________________
ઘડાયેલી હોઈ ભારતીય પ્રજાની રગેરગમાં-નસેનસમાં ધર્મ વણાયો છે.
ભારતીય સંસ્કૃતિ આ દૃષ્ટિએ જ ભારતીય સંસ્કૃતિ જગતની બધી સભ્યતાઓ તથા બધી સંસ્કૃતિઓથી વિશિષ્ટતાયુક્ત સિદ્ધ થાય છે. સાદો દાખલો લઈએ તો આખુંયે ભારત એટલે વિકસાયમાન લોકશાહી રાજ્યક્ષેત્રે અને ધર્મક્ષેત્રે ધર્મલક્ષીનીતિવાળી પ્રજા. તેથી અહીં દયાનંદ સરસ્વતીને કાચ વાટીને પીવડાવાયો કે ગાંધીજીને એક વર્ગે ગોળીએ દીધા, પણ આખું ભારત હંમેશા આવી વ્યક્તિ કે વર્ગની નફરત જ કરતું રહ્યું છે. અહીં સમગ્ર ભારતમાં નથી સામ્યવાદ ફાવે તેમ, નથી કોમવાદ ફાવે તેમ, નથી સંસ્થાનવાદ કે મૂડીવાદ ફાવે તેમ, અથવા નથી તો લશ્કરવાદ કે વ્યક્તિગત સરમુખતારી ફાવે તેમ. અહીં તો વ્યાપક ધર્મ ભાવના અને વિકસતી લોકશાહી ફાવે તેમ છે. પણ હવે સમયસર જો લોકલક્ષી લોકશાહી અને ધર્મની વ્યાસપીઠ ભારતીય રાજ્ય સંસ્થા તથા ભારતીય પ્રજા સંસ્થાને નહિ મળે તો ભારત અને જગતની શાંતિ ખોવાવાની ભીતિ ઉપસ્થિત થઈ જશે. એથી જ ગાંધીજીએ વેળાસર ભારતને બંને રીતે સંસ્થા દ્વારા ઉગારી લીધું હતું. અને એમાં બંગાલનો એક પ્રકારે, મહારાષ્ટ્રનો બીજે પ્રકારે, યુ. પી. અને બિહારનો ત્રીજે પ્રકારે, તો ગુજરાતનો વળી સાવ નોખી રીતે ફાળો છે. આથી જૈનધર્મ ગુજરાત અને તે પણ ભારતના માધ્યમે અને સંસ્થાઓ દ્વારા જ વિશ્વશ્રેય શાંતિની વાતો કરાય છે. બે એકડાઓ મળવાથી કદી અગિયાર ન થાય. એક, બે કે શૂન્ય
૨૮ • સર્વધર્મ ઉપાસના
