________________
જેવી રીતે ફક્ત હાથથી ફેંકાતી બુલેટ લક્ષ્યને વીંધી શક્તી નથી પરંતુ રિવોલ્વર કે બંદુકમાંથી ફાયર કરાતી બુલેટ જ લક્ષ્યને આરપાર વીંધી શકે છે. તેવીજ રીતે મૈત્રી આદિ શુભ ભાવરૂપી રિવોલ્વરની સ્ત્રીંગના જોરદાર પુશ વિનાની કોરી ધર્મક્રિયા પણ ગાઢ રીતે બંધાયેલા કર્મોરૂપી લક્ષ્યને વીંધી શકતી નથી.
મૈત્રી આદિ શુભ ભાવો રૂપી અનુપાન સાથે લેવાતી ધર્મારાધના રૂપી દવા જ આત્માના ભાવ આરોગ્યને પમાડી શકે છે.
આ વિશ્વનું સર્વોત્કૃષ્ટ પદ “તીર્થંકર પદ” પણ સહુ જીવોને સદાને માટે સંપૂર્ણ દુઃખમુક્ત કરીને શાશ્વત એવા મોક્ષ સુખને પમાડવાની સાચી હિત ચિંતા રૂપ મૈત્રી ભાવનાની પરાકાષ્ઠાનું જ પરિણામ હોય છે.
આના ઉપરથી મૈત્રીભાવનાનું મહત્વ સમજાયું હશે. એટલે આપણે આ પત્રશ્રેણિમાં મૈત્રી આદિ ભાવો વિષે જ વિવિધ દષ્ટિબિંદુઓથી અનેક પ્રેરક દષ્ટાંતો પૂર્વક વિચારણા કરીશું.
મૈત્રી આદિ શુભ ભાવોમાં “આદિ” શબ્દથી પ્રમોદ, કરુણા તથા માધ્યચ્ચ ભાવસમજવાના છે.
આ ચાર ભાવોની ટુંક વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે. ૧) “પર હિતચિંતા મૈત્રી એટલે બીજા જીવોની સાચી હિતચિંતા કરવી તે મૈત્રીભાવ કહેવાય. ૨) “પરસુખતુષ્ટિ મુદિતા” અર્થાત્ આપણા કરતાં વધુ સુખી (ગુણવાન) જીવોને જોઇને ઈર્ષ્યાન કરતાં રાજી થવું તે પ્રમોદભાવ. ૩) “પર દુખ વિનાશિની કરુણા” એટલે કે દુઃખી જીવોના દુઃખો (તથા પાપો) દૂર કરવા માટે પ્રયત્ન કરવા તે કરુણાભાવના.
તથા
૪) “પરદોષોપેક્ષણ ઉપેક્ષા” અર્થાત્ હિત બુદ્ધિથી પ્રેમપૂર્વક સમજાવવા છતાં સામો જીવ પોતાના દોષોને સુધારી ન શકે કે સુધારવા પ્રયત્ન પણ ન કરે ત્યારે પણ તેનો તિરસ્કાર ન કરતાં ઉપેક્ષા કરવી- સમતા રાખવી તેમાધ્યચ્ચ (ઉપેક્ષા) ભાવના.
આ ચાર ભાવનાઓ દ્વારા બીજા જીવો સાથે કેવી રીતે વર્તવું જોઈએ તે જ્ઞાની ભગવંતોએ આપણને શીખવ્યું છે.
આ ચાર ભાવનાઓમાં બધા જ જીવોનો યથાયોગ્ય રીતે સમાવેશ થઇ જાય છે. આ ચાર ભાવના સિવાય પાંચમી ધિક્કાર ભાવના, ધૃણા ભાવના, ઇષ્ય ભાવના કેવૈરભાવના મહાપુરુષોએ કયાંય બતાવી નથી.
» 65)
2
