Siddhahemshabdanushasana Part 2

Author(s): Bechardas Doshi
Publisher: University Granth Nirman Board

Page 7

૧૬]
ઉપગી છે. પ્રાકૃત વગેરે ભાષાઓને અભ્યાસ વતમાન પ્રચલિત ભારતીય ભાષાઓના શબ્દની વ્યુત્પત્તિ શોધવા માટે પણ ઉપયોગી છે.
ગુજરાતીમાં દાદા શબ્દ પ્રચલિત છે અને દાદા માટે તથા પિતા માટે પણ દદા (દેવરી સાગરના રહેવાશી તથા મારા પ્રિય મિત્ર નાથુરામજી પ્રેમીના પુત્રે પ્રેમીઓને દર્દી કહેતા હતા) શબ્દ પણ ઘણુ જગ્યાએ પ્રચલિત છે લેખકની કલ્પના પ્રમાણે દાદા કે દદદ્દા શબ્દને સંસ્કૃત “તાત” અને શૌરસેની “ટાર' એ શબ્દ સાથે સરખાવી શકાય બાપ કે બાપા શબ્દને સંસ્કૃત વારૂ-વત્તા અને પ્રાકૃત “વષા' શબ્દ સાથે સરખાવી શકાય છે.
કરિયાણુના વેપારી ગ્રાહકને એમણે લીધેલા માલનાં પડિકાં બાંધી આપે છે અને વૈદ્યો પડકીઓ બાંધી આપે છે. આ પડિકું શબદ અથવા પડિક શબ્દ મૂળ સંસ્કૃત પ્રતિ કે પ્રતિશી શબ્દ સાથે સરખાવી શકાય તેમ છે. ખરીદેલી જે વસ્તુ કાષણની કિંમતને મેગ્ય હેય તે વસ્તુને પળ, પ્રતિક્ર અને નારીજાતિમાં વાર્તાની અથવા પ્રતિક્રી કહેવાય છે. ભાષામાં વપરાતો પડિકું શબ્દ સંસ્કૃત પ્રતિય અને નારીજાતિમાં પડિક શબ્દ પ્રતિષ્ઠી શબ્દ સાથે બરાબર સરખાવી શકાય છે.
આ ઉપરથી માલૂમ પડે છે કે પડિકું કે પડિક શબ્દ કેટલે બધે જૂને છે આ માટે જુઓ સિદ્ધાન્ત કૌમુદી પાલારમા સૂત્રનું વાર્તિક "ાષવળાતઠિન વ્રતધ્યા” તથા શ્રી હેમચંદ્ર સૂરિનું સૂત્ર “ર્ષાવનાત ૨ પ્રતિશ્યાહ્ય વા” દારૂ રૂપી દર્શાવળ શબ્દ કઈ સેનાના સિક્કાનું નામ હોય અથવા પ્રાચીન કાળના કેઈ વજનનું નામ હેય, એમ અમારી સ્મૃતિમાં છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે ભાષામાં પ્રચલિત પડિકુ કે પડિક શબ્દને કૌમુદીકારે અને આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ પણ પૂર્વોક્ત રીતે સાધેલ છે.
વાદળો માં વાસણાય શબ્દ આપેલ છે તેનો અર્થ જે સ્થાને અપાનારને એટલે ગુદાને સાફ કરવામાં આવે છે તે સ્થાન અર્થાત પાયખાનું વાલયની પેઠે વાવાસ શબ્દ પણ સાધી શકાય છે. પ્રસ્તુત વારવાર શબ્દ સાથે ચાલુ ભાષાને શબ્દ પાયખાનું બરાબર સરખાવી શકાય તેમ છે. આ રીતે વ્યાકરણને ઝીણવટથી કરેલ અભ્યાસ શબ્દોના ઇતિહાસ પર ઘરે પ્રકાશ પાડી શકે તેમ છે.