________________
મહાસંમેલન મળી ગયું. જેમાં તે પંથના રોમન કેથોલિક મહાન ધર્મગુરુ શ્રી પોપસાહેબ પધારેલા. તેમણે કબૂલ્યું : “હવે એકલા ખ્રિસ્તી ધર્મના અભ્યાસથી નહિ ચાલે હિંદુ ધર્મનો અભ્યાસ પણ ઊંડાણથી અને જિજ્ઞાસાથી કરવો પડશે.'
હિંદુ ધર્મ એટલે શું ? અરબસ્તાનમાં રહેતા હિંદુસ્તાનના મુસ્લિમને ત્યાંના મુસલમાનો “હિંદુ' જ કહે છે. એ રીતે જોતાં હિંદુધર્મ એટલે માત્ર હિંદમાં જન્મેલા ધર્મો જ નહિ પણ હિંદ ભૂમિમાં વિકસેલો દુનિયાનો કોઈપણ ધર્મ હિંદુધર્મ જ ગણી શકાય. ગાંધીજી આ દષ્ટિએ સર્વોચ્ચ હિંદુ હતા. તેમને કોઈએ પૂછેલું, તેના જવાબમાં તેમણે સાફ કહેલું : “હું હિંદી ખરો, પણ તેના પહેલાં તો હું હિંદુ છું.” મતલબ એમને મન હિંદ દેશ કરતાંય હિંદુ ધર્મ મોટો હતો. આથી જ તેમના “જયહિંદ'માં જયસર્વધર્મ જ ફલિત થતું હતું.
હિંદમાં પેદા થયેલા ધર્મો આ દેશમાં ત્રણ મહાન ધર્મો પેદા થયા : (૧) વૈદિકધર્મ, (૨) જૈનધર્મ અને (૩) બૌદ્ધધર્મ. બોદ્ધધર્મે એશિયામાં પગલાં પાડ્યા ત્યારથી અને ધીમે ધીમે બૌદ્ધધર્મનું આખુંયે સ્વરૂપ ફરી ગયું. બાકી રહ્યા આ દેશમાં પેદા થયેલા અહીં મૂળભૂત બે ધર્મો : (૧) વૈદિક અને (૨) જૈન. આ બેના પ્રમાણમાં પણ ઊંડાણ જાળવવામાં જૈનધર્મ મોખરે રહ્યો એટલે વૈદિકધર્મના ઊંડાણના ખેડાણમાં સૌથી વધુ ફાળો જૈનધર્મનો નિર્વિવાદપણે છે. આદ્ય જગદગુરુ શંકરાચાર્યે છોને બૌદ્ધધર્મ અને જૈનધર્મનો પ્રબળ વિરોધ પોકાર્યો પણ પોતે જ સ્વયં બની ગયા
૧૪ • સર્વધર્મ ઉપાસના
