________________
ગોઠડી કરવી હોય તો રાજકારણમાં સર્વ પ્રથમ ધર્મનો પ્રભાવ ઊભો કરવો પડશે.” જવાનું હતું દુનિયામાં પણ તે ભારત દ્વારા. એટલે એમણે રામથી માંડીને આજ લગી રાજકીય ક્ષેત્રનાં લોકલક્ષી રાજયમૂલ્યો સાચવનાર કોંગ્રેસ (રાષ્ટ્રીય મહાસભા)માં પ્રવેશ કર્યો. એટલું જ નહિ, તેને પોતાની સત્ય અહિંસાની વ્યક્તિગત અને સામુદાયિક સાધનાથી પોતીકી કરી લીધી.
એક વખત લોકજીવન(પાક્ષિક)માં પત્રોનાં સરનામાં (ગાંધીજી પરનાં) અપાયેલાં, તેમાં કોંગ્રેસના કુલમુખત્યાર તરીકે ગાંધીજીને બતાવેલા. વાત સાચી છે. જાતે કોંગ્રેસમાંથી સૈદ્ધાંતિક આગ્રહ નીકળી ગયા પણ રાજકારણીય પુરુષોને કોંગ્રેસ સાથે જિદગી ભર સાંકળી રાખવાનો પ્રયત્ન તેમણે કર્યો, અને જ્યારે સમાજવાદી જૂથ કોંગ્રેસમાંથી અલગ પડ્યું ત્યારે બાપુએ તેની મહાવ્યથા પ્રગટ કરેલી તે મનુબહેન ગાંધીની “લોકસત્તા” દેનિકમાંની ડાયરી કહી દે છે. જેની વિશ્વવાત્સલ્યમાં પણ નોંધ લીધી છે. “ઈશ્વર પણ તમને માફ નહિ કરે એ બાપુના ઉગારોને ધોવા પ્રજા સમાજવાદીઓ પૂર્ણ પ્રયત્ન કરે, એમ હું ઇચ્છું છું. બાપુએ જેમ કોંગ્રેસની શુદ્ધિ અને સંગીનતા માટે જિંદગીભર પ્રયત્નો કર્યા, તેમ ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ પણ સંસ્થાઓના માધ્યમે વિવિધ રીતે તે જ પ્રયત્નો વીસ વર્ષથી જારી રાખ્યા છે.
ગાંધીજીએ જેમ કોંગ્રેસને શુદ્ધ રાજકીય સંસ્થા બનાવી તેમ શહેરમાં મજૂરક્ષેત્રે મજૂર મહાજનની પણ સામાજિક સંસ્થા બનાવી. તેમનું ગામડાંની સંસ્થાનું અધૂરું રહેલ સ્વપ્ન ભાલનળકાંઠા પ્રયોગ પૂરું કરે છે એટલું જ નહિ શહેરક્ષેત્રે પણ
સર્વધર્મ ઉપાસના - ૪૧
