________________
દીધું નથી, અને એ પરાક્રમમાં પંડિત જવાહરલાલનો ભારત પ્રતિનિધિ તરીકેનો ફાળો અભૂતપૂર્વ છે જ.
પણ આખરે રાજકારણીય ક્ષેત્રની મર્યાદા છે જ. અને આજે ભારત રાજકારણીય ક્ષેત્રની મર્યાદાના કુંડાળામાં રહી દેશ અને દુનિયાના રાજકીય સવાલો ચર્ચે છે, એટલું જ નહિ ગાંધીજીએ અધૂરી મૂકેલી આર્થિક, સામાજિક અને નૈતિક આઝાદી અપાવવાનું કાર્ય પણ પોતાને માથે લઈને ફરે છે. પરિણામે આખી દુનિયાની ચિંતાનો બોજો વેંઢારવા છતાં “નહિ ત્રણમાં નહિ તેરમાં અને નહિ છપ્પનના મેળમાં' જેવી તેની ત્રિશંકુ દશા છે.
ભારત દ્વારા જગત કલ્યાણ થવાનું હોય અને તે થવા સર્જાયેલું છે તો આપણે ભારતની પોતાની અસલી ખાસિયત બરાબર સમજી લેવી જોઈએ. ભારતની અસલી ખાસિયત વ્યાપક ધર્મ ભાવનાની છે. ભારતનું દુનિયાના કોઈપણ દેશની હરોળમાં આગળ પડતું તરી આવતું સૂત્ર પણ “ધર્મ જ છે. મતલબ કે ભારત એક ધર્મપ્રધાન રાષ્ટ્ર છે. ભારતે હજારો વર્ષથી પોતાની આગવી સંસ્કૃતિ અખંડપણે જાળવી રાખી છે. તે પણ આવી વ્યાપક ધર્મભાવનાથી જ.
દુનિયાના ધર્મો અને ભારત દુનિયાભરમાં નાનો કે મોટો કોઈપણ ધર્મ એવો નથી કે જેને ભારતે ન અપનાવ્યો હોય ! અને દુનિયામાં કોઈપણ ધર્મ એવો પણ નથી કે જેણે સ્વસ્વીકૃતિ કાઢવાનું સાચું ઓસડ ભારતમાંથી ન મેળવ્યું હોય ! થોડાં વર્ષો પહેલા જ ભારતની આંતરરાષ્ટ્રીય નગરી મુંબઈમાં એક જગત આખાનું ખ્રિસ્તી
સર્વધર્મ ઉપાસના - ૧૩
