છે. આ જળાશયો વજમય પાષાણના, તપનીય તળવાળા, સુવર્ણ-શુભ-રજત વાલુકાના, વૈડૂર્ય મણિ-સ્ફટિક પટલના બનેલા છે. સુખાકારી ઉતરવા-ચડવાના સ્થાન છે, વિવિધ મણિ સુબદ્ધ ચતુષ્કોણ વાવ અનુક્રમે સુજાત, ગંભીર, શીતળ જળયુક્ત, કમલપત્ર - બીસમૃણાલથી ઢાંકેલ, ઘણા ઉત્પલ, કુમુદ, નલિન, સુભગ, સૌગંધિક, પુંડરીક, શતપત્ર, સહસ્રપત્ર કમળોથી સુશોભિત છે. તેના ઉપર પરાગને માટે ભ્રમરસમૂહ ગુંજી રહ્યો છે. સ્વચ્છ-નિર્મળ જળ વડે ભરેલ છે. કલ્લોલ કરતા મગરમચ્છ-કાચબા આદિ તેમાં અહીં-તહીં ફરી રહ્યા છે અને તે વિવધ પક્ષીઓના ગમનાગમનથી વ્યાપ્ત છે. આ જળાશયોમાં કેટલાક આસવોદક, કેટલાક વારુણોદક, કેટલાક ધૃતોદક, કેટલાક ક્ષીરોદક, કેટલાક ક્ષારોદક, કેટલાક ઉદકરસ વડે યુક્ત કહ્યા છે. તે પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ છે. તે વાવ યાવત્ કૂપપંક્તિની ચારે દિશામાં ત્રણ-ત્રણ સુંદર સોપાન બનેલ છે. તે ત્રિસોપાન પ્રતિરૂપકોની નેમો વજ-રત્નોની છે, તોરણ-ધ્વજ-છત્રાતિછત્ર પૂર્વવતું જાણવા. તે નાની-નાની વાવ યાવતુ બિલપંક્તિઓમાં તે-તે દેશમાં ઘણા ઉત્પાદ પર્વતો, જગતી પર્વતો છે. કેટલાક દકમંડપ, દકનાલક, દકમંચકો છે, જે ઊંચા-નીચા અને નાના-મોટા અંદોલક, પ્રક્ષાંદોલક છે. તે બધાં રત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે ઉત્પાદ પર્વત યાવત્ પ્રક્ષાંદોલકમાં ઘણા હંસાસન, ક્રૌંચાસન, ગરુડાસન, ઉન્નતાસન, પ્રણતાસન, દીર્ષાસન, પક્ષાસન, ભદ્રાસન, વૃષભાસન, સિંહાસન, પદ્માસન, દિશાસૌવસ્તિકાદિ સર્વે રત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે વનખંડોમાં ત્યાં-ત્યાં તે-તે દેશમાં ઘણા આલિગૃહ, માલિગૃહ, કદલિગૃહ, લતાગૃહ, આસનગૃહ, પ્રેક્ષણગૃહ, મંડનગૃહ, પ્રસાધનગૃહ, ગર્ભગૃહ, મોહનગૃહ, શાલગૃહ, જાલગૃહ, ચિત્તગૃહ, કુસુમગૃહ, ગંધગૃહ, આદર્શગૃહ. સર્વે રત્નમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે આલિગૃહ યાવત્ આદર્શગૃહમાં ઘણા હંસાસન યાવત્ દિશા સૌવસ્તિક આસન સર્વે રત્નમય યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે વનખંડોમાં તે-તે દેશમાં ત્યાં-ત્યાં ઘણા જાઈ–જૂઈનવમાલિકા-વાસંતી-સૂરમલ્લિકા-દધિવાસુકતંબોલી-મુદ્રિકા-નાગલતા-અતિમુક્તલતા અને આસ્કોવક માલુકાના મંડપો છે. તે બધા સ્વચ્છ, સર્વરત્નમય મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 25

Page #26
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે જાઈ મંડપ યાવત્ માલૂકા મંડપમાં ઘણા પૃથ્વીમય શિલાપટ્ટક કે હંસાસનના આકારે રહેલ છે યાવત્ દિશાસૌવસ્તિકાસનના આકારે રહેલ છે. હે આયુષ્યમાન્ શ્રમણો ! ત્યાં બીજા પણ ઘણા માંસલ, ધૃષ્ટ, વિશિષ્ટ સંસ્થાન સંસ્થિત પૃથ્વી શિલાપટ્ટકો, રહેલ છે, તેમ કહ્યું છે. તે આજિનક, રૂત, બૂર, નવનીત, તૂલ સ્પર્શવાળા, સર્વે રત્નમય, નિર્મળ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. ત્યાં ઘણા વૈમાનિક દેવ-દેવીઓ બેસે છે, સૂવે છે, ઊભે છે, વિશ્રામ કરે છે, પડખાં બદલે છે, હસે છે, રમે છે, લીલા-ક્રીડા-કિટ્ટ-મોહન કરે છે. એ રીતે પૂર્વે જૂના સંચિત કરેલા, સુપ્રતિક્રાંત, શુભ, કરેલા કર્મોના કલ્યાણમય, શુભ ફલપ્રદ વિપાક અનુભવે છે. સૂત્ર-૩૩ તે વનખંડના બહુમધ્ય દેશભાગે પ્રત્યેકમાં પ્રાસાદાવતંસક(શ્રેષ્ઠ મહેલ) કહ્યા છે. તે પ્રાસાદાવાંસકો 500 યોજન ઉદ્ઘ ઉચ્ચત્વથી, 250 યોજન વિધ્વંભથી, પોતાની ઉજ્જવળ પ્રભાથી જાણે હસતા હોય એવા પ્રતીત થતા હતા. તેનો ભૂમિભાગ બહુસમ અને રમણીય હતો. તેના ચંદરવા, સપરિવાર સિંહાસન આદિ વર્ણન પૂર્વવત્ જાણવું. ત્યાં ચાર મહર્ફિક દેવો યાવત્ પલ્યોપમ સ્થિતિક રહે છે. તે આ પ્રમાણે - અશોક, સપ્તપર્ણ, ચંપક, ચૂત. તે સૂર્યાભદેવ વિમાનની મધ્યે બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગ કહ્યો છે. તે આ - વનમંડ સિવાય યાવતુ દ વૈમાનિક દેવો અને દેવીઓ બેસે છે યાવત્ વિચરે છે. તે બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગના બહુમધ્ય દેશભાગમાં એક મોટું ઉરિકા-લયન કહ્યું છે. તે એક લાખ યોજન લંબાઈ-પહોળાઈથી 3,16,227 યોજન, ત્રણ કોશ, 28 ધનુષ, ૧૩ણા અંગુલથી કંઈક વિશેષ ન્યૂન પરિધિ છે. એક યોજન જાડાઈ છે, સર્વ જાંબૂનદ સુવર્ણમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. સૂર-૩૪ - તે ઉપરિયાલયન બધી દિશા-વિદિશાઓમાં ચોતરફથી એક પાવરવેદિકા અને એક વનખંડથી ઘેરાયેલ છે. તે પદ્મવરવેદિકા અર્ધ યોજન ઉદ્ઘ ઉચ્ચત્વથી, 500 ધનુષ વિખંભથી, 500 ધનુષ પહોળી અને ઉપનિકાલયના જેટલી તેની પરિધિ છે. તે પદ્મવર વેદિકાનું વર્ણન - તે વેદિકા, વજમય નેમ, રિઝરત્નમય પ્રતિષ્ઠાન, વૈડૂર્યમય સ્તંભ, સોનારૂપામય ફલક, લોહિતાક્ષમય સૂચિઓ, વિવિધ મણિમય કડેવર, વિવિધ મણિમય રૂપ અને રૂપ સંઘાટક, અંકમય પક્ષ બાહા, જ્યોતિ રસમય વંશ અને વંશકવેલુક, રજતમય પટ્ટીકા, જાતરૂપ્યમય અવઘાટની, વજમયી ઉપરની પ્રીંછની, સર્વરત્નમય આચ્છાદન છે. તે પદ્મવરવેદિકા ચારે દિશા-વિદિશામાં એક એક હેમજાલ, ગવાક્ષજાલ, ઘંટિકાજાલ, ઘંટાજાલ, મુક્તાજાલ, મણિજાલ, કનકજાલ, રત્નજાલ, પદ્મજાલ વડે સંપરિવૃત્ત છે. તે માળાઓ સુવર્ણ લંબૂસકથી યાવત્ રહેલી છે. તે પદ્મવરવેદિકાના તે-તે દેશમાં, ત્યાં-ત્યાં ઘણા અશ્વસંઘાટક યાવત્ વૃષભ સંઘાટક શોભી રહ્યા છે. સર્વે રત્નમય, નિર્મળ યાવતુ પ્રતિરૂપ છે, પ્રાસાદીયાદિ છે. તે જ રીતે તે વેદિકા પર રત્નમય વીથિઓ, પંક્તિઓ, મિથુનકો, અને લતાઓ શોભી રહેલ છે. ભગવન્! એમ કેમ કહ્યું કે પદ્મવર વેદિકા, પદ્મવર વેદિકા છે? ગૌતમ ! પદ્મવરવેદિકાના તે-તે દેશમાં ત્યાં-ત્યાં વેદિકામાં, વેદિકાબાપામાં, વેદિકાફલકોમાં, વેદિકાના અંતરાલોમાં. સ્તંભ-સ્તંભબાહા-સ્તંભશીર્ષ-સ્તંભનાં અંતરાલોમાં, શુચિ(ખીલા)-શુચિમુખો-શુચિફલક-શુચિના અંતરાલોમાં, પક્ષ(પડખા)-પક્ષબાહા- પક્ષપેરંત(પડખાના પ્રાંતભાગોમાં)-પક્ષના અંતરાલમાં ઘણા ઉત્પલ, પદ્મ, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 26

Page #27
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા કુમુદ, નલીન, સુભગ, સૌગંધિક, પુંડરીક, મહાપુંડરીક, શતપત્ર, સહસ્રપત્રો છે. હે આયુષ્યમાન્ શ્રમણો ! તે બધા સર્વ રત્નમય, નિર્મળ, પ્રતિરૂપ, મહા વરસાદથી બચવામાં છત્ર સમાન છે. તેથી આ કારણે હે ગૌતમ ! પદ્મવરવેદિકા, પદ્મવરવેદિકા કહેવાય છે. ભગવન્! પદ્મવરવેદિકા શું શાશ્વત છે? ગૌતમ ! તે કથંચિત્ શાશ્વત છે, કથંચિત અશાશ્વત છે. ભગવન એમ કેમ કહો છો ? હે ગૌતમ ! દ્રવ્યાર્થપણે શાશ્વત છે અને વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ પર્યાયોથી અશાશ્વત છે. તેથી આમ કહ્યું. ભગવન્! તે પદ્મવરવેદિકા કાળથી કેટલો કાળ રહેશે ? ગૌતમ ! તે પદ્મવરવેદિકા કદી ન હતી તેમ નથી, કદી નથી તેમ નહીં, કદી નહીં હશે તેમ નહીં, તે વેદિકા હતી, છે અને રહેશે. તે ધ્રુવ, નિત્ય, શાશ્વત, અક્ષય, અવ્યય, અવસ્થિત, નિત્ય છે. તે પદ્મવરવેદિકા ચોતરફ એક વનખંડથી ઘેરાયેલ હતી. તે વનખંડ દેશોન બે યોજન ચક્રવાલ વિધ્વંભથી, ઉપરિકાલયન સમ પરિક્ષેપથી છે, વનખંડ વર્ણન પૂર્વવત યાવત્ વિચરે છે, સુધી કહેવું. તે ઉપરિકાલયનની ચારે દિશામાં ચાર ટિસોપાન પ્રતિરૂપક કહ્યા છે. તોરણ-ધ્વજ-છત્રાતિછત્ર વર્ણવવા. તે ઉપરિકાલયનની ઉપર બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગ છે , તેનું વર્ણન મણિ જેવા સ્પર્શ પર્યન્ત કહેવું. સૂત્ર-૩૫ તે બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગના બહુમધ્યદેશે એક મોટું પ્રાસાદાવતંસક કહ્યું છે. તે પ્રાસાદાવતંસક 500 યોજન ઉર્ધ્વ ઉચ્ચત્વથી, 250 યોજન વિખંભથી તથા પોતાની ફેલાઈ રહેલ પ્રભાથી હસતું એવું પ્રતીત થાય છે. ચંદરવો અને પરિવાર સિંહાસન કહેવા. અષ્ટ અષ્ટમંગલ, ધ્વજ, છત્રાતિછત્ર કહેવા. તે મૂળ પ્રાસાદાવતંસક બીજા ચાર પ્રાસાદાવતંસકો તેનાથી અર્ધ ઉચ્ચત્વ પ્રમાણ માત્રથી ચોતરફ પરિવત્ત છે. તે પ્રાસાદાવાંસકો 250 યોજન ઉદ્ઘ ઉચ્ચત્વથી, ૧૨૫-યોજન વિખંભથી છે. તે પ્રાસાદાવાંસકો બીજા ચાર પ્રાસાદાવતંસકોથી ઘેરાયેલ છે, તે અડધા ઉચ્ચત્વ પ્રમાણથી છે. તે પ્રાસાદાવતંસકો પચીશ યોજન ઊંચા અને સાડા બાસઠ યોજન પહોળા, એકત્રીશ યોજના અને એક કોશ વિધ્વંભથી છે. ઉલ્લોક, સપરિવાર સિંહાસન, પ્રાસાદ ઉપર આઠ-આઠ મંગલો, ધ્વજો અને છત્રાતિછત્રો છે. સૂત્ર-૩૬ તે મૂલ પ્રાસાદાવતંસકની પૂર્વે અહીં સુધર્માસભા કહી છે. તે 100 યોજન લાંબી, 50 યોજન પહોળી, 72 યોજન ઊંચી, અનેકશત સ્તંભ સંનિવિષ્ટ છે, અભ્યર્ગત સુકૃત વજ વેદિકા અને તોરણ, વર રચિત શાલભંજિકા થાવત્ અપ્સરાગણ સંઘથી વ્યાપ્ત, પ્રાસાદીય આદિ છે. તે સુધર્માસભામાં ત્રણ દિશામાં ત્રણ દ્વારો કહ્યા છે. તે આ - પૂર્વમાં, દક્ષિણમાં, ઉત્તરમાં. આ દ્વારા ૧૬-યોજન ઉચ્ચત્વથી, આઠ યોજન વિખંભથી, તેટલા જ પ્રવેશભાગમાં છે. તે દ્વાર શ્વેત અને શ્રેષ્ઠ સુવર્ણની સ્કૂપિકાઓ તથા વનમાળાથી અલંકૃત છે. તે દ્વારોની ઉપર આઠ-આઠ મંગલો, ધ્વજા, છત્રાતિછત્રો છે. તે દ્વારોની આગળ પ્રત્યેક-પ્રત્યેક મુખમંડપ કહ્યા છે. તે મુખમંડપો 100 યોજન લંબાઈથી, 50 યોજના વિધ્વંભથી, સાતિરેક 16 યોજન ઉંચાઈથી છે. સુધર્મસભા સમાન વર્ણન કહેવું. તે મુખમંડપની ત્રણ દિશામાં ત્રણ દ્વારા કહ્યા છે. તે આ - પૂર્વમાં, દક્ષિણમાં, ઉત્તરમાં. તે દ્વારો 16 યોજના ઊંચા, આઠ યોજન પહોળા, આઠ યોજન પ્રવેશથી છે. આ દ્વારા શ્વેત, શ્રેષ્ઠ સુવર્ણ સ્કૂપિકા યાવત્ વનમાળાઓથી અલંકૃત છે. તે મુખમંડપના ભૂમિભાગ, ઉલ્લોક, તેની ઉપરના આઠ મંગલ, છત્રાદિ કહેવા. તે મુખમંડપની આગળ પ્રત્યેક-પ્રત્યેક પ્રેક્ષાગૃહ મંડપ કહેલ છે. દ્વાર, ભૂમિભાગ, ઉલ્લોક પર્યન્ત મુખમંડપ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 27

Page #28
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા સમાન આ પ્રેક્ષાગૃહમંડપ કહેવો. તે પ્રેક્ષાગૃહ મંડપના બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગના બહુમધ્ય દેશભાગમાં પ્રત્યેક-પ્રત્યેકમાં એક એક વજમય અક્ષાટક(અખાડો) કહ્યા છે. તે વજમય અફાટક ના બહુમધ્ય દેશભાગમાં પ્રત્યેક-પ્રત્યેક મણિપીઠિકા કહી છે. તે મણિપીઠિકા આઠ યોજન આયામ-વિખંભથી, ચાર યોજન બાહલ્યથી, સર્વમણિમય, સ્વચ્છ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે મણિપીઠિકા ઉપર પ્રત્યેક-પ્રત્યેક સ્તૂપ કહ્યા છે. તે સ્તૂપ ૧૬-યોજન લંબાઈ-પહોળાઈથી, સાતિરેક 16 યોજન ઉદ્ઘ ઉચ્ચત્વથી, શંખ-અંક-કુંદ-દકરજ-અમૃત મથિત ફેણપુંજ સદશ શ્વેત છે તથા સર્વરત્નમય, નિર્મળ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે સ્તૂપોની ઉપર આઠ-આઠ મંગલો, ધ્વજ, છત્રાતિછત્ર છે. તે સ્તૂપોની ચારે દિશામાં પ્રત્યેક-પ્રત્યેકને મણિપીઠિકા કહી છે, તે મણિપીઠિકાઓ આઠ યોજન આયામવિધ્વંભથી, ચાર યોજન બાહલ્યથી સર્વે મણિમય, નિર્મળ યાવતુ પ્રતિરૂપ છે. તે મણિપીઠિકા ઉપર ચાર જિન (અરિહંત પરમાત્મા)ની પ્રતિમા છે, તે જિનોત્સધ પ્રમાણ(જિન-અરિહંતની. અવગાહના જેવડી પ્રમાણ માત્ર), તે પ્રતિમાં પદ્માસને બિરાજમાન અને સ્તૂપાભિમુખ રહેલી છે. તે પ્રતિમાના નામ આ રીતે છે- ઋષભ, વર્ધમાન, ચંદ્રાનન, વારિષણ. વૃત્તિકાર મહર્ષિ શ્રી મલયગિરિજી મહારાજ જણાવે છે કે-અહીં આ ચારે શાશ્વત જિન (અરિહંત)પ્રતિમા 500 ધનુષની જ સંભવે છે. તે સ્તૂપોની આગળ પ્રત્યેક-પ્રત્યેકને મણિપીઠિકાઓ કહી છે. તે મણિપીઠિકા સોળ યોજન લંબાઈ પહોળાઈથી, આઠ યોજન બાહલ્યથી, સર્વે મણિમયી યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે મણિપીઠિકાની ઉપર પ્રત્યેક-પ્રત્યેક ચૈત્યવૃક્ષ કહેલ છે. તે ચૈત્યવૃક્ષ આઠ યોજન ઉર્ધ્વ ઊંચા, અદ્ધ યોજન ઉદ્વેધથી, બે યોજન સ્કંધ, અર્ધ યોજના વિધ્વંભ, છ યોજનમાં ફેલાયેલ શાખા, બહુમધ્ય દેશભાગમાં આઠ યોજન આયામ-વિખંભથી, સાતિરેક આઠ યોજન સર્વ પરિમાણ છે. તે ચૈત્યવૃક્ષનું આવા પ્રકારનું વર્ણન કહ્યું છે - વજમય મૂળ, રજતના સુપ્રતિષ્ઠિત વિડિમા(શાખા), રિષ્ટમય વિપુલ કંદ, વૈડૂર્ય રુચિર સ્કંધ, સુજાત શ્રેષ્ઠ જાતરૂપ પ્રથમ વિશાળ શાખા, વિવિધ મણિમય રત્નની વિવિધ શાખાપ્રશાખા, વૈડૂર્ય પત્ર, તપનીય બિંટ, જંબૂનદ રક્ત મૃદુ સુકુમાલ પ્રવાલથી શોભિત ઉત્તમ કુરાગ્ર શિખરો, વિચિત્ર મણિરત્ન સુરભેિ કુસુમ ફળથી ભરેલ નમેલી શાખા અધિક મન-નયનને સુખકર છે, અમૃતરસ સમાન રસવાળા ફળો. યુક્ત વૃક્ષ છાયા-પ્રભા-શોભા અને ઉદ્યોત સહિત અને પ્રાસાદીયાદિ છે. તે ચૈત્યવૃક્ષોની ઉપર આઠ-આઠ મંગલો, ધ્વજ, છત્રાતિછત્ર છે. તે ચૈત્યવૃક્ષોની આગળ પ્રત્યેક-પ્રત્યેક મણિપીઠિકા કહી છે. તે મણિપીઠિકા આઠ યોજન લંબાઈ-પહોળાઈથી છે, ચાર યોજન બાહલ્યથી છે, સર્વે મણિમય, નિર્મળ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે મણિપીઠિકાની ઉપર પ્રત્યેક-પ્રત્યેક મહેન્દ્રધ્વજ કહ્યો છે. તે મહેન્દ્રધ્વજ 60 યોજન ઉદ્ઘ ઉચ્ચત્વથી છે. અર્ધ યોજન ઉદ્વેધથી, અર્ધ યોજન વિષ્કલથી છે, તે વજમય, વૃત્ત-લખ-સુશિલિષ્ટ-પરિવૃષ્ટ-સૃષ્ટસુપ્રતિષ્ઠિત, વિશિષ્ટ અનેક પંચવર્ણી હજારો કુડભિથી પરિમંડિત અને અભિરામ વાતોછૂત વિજય-વૈજયંતિ પતાકા, છત્રાતિછત્રયુક્ત, ઊંચી, ગગનતલને સ્પર્શતા પ્રાસાદીયાદિ છે. તેની ઉપર આઠ-આઠ મંગલો, ધ્વજા, છત્રાતિછત્રા તે મહેન્દ્રધ્વજ આગળ એક-એક નંદા પુષ્કરિણીઓ છે. તે પુષ્કરિણીઓ 100 યોજન લંબાઈ 50 યોજના પહોળાઈ, 10 યોજન ઉદ્વેધથી અને નિર્મળ છે યાવત્ વર્ણન કરવું કે એક દિકરસ યુક્ત કહી છે. તે એક-એક પદ્મવર-વેદિકાથી પરિવૃત્ત છે. એક-એક વનખંડથી પરિવૃત્ત છે. તે નંદા પુષ્કરિણીની ત્રણ દિશામાં ટિસોપાના મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 28

Page #29
1 પી. આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા પ્રતિરૂપક કહ્યા છે. ત્રિસોપાન પ્રતિરૂપકનું વર્ણન કરવું. તોરણ-ધ્વજ-છત્રાતિછત્ર કહેવા. સુધર્માસભામાં 48,000 મનોગુલિકાઓ છે. તે આ રીતે - પૂર્વમાં 16,000, પશ્ચિમમાં 16,000, દક્ષિણમાં 8000, ઉત્તરમાં 8,000. તે મનોગુલિકામાં ઘણા સુવર્ણ-રૂપ્યમય ફલકો કહ્યા છે. તે સુવર્ણ-રૂપ્યમય ફલકોમાં ઘણા વજમય નાગદંતો કહ્યા છે. તે વજમય નાગદંતોમાં કાળા સૂત્રના બનેલ ગોળ લાંબી-લાંબી માળાઓ લટકે છે. સુધર્માસભામાં 48,000 ગોમનસિકાઓ છે. નાગદંતક પર્યન્ત મનોગુલિકા સમાન કહેવું. તે નાગદંતકોમાં ઘણા રજતમય સિક્કા કહ્યા છે. તે રજતમય સિક્કામાં ઘણી વૈડૂર્યમય ધૂપઘટિકાઓ કહી છે. તે ધૂપઘટિકામાં કાલો અગર યાવત્ છે. સુધર્માસભામાં બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગ કહ્યો છે, યાવત્ મણિ વડે શોભિત, મણિસ્પર્શ અને ઉલ્લોક છે. તે બહુસમ રમણીય ભૂમિભાગના બહુમધ્ય દેશભાગમાં એક મોટી મણિપીઠિકા કહી છે. તે 16 યોજન લંબાઈપહોળાઈથી, આઠ યોજન બાહલ્યથી છે અને સર્વ મણિમયી યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે મણિપીઠિકાની ઉપર અહીં માણવક ચૈત્યસ્તંભ કહ્યો છે. તે 60 યોજન ઉર્ધ્વ ઉચ્ચત્વથી, ઉદ્વેધથી એક યોજન અને વિખંભથી એક યોજન છે. તે 48 દ્વારો, 48 આયામોવાળા છે. શેષ વર્ણન માહેન્દ્રધ્વજ સમાન જાણવું. તે માણવક ચૈત્યસ્તંભ ઉપર બાર યોજન અને નીચે પણ બાર યોજન છોડી, મધ્યના ૩૬-યોજનમાં અહીં ઘણા સુવર્ણ-રૂપ્યમય ફલકો છે. તે ફલકોમાં ઘણા વજમય નાગદંતો છે, તે વજમય નાગદંતોમાં ઘણા રજતમય સિક્કા છે. તે સિક્કામાં ઘણા વક્તમય ગોળ-ગોળ સમુદ્ગકો કહ્યા છે. તે સમુદ્ગકોમાં ઘણા જિનસકિથઓ સુરક્ષિત છે. તે અસ્થિઓ સૂર્યાભદેવને અને અન્ય ઘણા દેવો અને દેવીઓને અર્ચનીય યાવતુ પર્યાપાસનીય છે. તે માણવક ચૈત્ય સ્તંભની ઉપર આઠ-આઠ મંગલો, છત્રાતિછત્રો છે. સૂત્ર-૩૭ તે માણવક ચૈત્યસ્તંભની પૂર્વે એક મોટી મણિપીઠિકા કહી છે. તે આઠ યોજન લંબાઈ-પહોળાઈથી, ચાર યોજન બાહલ્યથી, સર્વ મણિમય, નિર્મળ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તેની ઉપર એક મોટું સિંહાસન છે, સપરિવાર તેનું વર્ણના કરવું. તે સ્તંભની પશ્ચિમે એક મોટી મણિપીઠિકા કહી છે. તે આઠ યોજન લાંબી-પહોળી, ચાર યોજન બાહલ્યથી છે, સર્વે મણિમયી, નિર્મળ યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. તે મણિપીઠિકાની ઉપર એક મોટું દેવશયનીય કહ્યું છે. તે દેવશયનીયનું વર્ણન આ પ્રમાણે છે - વિવિધ મણિમય, સ્વર્ણના પ્રતિપાદ છે. તે વિવિધ મણિમય પાદશીર્ષકો, જાંબૂનદમય ગાત્રકો, વિવિધ મણિમય સાંધા, રજતમય તૂલી, તપનીયમય ગંડોપધાનિકા, લોહિતાક્ષમય ઓશિકા છે. તે શયનીયની બંને બાજુ ઓશિકા, બંને તરફ ઉન્નત, મધ્યમાં ગંભીર, શાલિંગણ વર્તિત ગંગાપુલિન વાલુકા સમ, સુવિરચિત રજસ્ત્રાણ, ઉપસ્થિત ક્ષૌમદુ-કુલપટ્ટ પ્રતિચ્છાદન, રક્તાંશુ સંવૃત્ત, સુરમ્ય, આજિનક, રુય, બૂર, નવનીતતુલ સ્પર્શ-મૃદુ છે. સૂત્ર-૩૮ તે દેવશયનીયની પૂર્વમાં એક મોટી મણિપીઠિકા કહી છે. તે આઠ યોજન લાંબી-પહોળી, ચાર યોજના બાહલ્યથી, સર્વ મણિમય યાવત્ પ્રતિરૂપ છે તે મણિપીઠિકાની ઉપર એક મોટો ક્ષુલ્લક મહેન્દ્રધ્વજ કહ્યો છે. તે 60 યોજન ઊંચો, એક યોજન વિખંભથી, વજમય-વૃત્ત-લષ્ટ-સંસ્થિત-સુશ્લિષ્ટ યાવતુ પ્રતિરૂપ છે. ઉપર આઠ-આઠ મંગલ, ધ્વજ, છત્રાતિછત્ર છે. તે ક્ષુલ્લક મહેન્દ્ર ધ્વજની પશ્ચિમે અહીં સૂર્યાભદેવનો ચોખ્વાલ નામે પ્રહરણકોશ કહ્યો છે, સર્વ વજમય, નિર્મળ યાવતુ પ્રતિરૂપ છે. તે સૂર્યાભદેવનું પરિધરત્ન, ખગ, ગદા, ધનુષ પ્રમુખ ઘણા પ્રહરણ રત્નો રાખેલા છે. તે શસ્ત્રો ઉજ્જવલ, નિશિત, સુતીક્ષ્ણ ધારવાળા, પ્રાસાદીયાદિ છે. સુધર્માસભાની ઉપર આઠ-આઠ મંગલક, ધ્વજ, છત્રાતિછત્રો છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 29

Page #30
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્રીય સૂત્ર-૩૯ | સુધર્માસભાની ઈશાને એક મોટું સિદ્ધાયતન-જિનાલય કહ્યું છે. તે 100 યોજન લાંબુ, 50 યોજન પહોળું, 72 યોજન ઊંચું છે. તેનું ગોમાનસિકા પર્યન્ત તથા ભૂમિભાગ, ચંદરવાનું વર્ણન પૂર્વવત્ કહેવું. તે સિદ્ધાયતનના બહુમધ્ય દેશભાગમાં એક મોટી મણિપીઠિકા કહી છે. તે 16 યોજન લંબાઈ-પહોળાઈથી અને આઠ યોજન બાહલ્યથી છે. તે મણિપીઠિકા ઉપર એક મોટો દેવછંદક છે. 16 યોજન લાંબો-પહોળો, સાતિરેક સોળ યોજન ઉદ્ઘ ઉચ્ચત્વથી છે. તે સર્વરત્નમય યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. અહીં 108 જિનપ્રતિમા, જિનોત્સધ પ્રમાણ (500 ધનુષ પ્રમાણે પદ્માસને રહેલ) બિરાજમાન છે. તે જિનપ્રતિમાનું વર્ણન આ પ્રમાણે - તપનીય સુવર્ણમય, હથેળી અને પાદતલ, અંકમય નખો - મધ્યમાં લોહિતાક્ષ રેખા, સુવર્ણમયી જંઘા, કનકમય જાનૂ, કનકમય ઊરુ, તપનીયમય ગાત્રલષ્ટી, તપનીયમય નાભિ, રિમય રોમરાજી, તપનીયમય ચુચુક, તપનીયમય શ્રીવત્સ, શિલપ્રવાલ-મય હોઠ, સ્ફટિકમય દાંત, તપનીયમય જીભ અને તાણ, કનકમથી નાસિકા - મધ્યમાં લોહિતાક્ષ પ્રતિસેક, અંકમય આંખો - મધ્યમાં લોહિતાક્ષ પ્રતિસેવક, રિષ્ટમય તારા-કીકી, રિમય અક્ષિપત્ર-પલક અને ભ્રમર, કનકમય કપાળ, કાન અને નિડાલ-લલાટ, વજમય શીર્ષઘટી, તપનીયમય કેશાંત-કેશ ભૂમિ, રિષ્ઠરત્નમય કેશ છે. તે જિનપ્રતિમાની પ્રત્યેકની પાછળ એક-એક છત્રધારકની પ્રતિમા કહી છે. તે હિમ-રજત-કુંદ-ચંદ્ર સમાન, કોરંટ પુષ્પમાળા યુક્ત ધવલ છત્રોને લીલાપૂર્વક ધારણ કરીને ઊભી છે. તે જિનપ્રતિમાની બંને પડખે એક-એક ચામરધારી પ્રતિમા કહી છે. તે પ્રતિમા વિવિધ વિમલ અને મહાઈ મણિ-કનક-રત્નથી રચિત યાવત્ લીલા સહિત ધારણ કરતી ઊભી છે. તે જિનપ્રતિમાની આગળ બબ્બે નાગ પ્રતિમા, ભૂત પ્રતિમા, યક્ષ પ્રતિમા, કુંડધાર પ્રતિમા છે, જે સર્વરત્નમય, નિર્મળ થાવત્ ઊભી છે. તે જિનપ્રતિમા આગળ 108-108 ઘંટ, કળશ, ભંગાર, આદર્શ, થાળા, પાત્રી, સુપ્રતિષ્ઠક, મનોગુલિકા, વાતકરગ, ચિત્રકર, રત્નકરંડક, અશ્વકંઠ યાવત્ વૃષભકંઠ, પુષ્પગંગેરી યાવત્ રોમહસ્ત ચંગેરી, પુષ્પપટલ, તેલ સમુદ્ગક યાવત્ અંજન સમુદ્ગક અને ધૂપ કડુચ્છક રહેલ છે. સિદ્ધાયતન ઉપર આઠ અષ્ટમંગલ, ધ્વજ, છત્રાતિછત્ર છે. સૂત્ર-૪૦ તે સિદ્ધાયતનની ઈશાનમાં અહીં એક મોટી ઉપપાતસભા કહી છે. સુધર્માસભા સમાન પિપાતસભાનું વર્ણના કરવું યાવતુ મણિપીઠિકા આઠ યોજન, દેવશયનીયવત્ શયનીયનું વર્ણન, આઠ-આઠ મંગલ, ધ્વજ, છત્રાતિછત્રો છે. તે ઉપરાત સભાનું પૂર્વે એક મોટું દ્રહ છે. તે 100 યોજન લાંબુ, 50 યોજન પહોળુ, 10 યોજન ઊંડુ છે. તે દ્રહની ઈશાનમાં અહીં એક મોટી અભિષેક સભા કહી છે. સુધર્માસભાના ગમક મુજબ યાવત્ ગોમાનસિકા, મણિપીઠિકા, સપરિવાર સિંહાસન યાવત્ મુક્તાદામ છે. ત્યાં સૂર્યાભદેવના ઘણા અભિષેક ભાંડ રહેલા છે. આઠ-આઠ મંગલ પૂર્વવત્. તે અભિષેક સભાની ઈશાનમાં અહીં એક આલંકારિક સભા કહી છે. સુધર્માસભા મુજબ આઠ યોજન મણિપીઠિકા, સપરિવાર સિંહાસન સુધી કહેવું. ત્યાં સૂર્યાભદેવના ઘણાં જ અલંકાર ભાંડ છે, બાકી પૂર્વવત્. તે અલંકારિક સભાની ઈશાનમાં એક મોટી વ્યવસાય સભા કહી છે. ઉપરાત સભા સમાન સપરિવાર સિંહાસન, મણિપીઠિકા, આઠ આઠ મંગલો આદિ કહેવા. ત્યાં સૂર્યાભદેવનું એક મહાન પુસ્તકરત્ન રહેલું છે. તે પુસ્તકરત્નનું વર્ણન આ પ્રમાણે - રત્નમય પત્રક, રિષ્ઠ રત્નમય કંબિકા, તપેલ સુવર્ણમય દોરા, વિવિધ મણિમય ગાંઠ, વૈડૂર્યમય લિપ્યાસન, રિષ્ઠરત્નમય ઢાંકણ, તપેલા સુવર્ણમય સાંકળ, રિષ્ઠરત્નમય શાહી, વજરત્નમય લેખણી, રિઝરત્નમય અક્ષરોથી ધાર્મિક શાસ્ત્ર લખેલ છે. વ્યવસાયસભા ઉપર આઠ-આઠ મંગલો છે. તે વ્યવસાય સભાની ઈશાન દિશામાં નંદા પુષ્કરિણી કહી છે. તે દ્રહ સંદશ છે. તે નંદા પુષ્કરિણીની ઈશાનમાં એક મોટી બલિપીઠ કહી છે. સર્વરત્નમય, નિર્મળ યાવતુ પ્રતિરૂપ છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 30

Page #31
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા સૂત્ર-૪૧, 42 41. તે કાળે તે સમયે સૂર્યાભદેવ તત્કાળ ઉત્પન્ન થઈને પાંચ પ્રકારની પર્યાપ્તિઓ પૂર્ણ કરી, તે આ - આહાર, શરીર, ઇન્દ્રિય, આનપ્રાણ,ભાષામન પર્યાપ્તિ. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવને પંચવિધ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્તભાવ પામીને આવા સ્વરૂપનો અભ્યર્થિત, ચિંતિત, પ્રાર્થિત, મનોગત સંકલ્પ ઉત્પન્ન થયો - મારે પહેલા શું કરવું જોઈએ ? પછી શું કરવું જોઈએ ? મને પહેલાં શું શ્રેય છે ? પછી શું શ્રેય છે ? મારે પહેલાં પણ-પછી પણ હિત, સુખ, શેમ, નિઃશ્રેયસ, આનુગામિક-પણે થશે ? ત્યારે તે સૂર્યાભદેવના સામાનિક પર્ષદામાં ઉત્પન્ન દેવ સૂર્યાભદેવના આવા અભ્યર્થિત યાવતુ સમુત્પન્નને સમ્યક રીતે જાણી સૂર્યાભદેવ પાસે આવ્યા. સૂર્યાભદેવને બે હાથ જોડી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરી, જય-વિજયથી વધાવીને આમ કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિય ! સૂર્યાભ વિમાનમાં સિદ્ધાયતનમાં જિન ઉત્સધ પ્રમાણ 108 જિનપ્રતિમા બિરાજમાન છે. સુધર્મા સભામાં માણવક ચૈત્યમાં સ્તંભમાં વજમય ગોળ-વૃત્ત સમુગકોમાં ઘણા જિન અસ્થિ રહેલા છે. તે આપને અને બીજા ઘણા વૈમાનિક દેવો અને દેવીઓને અર્ચનીય યાવત્ પર્યાપાસનીય છે. તેથી આપને તે પહેલા કરણીય છે - પછી કરણીય છે, આપને પહેલા શ્રેયરૂપ છે - પછી શ્રેયરૂપ છે. આપને પહેલા પણ અને પછી પણ હિત-સુખક્ષેમ-નિઃશ્રેયસ અને આનુગામિકપણે થશે. 42. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવે તે સામાનિક પર્ષદા ઉત્પન્ન દેવો પાસે આ અર્થ સાંભળી, સમજી, હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈ, શયનીયથી ઊભો થયો, થઈને ઉપપાતસભાના પૂર્વીય દ્વારથી નીકળ્યો, જ્યાં દ્રહ હતું ત્યાં આવ્યો. આવીને દ્રહને અનુપ્રદક્ષિણા કરતો-કરતો પૂર્વીય તોરણથી પ્રવેશ્યો, પ્રવેશીને પૂર્વીય ટિસોપાનક પ્રતિરૂપકથી નીચે ઊતર્યો, ઊતરીને પાણીમાં ગયો, પાણીથી સ્નાન કર્યું. કરીને જલક્રીડા કરી, કરીને જલાભિષેક કર્યો, કરીને આચમના કરી, ચોકખો થઈ, પરમ શુચિભૂત થઈ, દ્રહથી બહાર નીકળ્યો. ત્યારપછી જ્યાં અભિષેક સભા છે, ત્યાં આવે છે, આવીને અભિષેક સભાને અનુપ્રદક્ષિણા કરતો કરતો પૂર્વના દ્વારેથી પ્રવેશે છે. પ્રવેશીને સિંહાસને આવે છે. આવીને શ્રેષ્ઠ સિંહાસને પૂર્વાભિમુખ બેઠો. ત્યારે સૂર્યાભદેવના સામાનિક પર્ષદામાં ઉત્પન્ન દેવો અભિયોગિક દેવોને બોલાવે છે, બોલાવીને આમ કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિયો ! જલદીથી સૂર્યાભદેવના મહાર્થ, મહાધ, મહાઈ, વિપુલ ઇન્દ્રાભિષેકની સામગ્રી લાવો. ત્યારે તે આભિયોગિક દેવો, સામાનિક પર્ષદાના દેવો વડે આમ કહેવાતા હર્ષિત, સંતુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્નહૃદયી થઈ, બે હાથ જોડી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરી, ‘તહત્તિ' કહી, વિનયપૂર્વક આજ્ઞા વચનોને સ્વીકારે છે. સ્વીકારીને ઈશાન દિશામાં જાય છે. જઈને વૈક્રિય સમુદ્યાતથી સમવહત થઈને સંખ્યાત યોજનનો યાવત્ બીજી વખત પણ વૈક્રિયસમુદ્યાત વડે સમવહત થઈને - 1008-1008 રૂપાના કળશો, સોનાના કળશો, મણિમય કળશો, સોનારૂપાના કળશો, સોના-મણિના કળશો, રૂપામણિના કળશો, સોના-રૂપા-મણિના કળશો, માટીના કળશો. એ પ્રમાણે ભંગાર, દર્પણ, થાળી, પાત્રી, સુપ્રતિષ્ઠક, રત્નકરંડક, પુષ્પગંગેરી યાવત્ રોમહસ્ત ચંગેરી, પુષ્પ-પટલક યાવત્ રોમહસ્તપટલક, છત્ર, ચામર, તેલ સમુદ્ગક યાવત્ અંજન સમુદ્ગક, 1008 ધૂપકડછા વિદુર્વે છે. વિફર્વીન તે સ્વાભાવિક અને વૈક્રિય કળશો યાવત્ ધૂપકડછાઓને ગ્રહણ કરે છે. કરીને સૂર્યાભ વિમાનથી બહાર નીકળ્યા. નીકળીને તેવી ઉત્કૃષ્ટ, ચપલ યાવત્ તિર્જા અસંખ્યાત યોજન જતા-જતા ક્ષીરોદક સમુદ્ર આવે છે. આવીને ક્ષીરોદક લે છે. જે ત્યાં ઉત્પલો છે, તે લે છે. યાવત્ શત-સહસ્રપત્રો લે છે. લઈને પુષ્કરોદ સમુદ્ર આવે છે. આવીને પુષ્કરોદક લઈને ત્યાંના ઉત્પલ યાવત્ શત-સહસ્રપત્રો લે છે. લઈને મનુષ્યક્ષેત્રમાં ભરત-ઐરવત ક્ષેત્રો છે, તેમાં માગધ-વરદામ-પ્રભાસ તીર્થો છે, ત્યાં આવે છે. આવીને તીર્થોદક અને તીર્થમાટી લે છે. પછી ગંગા, સિંધુ, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 31

Page #32
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા રક્તા, રક્તવતી મહાનદીઓ પાસે આવે છે, આવીને સલિલોદક લે છે. પછી બંને કાંઠાની માટી લે છે. લઈને લઘુહિમવંત, શિખરી વર્ષધર પર્વતે આવે છે, આવીને જળ લે છે, સર્વ તુવર, સર્વ પુષ્પ, સર્વ ગંધ, સર્વ માલ્ય, સર્વોષધિ સિદ્ધાર્થક લે છે. લઈને પછી... પદ્મ પુંડરીક દ્રહે જાય છે. જઈને દ્રહનું જળ લે છે, લઈને ત્યાંના ઉત્પલ યાવત્ સહમ્રપત્રો લે છે. લઈને હેમવત-ઐરાવત વર્ષક્ષેત્રોની રોહિતા, રોહિતાશા, સુવર્ણકૂલા, રૂપ્યકૂલા મહાનદીઓ છે, ત્યાં આવે છે. સલિલોદક લે છે. લઈને બંને કાંઠેથી માટી લે છે. લઈને શબ્દાપાતી, વિકટાપાતી વૃત્ત વૈતાઢ્ય પર્વત છે, ત્યાં આવે છે, આવીને સર્વઋતુકાદિ પૂર્વવત્ પછી મહાહિમવંત, રુકિમ વર્ષધર પર્વતે આવે છે. આવીને મહાપદ્મ અને મહાપુંડરીક દ્રો આવે છે. આવીને દ્રહનું જળ લે છે ઇત્યાદિ. પછી હરિવાસ, રમ્યફ વાસ ક્ષેત્રમાં હરિમંતા, નારિયંતા મહાનદી છે, ત્યાં આવે છે, ઇત્યાદિ પૂર્વવતુ. પછી ગંધાપાતી, માલ્યવંત વૃત્તવૈતાઢ્ય પર્વતે આવે છે આદિ પૂર્વવતુ. પછી નિષઢ, નીલવંત વર્ષધર પર્વ પૂર્વવત્. પછી તિગિચ્છિ, કેસરી ઢહે જાય છે, પૂર્વવત્ . પછી મહાવિદેહ વર્ષક્ષેત્રે સીતા, સીતોદા મહાનદીએ જાય છે, પૂર્વવત્. પછી ચક્રવર્તી વિજયોમાં બધા માગધ, વરદામ, પ્રભાસ તીર્થોમાં જાય છે, ત્યાં તીર્થોદક લે છે, લઈને સર્વે અંતનદીઓના સર્વે વક્ષસ્કાર પર્વતોએ જઈને પૂર્વવત્ પુષ્પ, ફળાદિ લે છે. પછી મેરુ પર્વતે ભદ્રશાલ વનમાં જાય છે. ત્યાં સર્વ ઋતુક પુષ્પ, માળા, સર્વોષધિ સિદ્ધાર્થક લે છે. પછી નંદનવનમાં જાય છે, ત્યાં સર્વઋતુક યાવત્ સર્વોષધિ સિદ્ધાર્થક, સરસ ગોશીષચંદન લે છે. લઈને સોમનસ વનમાં જાય છે, ત્યાં સર્વઋતુક યાવત્ સિદ્ધાર્થક અને સરસ ગોશીષચંદન, દિવ્ય પુષ્પમાળા, દદ્ધર મલય સુગંધી ગંધને ગ્રહણ કરે છે, પછી આ બધું લઈ તે દેવો એક સ્થાને ભેગા થયા. પછી તેવી ઉત્કૃષ્ટ યાવત્ ગતિથી સૌધર્મકલ્પમાં સૂર્યાભવિમાનમાં અભિષેકસભામાં સૂર્યાભદેવ પાસે આવીને તેમને બે હાથ જોડી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરી, જય-વિજય વડે વધાવે છે. વધાવીને તે મહાર્થ, મહાઈ, મહાઈ, વિપુલ ઇન્દ્રાભિષેક ની સામગ્રી ઉપસ્થાપિત કરી. તે સૂર્યાભદેવ 4000 સામાનિકો, સપરિવાર અગ્રમહિષીઓ, ત્રણ પર્ષદા, સાત સૈન્યાધિપતિ યાવત્ બીજા ઘણાં સૂર્યાભવિમાનવાસી દેવો અને દેવીઓએ તે સ્વાભાવિક તથા વૈક્રિયિક શ્રેષ્ઠ કમલે પ્રતિષ્ઠાપિત, સુગંધીત શ્રેષ્ઠ જળથી ભરેલ, ચંદનકૃત ચર્ચિત, કંઠ ગુણોથી બદ્ધ, પદ્મોત્પલથી ઢાંકેલ, સુકુમાલ કોમળ હાથ વડે પરિગૃહીત 1008 સુવર્ણ કળશ યાવત્ 1008 માટીના કળશો સર્વે જળથી - માટીથી - પુષ્પાદિથી યાવત્ સિદ્ધાર્થકો વડે ભરીને સર્વ ઋદ્ધિથી યાવત્ વાદ્ય ઘોષ સહ અતિ મહાન ઇન્દ્રાભિષેકથી અભિસિંચિત કરે છે. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવનો અતિમહાન ઇન્દ્રાભિષેક વર્તતો હતો ત્યારે કેટલાંક દેવો સૂર્યાભ વિમાનને અતિ જળા કે માટી નહીં પણ પ્રવિરલ વર્ષની, રજ-રેણુ વિનાશક, દિવ્ય સુરભિ ગંધોદકની વર્ષા વરસાવે છે. કેટલાંક દેવો. વિમાનને હતરજ –નષ્ટરજ –ભ્રષ્ટરજ –ઉપશાંતરજ –પ્રશાંતરજ કરે છે. કેટલાંક દેવો વિમાનને સિંચન-સંમાર્જનઉપલિપ્ત, શુચિ સંગૃષ્ટ રચ્યાંતર આપણ-વીહિને કરે છે. કેટલાંક મંચાતિમંચ યુક્ત કરે છે. કેટલાંક વિવિધ રંગની ધ્વજા, પતાકાતિપતાકાથી મંડિત કરે છે. કેટલાંક લીંપણ-ગુપણ કરે છે. ગોશીર્ષ-સરસ-રક્તચંદન-દર્દૂરપંચાંગુલિતલ કરે છે. કેટલાંક દેવો સૂર્યાભ વિમાનના દ્વારોને ચંદન ચર્ચિત કળશોથી બનેલ તોરણોથી સજાવે છે. કેટલાંક ઉપરથી નીચે સુધી લટકતી લાંબી લાંબી ગોળ માળાથી વિભૂષિત કરે છે. કેટલાંક પંચવર્ણી સુગંધી પુષ્પો વિખેરી સુશોભિત કરે છે. કેટલાંક કાલાગરુ પ્રવર કુંદરુષ્ક તુરુષ્ક ધૂપથી મધમધતી સુગંધથી અભિરામ કરે છે. કેટલાંક સુગંધ ગંધીક ગંધવર્તીભૂત કરે છે. કેટલાકે હિરણ્ય, સુવર્ણ, રજત, વજ, પુષ્પ, ફળ, માળા, ગંધ, ચૂર્ણ, આભરણની વર્ષા કરે છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 32

Page #33
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજકશ્રીય કેટલાંકે સુવર્ણ કે યાવત્ આભરણની એકબીજાને ભેટ આપે છે. કેટલાંક તત, વિતત, ઘન, કૃસિર એ ચતુર્વિધા વાજિંત્રને વગાડે છે. કેટલાંક દેવો ઉક્ષિપ્ત, પાદાંત, મંદ, રોચિતાવસાન એ ચતુર્વિધ ગીતો ગાય છે. કેટલાંક દેવોએ દ્રત કે વિલંબિત કે દ્વતવિલંબિત નાટ્યવિધિ દેખાડી, કેટલાકે અંચિત નૃત્યવિધિ દેખાડી. કેટલાક દેવોએ આરભડ, ભસોલ કે આરભટભસોલ નૃત્યવિધિ દેખાડી, કેટલાકે ઉત્પાત-નિપાત પ્રવૃત્ત, તો કેટલાંકે સંકુચિત-પ્રસારિત-રિતારિત, તો કેટલાંકે ભ્રાંત-સંભ્રાંત દિવ્ય નૃત્યવિધિ દેખાડી. કેટલાંક દેવોએ ચતુર્વિધ અભિનય કર્યો. તે આ - દાન્તિક, પ્રાત્યાંતિક, સામંતોપનિપાતિક, લોકાંતમધ્યાવસાનિક. કેટલાંક દેવો બુક્કાર કરે છે, કેટલાંક શરીર ફૂલાવે છે, કેટલાંક નાચે છે, કેટલાંક હક્કાર કરે છે, કેટલાંક લાંબી લાંબી દોડ દોડે છે, કેટલાંક ગણગણે છે અને આસ્ફોટન કરે છે. કેટલાંક આસ્ફોટન કરી ગણગણે છે, કેટલાંક ત્રિપદી દોડે છે, કેટલાંક ઘોડાની જેમ હણહણે છે - હાથીવત્ ગુલગુલ કરે છે - રથની જેમ ધણધણે છે - કેટલાંક આ ત્રણે કરે છે. કેટલાંક ઉછળે છે, વિશેષ ઉછળે છે. કેટલાંક હર્ષધ્વનિ કરે છે. કેટલાંક આ ત્રણે કરે છે. કેટલાંક ઉપર - કેટલાંક નીચે-કેટલાંક લાંબુ કૂદ્યા, કેટલાંકે આ ત્રણે કર્યું, કોઈ સિંહનાદ કરે છે - કોઈએ બીજાને રંગ્યા - કોઈએ ભૂમિ થપથપાવી, કોઈએ આ ત્રણે કર્યું. કોઈ ગરજે છે - કોઈ ચમકે છે - કોઈ વર્ષા કરે છે, કોઈ ત્રણ કરે છે. કોઈ બળે છે - કોઈ તપે છે - કોઈ પ્રતાપે છે - કોઈ ત્રણે કરે છે. કોઈ હક્કારે છે - શુક્કારે છે - ધક્કારે છે. કોઈ પોત-પોતાના નામ કહે છે, કોઈ ચારે પણ કરે છે. કેટલાંક દેવો દેવસન્નિપાત કરે છે, કોઈ દેવોદ્યોત કરે છે, કોઈ દેવોત્કલિત કરે છે, કોઈ કહકહક કરે છે, કોઈ દુહદુહક કરે છે, કોઈ વસ્ત્રોક્ષેપ કરે છે. કોઈ દેવસન્નિપાત યાવતું વસ્ત્રોબ્લેપ કરે છે. કેટલાંક હાથમાં ઉત્પલ યાવતુ સહસ્રપત્ર કમળ લીધા, કોઈએ હાથમાં કળશ યાવત્ ધૂપકડછા લીધા, હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવત્ હૃદયી થઈ ચારે તરફ અહીંતહીં દોડે છે - વિશેષ દોડે છે. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવને, 4000 સામાનિકો યાવત્ 16,000 આત્મરક્ષક દેવો, બીજા પણ ઘણા સૂર્યાભ રાજધાની વાસ્તવ્યા દેવો અને દેવીઓએ અતિ મહાન ઇન્દ્રાભિષેક વડે અભિસિંચિત કરે છે, કરીને એકે એક બે હાથ જોડી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરીને કહ્યું - હે નંદ ! તમારો જય થાઓ, હે ભદ્ર ! તમારો જય થાઓ. તમારું કલ્યાણ થાઓ. ન જિતેલાને જીતો, જિતેલને પાળો, જિતેલ મધ્યે વસો. દેવોમાં ઇન્દ્રવત્, તારામાં ચંદ્રવતું, અસુરોમાં ચમરવત્, નાગોમાં ધરણવત્, મનુષ્યોમાં ભરતવત્, ઘણા પલ્યોપમ - ઘણા સાગરોપમ - ઘણા પલ્યોપમાં સાગરોપમ સુધી) 4000 સામાનિક યાવત્ 16,000 આત્મરક્ષક દેવો, સૂર્યાભ વિમાનના બીજા ઘણા સૂર્યાભવિમાનવાસી દેવો અને દેવીઓનું આધિપત્ય યાવતું મહત્તરકત્વ કરતા, પાલન કરતા વિચરો એમ કહીને જયજય શબ્દ કરે છે. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવ, મહાન્ ઇન્દ્રાભિષેકથી અભિષિક્ત થઈને, અભિષેક સભાના પૂર્વ ધારથી નીકળે છે. ને અલંકારિક સભાએ આવે છે, આવીને અલંકારિક સભાને અનુપ્રદક્ષિણા કરતા, અલંકારિક સભાના પૂર્વ દ્વારેથી પ્રવેશે છે, પ્રવેશીને સિંહાસન પાસે આવે છે. તે શ્રેષ્ઠ સિંહાસન ઉપર પૂર્વાભિમુખ કરીને બેઠો. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવના સામાનિક પર્ષદાના દેવોએ તેમની સમક્ષ અલંકારિક ભાંડ ઉપસ્થિત કર્યા. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવે સર્વપ્રથમ રોમયુક્ત સુકુમાલ સુરભિ ગંધ કાષાયિકથી ગાત્રો લૂછડ્યા, લૂછીને સરસ ગોશીષ ચંદનથી ગાત્રોને અનલિંપિત કરે છે, કરીને નાકના શ્વાસથી ઊડી જાય તેવા ચક્ષહર વર્ણ-સ્પર્શ યુક્ત, ઘોડાની લાળથી પણ અધિક સુકોમળ, ધવલ, સુવર્ણથી ખચિત કર્મયુક્ત, આકાશ અને સ્ફટિક જેવી પ્રભાવાળા, દિવ્ય દેવદૂષ્ય યુગલને મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 33

Page #34
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા ધારણ કર્યું કરીને હાર-અર્ધહાર-એકાવલી-મુક્તાવલી-રત્નાવલીને ધારણ કર્યા. કરીને અંગદ, કેયુર, કડગ, ત્રુટિત, કટિસૂત્રક, દશ વીંટીઓ, વક્ષસૂત્ર, મુરવિ, પ્રાલંબ, ફંડલ, ચૂડામણી, મુગટને ધારણ કર્યા. પછી ગ્રંથિમ-વેષ્ટિમપૂરિમ-સંઘાતિમ ચાર પ્રકારની માળા વડે કલ્પવૃક્ષની સમાન પોતાને અલંકૃત-વિભૂષિત કરે છે. દર્દર-મલયસુગંધની ગંધ ગાત્રો ઉપર છાંટી, દિવ્ય સુમનદામ ધારણ કરે છે. સૂત્ર-૪૩, જ્જ 43. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવ કેશાલંકાર, માલ્યાલંકાર, આભરણાલંકાર, વસ્ત્રાલંકાર એ ચતુર્વિધ અલંકાર વડે અલંકૃત અને વિભૂષિત થઈને - પ્રતિપૂર્ણાલંકાર થઈને સિંહાસનથી ઊભા થાય છે, થઈને અલંકાર સભાના પૂર્વના દ્વારથી નીકળે છે. નીકળીને વ્યવસાય સભાએ જાય છે. વ્યવસાય સભાને અનુપ્રદક્ષિણા કરતા-કરતા પૂર્વના દ્વારેથી. પ્રવેશ કરે છે. ઉત્તમ સિંહાસને યાવત્ બેસે છે. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવના સામાનિક પર્ષદાના દેવો પુસ્તકરત્ન લાવે છે. ત્યારપછી સૂર્યાભદેવ પુસ્તકરત્નને ગ્રહણ કરે છે. લઈને મૂકે છે. પુસ્તકરત્નને ઉઘાડે છે, ઉઘાડીને વાંચે છે. વાંચીને ધાર્મિક કાર્ય કરવાનો નિર્ણય કરે છે, પછી પુસ્તકરત્નને પાછું મૂકે છે. સિંહાસનથી ઊભો થાય છે, થઈને વ્યવસાયસભાના પૂર્વના દ્વારેથી નીકળે છે. નીકળીને નંદા પુષ્કરિણીએ આવે છે. આવીને તેના પૂર્વના તોરણથી પૂર્વના ત્રિસોપાન પ્રતિરૂપકથી તેમાં ઊતરે છે, ઊતરીને હાથ-પગ ધુએ છે. ધોઈને આચમન કરી, ચોકખો થઈ. પરમશુચિભૂત થઈ. એક મ રજતમય વિમલ સલિલપૂર્ણ મત્ત ગજમુખ આકૃતિ કુંભ સમાન મૂંગારને ગ્રહણ કરે છે. ત્યાંના જે ઉત્પલ યાવત્ શતસહસ્રપત્રોને ગ્રહણ કરીને નંદા પુષ્કરિણીથી બહાર નીકળે છે. નીકળી જ્યાં સિદ્ધાયતન છે, ત્યાં જવા તૈયાર થયો. 4. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવના 4000 સામાનિકો યાવત્ 16,000 આત્મરક્ષક દેવો, બીજા પણ ઘણા સૂર્યાભવિમાનવાસી દેવો અને દેવીઓમાં કેટલાંક હાથમાં ઉત્પલ યાવત્ શત-સહસ્ર પત્રો લઈને સૂર્યાભદેવની પાછળપાછળ ચાલ્યા. ત્યારપછી સૂર્યાભદેવના ઘણા આભિયોગિક દેવો અને દેવીઓમાં કેટલાક હાથમાં કળશો યાવત્ કેટલાક હાથમાં ધૂપકડછા લઈ અતિ હર્ષિત થઈ સૂર્યાભદેવની પાછળ ચાલ્યા. ત્યારપછી સૂર્યાભદેવના 4000 સામાનિક દેવો યાવત્ બીજા ઘણા સૂર્યાભવિમાનના દેવો-દેવીઓથી સંપરિવૃત્ત થઈને સર્વઋદ્ધિથી યાવત્ વાદ્યોની ધ્વનિપૂર્વક સિદ્ધાયતન હતું ત્યાં આવ્યા. પછી સિદ્ધાચતનના પૂર્વના દ્વારેથી પ્રવેશ્યા, પ્રવેશીને જ્યાં દેવછંદક છે, જ્યાં જિનપ્રતિમાઓ છે, ત્યાં આવે છે. આવીને જિન પ્રતિમાને જોતાં જ પ્રણામ કરે છે. કરીને લોમહસ્તકને ગ્રહણ કરે છે, કરીને જિનપ્રતિમાને લોમહસ્તકથી પ્રમાર્જે છે. પ્રમાર્જીને જિનપ્રતિમાને સુગંધી ગંધોદકથી નવડાવે છે. નવડાવીને સરસ ગોશીષચંદનથી ગાત્રોને લપે છે. લીંપીને સુગંધી ગંધ કાષાયિકથી ગાત્રોને લૂછે છે, લૂછીને જિનપ્રતિમાને અહત દેવદૂષ્ય યુગલ પહેરાવે છે. પહેરાવીને પુષ્પમાળા-ગંધ-ચૂર્ણવર્ણ-વસ્ત્ર-આભરણ ચઢાવે છે. પછી નીચે સુધી લટકતી લાંબી-લાંબી ગોળ માળા પહેરાવી. પહેરાવીને પંચવર્ણા પુષ્પગુંજો હાથમાં લઈને તેની વર્ષા કરી અને માંડવો કરીને તે સ્થાનને સુશોભિત કર્યું. પછી તે જિનપ્રતિમાની આગળ સ્વચ્છ, શ્લષ્ણ, રજતમય, અક્ષત તંદુલ વડે આઠ-આઠ મંગલનું આલેખન કર્યું. તે આ પ્રમાણે - સ્વસ્તિક ચાવત્ દર્પણ. પછી ચંપ્રભ-રત્ન-વ-વૈડૂર્ય વિમલ દંડ, સ્વર્ણ-મણિ-રત્ન વડે ચિત્રિત, કાળો અગરુ, પ્રવર કુદુરુષ્ક, તુરુષ્પ, ધૂપના મધમધાટથી ઉત્તમ ગંધ વડે વ્યાપ્ત અને ધૂપવર્તી છોડતા વૈડૂર્યમય કડછાને ગ્રહણ કરીને ધૂપક્ષેપ કરીને જિનવરને 108 વિશુદ્ધ ગ્રન્થયુક્ત - અર્થયુક્ત - અપુનરુક્ત મહિમાશાળી છંદોથી સ્તુતિ કરી, પછી સાત-આઠ પગલા પાછળ ખસ્યો, ખસીને ડાબો ઘૂંટણ ઊંચો કર્યો. કરીને જમણો ઘૂંટણ ભૂમિતલે સ્થાપી, ત્રણ વખત મસ્તકને ભૂમિતલે લગાડ્યું, લગાડીને કંઈક નમે છે. નમીને બે હાથ જોડી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરીને આ પ્રમાણે કહ્યું નમસ્કાર થાઓ - અરિહંતોને યાવત્ સંપ્રાપ્તને. પછી વંદે છે, નમે છે, નમીને જ્યાં દેવછંદક છે, જ્યાં મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય) આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 34

Page #35
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા સિદ્ધાયતનનો બહુમધ્ય દેશભાગ છે, ત્યાં જાય છે. જઈને લોમહસ્તક(મોરપિંછી)ને ઉઠાવે છે. પછી સિદ્ધાયતનના બહુમધ્ય દેશભાગને લોમહસ્તક થી પ્રમાર્જે છે. દિવ્ય ઉદકધારાથી સીંચે છે. સરસ ગોશીષચંદનથી પંચાંગુલિતલ મંડલને આલેખે છે. આલેખીને, હાથમાં લઈને યાવત્ પંજોપચાર યુક્ત કરે છે. કરીને ધૂપ દે છે. પછી સિદ્ધાયતનના દક્ષિણ દ્વારે આવે છે. ત્યાં લોમહસ્તક લઈને પછી દ્વારચેટી અને શાલભંજિકાઓ તથા વાલરૂપને લોમહસ્તકથી પ્રમાર્જે છે. પ્રમાર્જીને દિવ્ય ઉદકધારાથી સીંચે છે. સીંચીને સરસ ગોશીષચંદન વડે ચર્ચિત કરે છે. કરીને પુષ્પારોહણ, માલ્ય યાવત્ આભરણ આરોહણ કરે છે, કરીને લાંબી લટકતી માળા યાવત્ ધૂપક્ષેપ કરે છે. કરીને જ્યાં દક્ષિણના દ્વારે મુખમંડપ છે, જ્યાં તે મુખ-મંડપનો બહુમધ્ય દેશભાગ છે, ત્યાં આવે છે. આવીને લોમહસ્તક લે છે. લઈને બહુમધ્ય દેશભાગને લોમહસ્તકને પ્રમાર્જે છે. પ્રમાર્જીને દિવ્ય ઉદકધારાથી સીંચે છે, સીંચીને સરસ ગોશીષચંદનથી પંચાંગુલિતલ મંડપને આલેખે છે. આલેખીને, ગ્રહિત પુષ્પો વીખેરી યાવત્ ધૂપ દે છે. પછી જે દક્ષિણના મુખમંડપના પશ્ચિમી દ્વારે જાય છે, જઈને લોમહસ્તક હાથમાં લે છે, લઈને દ્વાર શાખા, શાલ-ભંજિકા, વાલરૂપોને લોમહસ્તકથી પ્રમાર્જે છે. પ્રમાર્જીને દિવ્ય જળધારાથી સીંચે છે. સરસ ગોશીષચંદનથી ચર્ચિત કરે છે. પુષ્પ યાવત્ આભરણ ચડાવે છે. લાંબી માળા - પુષ્પો વિખેરવા - ધૂપ આપવો. આ બધું કરીને દક્ષિણના મુખમંડપના ઉત્તરની તંભ પંક્તિ પાસે આવે છે. આવીને લોમહસ્તક હાથમાં લે છે. સ્તંભ, શાલભંજિકા અને વાલરૂપને લોમહસ્તક થી પ્રમાર્જે છે. પશ્ચિમના દ્વારવત્ યાવત્ ધૂપ દે છે. ત્યારપછી દક્ષિણી મુખ મંડપના પૂર્વ દ્વારે આવે છે. આવીને લોમહસ્તક હાથમાં લઈને દ્વાર શાખા ઇત્યાદિ પૂર્વવત્ કહેવું. પછી દક્ષિણના મુખમંડપના દક્ષિણ દ્વારે આવે છે, આવીને દ્વાર શાખા ઇત્યાદિ પૂર્વવત્ કહેવું. પછી દક્ષિણના પ્રેક્ષાગૃહ મંડપમાં જ્યાં પ્રેક્ષાગૃહમંડપનો બહુમધ્ય દેશભાગ છે, તેમાં વજમય અલપાટક છે. મણિપીઠિકા છે, જ્યાં સિંહાસન છે, ત્યાં આવે છે. આવીને લોમહસ્તક હાથમાં લે છે. લઈને અક્ષપાટકને, મણિપીઠિકાને, સિંહાસનને લોમ હસ્તકથી પ્રમાર્જે છે. પ્રમાર્જીને તે દિવ્ય ઉદકધારાથી સીંચી, સરસ ગોશીષચંદન વડે ચર્ચિત કરે છે. પુષ્પ ચડાવે છે, લાંબી લટકતી માળા ચડાવી, ધૂપ આપે છે. આપીને દક્ષિણના પ્રેક્ષાગૃહ મંડપના પશ્ચિમના દ્વારે આવે છે. ઉત્તરના દ્વારે બધું પૂર્વના દ્વાર માફક કહેવું. દક્ષિણના દ્વારે પણ પૂર્વવત્ જ કહેવું. પછી દક્ષિણના ચૈત્યસ્તૂપે આવે છે. ત્યાં આવીને સ્તૂપ અને મણિપીઠિકાને દિવ્ય જળધારા વડે સીંચે છે, સરસ ગોશીષચંદનથી ચર્ચિત કરે છે. પુષ્પ ચડાવે છે. યાવત્ ધૂપક્ષેપ કરે છે. પશ્ચિમની મણિપીઠિકાએ જ્યાં પશ્ચિમમાં જિનપ્રતિમા છે, ત્યાં આવે છે. શેષ પૂર્વવત્. ઉત્તરની જિનપ્રતિમામાં પણ બધું તેમજ કહેવું. પછી પૂર્વની મણિપીઠિકા છે, જ્યાં પૂર્વીય દિશાની જિનપ્રતિમા છે, ત્યાં આવે છે, શેષ પૂર્વવતું. દક્ષિણની મણિપીઠિકાએ દક્ષિણની જિનપ્રતિમાએ આવે છે. શેષ પૂર્વવત્. જ્યાં દક્ષિણનું ચૈત્યવૃક્ષ છે, ત્યાં આવે છે. શેષ પૂર્વવત્. જ્યાં મહેન્દ્રધ્વજ છે, જ્યાં દક્ષિણની નંદાપુષ્કરિણી છે, ત્યાં આવે છે. લોમહસ્તક હાથમાં લે છે, તોરણ, ટિસોપાન પ્રતિરૂપક, શાલભંજિકા અને વાલરૂપોને લોમહસ્તક વડે પ્રમાર્જી, દિવ્ય ઉદકધારાથી સીંચી, સરસ ગોશીષ ચંદનથી ચર્ચિત કરી, પુષ્પમાળા ચડાવી, લાંબી માળા લટકાવી, ધૂપક્ષેપ કરે છે. સિદ્ધાયતનની અનુપ્રદક્ષિણા કરતા, જ્યાં ઉત્તરની નંદા પુષ્કરિણી છે, ત્યાં આવે છે. શેષ પૂર્વવતું. જ્યાં ઉત્તરનું ચૈત્યવૃક્ષ છે, ત્યાં આવે છે, ઉત્તરના ચૈત્યસ્તૂપે આવે છે. શેષ પૂર્વવતુ. જ્યાં પશ્ચિમની પીઠિકા છે, પશ્ચિમની જિન પ્રતિમા છે, શેષ પૂર્વવત્. ઉત્તરના પ્રેક્ષાગૃહ મંડપે આવે છે. આવીને દક્ષિણની વક્તવ્યતા છે, તે બધી કહેવી, પૂર્વના દ્વારે, દક્ષિણની સ્તંભ પંક્તિ, તે બધું પૂર્વવત્. જ્યાં ઉત્તરનો મુખ મંડપ છે, જ્યાં ઉત્તરના મુખમંડપનો બહુમધ્ય દેશભાગ છે, તે બધું મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 35

Page #36
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા પૂર્વવત્ કહેવું. પશ્ચિમના દ્વારે તેમજ ઉત્તરના દ્વારે દક્ષિણની તંભ પંક્તિ આદિ બાકીનું બધું પૂર્વવત્. જ્યાં સિદ્ધાયતનનું ઉત્તરનું દ્વાર, પૂર્વવતુ. જે સિદ્ધાયતનનું પૂર્વનું દ્વાર છે ત્યાં જાય છે. તે પૂર્વવતુ. જે પૂર્વનો મુખ-મંડપ છે, જ્યાં મુખમંડપનો બહુમધ્ય દેશભાગ છે, ત્યાં આવે છે. શેષ પૂર્વવત્. પૂર્વનું મુખમંડપના દક્ષિણના દ્વારે પશ્ચિમની સ્તંભ પંક્તિ, ઉત્તરના દ્વારે તે પૂર્વવત્, જ્યાં પૂર્વનું પ્રેક્ષાગૃહ મંડપ છે, સ્તૂપ છે, જિનપ્રતિમા– ચૈત્યવૃક્ષ-મહેન્દ્ર ધ્વજ-નંદા પુષ્કરિણી બધું પૂર્વવત્ યાવત્ ધૂપ દે છે. પછી સુધર્માસભાએ આવે છે. આવીને સુધર્માસભાના પૂર્વના દ્વારેથી પ્રવેશે છે, પ્રવેશીને માણવક ચૈત્યસ્તંભ છે, જ્યાં વજમય ગોળ-વૃત્ત-સમુદ્ગક છે, ત્યાં આવે છે. આવીને લોમહસ્તક હાથમાં લે છે. લઈને વજમય ગોળ-વૃત્ત સમુદ્ગકને લોમહસ્તકથી પ્રમાર્જે છે. પ્રમાર્જીને સમુદ્ગકને ખોલે છે. ખોલીને જિન અસ્થિને લોમહસ્તકથી પ્રમાર્જે છે. પ્રમાર્જીને સુરભિ ગંધોદકથી પ્રક્ષાલે છે. પ્રક્ષાલીને સર્વોત્તમ શ્રેષ્ઠ ગંધ અને માળાથી અર્ચિત કરી, ધૂપ દે છે. દઈને જિન અસ્થિને વજમય ગોળ-વૃત્ત સમુદ્ગકમાં મૂકે છે. માણવક ચૈત્યસ્તંભને લોમહસ્તકની પ્રમાર્જે છે. દિવ્ય જળધારા-સરસ ગોશીષ ચંદનથી ચર્ચિત કરી, પુષ્પારોહણ યાવત્ ધૂપ દે છે. સિંહાસનમાં પૂર્વવતુ, દેવશયનીયે પૂર્વવત્. લઘુ મહેન્દ્ર ધ્વજમાં પણ તેમજ જાણવું. જે પ્રહરણ કોશ ચોપ્પાલક છે ત્યાં આવે છે, આવીને તે લોમહસ્તક હાથમાં લે છે. લઈને ચોપ્પાલ પ્રહરણ કોશને લોમહસ્તકથી પ્રમાર્જે છે. પ્રમાર્જીને દિવ્ય ઉદકધારા - સરસ ગોશીષચંદનથી ચર્ચિત-પુષ્પ ચડાવવા - લાંબી લટકતી માળા યાવત્ ધૂપ આપે છે. જ્યાં સુધર્મા સભાનો બહુમધ્ય દેશભાગ, જ્યાં મણિપીઠિકા, જ્યાં દેવશયનીય ત્યાં આવે છે, આવીને લોમહસ્તક હાથમાં લઈ દેવશયનીય અને મણિપીઠિકાને લોમહસ્તકથી પ્રમાર્જે છે યાવત્ ધૂપ દે છે. પછી જ્યાં ઉપપાત સભાનું દક્ષિણનું દ્વાર છે ત્યાં પૂર્વવતુ. અભિષેક સભા સદશ યાવતુ પૂર્વની નંદા પુષ્કરિણી, જ્યાં દ્રહ છે ત્યાં આવે છે, આવીને તોરણ, ટિસોપાનક, શાલભંજિકા, વાલરૂપ પૂર્વવત્. જ્યાં અભિષેક સભા છે, ત્યાં આવે છે. આવીને પૂર્વવતું. સિંહાસન અને મણિપીઠિકા, બાકી પૂર્વવત્. આયતન સદશ યાવત્ પૂર્વની નંદા પુષ્કરિણી. જ્યાં અલંકારિક સભા છે, ત્યાં જાય છે. જઈને ત્યાં અભિષેક સભા. મુજબ બધું કહેવું. પછી વ્યવસાય સભાએ જાય છે. જઈને પૂર્વવત્, લોમહસ્તક હાથમાં લઈ પુસ્તકરત્નને લોમહસ્તક વડે પ્રમાર્જે છે. પ્રમાજીને દિવ્ય જળધારાથી સીંચી, સર્વોત્તમ ગંધ અને માળા વડે અર્ચા કરે છે. કરીને મણિપીઠિકા અને સિંહાસનને બાકી પૂર્વવતુ. પૂર્વની નંદા પુષ્કરિણીમાં જ્યાં દ્રહ છે, ત્યાં જાય છે. જઈને તે તોરણ, ટિસોપાનક, શાલભંજિકા, બાલરૂપ પૂર્વવત્. જ્યાં બલિપીઠ છે, ત્યાં જાય છે. ત્યાં બલિ વિસર્જન કરે છે. આભિયોગિક દેવને બોલાવે છે. બોલાવીને આમ કહ્યું ઓ દેવાનુપ્રિયો ! જલદી સૂર્યાભવિમાનમાં શૃંગાટક, ત્રિક, ચતુષ્ક, ચત્વર, ચતુર્મુખ, મહાપથ, પ્રાકાર, અટ્ટાલક, ચરિકા, દ્વાર, ગોપુર, તોરણ, આરામ, ઉદ્યાન, વન, વનરાજી, કાનન અને વનખંડમાં અર્ચનીય કરે છે. કરીને જલદીથી આજ્ઞાને પાછી સોંપો. ત્યારે તે આભિયોગિક દેવો, સૂર્યાભદેવે આમ કહેતા યાવત્ સ્વીકારીને સૂર્યાભ વિમાનમાં શૃંગાટક, ત્રિક યાવત્ વનખંડમાં અર્ચનીય કરે છે, કરીને જ્યાં સૂર્યાભદેવ છે યાવત્ આજ્ઞા સોંપે છે. ત્યારપછી સૂર્યાભદેવ, જ્યાં નંદા પુષ્કરિણી છે, ત્યાં આવે છે. આવીને નંદા પુષ્કરિણીને પૂર્વના ટિસોપાન પ્રતિ-રૂપકથી ઉતરે છે. ઉતરીને હાથ-પગ ધૂવે છે, ધોઈને નંદા પુષ્કરિણીથી બહાર નીકળી, જ્યાં સુધર્માસભા છે, ત્યાં જવાને પ્રવૃત્ત થયો. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 36

Page #37
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા ત્યારે તે સૂર્યાભદેવ, 4000 સામાનિક યાવત્ 16,000 આત્મરક્ષક દેવો, બીજા ઘણા સૂર્યાભવિમાનવાસી. વૈમાનિક દેવ-દેવી સાથે પરીવરીને સર્વઋદ્ધિથી યાવત્ નાદિત રવથી સુધર્માસભાએ આવે છે. સુધર્માસભાના પૂર્વના. દ્વારેથી પ્રવેશે છે. પ્રવેશીને સિંહાસન પાસે આવે છે. આવીને શ્રેષ્ઠ સિંહાસને પૂર્વાભિમુખ બેઠો. સૂત્ર-૪૫ પછી તે સૂર્યાભદેવની પશ્ચિમોત્તર અને ઉત્તરપૂર્વ દિશામાં સ્થાપિત 4000 ભદ્રાસનો ઉપર 4000 સામાનિક દેવો બેઠા. પછી સૂર્યાભદેવની પૂર્વ દિશામાં ચાર અગ્રમહિષીઓ ચાર ભદ્રાસનોમાં બેઠી. પછી સૂર્યાભદેવની દક્ષિણ-પૂર્વે અત્યંતર પર્ષદાના 8000 દેવો, 8000 ભદ્રાસનોમાં બેઠા. પછી સૂર્યાભદેવની દક્ષિણે મધ્યમ પર્ષદાના 10,000 દેવો, 10,000 ભદ્રાસનોમાં બેઠા. પછી સૂર્યાભદેવની દક્ષિણ-પશ્ચિમે બાહ્યપર્ષદાના 12,000 દેવો 12,000 ભદ્રાસનોમાં બેઠા. પછી તે સૂર્યાભદેવની પશ્ચિમે સાત અનિકાધિપતિઓ સાત ભદ્રાસનોમાં બેઠા. ત્યારપછી તે સુર્યાભદેવની ચારે દિશામાં 16,000 આત્મરક્ષક દેવો 16,000 સિંહાસનોમાં બેઠા. તે આ રીતે - પૂર્વમાં 4000, દક્ષિણમાં 4000, પશ્ચિમમાં 4000, ઉત્તરમાં 4000, તે આત્મરક્ષકો સન્નદ્ધ-બદ્ધ-વર્મિત કવચવાળા, શરાસન પટ્ટિકાયુક્ત, રૈવેયક પહેરેલા, બદ્ધ-આવિદ્ધ વિમલવર ચિંધપટ્ટવાળા, ગૃહીત આયુધ-પ્રહરણ, ત્રણ સ્થાને નમેલ, ત્રિસંધિક, વજમય કોડી-ધનુષ લઈને, પર્યાપ્ત કાંડ-કલાપ, નીલ-પીત-રક્ત પ્રભાવાળા ધનુષચારુ-ચર્મ-દંડ-ખગ-પાશને હાથમાં લઈને, નીલ-પીન-રક્ત-ચાપ-ચારુ-ચર્મ-દંડ-ખગ-પાશ ધારણ કરેલ, આત્મરક્ષક, રક્ષા ઉપગત, ગુપ્ત-ગુપ્તપાલિત, યુક્ત-યુક્તપાલિત, દરેકે દરેક વિનયપૂર્વક પોતાની આચારમર્યાદા મુજબ સેવક થઈને રહ્યા છે. સૂત્ર-૪૬, 47 46. ભગવદ્ ! સૂર્યાભદેવની કેટલા કાળની સ્થિતિ કહી છે ? ગૌતમ ! ચાર પલ્યોપમ. ભગવદ્ ! સૂર્યાભદેવના સામાનિક પર્ષદામાં ઉત્પન્ન દેવની કેટલા કાળની સ્થિતિ છે ? ગૌતમ ! ચાર પલ્યોપમ તે સૂર્યાભદેવ મહાઋદ્ધિ, મહાતિ, મહાબલ, મહાયશ, મહાસૌખ્ય, મહાપ્રભાવ વાળો છે. અહો ભદંત ! તે સૂર્યાભદેવ આવો મહાઋદ્ધિક યાવત્ મહાનુભાગ છે. 47. ભગવન ! સૂર્યાભદેવે તે દિવ્ય દેવઋદ્ધિ, દેવઘુતિ, દેવાનુભાગ કઈ રીતે લબ્ધ-પ્રાપ્ત-અભિમુખ કરી ? તે પૂર્વભવે કોણ હતો ? શું નામ કે શું ગોત્ર હતું ? કયા ગામ યાવત્ સંનિવેશનો હતો ? શું દઈને કે ખાઈને, શું કરીને કે આચરીને ? કેવા તથારૂપ શ્રમણ કે બ્રાહ્મણની પાસે એક પણ આર્ય ધાર્મિક સુવચનને સાંભળીને કે અવધારીને સૂર્યાભદેવે તે દિવ્ય દેવદ્ધિ યાવત્ દેવાનુભાવને લબ્ધ-પ્રાપ્ત કે અભિસન્મુખ કરી ? સૂર્યાભદેવ પ્રકરણનો મુનિ દીપરત્નસાગરે કરેલ અનુવાદ પૂર્ણ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 37

Page #38
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્રીય સૂત્ર-૪૮ ગૌતમને આમંત્રીને શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે ગૌતમ સ્વામીને આ પ્રમાણે કહ્યું - હે ગૌતમ ! તે કાળે, તે સમયે આ જ જંબદ્વીપ દ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં કૈકયાર્ફ નામે જનપદ ઋદ્ધ-સ્તિમિત-સમૃદ્ધ હતું. તે કૈકયાÁ જનપદમાં સેયવિયા નામે ઋદ્ધ-સ્તિમિત-સમૃદ્ધ યાવતુ પ્રતિરૂપ નગરી હતી. તે નગરીની બહાર ઈશાન દિશામાં એક મૃગવના નામે ઉદ્યાન હતું. તે રમ્ય, નંદનવન સમાન, સર્વ ઋતુક ફળથી સમૃદ્ધ, શુભ-સુરભિ-શીતલ છાયાથી સમનુબદ્ધ, પ્રાસાદીય યાવત્ પ્રતિરૂપ હતું. તે સેયવિયા નગરીમાં પ્રવેશી નામક રાજા હતો. તે મહાહિમવંત યાવત્ વિચરતો હતો. તે અધાર્મિક, અધર્મીષ્ઠ, અધર્મખ્યાતિ, અધર્માનુગ, અધર્મપ્રલોકી, અધર્મપ્રજનક, અધર્મશીલ-સમુદાચાર, અધર્મથી જ વૃત્તિ કરનારો, “હણ નંદ" એવી આજ્ઞા કરતો, ચંડ-રુદ્ર-સુદ્ર-લોહિતપાણી-સાહસિક-ઉત્કંચન વચન માયા નિકૃતિ કૂડ કપટ સાતિ સંપ્રયોગ-બહુલ, નિઃશીલ, નિર્વત, નિર્ગુણ, નિર્મર્યાદ, નિપ્રત્યાખ્યાન પૌષધોપવાસ, ઘણા જ દ્વિપદચતુષ્પદ-મૃગ-પશુ-પક્ષી-સરીસૃપોના ઘાત-વધ-ઉચ્છેદનમાં અધર્મકેતુ હતો. ઊભો થઈને ગુરુનો આદર ન કરતો, વિનય ન કરતો, જનપદનો પ્રજાજનોથી રાજ કર લઈને પણ તેનું સમ્યફ પાલન ન કરનાર હતો. સૂત્ર-૪૯, 50 49. તે પ્રદેશી રાજાને સૂર્યકાંતા નામે રાણી હતી. તે સુકુમાલ હાથ-પગવાળી હતી ઇત્યાદિ ધારિણી સમાના વર્ણન કરવું. તેણી પ્રદેશી રાજાની સાથે અનુરક્ત, અવિરત, ઇષ્ટ શબ્દાદિથી વિચરતી હતી. 50. તે પ્રદેશી રાજાનો જ્યેષ્ઠ પુત્ર અને સૂર્યકાંતા દેવીનો આત્મજ સૂર્યકાંત નામે પુત્ર હતો. તે સુકુમાલા હાથ-પગવાળો યાવત્ પ્રતિરૂપ હતો. તે સૂર્યકાંતકુમાર યુવરાજ થયો. તે પ્રદેશીરાજાના રાજ્ય, રાષ્ટ્ર, બલ, વાહન, કોશ, કોઠાગાર, અંતઃપુર, જનપદને સ્વયં જ દેખભાળ કરતો વિચરતો હતો. સૂત્ર-પ૧ તે પ્રદેશી રાજાનો મોટો ભાઈ અને મિત્ર સમાન ચિત્ત' નામે સારથી હતો. તે ધનાઢ્ય યાવત્ ઘણા લોકોથી અપરિભૂત હતો. શામ-દંડ-ભેદ-ઉપપ્રદાન, અર્થશાસ્ત્ર-ઇહા મતિ વિશારદ, ઔત્પાતિકી-વૈનયિકી-કર્મજાપારિણામિકી એ ચતુર્વિધ બુદ્ધિથી યુક્ત હતો. પ્રદેશી રાજાના ઘણા કાર્યો, કારણો, કુટુંબ, મંત્ર, ગુહ્ય, રહસ્ય, વ્યવહાર, નિશ્ચયમાં પૂછવા યોગ્ય, મેઢી, પ્રમાણ, આધાર, આલંબન, ચક્ષુ, મેઢિભૂત, પ્રમાણભૂત, આધારભૂત, આલંબનભૂત, સર્વે સ્થાન - સર્વ ભૂમિકામાં લબ્ધપ્રત્યય, વિદિëવિચાર, રાયધૂરાચિંતક હતો. સૂત્ર-પ૨ તે કાળે, તે સમયે કુણાલા નામે ઋદ્ધ, સ્વિમિત, સમૃદ્ધ જનપદ હતું. તે કુણાલા જનપદમાં શ્રાવસ્તી નામે નગરી હતી. તે ઋદ્ધ-સિમિત-સમૃદ્ધ યાવત્ પ્રતિરૂપ હતી. તે શ્રાવતી નગરીની બહાર ઈશાન દિશાભાગમાં કોષ્ટક નામે પુરાતન યાવત્ પ્રાસાદીય ચૈત્ય હતું. તે શ્રાવસ્તી નગરીમાં પ્રદેશી રાજાનો આજ્ઞાપાલક જિતશત્રુ નામે રાજા હતો. તે મહા હિમવંત યાવત્ વિચરતો હતો. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજાએ અન્ય કોઈ દિને મહાર્થ, મહાઈ, મહાઈ, વિપુલ, રાજાને યોગ્ય પ્રાભૃત તૈયાર કરાવ્યું. કરાવીને ચિત્ત સારથીને બોલાવ્યો, બોલાવીને આમ કહ્યું - જા, હે ચિત્ત ! તું શ્રાવસ્તી નગરી જઈ જિતશત્રુ રાજાને આ મહાર્થ યાવત્ પ્રાકૃત ભેંટ ધર. તેની સાથે રહીને સ્વયં ત્યાંના રાજા કાર્યો, રાજકૃત્યો, રાજનીતિ અને રાજવ્યવહાર જો, સાંભળ અને અનુભવ કરતો વિચર, એમ કહી વિદાય કર્યો. ત્યારે તે ચિત્તસારથિ, પ્રદેશી રાજાએ આમ કહેતા હર્ષિત થયો યાવતુ આજ્ઞા સ્વીકારી. તે મહાર્થ યાવત્ પ્રાભૃતા મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય) આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 38

Page #39
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા લે છે. પ્રદેશી રાજા પાસેથી યાવત્ નીકળ્યો. નીકળીને સેયવિયા નગરીની વચ્ચોવચ્ચથી, પોતાના ઘેરથી નીકળ્યો, નીકળીને તે મહાર્થ યાવતુ પ્રાભૂત સ્થાપે છે. કૌટુંબિક પુરુષોને બોલાવીને આ પ્રમાણે કહ્યું - ઓ દેવાનુપ્રિયો ! જલદીથી છત્રસહિત યાવત્ ચાતુર્ઘટ અશ્વરથ જોડીને ઉપસ્થિત કરો યાવત્ મારી આજ્ઞા પાછી સોંપો. ત્યારે તે કૌટુંબિક પુરુષો તે પ્રમાણે આજ્ઞા સ્વીકારી, જલદીથી છત્રસહિત યાવત્ યુદ્ધ સજ્જ ચાતુર્ધટ અશ્વરથ જોડીને ઉપસ્થિત કર્યો. તેની આજ્ઞા પાછી સોંપી. ત્યારે તે ચિત્તસારથી કૌટુંબિક પુરુષો પાસે આ વૃત્તાંત સાંભળી યાવત્ વૃત્તાંત સાંભળી યાવત્ વિકસિત હૃદયી થઈ, બલિકર્મ કર્યું. કૌતુક-મંગલ-પ્રાયશ્ચિત્ત કર્યા. સન્નદ્ધ-બદ્ધ-વર્મિત કવચ થઈ, શરાસન પટ્ટિકા બાંધી, રૈવેયક પહેર્યું. વિમલવર ચિંધપટ્ટથી બદ્ધ આવિદ્ધ થયો. આયુધ પ્રહરણ ગૃહીત કર્યા. તે મહાર્થ યાવત્ પ્રાભૃત લીધું. લઈને જે ચાતુર્ઘટ અશ્વરથ પાસે આવ્યો, આવીને ચાતુર્ઘટ અશ્વરથે આરૂઢ થયો. ઘણા સન્નદ્ધ પુરુષો સાથે યાવત્ આયુધ-પ્રહરણ ગ્રહિત સાથે સંપરિવૃત્ત થઈ કોરંટ માલ્યદામથી યુક્ત છત્ર ધારણ કરેલ, મહાન સુભટ ચટકર પથકર વૃંદથી પરિક્ષિપ્ત થઈ પોતાના ઘેરથી નીકળે છે. સેયવિયા નગરીની વચ્ચોવચ્ચથી નીકળે છે. નીકળીને સુખે વાસ કરતો, પ્રાતઃ રાશપૂર્વક, અતિવિકૃષ્ટ અંતરે વાસમાં ન વસતો, કેકય અર્ધ જનપદથી વચ્ચોવચ્ચથી કુણાલા જનપદની જે શ્રાવસ્તી નગરી છે, ત્યાં આવ્યો. પછી શ્રાવસ્તી નગરની વચ્ચોવચ્ચથી પ્રવેશે છે. પછી જિતશત્રુ રાજાનું ગૃહ, જ્યાં બાહ્ય ઉપસ્થાનશાળા છે, ત્યાં આવે છે. આવીને ઘોડાને રોકે છે. રોકીને રથને સ્થાપે છે. રથથી નીચે ઊતરે છે. તે મહાર્થ યાવત્ પ્રાભૃત લે છે. લઈને અત્યંતર ઉપસ્થાનશાળામાં જિતશત્રુ રાજા હતો, ત્યા આવે છે. આવીને જિતશત્રુ રાજાને બે હાથ જોડીને યાવત્ જય-વિજયથી વધાવી તે ભેંટણ આપે છે. ત્યારપછી તે જિતશત્રુ રાજા ચિત્ત સારથીના તે મહાર્થ યાવત્ પ્રાભૃતને સ્વીકારે છે. પછી ચિત્ત સારથીને સત્કારે-સન્માને છે, પછી વિસર્જિત કરી રાજમાર્ગમાં અવગાઢ આવાસ આપે છે. ત્યારે તે ચિત્તસારથી વિસર્જિત થઈને જિતશત્રુ રાજાની પાસેથી નીકળે છે. નીકળીને જે બાહ્ય ઉપસ્થાના શાળામાં જ્યાં ચાતુર્ઘટ અશ્વરથ છે, ત્યાં આવીને ચાતુર્ધટ અશ્વ રથમાં આરૂઢ થઈ, શ્રાવતી નગરીની વચ્ચોવચ્ચથી રાજમાર્ગે અવગાઢ આવાસે પહોંચે છે. પછી ઘોડાઓને રોકે છે, રોકીને રથને સ્થાપે છે. રથથી ઊતરે છે. સ્નાન કરી, બલિકર્મ કરી, કૌતુક-મંગલ-પ્રાયશ્ચિત્ત કરી, શુદ્ધ પ્રાવેશ્ય મંગલ પ્રવર વસ્ત્રોને પહેર્યા. અલ્પ પણ મહાઈ આભરણથી શરીર અલંકૃત કર્યું. ભોજનાદિ કરીને ત્રીજા પ્રહરે ગંધર્વો, નર્તકો, નાટ્યકારોના સંગીત, નૃત્ય, નાટ્યા-ભિનયોને સાંભળતા-જોતા, ઇષ્ટ શબ્દ-સ્પર્શ-રસ-રૂપ અને ગંધમૂલક મનુષ્ય સંબંધી કામભોગોને ભોગવતો વિચરવા લાગ્યો. સૂત્ર-પ૩ તે કાળે, તે સમયે પાર્થાપત્ય કેશી નામે કુમારશ્રમણ, જે જાતિ-કુળ-બલ-રૂપ-વિનય-જ્ઞાન-દર્શનચારિત્ર-લજ્જા-લાઘવ અને લજ્જાલાઘવ સંપન્ન, ઓજસ્વી, તેજસ્વી, વર્ચસ્વી, યશસ્વી, ક્રોધ-માન-માયા-લોભનિદ્રા-ઇન્દ્રિય અને પરીષહ ને જિતેલ, જીવિતાશા અને મરણભયથી વિમુક્ત, વ્રત-ગુણ-કરણ-ચરણ-નિગ્રહઆર્જવ-માર્દવ-લાઘવ-શાંતિ-મુક્તિ-બ્રહ્મ-નય-નિયમ-સત્ય-શૌચ-જ્ઞાન-દર્શન અને ચારિત્ર પ્રધાન, ચૌદ પૂર્વી, ચાર જ્ઞાનોપગત, 500 સાધુ સાથે પરીવરીને પૂર્વાનુપૂર્વી વિચરતા, ગ્રામાનુગ્રામ જતા, સુખ-સુખે વિહાર કરતા શ્રાવસ્તી નગરીના કોષ્ટક ચૈત્યે આવ્યા. આવીને શ્રાવતી નગરીની બહાર કોષ્ઠક ચૈત્યમાં યથાપ્રતિરૂપ અવગ્રહને અવગ્રહીને સંયમ અને તપથી પોતાના આત્માને ભાવિત કરતા વિચરે છે. માસ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 39

Page #40
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીય સૂત્ર-પ૪ ત્યારે શ્રાવસ્તી નગરીના શૃંગાટક, ત્રિક, ચતુષ્ક ચત્વર, ચતુર્મુખ, મહાપથ-પથોમાં મહા જનશબ્દ, જનવૂહ, જન કલકલ, જન બોલ, જનઉર્મિ, જનઉત્કલિક, જન સંનિપાતિક યાવત્ પર્ષદા સેવે છે. ત્યારે તે ચિત્તસારથી, તે મહા જનશબ્દ અને જન કલકલ સાંભળીને અને જોઈને આવા પ્રકારનો સંકલ્પ યાવત્ ઉત્પન્ન થયો. શું આજે શ્રાવતી નગરીમાં ઇન્દ્ર-સ્કંદ-રુદ્ર-મુકુંદ-નાગ-ભૂત-યક્ષ-સ્તૂપ-ચૈત્ય-વૃક્ષપર્વત-દરિ-અગડ-નદી-સરોવર કે સાગર મહોત્સવ છે ? જેથી આ ઘણા ઉગ્ર, ભોગ, રાજન્ય, ઇસ્યાકુ, ક્ષત્રિય, જ્ઞાત, કૌરવ્ય યાવત્ ઇભ્ય-અભ્યપુત્રો સ્નાન કરી, બલિકર્મ કરી જેમ ઉવવાઈમાં કહ્યું તેમ યાવતુ કોઈક ઘોડા ઉપર, કોઈક હાથી ઉપર, પગે ચાલતા મહા વૃંદાવૃંદોથી નીકળે છે. આમ વિચારી કંચૂકી પુરુષને બોલાવીને કહ્યું કે - હે દેવાનુપ્રિય ! શું આજે શ્રાવસ્તી નગરીમાં ઇન્દ્ર યાવત્ સાગર મહોત્સવ છે, કે આ ઘણા ઉગ્ર, ભોગાદિ લોકો જઈ રહ્યા છે? ત્યારે તે કંચૂકી પુરુષે કેશીકુમાર શ્રમણના આગમનનો નિશ્ચય કરીને, ચિત્તસારથીને બે હાથ જોડી યાવત્ વધાવીને કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિય ! આજે શ્રાવતી નગરીમાં ઇન્દ્ર યાવત્ સાગર મહોત્સવ નથી, જેથી આ બધાં જઈ રહ્યા છે. પણ હે દેવાનુપ્રિય ! નિશ્ચ પાર્થાપત્ય કેશી નામે કુમાર શ્રમણ, જાતિસંપન્ન યાવત્ વિચરતા અહીં આવેલ છે, યાવત્ વિચરે છે. તેથી આજે શ્રાવતી નગરીમાં ઘણા ઉગ્રો યાવત્ ઇભ્ય-અભ્યપુત્રોમાં કેટલાક વંદન નિમિત્તે યાવત્ વૃંદમાં નીકળે છે. ત્યારે તે ચિત્તસારથી, કંચૂકી પુરુષ પાસે આ અર્થ સાંભળી, સમજી, અતિ હર્ષિત યાવતુ હૃદયી થઈ, કૌટુંબિક પુરુષોને બોલાવે છે, બોલાવીને કહ્યું - દેવાનુપ્રિય ! જલદીથી ચાતુર્ઘટ અશ્વરથ જોડીને લાવો યાવત્ છત્રસહિતા ઉપસ્થિત કરો. ત્યારે ચિત્તસારથીએ સ્નાન કર્યું. બલિકર્મ કર્યું. કૌતુક-મંગલ-પ્રાયશ્ચિત્ત કર્યા. શુદ્ધ-પ્રાવેશ્ય-મંગલ-પ્રવર વસ્ત્રો ધારણ કર્યા. અલ્પ-મહાઈ આભરણથી શરીર અલંકૃત કરી, ચાતુર્ઘટ અશ્વરથ પાસે આવ્યા. આવીને અશ્વરથમાં બેઠો. કોરંટ પુષ્પની માળા સહિતનું છત્ર ધારણ કર્યું. મોટા ભટ્ટ-ચટકર-વૃંદથી પરિક્ષિપ્ત થઈને શ્રાવસ્તી નગરીની વચ્ચોવચ્ચેથી નીકળ્યો. નીકળીને કોષ્ઠક ચૈત્યમાં કેશીકુમાર શ્રમણ હતા, ત્યાં આવ્યો. આવીને કેશીકુમાર શ્રમણથી બહુ દૂર કે નિકટ નહીં, તેવા સ્થાને અશ્વોને રોકી, રથ સ્થાપન કર્યો. પછી રથમાંથી ઊતરીને કેશીકુમાર શ્રમણ પાસે આવ્યો, આવીને કેશીકુમારને ત્રણ વખત આદક્ષિણપ્રદક્ષિણા કરી, કરીને વંદન-નમસ્કાર કર્યા. પછી બહુ નિકટ કે દૂર નહીં તેવા સ્થાને શ્રવણની ઇચ્છાથી નમન કરવા. પૂર્વક, અભિમુખ, અંજલિ કરી રહ્યો. ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે ચિત્ત સારથી અને તે મહા-મોટી વિશાળ પર્ષદાને ચતુર્યામ ધર્મ કહ્યો - સર્વથા પ્રાણાતિપાત વિરમણ, સર્વથા મૃષાવાદ વિરમણ, સર્વથા અદત્તાદાન વિરમણ, સર્વથા બહિદ્ધાદાન વિરમણ. ત્યારે તે અતિ વિશાળ મોટી પાર્ષદાએ કેશીકુમાર શ્રમણની પાસે ધર્મ સાંભળી-સમજીને જે દિશાથી આવેલા તે જ દિશામાં પાછા ગયા. ત્યારે તે ચિત્ત સારથી કેશીકુમાર શ્રમણ પાસે ધર્મ સાંભળી, સમજીને હર્ષિત યાવત્ હૃદયી થઈ, ઉત્થાન વડે ડીને કેશીકુમારને ત્રણ વખત આદક્ષિણ-પ્રદક્ષિણા કરે છે. કરીને વંદન-નમસ્કાર કર્યા. પછી આમ કહ્યું - ભગવદ્ ! નિર્ચન્જ પ્રવચનની શ્રદ્ધા કરું છું, પ્રીતિ કરું છું, રુચિ કરું છું. નિર્ચન્જ પ્રવચન માટે અભ્યસ્થિત થયો છું. નિર્ચન્જ પ્રવચન એમ જ છે, તેમ જ છે, અવિતથ છે, અસંદિગ્ધ છે. આ અર્થ સત્ય છે, જેમ આપ કહો છો, એમ કહી, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 40

Page #41
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા વાંદી-નમીને આમ કહ્યું - જે રીતે આપ દેવાનુપ્રિયની પાસે ઘણા ઉગ્રો, ભોગો યાવત્ ઇભ્ય-અભ્યપુત્રો, હિરણ્ય-સુવર્ણ-ધન-ધાન્યબલ-વાહન-કોશ-કોઠાગાર-પુર-અંતઃપુરનો ત્યાગ કરીને, વિપુલ ધન-કનક-રત્ન-મીણ-મોતી-શંખશિલા-પ્રવાલ-સંતસારરૂપ દ્રવ્યને વિતરીત કરી, વિગોપીત કરી, દાન દઈને, પરિભાગ કરીને, મુંડ થઈને, ઘરથી. નીકળીને અનગારિક પ્રવ્રજ્યા લે છે. હું તેમ કરવા હિરણ્યાદિનો ત્યાગ કરી યાવત્ પ્રવ્રજિત થવાને માટે સમર્થ નથી. હું આપ દેવાનુપ્રિયની પાસે પાંચ અણુવ્રતિક અને સાત શિક્ષાવ્રતિક રૂપ બાર પ્રકારનો. ગૃહસ્થ ધર્મ સ્વીકારીશ. દેવાનુપ્રિય ! સુખ ઉપજે તેમ કરો, પ્રતિબંધ ન કરો. ત્યારે ચિત્તસારથી, કેશીકુમાર શ્રમણ પાસે પંચાણુવ્રતિક યાવત્ ગૃહીધર્મ સ્વીકારીને વિચરે છે. ત્યારપછી તે ચિત્તસારથી કેશીકુમાર શ્રમણને વંદન-નમસ્કાર કરીને જ્યાં ચાતુર્ધટ અશ્વરથ છે, ત્યાં જવા ઉદ્યત થયો. ચાતુર્ઘટ અશ્વરથમાં બેસી, જે દિશાથી આવેલ ત્યાં પાછો ગયો. સૂત્ર-પપ ત્યારપછી તે ચિત્તસારથી શ્રાવક થયો. તે જીવાજીવનો જ્ઞાતા, પાપ-પુન્યનો ભેદ પામેલ, આસવ-સંવરનિર્જરા-ક્રિયા-અધિકરણ-બંધ-મોક્ષ સ્વરૂપમાં કુશળ. બીજાની સહાયતાનો અનિચ્છુક, દેવ-અસુર-નાગસુવર્ણ-ચક્ષ-રાક્ષસ-કિંમર-ફિંપુરુષ-ગરુડ-ગંધર્વ-મહોરગાદિ દેવગણ વડે નિર્ચન્જ પ્રવચનથી અનતિક્રમણીય (અર્થાત દેવ, અસર આદિ કોઈ તેને નિગ્રંથ પ્રવચનથી ચલાયમાન કરવા સમર્થ નથી), નિર્ચન્જ પ્રવચનમાં નિઃશંકિત(શંકારહિત), નિષ્કાંક્ષિત(ઈચ્છારહિત), -નિર્વિચિકિત્મિક(ધર્મક્રિયાદિનાં ફળના સંદેહરહિત), લબ્ધાર્થ, ગૃહીતાર્થ, પુચ્છિતાર્થ, વિનિશ્ચિતાર્થ, અભિગતાર્થ, અસ્થિમજ્જામાં પ્રેમાનુરાગરક્ત હતો. હે આયુષ્યમાન ! આ નિર્ચન્જ પ્રવચન જ અર્થ છે, પરમાર્થ છે. શેષ અનર્થ છે. તેનું હૃદય સ્ફટિક જેવું નિર્મળ થઇ ગયું, ભિક્ષુ આદિ માટે તેના ઘરના દ્વાર સદા ખુલ્લા રહેવા લાગ્યા. અંતઃપુરમાં તેનો નિઃશંક પ્રવેશ થઇ શકતો, ચૌદશ-આઠમ-અમાસ-પૂનમમાં પ્રતિપૂર્ણ પૌષધને સમ્યક્ પાલન કરતો, શ્રમણ નિર્ચન્થને પ્રાસુક-એષણીય અશન-પાન-ખાદિમ-સ્વાદિમ વડે તથા પીઠ-ફલક-શચ્યા-સંસ્મારક વડે તથા વસ્ત્ર-પાત્ર-કંબલપાદપ્રીંછન-ઔષધ-ભૈષજથી પ્રતિલાભિત કરતો, ઘણા શીલ-વ્રત-ગુણ-વેરમણ-પચ્ચક્ખાણ-પૌષધોપવાસથી. આત્માને ભાવિત કરતા જે ત્યાંના રાજકાર્યો યાવતુ રાજ-વ્યવહારોને જિતશત્રુ રાજા સાથે સ્વયં જ પ્રત્યુપ્રેક્ષણ કરતો વિચરવા લાગ્યો. સૂત્ર-પ૬ થી 61 56. ત્યારે તે જિતશત્રુ રાજા અન્ય કોઈ દિવસે મહાર્થ યાવત્ ભેંટણું તૈયાર કરે છે. કરીને ચિત્તસારથીને બોલાવીને કહ્યું - હે ચિત્ત ! તું સેયવિયા નગરી જઈ પ્રદેશી રાજાને આ મહાર્થ યાવત્ ભેંટણુ આપ. મારા તરફથી. વિનયથી નિવેદન કરજે કે આપે મારા માટે જે સંદેશ મોકલ્યો છે, તે જ પ્રકારે અવિતથ અને અસંદિગ્ધરૂપે સ્વીકારું છું. એમ કહી ચિત્ત સારથીને વિદાય આપી. ત્યારે તે ચિત્તસારથી, જિતશત્રુ વડે વિસર્જિત કરાતા, તે મહાર્થ ભેંટણું યાવત્ લઈને યાવત્ જિતશત્રુ રાજા પાસેથી નીકળે છે, નીકળીને શ્રાવતી નગરીની વચ્ચોવચ્ચ થઈ, રાજમાર્ગે અવગાઢ આવાસમાં જાય છે, ત્યાં મહાર્થી ભેંટણુ યાવત્ સ્થાપે છે. સ્નાન કરી યાવત્ કોરંટ પુષ્પમાળા યાવત્ મહત્ પાદચાર વિહારથી(પગે ચાલતા), મહત્ પુરુષ વાગરાથી પરિક્ષિપ્ત(વિશાલ જન સમુદાય સાથે), રાજમાર્ગે અવગાઢ આવાસ(પોતાના ઊતારે)થી નીકળે છે. શ્રાવતી નગરીની વચ્ચોવચ્ચથી કોષ્ઠક ચૈત્યે કેશીકુમાર શ્રમણ પાસે આવે છે. કેશીકુમાર શ્રમણ પાસે ધર્મ સાંભળી યાવત્ હર્ષિત થઈ, ઉસ્થિત થઈ યાવત્ કહે છે - હે ભગવન્! નિશ્ચ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય) આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 41

Page #42
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા જિતશત્રુ રાજાએ પ્રદેશી રાજાને આ મહાર્થ ભેંટણુ યાવત્ આપવાનું કહી મને વિદાય આપી. હે ભગવન્! તેથી હું સેયવિયા નગરી જઉં છું. ભગવન્! સેયવિયા નગરી પ્રાસાદીય છે, દર્શનીય છે, અભિરૂપ છે, પ્રતિરૂપ છે. ભગવદ્ ! આપ સેયવિયા નગરી પધારો. ત્યારે તે કેશીકુમાર શ્રમણે, ચિત્તસારથીને આમ કહેતો સાંભળી ચિત્તસારથીના આ કથનનો આદર ન કર્યો, જાણ્યું નહીં, પરંતુ મૌન થઈને રહ્યા. ત્યારે ચિત્તસારથીએ કેશીકુમાર શ્રમણને બીજી-ત્રીજી વખત પણ આ પ્રમાણે કહ્યું - ભગવન્! નિશે જિતશત્રુ રાજાએ પ્રદેશી રાજાને આ મહાર્થ યાવત્ વિસર્જિત કર્યો આદિ પૂર્વવત્ યાવત્ હે ભગવદ્ ! આપ સેયવિયા નગરીએ પધારો. ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણ ચિત્તસારથીએ બીજી–ત્રીજી વખત આમ કહેતા, ચિત્તસારથીને કહ્યું - હે ચિત્ત ! જેમ કોઈ વનખંડ કૃષ્ણ-કૃષ્ણપ્રભાવાળુ યાવત્ પ્રતિરૂપ હોય. હે ચિત્ત ! તે વનખંડ ઘણા દ્વિપદ-ચતુષ્પદ-મૃગ-પશુપક્ષી-સરીસૃપોને ગમન યોગ્ય છે ? ત્યારે ચિત્ત સારથીએ કહ્યું કે હા તેમ છે. હે ચિત્ત ! જો તે વનખંડમાં ઘણા દ્વિપદ-ચતુષ્પદ-મૃગ-પશુ-પક્ષી-સરીસૃપાદિ પ્રાણીના લોહી-માંસને ખાનારા ભીલુંગ નામક પાપશકુન રહેતા હોય તો તે વનખંડ તે ઘણા દ્વિપદ યાવત્ સરીસૃપોને રહેવા યોગ્ય થઈ શકે? ના, તે અર્થ સમર્થ નથી. કેશીકુમારે પૂછ્યું - કેમ ? હે ભગવન્ ! તે ઉપસર્ગવાળું થાય છે. એ પ્રમાણે હે ચિત્ત ! તારી પણ સેયવિયા નગરીમાં પ્રવેશી નામે રાજા વસે છે. તે અધાર્મિક યાવતુ પ્રજાજનો પાસેથી રાજકર લઈને પણ તેનું યોગ્ય પાલન કરતો નથી. તેથી હે ચિત્ત ! હું સેયવિયા નગરીમાં કઈ રીતે આવી શકું? ત્યારે તે ચિત્તસારથીએ કેશીકુમાર શ્રમણને આમ કહ્યું - ભગવદ્ ! આપે પ્રદેશી રાજાથી શું પ્રયોજન છે ? ભગવન ! સેયવિયા નગરીમાં બીજા ઘણા ઇશ્વર, તલવર યાવતુ સાર્થવાહ વગેરે છે, જે આપ દેવાનપ્રિયને વંદનનમસ્કાર યાવત્ પર્યાપાસના કરશે. વિપુલ અશન, પાન, ખાદિમ, સ્વાદિમથી પ્રતિલાભિત કરશે. પ્રાતિહારિક પીઠફલક-શચ્યા-સંસ્તારક વડે ઉપનિમંત્રિત કરશે. ત્યારે કેશીકુમારે ચિત્તસારથીને કહ્યું - હે ચિત્ત ! આમંત્રણને ધ્યાનમાં રાખીશ. પ૭. ત્યારપછી તે ચિત્તસારથીએ કેશીકુમારને વંદન-નમન કર્યું. તેમની પાસેથી કોષ્ટક ચૈત્યથી નીકળ્યો. નીકળીને શ્રાવસ્તી નગરીમાં રાજમાર્ગમાં અવગાઢ પોતાના આવાસે આવ્યો. કૌટુંબિક પુરુષોને બોલાવ્યા. બોલાવીને કહ્યું - ઓ દેવાનુપ્રિય ! જલદીથી ચાતુર્ધટ અશ્વરથ જોડીને લાવો. જે રીતે સેયવિયા નગરીથી નીકળેલ તે જ રીતે યાવત્ નિવાસ કરતો કરતો કુણાલા જનપદની વચ્ચોવચ્ચથી કેકય અદ્ધ દેશમાં સેયવિયા નગરીના મૃગવન ઉદ્યાનમાં આવ્યો. આવીને ઉદ્યાનપાલકને બોલાવ્યો, બોલાવીને કહ્યું કે - હે દેવાનુપ્રિય ! જ્યારે પાર્થાપત્ય કેશીકુમાર શ્રમણ પૂર્વાનુપૂર્વી વિચરતા, ગ્રામાનુગ્રામ જતા, અહીં આવે, ત્યારે તું તેમને વંદન-નમસ્કાર કરજે. વાંદી-નમીને યથાપ્રતિરૂપ અવગ્રહની અનુજ્ઞા આપજે, પ્રાતિહારક પીઠ, ફલકાદિથી યાવત્ નિમંત્રણા કરજે. આ આજ્ઞાને જલદી પાળજે. ત્યારે તે ઉદ્યાનપાલક, ચિત્તસારથીએ આમ કહેતા હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈ, બે હાથ જોડી યાવતુતહત્તિ", કહીને વિનયથી આજ્ઞાવચનને સ્વીકારે છે. 58. ત્યારે ચિત્તસારથી, સેયવિયા નગરીએ આવ્યો. આવીને સેયવિયા નગરીની વચ્ચોવચ્ચથી પ્રવેશે છે. પ્રવેશીને પ્રદેશી રાજાના ઘેર, બાહ્ય ઉપસ્થાનશાળાએ આવ્યો. આવીને ઘોડા રોક્યા, રથને ઊભો રાખ્યો. રથથી નીચે ઊતર્યો. ઊતરીને તે મહાર્થ ભેંટણુ યાવત્ લીધું. લઈને પ્રદેશી રાજા પાસે આવ્યો. આવીને પ્રદેશી રાજાને બે હાથ જોડી યાવત્ વધાવીને તે મહાર્થ ભેંટણુ યાવત્ ધર્યુ. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 42

Page #43
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા ત્યારે તે પ્રદેશી રાજા, ચિત્તસારથીના તે મહાર્થ ભેંટણાને યાવત્ સ્વીકારે છે, સ્વીકારીને ચિત્ત સારથીને સત્કારે છે, સન્માને છે, પછી વિસર્જિત કરે છે. ત્યારે તે ચિત્ત સારથી પ્રદેશી રાજા દ્વારા વિસર્જિત કરાતા હર્ષિત યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈ પ્રદેશી રાજા પાસેથી નીકળે છે. નીકળીને ચાતુર્ઘટ અશ્વરથ પાસે આવે છે, રથમાં આરૂઢ થાય છે. થઈને સેયવિયા નગરીની વચ્ચોવચ્ચથી પોતાના ઘેર આવે છે. આવીને ઘોડાને રોકે છે. રથ ઊભો રાખે છે. રથથી ઊતરે છે. પછી સ્નાન કરી યાવત્ ઉપરના શ્રેષ્ઠ પ્રાસાદે સ્ફટ કરાતા મૃદંગ મસ્તક અને બત્રીશબદ્ધ નાટક સાથે શ્રેષ્ઠ તરુણી યુક્ત નૃત્ય કરાતા, ગીતો ગવાતા, લાલન કરતા, ઇષ્ટ શબ્દ-સ્પર્શ ભોગવતો યાવત્ વિચરે છે. પ૯. ત્યારપછી તે કેશીકુમાર શ્રમણ અન્ય કોઈ દિને પ્રાતિહારક પીઠ-ફલક-શચ્યા-સંસ્તારકને પાછા સોંપી, શ્રાવસ્તી નગરીના કોષ્ઠક ચૈત્યથી નીકળે છે, નીકળીને 500 સાધુ સાથે યાવત્ વિચરતા કેકયાર્દુ જનપદમાં સેયવિયા નગરીના મૃગવન ઉદ્યાનમાં આવે છે. આવીને યથાપ્રતિરૂપ અવગ્રહ અવગ્રહીને સંયમ અને તપથી પોતાના આત્માને ભાવિત કરતા વિચરે છે. ત્યારે સેયવિયા નગરીના શૃંગાટકે મહા જનશબ્દથી યાવત્ પર્ષદા નીકળી. ત્યારપછી તે ઉદ્યાન પાલકે આ વૃત્તાંત લબ્ધાર્થ થતા હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્ન હૃદયી થઈ કેશીકુમાર શ્રમણ પાસે આવે છે. પછી કેશીકુમાર શ્રમણને વંદન-નમસ્કાર કરે છે. કરીને યથાપ્રતિરૂપ અવગ્રહની અનુજ્ઞા આપે છે. પ્રાતિહારિક યાવત્ સંસ્તારક માટે ઉપનિમંત્રી, નામ-ગોત્રને પૂછે છે. પૂછીને અવધારે છે. પછી એકાંતમાં જઈને એકબીજાને આ પ્રમાણે કહે છે - દેવાનુપ્રિયો! ચિત્તસારથી જેના દર્શનને કાંક્ષે છે, પ્રાર્થે છે, સ્પૃહા કરે છે, અભિલાષા કરે છે, જેના નામ શ્રવણથી હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવતુ હૃદયી થાય છે. તે કેશીકુમાર શ્રમણ પૂર્વાનુપૂર્વી વિચરતા, એક ગામથી બીજે ગામ જતા અહીં આવ્યા છે - સંપ્રાપ્ત થયા છે - પધાર્યા છે, આ જ સેયવિયાની બહાર મૃગવન ઉદ્યાનમાં યાવત્ વિચરે છે. હે દેવાનુપ્રિયો ! ચાલો, ચિત્તસારથીને પ્રિય આ અર્થનું નિવેદન કરીએ, તે તેમને પ્રિય થાઓ. એકબીજાની પાસે આ વૃત્તાંતને સ્વીકારે છે, સ્વીકારીને સેયવિયા નગરીમાં ચિત્તસારથીને ઘેર, જ્યાં ચિત્તસારથી છે, ત્યાં જાય છે. જઈને ચિત્તસારથીને હાથ જોડી યાવત્ વધાવે છે, વધાવીને આમ કહ્યું - દેવાનુપ્રિય ! આપ જેના દર્શનની કાંક્ષા યાવત્ અભિલાષા કરો છો, જેમના નામ-ગોત્રના શ્રવણથી હર્ષિત યાવત્ થાઓ છો. તે આ કેશીકુમાર શ્રમણ પૂર્વાનુપૂર્વી ચરતા પધાર્યા છે ત્યારે તે ચિત્તસારથી, તે ઉદ્યાનપાલક પાસે આ અર્થ સાંભળી, સમજી, હૃષ્ટ-તુષ્ટ થઈ ચાવતુ આસનથી ઊભો થઈ, પાદપીઠથી નીચે ઊતરે છે, ઊતરીને પાદુકા ઊતારે છે. ઊતારીને એકશાટિક ઉત્તરાસંગ કરે છે. અંગ્રહસ્તથી મુકલિત અંજલિ કરી, કેશીકુમાર શ્રમણ અભિમુખ સાત-આઠ પગલાં જાય છે, જઈને બે હાથ જોડી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરીને આ પ્રમાણે કહે છે - અરહંત યાવત્ નિર્વાણ પ્રાપ્ત ભગવંતને નમસ્કાર થાઓ. મારા ધર્માચાર્ય, ધર્મોપદેશક કેશીકુમાર શ્રમણને નમસ્કાર થાઓ. અહીં રહેલો હું ત્યાં રહેલ ભગવંતને વંદુ છું. તેઓ મને જુએ. એમ કહી વંદન-નમસ્કાર કર્યા. તે ઉદ્યાનપાલકને વિપુલ વસ્ત્ર-ગંધ-માળા-અલંકારથી સત્કારી, સન્માની, વિપુલ જીવિત યોગ્ય પ્રીતિદાન આપે છે, આપીને વિસર્જિત કર્યો. ત્યારપછી કૌટુંબિક પુરુષોને બોલાવ્યા. બોલાવીને કહ્યું - ઓ દેવાનુપ્રિયો ! જલદીથી ચાતુર્ધટ અશ્વરથ જોડીને લાવો યાવત્ આજ્ઞા પાછી સોંપો. ત્યારે તે કૌટુંબિક પુરુષો યાવત્ જલદીથી છત્ર-ધ્વજ સહિત યાવત્ અશ્વરથ લાવીને તેમની આજ્ઞા પાછી સોંપી. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 43

Page #44
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા ત્યારે ચિત્તસારથી, કૌટુંબિક પુરુષો પાસે આ વૃત્તાંતને સાંભળી, સમજીને, હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્નહૃદયી થઈ, સ્નાન કરી, બલિકર્મ કરી યાવત્ અલંકૃત શરીરી થઈ ચાતર્ઘટ યાવત્ બેસીને, સકોરેંટ છત્ર આદિથી યુક્ત થઇ મહા સુભટ સમૂહ સાથે પૂર્વવત્ પર્યુપાસે છે. યાવત્ કેશી કુમાર શ્રમણે ધર્મકથા કહી. 60. ત્યારપછી તે ચિત્તસારથી કેશીકુમાર શ્રમણની પાસે ધર્મ સાંભળી, અવધારી, હર્ષિત-સંતુષ્ટ થઈ, પૂર્વવત્ ઉઠીને આમ બોલ્યો - હે ભગવન્! નિશે અમારો પ્રદેશી રાજા અધાર્મિક યાવત્ રાજકર લઈને પોતાના જ જનપદનું સમ્યક્ પાલના કરતો નથી. તો હે દેવાનુપ્રિય ! જો આપ પ્રદેશી રાજાને ધર્મ કહેશો તો તે પ્રદેશી રાજાને અને ઘણા દ્વિપદ-ચતુષ્પદમૃગ-પશુ-પક્ષી-સરીસૃપોને નિશે ઘણુ જ ગુણકારી થશે. તથા ઘણા શ્રમણ-બ્રાહ્મણ-ભિક્ષને પણ લાભકારી થશે. જો તે પ્રદેશી રાજાને બહુ ગુણવાળુ થશે તો તેનાથી જનપદને પણ લાભ થશે. 61. ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે ચિત્ત સારથીને કહ્યું - હે ચિત્ત ! ચાર કારણે જીવ કેવલી પ્રજ્ઞાખ ધર્મનું શ્રવણ પામતો. નથી. તે આ પ્રમાણે 1. આરામ કે ઉદ્યાનમાં રહેલ શ્રમણ કે બ્રાહ્મણની અભિમુખ ન જાય, વંદન-નમન-સત્કાર અને સન્માન ના કરે. કલ્યાણ-મંગલ-દેવ-ચૈત્યરૂપ તેમને સેવે નહીં, અર્થ-હેતુ-પ્રશ્ન-કારણ-ઉત્તર ન પૂછે છે. આ કારણે હે ચિત્ત ! જીવો કેવલી પ્રજ્ઞપ્ત ધર્મને સાંભળી શકતા નથી. 2. ઉપાશ્રયમાં સ્થિત શ્રમણને કે બ્રાહ્મણની અભિમુખ ન જાય, વંદન-નમન-સત્કાર અને સન્માન ન કરે. કલ્યાણ-મંગલ-દેવ-ચૈત્યરૂપ તેમને સેવે નહીં, અર્થ-હેતુ-પ્રશ્ન-કારણ-ઉત્તર ન પૂછે છે.યાવત્ આ કારણે પણ જીવો, હે ચિત્ત ! કેવલી પ્રજ્ઞપ્ત ધર્મ સાંભળી ન શકે. 3. ગૌચરી ગયેલ શ્રમણ કે બ્રાહ્મણને યાવત્ પર્યાપાસે નહીં, વિપુલ અશન-પાન-ખાદિમ-સ્વાદિમથી. પડિલાભ નહીં, અર્થ આદિ પૂછે નહીં, તો આ કારણે હે ચિત્ત! કેવલી પ્રજ્ઞપ્ત ધર્મ સાંભળી ન શકે. 4. જો શ્રમણ કે બ્રાહ્મણનો સામેથી યોગ મળે ત્યારે પણ પોતાને હાથ-વસ્ત્ર-છત્ર વડે આવરીને રાખે, અર્થ આદિ ન પૂછે, તો હે ચિત્ત ! આ કારણે પણ જીવો કેવલિપ્રજ્ઞપ્ત ધર્મ સાંભળી શકે નહીં. હે ચિત્ત ! ઉક્ત ચાર કારણે જીવો કેવલીપ્રજ્ઞપ્ત ધર્મ ન પામે. હે ચિત્ત ! ચાર કારણે જીવો કેવલીપ્રજ્ઞપ્ત ધર્મ સાંભળવા પામે છે - 1. આરામ કે ઉદ્યાનસ્થિત શ્રમણ કે બ્રાહ્મણને વાંદે-નમે યાવત્ પર્યુપાસે, અર્થાદિ યાવત્ પૂછે, તો યાવત્ શ્રવણને પામે. 2. એ રીતે ઉપાશ્રય સ્થિત કે 3. ગૌચરીએ ગયેલ શ્રમણને પર્યાપાસે, વિપુલ અશનાદિથી યાવત્ પ્રતિલાલે, અર્થાદિ યાવત્ પૂછે, તો ધર્મ શ્રવણ પામે. 4. જો કોઈ શ્રમણનો સામેથી સંયોગ પ્રાપ્ત થાય, ત્યારે પોતાને હાથ આદિથી આવરીને ન રહે, તો હે ચિત્ત ! આ કારણે જીવો કેવલી પ્રજ્ઞપ્ત ધર્મનું શ્રવણ પામે છે. હે ચિત્ત ! તારો પ્રદેશી રાજા આરામ કે ઉદ્યાનમાં રહેલ શ્રમણાદિ પાસે જતો નથી ઇત્યાદિ પૂર્વવત્ બધું કહેવું. તે રાજા આવતો-જતો નથી, યાવત્ પોતાને આવરીને રહેલો છે, તો હે ચિત્ત ! તેને હું ધર્મ કઈ રીતે કહી શકું? ત્યારે તે ચિત્તસારથીએ કેશીકુમાર શ્રમણને આમ કહ્યું - ભદન્ત ! નિશે અન્ય કોઈ દિને કંબોજ દેશવાસીએ ચાર ઘોડા ભેટરૂપે આપેલ છે. મેં તેને પ્રદેશી રાજાને ત્યાં મોકલી આપેલ હતા. હે ભદન્ત ! આ ઘોડાને બહાને હું પ્રદેશી રાજાને આપ દેવાનુપ્રિયની પાસે જલદી લાવીશ. ત્યારે હે દેવાનુપ્રિય ! આપ પ્રદેશી રાજાને ધર્મ કહેતા લેશમાત્ર ગ્લાનિ ન કરતા. ભદન્ત ! આપ અગ્લાનભાવે પ્રદેશી રાજાને ધર્મ કહેજો. ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે ચિત્ત સારથીને આમ કહ્યું- હે ચિત્ત ! અવસર જોઈશું. ત્યારે તે ચિત્તસારથી, કેશીકુમાર શ્રમણને વંદન-નમન કરે છે, કરીને ચાતુર્ઘટ અશ્વરથ પાસે આવ્યો. આવીને મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 44

Page #45
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા તેમાં આરૂઢ થયો. પછી જે દિશાથી આવ્યો હતો, તે જ દિશામાં પાછો ચાલ્યો ગયો. સૂત્ર-૬૨ થી 14 62. ત્યારે તે ચિત્તસારથી બીજા દિવસે સવારે અર્થાત રાત્રિ, પ્રભાતરૂપ થઈ, કોમળ ઉત્પલ કમલ વિકસિત થયા, પ્રભાત સોનેરી થયું ત્યારે નિયમ અને આવશ્યક કાર્યોથી નિવૃત્ત થઈ, જાજવલ્યમાન તેજ સહિત સહસ્રરશ્મિ સૂર્ય નીકળ્યા પછી પોતાના ઘેરથી ચિત્તસારથી નીકળ્યો. જ્યાં પ્રદેશી રાજાનો મહેલ છે અને જ્યાં પ્રદેશી રાજા છે ત્યાં આવ્યો. આવીને પ્રદેશી રાજાને બે હાથ જોડી યાવત્ અંજલિ કરી, જય-વિજયથી વધાવીને કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિય ! નિ કંબોજ દેશવાસીઓએ ચાર અશ્વો લાવીને ભેટ આપેલા. તે મેં આપ દેવાનુપ્રિયને ત્યાં કોઈ દિને પ્રશિક્ષિત કરી દીધા છે. તેથી હે સ્વામી ! આજે આપણે તે ઘોડાનું નિરીક્ષણ કરીએ. ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ કહ્યું - હે ચિત્ત ! તું જા અને તે ચાર ઘોડાને જોડીને અશ્વરથને અહીં લાવ યાવત્ મારી આજ્ઞા પાછી સોંપ. ત્યારે તે ચિત્ત સારથી, પ્રદેશી રાજાએ આમ કહેતા હૃષ્ટ-તુષ્ટ યાવતુ હૃદયી થઈ તે અશ્વોને ઉપસ્થિત કરીને આ આજ્ઞા પાછી સોંપી. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજા, ચિત્તસારથીની પાસે આ વૃત્તાંત સાંભળી, સમજી, હર્ષિત અને સંતુષ્ટ થઈ યાવત્ અલ્પ પણ મૂલ્યવાન આભરણથી શરીર અલંકારી પોતાના ઘેરથી નીકળ્યો, નીકળીને ચાતુર્ધટ અશ્વરથ પાસે આવ્યો, તે રથમાં બેઠો. સેયવિયા નગરીની વચ્ચોવચ્ચ થઈને નીકળે છે, ત્યાર પછી તે ચિત્તસારથીએ, તે રથને અનેક યોજનો સુધી દોડાવ્યો. - ત્યારપછી તે પ્રદેશી રાજા ગરમી, તરસ અને રથ ચાલતા લાગતી હવાથી પરેશાન-ખિન્ન થતા, ચિત્તસારથીને કહ્યું - હે ચિત્ત ! મારું શરીર ખેદ-ખિન્ન થયું છે. રથને પાછો વાળ. ત્યારે ચિત્તસારથીએ રથને પાછો વાળ્યો. મૃગવન ઉદ્યાન હતું ત્યાં આવીને પ્રદેશી રાજાને કહ્યું - હે સ્વામી ! આ મૃગવન ઉદ્યાનમાં ઘોડાનો શ્રમ અને આપણો થાક દૂર કરી લઈએ. ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ ચિત્તને કહ્યું - ભલે તેમ કરીએ. ત્યારપછી તે ચિત્તસારથી મૃગવન ઉદ્યાનમાં જ્યાં કેશીકુમાર શ્રમણ હતા, તેથી બહુ દૂર નહીં કે નિકટ નહીં, તે સ્થાને ગયા. જઈને ઘોડા રોક્યા, રથ ઊભો રાખ્યો, રથથી નીચે ઊતર્યા, ઊતરીને ઘોડાને છોડ્યા. છોડીને પ્રદેશી રાજાને કહ્યું - હે સ્વામી ! આપણે અહીં ઘોડાનો શ્રમ અને આપણો થાક દૂર કરીએ. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજા રથથી નીચે ઊતર્યો. ચિત્તસારથી સાથે ઘોડાનો શ્રમ અને પોતાનો થાક દૂર કરતા, તે તરફ જોયું. જ્યાં કેશીકુમાર શ્રમણ અતિવિશાળ પર્ષદા મધ્યે મોટા-મોટા શબ્દોથી ધર્મોપદેશ કરી રહ્યા હતા. તે જોઈને રાજાને આ આવા પ્રકારનો યાવત્ મનોગત સંકલ્પ ઉત્પન્ન થયો. નિશ્ચ જડ જ જડની ઉપાસના કરે છે. મુંડ-મુંડની, મૂઢ-મૂઢની, અપંડિતો-અપંડિતોની અને અજ્ઞાની જ અજ્ઞાનીની ઉપાસના કરે છે. પણ આ પુરુષ કોણ છે ? જે જડ, મુંડ, મૂઢ, અપંડિત અને અજ્ઞાની હોવા છતાં શ્રી-હી થી સંપન્ન છે, શારીરિક કાંતિવાળો છે. આ પુરુષ શેનો આહાર કરે છે ? કઈ રીતે પરિણમાવે છે ? શું ખાય છે ? શું પીએ છે ? શું આપે છે ? શું ભાગ પાડે છે? જેથી આવી મોટી મનુષ્ય પર્ષદા મધ્યે મોટા-મોટા શબ્દોથી બરાડે છે? આમ વિચારીને ચિત્તસારથીને કહ્યું - હે ચિત્ત ! નિશ્ચ જડ જ જડને ઉપાસે છે યાવતુ આ પુરુષ મોટા મોટા શબ્દોથી બરાડે છે? જેથી આપણી જ ઉદ્યાન ભૂમિમાં આપણે ઇચ્છાનુસાર ફરી શકતા નથી. ત્યારે ચિત્તસારથીએ પ્રદેશી રાજાને કહ્યું - હે સ્વામી ! આ પાર્થાપત્ય કેશી નામે કુમારશ્રમણ છે. તે જાતિસંપન્ન યાવત્ ચાર જ્ઞાનયુક્ત છે. કઈક ન્યૂન અવધિજ્ઞાનથી સંપન્ન છે અને જીવ તથા શરીરને ભિન્ન માનનારા છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 45

Page #46
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા ત્યારે પ્રદેશીરાજાએ ચિત્તને પૂછ્યું -શું આ પુરુષ કઈક ન્યૂન અવધિજ્ઞાનથી સંપન્ન છે અને જીવ તથા શરીરને ભિન્ન માનનારા છે છે તેમ તું કહે છે? હા, સ્વામી! હું તેમ કહું છું. હે ચિત્ત ! તે પાસે જવા યોગ્ય છે? હા, સ્વામી ! છે. તો હે ચિત્ત ! આપણે તેની પાસે જઈશું ? હા, સ્વામી ! જઈએ. 63. ત્યારપછી તે પ્રદેશી રાજા, ચિત્તસારથી સાથે જ્યાં કેશીકુમાર શ્રમણ છે, ત્યાં ગયો. જઈને કેશીકુમાર શ્રમણથી કંઈક દૂર યોગ્ય સ્થાને રહીને આમ પૂછડ્યું - ભદન્ત ! તમો કઈક ન્યૂન અવધિજ્ઞાનથી સંપન્ન અને જીવ તથા શરીરને ભિન્ન માનનારા છો? ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે પ્રદેશી રાજાને કહ્યું - હે પ્રદેશી ! જેમ કોઈ અંકવણિક, શંખવણિક, દંતવણિક રાજકર ન દેવા માટે સીધો માર્ગ પૂછતો નથી. તેમ છે પ્રદેશી ! તને મને જોઈને આ આવા પ્રકારનો મનોગત સંકલ્પ થયો કે નિત્યે જડ જ જડની ઉપાસના કરે છે, યાવત્ અમે અમારી જ ભૂમિમાં સ્વેચ્છા પૂર્વક ભમી શકતા નથી. હે પ્રદેશી ! શું આ વાત બરાબર છે? ત્યારે પ્રદેશીરાજાએ કહ્યું- હા, તે વાત બરાબર છે. 64. ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! તમને એવું કયું જ્ઞાન કે દર્શન છે, જેથી તમે મારા આવા સ્વરૂપના મનોગત યાવત્ સંકલ્પ ઉત્પન્ન થયાને જાણો છો - જુઓ છો, ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે પ્રદેશી રાજાને કહ્યું - નિશે હે પ્રદેશી ! અમને શ્રમણ નિર્ઝન્થોને પંચવિધ જ્ઞાન કહ્યા. છે - આભિનિબોધિકજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન. તે આભિનિબોધિક જ્ઞાન શું છે? આભિનિબોધિક જ્ઞાન ચાર ભેદે કહ્યું છે - અવગ્રહ, ઇહા, અપાય, ધારણા. તે અવગ્રહ શું છે ? અવગ્રહ બે ભેદે કહ્યો છે. એ પ્રમાણે નંદીસૂત્ર મુજબ તે આ ધારણા' ત્યાં સુધી બધું કહેવું. તે આ આભિનિબોધિક જ્ઞાન છે. તે શ્રુતજ્ઞાન શું છે ? શ્રુતજ્ઞાન બે ભેદે કહ્યું છે - અંગપ્રવિષ્ટ અને અંગબાહ્ય. બધું નંદીસૂત્ર વત્ દષ્ટિવાદ સુધી કહેવું. અવધિજ્ઞાન ભવપ્રત્યયિક અને ક્ષાયોપથમિક છે, નંદીસૂત્રવત્ કહેવું. મન:પર્યવજ્ઞાન ઋજુમતિ અને વિપુલમતિ બે ભેદે છે, પૂર્વવત્. કેવળજ્ઞાન, તે પ્રમાણે બધું જ કહેવું. તેમાં જે આભિનિબોધિક જ્ઞાનથી મન:પર્યવજ્ઞાન છે. તે મારે છે. કેવળજ્ઞાન મારે નથી, તે અરિહંત ભગવંતોને હોય છે. આ ચતુર્વિધ છાધ્યસ્થિક જ્ઞાનો દ્વારા હે પ્રદેશી ! હું તારા આવા મનોગત યાવત્ સંકલ્પને જાણું છું - જાઉં છું. સૂત્ર-૬૫, 66 - 65. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને આમ પૂછ્યું - ભદન્ત ! હવે હું અહીં બેસું ? હે પ્રદેશી ! આ. ઉદ્યાનભૂમિ તારી પોતાની છે, માટે તું જાણ. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજા, ચિત્તસારથી સાથે કેશીકુમાર શ્રમણની કંઈક સમીપે બેઠો. કેશીકુમાર શ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! આપ શ્રમણ, નિર્ચન્થોને આવી સંજ્ઞા, આવી પ્રતિજ્ઞા, આવી દષ્ટિ, આવી રૂચિ, આવો ઉપદેશ, આવો સંકલ્પ, આવી તુલા, આવું માન, આવું પ્રમાણ કે આવું સમોસરણ છે કે - જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે, અને જીવ એ જ શરીર નથી ? ત્યારે કેશીકુમારે તેને કહ્યું - હે પ્રદેશી ! અમને શ્રમણ નિર્ચન્થોને આવી સંજ્ઞા યાવત્ આવો સિદ્ધાંત છે કે જીવ અને શરીર જુદા છે, તે બંને એક નથી. ત્યારે પ્રદેશીરાજાએ કેશીશ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! તમને શ્રમણ નિર્ચન્થોને જો આવી સંજ્ઞા યાવત્ સિદ્ધાંત છે કે જીવ અને શરીર બંને જુદા જ છે, તો મારા દાદા હતા, તે આ જ જંબદ્વીપ દ્વીપની સેયવિયા નગરીમાં અધાર્મિક યાવત્ પોતાના જ જનપદના સમ્યક્ કરભરવૃત્તિમાં પ્રવર્તતા ન હતા. તે આપની વક્તવ્યતા મુજબ ઘણાં જ પાપકર્મો મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 46

Page #47
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા કરી કલિકલુષ સમર્જિત કરી, કાળમાસે કાળ કરીને કોઈ એક નરકમાં નૈરયિકપણે ઉત્પન્ન થાય. તે દાદાનો હું ઇષ્ટ, કાંત, પ્રિય, મનોજ્ઞ, ધૈર્ય, વિશ્વાસ્ય, સંમત, બહુમત, અનુમત, રત્નકરંડક સમાન જીવનના શ્વાસ સમ, હૃદયને આનંદ આપનાર, ઉબરના પુષ્પ સમાન, નામ પણ શ્રવણ દુર્લભ હોય તો દર્શનનું કહેવું જ શું ? એવો પુત્ર હતો. તેથી જો મારા દાદા આવીને મને આ પ્રમાણે કહે કે - હે પૌત્ર ! હું તારો દાદા હતો. આ જ સેયવિયા નગરીમાં અધાર્મિક યાવતુ સમ્યક્ કરભરવૃત્તિથી પ્રવર્તતો ના હતો. તે કારણે હું અતિ કલુષિત પાપકર્મો કરીને નરકમાં ઉત્પન્ન થયો છું. તેથી હે પૌત્ર ! તું અધાર્મિક ન થતો યાવત્ કરભર વૃત્તિમાં પ્રમાદ ન કરતો, તું આવા અનેક પાપકર્મો ન કરતો યાવતુ નરકમાં ઉપજીશ. તો જો મારા દાદા અહીં આવીને મને કહે તો હું આપના કથનની શ્રદ્ધા, પ્રતીતી, રૂચિ કરું કે જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે, જીવ એ જ શરીર નથી. જ્યાં સુધી મારા દાદા આવીને આમ ન કહે, ત્યાં સુધી આયુષ્યમાન શ્રમણ ! મારી પ્રતિજ્ઞા સુપ્રતિષ્ઠિત છે. “જીવ એ જ શરીર છે'. ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે રાજાને કહ્યું - હે પ્રદેશી ! તારે સૂર્યકાંતા નામે રાણી છે ? હા, છે. હે પ્રદેશી ! જો તું સૂર્યકાંતા રાણીને સ્નાન કરી, બલિકર્મ કરી, કૌતુક-મંગલ-પ્રાયશ્ચિત્ત કરી, સર્વાલંકારથી વિભૂષિત થઈ, કોઈ પુરુષ કે જે સ્નાન કરેલ યાવત્ સર્વાલંકાર વિભૂષિત હોય તેની સાથે ઇષ્ટ શબ્દ-સ્પર્શ-રસ-રૂપ-ગંધયુક્ત પંચવિધ માનુષી કામભોગ અનુભવતો હોય તે તું જોઈ લે, તો હે પ્રદેશી ! તું તે પુરુષનો શો દંડ નિશ્ચિત કર ? ભદન્ત ! હું તે પુરુષના હાથ છેદી નાંખુ, તેને શૂળી ઉપર ચઢાવી દઉં, શૂળથી ભેદું, પગ છેદી નાંખું, એક જ ઘા કરીને તેને જીવિતથી રહિત કરી દઉં. હે પ્રદેશી ! હવે જો તે પુરુષ તને કહે કે - હે સ્વામી ! મુહૂર્ત માત્ર રોકાઈ જાઓ. ત્યાં સુધી મારા હાથ ન છેદશો યાવતુ મારી ન નાંખશો. ત્યાં સુધીમાં હું મારા મિત્ર, જ્ઞાતિ, નિજક સ્વજન, સંબંધી, પરિજનને એમ કહ્યું કે - દેવાનુપ્રિયો ! નિશ્ચ પાપકર્મોને આચરીને હું આવા પ્રકારની આપત્તિમાં પડેલો છું તો હે દેવાનુપ્રિયો ! તમે કોઈ પાપકર્મ આચરશો નહીં, જેથી તમારે આ પ્રકારની આપત્તિની પ્રાપ્તિ થાય, જેવી મને થઈ છે. તો હે પ્રદેશી ! શું ક્ષણ માત્ર માટે પણ તે પુરુષની વાત તું માનીશ ? ના, તે અર્થ સમર્થ નથી. કેમ કે તે પુરુષ અપરાધી છે. એ પ્રમાણે જ હે પ્રદેશી ! તારા દાદા પણ છે, જેઓ આ જ સેયવિયા નગરીમાં અધાર્મિક યાવત્ સમ્યક્ કરભર વૃત્તિ પ્રવર્તતા ન હતા. તે અમારી વક્તવ્યતા મુજબ ઘણા પાપ કરીને યાવત્ નરકે ઉપજ્યા છે. તું તે દાદાનો ઇષ્ટ, કાંત યાવત્ દુર્લભ પૌત્ર છો. જો કે તે જલદી મનુષ્ય લોકમાં આવવા ઇચ્છે છે, પણ ત્યાંથી આવવામાં સમર્થ નથી. કેમ કે હે પ્રદેશી ! તત્કાલ નરકમાં નારકરૂપે ઉત્પન્ન જીવ શીધ્ર જ ચાર કારણોથી મનુષ્યલોકમાં આવવા ઇચ્છે તો પણ ત્યાંથી આવી શકતા નથી. 1. નરકમાં તત્કાળ ઉત્પન્ન નૈરયિક ત્યાંની અત્યંત તીવ્ર વેદના વેદતા હોવાથી, 2. નરકમાં તત્કાળ ઉત્પન્ન નૈરયિક નરકપાલો દ્વારા વારંવાર તાડિત આદિ કરતા હોવાથી, 3. નરકમાં તત્કાળ ઉત્પન્ન નૈરયિકના નરકવેદનીય કર્મ ક્ષીણ થયા ન હોય, વેદાયા ન હોય અને નિર્ભરેલા ના હોય, તે કારણથી, 4. એ રીતે નરકનું આયુષ કર્મ ક્ષીણ થયા ન હોય, વેદાયા ન હોય અને નિર્ભરેલા ન હોવાથી, આ ચાર કારણે, નારકી જીવ મનુષ્ય લોકમાં આવવાની ઇચ્છા રાખવા છતાં આવી શકતો નથી. હે પ્રદેશી ! આ કારણે તું શ્રદ્ધા કર કે જીવ અન્ય છે, શરીર અન્ય છે. પણ જીવ એ જ શરીર નથી. 66. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને આમ કહ્યું - ભદન્ત ! આ આપે આપેલ બુદ્ધિ-ઉપમા છે કે મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 47

Page #48
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા આ કારણે આવતા નથી. તો હવે મારો બીજો પ્રશ્ન - ભદન્ત ! નિશ્ચ મારા દાદી હતા, તે ધાર્મિક હતા યાવત્ ધર્મમય જીવન પસાર કરતા શ્રાવિકા હતા, જીવાજીવના જ્ઞાતા હતા. બધું વર્ણન કરવું યાવત્ આત્માને ભાવિત કરતા વિચરતા હતા. તે આપની વક્તવ્યતા મુજબ ઘણુ જ પુન્ય ઉપાર્જી-સંચય કરી કાળમાસે કાળ કરી કોઈ દેવલોકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા છે. તે દાદીને હું ઇષ્ટ, કાંત યાવત્ દુર્લભ પૌત્ર હતો. તેથી જો તે દાદી અહીં આવીને મને કહે કે - હે પૌત્ર ! નિશ્કે હું તારી દાદી, આ જ સેયવિયા નગરીમાં ધાર્મિક હતી યાવત્ ધર્મમય જીવન પસાર કરતી શ્રાવિકા હતી યાવતુ આત્માને ભાવિત કરતા વિચરતી હતી. ત્યારે મેં ઘણું પુણ્ય સંચિત કરી - ઉપાર્જીને યાવતુ હું દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થઈ તો હે પૌત્ર ! તું પણ ધાર્મિક થઈને યાવત્ વિચર, તો તું પણ આ ઘણા જ પુણ્યના સંચય - ઉપાર્જનથી યાવતુ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થઈશ. તો જ્યારે મારા દાદી આવીને મને કહેશે, તો હું શ્રદ્ધા, પ્રીતિ, રૂચિ કરીશ કે જીવ અન્ય છે - શરીર અન્ય છે. જીવ એ જ શરીર નથી, જો તે મારી દાદી આવીને આમ નહીં કહે તો જીવ એ જ શરીર છે, પણ જીવ અને શરીર જુદા નથી,' તે મારી પ્રતિજ્ઞા યોગ્ય જ છે. ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે પ્રદેશી રાજાને આમ કહ્યું - હે પ્રદેશી ! જો તું સ્નાન, બલિકર્મ, કૌતુકમંગલ પ્રાયશ્ચિત્ત કરી, ભીની ધોતી પહેરી, હાથમાં ભંગાર ધૂપ કડછો લઈને દેવકુળમાં પ્રવેશ કરતો હો, તે સમયે કોઈ પુરુષ વિષ્ટાગૃહમાં રહીને એમ કહે કે - હે સ્વામી ! મુહૂર્ત માત્ર અહીં બેસો, ઊભો, નિષદ્યા કરો, ત્વગુ વર્તન કરો તો હે પ્રદેશી ! તું ક્ષણવાર માટે પણ આ વૃત્તાંત સ્વીકારીશ ? પ્રદેશીરાજાએ કહ્યું કે- ના, તે ન સ્વીકારું. કેમ ? ભદન્ત ! તે સ્થાન અશુચિ અને અશુચિ વસ્તુથી ભરેલ છે, આ પ્રમાણે હે પ્રદેશી ! તારી દાદી પણ આ જ સેયવિયા નગરીમાં ધાર્મિક હતા યાવત્ ધર્મમય જીવન વિતાવતા રહેલા હતા. તેણી અમારી વક્તવ્યતા મુજબ યાવત્ સ્વર્ગે ઉત્પન્ન થાય. તે દાદીનો તું પૌત્ર ઇષ્ટ આદિ પૌત્રા છો. પરંતુ તે મનુષ્યલોકમાં જલદી આવવા ઇચ્છે તો પણ ન આવી શકે. હે પ્રદેશી ! ચાર કારણે તુરંતનો ઉત્પન્ન દેવ, દેવલોકથી મનુષ્યલોકમાં આવવા ઇચ્છે, તો પણ આવી ન શકે - 1. અભિનવ ઉત્પન્ન દેવ દેવલોકમાં દિવ્ય કામભોગમાં મૂચ્છિત, વૃદ્ધ, ગ્રથિત, અત્યાસક્ત થઈ તેઓ માનુષી ભોગોનો આદર કરતા નથી કે જાણતા નથી તેથી ઇચ્છવા છતાં મનુષ્યલોકમાં આવી શકતા નથી. 2. અભિનવ ઉત્પન્ન દેવ દેવલોકમાં દિવ્ય કામભોગમાં મૂચ્છિત યાવત્ અત્યાસક્ત થઈ, તેને માનુષી પ્રેમ નષ્ટ થાય છે. દિવ્ય પ્રેમ સંક્રાંત થાય છે. તેથી યાવત્ અહીં આવી શકતો નથી. 3. અભિનવ ઉત્પન્ન દેવ દિવ્ય કામભોગમાં મૂચ્છિત યાવતુ અત્યાસક્ત હોય, તેને એમ થાય કે હમણા જઈશ, મુહૂર્તમાં જઈશ, તેટલામાં અહીં અલ્પાયુષ્ક મનુષ્યો કાળધર્મને પામે છે, તેથી યાવત્ અહીં આવી શકતો નથી. 4. અભિનવ ઉત્પન્ન દેવ દિવ્ય કામભોગમાં યાવત્ અત્યાસક્ત હોય, તેને માનુષી વિશાળ દુર્ગધ પ્રતિકૂળ અને પ્રતિલોમ થાય છે. ઊંચે પણ 400-500 યોજન અશુભ માનુષી ગંધ ઉછળતી હોય છે, તેથી તે મનુષ્યલોકમાં આવવા ઇચ્છે તો પણ આવી ન શકે. - આ કારણોથી હે પ્રદેશી ! અભિનવ ઉત્પન્ન દેવ દેવલોકથી મનુષ્યલોકમાં જલદી આવવા ઇચ્છે, તો પણ આવી શકતા નથી. તેથી હે પ્રદેશી! તું શ્રદ્ધા કર કે જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે. સૂત્ર-૬૭ થી 74 17. ત્યારે તે પ્રદેશીરાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને કહ્યું કે - આ બુદ્ધિઉપમા છે કે આ કારણે આવતા નથી. હે ભદન્ત ! હું અન્ય કોઈ દિને બાહ્ય ઉપસ્થાનશાળામાં અનેક ગણનાયક, દંડનાયક, ઇશ્વર, તલવાર, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 48

Page #49
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા માડુંબિક, કૌટુંબિક ઇભ્ય, શ્રેષ્ઠી, સેનાપતિ, સાર્થવાહ, મંત્રી, મહામંત્રી, ગણક, દૌવારીક, અમાત્ય, ચેટ, પીઠમર્દક, નગર નિગમ, દૂત, સંધિપાલ સાથે પરીવરીને રહેલ હતો. ત્યારે મારા નગરરક્ષકે મુદ્દામાલ-સાક્ષી સહિત પકડેલ તથા ગરદન અને પાછળ બંને હાથ બાંધીને એક ચોરને લાવ્યા. ત્યારે મેં તે પુરુષને જીવતો જ લોહ કુંભીમાં નાંખ્યો, લોઢાના ઢાંકણથી તેનું મુખ ઢાંકી દીધુ. પછી ગરમ લોઢા અને શીશાનો તેના ઉપર લેપ કરી દીધો, દેખરેખ માટે વિશ્વસ્થ પુરુષો મૂક્યા. પછી કોઈ દિને હું લોહકુંભી પાસે ગયો. જઈને તે લોહકુંભી ખોલાવી. ખોલાવીને મેં પોતે જોયું કે તે પુરુષ મરી ગયો હતો. તે લોહકુંભીમાં કોઈ છિદ્ર, વિવર કે રાઈ જેટલું પણ અંતર ન હતું કે જેમાંથી તે પુરુષનો જીવ બહાર નીકળીને જાય. જો તે લોહÉભીમાં કોઈ છિદ્ર યાવત્ દરાર હોત તો હે ભદન્ત ! હું માનત કે અંદર બંધ પુરુષનો જીવ બહાર નીકળેલ છે. તો હું શ્રદ્ધા-પ્રતીતિ-રૂચિ કરત કે જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે, જીવ એ જ શરીર નથી. પણ હે ભદન્ત! તે કુંભીમાં કોઈ છિદ્ર આદિ ન હતું કે યાવત્ જીવ નીકળે, તેથી મારી પ્રજ્ઞા સુપ્રતિષ્ઠિત છે કે - જીવ એ જ શરીર છે, તે બંને જુદા નથી. ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે પ્રદેશી રાજાને કહ્યું - હે પ્રદેશી ! જેમ કોઈ કૂટાગાર શાળા હોય, બંને તરફ લિપ્ત હોય, ગુપ્ત હોય, ગુપ્તદ્વાર હોય, નિર્વાત અને ગંભીર હોય, હવે કોઈ પુરુષ ભેરી અને દંડ લઈને કૂટાગાર શાળાની અંદર પ્રવેશે છે, પ્રવેશીને તે કૂટાગાર શાળામાં ચોતરફથી ઘન-નિચિત-નિરંતર-નિછિદ્ર હોય, તેના દ્વાર આદિને બંધ કરી દે. તે કૂટાગાર શાળાના બહુમધ્ય દેશભાગે રહીને તે ભેરીને દંડ વડે મોટા-મોટા શબ્દોથી વગાડે, હે પ્રદેશી ! શું તે શબ્દો અંદરથી બહાર નીકળે છે ? હા, નીકળે છે. હે પ્રદેશી ! તે કૂટાગાર શાળામાં કોઈ છિદ્ર યાવત્ દરાર છે કે જ્યાંથી તે શબ્દો અંદરથી બહાર નીકળે છે? ના, તેમ નથી. આ પ્રમાણે હે પ્રદેશી ! જીવ પણ અપ્રતિહતગતિ છે, પૃથ્વી-શિલા કે પર્વતને ભેદીને અંદરથી બહાર નીકળી જાય છે. તેથી હે પ્રદેશી ! તું શ્રદ્ધા કર કે જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે, બંને એક નથી. ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને આમ કહ્યું - ભદન્ત ! આ તમારી બુદ્ધિયુક્ત ઉપમા છે, પણ આ કારણે યુક્તિયુક્ત નથી. હે ભદન્ત! નિશ્ચ અન્ય કોઈ દિને બાહ્ય ઉપસ્થાન શાળામાં યાવત્ રહ્યો હતો. ત્યારે મારા નગરરક્ષક સાક્ષી. સહિત યાવતુ ચોરને પકડી લાવ્યા. ત્યારે મેં તે પુરુષને જીવિતથી રહિત કર્યો. કરીને એક લોહjભીમાં નાંખ્યો. નાંખીને લોહ ઢાંકણથી બંધ કર્યો યાવત્ વિશ્વાસ્ય પુરુષોને રક્ષા કરવા મૂક્યા. પછી કોઈ દિને તે કુંભી પાસે ગયો. તે કુંભી ઉઘડાવી, ઉઘડાવતા તે લોહકુંભીને કૃમિકુંભી સમાન જોઈ. તે લોહÉભીમાં કોઈ છિદ્ર યાવત્ દરાર ન હતી, જેમાંથી તે જીવો બહારથી પ્રવેશે. જો તે કુંભીમાં કોઈ છિદ્રાદિ હોત યાવત્ જીવો પ્રવેશ્યા હોત તો હું શ્રદ્ધા કરત કે જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે. પણ જે કારણે તે લોહÉભીમાં કોઈ છિદ્ર યાવત્ દરાર ન હતી, છતાં જીવો પ્રવેશ્યા, તેથી મારી પ્રજ્ઞા સુપ્રતિષ્ઠિત છે કે જીવ એ જ શરીર છે. ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે પ્રદેશી રાજાને આમ કહ્યું - હે પ્રદેશી ! શું તે અગ્નિથી તપાવેલ લોઢું જોયેલ છે? હા, જોયું છે. હે પ્રદેશી! તપાવ્યા પછી શું તે લોઢુ પૂર્ણપણે અગ્નિરૂપે પરિણત થઈ જાય છે ? હા, થઈ જાય છે. હે પ્રદેશી ! તે લોઢામાં કોઈ છિદ્ર આદિ છે, કે જેનાથી અગ્નિ બહારથી અંદર પ્રવેશ્યો. ? ના, તેમ નથી. એ પ્રમાણે હે પ્રદેશી ! જીવ પણ અપ્રતિહત ગતિ છે, પૃથ્વી કે શીલાદિ ભેદીને બહારથી અંદર પ્રવેશે છે. માટે તું શ્રદ્ધા કર, જીવ-શરીર ભિન્ન છે. 68 ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! આ તમારી બુદ્ધિયુક્ત ઉપમાં માત્ર છે, આ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય) આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 49

Page #50
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા કારણે તે યુક્તિયુક્ત નથી. ભદન્ત ! જેમ કોઈ પુરુષ તરુણ યાવત્ શિલ્પ ઉપગત હોય, તે એક સાથે પાંચ બાણો ફેંકવામાં સમર્થ છે? હા, સમર્થ છે. ભદન્ત! જો તે જ પુરુષ બાળ યાવતુ મંદવિજ્ઞાન વાળો હોવા છતાં પાંચ બાણો એક સાથે ફેંકવામાં સમર્થ હોય તો હે ભદન્ત ! હું શ્રદ્ધાદિ કરી શકું કે જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે. પણ તે બાલ, મંદવિજ્ઞાનવાળો પુરુષ પાંચ બાણ એક સાથે ફેંકવામાં સમર્થ નથી, તેથી હે ભદન્ત ! મારી ધારણા છે કે જીવ અને શરીર એક જ છે તે સુપ્રતિષ્ઠ છે. ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે પ્રદેશી રાજાને કહ્યું કે - જેમ કોઈ પુરુષ તરુણ યાવત્ શિલ્પઉપગત હોય, તે નવું ધનુષ, નવી જીવા, નવું બાણ લઈ, એકસાથે પાંચ બાણો ફેંકવામાં સમર્થ છે? હા, છે. પણ તે તરુણ યાવતુ નિપુણ શીલ્પ ઉપગત પુરુષ જીર્ણ-શીર્ણ ધનુષ, જીર્ણ જીવા અને જીર્ણ બાણથી એક સાથે પાંચ બાણો છોડવામાં સમર્થ છે? ના, તે અર્થ સંગત નથી. કયા કારણે તે સમર્થ નથી ? ભદન્ત ! તે પુરુષ પાસે અપર્યાપ્ત ઉપકરણ છે. આ પ્રમાણે હે પ્રદેશી ! તે બાલ યાવતુ મંદવિજ્ઞાન પુરુષ અપર્યાપ્ત ઉપકરણથી પાંચ બાણ ફેંકવામાં સમર્થ નથી. તેથી હે પ્રદેશી ! તું શ્રદ્ધા કર કે જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે. 19 ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! આ તમારી બુદ્ધિયુક્ત ઉપમા માત્ર છે, પણ આ કારણે તે યુક્તિયુક્ત નથી. હે ભદન્ત! જેમ કોઈ પુરુષ તરુણ યાવત્ શીલ્પ કુશળ હોય, તે એક મોટા લોહભારક, ત્રપુભારક, શીશાભારકને વહન કરવા સમર્થ છે?, હા છે. હે ભદન્ત ! તે જ પુરુષ વૃદ્ધ હોય, જરા જર્જરીત દેહવાળો હોય, શિથિલ-કડચલી પડેલ અને અશક્ત હોય, હાથમાં લાકડી લઈ ચાલતો હોય, પ્રવિરલ-પરિસડિત દંતશ્રેણી હોય, રોગી-કૃશ-તરસ્યો-દુર્બળ-કલાંત હોય તો તે મોટા લોહભારકને યાવત્ વહન કરવા સમર્થ ન થાય. ભદન્ત ! જો તે જ પુરુષ જીર્ણ, જરા જર્જરીત દેહ યાવત્ પરિક્ષાંત હોવા છતાં મોટા લોહભારને યાવત્ વહન કરવા સમર્થ થાય તો હું શ્રદ્ધાદિ કરું કે શરીર અને જીવ જુદા છે. પણ જો તે જીર્ણ યાવત્ ક્લાંત પુરુષ મોટા લોહભારકને યાવત્ વહન કરવાને સમર્થ નથી તો મારી પ્રજ્ઞા સુપ્રતિષ્ઠ છે કે જીવ એ જ શરીર છે. ત્યારે કેશીકુમારશ્રમણે પ્રદેશીરાજાને કહ્યું - જેમ કોઈ પુરુષ તરુણ યાવત્ શીલ્પકુશલ હોય, નવી કાવડથી - નવી રસ્સીથી બનેલ નવા સિક્કાથી, નવી ટોકરીથી એક મોટા લોહભારતને યાવતું વહન કરવા સમર્થ છે? હા, છે. હે પ્રદેશી! તે જ પુરુષ તરુણ યાવતુ શીલ્પકુશળ હોય, તે જીર્ણ-દુર્બળ-ધૂણો ખાધેલ કાવડથી, જીર્ણશીર્ણ-દુર્બળ-ધૂણો ખાધેલ સિક્કા કે ટોકરા વડે એક મોટા લોહભારક આદિને લઈ જવામાં સમર્થ છે ? હે ભદન્ત ! આ અર્થ સંગત નથી. કેમ સંગત નથી? ભદન્ત! તે પુરુષના ઉપકરણ જીર્ણ છે. આ પ્રમાણે હે પ્રદેશી ! તે પુરુષ જીર્ણ યાવત્ ક્લાંત, ઉપકરણયુક્ત હોવાથી એક મોટા લોહભારને યાવત્. વહન કરવાને સમર્થ નથી. તેથી હે પ્રદેશી! તું શ્રદ્ધા કર કે જીવ જુદો છે અને શરીર જુદું છે. 70 ત્યારે પ્રદેશીએ કેશીશ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! તમારી બુદ્ધિયુક્ત ઉપમા માત્ર છે યાવત્ યુક્તિયુક્ત નથી. ભદન્ત ! યાવત્ ત્યારે મારો નગરરક્ષક ચોરને લાવ્યો. ત્યારે મેં તે પુરુષનું જીવતા વજન કર્યું, પછી શરીરછેદ કર્યા વિના જ તેને મારી નાંખ્યો, પછી ફરી વજન કર્યું. તે પુરુષનું જીવતા કે મૃત્યુ પછીના વજનમાં કંઈ અંતર ના દેખાયું. ન વજન વધ્યું કે ન ઘટ્યુ, ન ભારે થયો કે ન હલકો થયો. ભદન્ત ! જો તે પુરુષનું જીવતા કે મર્યા પછીનું વજન, કંઈક જૂદું કે યાવત્ લઘુ થયું હોત તો હું શ્રદ્ધા કરત કે જીવ અને શરીર જુદા છે. પણ તેના વજનમાં કોઈ ભેદ કે મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 50

Page #51
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા લઘુપણુ ન જોયું, તેથી મારી પ્રજ્ઞા સુપ્રતિષ્ઠિત છે કે - “જીવ એ જ શરીર છે." ત્યારે કેશીકુમાર શ્રમણે પ્રદેશી રાજાને કહ્યું -પ્રદેશી ! તેં કદી બસતીમાં હવા ભરી કે ભરાવી છે ? હા. હે પ્રદેશી ! તે બસતીને પૂર્ણ કે અપૂર્ણનું વજન કરતા, કંઈ જુદું કે લઘુ જણાયુ ? ના, તે અર્થ સંગત નથી. એ પ્રમાણે હે પ્રદેશી ! જીવના અગુરુ-લઘુત્વને આશ્રીને જીવતા વજન કરો કે મૃત્યુ પછી કરો. તેમાં કોઈ ભેદ કે લઘુતા થતી નથી. તો પ્રદેશી ! તું શ્રદ્ધા કર - જીવ અને શરીર જુદાં છે. 71 ત્યારે પ્રદેશીએ કેશીશ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! આ બુદ્ધિયુક્ત તમારી પ્રજ્ઞા માત્ર છે, સ્વીકાર્ય નથી. હે ભદન્ત ! કોઈ દિવસે યાવત્ ચોરને લાવ્યો. મેં તે પુરુષને ચોતરફથી સારી રીતે જોયો, પણ તેમાં મને ક્યાંય જીવ દેખાયો નહીં, પછી મેં તે પુરુષના બે ટૂકડા કર્યા, કરીને ચોતરફથી અવલોક્યો, પણ તેમાં મને ક્યાંય જીવ ના દેખાયો. એ રીતે ત્રણ-ચાર-સંખ્યાત ફાડીયા કર્યા, પણ તેમાં મને ક્યાંય જીવ ન દેખાયો. હે ભદન્ત ! જો મને તે પુરુષના બે-ત્રણ-ચાર-કે સંખ્યાત ફાડીયા કરતા જીવ દેખાત, તો હું શ્રદ્ધા કરત કે જીવ અને શરીર જુદા છે. પણ - મને તેમાં જીવ ન દેખાયો, તેથી મારી પ્રજ્ઞા સુપ્રતિષ્ઠિત છે કે -જીવ એ જ શરીર છે. ત્યારે કેશીશ્રમણે પ્રદેશીને કહ્યું - હે પ્રદેશી ! તું મને તે તુચ્છ કઠિયારાથી પણ અધિક મૂઢ જણાય છે. ભદન્ત ! તે દીન કઠિયારો કોણ ? હે પ્રદેશી ! જેમ કોઈ વનમાં રહેનાર, વનોપજીવી, વન ગવેષણાથી આગ અને અંગીઠી લઈને લાકડીના વનમાં પ્રવેશ્યો ત્યારે તે પુરુષ તે અગ્રામિક યાવત્ કોઈ પ્રદેશ અનુપ્રાપ્ત થતા એક પુરુષને કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિય ! આપણે કાષ્ઠ અટવીમાં જઈએ છીએ. તું આ અંગીઠીથી આગ લઈને અમારા માટે ભોજન બનાવજે. જો અંગીઠીમાં આગ બુઝાઈ જાય, તો આ લાકડીથી આગ ઉત્પન્ન કરીને ભોજન બનાવી લેજે. એમ કહીને તેઓ કાષ્ઠ અટવીમાં પ્રવેશ્યા. ત્યારે તે પુરુષે મુહર્તાતર પછી વિચાર્યું કે ભોજન બનાવું. એમ વિચારી અંગીઠી પાસે આવ્યો. તેમાં આગ બુઝાયેલ જોઈ તેથી તે પુરુષ કાષ્ઠ પાસે ગયો. તે કાષ્ઠને ચોતરફથી અવલોક્યું. તેમાં અગ્નિ ન જોયો. પછી તે પુરુષે કમર કસી કુહાડી લીધી. તે કાષ્ઠના બે ફાડીયા કર્યા, ચોતરફથી અવલોક્યા, તેમાં ક્યાંય અગ્નિ ન જોયો. એ પ્રમાણે યાવત્ સંખ્યાત ફાડીયા કરીને ચોતરફથી અવલોકતા પણ તેમાં ક્યાંય અગ્નિ ન જોયો. ત્યારે તે પુરુષે તે કાષ્ઠમાં ક્યાંય અગ્નિ ન જોતા તે શ્રાંત, કલાત, ખિન્ન, દુઃખી થઈ કુહાડીને એક બાજુ રાખી, કમર ખોલી મનોમન બોલ્યો - હું તે લોકો માટે કઈ રીતે ભોજન બનાવું ? એમ વિચારી, તે અપહત મનો સંકલ્પ, ચિંતા-શોક-સાગર પ્રવિષ્ટ, હથેળી ઉપર મુખ રાખી, આર્તધ્યાન પામી, ભૂમિ તરફ દૃષ્ટિ રાખી ચિંતામગ્ન થઈ ગયો. ત્યારપછી તે પુરુષો કાષ્ઠને છેદીને, તે પુરુષ પાસે આવ્યા, તે પુરુષને અપહત મનોસંકલ્પ યાવત્ ચિંતામગ્ન જોઈને કહ્યું - તું અપહત મનો સંકલ્પ યાવતુ ચિંતામગ્ન કેમ છે ? ત્યારે તે પુરુષે કહ્યું - તમે કાષ્ઠની અટવીમાં પ્રવેશતા મને એમ કહેવું મુહૂર્ત પછી ભોજન તૈયાર કરજે યાવત્ પૂર્વવત્ હું ચિંતામાં છું. ત્યારે તે પુરુષોમાં એક છે, દક્ષ, પ્રાણાર્થ યાવત્ ઉપદેશલબ્ધ પુરુષે પોતાના સાથીઓને કહ્યું - તમે જાઓ, સ્નાન અને બલિકર્મ કરી યાવતું જલદી પાછા આવો. ત્યાં સુધીમાં હું ભોજન તૈયાર કરું. એમ કહી કમર બાંધી, કુહાડી લીધી, સર બનાવ્યું. સરથી અરણી ઘસીને આગ પ્રગટાવી, પછી તેને સંધુકીને અગ્નિ પ્રજ્વલિત કરી, ભોજના બનાવ્યું. ત્યારપછી તે પુરુષો સ્નાન, બલિકર્મ યાવત્ પ્રાયશ્ચિત્ત કરી, તે પુરુષ પાસે આવ્યા. પછી તે બધા પુરુષો ઉત્તમ સુખાસને બેઠા, તે પુરુષ વિપુલ અશનાદિ લાવ્યો. ત્યારે તે પુરુષો તે વિપુલ અશનાદિ આસ્વાદતા, વિસ્વાદતા યાવત્ વિચરે છે. જમીને આચમનાદિ કરી, સ્વચ્છ, શુદ્ધ થઈને પોતાના પહેલા સાથીને કહ્યું - તું જડ, મૂઢ, અપંડિત, નિર્વિજ્ઞાન અનુપદેશ લબ્ધ છો, જેથી તે કાષ્ઠ ટૂકડામાં આગ જોવાની ઇચ્છા કરી. હે પ્રદેશી ! તું આ પ્રમાણે તે તુચ્છ કઠિયારા મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 51

Page #52
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા જેવો મૂઢ છે. 72. ત્યારે તે પ્રદેશીએ કેશીશ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! તે યુક્ત છે, આપ જેવા છેક, દક્ષ, બુદ્ધ, કુશલ, મહામતી, વિનીત, વિજ્ઞાન પ્રાપ્ત, ઉપદેશલબ્ધનું મને આ અતિ વિશાળ પર્ષદા મધ્યે નિષ્ફર શબ્દોનો પ્રયોગ, ભર્સના, પ્રતિતાડન, ધમકાવવું યોગ્ય છે? ત્યારે કેશીશ્રમણે, પ્રદેશી રાજાને આમ પૂછ્યું - હે પ્રદેશી ! તું જાણે છે કે પર્વદા કેટલી છે ? ભદન્ત ! ચાર. તે આ - ક્ષત્રિયપર્ષદા, ગાથાપતિપર્ષદા, બ્રાહ્મણપર્ષદા, ઋષિપર્ષદા. હે પ્રદેશી ! તું જાણે છે કે આ ચાર પર્ષદાના અપરાધી માટે શું દંડનીતિ કહી છે? હા, જાણું છું. જે ક્ષત્રિયપર્ષદાનો અપરાધ કરે છે તેના હાથ, પગ કે માથુ છેદી નંખાય છે, શૂળીએ ચડાવાય છે અથવા એક જ પ્રહારથી કચળીને પ્રાણ રહિત કરી દેવાય છે. જે ગાથાપતિ પર્ષદાનો અપરાધ કરે છે, તેને તૃણ, વેઢ, પલાલથી વીંટીને અગ્નિકાયમાં નાંખી દેવાય છે. જે બ્રાહ્મણ પર્ષદાનો અપરાધ કરે છે, તે અનિષ્ટ, અકાંત યાવતુ. અમણામ શબ્દો વડે ઉપાલંભ દઈને કુંડિકા કે કૂતરાના ચિહ્નથી લાંછિત કરાય છે કે દેશનીકાલની આજ્ઞા કરાય છે. જે ઋષિપર્ષદાનો અપરાધ કરે છે તેને ન અતિ અનિષ્ટ કે ન અતિ અમનોજ્ઞ શબ્દોથી ઉપાલંભ અપાય છે. આ પ્રમાણે હે પ્રદેશી ! તું જાણે છે, તો પણ તું મારા પ્રતિ વિપરીત, પરિતાપજનક પ્રતિકૂળ, વિરુદ્ધ આદિ વ્યવહાર કરે છે ! ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને એમ કહ્યું - ભદન્ત ! આપની સાથે પ્રથમ વાર્તાલાપ થયો ત્યારે મારા મનમાં આવો વિચાર યાવતું સંકલ્પ ઉત્પન્ન થયો કે જેમ જેમ હું આ પુરુષની વિપરીત યાવત્ સર્વથા વિપરીત વ્યવહાર કરીશ, તેમ તેમ હું જ્ઞાન-જ્ઞાનલાભ, કરણ-કરણલાભ, દર્શન-દર્શનલાભ, જીવ-જીવલાભને પ્રાપ્ત કરીશ. આ કારણે હે દેવાનુપ્રિય ! હું આપની વિરુદ્ધ વર્તતો હતો. ત્યારે કેશીશ્રમણે પ્રદેશીને પૂછ્યું - હે પ્રદેશી ! તું જાણે છે કે વ્યવહારકર્તા કેટલા પ્રકારે છે ? હા, જાણુ છું. વ્યવહાર ચાર ભેદે છે - 1. દાન દે પણ પ્રીતિયુક્ત ન બોલે, 2. સંતોષપ્રદ બોલે પણ દાન ન દે, 3. દાન દે અને પ્રીતિયુક્ત પણ બોલે, 4. બંને ન કરે. હે પ્રદેશી ! તું જાણે છે કે આ ચાર પુરુષોમાં કોણ વ્યવહારી છે અને કોણ અવ્યવહારી છે ? હા, જાણ છું. જે પુરુષ આપે છે પણ સંભાષણ કરતો નથી તે વ્યવહારી છે, એ રીતે બીજા અને ત્રીજા પ્રકારના પુરુષ વ્યવહારી છે, જે ચોથા પ્રકારનો છે, તે અવ્યવહારી છે. આ પ્રમાણે હે પ્રદેશી! તું વ્યવહારી છે, અવ્યવહારી નથી. 73. ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! આપ, છેક છો, દક્ષ છો યાવત્ ઉપદેશ લબ્ધ છો. મને હથેળીમાં આમળા માફક શરીરની બહાર જીવને કાઢીને દેખાડવામાં સમર્થ છો ? તે કાળે, તે સમયે પ્રદેશી રાજાની સમીપે વાયુ વડે સંવૃત્ત તૃણ વનસ્પતિકાય કંપે છે, વિશેષ કંપે છે, ચાલે છે, સ્પંદિત થાય છે, ઘકૃિત, ઉદીરિત થાય છે, તે-તે ભાવે પરિણમે છે. ત્યારે કેશીશ્રમણે પ્રદેશીને કહ્યું - હે પ્રદેશી ! તું આ તૃણ વનસ્પતિઓને કંપતી યાવત્ તે-તે ભાવે પરિણમતી. ઉં છું. હે પ્રદેશી ! તું જાણે છે કે તેને કોઈ દેવ, અસર, નાગ, કિંમર, લિંપુરુષ, મહોરગ કે ગંધર્વ ચલિત કરે છે ? હા, જાણુ છુ. દેવ યાવત્ ગંધર્વ ચલિત નથી કરતા, વાયુકાયથી ચલિત થાય છે. હે પ્રદેશી ! શું તું તે મૂર્ત-કામ-રાગ-મોહ-વેદ-લેશ્યા અને શરીરધારી વાયુના રૂપે જુએ છે ? ના, તે અર્થ સંગત નથી. હે પ્રદેશી ! જો, તું આ વાયુકાયના સરૂપી યાવતુ સશરીરના રૂપને જોતો નથી, તો પ્રદેશી ! હું તને હાથમાં આમળા વત્ જીવ કેમ દેખાડું? હે પ્રદેશી ! દશ સ્થાનોને છદ્મસ્થ મનુષ્ય સર્વભાવથી જાણતા અને જોતા નથી. તે આ - ધર્માસ્તિકાય, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય) આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 52

Page #53
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, અશરીરબદ્ધ જીવ, પરમાણુપુદ્ગલ, શબ્દ, ગંધ, વાયુ, આ જિન થશે કે નહીં?, આ સર્વે દુઃખોનો અંત કરશે કે નહીં? આ બધું ઉત્પન્ન જ્ઞાન-દર્શનધર અરહંત જિન કેવલી સર્વભાવથી જાણે છે - જુએ છે. તે આ - ધર્માસ્તિકાય. યાવત્ અંત કરશે કે નહીં. તો હે પ્રદેશી! તું શ્રદ્ધા કર કે જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે. જ. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત! હાથી અને કુંથુનો જીવ સમાન છે ? હા, પ્રદેશી ! સમાન છે. ભદન્ત ! હાથીથી કુંથુઓ અલ્પકર્મ, અલ્પક્રિય, અલ્પાશ્રવી છે અને તે રીતે આહાર, નિહાર, શ્વાસોચ્છવાસ, ઋદ્ધિ, ધુતિ અલ્પ છે અને કુંથુઆથી હાથી મહાકર્મી, મહાક્રિયાવાળો યાવતું છે ? હા, પ્રદેશી ! તેમજ છે. ભદન્ત ! હાથી અને કુંથુનો જીવ સમાન કઈ રીતે છે ? પ્રદેશી ! જેમ કોઈ કૂટાગારશાળા હોય યાવત્ ગંભીર હોય. હવે કોઈ પુરુષ અગ્નિ અને દીવો લઈને તે કૂટાગાર શાળામાં અંદર પ્રવેશે. તે શાળાને ચારે તરફથી ઘન-નિચિત-નિરંતર, છિદ્રો, દ્વાર આદિ બંધ કરે. તે શાળાના બહુમધ્ય દેશભાગે તે દીવો પ્રગટાવે. ત્યારે તે દીવો તે કૂટાગાર શાળાને અંદર અંદર અવભાસિત, ઉદ્યોતીત, તાપિત, પ્રભાસિત કરે છે, પણ બહાર નહીં. હવે તે પુરુષ તે દીવાને પિટારીથી ઢાંકી દે, ત્યારે તે દીવો તે પિટારીને અંદરથી. અવભાસે છે, પણ પિટારીની બહારની કૂટાગારશાળાને નહીં. એ રીતે ગોકિલિંજ, ગંડમાણિકા, પચ્છિપિંડક, આઢક, અર્વાઢક, પ્રસ્થક, અદ્ધપ્રસ્થક, અષ્ટભાગિકા, ચતુર્ભાગિકા, ષોડશિકા, છત્રિશિકા, ચૌસઠિકા કે દીપચંપકથી ઢાંકે તો ત્યારે તે દીવો દીપચંપકની અંદર અવભાસિતાદિ કરે છે, બહાર નહીં. એ રીતે ચૌસઠિકા બહાર નહીં, કૂટાગારશાળા બહાર નહીં. એ પ્રમાણે હે પ્રદેશી ! જીવ પણ જેવા પ્રકારે પૂર્વકર્મબદ્ધ શરીર પામેલ હોય, તેમાં અસંખ્યાત જીવપ્રદેશથી સંકોચાઈને કે વિસ્તાર કરીને તેમાં સમાઈ જાય છે. તો તું શ્રદ્ધા કર, હે પ્રદેશી ! જીવ અન્ય છે અને શરીર અન્ય છે. સૂત્ર-૭૫ થી 80 75. ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ કેશીકુમાર શ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! નિશ્ચ, મારા દાદાની આ સંજ્ઞા યાવત્ સિદ્ધાંત હતો કે જીવ એ જ શરીર છે, જીવ જુદો અને શરીર જુદું નથી. ત્યારપછી મારા પિતાની પણ આ સંજ્ઞા હતી, પછી મારી પણ આ સંજ્ઞા અને સિદ્ધાંત હતો. તેથી હું ઘણા પુરુષ પરંપરાગત કુળ નિશ્રિત દષ્ટિ છોડીશ નહીં. ત્યારે કેશીશ્રમણે પ્રદેશીને કહ્યું - હે પ્રદેશી ! તું તે લોહ-વણિકની જેમ પશ્ચામુતાપિત(પછીથી પસ્તાનાર) ના થઈશ. ભદન્ત ! તે લોહવણિક કોણ છે? હે પ્રદેશી ! તે કોઈ પુરુષ ધનનો અર્થી, ધન ગવેસક, ધનલુબ્ધક, ધનકાંક્ષિત, ધનપીપાસુ, ધનની ગવેષણાર્થે વિપુલ પ્રણિત ભાંડમાત્રથી ઘણા ભોજન, પાન, પાથેય લઈને એક મોટા અકામિત, છિન્નાપાત, દીર્વમાર્ગી અટવીમાં પ્રવેશ્યા. ત્યારે તે પુરુષો તે અકામિત અટવીના કોઈ દેશને પ્રાપ્ત કરી એક મોટી લોહ ખાણને જુએ છે. તે ચોતરફ લોઢા વડે આકીર્ણ, વિસ્તીર્ણ, સચ્છડ, ઉવચ્છડ, સ્કૂટ, ગાઢ, અવગાઢને જુએ છે, જોઈને હર્ષિત, સંતુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્નહૃદયી થઈ એકબીજાને બોલાવીને કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિયો ! લોહભાંડ ઇષ્ટ, કાંત યાવત્ મણામ છે. તો આપણે શ્રેયસ્કર છે કે આપણે લોહભાર બાંધી લઈએ, એમ કહી પરસ્પર આ વાત સ્વીકારીને લોહભાર બાંધીને અનુક્રમે આગળ ચાલ્યા. ત્યારપછી તે પુરુષો અકામિત યાવતુ અટવીમાં કોઈ દેશને પામીને એક મોટી શીશાની ખાણને જુએ છે, બધું પૂર્વવત્ કહેવું. યાવત્ પરસ્પર એકબીજાને બોલાવીને કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિયો ! શીશાના ભાંડ ઇષ્ટ યાવત્ પ્રણામ છે. અલ્પ એવા શીશાથી ઘણુ લોઠું મેળવીશું. આપણે શ્રેયસ્કર છે કે લોહભાર છોડીને શીશાનો ભારો બાંધીએ. પરસ્પર આ વાત સ્વીકારી લોહભારને છોડે છે અને શીશાનો ભારો બાંધે છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય) આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 53

Page #54
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા તેમાં એક પુરુષ લોહભાર છોડીને શીશાનો ભારો બાંધવા સમર્થ ન થયો. ત્યારે તે બીજા પુરુષો, તે પુરુષને કહે છે - શીશાના ભાંડથી યાવત્ ઘણુ લોઢું મળશે, તો લોહભારત છોડી દે અને શીશાનો ભારક બાંધી લે. ત્યારે તે પુરુષે કહ્યું - આ લોહભાર દૂરાહત, ચિરાહત છે. મારે આ લોટું અતિગાઢ બંધન બદ્ધ, અસિલિષ્ટ બંધનબદ્ધ, ઘણીય બંધનબદ્ધ છે, હું તેને છોડી શકતો નથી. ત્યારે તે બીજા પુરુષો, તે પુરુષને ઘણી આઘવણા, પ્રજ્ઞાપના વડે કહેવા-સમજાવવા સમર્થ ન થયા, ત્યારે અનુક્રમે આગળ ચાલ્યા. એ પ્રમાણે તાંબાની, રૂપાની, સોનાની, રત્નોની, વજની ખાણો કહેવી. પ્રત્યેક વખતે જેમ જેમ મૂલ્યવાન વસ્તુઓ પ્રાપ્ત થતી ગઈ, તેમ તેમ અલ્પ મૂલ્યવાળી વસ્તુઓ છોડીને મૂલ્યવાન વસ્તુ ગ્રહણ કરતા ગયા. ત્યારપછી તે પુરુષો પોતાના જનપદમાં, પોતાના નગરમાં આવ્યા, આવીને વજરત્નનો વિક્રય કરીને ઘણા. દાસી, દાસ, ગાય, ભેંસ, ઘેટા લીધા. લઈને આઠ માળ ઊંચો પ્રાસાદ કરાવી, સ્નાન-બલિકર્મ કરી ઉપરના પ્રાસાદમાં ફૂટ થતા મૃદંગમસ્તક, બત્રીસ બદ્ધ નાટક, શ્રેષ્ઠ તરુણીયુક્ત નૃત્યાદિ કરાતા અને ઇષ્ટ શબ્દ, સ્પર્શાદિથી વિચરે છે. ત્યારે પેલો લોહભારક પુરુષ ફક્ત લોઢું લઈને પોતાના નગરે આવ્યો. તે લોઢાનો વેપાર કરીને તે અલ્પમૂલ્યક હોવાથી તેને થોડું ધન મળ્યું. તેણે પોતાના સાથીઓને ઉપરના શ્રેષ્ઠ પ્રાસાદમાં યાવત્ વિચરતા જોયા, જોઈને બોલ્યો - અહો ! હું અધન્ય, અપુન્ય, અકૃતાર્થ, અકૃતલક્ષણ હી-શ્રી વર્જિત, હીનપુન્ય ચૌદશીયો, દુરંત-પ્રાંત લક્ષણ છું. જેથી હું મિત્ર, જ્ઞાતિક નિજકની વાત માની હોત તો હું પણ ઉપરી પ્રાસાદમાં યાવતુ વિચર એમ કહ્યું કે- તું પશ્ચામુતાપિત થઈશ, જેમ તે લોહભારક થયો. 76. આ ઉપદેશથી તે પ્રદેશીરાજા બોધ પામ્યો. તેણે કેશીશ્રમણને વંદન કર્યું યાવતું આમ કહ્યું - ભદન્ત ! હું પશ્ચાનતાપિત નહીં થાઉં, જેમ તે લોહભારક થયો. હું આપની પાસે કેવલી પ્રજ્ઞપ્ત ધર્મ સાંભળવા ઈર હે દેવાનુપ્રિય ! સુખ ઉપજે તેમ કર, પ્રતિબંધ ન કર. ચિત્ર સારથીની જેમ ધર્મકથા સાંભળી, તેમજ ગૃહીધર્મ સ્વીકાર્યો, સ્વીકારીને જ્યાં સેયવિયા નગરી છે, ત્યાં જવાને પ્રવૃત્ત થયો. 77. ત્યારે કેશીશ્રમણે પ્રદેશીને કહ્યું –પ્રદેશી ! તું જાણે છે કે આચાર્યો કેટલા પ્રકારે છે? હા, જાણું . આચાર્યો ત્રણ પ્રકારે છે –કલાચાર્ય, શિલ્પાચાર્ય, ધર્માચાર્ય. હે પ્રદેશી ! તું જાણે છે કે આ ત્રણે આચાર્યોમાં કોની કેવી વિનય પ્રતિપત્તિ કરવી જોઈએ ? હા, જાણું છું. કલાચાર્ય અને શિલ્પાચાર્યને ઉપલેપન કે સંમાર્જન કરવું જોઈએ. સામે પુષ્પાદિ મૂકવા, મજ્જનમંડન-ભોજન કરાવવું જોઈએ. જીવિત યોગ્ય વિપુલ પ્રીતિદાન દેવું, પુત્રાનુપુત્રિક વૃત્તિ આપવી જોઈએ. જ્યારે ધર્માચાર્યને જોતા ત્યાં જ વંદન-નમન-સત્કાર-સન્માન કરવા જોઈએ, કલ્યાણ-મંગલ-દેવ-ચૈત્યરૂપ તેમને પર્યાપાસવા, પ્રાસુક, એષણીય અશન-પાન-ખાદિમ-સ્વાદિમથી પડિલાભવા. પ્રાતિહારિક પીઠ, ફલક, શય્યા, સંસ્તારકથી નિમંત્રણા કરવી. હે પ્રદેશી ! તું ત્યારે આમ જાણે છે, તો પણ તું મારા પ્રત્યે પ્રતિકૂળ વ્યવહાર કરતો રહ્યો, તેને માટે ક્ષમા માંગ્યા વિના જ સેયવિયા નગરીએ જવાને પ્રવૃત્ત થઈ રહ્યો છે? ત્યારે પ્રદેશી રાજાએ કેશીશ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! નિશ્ચ મને આવા સ્વરૂપનો મનોગત સંકલ્પ ઉત્પન્ન થયો છે કે - હું આપના પ્રતિ પ્રતિકૂળ યાવત્ વર્યો, તો તે શ્રેયસ્કર છે કે હું કાલે રાત્રિ વીત્યા પછી પ્રભાત થયા યાવત્ તેજથી જાજ્વલ્યમાન સૂર્ય થતા અંતઃપુર, પરિવાર સાથે પરીવરીને આપને વાંદુ-નમું. આ વૃત્તાંતને માટે સારી રીતે વિનયપૂર્વક ખમાવું. એમ કહી જ્યાંથી આવેલ ત્યાં પાછો ગયો. ત્યારપછી તે પ્રદેશી રાજા બીજા દિવસે, રાત્રિ વીત્યા પછી પ્રભાત થતા યાવત્ તેજથી જાજવલ્યમાન સૂર્ય થતા હર્ષિત-સંતુષ્ટ યાવત્ પ્રસન્નહૃદયી થઈ કોણિક રાજાની જેમ નીકળ્યો. અંતઃપુર, પરિવાર સાથે પરીવરીને મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 54

Page #55
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા પંચવિધ અભિગમથી વાંદી-નમી, ઉક્ત અર્થ માટે વારંવાર ખમાવ્યા. 78. ત્યારે કેશીશ્રમણે પ્રદેશી રાજાને, સૂર્યકાંતાદિ રાણીને અને અતિ વિશાળ પર્ષદાને યાવત્ ધર્મ કહ્યો. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજા ધર્મ સાંભળી, અવધારીને ઉત્થાનથી ઉઠે છે. ઉઠીને કેશી શ્રમણને વંદન-નમન કરીને સેયવિયા નગરી જવાને પ્રવૃત્ત થયો. ત્યારે કેશીશ્રમણે પ્રદેશી રાજાને આમ કહ્યું - હે પ્રદેશી ! તું તે વનખંડ, નાટ્યશાળા, ઇમુવાડ કે ખલવાડની જેમ પહેલા રમણીય થઈ પછી અરમણીય બનતો નહીં. ભદન્ત ! તે કઈ રીતે ? વનખંડ પાન, પુષ્પ, ફળ, હરિતકથી અતિ સોહામણું અને શ્રી વડે અતિ શોભતું રહેલા હોય છે, તે વનખંડ રમણીય લાગે છે. જ્યારે વનખંડ પત્રિત, પુપિત, ફલિત આદિ વડે શોભતું હોતું નથી, ત્યારે જીર્ણ, ઝડેલ-સડેલ પાંડુ પત્રવાળુ, શુષ્ક-રૂક્ષની જેમ પ્લાન થઈને રહે છે ત્યારે રમણીય ન લાગે. એમ નૃત્યશાળા પણ જ્યાં સુધી ગાજતી-વાગતી-નાચતી-હસતી-રમતી હોય છે, ત્યાં સુધી રમણીય લાગે છે. પણ જ્યારે નૃત્યશાળા ગાજતી યાવત્ રમતી હોતી નથી ત્યારે અરમણીય લાગે છે. ઇસુવાડમાં શેરડી કપાતી, ભેજાતી, સીઝતી, પીલાતી, અપાતી હોય ત્યારે રમણીય લાગે છે, પણ જ્યારે છેદાતી આદિ ન હોય ત્યારે યાવત્ રમણીય ન લાગે. ખલવાડમાં જ્યારે ધાન્યના ઢગલા હોય, ઉડાવની, મર્દન-ખાદન-પીલણ-લેણદેણ થતી હોય ત્યારે તે રમણીય લાગે છે, જ્યારે ખલવાડમાં ધાન્યાદિ ન હોય યાવત્ અરમણીય લાગે. તે કારણે હે પ્રદેશી ! એમ કહ્યું કે તું પહેલા રમણીય થઈ પછી અરમણીય થતો નહીં, જેમ તે વનખંડ આદિ. ત્યારે પ્રદેશીએ કેશીશ્રમણને કહ્યું - ભદન્ત ! હું તે વનખંડ યાવત્ ખલવાડની જેમ પહેલા રમણીય અને પછી અરમણીય થઈશ નહીં, હું સેયવિયા નગરી આદિ 7000 ગામોના ચાર વિભાગ કરીશ, એક ભાગ સૈન્ય અને વાહનને આપીશ, એક ભાગ કોઠારમાં રાખીશ, એક ભાગ અંતઃપુરમાં આપીશ, એક ભાગ વડે અતિ વિશાળ કૂટાગાર શાળા કરીશ, ત્યાં ઘણા પુરુષોને દૈનિક મૂલ્ય અને ભોજનથી રાખી વિપુલ અશનાદિ તૈયાર કરાવીશ, ઘણા શ્રમણ-બ્રાહ્મણ-ભિક્ષુકપથિક-પથિતનો ભાગ કરતો ઘણા શીલ, ગુણ, વ્રત, વેરમણ, પ્રત્યાખ્યાન, પૌષધવપવાસ કરતો યાવત્ વિચરીશ, એમ કહીને જ્યાંથી આવેલ ત્યાં પાછો ગયો. 79. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજા બીજા દિવસે યાવત્ સૂર્ય તેજથી જાજવલ્યમાન થતા સેયવિયા આદિ 7000 ગામોના ચાર ભાગ કરે છે. એક ભાગ સૈન્ય અને વાહનને આપે છે. યાવત્ કૂટાગાર શાળા કરે છે. ત્યાં ઘણા પુરુષો વડે યાવત્ તૈયાર કરાવે છે, ખવડાવતા અને ઘણા શ્રમણને યાવત્ ભાગ કરતા વિચરે છે. 80. ત્યારપછી તે પ્રદેશી રાજા શ્રાવક થઈ, જીવાજીવનો જ્ઞાતા થઈ વિચરે છે. જ્યારથી પ્રદેશી રાજા શ્રાવક થયો ત્યારથી રાજ્ય, રાષ્ટ્ર, સૈન્ય, વાહન, કોશ, કોષ્ઠાગાર, પુર, અંતઃપુર અને જનપદનો અનાદર કરતો યાવત્ વિચરે છે. ત્યારે તે સૂર્યકાંતા રાણીને આવા સ્વરૂપનો મનોગત સંકલ્પ ઉત્પન્ન થયો કે, જ્યારથી પ્રદેશી રાજા શ્રાવક થયો છે, ત્યારથી રાજ્ય, રાષ્ટ્ર યાવત્ અનાદર કરતો વિચરે છે. તો મારા માટે શ્રેયસ્કર છે કે પ્રદેશી રાજાને કોઈપણ શસ્ત્ર-અગ્નિ-મંત્ર-વિષપ્રયોગથી મારી નાંખી સૂર્યકાંત કુમારને રાજ્યમાં સ્થાપી, સ્વયં જ રાજ્યશ્રીને ભોગવતી-પાલન કરતી વિચરું, એમ વિચાર કર્યો, વિચારીને સૂર્યકાંત કુમારને બોલાવ્યો. બોલાવીને કહ્યું - જ્યારથી પ્રદેશી રાજા શ્રાવક થયો છે ત્યારથી રાજ્ય યાવત્ અંતઃપુર અને જનપદ તથા માનુષી કામભોગની ઉપેક્ષા કરતો વિચરે છે. તે હે પુત્ર ! શ્રેયસ્કર છે કે પ્રદેશી રાજાને કોઈ શસ્ત્રાદિ પ્રયોગ મારી નાખીને સ્વયં રાજ્યશ્રી કરતા-પાળતા વિચરીએ. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 55

Page #56
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા ત્યારે સૂર્યકાંત કુમારે સૂર્યકાંતાદેવીને આમ કહેતા સાંભળી, તેણીની આ વાતનો આદર ન કર્યો, જાણી નહીં, મૌન થઈને રહ્યો. ત્યારે તે સૂર્યકાંતા રાણીને આવા સ્વરૂપનો મનોગત સંકલ્પ થયો કે સૂર્યકાંત કુમાર પ્રદેશી રાજાને આ રહસ્ય ભેદ ન કરી દે, એમ વિચારી પ્રદેશી રાજાના છિદ્રો, મર્મો, રહસ્યો, વિવરો અને અંતરોને શોધતી વિચરે છે. પછી સૂર્યકાંતા દેવી અન્ય કોઈ દિવસે પ્રદેશી રાજાના અંતરને જાણીને અશન યાવત્ ખાદિમ તથા સર્વ વસ્ત્ર, ગંધ, માળા, અલંકારને વિષપ્રયોગથી યુક્ત કરે છે. પ્રદેશી રાજા સ્નાન કરી યાવત્ પ્રાયશ્ચિત્ત કરી ઉત્તમ સુખાસને જઈને તે બેઠો. તેને વિષે સંયુક્ત ઘાતક અશન, વસ્ત્ર યાવત્ અલંકારોથી સક્રિત કર્યો. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજા તે વિષસંયુક્ત અશનાદિનો આહાર કરતા શરીરમાં ઉજ્જવલ, વિપુલ, પ્રગાઢ, કર્કશ, ચંડ, તીવ્ર, દુઃખદ, વિકટ, દુસ્સહ વેદના ઉત્પન્ન થઈ વિષમ પિત્તજવરથી પરિગત શરીરમાં દાહ વ્યુત્ક્રાંત થઈ ગયો. સૂત્ર-૮૧, 82 ( 81. ત્યારે તે પ્રદેશી રાજા, સૂર્યકાંતા રાણીને આ ઉત્પાતમાં જોડાયેલી જાણીને, સૂર્યકાંતા દેવી પ્રતિ મનથી. પણ પ્રશ્વેષ ન કરતો, પૌષધશાળામાં જાય છે. પૌષધશાળાને પ્રમાર્જે છે, પ્રમાર્જીને ઉચ્ચાર પ્રસવણ ભૂમિને પડિલેહે છે. પછી દર્ભનો સંથારો પાથરે છે, પાથરીને તેના ઉપર આરૂઢ થાય છે. થઈને પૂર્વાભિમુખ પલ્ચકાસને બેઠો, બે હાથ જોડી, મસ્તકે આવર્ત કરી, મસ્તકે અંજલિ કરી બોલ્યો - અરહંત યાવત્ નિર્વાણપ્રાપ્ત ભગવંતને મારા નમસ્કાર થાઓ. નમસ્કાર હો મારા ધર્મોપદેશક, ધર્માચાર્ય કેશીકુમાર શ્રમણને. અહીં રહેલો હું ત્યાં રહેલ ભગવંતને વંદુ છું. ત્યાં રહેલા ભગવંત અહીં રહેલા એવા મને જુએ. એમ કહી વંદન-નમન કરે છે. પૂર્વે પણ મેં કેશીકુમાર પાસે સ્થૂળ પ્રાણાતિપાત યાવત્ સ્થૂળ પરિગ્રહનું પ્રત્યાખ્યાન કરેલ છે. હાલ પણ તે જ ભગવંત પાસે સર્વ પ્રાણાતિપાત યાવત્ સર્વ પરિગ્રહનું પચ્ચખાણ કરું છું. સર્વ ક્રોધ ચાવત્ મિથ્યાદર્શનશલ્યનું પ્રત્યાખ્યાન કરું છું. અકરણીય યોગને પચ્ચકખું છું. સર્વે અશનાદિ ચતુર્વિધ આહારને જાવજીવન માટે પચ્ચકખું છું. જે આ મારું શરીર ઈષ્ટ છે યાવત્ રોગ આદિ પણ તેને સ્પર્શે નહીં તે રીતે તેનું મેં રક્ષણ કરેલ છે, તેને પણ છેલ્લા શ્વાસોચ્છવાસે વોસિરાવું છું. આ પ્રમાણે કરી, આલોચના પ્રતિક્રમણ કરી, સમાધિ પામી કાળમાસે કાળ કરી સૌધર્મકલ્પમાં સૂર્યાભ વિમાનમાં ઉપપાત સભામાં યાવત્ ઉત્પન્ન થયો. ત્યારે તે સૂર્યાભદેવે તત્કાળ ઉત્પન્ન થઈ પંચવિધ પર્યાપ્તિભાવે પર્યાતિ પામે છે. તે આ - આહાર, શરીર, ઇન્દ્રિય, આનપ્રાણ, ભાષામન પર્યાપ્તિ. આ પ્રમાણે હે ગૌતમ! આ પ્રમાણે સૂર્યાભદેવે તે દિવ્ય દેવઋદ્ધિ, દેવઘુતિ, દેવાનુભાવ લબ્ધ-પ્રાપ્ત અને અભિસન્મુખ કરેલ છે. 82. ભગવન! સૂર્યાભદેવની કેટલી કાળ સ્થિતિ કહી છે? ગૌતમ! ચાર પલ્યોપમ. તે સૂર્યાભદેવ, તે દેવલોકથી આયુ-ભવ-સ્થિતિનો ક્ષય થતા અનંતર ચ્યવીને ક્યાં જશે, ક્યાં ઉપજશે ? ગૌતમ ! મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં જે ધનાઢ્ય, દીપ્ત, વિપુલ કુટુંબ પરિવારવાળા, વિસ્તીર્ણ વિપુલ ભવન શયના આસન યાનવાહન યુક્ત, ઘણા જન જાત્યરૂપ રજતાદિ અને આયોગ-સંપ્રયોગ યુક્ત, વિચ્છર્દિત પ્રચૂર ભોજનપાન, ઘણા દાસી દાસ, ગાય, ભેંસ, ઘેટા આદિ યુક્ત એવા કુળમાં તથા ઘણા લોકોથી પરાભવ ન થઇ શકે એવા કોઈ એક કુળમાં પુત્રપણે ઉત્પન્ન થશે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 56

Page #57
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા જ્યારે તે બાળક ગર્ભમાં આવશે ત્યારે માતાપિતા ધર્મમાં દઢપ્રતિજ્ઞ થશે. ત્યારપછી તે બાળકને નવ માસ બહુ-પ્રતિપૂર્ણ થઈને સાડા સાત રાત્રિ-દિન વીત્યા પછી, સુકુમાલ હાથપગવાળા, અહીન પ્રતિપૂર્ણ પંચેન્દ્રિય શરીરી, લક્ષણ વ્યંજન ગુણયુક્ત, માન ઉમાન પ્રમાણ પ્રતિપૂર્ણ સુજાત સર્વાગ સુંદરાંગ, શશિ સૌમ્યાકાર, કાંત, પ્રિયદર્શન, સુરૂપ બાળકને જન્મ આપશે. ત્યારપછી તે બાળકના માતાપિતા પહેલા દિને સ્થિતિ-પતિતા કરશે, ત્રીજે દિને ચંદ્ર-સૂર્ય દર્શન કરાવશે, છટ્ટ દિને જાગરિકાથી જાગશે, અગિયારમો દિવસ વીત્યા પછી, બારમો દિવસ પ્રાપ્ત થતા, અશુચિ જાતકર્મ કરણથી. નિવૃત્ત થતા, પવિત્ર થઈ ઘરનું સંમાર્જન-લિંપણ કરીને વિપુલ અશન-પાન-ખાદિમ-સ્વાદિમ તૈયાર કરાવશે. પછી મિત્ર, જ્ઞાતિ, નિજક, સ્વજન, સંબંધી, પરિજનને આમંત્રીને પછી સ્નાન કરી, બલિકર્મ કરી યાવતું. અલંકૃત થઈ ભોજનમંડપમાં ઉત્તમ સુખાસને બેસી તે મિત્ર, જ્ઞાતિ યાવત્ પરિજન સાથે વિપુલ અશનાદિને આસ્વાદતા, વિસ્વાદતા, ભોજન કરતા, લેતા-દેતા એ પ્રમાણે વિચરે છે. જમી-ભોજન કર્યા પછી, આચમન કરી, ચોકખા થઈ, પરમ શૂચિભૂત થઈ તે મિત્ર-જ્ઞાતિ યાવત્ પરીજનને વિપુલ વસ્ત્ર, ગંધ, માલા, અલંકારથી સત્કારે છે, સન્માને છે, સન્માનીને તે જ મિત્ર યાવત્ પરિજનની આગળ એમ કહેશે કે હે દેવાનુપ્રિયો ! જે કારણે આ બાળક ગર્ભમાં આવતા અમે ધર્મમાં દઢ પ્રતિજ્ઞ થયા, તેથી અમારા આ બાળકનું ‘દઢપ્રતિજ્ઞ' નામ થાઓ. ત્યારે તે બાળકના માતાપિતાએ તેનું નામ કર્યું - ‘દૃઢપ્રતિજ્ઞ’ પછી તેના માતાપિતાએ અનુક્રમે ૧.સ્થિતિપતિતા, ૨.ચંદ્ર-સૂર્ય દર્શન, ૩.ધર્મજાગરિકા, ૪.નામકરણ, ૫.અન્નપ્રાશન, 6. પ્રતિવર્યાપન(આશીર્વાદ આપનારને દ્રવ્યાદિ આપવા), 7. પ્રચંક્રમણ(બાળક પહેલી વાર ડગ ભરે), ૮.કર્ણવેધન, ૯.સંવત્સર પડિલેહણ(પ્રથમ વર્ષગાંઠ), ૧૦.ચૂડોપનયન(બાલ મોવાળા ઉતરાવવા) અને બીજા પણ ઘણા ગર્ભાધાના અને જન્માદિ સંબંધી મહા ઋદ્ધિ-સત્કાર-સમુદયથી કરશે. સૂત્ર-૮૩ ત્યારપછી દઢપ્રતિજ્ઞ બાળક પાંચ ધાત્રીથી પાલન કરાતો - ક્ષીરધાત્રી, મજ્જનધાત્રી, મંડનધાત્રી, અંકધાત્રી, ક્રીડાપનધાત્રી. બીજી પણ ઘણી ચિલાતિકા, વામનિકા, વડભિકા, બર્બરી, બાકુશિકા, યોનકી, પલ્હવિકા, ઇસિનિકા, વારણિકા, લાસિકા, લાફસિકા, દમિલી, સિંહલી, આરબી, પુલિન્દ્રિ, પકવણી, બહલી, મુડી, પારસી આદિ વિવિધા દેશ-વિદેશની પરિમંડિત, સ્વદેશ નેપથ્યગ્રહિત વેશ વડે, ઇંગિત-યાચિત-પ્રાર્થિતને જાણનારી, નિપુણ-કુશલ, વિનિત ચેટિકા ચક્રવાલ તરુણી છંદ પરિવારથી પરિવૃત્ત, વર્ષધર, કંચૂકી, મહત્તર વૃંદ પરીક્ષિપ્ત. એક હાથથી બીજા હાથમાં સંહરાતો, નચાવાતો, એક ગોદથી બીજી ગોદમાં લઈ જવાતો, ગીત વડે ગવાતો, લાલિત કરાતો, હાલરડા સંભળાવાતો, ચુંબન કરાતો, રમ્ય મણિ કોટ્ટિમતલોના પ્રાંગણમાં ગિરિકંદરમાં સ્થિત ચંપકવૃક્ષની જેમ નિર્ચાઘાતથી સુખ-સુખે પરિવૃદ્ધિ પામશે. ત્યારપછી તે દઢપ્રતિજ્ઞ બાળકના માતા-પિતા તેને સાતિરેક આઠ વર્ષનો થયો જાણીને શોભન તિથિકરણ નક્ષત્ર મુહૂર્તમાં સ્નાન કરી, બલિકર્મ કરી, કૌતુકમંગલ પ્રાયશ્ચિત્ત કરી, સર્વાલંકારથી વિભૂષિત કરીને મહાઋદ્ધિ સત્કારના સમુદયથી કલાચાર્ય પાસે લઈ જશે. ત્યારે તે કલાચાર્ય તે દઢપ્રતિજ્ઞને ગણિત પ્રધાન લેખ આદિ શકુનરુત પર્યન્તની બોંતેર કળા સૂત્રથી, અર્થથી. શીખવાડશે. સિદ્ધ કરાવશે. તે બોંતેર કળા આ પ્રમાણે છે - લેખન, ગણિત, રૂપ, નૃત્ય, ગીત, વાજિંત્ર, સ્વરગત, પુષ્કરગત, સમતાલ, ઘુત, જનપદ, પાશક, અષ્ટાપદ, પારેકાવ્ય, દગમટ્ટિક, અન્નવિધિ, પાનવિધિ, વસ્ત્રવિધિ, વિલેપનવિધિ, શયનવિધિ, આર્યા, પ્રહેલિકા, માગધિકા, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 57

Page #58
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા નિદ્રાયિકા, ગાથા, ગીતિક, શ્લોક, હિરણ્યયુક્તિ, સુવર્ણયુક્તિ, આભરણવિધિ, તરુણપ્રતિકર્મ. (તથા) સ્ત્રીલક્ષણ, પુરુષલક્ષણ, અશ્વલક્ષણ, ગજલક્ષણ, ફર્કેટલક્ષણ, છત્રલક્ષણ, ચક્રલક્ષણ, દંડલક્ષણ, અસિલક્ષણ, મણિલક્ષણ, કાકણિલક્ષણ, વાસ્તુવિદ્યા, નગરમાન, સ્કંધાવાર, માનવાર, પ્રતિચાર, બૃહ, પ્રતિબૃહ, ચક્રવ્યુહ, ગરુડબૃહ, શકટર્વ્યૂહ, યુદ્ધ, નિર્યુદ્ધ, યુદ્ધયુદ્ધ, અસ્થિયુદ્ધ, મુષ્ટિ-યુદ્ધ, બાહુયુદ્ધ, લતાયુદ્ધ, ઇષઅસ્ત્ર, સંરુપ્રવાદ, ધનુર્વેદ, હિરણ્યપાક, સુવર્ણપાક, મણિપાક, ધાતુપાક, સૂત્રખેડ, વૃત્તખેડ, નાલિકાખેડ, પત્રછેદ્ય, કડગછેદ્ય, સજીવનિર્જીવ અને શકુનરુત. ત્યારે તે કલાચાર્ય દઢપ્રતિજ્ઞ બાળકને લેખાદિ ગણિતપ્રધાન, શકુનરુત સુધીની બોંતેર કળાઓને સૂત્રથી, અર્થથી, ગ્રંથથી, કરણથી શીખવાડી, સિદ્ધ કરાવી, માતા-પિતા પાસે લાવ્યા. ત્યારે તે દઢપ્રતિજ્ઞના માતા-પિતાએ તે કલાચાર્યને વિપુલ અશન-પાન-ખાદિમ-સ્વાદિમથી, વસ્ત્ર-ગંધ-માળા-અલંકારથી સત્કારશે, સન્માનિત કરશે, કરીને વિપુલ જીવિત યોગ્ય પ્રીતિદાન આપશે. પ્રીતિદાન આપીને વિસર્જિત કરશે. સૂત્ર-૮૪, 85 84. ત્યારપછી તે દઢપ્રતિજ્ઞ, બાલ્યભાવ છોડીને વિજ્ઞાન પરિણત માત્ર, બોંતેર કલા પંડિત, અઢાર ભેદે દેશી પ્રકારની ભાષામાં વિશારદ, સુપ્તનવાંગ જાગૃત થયેલ, ગીતરતી, ગંધર્વ-નૃત્ય કુશળ, શૃંગારાગારચાવેશી, સંગત હસિત ભણિત ચેષ્ટિત વિલાસ સંલાપ નિપુણ યુક્તોપચાર કુશળ, અશ્વ-હાથી-બાહુયોધી, બાહુપ્રમર્દી, પર્યાપ્ત ભોગ સમર્થ, સાહસિક, વિકાલચારી થશે. ત્યારે તે દઢપ્રતિજ્ઞાના માતાપિતા તેને બાલ્યભાવથી ઉન્મુક્ત યાવત્ વિકાલચારી જાણીને વિપુલ અન્નપાન-લયન-વસ્ત્ર-શયન ભોગ વડે ઉપનિમંત્રે છે. ત્યારપછી દઢપ્રતિજ્ઞ તે વિપુલ અન્ન યાવત્ શયન ભોગ વડે આસક્ત નહીં થાય, ગૃદ્ધ –મૂચ્છિત કે અત્યાસક્ત નહીં થાય. જેમ કોઈ પશ્નોત્પલ, પદ્મ યાવત્ શતસહસ પત્ર કમળ કાદવમાં ઉત્પન્ન થાય છે, જળમાં વધે છે પણ તે કાદવથી કે જળરજથી લિપ્ત થતા નથી, તેમ દઢપ્રતિજ્ઞ કામમાં જમ્યો, ભોગમાં વૃદ્ધિ પામ્યો છતાં તેનાથી લેવાશે નહીં - મિત્ર, જ્ઞાતિ-નિજક-સ્વજન-સંબંધી-પરિજનથી પણ તે દઢપ્રતિજ્ઞ, લેપાશે નહીં. તે તથારૂપ સ્થવિરો પાસે કેવલ બોધિથી બોધિત થઈ, કેવલ મુંડ થઈને, ઘર છોડીને અણગારિક પ્રવજ્યા લેશે. તે ઇર્યાસમિત યાવતુ સુહુત હુતાશન સમાન તેજથી જાજવલ્યમાન અણગાર થશે. તે ભગવંત અનુત્તર જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર-આલય-વિહાર-આર્જવ-માર્દવ-લાઘવ-શાંતિ-ગુપ્તિ-મુક્તિ અને અનુત્તર સર્વ સંયમ તપ સુચરિત ફળ નિર્વાણમાર્ગથી આત્માને ભાવિત કરતા અનંત અનુત્તર સંપૂર્ણ પ્રતિપૂર્ણ નિરાવરણ નિર્ચાઘાત કેવલવર જ્ઞાન-દર્શનને ઉત્પન્ન કરશે. ત્યારે તે ભગવદ્ અરહંત, જિન, કેવલી થશે. દેવ-મનુષ્ય-અસુરલોક સહિતના પર્યાયોને જાણશે. તે આ - આગતિ, ગતિ, સ્થિતિ, ચ્યવન, ઉપપાત, તર્ક, કૃત, મનોમાનસિક, ખાદિત, ભક્ત, પ્રતિસેવિત, આવીકર્મ, રહોકર્મ, અરહસ, અરહસ્ય ભાગી, તે તે મન-વચન-કાયયોગમાં વર્તમાન સર્વલોક, સર્વ જીવ, સર્વ ભાવને જાણતાજોતા વિચરશે. ત્યારે તે દઢપ્રતિજ્ઞ કેવળી આવા સ્વરૂપના વિહારથી વિચરતા, ઘણા વર્ષો કેવલી પર્યાય પાળીને પોતાનું આયુ શેષ જાણીને ઘણા ભોજનનું પચ્ચખાણ કરશે, કરીને ઘણા ભક્તોને અનશન વડે છેદશે. છેદીને જે કારણે નગ્નભાવ, કેશલોચ, બ્રહ્મચર્યવાસ, અસ્નાન, અદંતધાવન, અનુવહાણ, ભૂમિશચ્યા, ફલકશચ્યા, પરગૃહપ્રવેશ, લબ્ધઅલબ્ધ, માન-અપમાન, બીજાની હીલના, ખિંસણા, ગહણા, આક્રોશ, વિરૂપ, બાવીશ પરીષહોપસર્ગ, ગ્રામકંટકને અધ્યાસિત કરી, તે અર્થને આરાધશે. આરાધીને છેલ્લા શ્વાસોચ્છવાસે સિદ્ધ-મુક્ત-પરિનિવૃત્ત-દુઃખાંતકર થશે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 58

Page #59
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા 85) ભગવન! તે એમ જ છે, એમ જ છે. એમ કહી ગૌતમસ્વામી, શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને વંદન-નમના કરીને સંયમ અને તપથી આત્માને ભાવિત કરતા વિચરે છે. ભયવિજેતા ભગવનને નમસ્કાર, મૃતદેવતા ભગવતીને નમસ્કાર, પ્રજ્ઞપ્તિ ભગવતીને નમસ્કાર, અરહંતભગવદ્-પાર્શ્વને નમસ્કાર, પ્રશ્ન સુપ્રશ્ન પ્રદર્શકને નમસ્કાર. ઉપાંગસૂત્ર-૨ રાજપ્રશ્નીયનો મુનિ દીપરત્નસાગરે કરેલ અનુવાદ પૂર્ણ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 59

Page #60
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્રીયા મુનિશ્રી દીપરત્નસાગરજીના પ્રકાશનો-4 [603+DVD] 1,36,000 આ પ્રકાશન પૂર્વેના કુલ પ્રકાશનો- 603, તેના કુલ પૃષ્ઠો 1,08,070 मूल आगम साहित्य મૂળ આગમ 3 પ્રકાશનોમાં 147 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 97850 પૃષ્ઠોમાં 147 197850 [2] 165 2005) માયામ સુજ્ઞાળ-મૂi Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 49 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 3510 છે મામ સુજ્ઞાળિ-મૂતં Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 45 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2810 છે મામ સુજ્ઞાળ-મંજૂષા Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 53 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 1530 છે आगम अनुवाद साहित्य આગમ ભાવાનુવાદ 5 પ્રકાશનોમાં165 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 20150 પૃષ્ઠોમાં છે કામ સૂત્ર–ગુનરાતી અનુવા-મૂજી Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 47 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 3400 છે કામ સૂત્ર-હિન્દી અનુવાઃ Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 47 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2800 છે કામ સૂત્ર-ફંતિશ અનુવાદ્રિ Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 11 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 400 છે મામ સૂત્ર-પુનરાતી અનુવાદ્ર-સટી Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 48 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 10340 છે કામ સૂત્ર-હિન્દી અનુવાદ્રિ Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 12 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 3110 છે आगम विवेचन साहित्य આગમ વિવેચન 7 પ્રકાશનોમાં 171 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 60900 પૃષ્ઠોમાં છે. કામ સૂત્ર-સટી Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 46 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 13800 છે. કામ મૂલં વં વૃત્તિ-1 Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 51 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 17990 છે કામ મૂci પર્વ વૃત્તિ-2 Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 9 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 2560 છે 171 | 60900 મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 60

Page #61
05190 આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા મુનિશ્રી દીપરત્નસાગરજીના પ્રકાશનો-4 [603+DVD] 1,36,000 આ પ્રકાશન પૂર્વેના કુલ પ્રકાશનો- 603, તેના કુલ પૃષ્ઠો 1,08,070 કામ પૂ સાહિત્ય Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 9 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 2670 છે સવૃત્તિ સામ સૂત્રાMિ-1 Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 40 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 18460 છે સવૃત્તિ સામ સૂત્રાપ-2 Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 8 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 2660 છે Hylda 31TH HEU Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 8 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2760 છે आगम कोष साहित्य 16 આગમ કોષ સાહિત્ય 5 પ્રકાશનોમાં 16 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 5190 પૃષ્ઠોમાં છે 3114 HEOTH Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2100 છે કામ નામ વ વહા-eોસો Printed. આ સંપુટમાં અમારુ 1 પ્રકાશન છે, જેના કુલા પાના આશરે 210 છે કામ સાર els: Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 5 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1130 છે. આVIમ શતા િસંગ્રહ[g૦ સં૦ | ] Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 1250 છે મામ વૃત નામ #ોષ: [[, સં૦ 0 નામ પરવા ] Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 2 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 500 છે आगम अन्य साहित्य આગમ અન્ય સાહિત્ય 3 પ્રકાશનોમાં 9 પુસ્તકોમાં કુલ 1590 પૃષ્ઠોમાં છે 31114 YTUT Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 6 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 2170 છે 3111H HO Hilary Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 2 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 87% છે #fua Half Printed. આ સંપુટમાં અમારુ 1 પ્રકાશન છે, જેના કુલ પાના આશરે 80 છે. 3Thu Higit Printed. આ સંપુટમાં અમારુ 1 પ્રકાશન છે, જેના કુલ પાના આશરે 100 છે [5] 03220 મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીચ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 61

Page #62
01590 આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા મુનિશ્રી દીપરત્નસાગરજીના પ્રકાશનો-4 [603+DVD] 1,36,000 આ પ્રકાશન પૂર્વેના કુલ પ્રકાશનો- 603, તેના કુલ પૃષ્ઠો 1,08,070 आगम अनुक्रम साहित्य [6] આગમઅનુક્રમસાહિત્ય પ્રકાશનોમાં 9 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 1590 પૃષ્ઠોમાં છે કામ વિષયાનુરુમ-મૂલ Printed. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 2 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 730 છે. કામ વિષયાનુમ–સટી Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 430 છે કામ સૂત્ર-થા અનુH Net. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 3 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 430 છે | મુનિ દીપરત્નસાગર લિખિત “આગમ સિવાયનું અન્ય સાહિત્યમાં 85 | 09270 આગમેતર સાહિત્ય 12 પ્રકાશનોમાં 84 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 927o પૃષ્ઠોમાં છે તસ્વાભ્યાસ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 13 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2090 છે સૂત્રાભ્યાસ સાહિત્ય | આ સંપુટમાં અમારા કુલ 6 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 1480 છે વ્યાકરણ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કલ 5 પ્રકાશનો છે. જેના કલા પાના આશરે 1050 છે. વ્યાખ્યાન સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1220 છે | જિનભક્તિ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 9 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1190 છે વિધિ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 300 છે આરાધના સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ ૩પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 430 છે પરિચય સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 220 છે. પૂજન સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 2 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 100 છે મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 62

Page #63
આગમસૂત્ર 13, ઉપાંગસૂત્ર 2, રાજપ્રશ્નીયા દીપરત્નસાગરજીના પ્રકાશનો-4 [603+DVD] 1,36,000 આ પ્રકાશન પૂર્વેના કુલ પ્રકાશનો- 603, તેના કુલ પૃષ્ઠો 1,08,070 તીર્થકર સંક્ષિપ્ત દર્શન 10 આ સંપુટમાં અમારા કુલ 25 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 680 છે પ્રકીર્ણ સાહિત્ય. આ સંપુટમાં અમારા કુલ 5 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 290 છે દીપરત્નસાગરના લઘુશોધ નિબંધા આ સંપુટમાં અમારા કુલ 5 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 220 છે મુનિ દીપરત્નસાગરનું સાહિત્ય | મુનિ દીપરત્નસાગરનું આગમ સાહિત્ય [કુલ પુસ્તક 518] તેના કુલા પાના [98,800] | મુનિ દીપરત્નસાગરનું અન્ય સાહિત્ય [કુલ પુસ્તક 85] તેના કુલ પાના [09,270] મુનિ દીપરત્નસાગર સંકલિત ‘તત્ત્વાર્થસૂત્ર’ની વિશિષ્ટ DVD તેના કુલ પાના [27,930] અમારા પ્રકાશનો કુલ 603 + વિશિષ્ટ DVD કુલ પાનાં 1,36,000 અમારું બધું જ સાહિત્ય on-line પણ ઉપલબ્ધ છે અને 5DVD માં પણ મળી શકે છે વેબ સાઈટ:- 1. ઈમેલ એડ્રેસ:- jainmunideepratnasagar@gmail.com 2. deepratnasagar.in મોબાઇલ 09825967397 'સંપર્ક:- મુનિશ્રી દીપરત્નસાગરજી મહારાજ સાહેબ “પાર્થ વિહાર”, જૈન દેરાસરજી ફોરેસ્ટ રેસ્ટ હાઉસ સામે, કાલાવડ હાઈવે-ટચ Post: ઠેબા, Dis:-જામનગર, ગુજરાત, India. [Pin- 3611200 મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(રાજપ્રશ્નીય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 63

Page #64
नमो नमो निम्मलदंसणस्स बाल ब्रह्मचारी श्री नेमिनाथाय नम: पूज्य आनन्द-क्षमा-ललित-सुशील-सुधर्मसागर-गुरूभ्यो नम: | આગમ- 13 | રાજપક્ષીય આગમસૂત્ર ગુજરાતી ભાવાનુવાદ ‘વેબ સાઈટ:- (1) wwwjainelibrary.org SG $21:- jainmunideepratnasagar@gmail.com (2) deepratnasagar.in મોબાઇલ 09825967397