________________
સામાજિક અને નૈતિક ક્ષેત્રોની સંસ્થાઓનાં વિકાસમાં અંતરાયરૂપ બની રહ્યું.
હવે આપણે એ ભૂમિકા લગી પહોંચી ગયા કે ભારતના માધ્યમે દુનિયાનાં આર્થિક, સામાજિક, રાજકીય અને નૈતિક ક્ષેત્રોની શુદ્ધિ અને પુષ્ટિ થવાની છે તે માત્ર ભારતની વ્યાપક ધર્મભાવના દ્વારા અને ભારતના ગ્રામલક્ષી લોકો દ્વારા. આનો અર્થ એવો જ થયો કે એવા સર્વધર્મ ઉપાસના મંદિરની જરૂર છે કે જેની સાથે વિશ્વમાંના માનવ-માનવનાં હૈયાની સંધિ જોડાયેલી હોય અને આર્થિક, સામાજિક, રાજકીય અને નૈતિક ક્ષેત્રોમાં પડેલા વિવિધ ધર્મોના અગ્રણીઓ તે તે ક્ષેત્રોનાં કામ સાથે સંકળાયા હોય !
સર્વધર્મ ઉપાસના મંદિર સર્વધર્મ ઉપાસના'ની વાત લેતાં જ બીજો મુદ્દો અથવા પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે ધર્મ એક છે કે નોખા નોખા છે. જો ધર્મ સર્વત્ર એક છે, એમ લઈએ તો જેમ પાણી એક છે. પવન એક છે.તેમ ધર્મ પણ પ્રત્યેક, જાતિ, કુળ, સમાજ અને રાષ્ટ્રમાં એક જ હોય. એટલે “સર્વ' વિશેષણ “ધર્મ સાથે લગાડવાની જરૂર રહેતી નથી. જેમ કવિવર નાનાલાલ કહે છે :
એક સાધે સબ સધે, સબ સાધે સબ જાય.” 'એકને વળગિયા એટલા જ ઊગર્યા દાણાઓ બીજા દળાયા રે.”
એટલે કે જો બધાને સાધવા જઈશું, તો બધાય જશે અને એક ધર્મને સાધીશું, તો એકની સાચી વફાદારીથી આપોઆપ બધા ધર્મો સમાઈ જશે.
૧૮ • સર્વધર્મ ઉપાસના
