________________
Appendix I Extracts from Rămadăsa's Commentary on Setubandha
About 200 verses from Setubandha are cited in their works on poetics by Alaskārikas — notably by Bhoja and Pandita Visvešvara. Some of these verses are undoubtedly mere repetitions. The text of Setubandha is, as a rule, regarded as difficult and in some cases obscure and almost unintelligible. The following extracts will enable the readers to understand the text much better:
7.7. अहं समुद्रमथनपूर्वं पारिजातशून्यं स्वर्गम् । कौस्तुभेन लक्ष्म्या च --- रहितं मधुमथनस्योरः । मुग्धो बाल: ।
तथा च चन्द्रखण्डशून्यं च हरजटाया: प्राग्भारं --- समूह वा स्मरामि । तथा च पारिजाताद्युत्पादकसमुद्रमर्थनसंभ्रमेऽप्यहं स्थित इति भावः ।
5.36. (5.11-Bom. Edn.) उत्खात उत्पाटितो दुमो यस्य तं शैलमिव । शैले सामान्यQमस्योच्छेदादित:
पारिजातस्याकर्षणात् । हिमेन हतानां कमलानामाकर: सर इव लक्ष्म्या विमुक्तं त्यक्तम् । लक्ष्मीपदस्य श्लिष्टत्वेन सरसि शोभाया विगमादितस्तु हरिप्रियाया उद्धृतत्वात् । पीता मदिरा यस्य तादृशं चषकमिव । मदिराशून्यमित्यर्थः । चषके मदिराया: पीतत्वादितस्तूद्धारात् । बहुल : कृष्णपक्षस्तत्प्रदोषमिव मुग्धचन्द्रेण विरहितं शून्यम् । तत्संध्याकाले मनोहरचन्द्रानुदयादितस्तु बालचन्द्रस्योत्थापनात् तुल्यत्वम् । तथा च पारिजातादीनामुत्पत्तिस्थानमित्यर्थ :
13.45. अथ सुवेलप्राप्त्यनन्तरं प्लवङ्गा:सुवेलं प्रेक्षन्ते । कोटिकोटिश: पर्वता उत्पाटिता:, ईदृश: कोऽपि न दृष्ट इति
विस्मयादिति भाव: । -- आक्रमण इति कर्तरि ल्युट् । तथा च सकलजगदाक्रमणकर्ता मूलेन पातालस्य, . ' मध्येन मर्त्यस्य मस्तकेन स्वर्गस्याक्रमणात् । तथाभूतश्चासौ वर्धितमहाशिखरश्चेति कर्मधारयः । एवं निष्ठापिता
नाशिता दक्षिणदिग्येन तिरोधायकत्वात् । एवं शेषा या पूर्वाद्या दिशस्तन्मुखेन तत्संमुखीभूय प्रधावितं --- इवेत्युत्प्रेक्षाव्यञ्जनयारोहणपरिणाहाभ्यां विस्तार उक्त ।
5.44; 59.54. हे जनाः, मधुमथनं विष्णुं नमत नमस्कुरुत । तथा चाहमपि तं प्रत्यस्मि प्रणत इत्याक्षेपलभ्यम् ।
मधुं मथ्नातीति मधुमथनस्तम् --- कीदृशं तम् । अवर्धितश्चासौ तुड्गश्चत्यवर्धिततुङ्गस्तम् । अत्रावर्धितस्योर्ध्वदेशावच्छिन्नतारूपतुगताया असंभवेनावभासमानो परमेश्वरस्याजन्यतयेतरकर्तकवर्धितत्वाभावेन परिहियते । तथा च विरोधवदाभासते न तु विरोध इति विरोधाभासनामायमलङ्कारः । --- तथा हि पुनः कीदृशम् । अप्रसारितश्चासौ विस्तृतश्चेति तम् । एवमनवनतश्चासौ गभीरश्चेति तथाविधम् । तथा च तुङ्गत्वविस्तृतत्वगभीरत्वरूपविशेषणत्रयेणोर्ध्वमध्याध:सकलदेशव्यापकत्वमुक्तम् । --- अप्रलघुको महांश्चासौ परिश्लक्ष्ण: कृशश्चेति तथा । -- अज्ञात: परमार्थस्तत्त्वं यस्य तथाविधश्चासौ प्रकटश्चेति तथा ।
