Yogshastra Part 06

Author(s): Hemchandracharya, Vijaydharmsuri
Publisher: Asiatic Society of Bengal

Page 72

.: योगमाये .... दीनामन्यतमस्मिन् स्थानेऽवस्थान, मनोवाक्कायकषायेन्द्रियसंहतता च । इति षट्प्रकारं बहिस्तपो बाह्यं तपः । बाह्यत्वं च बाह्यद्रव्यापेक्षत्वात्, परप्रत्यक्षत्वात्, कुतीर्थिकैहस्यैश्च कार्यत्वाच्च। अस्मात् षडविधादपि बाह्यात् तपस सङ्गत्यागशरीरलाघवेन्द्रियविजय-संयमरक्षण-कर्मनिर्जरा भवन्ति ॥ ८८ ॥
अभ्यन्तरं तप पाह- .. प्रायश्चित्तं वैयावृत्त्यं स्वाध्यायो विनयोऽपि च । व्युत्सर्गोऽथ शुभं ध्यानं षोढेत्याभ्यन्तरं तपः ॥६॥
मूलोत्तरगुणेषु स्वल्पोऽप्यतीचारी निश्चितं मलिनयतीति तच्छुहार्थं प्रायश्चित्तम्-प्रकर्षण अयते गच्छत्यस्मादाचारधर्म रति प्रायो मुनिलोकस्तेन विचिन्त्यते स्मयतेऽतिचारविशुद्ध्यर्थमिति निरुतात् प्रायश्चित्तमनुष्ठानविशेषः । अथवा, प्रायो बाहुल्येन व्रतातिक्रमं चेतसि सञ्जानीते चेतश्च न पुनराचरतीत्यतः प्रायश्चित्तम्। अथवा, प्रायोऽपराध उच्यते स येन चेतति विशुध्यति तत् प्रायश्चित्तम् । भीमसेनात् पूर्व प्राचार्याश्चितैधातुं विशुद्धावपि पठन्ति, यदाहुः—'चिती संज्ञानविशुद्धयोः' ।
प्रायश्चित्तं च दशविधम्-आलोचनम्, प्रतिक्रमणम्, मित्रम्, विवेकः, व्युत्सर्गः, तपः, छेदः, मूलम्, अनवस्थाम्यता, पाराच्चिकमिति ।
तवालोचनं गुरोः पुरतः स्वापराधस्य प्रकटनम्। तच्चा. मेवनानुलोम्येन प्रायश्चित्तानुलोम्येन च। प्रासेवनानुलोम्यं येन