________________
રાખી શકાય છે અને જન્મજાત ધર્મ સિવાયના જગતના બધા ધર્મોમાંનું મૂળ સત્ય લક્ષ્યમાં રાખી તથા વ્યવહારુ સાપેક્ષ સત્યો પોતાના તથા પોતાને અનુસરતા લોકોના જીવનમાં દાખલ કરાવી શકાય છે. આ જ સર્વધર્મ-સમભાવ કે સર્વધર્મસમન્વય આપણને સર્વધર્મ ઉપાસનાના સામુદાયિક આચરણ ભણી પ્રેરી જાય છે. શ્રી રામકૃષ્ણ પરમહંસે વ્યક્તિગત રીતે એવું સક્રિય આચરણ પોતાના જીવનમાં આચરેલું, તેવું જ આચરણ હવે સામુદાયિક રૂપે લાવવાની વેળા પાકી છે. એટલે ચાર તબક્કાઓનો વિચાર સામુદાયિક રીતે ક્રમશઃ લાવી શકીશું.
ધર્મલક્ષીનીતિ આને સારુ પહેલી વાત ધર્મલક્ષીનીતિની લેવી જોઈશે. આજે મોટાભાગના લોકો પોતપોતાના દેશની કે સમાજની નીતિ તો અપનાવે છે જ. દા.ત., લંકેશાયરની મિલો વાર-માપમાં નીતિ જરૂર પાળશે, પણ બીજા દેશના લોકોના સ્થાનિક ધંધાઓ તોડવાની ધર્મલક્ષી નીતિમાં દેવાળું ફૂંકશે. ગાંધીજીએ ભારતને આઝાદ કરવામાં સ્વદેશીવ્રતને આગળ એ દષ્ટિએ જ કરેલું, જાપાને યુદ્ધ વખતે કહેવાય છે કે પ્રજાશીલ કરતાં રાષ્ટ્રનીતિને વધુ મહત્ત્વ આપેલું તેથી પત્ની થઈને પણ વિદેશી પતિની જાસૂસી કરનાર જાપાની સ્ત્રીઓ પાકેલી. દાખલાઓ આપણે એટલા માટે જ ટાંકીએ છીએ કે ધર્મલક્ષી નીતિ હોય તો કોઈપણ પ્રજાનું શોષણ કે ધર્મશીલભંગાણું કોઈ દેશ કરી શકે નહિ. ભારતમાં ગાંધીજીની રાહબરી તળે આ બાબતમાં મોખરે રહી શક્યું છે. એનો અર્થ હરગીઝ નથી કે વ્યક્તિગત દુર્બળતાઓ આ દેશમાં ઓછી છે. કદાચ વ્યક્તિગત નબળાઈઓ દુનિયાના યુરોપ, બ્રિટન, જાપાન કે બીજા કોઈપણ
૨૪ સર્વધર્મ ઉપાસના
